Postawa ciała jest wypadkową równoczesnego działania dużych grup mięśniowych, które utrzymują ciało w równowadze i zależy ona w dużej mierze od równomiernego rozwoju tych grup mięśniowych. Wszelkie dysproporcje w rozwoju mięśni czy też osłabienie siły mięśni zapewniających prawidłowe warunki statyki ciała, prowadzi często do zmniejszenia stabilizacji kręgosłupa i może być początkiem łańcucha zmian prowadzących do choroby zwyrodnieniowej oraz wad postawy.
Wady postawy to odchylenia od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej, właściwej danej kategorii wieku, płci i typu budowy (T.Kasperczyk 1992).
Wady postawy można podzielić na proste i złożone:
Proste wady postawy - (błędy postawy), są to pojedyncze odchylenia od prawidłowej postawy ciała, nie zmieniające ukształtowania kręgosłupa (J.Nowotny 1992).
Złożone wady postawy - są to odchylenia od prawidłowej postawy ciała, ze zmianami ukształtowania kręgosłupa.
W literaturze najczęściej spotykamy podział wad postawy i budowy ciała na dwie zasadnicze grupy:
Wady wrodzone - należą tu przypadki z odchyleniami prawidłowej budowy ciała w następstwie czynników, które zadziałały w okresie płodowym. Przyczyny powstawania tych wad są różne. Niektóre z nich są przekazywane dziedzicznie.
Wady nabyte - mogą być wywoływane przebytymi chorobami - te określamy terminem wady rozwojowe lub powstają na skutek zaburzenia nawyku prawidłowej postawy ciała - te określamy terminem wady nawykowe.
Najczęstsze wady postawy i ich charakterystyka
Do najczęstszych wad postawy należą: plecy okrągłe, plecy wklęsłe, plecy wklęsło-okrągłe, plecy płaskie, boczne skrzywienia kręgosłupa-skoliozy, wady statyczne kończyn dolnych. Do błędów postawy zalicza się: odstawanie łopatek, asymetrię barków, asymetrię żeber i klatki piersiowej.
Plecy okrągłe Plecy okrągłe to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny piersiowej. Wada ta charakteryzuje się: osłabieniem mięśni grzbietu, przykurczem mięśni piersiowych, barki są wysunięte do przodu, łopatki odstające. Łokcie i kolana są często w pozycji lekkiego zgięcia. Plecy okrągłe mogą być wrodzone lub nabyte. Ich najczęstszą przyczyną jest dystonia mięśniowa, czynniki psychiczne (kifoza „wstydliwych” np.: u dorastających dziewcząt), wady wzroku.
Plecy wklęsłe Istota tej wady polega na pogłębieniu lordozy lędźwiowej. Sylwetkę charakteryzuje pogłębione wygięcie odcinka lędźwiowego kręgosłupa, zwiększone przodopochylenie miednicy, wypięty brzuch (tzw. przodujący brzuch) i wypięte pośladki. Wada ta może być wrodzona lub nabyta.
Wśród wad nabytych najczęściej obserwuje się plecy wklęsłe na tle dystonii mięśniowej. Mięśnie brzucha, pośladkowe wielkie oraz zginacze stawu kolanowego są osłabione, natomiast nadmiernie napięte i często przykurczone są mięśnie grzbietu odcinka lędźwiowego i zginacze stawu biodrowego.
Plecy wklęsło-okrągłe Plecy te są wadą postawy, w której występują równocześnie cechy charakterystyczne dla pleców okrągłych i wklęsłych. U dziecka z tą wadą postawy obserwuje się pogłębienie kifozy piersiowej, wysunięcie głowy i barków do przodu, odstawanie łopatek, pogłębienie lordozy lędźwiowej, zwiększenie przodopochylenia miednicy, wypięty brzuch i uwypuklenie pośladków. Towarzysząca tej wadzie dystonia mięśniowa jest połączeniem dystonii występującej w plecach wklęsłych i okrągłych.
Skoliozy Skolioza jest bocznym skrzywieniem kręgosłupa. Jest to choroba, która polega na wielopłaszczyznowym odchyleniu linii kręgosłupa od stanu prawidłowego. Odchylenie to występuje w płaszczyznach:
- czołowej - kręgosłupa wygina się w bok, lewo lub prawo; - strzałkowej - pogłębia się wygięcie lordotyczne lub kifotyczne; - poprzecznej - następuje rotacja kręgów, co prowadzi do powstania garbu.
Istnieje wiele klasyfikacji bocznych skrzywień kręgosłupa. Najczęściej spotykane w literaturze przedmiotu to:
1. Podział ze względu na wiek:. wczesnodziecięce, dziecięce, młodzieżowe. 2. Ze względu na lokalizację skrzywienia i kierunek wychylenia łuku:
a) skrzywienia jednołukowe całkowite prawostronne i lewostronne b) skrzywienia jednołukowe odcinkowe piersiowo-prawostronne i piersiowo-lewostronne; c) skrzywienia jednołukowe odcinkowe lędźwiowo-prawostronne i lędźwiowo-lewostronne; d) skrzywienie dwułukowe piersiowo-prawostronne i lędźwiowo-lewostronne oraz piersiowo-lewostronne i lędźwiowo-prawostronne. 3. W zależności od stopnia zaawansowania zmian, wyróżnia się następujące stadia skoliozy (klasyfikacja wg M.Kutzner-Kozińskiej 1981): a) postawa skoliotyczna - wstępne stadium wady. Występuje asymetria barków, łopatek, trójkątów talii, ale nie dochodzi jeszcze do bocznego skrzywienia; b) skolioza Io - to skrzywienie, kiedy wartości kątowe nie przekraczają 30o. Zmiany dotyczą układu mięśniowo - wiązadłowego, bez zniekształceń kostnych; c) skolioza IIo - skrzywienie o wartościach kątowych 31o-60o. Występują zmiany w kręgach i krążkach międzykręgowych. Kręgosłup ulega zrotowaniu, co objawia się garbem żebrowym; d) skolioza IIIo - skrzywienie o kącie przekraczającym 60o, z daleko posuniętymi zmianami strukturalnymi jak: torsja i sklinowacenie kręgów, deformacja żeber i miednicy.
Nieznana przyczyna w większości przypadków powstawania skolioz zmusza do leczenia objawowego. Ogranicza się ono do przeciwdziałania widocznym skutkom choroby. Pilna obserwacja przez rodziców i nauczycieli pozwala na wczesne wykrycie skoliozy i właściwe leczenie, które pozwoli zapobiec późnym następstwom deformacji.
Nie leczona skolioza może prowadzić do:
zniekształcenia klatki piersiowej, uciskania narządów wewnętrznych (serce i płuca), prowadząc do upośledzenia wydolności krążenia i oddychania zmniejszonej sprawności fizycznej, duszności, kompleksu psychicznego, spowodowanego obecnością garbu żebrowego.
Wady klatki piersiowej
Zniekształcenia klatki piersiowej zalicza się do wad wrodzonych. Najczęściej występujące zniekształcenia patologiczne klatki piersiowej to: klatka piersiowa kurza klatka piersiowa lejkowata.
Klatka piersiowa kurza - polega na wysunięciu ku przodowi obwodowej części mostka wraz z najbliższą częścią żeber, które są od boku jakby ściśnięte. Łuki żebrowe często tworzą falistą linię zamiast łukowej. Po nabraniu i zatrzymaniu powietrza w płucach stopień kurzego zniekształcenia zmniejsza się. Rozróżnia się dwie postacie klatki piersiowej kurzej. W pierwszej postaci uwypuklona jest tylko rękojeść mostka. Położenie trzonu mostka albo jest prawidłowe, albo jest odchylone nieco do tyłu. Druga postać charakteryzuje się wysunięciem do przodu trzonu mostka. Najbardziej ku przodowi sterczy zwykle wyrostek mieczykowaty.
Klatka piersiowa lejkowata - jest wadą znacznie częściej spotykaną niż klatka piersiowa kurza. Wada jest następstwem wrodzonego zaburzenia rozwoju przepony lub nieproporcjonalnego rozrostu chrząstek żebrowych w stosunku do jej elementów. Charakteryzuje się lejkowatym zapadnięciem dolnej części mostka i przylegających odcinków żeber. Na skutek osłabienia mięśni grzbietu, wysunięcia barków do przodu, spłaszczenia klatki piersiowej i wiotczenia mięśni brzucha, przy oddychaniu występują paradoksalne ruchy klatki piersiowej.
Wady kończyn dolnych
Zniekształcenia kończyn dolnych w znacznym stopniu wpływają na statykę i postawę ciała. Powstają w wyniku asymetrii w budowie wyżej położonych odcinków ciała, przeciążeń pracą lub są wadami wrodzonymi albo powstają na skutek innych przyczyn.
Wyróżniamy następujące wady kończyn dolnych, dające się w początkowym stadium wyrównać:
Kolana koślawe Wada może być wrodzona lub nabyta. Najczęściej wyróżnia się: koślawość wrodzoną, pokrzywiczą, idiopatyczną, porażeniową, pozapalną, pourazową. W kolanach koślawych oś podudzia tworzy z osią uda kąt otwarty na zewnątrz, a kostki przyśrodkowe, przy wyprostowanych i zwartych kolanach, są oddalone od siebie o ponad 5 centymetrów. Za fizjologiczną koślawość uważa się odchylenie od osi przeciętnie 2-3 centymetrów, ale nie większą niż 5 centymetrów.
Kolana szpotawe W tym zniekształceniu kończyny dolne są skręcone do wewnątrz, występuje nadwyprost w stawach kolanowych, mięsnie wewnętrznej strony kończyn dolnych ulegają skróceniu, a po stronie zewnętrznej nadmiernie rozciągają się. Oś podudzia tworzy z osią uda kąt otwarty do wewnątrz. Szpotawość kolan występuje najczęściej przy nadwadze oraz przy krzywicy.
Wady stóp
Stopa swoją budową i funkcją przystosowana jest do dźwigania i elastycznego przenoszenia ciężaru ciała w czasie chodu, do amortyzowania wstrząsów powstających w czasie poruszania się (hamowanie przyśpieszenia kończyny, uderzanie pięty o podłoże). Prawidłowo wysklepiona stopa dotyka podłoża trzema fizjologicznymi punktami podparcia: piętą, głową pierwszej i głową piątej kości śródstopia. Między tymi punktami przebiegają główne łuki stopy: podłużny przyśrodkowy, podłużny boczny i poprzeczny przedni.
1)Stopa płaska (płaskostopie czynnościowe). Stopa posiada niski lub obniżający się łuk podłużny, który jest wynikiem niewydolności układu mięśniowo-wiązadłowego. Przeciążenie stopy spotęgowane niewydolnością jej układu doprowadza do zniekształceń, bolesności oraz zaburzenia funkcji. Płaskostopie jest jednym z bardziej powszechnych dolegliwości stóp. W młodszym wieku szkolnym nie musi dostarczać bodźców bólowych, jednak zaniedbanie i brak korektywy może nieść odległe, negatywne skutki.
2)Stop płasko-koślawa. Istotą tego zniekształcenia jest ustawienie w nawróceniu kości stępu oraz obniżenie sklepienia podłużnego stopy, najczęściej na tle niewydolności statycznej. 3)Stopa szpotawa. Jest odwrotnością stopy płasko-koślawej. Charakteryzuje się skręceniem pięty do wewnątrz i oparciem jej na krawędzi zewnętrznej. 4)Stopa wydrążona. Zniekształcenie charakteryzuje się nadmiernym wysklepieniem, w odcinku między guzem a głowami kości śródstopia, przy równoczesnym skróceniu tego odcinka. Nadmiernemu wysklepieniu stopy towarzyszy szponowate ustawienie palców i skrócenie rozcięgna podeszwowego. Zniekształcenie powoduje skrócenie stopy. Przyczyną tej wady są anomalie w obrębie dolnego odcinka rdzenia kręgowego oraz zaburzenia równowagi mięśniowej.
Zdrowe stopy są ważnym elementem zdrowia całego organizmu. Stopy chore, zniekształcone utrudniają poruszanie się, sprawiają ból i wpływają na zmęczenie.
Błędy postawy W wadach postawy często spotyka się nieodpowiednie ustawienie głowy, asymetrię barków czy wadliwe ułożenie i odstawanie łopatek. Takie odchylenia zalicza się do błędów postawy.
Odchylenia w ustawieniu głowy i szyi
W błędach postawy spotyka się często nieodpowiednie ustawienie głowy. Wysunięcie głowy ku przodowi jest najczęściej skutkiem zwiększonej kifozy piersiowej, wad słuchu i wzroku bądź też niedbałej postawy przy różnych czynnościach.
Do rzadziej spotykanych błędów w ustawieniu głowy zalicza się kręcz karku. Deformacja ta powstaje w wyniku niedorozwoju kręgów szyjnych lub mięśni szyi.
Wadliwe ułożenie łopatek
U dzieci w młodszym wieku szkolnym bardzo często można stwierdzić asymetrycznie ułożone lub odstające od płaszczyzny pleców łopatki.
Łopatki wraz ze stawami barkowymi połączone są bardzo luźno ze szkieletem, a mianowicie za pośrednictwem obojczyka w stawie mostkowo-obojczykowym, poza tym mięśnie utrzymują łopatki w ich normalnym ułożeniu.
Każde zaburzenie w czynności mięśni powoduje zmianę ułożenia łopatek i połączonych z nimi stawów barkowych.