FINANSE PUBLICZNE

WYKŁAD 1 (20.02.2002r)

1. Podstawy finansów publicznych

• Publiczny system finansowy i jego miejsce w systemie ekonomicznym państwa

• Funkcje państwa w gospodarce rynkowej

• Specyfika wyboru dóbr publicznych

• 
  Formy organizacyjne funkcjonujące w finansach publicznych

• Definicja finansów publicznych

• Funkcje finansów publicznych

• System finansowy państwa

2. Fundusze publiczne

• Budżet państwa

• Fundusze celowe

• Relacje między budżetem państwa a funduszami celowymi

• Pozostałe instytucje o charakterze publicznym

3. System budżetowy państwa

• Zasady gospodarki budżetowej

• Klasyfikacja budżetowa

• Dochody budżetu państwa

• Charakterystyka podatków centralnych

• Wydatki budżetu państwa

• Racjonalizacja wydatków publicznych

• Procedura budżetowa

• Organy ochrony budżetowej

4. System budżetowy jednostek samorządu terytorialnego

• Wydatki

• Przychody

5. Równowaga budżetowa

• Istota i czynniki równowagi budżetowej

• Deficyt budżetowy

• Rodzaje deficytu budżetowego

• Źródła finansowania deficytu budżetowego

6. Dług publiczny

• Zasady zaciągania długu publicznego

• Rodzaje długu publicznego

• Zarządzanie długiem publicznym

7. Pomoc publiczna i kondycja finansów publicznych

• Podstawy prawne udzielania pomocy publicznej

• Klasyfikacja form pomocy publicznej

• Szacunki rozmiarów pomocy publicznej w Polsce

SYSTEM FINANSOWY W SYSTEMIE EKONOMICZNYM

Gospodarka pieniężno -finansowa podmiotów sfery realnej jest to gospodarka prowadzona przez podmioty nie finansowe, np. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa.

Elementy składowe systemu finansowego:

• Rynkowy (rynkowe instytucje finansowe)

• Publiczny (publiczne instytucje finansowe)

Funkcje systemu finansowego (rynkowego i publicznego):

1. Kapitałowo - redystrybucyjna

2. Monetarna

3. Kontrolna

Ad 1)

Związana z zamiana oszczędności w inwestycje; gromadzenie funduszy publicznych

Ad 2)

Związana z dostarczaniem pieniądza, jego kontrolą; funkcjonowanie BC i sprawowanie przez organy publiczne kontroli nad przepływem zjawisk finansowych

Ad 3)

Poprzez instrumenty finansowe sprawowana jest kontrola nad przebiegiem zjawisk i instytucji finansowych; kontrola sposobu wydatkowania pieniędzmi.

Różnice między systemem rynkowym i publicznym:

R- rynkowy; P- publiczny

• Wg kryterium formy własności

R- prywatna własność

P- publiczna własność

• Wg kryterium dominujących powiązań organizacyjnych

R- dominują poziomy powiązania

P- dominuje hierarchiczna pionowa struktura powiązania

• Wg kryterium sposobu wykonywania funkcji

R- przepływy kapitałowe na rynku; prywatny system monetarny; specyficzne władanie ekonomiczne wynikające z polityki stosowanej przez państwo

P- funkcję monetarną sprawuje BC; w szerokim zakresie dokonuje się redystrybucja pieniądza między podmiotami; kontrola skarbowa, np. podatki.

WYKŁAD 2 (27.02.2002r)

Wykonanie budżetu 2001

Wykonanie w stosunku do planu po nowelizacji w grudniu 2001 Ustawy budżetowej: 92%

Wpływy z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) były o 21,3% niższe niż w 2000 roku czyli osiągnięto tylko 80,6% poziomu założonego w Ustawie.

Niskie dochody z CIT to efekt:

• Spadek rentowności

W końcu kwietnia osiągnięto tylko 3,5% wzrost dochodów, a na cały rok zaplanowano wzrost 18,7%

Wykonanie budżetu 2001

Wykonanie w stosunku do planu nowelizacji w grudniu 2001 Ustawy budżetowej: 93,2%

W wyniku niewykonania planu wydatków:

• FUS (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych) otrzymał tylko 82,2% dotacji zaplanowanej w budżecie; zaciągnął więc zobowiązania poza budżetem

• Mniejsze były wydatki na obsługę długu głównie zagranicznego (częściowo na skutek aprecjacji kursu złotego)

Rząd sfinansuje ten dług przez emisję papierów wartościowych, które będą nisko oprocentowane.

Wykonanie budżetu 2001

Wykonanie w stosunku do planu po nowelizacji w grudniu 2001 Ustawy budżetowej: 98,8%

W 2001r. deficyt stanowi 4,5% PKB co jest najwyższym poziomem relacji deficytu do PKB od 1992r.

Do 1997 roku deficyt wynosił 5,9mld zł

Do 1998 roku deficyt wynosił 13,1mld zł

Do 2001 roku deficyt wynosił 32,6mld zł

W końcu kwietnia 2001 deficyt osiągnął 90% poziomu założonego w Ustawie budżetowej na cały rok.

Na podstawie nowej Ustawy budżetowej na 2002 rok deficyt = 90mld zł (czyli został utrzymany), dochody w stosunku do projektu = 145,1mld zł (czyli zostały podniesione), opodatkowanie na rzecz zwiększenia budżetu = 20% dochodów rocznych czyli 380mld zł, dochody z podatku VAT = ponad 600 milionów, wydatki budżetowe natomiast = 185,1mld zł.

Strategia gospodarki rządu- próba planowania budżetu na okres dłuższy niż 1 rok (2002-2006r.). Podstawowym elementem tej strategii jest zmiana reguł konstruowania budżetu. Poziom wydatków budżetowych ustalany będzie na kolejne lata wg zasady: podstawą planowania wydatków będą wydatki roku poprzedniego powiększone o wskaźnik prognozowanej inflacji + 1%. Celem nadrzędnym nie będzie już likwidowanie deficytu, ale jego równoważenie (równoważenie budżetu to niwelowanie deficytu).To równoważenie będzie zależało od koniunktury bo stan koniunktury wpływa na poziom dochodów. W efekcie wielkość deficytu budżetowego będzie pochodną koniunktury i wpływów do budżetu.

Strategie rządu (3):

1. Wariant kryzysowy: zakłada wzrost gospodarczy od 0 do 1% rocznie; może doprowadzić do kryzysu gospodarczego i społecznego

2. Wariant stagnacyjny: zakłada wzrost gospodarczy ok. 3% rocznie; nie ma tu ożywienia gospodarczego mimo wprowadzenia programu poprawy; restrykcyjna polityka monetarna, która w długim okresie może doprowadzić do kryzysu gospodarczego

3. Wariant rozwojowy: zakłada w 2004 roku wzrost gospodarczy na poziomie do 5% a w latach kolejnych powyżej 5%.

WYKŁAD 3 (5.03.2002r.)

Finanse publiczne- procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniu, a w szczególności:

• Pobieranie i gromadzenie dochodów

• Wydatkowanie środków publicznych

• Finansowanie deficytu (rozdysponowanie)

• Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

• Zarządzanie środkami publicznymi

• Zarządzanie długiem publicznym

Źródła środków publicznych:

1. Dochody publiczne (zrealizowane na podstawie ustawy)

1. Daniny publiczne

• Podatki

• Inne świadczenia (np. składki ubezpieczeniowe)

2. Pozostałe dochody

• Opłaty

• Dochody z mienia (dzierżawa, najem, dywidenda)

• Dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw nie stanowiące przychodów (jak 4a i 4b) oraz dochody ze świadczenia usług

• Spadki, zapłaty, darowizny w postaci pieniężnej

• Inne

2. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi (wpływają bezpośrednio do budżetu państwa albo na fundusze celowe)

3. Przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzona przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł

4. Przychody budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego

1. Ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych (przychody o charakterze pożyczkowym)

2. Z prywatyzacji majątku (nie są dochodami, bo są wykorzystywane do pokrycia deficytu finansowego)

3. Ze spłat udzielonych pożyczek (państwo i samorządy terytorialne mogą udzielać pożyczek między sobą lub między krajami)

4. Z otrzymanych pożyczek i kredytów (w bankach komercyjnych)

Nadwyżka lub niedobór dotyczy całego sektora finansów publicznych.

Przeznaczenie środków publicznych (strona wydatkowa)

1. Wydatki publiczne

2. Rozchody publiczne

1. Spłata otrzymanych pożyczek i kredytów

2. Wykup papierów wartościowych i inne operacje finansowe

3. Udzielone pożyczki

Podmioty, które uczestniczą w procesie gromadzenia i wydatkowania środków publicznych (podmioty sektora finansów publicznych):

1. Organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki

2. Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

3. Fundusze celowe

4. Państwowe szkoły wyższe

5. Jednostki badawczo - rozwojowe

6. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

7. Państwowe lub samorządowe instytucje kultury

8. ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze

9. Kasy chorych oraz krajowy związek kas chorych

10. PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

11. Państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych i spółek prawa handlowego.

Te wszystkie instytucje maja obowiązek stosowania się do ustawy o zamówieniach publicznych. Istnieje cały system uregulowań prawnych, do którego muszą stosować się te podmioty.

Podmioty te można pogrupować na 2 szczeble:

1. Szczebel rządowy (własność skarbu państwa)

2. Szczebel samorządowy (własność samorządu)

Funkcje państwa:

1. Publiczne: są związane z zaspokojeniem potrzeb o charakterze zbiorowym; są finansowane przez finanse państwa lub samorządu; zakres zaspokojenia potrzeb zależy od poziomu dochodu i dobrobytu; związane są z utrzymaniem

1. aparatu publicznego

2. bezpieczeństwa wewnętrznego

3. wymiaru sprawiedliwości

4. ochrona zasobów kulturowych

5. reprezentowanie państwa na zewnątrz

2. Socjalne: są związane z zaspokojeniem potrzeb z następujących dziedzin:

1. ochrony zdrowia

2. budownictwa komunalnego

3. zasiłki dla bezrobotnych

3. Gospodarcze: obecność państwa przejawia się w

1. czuwaniu nad rynkami towarowymi i finansów

2. organizacją rynku pracy

Działanie państwa przejawia się w wykonywaniu tych funkcji.

WYKŁAD 4 (13.03.2002r.)

Sektor publiczny

• realizuje funkcje państwa przez zaspakajanie potrzeb o charakterze zbiorowym a realizuje to przez dobra publiczne

• zasoby środków publicznych gromadzone są przez aparat władzy państwa

• społeczna kontrola gromadzenia i wydatkowania dochodów publicznych, która jest określana w sposób prawny

Sektor prywatny

• zaspakaja potrzeby indywidualne kierując się przy tym kryterium zysku

• nie ma obowiązku osiągania dochodów w ramach sektora prywatnego

• nie ma kontroli społecznej

Ustawa o finansach publicznych (1 styczeń 1999r.) wymienia następujące formy organizacyjne:

1. państwowe jednostki budżetowe

2. gminne, powiatowe i wojewódzkie jednostki budżetowe

3. gospodarstwa pomocnicze tworzone przy jednostkach budżetowych (państwowych, gminnych, powiatowych, wojewódzkich)

4. środki specjalne jednostek budżetowych (gminnych, powiatowych, wojewódzkich)

5. państwowe zakłady budżetowe

6. wojewódzkie, powiatowe i gminne zakłady budżetowe

7. fundusze celowe

8. gminne, powiatowe i wojewódzkie fundusze celowe

Te grupy można podzielić na takie podmioty, które prowadzą gospodarkę budżetową (są to jednostki budżetowe) i właściwe jest dla nich budżetowanie brutto (czyli metoda brutto rozliczania się z budżetem). Natomiast pozostałe to takie, które prowadzą gospodarkę pozabudżetową czyli para budżetową (i są to gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne, zakłady budżetowe , fundusze celowe), a głównie są to fundusze celowe i właściwe jest dla nich budżetowanie netto.

Budżetowanie brutto- polega na tym, że jednostki budżetowe pokrywają swoje wydatki czerpiąc środki z budżetu, a jeśli mają one jakieś przychody to odprowadzają je do budżetu. Podstawowym parametrem finansowym tych jednostek jest górny limit wydatków. W granicach tego limitu jednostki te mogą funkcjonować; są to np. urzędy naczelnych organów państwowych (sejm, senat, prezydent), urzędy administracyjne, sądy, trybunały, starostwa, domy pomocy społecznej, szkoły podstawowe i licea, część przedszkoli. Jednostki budżetowe nie posiadają osobowości prawnej czyli podejmują działalności o charakterze cywilno- prawnym nie w swoim imieniu lecz jako przedstawiciel skarbu państwa lub jako prawny przedstawiciel gminy czy powiatu.

Budżetowanie netto- gospodarka pozabudżetowa różni się tym, że podmioty są wyodrębnione, maja inny charakter powiązań z budżetem, np. fundusze celowe mają osobowość prawna. Parametrem finansowym opartym o budżetowanie netto jest wynik (czyli saldo rozliczeń z macierzystym budżetem) czyli podmioty te rozliczają się z budżetem metodą netto. Ten sposób gospodarowania nie ma bodźców do racjonalnego gospodarowania, jest tu brak rygorów i motywacji aby w sposób pełny i terminowy realizować dochody. Jest to więc forma mniej efektywna.

Formy gospodarki pozabudżetowej

• Zakład budżetowy- jest oparty o kryterium samowystarczalności w realizacji zadań. Realizuje on przychody, które umożliwiają pokrywanie wydatków (czyli nie z budżetu). Jest on dodatkowo zasilany przez dotacje z budżetu, które to są jednak limitowane ustawowo- nie mogą przekraczać 50% wydatków zakładu budżetowego przy czym ta granica nie dotyczy wydatków inwestycyjnych. Nadwyżki uzyskane w wyniku realizacji zadań są odprowadzane do budżetu. Istnieją ograniczenia w tworzeniu zakładów budżetowych (są zazwyczaj komunalne)- a wynikają one z faktu dbałości o zaspokajanie potrzeb publicznych.

• Gospodarstwo pomocnicze- związane jest z jednostką budżetową. W jego formie może być prowadzona uboczna działalność jednostki budżetowej. Gospodarstwo pomocnicze odprowadza do budżetu macierzystego 50% zysku. Gospodarstwo pomocnicze dokonuje sprzedaży usług na rzecz budżetu macierzystego po koszcie własnym. Może ono korzystać z dotacji budżetowych. Nie musi kupować środków na inwestycje, gdyż są one pobierane z budżetu macierzystej jednostki. Gospodarstwa pomocnicze to np. stołówki, warsztaty przy szkołach, hotele pracownicze.

• Środki specjalne- są to formuły wyodrębnione finansowo; są to wyodrębnione rachunki bankowe. Są one gromadzone z następujących tytułów:

1. Na podstawie odrębnych ustaw są tworzone państwowe środki specjalne.

Na podstawie odrębnych uchwał są tworzone środki specjalne samorządowych jednostek terytorialnych;

• Monitor sądowy i gospodarczy (gromadzi dochody z wydawania i rozpowszechniania monitora sądowego i gospodarczego)

• Partie polityczne

• Centralna ustawa o zastawach

2. Spadki, darowizny czynione w postaci pieniężnej

3. Odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w użytkowanie

4. Sprzedaży zapasów środków materiałowych przechowywanych w celach mobilizacyjnych

Środki specjalne przeznaczane są na:

• Cele skazane przez ustawę bądź uchwałę

• Cele wskazane przez darczyńcę lub spadkobiercę

• Cele związane z remontem lub odtworzeniem mienia.

WYKŁAD 5 (20.03.2002r.)

Zjawiska gromadzenia i rozdysponowania środków publicznych w obrębie sektora publicznego

Bilans dochodów i wydatków sektora publicznego w 2000r.

• Dochody ogółem: 272094,1mln zł a w tym bezzwrotna pomoc UE: 435,0mln zł

• Wydatki ogółem: 292969,1mln zł a w tym bezzwrotna pomoc UE: 435,0mln zł

• Wystąpił więc deficyt: 20875,0mln zł

W dochodach całego sektora publicznego pozycję dominującą zajmują dochody bieżące, w których widać, że dochody bieżące podatkowe przewyższają dochody bieżące niepodatkowe.

W wydatkach całego sektora publicznego pozycję dominującą zajmują wydatki bieżące.

DOCHODY SEKTORA PUBLICZNEGO W PODZIALE NA SEGMENTY W 2000r.
	mln zł	%
Ogółem:	272094,1	100,0
Budżet państwa Państwowe fundusze celowe Jednostki pozabudżetowe budżetu państwa Kasy chorych Podmioty jednostek samorządu terytorialnego Wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze celowe Jednostki pozabudżetowe samorządu terytorialnego	135367,7 66408,8 6233,2 21984,8 30480,3 1935,6 9683,7	49,7 24,4 2,3 8,1 11,2 0,7 3,6

RELACJE DOCHODÓW POSZCZEGÓLNYCH SEGMENTÓW SEKTORA PUBLICZNEGO DO PKB W 2000r.
	%
Ogółem:	39,7
Budżet państwa Państwowe fundusze celowe Jednostki pozabudżetowe budżetu państwa Kasy chorych Podmioty jednostek samorządu terytorialnego Wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze celowe Jednostki pozabudżetowe samorządu terytorialnego	19,7 9,7 0,9 3,2 4,4 0,3 1,4

	Budżet państwa	Państwowe fundusze celowe	Jednostki pozabudżetowe budżetu państwa	Kasy chorych	Podmioty jednostek samorządu terytorialnego	Wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze celowe	Jednostki pozabudżetowe samorządu terytorialnego	Transfery przekazane razem
Budżet państwa	X	32722,6	24,8	176,0	41446,4			74369,8
Państwowe fundusze celowe		X		1179,4		21,8		12201,2
Jednostki pozabudżetowe budżetu państwa	589,1	300,6	X					889,7
Kasy chorych	0,6			X				0,6
Podmioty jednostek samorządu terytorialnego	128,5	4628,0		587,7	X		1909,3	7253,5
Wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze celowe		41,6				X		41,6
Jednostki pozabudżetowe samorządu terytorialnego		575,5			70,0		X	645,5
Transfery otrzymane razem	718,2	38268,3	24,8	1943,3	41516,4	21,8	1909,3	84401,9

WYDATKI SEKTORA PUBLICZNEGO W PODZIALE NA SEGMENTY W 2000r.
	mln zł	%
Ogółem:	292969,1	100,0
Budżet państwa Państwowe fundusze celowe Jednostki pozabudżetowe budżetu państwa Kasy chorych Podmioty jednostek samorządu terytorialnego Wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze celowe Jednostki pozabudżetowe samorządu terytorialnego	77107,2 107933,2 4796,7 23229,1 67880,5 1193,4 10829,0	26,3 36,9 1,5 7,9 23,2 0,4 3,7

RELACJE WYDATKÓW POSZCZEGÓLNYCH SEGMENTÓW SEKTORA PUBLICZNEGO DO PKB W 2000r.
	%
Ogółem:	42,7
Budżet państwa Państwowe fundusze celowe Jednostki pozabudżetowe budżetu państwa Kasy chorych Podmioty jednostek samorządu terytorialnego Wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze celowe Jednostki pozabudżetowe samorządu terytorialnego	11,2 15,7 0,7 3,4 9,9 0,2 1,6

WYNIK FINANSOWY SEKTORA PUBLICZNEGO
	%PKB
Budżet państwa Państwowe fundusze celowe Jednostki pozabudżetowe budżetu państwa Kasy chorych Podmioty jednostek samorządu terytorialnego Wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze celowe Jednostki pozabudżetowe samorządu terytorialnego	-2,2 -0,7 0,1 0,1 -0,5 0,1 0,0
OGÓŁEM	-3,0

WYKŁAD 6 (27.03.2002r.)

Sektor publiczny od strony funkcji:

• Alokacyjna

• Redystrybucyjna

• stabilizacyjna

Funkcja alokacyjna

Polega na kształtowaniu zasobów w gospodarce pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym a następnie dalszej alokacji wewnątrz tych sektorów. Ze względu na ograniczoność zasobów ta alokacja powinna być efektywna i podporządkowana równoważeniu podaży z popytem na dobra publiczne i prywatne.

Dobra publiczne- towary i usługi świadczone powszechnie przez podmioty sektora publicznego; powszechność ta wiąże się z odpłatnością, która nie ma jednakowej ceny dla wszystkich czyli formy płatności są zróżnicowane i mają formę podatkowa lub niepodatkową; jeden towar nie ma wyłączności konsumpcji przez jedną osobę czyli ten sam towar może być konsumowany przez inne osoby.

Dobra prywatne- towary i usługi dostarczane przez rynek poprzez transakcje kupna-sprzedaży między klientem a sprzedawcą; są one oferowane dla wszystkich nabywców po takiej samej cenie a ich konsumpcja ma charakter indywidualny czyli oznacza wyłączenie z konsumpcji innych osób.

Wykorzystanie części zasobów przez sektor publiczny oznacza pozbawienie sektora prywatnego korzystania z tej części i odwrotnie. Konsumpcja jest oparta o indywidualne preferencje konsumentów. Na rynku dóbr publicznych nie ma konkurencji między konsumentami różnych dóbr publicznych (chyba, że pojawiają się ograniczenia dostępu do tych dóbr publicznych) natomiast na rynku prywatnym taka konkurencja istnieje. Mechanizm rynkowy zapewnia efektywną ekonomicznie alokację dóbr przy wytwarzaniu dóbr prywatnych.

Funkcja alokacyjna może być określana w udziale wydatków sektora publicznego w PKB.

Kolejne lata	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Udział wydatków sektora publicznego w PKB w %	45,3	50,0	49,9	47,5	46,4	46,4	45,5	44,0	44,3	42,7
OECD	40,1	41,2	42,0	41,4	40,3	40,3	39,9	39,1	-	-

Funkcja redystrybucyjna

Polega na korygowaniu pierwotnego podziału dochodów kształtowanych pod wpływem mechanizmu rynkowego. Jest bezpośrednio związana z funkcją alokacyjną (bo alokacyjna wymaga zgromadzenia dochodów służących realizacji podstawowych funkcji państwa). Państwo wykorzystując funkcję redystrybucyjną podejmuje decyzje wymuszające wtórny podział dochodów społeczeństwa. W wyniku redystrybucji dokonuje się przesunięcia dochodów pomiędzy sektorem publicznym a prywatnym i wtedy zmieniają się proporcje dochodów ukształtowanych przez mechanizm rynkowy. Ten charakter redystrybucji mogą mieć dochody sektora publicznego (mające charakter podatków) lub wydatki.

W roli instrumentów redystrybucyjnych mogą występować wypływy (transfery na zewnątrz, dotacje, subwencje) jak i wpływy (podatki).

Na funkcję redystrybucyjną można patrzyć w szerokim i w wąskim rozumieniu:

• wąskie- jest związana z transferami publicznymi na zewnątrz, które służą uzupełnianiu lub zastępowaniu dochodów gospodarstw domowych; redystrybucja w wąskim ujęciu to relacje dochodów sektora publicznego do PKB.

• szerokie- bierzemy pod uwagę także nieodpłatne korzystanie z dóbr publicznych, które pośrednio przyczynia się do wzrostu dochodów gospodarstw domowych.

Kolejne lata	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Udział dochodów sektora publicznego w PKB w %	42,9	44,7	47,1	44,7	43,8	43,3	42,6	41,4	41,3	39,7
OECD	37,3	37,3	37,6	37,5	37,6	37,4	37,7	37,2	-	-

Możemy zauważyć malejącą redystrybucję budżetową w Polsce od 1994 do 2000 roku.

Instrumenty, przy pomocy których państwo realizuje funkcję redystrybucyjną:

• dochodowe (podatkowe)

• wydatkowe (transfery na zewnątrz sektora publicznego)

Podstawowe kryteria patrzenia na cele funkcji:

• gospodarka (odnosi się do efektywności gospodarowania)

• społeczeństwo (odnosi się do sprawiedliwości społecznej; wg tego kryterium celem redystrybucyjnej funkcji sektora publicznego jest zapewnienie każdemu gospodarstwu domowemu minimalnego dochodu umożliwiającego zaspokojenie podstawowych potrzeb materialnych i niematerialnych; wzrost obszaru ubóstwa jest sygnałem uzupełnienia dochodów najuboższych grup społecznych).

System redystrybucji dochodów:

1. system ubezpieczeniowo - społeczny- powinien zapewnić osobą ubezpieczonym świadczenia w zakresie dochodów na minimalnym poziomie; ma on 3 filary: I filar to minimalny poziom przyszłych dochodów, składki w tym filarze są wymuszane, II i III filar to filary wykraczające poza poziom podstawowy, w których składki wymagają dodatkowych oszczędności.

2. System zabezpieczeniowo - społeczny- oparty jest na funduszach publicznych, z których wypłacane są składki.

Składki zarówno z systemu ubezpieczeniowo - społecznego jak i z systemu zabezpieczeniowo - społecznego można podzielić na 2 rodzaje:

1. Transfery zastępujące dochód- niezależne od sytuacji materialnej a zależne od wcześniejszych dochodów, np. renty, emerytury; celem jest podtrzymywanie standardu życia, czyli ich rola redystrybucyjna jest ograniczona.

2. Transfery uzupełniające dochód- świadczenia związane z oceną indywidualnych potrzeb jednostki, do której są adresowane; zależą od wysokości dochodów tej osoby, świadczenia pomocy społecznej- zasiłki, zapomogi; celem jest niwelowanie rozpiętości w dochodach czyli ich rola redystrybucyjna jest znacznie większa.

• Redystrybucja bezpośrednia (poprzez dochody i wydatki)

• Redystrybucja pośrednia (poprzez nieodpłatne lub częściowo odpłatne zaspokajanie potrzeb)

Dobra publiczne i prywatne

WYKŁAD 7 (3.04.2002r.)

c.d. funkcji redystrybucyjnej

dochody indywidualne dochody indywidualne

Up

B

A Us

0 Up użyteczność 0 E F użyteczność

Funkcja redystrybucyjna polega na dokonywaniu wypłat, które nie są zapłatą za usługi lub towary publiczne ale jest jednostronnym świadczeniem ze strony sektora publicznego. Dokonując takich wypłat w sektorze publicznym zachodzą zmiany w strukturze podziału dochodów. Wypłaty te to np. wypłaty stypendiów, zasiłków, dotacji dla przedsiębiorstw.

Ta redystrybucja dochodów przez sektor publiczny (rozdysponowanie środków czyli ponowna dystrybucja) pozwala na zmniejszenie rozpiętości dochodowych w społeczeństwie. Im bardziej państwo chce ingerować w strukturę tych dochodów to tym mocniej będzie ono podwyższać podatki (czyli bardziej będzie obciążało osoby fizyczne i prawne).

Redystrybucja budżetowa to zmiany w strukturze dochodów obywateli. Odbywa się ona przez różnicowanie obciążeń finansowych.

Instrumenty redystrybucji budżetowej to:

• Progresywne skale podatkowe (które powodują, że osoby o wyższych dochodach płacą wyższe podatki)

• Ulgi i zwolnienia podatkowe (forma pomocy uboższym)

• Świadczenia emerytalne i rentowe

• Zasiłki z pomocy społecznej

• Dopłaty do leków i przejazdów pasażerskich

• Stypendia

• Zasiłki dla bezrobotnych

• Dotacje budżetowe

• Dotacje mające formę dopłat

Redystrybucja:

• Jawna (jest bezpośrednia; są to dochody i wydatki z funduszy publicznych)

• Ukryta (jest pośrednia; polega na dofinansowywaniu pewnych osób korzystających w sposób ciągły z pewnych dóbr publicznych przez osoby nie korzystające z nich; jest to redystrybucja w szczególnej formie, np. tolerowanie zaległości płatniczych)

Skutki nadmiernej redystrybucji:

• Konieczność utrzymywania wysokich podatków

• Rozszerzanie tych podatków powoduje osłabienie motywacji do wydajności pracy lub brak motywacji do poszukiwania pracy

• Ograniczenie możliwości inwestowania i oszczędzania

• Zakłócenia stosunków panujących na rynku towarowym, pracy, dóbr inwestycyjnych.

Funkcja stabilizacyjna

W celu łagodzenia cyklów koniunkturalnych wykorzystywane są narzędzia alokacyjne i redystrybucyjne oraz polityka monetarna i fiskalna. Sektor publiczny może więc wykorzystywać narzędzia dochodowe i wydatkowe. Funkcja ta oddziaływuje więc w dwojaki sposób:

1. Przez aktywną politykę fiskalną

2. Przez pasywną politykę fiskalną (tutaj działają automatyczne stabilizatory koniunktury)

Ad 1)

Związana jest z łagodzeniem cyklu koniunkturalnego. Muszą tu jednak wchodzić pewne granice tej aktywnej polityki (czyli ingerencja państwa). Zaletą tej polityki jest możliwość dopasowania środków oddziaływujących do zmian zachodzących w gospodarce (czyli do wahań cyklu koniunkturalnego czyli głównie do bezrobocia i inflacji). Wadą jest natomiast opóźnienie czasowe procesu podejmowania decyzji, które to decyzje są reakcjami na zmiany cyklu koniunkturalnego.

Są 4 fazy tych opóźnień (wewnętrzne):

1. Rozeznania (zbieranie informacji)

2. Diagnozy

3. Podjęcia decyzji

4. Instrumentalna (wdrożenie decyzji w życie)

Ad 2)

Automatyczne stabilizatory nie mają opóźnienia czasowego. Pasywna polityka polega więc na tym, że stabilizatory te automatycznie reagują na zmiany zachodzące w gospodarce gdyż charakteryzują się elastyczną i wrażliwą interwencją na te zmiany. Muszą one funkcjonować wewnątrz systemu aby mogły zadziałać. Ich reakcja jest szybka. Polityka ta ma jednak i słaba stronę- choć stabilizatory ograniczają wahania cyklu koniunkturalnego to nie są w stanie do końca wyeliminować zakłóceń i utrudniają przywrócenie równowagi oraz hamują pożądany wzrost popytu, np. progresywne podatki dochodowe, zasiłki dla bezrobotnych.

Nadmierne rozbudowanie funkcji redystrybucyjnej utrudnia działanie funkcji stabilizacyjnej a nadmierna stabilizacja może doprowadzić do utrudnienia działania funkcji alokacyjnej. Należy więc szukać złotego środka, który umożliwi prowadzenie polityki budżetowej w ramach finansów publicznych.

WYKŁAD 8 (10.04.2002r.)

Budżet państwa

Budżet państwa pełni wiodącą funkcję (rolę). Dzięki niemu jest rozdzielane 50% PKB. Ma on duże znaczenie polityczne i gospodarcze. Jest jednocześnie zasobem środków pieniężnych i planem dochodów i wydatków sektora publicznego lub jego wyodrębnionej części.

W przypadku, gdy wydatki budżetowe są większe od dochodów budżetowych to budżet może być przyjęty, ale muszą być określone wówczas źródła finansowania wydatków, które nie mają pokrycia w dochodach. Jeśli pojawia się nadwyżka to budżet powinien określić sposób jej rozdysponowania. Budżet powinien być w równowadze- dochody powinny być równe wydatkom. O niedoskonałości wykonywania budżetu świadczy zarówno jego nadwyżka jak i deficyt. Nadwyżka jest świadectwem tego, że część zadań nie została wykonana.

Budżet państwa można rozpatrywać jako (4 wymiary budżetu):

1. Fundusz publiczny

2. Plan dochodów i wydatków

3. Akt prawny (uchwała- budżet samorządów terytorialnych lub ustawa- budżet państwa)

4. Akt decyzji politycznych

Budżet jako plan dochodów i wydatków

Plan ten ma swoją specyfikę. Najważniejsze są tu wielkości wydatków, które stanowią upoważnienie dla organów wykonujących budżet do przeznaczenia ustalonej kwoty środków publicznych na określony cel ale zamieszczenie danej kwoty wydatków w budżecie nie stanowi ani zobowiązania organów wykonawczych do ich wykorzystania w pełnej wysokości ani podstawy do roszczeń o wypłatę danej kwoty z budżetu. Plan wydatków określa tylko górne granice kwot, które można przeznaczyć na finansowanie poszczególnych zadań publicznych. Jest jeden wyjątek od tej reguły: wyłącznie dla jednostek samorządu terytorialnego państwo ma zobowiązanie do wypłaty określonych kwot z tytułu subwencji (środki pieniężne przekazywane do budżetów samorządów terytorialnych w związku z decentralizacją) i jest to sztywny wydatek budżetowy.

Strona dochodowa budżetu ma wyłącznie znaczenie prognostyczne (co by było gdyby)- są to tylko przewidywania a nie zbiór decyzji (jak w planie). Podstawą do pobierania dochodów są odpowiednie akty prawne (normy prawa cywilnego, regulacje), które działają niezależnie od ustawy budżetowej. Rola planu dochodów jest także istotna. Mimo, iż trudno jest określić przyszłe dochody budżetowe dokonywane są różnego rodzaju czynności mające na celu przybliżenie tej wartości (dzięki badaniom statystycznym i doświadczeniu).

Budżet jako akt prawny

Uchwalany w formie ustawy nazywanej Ustawą Budżetową, co zapisane jest w konstytucji, która stanowi, że środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w owej ustawie (odnosi się to do szczebla państwa). To szersze ujęcie powoduje, że nawet oddzielne rachunki nie zaliczane do budżetu wymagają akceptacji parlamentu.

Zasoby i tryb opracowywania projektu budżetu państwa oraz stopień jego szczegółowości i wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy a także tryb i zasady wykonywania ustawy budżetowej ustala ustawa.

Ustawa budżetowa składa się z 2 części:

1. Normatywnej (tekstowej)- zapis ustawowy

2. Załączników w formie planu finansowego (budżet sensu stricto)- tabele ze szczegółowymi kwotami po stronie dochodów i wydatków.

Budżet jako akt decyzji politycznej

Ujęcie to związane jest z rozwojem parlamentaryzmu. Parlament obdarza tu władzę wykonawczą zaufaniem.

Istnieje zasada roczności ustawy budżetowej, która wynika z funkcjonowania państwa w demokracji parlamentarnej. Rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym (w Polsce) i wynosi 12 miesięcy, jednak nie jest tak w każdym kraju, gdyż jest to kwestia pewnej umowy.

WYKŁAD 9 (17.04.2002r.)

Analiza instytucji budżetu

• Scentralizowany fundusz, który służy do realizacji funkcji państwa

• Gromadzenie środków w budżecie ma charakter przymusowy i bezzwrotny

• Budżet państwa ma charakter ustawy a budżety jednostek samorządu terytorialnego uchwał

• Proces gromadzenia i wydatkowania środków ma charakter społeczny i polityczny

• Budżet jest urządzeniem planistycznym obejmującym dochody i wydatki oraz przychody i rozchody państwa uchwalanym przez sejm na okres roku kalendarzowego nazywanego budżetowym

• Budżet państwa określają strumienie dochodów i wydatków państwa; ten strumieniowy charakter oznacza, że budżet jest funduszem, do którego bez przerwy wpływają i wypływają środki pieniężne, czyli polega on na tym, że stale mamy do czynienia z rzeczywistym przepływem strumieni pieniężnych- w sensie kasowym środki pieniężne muszą znaleźć się na rachunku aby można było dokonać wypłat z niego

• Ten plan ma specyficzny charakter obligatoryjny- obowiązuje wszystkich wykonawców

• Ustawa budżetowa może zawierać jako załączniki programy wieloletnie odnośnie niektórych dziedzin życia publicznego; uchwały budżetowe jednostek samorządów terytorialnych także mogą zawierać takie załączniki z tym, że wieloletnie programy mają charakter fakultatywny- ich załączenie pozwala łatwiej stwierdzić, gdzie wykonawcy znajdują się wykonując taki plan.

Środki publiczne, które są objęte planem dochodów i wydatków są poddawane pewnym regułom w postaci zasad.

Budżet państwa obejmuje tylko część zjawisk zachodzących w jego zakresie.

Zgodnie z ustawą o finansach publicznych ustawa budżetowa określa:

1. Dochody i wydatki budżetu państwa

2. Deficyt budżetu państwa

3. Limity zatrudnienia w administracji rządowej (płace)

4. Przychody i rozchody budżetu państwa

5. Przychody i wydatki państwowych gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych (państwowych zakładów budżetowych)

6. Plany finansowe państwowych funduszy celowych

7. Wykaz programów wieloletnich

8. Wykaz inwestycji wieloletnich

9. Dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji samorządowej oraz zadań zleconych ustawami

10. Zakres i kwoty dotacji przedmiotowych, np. związanych z realizacją pewnych zadań przez administrację samorządową

11. Wykaz jednostek, które otrzymują dotacje podmiotowe i kwoty tych dotacji

12. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi oraz wydatki, które będą nimi sfinansowane.

Jeśli zsumujemy wydatki (wydatki budżetu państwa i wydatki z punktu 12) to otrzymamy górny pułap wydatków budżetu państwa- jest to kwota, do której możemy realizować wydatki.

Do tego projektu ustawy budżetowej jest dołączany dokument, który precyzuje postanowienia, na których ten plan został zawarty. To uzasadnienie zawiera 6 podstawowych grup problemów:

1. Główne cele polityki społecznej i gospodarczej (ekonomicznej)

2. Szereg prognoz określających założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i na 2 kolejne lata; założenia te dotyczą:

• Kształtowania się PKB

• Kształtowania się państwowego długu publicznego i długu skarbu państwa

• Poziom cen towarów i usług konsumpcyjnych

• Bilans płatniczy

• Obrotów bieżących

• Poziom zatrudnienia i bezrobocia

• Dochodów budżetu państwa

• Deficytu budżetu państwa

3. Kierunki prywatyzacji majątku skarbu państwa

4. Przewidywane wykonanie budżetu państwa roku, w którym powstaje projekt budżetu na rok kolejny

5. Omówienie projektowanych 3 pozycji:

• Przychodów i rozchodów oraz dochodów i wydatków budżetowych

• Przychody i wydatki państwowych funduszy celowych

• Wykazów zadań objętych programami wsparcia rozwoju regionalnego

6. Informacje dotyczące przewidywanej na koniec roku budżetowego wysokości długu skarbu państwa oraz aktywów finansowych skarbu państwa będących jednocześnie długiem innych podmiotów sektora finansów publicznych.

W Konstytucji RP powiedziane jest, że jeśli nie ma uchwalonego budżetu państwa to:

• Parlament może uchwalić ustawę o prowizorium budżetowym

• Gdy nie ma ustawy o prowizorium to Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową w oparciu o projekt ustawy budżetowej złożonej w parlamencie.

Od momentu przekazania projektu budżetu do sejmu do podpisu przez prezydenta nie może minąć więcej niż 4 miesiące.

Zasada jedności budżetu

Jest czasami rozumiana jako jedność:

• Formalna- oznacza postulat sporządzania budżetu w jednym dokumencie (akcie) prawnym; zasada ta jest potrzebna, gdyż jeśli wszystkie dochody i wydatki są skoncentrowane w jednym dokumencie to wówczas łatwiej jest prowadzić gospodarkę finansową i kontrolę- całościowa ocena poprzez ocenę planu jest łatwiejsza; występowanie budżetów nadzwyczajnych jest odstępstwem od tej zasady.

• Merytoryczna (materialna)- postuluje przeznaczenie całości dochodów budżetowych na pokrycie całości wydatków budżetowych; wyjątek: występują "małe" budżety funduszy celowych.

Zasada powszechności (zupełności) budżetu

Jest postrzegana jako konieczność włączenia do budżetu wszystkich dochodów i wydatków państwa czyli chodzi tu o budżetowanie brutto. jest realizowana w ten sposób, że podstawowe dochody i wydatki jednostek budżetowych są objęte budżetowaniem brutto a poza tym istnieją jednostki, które rozliczają się z macierzystymi budżetami.

Zasada roczności budżetu

Zasada równowagi budżetowej

Jest to konieczność dostosowania ogólnej kwoty wydatków do ogólnej kwoty dochodów aby nie było deficytu. Nie jest realizowana w praktyce, gdyż dopuszcza się istnienie deficytu a nawet omawia się źródła finansowania nadmiernych wydatków. Kryterium maksymalnego długu publicznego liczona w relacji do PKB wynosi 60%- jeśli państwo przekracza ten dług to nie spełnia tego kryterium.

WYKŁAD 10 (8.05.2002r.)

Zasada przejrzystości i jawności budżetu

Jest ważna na tyle, że została zawarta w ustawie o finansach publicznych. Mówi głównie o tym że:

1. Debaty nad ustawa budżetową są jawne

2. Debata nad sprawozdaniem do wykonania budżetu jest jawna

3. Minister finansów jest zobowiązany podawać do wiadomości publicznej informacje:

• dotyczące państwowego długu publicznego

• dotyczące kwoty niewymagalnych zobowiązań, poręczeń i gwarancji.

Zasada ta ważna jest także z takiego powodu, że jeśli gospodarka środkami publicznymi prowadzona jest niezgodnie z zasadami to wówczas łatwiej jest to wykryć a następnie zastosować odpowiednie sankcje. Zasada przejrzystości z jednej strony mówi o szczegółowości, natomiast z drugiej o pewnej specjalizacji po stronie dochodów i wydatków a to wszystko jest to określony zakres agregacji (podział na działy, rozdziały, paragrafy). Dokument musi być czytelny więc agregacja i szczegółowość nie mogą być nadmierne- chodzi o znalezienie tzw. złotego środka przejrzystości, aby budżet był przejrzysty dla wszystkich.

Konstrukcja ustawy budżetowej jest specyficzna (różne wymiary budżetu) i to samo można powiedzieć patrząc na ustawę budżetową (składa się ona z 2 części):

1. Część pisemna (tekst)

2. Załączniki do ustawy (w postaci norm)

Ad 1)

Ta część jest krótka w porównaniu do części załączników. Składa się z 4 elementów:

1. Określa najważniejsze wielkości budżetu

2. Określa wszystkie załączniki do ustawy

3. Przepisy określające szczegółowo niektóre wydatki budżetu państwa

4. Wartości parametrów, które na mocy innych ustaw muszą byś określone w ustawie (np. stan należności dla ZUS-u z tytułu składek dla OFE).

Ad 2)

Mamy 12 załączników:

1. Plan dochodów budżetu państwa

2. Plan wydatków budżetu państwa

3. Plan dochodów z bezzwrotnej pomocy zagranicznej oraz wydatki finansowane z tych dochodów

4. Plan przychodów i rozchodów związanych z finansowaniem deficytów budżetowych

5. Zbiorcze plany finansowe środków specjalnych, gospodarstw pomocniczych i zakładów budżetowych

6. Plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych

7. Wykaz inwestycji wieloletnich

8. Plan dotacji na zadania zlecone jednostką samorządów terytorialnych

9. Wykaz dotacji podmiotowych

10. Wykaz dotacji dla państwowych agencji i fundacji z udziałem skarbu państwa

11. Plan wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej

12. Limity zatrudnienia dla niektórych kategorii pracowników państwowego sektora publicznego.

Załączniki nr 1, 2, 4 to budżet właściwy czyli plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów na finansowanie deficytu.

Załączniki nr 3, 5, 6 to odrębne od budżetu państwa plany finansowe, gdzie określane są tylko niektóre dochody i wydatki publiczne, które nie są objęte budżetem.

Załączniki nr 7, 8, 9, 10, 11, 12 są to załączniki do załącznika nr 2 czyli do planu wydatków budżetu państwa.

Zasada gospodarności i oszczędności

Zapisana jest w ustawie o finansach publicznych. Zobowiązuje ona administrację publiczną oraz ustawodawcę do gospodarnego i oszczędnego wydatkowania środków z budżetu. Zasada ta składa się z 3 elementów:

1. Wydatkowanie w sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów

2. Wydatki publiczne powinny być realizowane w sposób umożliwiający terminową realizację zadań

3. Wydatki muszą być realizowane w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

Dochody i wydatki budżetowe

1. Dochody w ujęciu ustawy o finansach publicznych

2. Podatki i opłaty

3. Cła

4. Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek skarbu państwa

5. Dywidendy

6. Wpłaty z zysku NBP

7. Wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek

8. Dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe

9. Dochody z najmu i dzierżawy składników skarbu państwa oraz innych umów o podobnym charakterze

10. Opłaty od poręczeń i gwarancji udzielanych przez skarb państwa

11. Odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych

12. Odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku budżetu państwa

13. Odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych

14. Wpływy z tytułu grzywien, mandatów i innych kar pieniężnych

15. Spadki, odpisy, darowizny na rzecz skarbu państwa

16. Inne dochody publiczne.

Dochody bieżące- obejmują wpływy z podatków (powyżej 22% PKB) oraz dochody niepodatkowe (powyżej 18% PKB); ogółem wynoszą one 40% PKB

Dochody kapitałowe- ze sprzedaży rzeczowych (finansowych) aktywów kapitałowych oraz aktywa o charakterze niematerialnym; ogółem wynoszą nie cały 1 % PKB

Elementy systemu podatkowego

Podmiot podatku- osoba prawna lub fizyczna, na której ciąży tzw. obowiązek podatkowy

Podatnik- oblicza podatek w imieniu podmiotu podatku, pobiera środki i wpłaca na rachunek budżetu państwa

Przedmiot podatku- zdarzenie lub rzecz, z którym jest związany obowiązek płacenia podatku (np. dochód, majątek)

Podstawa opodatkowania- przedmiot podatku określony ilościowo lub wartościowo

Stawka podatkowa- relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania; mają 2 formy:

• Kwotowa- określa bezpośrednio wielkość podatku

• Procentowa- określa jaką część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe danego podmiotu.

WYKŁAD 11 (15.05.2002r.)

Zwolnienia i ulgi

• Zwolnienia- polegają na tym, że wyłącza się pewną grupę podatników i wówczas jest to zwolnienie podmiotowe; zwolnienie przedmiotowe występuje natomiast wtedy, gdy z obowiązku podatkowego zwalnia się grupą przedsiębiorstw.

• Ulgi- korzystają z niej podmioty, które spełniają pewne warunki, które odnoszą się z kolei do podstawy opodatkowania; wyróżnia się ulgi:

• Systemowe- dotyczą wszystkich podmiotów

• Indywidualne- odnoszą się do konkretnych podmiotów, które korzystają z ulg na mocy ustawy.

Klasyfikacja podatków

1. Kryterium przedmiotu opodatkowania:

• Dochodowe- przedmiotem opodatkowania jest dochód czyli nadwyżka przychodów od kosztów uzyskania tych przychodów

• Konsumpcyjne- obciążają podatnika, gdyż on dokonuje wydatków konsumpcyjnych, np. VAT, akcyza

• Majątkowe- mogą obciążać majątek podatnika traktowany jako całość lub jako część jego majątku, np. podatek od spadku, darowizn

• Przychodowe- nie uwzględniają kosztów uzyskania przychodów; związane są z domniemaniem uzyskiwania przychodów, np. podatek rolny, leśny

2. Kryterium wyznaczone przez stosunek przedmiotu opodatkowania do źródła podatku:

• Pośrednie- są to podatki niepośrednio uzależnione od majątku, np. podatki konsumpcyjne, przychodowe

• Bezpośrednie-bezpośrednio wskazują na zależność między wystąpieniem podatku a zdolnością podatkową podatnika

3. Kryterium wg tego, kto nakłada podatek:

• 
  
  Rządowe

• Samorządowe

• Mieszane

Uwzględnienie roli podatku

Podatek jest atrybutem władzy rządowej i samorządowej. Państwo ustala obowiązek płacenia podatku, aby gromadzić fundusze potrzebne do realizacji pewnych celów.

Podatek- przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne nakładane przez państwo na osoby fizyczne i prawne w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków związanych z realizacją zadań i funkcji państwa.

Funkcja fiskalna podatków- wiąże się z funkcją alokacyjną, redystrybucyjną i stabilizacyjną budżetu państwa.

Ustalając wysokość danin publicznych należy brać pod uwagę:

• Poziom dobrobytu społeczeństwa

• Optymalną alokację czynników wytwórczych

• Sprawne funkcjonowanie rynków

• Wzajemne powiązanie między tymi elementami, gdyż istnieją między nimi zależności

Podniesienie obciążeń podatkowych powoduje zubożenie gospodarstw domowych co powoduje:

• Zmiany na rynku pracy

• Maleje popyt

• Zmiany wielkości popytu na rynku czynników produkcji

• Spadek przyszłych dochodów publicznych

Zestaw instrumentów podatkowych, którym posługuje się państwo powinien:

• Być dostosowany do założeń polityki społecznej i gospodarczej

• Reagować na zmiany otoczenia

• Uwzględniać możliwości podatkowe różnych grup społecznych

• Być prosty, przejrzysty i czytelny

• Być łatwy i skuteczny jeśli chodzi o ściągalność podatków

• Tworzyć spójną całość.

Wysokość podatku zależy od:

• Wielkości zadań, które ma realizować sektor publiczny w gospodarce

• Efektywności wykorzystania środków publicznych

Podstawowe tendencje ewolucji systemu podatkowego

1. Obniżanie obciążeń podatkowych zawierających w sobie możliwość ograniczenia systemu ulg i zwolnień

• Może sprzyjać kierunkowo pobudzaniu aktywności gospodarczej.

• Sposoby obniżania obciążeń podatkowych:

• Zmniejszanie zakresu wykonywanych zadań publicznych- sposób ten oznacza redukcję wydatków o charakterze socjalnym, państwo staje się więc mniej opiekuńcze i przerzuca ten obowiązek na obywateli.

• Obniżanie kosztu ich realizacji- sposób ten nie budzi kontrowersji, wydaje się pożyteczny.

2. Podwyższanie obciążeń podatkowych pociągających za sobą rozszerzenie systemu przywilejów podatkowych

• Ma na celu podwyższanie bieżących dochodów publicznych co rodzi szereg konsekwencji natury społecznej i ekonomicznej. Ten kierunek może również znaleźć uzasadnienie, co zależy od uwarunkowań wewnętrznych (polityczne, społeczne, ekonomiczne) i zewnętrznych.

Sygnały przekroczenia granic skuteczności podatku (rozpoznanie granic podatku):

• Gdy podatek powoduje zmniejszenie aktywności gospodarczej (zmniejszenie inwestycji, produkcji, zatrudnienia)

• Ucieczka kapitału za granicę

• Rozbudowanie się szarej strefy w gospodarce

• Stosowanie strategii antypodatkowych przez przedsiębiorstwa

• Rozbudowa strefy ubóstwa

Krzywa Laffera

W strukturze dochodów budżetowych państwa dominują dochody podatkowe, które wzrosły z 80 do 90%, przy czym największe dochody podatkowe to dochody z podatków pośrednich. Wśród dochodów niepodatkowych dominują natomiast dochody z ceł.

Struktura dochodów w latach 2000-2002.

Jeśli chodzi o ostatni okres to relacja dochodów podatkowych i niepodatkowych uległa zmianie; ich struktura wewnętrzna zmieniła się, gdyż cła zostały przerzucone do grupy podatków podatkowych w związku z czym dochody podatkowe zwiększyły się a dochody niepodatkowe zmalały.

Wzrost dochodów podatkowych jest podyktowany koniecznością rekompensowania różnych wydatków.

Dochody podatkowe ogółem: dochody budżetu państwa w relacji do PKB spadły z 25% w 1996r. do 20% w 1999r. (kiedy weszła ustawa o decentralizacji) aż do 18,8% w roku bieżącym.

Dochody podatkowe w relacji do PKB: obserwujemy spadek z 23%PKB do 17%PKB a w związku z tym przewidywany wzrost w 2002r.

Dochody niepodatkowe: ich spadek wynika ze spadku dochodów jednostek budżetowych i spadku zysku wypracowanego przez NBP.

Ujęcie budżetu:

• Kasowe- jest to ujęcie odpowiadające pojęciu kasy

• Memoriałowe- obejmuje także należności i zobowiązania jakie ma podmiot w stosunku do innych podmiotów, a które nie zostały zrealizowane.

WYKŁAD 12 (15.05.2002r.)

Wydatki publiczne

Wydatki publiczne można klasyfikować na:

• Bieżące- związane z finansowaniem bieżących zakupów

• Kapitałowe- związane z obsługą papierów wartościowych czy innych tego typu wydatków

W takim ujęciu wydatków można zauważyć dysproporcje między nimi: w wartości nominalnej i % ta struktura jest bardzo zróżnicowana- wydatki bieżące równe są ok. 40% i jest to poziom prawie niezmienny, natomiast jeśli chodzi o wydatki kapitałowe to wynoszą one ok. 3,1%. czyli ich udział jest niewielki.

• Rządowe

• Samorządowe

• Transferowe (redystrybucyjne, pośrednie)- dokonywane na rzecz innych podmiotów co wiąże się z systemem finansów publicznych lub wynika z polityki finansowej państwa. Zaliczamy tu:

• Transfery wewnętrzne- czyli wewnętrzny system finansów publicznych; nie zmieniają ogólnej wielkości środków publicznych lecz strukturę ostatecznego (finalnego) wykorzystania środków publicznych

• Transfery zewnętrzne

• Realne (rzeczywiste, nabywcze, finalne, bezpośrednie)- są związane ze zużyciem ekonomicznym PKB w drodze zakupu towarów i usług przez podmioty sektora publicznego; tworzą bezpośrednio popyt na dobra i usługi, np. wydatki na oświatę, ochronę zdrowia.

Wydatki związane z dotacjami, subwencjami

Świadczenia na rzecz osób fizycznych

Wydatki charakterze majątkowym

Rozliczenia z bankami

Obsługa długu publicznego

Wydatki bieżące jednostek budżetowych

Podział wydatków na:

• 
  Sztywne

• Prawie sztywne

• Elastyczne - stanowią ok. 40% wydatków budżetowych

Wydatki zdeterminowane są wydatkami mniej nadającymi się "obcinania" niż wydatki elastyczne.

Wydatki zdeterminowane (2000-2001r.)

• Sztywne

• Subwencje dla jednostek samorządów terytorialnych ustawowo im należne; nie ma tu dotacji

• Wydatki na finansowanie dróg krajowych (zostały określone na poziomie 30% od wpływów z akcyzy od paliw silnikowych)

• Wydatki związane z obsługą długu publicznego

• 
  Prawie sztywne (jest to część podatków o tyle elastyczna, że w niej pojawiają się wydatki charakterystyczne dla kolejnych lat)

• Dotacje dla KRUS-u

• Wydatki na świadczenia emerytalno-rentowe dla żołnierzy, funkcjonariuszy, prokuratorów, sędziów (oszacowane w oparciu o pewne założenia)

• Wydatki na świadczenia społeczne

• 
  Grupa wydatków o charakterze socjalnym, których wielkość jest uzależniona ustawowo od liczby osób upoważnionych do tych świadczeń: zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze oraz dotacje do funduszu pracy (2%), dotacje do funduszu alimentacyjnego (na tym samym poziomie)

• Premie gwarancyjne i odsetki od kredytów mieszkaniowych

• Wydatki związane z funkcjonowaniem urzędów naczelnych organów władzy samorządowej (zostały kreślone na poziomie projektu)

Wyższa inflacja w 2000r.

Wyższe stopy % na rynku krajowym

Zmiany kursu walut

• Elastyczne (obejmują wszystkie wydatki dotąd nie wymienione)

• Wynagrodzenia

• Dotacje dla podmiotów gospodarczych (są incydentalne, są to dotacje na realizację programów restrukturyzacyjnych, np. dotacje dla PKS, PKP, górnictwa, przemysłu obronnego, dla przedsiębiorstw utrzymujących moce produkcyjne dla przemysłu obronnego, dla oświetlenia ulic, dotacje mieszkaniowe; wydatki finansowane z kredytów międzynarodowych)

• Pozostałe wydatki inwestycyjne (i są to: wydatki bieżące państwowych jednostek budżetowych ale inne niż wynagrodzenia; składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne płacone przez budżet państwa; dopłaty do kredytów oraz do funduszu kombatantów; rezerwy ogólne na rezerwy celowe).

Finansowanie deficytu budżetowego

	2001	2002
Krajowe Przychody z prywatyzacji Bankowe Poza bankowe Inwestorzy zagraniczni Zagraniczne	134,4 33,1 48,9 38,8 15,5 -34,3	97,3 16,5 33,1 36,3 11,2 2,9

Państwowy dług publiczny ≠ dług skarbu państwa

Państwowy dług publiczny

Obejmuje on zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

• Wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne (mających wyraz pieniężny)

• Zaciągniętych kredytów i pożyczek

• Przyjętych depozytów (np. przez NBP)

• Wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowych i wymagalnych zobowiązań wynikających z ustaw orzeczeń sądu, udzielonych gwarancji, poręczeń oraz innych tytułów.

Ustawa o Finansach Publicznych mówi, że relacja długu publicznego do PKB nie może przekroczyć 60%PKB.

Instrumenty zarządzania długiem publicznym- procedury ostrożnościowe

• Dla przedziału do 50%-59%

• Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu do DN nie może być wyższa niż w roku bieżącym

• Relacja ta stanowi górne ograniczenie relacji deficytu każdej jednostki samorządu terytorialnego do jej dochodów jaka może zostać uchwalona w budżecie tej jednostki

• Dla przedziału od 50% do 59%

• Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej przyjmując jako górne ograniczenie deficytu jego poziom zapewniający, że relacja długu skarbu państwa powiększonego o kwotę poręczeń i gwarancji do PKB przewidywana na koniec przyszłego roku budżetowego była niższa od relacji długu do PKB z poprzedniego roku

• Rada Ministrów musi przedstawić program uzdrowienia gospodarki

• Dla przedziału powyżej 60%

• W tydzień po ogłoszeniu tej relacji podmioty sektora publicznego nie mogą udzielać poręczeń i gwarancji

• W ciągu miesiąca Rada Ministrów musi przedstawić program naprawy aby relacja była niższa

• W kolejnym roku obowiązuje zakaz udzielania poręczeń i gwarancji przez wszystkie jednostki sektora publicznego

• Projekt budżetu musi być zrównoważony, nie może być deficytu.

Klasyfikacja długu publicznego w przeszłości:

• Dług publiczny przymusowy

• Dług publiczny dobrowolny, np. ze strony pożyczkodawcy

WYKŁAD 13 (22.05.2002r.)

Ustawa o finansach publicznych mówi o:

• Długu skarbu państwa

• Długu jednostek samorządu terytorialnego

Podstawowy podział długu publicznego:

• Dług publiczny krótkoterminowy (płynny, bieżący)

Jest to dług związany z bieżącymi potrzebami władz publicznych. Jest on zaciągany z powodu krótkoterminowych trudności w równoważeniu budżetu. Możemy mieć do czynienia ze zjawiskiem przekształcania długu krótkookresowego w rewolwingowy wówczas, gdy zaciągamy nowy dług w celu spłaty poprzednich przy czym to zjawisko powtarza się z roku na rok w wyniku czego zadłużenie utrzymuje się a z czasem nawet powiększa a dług krótkookresowy przekształca się w dług długookresowy.

• Dług publiczny długoterminowy (skonsolidowany, fundowany)

Powstaje w wyniku zaciągania pożyczek długoterminowych na finansowanie wydatków majątkowych. Jest on materialnym zobowiązaniem i może przynosić korzyści, które mogą być natomiast źródłem spłaty tego długu. Zjawisko to powinno się postrzegać jako rzecz pozytywną dla społeczeństwa i państwa.

• Dług krajowy

Dług ten pozbawia rynek wewnętrzny kapitału potencjalnie przeznaczonego na inwestycje. Jeśli przeznaczony jest on na konsumpcję to wówczas jest on hamulcem rozwoju gospodarczego.

• Dług zagraniczny

• Jest zaciągany wówczas gdy w kraju brakuje możliwości kredytowych lub gdy są one zbyt małe;

• Jest zaciągany wówczas, gdy jest łatwiejsze polityczne przeprowadzenia czyli wówczas, gdy skutki fiskalne nie są odczuwalne od razu;

• Jest zaciągany z powodu chęci szybszego rozwoju niewykorzystanych źródeł wzrostu gospodarczego

• Jest zaciągany wówczas, gdy kredyty zagraniczne są niżej oprocentowane niż krajowe, gdyż wówczas takie rozwiązanie jest bardziej opłacalne;

• Jest zaciągany, gdyż można uznać go za pewnego rodzaju prawidłowość- stanowi efektywną metodę finansowania rozwoju gospodarczego; dopiero, gdy temu zjawisku nie towarzyszy wzrost gospodarczy to wówczas staje się ono zjawiskiem negatywnym oraz wówczas, gdy okres jego spłaty wydłuża się;

• Kraje skłonne są do korzystania z kredytów zagranicznych wówczas, gdy dążą do wzrostu własnych inwestycji ponad wewnątrz oraz gdy dążą do utrzymania dynamiki konsumpcji lub do zapobiegania spadkowej tendencji konsumpcji;

• Mamy możliwość wykorzystania tego długu jako gry politycznej i gospodarczej- jest o uzależnienie kraju będącego pożyczkobiorcą od kraju będącego pożyczkodawcą.

Przyczyny powstawania długu publicznego

1. Deficyt budżetowy (najczęstsza przyczyna)

2. Okresy wzmożonych wydatków publicznych; są to następujące wydatki:

• Klęski żywiołowe

• Kryzys ekonomiczny

• Kryzys polityczny (np. wojna)

3. Realizowana przez rządzących doktryna ekonomiczna zakładająca większy zakres interwencjonalizmu państwowego (chodzi o ingerencję państwa)

4. Skłonność polityków sprawujących władzę do unikania cięć w wydatkach i jednostronnego podwyższania podatków co przerzuca wielkość długu publicznego na kolejne ekipy rządzące

5. Popadnięcie w pułapkę zadłużenia w przypadku niezrównoważenia deficytu w przeszłości gdy bieżąca obsługa długu publicznego nie jest finansowana w pełni dochodami z budżetu ale wymusza zaciąganie nowych pożyczek do obsługi bieżącego długu.

Realizacja kryterium długu publicznego z Mastricht w roku 1999.

Relacja długu publicznego do PKB w Polsce- 42,8% PKB

Najwyższe relacje zanotowano w następujących krajach:

• Grecja- 115% PKB

• Włochy- 108% PKB

• Belgia- 105% PKB

• Szwecja- 71% PKB

• Dania- ponad 60% PKB

• Austria- ok. 63% PKB

• Portugalia- 59,5% PKB

Relacja długu publicznego do PKB w 2001 roku w Japonii, która jest jednym z najbardziej rozwiniętych krajów wyniosła 130% PKB.

Wniosek: normy nie zostały zachowane i można mówić o ich poważnym zagrożeniu.

Ewolucja zadłużenia skarbu państwa

I emisja rządowych papierów wartościowych odbyła się w 1989r. i wyemitowano obligacje wewnętrznej pożyczki państwowej.

II emisja rządowych papierów wartościowych odbyła się w 1989-1991r. i była to emisja obligacji zamiennych na akcje prywatyzowanych przedsiębiorstw.

Od 1991r. regularnie są wprowadzane bony skarbowe, których celem jest finansowanie bieżących potrzeb umożliwiających (ułatwiających) płynność budżetu.

Od czerwca 1995r. odbywają się regularne emisje obligacji krajowych.

W 1995r. w Polsce odbyła się emisja pierwszych obligacji europejskich, które były procentowane w wysokości 7,75% w skali rocznej a ich wykup następował po 5 latach.

W 1996r. odbyła się druga emisja europejskich obligacji, która została zarejestrowana na giełdzie frankfurckiej.

W 1997r. odbyła się trzecia emisja.

Do końca 2001r. wyemitowano 600mln euro o terminie wykupu w 2010r.

W 2001r. natomiast 750mln euro o terminie wykupu w 2011r.

Instrumenty dłużne

• Bony skarbowe

• Obligacje skarbowe (długoterminowe skarbowe papiery wartościowe)

• Pasywne (nierynkowe)- są to papiery dłużne; są formą regulowania powstałych wcześniej zobowiązań skarbu państwa; stanowią formę zaciągania przez skarb państwa nowych zobowiązań ale na rynku

• Aktywne (rynkowe)- służą pozyskiwaniu środków pieniężnych

Przykładowe pytania egzaminacyjne

1. W polskiej praktyce wyróżnia się następujące fundusze publiczne:

• Budżet państwa

• Budżety gmin

• Fundusz pracy (celowy)

• Budżety gospodarstw domowych

2. Ustawa o funduszach publicznych określa:

• Górne granice wydatków budżetu państwa i budżetu gmin

• Normy ostrożnościowe określające granice skutecznego podatkowania

• Zasady zarządzania długiem publicznym

3. Jednostka budżetowa:

• Jest formą organizacyjną gospodarki budżetowej

• Posiada osobowość prawną

• Prowadzi działalność gospodarczą na zasadach samowystarczalności

1

1

Literatura:

Stanisław Owsiak "Finanse publiczne"

Wiesława Ziółkowska "Finanse publiczne"

Egzamin: test otwarty; zawiera 3 typy pytań (wybór, pytanie- temat otwarty, pytanie kombinowane)

System ekonomiczny

Sfera pieniężno- finansowa (regulacyjna)

System finansowy

Rynkowy system finansowy

Publiczny system finansowy

Sfera realna

Gospodarka pieniężno- finansowa podmiotów sfery realnej

Dochody

140,3mld zł

W stosunku do roku 2000

Wzrost o 3,4% ↑ w ujęciu nominalnym

Spadek o 2% ↓ w ujęciu realnym

Gorszy niż oczekiwano stan koniunktury gospodarczej

Pogorszenia się sytuacji finansowej przedsiębiorstw z powodu spadku tempa wzrostu gospodarczego (szczególnie spadku popytu krajowego)

Co wywołuje ograniczenie bieżącej produkcji i obniżenie wzrostu cen sprzedanych wyrobów

Spadek dynamiki przychodów z działalności gospodarczej

Próby utrzymania podaży na rynkach zagranicznych

Spadek zysków przedsiębiorstwa,

Tam też pogorszenie koniunktury i w efekcie:

• Zbyt optymistyczne prognozy dochodów

• Brak reakcji rządu w trakcie roku budżetowego na ujawnione już w połowie 2001 zagrożenie

Wydatki

172,9mld zł

W stosunku do roku 2000

Wzrost o 14,4% ↑

Deficyt

32,6mld zł

Dochody publiczne

Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych

Wydatki publiczne

Nadwyżka lub niedobór sektora finansów publicznych

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA

ŹRÓDŁO FINANSOWANIA

DOBRA

PUBLICZNE SENSU LARGO

KLASYCZNE

SPOŁECZNE

PUBLICZNE SENSU STRICTO

FUNDUSZE

PUBLICZNE

FUNDUSZE

PRYWATNE

FUNDUSZE

PUBLICZNE

FUNDUSZE

PRYWATNE

PRYWANE

Krzywa użyteczności dobra społecznego

Krzywa użyteczności dobra publicznego

Dochody indywidualne a użyteczność dobra publicznego sensu largo

Dochody indywidualne a użyteczność dobra społecznego

OA- najniższy dochód

OF- najwyższa użyteczność

Są to podatki wymierzane przez rząd lub organy samorządowe i są źródłem ich dochodów , np. podatek od nieruchomości, od środka trwałego, od psów, podatek rolny; są też podatki wspólne (mieszane), z których wpływy dzielone są między rząd i organy samorządowe, np. podatek od osób fizycznych i prawnych.

Stawka podatkowa w %

Zysk z podatków

Ich struktura w latach 90-tych była zmienna a związane jest to z decentralizacją finansów publicznych.

Udział wydatków samorządowych w ogólnej liczbie wydatków zwiększył się dwukrotnie (z ok. 12% na ok. 25%), natomiast udział wydatków rządowych zmniejszył się z 88% na 74,5%.

Udział wydatków rządowych w relacji do PKB zmniejszył się z 40%PKB do 30%PKB, natomiast udział wydatków samorządowych wzrósł z 5,6%PKB do 12%PKB i jest to stosunkowo duża zmiana.

Ten rozkład wydatków publicznych dla lat 1991-2002 jest podobny jeśli chodzi o rok 1991 i 2002. Pozycję dominującą zajmują tu dotacje (podmiotowe i przedmiotowe) i subwencje (zasilenia finansowe jednostek samorządowych kierowane do wszystkich podmiotów sektora publicznego; są ustawowo należne czyli mają charakter ogólny).

Na drugiej pozycji znajdują się wydatki bieżące jednostek budżetowych, natomiast na pozycji trzeciej uplasowała się obsługa długu publicznego. Pozostałe pozycje mają mniejsze znaczenie.

Często są zaliczane do wydatków zdeterminowanych i stanowią ogółem 60% wydatków budżetowych

Spowodowały przesunięcie w czasie wydatków budżetowych z 2000 na 2002r.

---