DIATERMIA KRTKOFALOWA


Magnetoterapia

Zjawiska magnetyczne są powszechne w biosferze ziemskiej i w całej przyrodzie i mają duże znaczenie dla fizjologii istot żywych, lecz dokładne nie są do tej pory poznane a wyniki badań naukowych często są sprzeczne co ukazuje pewne trudności w usystematyzowaniu oddziaływania pola magnetycznego na organizm żywy.

Podstawowe pojęcia magnetyzmu to: magnesy i pola magnetyczne. Pola magne- tyczne (pm) występują wokół magnesu. Zmienne pole magnetyczne lub elektryczne nie może istnieć samo, lecz zawsze występuje jako pole elektromagnetyczne. Stosunki dynamiczne między polami opisuje wzór J. C. Maxwella, z którego wynika, że siła wytworzone­go pola wtórnego zależy od szybkości zmian pola pierwotnego. Magnetyzm pozna­no dzięki badaniom H. C. Oersteada, A. Ampere'a i wielu innych badaczy. Wynika z nich, między innymi, że linie sił pola magnetycznego towarzyszącego prądom elek­trycznym przebiegają pod kątem (między 45 a 90°) w stosunku do kierunku prze­biegu prądu elektrycznego, zatem prostolinijny przewodnik z prądem okrążają spiral­ne siły magnetyczne (reguła korkociągu Ampere'a), a w osi spiralnego przewodnika z prądem powstają prostolinijne siły magnetyczne.

W polu magnetycznym i w magnesie występują zawsze jednocześnie dwa biegu­ny: północny (Pn lub N) i południowy (Pd lub S). Linie sił pm otaczają magnes i bie­gną od bieguna północnego do południowego oraz przechodzą wewnątrz magnesu, tworząc obwód zamknięty. Pm jest najsilniejsze na biegunach magnesu. Głównym źródłem pm są obroty elektronów dookoła swoich osi (ruch wirowy), czyli spin lub kret, słabszym źródłem - obroty elektronów dookoła jąder (ruch orbitalny) i jeszcze słabszym - obroty jąder atomowych (nukleonów) dookoła swych osi (ruch wirowy nukleonów). Ruch elektronów i nukleonów wytwarza ukierunkowane momenty, czyli wektory sił magnetycznych. Siły te są tym większe, im większa jest szybkość ruchu elektronów i nukleonów.

Kiedy przewodnik elektryczny ma kształt spirali, linie sił magnetycznych zebrane w równoległą wiązkę przebiegają wzdłuż jej osi. Taki przewodnik nazywamy sole-noidem. Ciało ferromagnetyczne umieszczone wewnątrz solenoidu nabiera cech sil­nego magnesu. Nazywamy je elektromagnesem. Intensywność pm opisuje się w jed­nostkach natężenia i indukcji.

Jednostką natężenia pola magnetycznego (H) jest amper na metr (A/m). Warto zauważyć, że wzorzec ampera, jednostki natężenia prądu elektrycznego, zwany absolutnym,, jest utworzony na podstawie oddziaływania sił pola magnetycznego występujących wokół przewodników prądu elektrycznego. Niekiedy jest jeszcze używana wcześniej utworzona jednostka natężenia pm - ersted (Oe).

Jednostką indukcji magnetycznej (B) jest tesla (T), dawniej używany był gaus (Gs).
1 T - 10 000 Gs. Indukcja magnetyczna określa stopień namagnesowania ciała
umieszczonego w pm, ocenianego proporcjonalnie do wywołanych sił. ) jednostką
indukcji operujemy w określaniu dawki leczniczej pm. Stosuje się pm o induk-
cyjności od 1 do 40 mT, tj. od 10 do 400 Gs.

Magnes tym się między innymi różni od ładunku elektrycznego, że zawsze ma dwa bieguny, podczas gdy ładunek elektryczny może być jednoimienny, dodatni albo tylko ujemny.

Magnetyczne cechy ciał

Własności magnetyczne materii opisuje się przez przenikalność i podatność mag-etyczną. Przenikalność magnetyczna, oznaczana grecką literą pi (mikron), jest największa w próżni (/;o), a dla każdej substancji charakterystyczną wartością stałą. Również wielkością charakterystyczną dla każdej substancji jest podatność magnety­czna, oznaczana grecką literą Zm (chi magnetyczna).

Ciała fizyczne dzielimy w zależności od tego, jak zachowują się w pm. Zachowanie to jest uwarunkowane powstaniem wewnętrznego pm pod wpływem pola zewnętrznego. Pole wewnętrzne może znosić się lub dodawać z polem zewnętrznym. W pierwszym przypadku ciała mają cechy diamagnetyczne w drugim paramagnetyczne lub ferromagnetyczne.

Ciała diamagnetyczne nie mają własności magnesu, Magnetyczność (nieznacz­na), powstająca w nich pod wpływem pola zewnętrznego, wykazuje słabe linie sił o kierunku przeciwnym niż linie sił pola zewnętrznego. Dlatego ciała te są wypycha­ne (bardzo słabo) z pola magnetycznego i ustawiają się poprzecznie do linii sił tego pola. Ich współczynnik podatności magnetycznej jest mniejszy od 1, np. dla wody wynosi -8,8. Do ciał diamagnetycznych należy większość ciał, wśród nich oksyhe-moglobina, elektrolity, szkło, złoto i niektóre inne metale.

Ciała paramagnetyczne są bardzo słabo przyciągane w pm i układają się równo­legle do linii sił pola. Mogą mieć stałe, słabe właściwości magnetyczne, niezależne od pola magnetycznego zewnętrznego. Właściwości te mogą się nieznacznie zwięk­szać pod wpływem zewnętrznego pola magnetycznego. Ich podatność magnetyczna jest nieco większa od jedności, np. dla powietrza wynosi 4, dla tlenu 2 (w temp. 15°C) i 3 460 (w temp. -220°C). Usunięte z pola magnetycznego nie wykazują pozo­stałości magnetycznej. Paramagnetykami są hemoglobina, powietrze i większość gazów oraz liczne metale.

Ciała ferromagnetyczne nabierają bardzo silnych cech magnesu w zewnętrznym polu magnetycznym, są silnie przyciągane przez różnoimienne bieguny pola magne­tycznego, ich przenikalność magnetyczna %m jest wielokrotnie większa od jedności. Po ustąpieniu działania zewnętrznego pola magnetycznego w wielu ciałach ferro­magnetycznych pozostają znaczne właściwości magnesu o większej lub mniejszej trwałości. Do ferromagnetyków należy przede wszystkim żelazo, a także nikiel, kobalt i niektóre stopy metali. Ferromagnetyki są stosowane jako rdzenie elektromagnesów, które należą do sztucznych źródeł pola magnety- cznego.

Kula ziemska jest ogromnym magnesem, życie w biosferze przebiega w polu magnetycznym. Natężenie i indukcja pola ziemskiego ulegają cykliczny zmianom rocznym i dobowym oraz prawdopodobnie w rytmie lunarnym. Ponadto notuje się zmiany w długich odcinkach czasu. Japoński badacz, Nagahawa, twierdzi że natężenie ziemskiego pola magnetycznego zmniejszyło się o połowę w ciągu ostatnich 500 lat. W Europie natężenie pola magnetycznego Ziemi wynosi około 16 A/m, a indukcja około 50 µT.

Południowy biegun magnetyczny Ziemi leży blisko północnego bieguna geograficznego, na północ od Kanady, a północny leży blisko południowego na Antarktydzie. Północny koniec strzałki magnetycznej w kompasie wskazuje południowy biegun magnetyczny Ziemi. Północ geograficzna leży o 0,2° na wschód od tego wskazania.

Pola wielokrotnie silniejsze od pola ziemskiego są wytwarzane przez urządzenia techniczne naszej cywilizacji, takie jak sieci wysokiego napięcia, transformatory wy­sokoenergetyczne, silniki elektryczne, np. w lokomotywach, a nawet w urządzeniach domowych. Pole magnetyczne maleje proporcjonalnie do trzeciej potęgi odległości od źródła, a więc jego zasięg jest ograniczony.

Oddziaływanie pola magnetycznego na ustrój człowieka

Człowiek nie ma żadnych receptorów pola magnetycznego, to znaczy, że żadnym zmysłem nie wyczuwa obecności tego pola. Prawdopodobnie receptory magnetyczne mają niektóre zwierzęta, które potrafią rozpoznawać kierunki geograficzne, np. pszczoły, ptaki wędrowne i ryby morskie. W głowach niektórych ryb morskich znajdują się długie kanały wypełnione substancją o dużej przewodnoś-ci elektrycznej, zwane ampułami Lorenziniego. W nich może powstawać napięcie elektryczne przy zmianie kierunku pływania. Powstający sygnał elektryczny może stanowić swoisty kompas i służyć do nawigacji.

Energia wytwarzana w tkankach przez pola magnetyczne jest przeciętnie ponad tysiąc razy mniejsza niż zawarta w tkankach energia cieplna. Na przykład w tempe­raturze ciała ludzkiego ilość energii termicznej wynosi około 3 J/mol, natomiast od­działywanie silnego pola magnetycznego o indukcyjności około 1 T wytwarza 0,0005 J/mol. Przez działanie pola magnetycznego nie uzyskuje się nagrzania tkanek, lecz może występować inne działanie swoiste dla pm.

Najważniejsze procesy biochemiczne w tkankach odbywają się przez reakcje chemiczne związków o wiązaniach kowalencyjnych i van der Wallsa. Reakcje te wy­magają energii większych o kilka rzędów wielkości niż energie powstające pod dzia­łaniem nawet silnych pól magnetycznych, dlatego pola magnetyczne, mimo że do- cierają do wszystkich tkanek, nie wpływają bezpośrednio na procesy przemiany materii i reakcje biochemiczne. Tak małą energią nie można wywoływać istotnych efektów biologicznych. Są jednak sytuacje i struktury, w których teoretycznie można przewidywać oddziaływanie biologiczne pól magnetycznych. Na przykład W nie­których strukturach kolagenu przy indukcji rzędu 10 T energia oddziaływania pola magnetycznego może dojść do 3 J/mol.

Do struktur wrażliwych na pm należą nieskompensowane spiny magnetyczne pierwiastków paramagnetycznych, których moment magnetyczny może ulec podwyższeniu pod wpływem słabego, zewnętrznego pm. Pierwiastki paramagnety­czne często występują w składzie koenzymów i grup prostetycznych enzymów. Silne pola powodują usztywnienie orientacji osi magnetycznych molekuł paramagnety­cznych, co może upośledzać ich ruchliwość i zmniejszać szybkość reakcji enzy­matycznych. Teoretycznie przyspieszenie reakcji enzymatycznej może nastąpić wtedy, gdy podatność magnetyczna produktów reakcji jest mniejsza od podatności substratów wyjściowych. Przy odwrotnym stosunku reakcje mogą ulegać zwolnieniu. Doświadczenia wskazują, że opóźnienia lub przyspieszenia wynoszą około 0,2%. Wydaje się więc, że tego rodzaju wpływ pm na kinetykę i równowagę reakcji bio­chemicznych nie ma praktycznie znaczenia.

Struktury ciekłokrystaliczne, występujące w tkankach, również są wrażliwe na pole magnetyczne. Niektóre z nich mogą zmieniać zorganizowane ułożenie molekuł pod wpływem pm o indukcji rzędu 0,1 do 1 T. Struktury ciekłokrystaliczne występują w białkowo-lipidowych warstwach membran, w nadnerczach i głównie w mózgu. Właściwości ciekłokrystaliczne wykazuje między innymi DNA, miozyna, kolagen. Pm, zmieniając uporządkowanie molekuł ciekłokrystalicznych w błonach, może zmienić warunki transportu, który najczęściej stawałby się w tych warunkach wol­niejszy. Można zatem przypuszczać, że pod wpływem pm może zmieniać się prze­puszczalność błon.

W silnym pm występują zjawiska magnetooptyczne związane z oddziaływaniem tego pola na światło przenikające przez pewne substancje. Zostały one zastosowane do badania orientacji kolagenu, fibrynogenu i fibryny. Zmianę płaszczyzny polaryza­cji wykorzystuje się dla odróżniania hemoglobiny od oksyhemoglobiny.

Pm oddziałuje na procesy elektryczne i jest z nimi powiązane systemem licznych zależności. Należy do nich indukowanie napięcia elektrycznego przez zmienne pm w obecności ładunków elektrycznych. Taki charakter mają sygnały elektryczne we włóknach nerwowych i mięśniach, lecz terapeutyczne pm jest zbyt słabe, by mogło zmieniać ich czynności. Ruchy jonów, dające elektryczne prądy jonowe, wy­warzają własne pm, które oddziałuje z zewnętrznym polem magnetycznym. Powsta­li siły, które powodują powstawanie napięć w naczyniach krwionośnych i niewielkie zmiany w rozkładzie prędkości prądu krwi, co z kolei powoduje opór, zwany magne-tohydrodynamicznym. Zjawiska te przy bardzo silnych polach mogą zmniejszyć przepływ krwi, np. w aorcie, w polu o indukcji 1 T o 1%, a przy 5 T o 7%. Siły tu wy-elekt Lorentza. Powstają one wtedy, gdy cząstki naładowane elektrycznie znajdują się w obszarze pola magnetycznego i elektrycznego.

W wyniku działania sił Lorentza może zostać spowolniona o 10% dyfuzja jonów J* przez błony komórkowe, lecz dopiero w polach o indukcji 1 miliona tesli. Siły Lorentza mogą prawdopodobnie wpływać na jony przez tzw. rezonans cyklotronowy,

wykazany w stosunku do jonów wapnia w mózgu zwierząt doświadczalnych. Chodzi tu o wpływ pola o określonych częstotliwościach na dopasowanie torów ruchu jonów do helikalnych (łukowych) kształtów kanałów w strukturach białkowych (błonach). Transport przez błony zostaje wtedy ułatwiony.

Silne zewnętrzne pm powoduje ustawienie (orientację) osi magnetycznych elek­tronów lub jąder atomowych tkanek według linii sił pola zewnętrznego. Po zgasze­niu pola zewnętrznego jądra wracają (relaksacja) do położenia pierwotnego, wypromieniowując niskoenergetyczny strumień kwantów (promieniowanie elektro­magnetyczne z zakresu fal radiowych) o bardzo małym natężeniu. Promieniowanie to, wielokrotnie wywołane, wzmocnione i zapamiętane w mikroprocesorze, poddane milionom operacji matematycznych, w rezultacie daje szczegółowy obraz wnętrza tkanek rysowany drgającymi nukleonami. Ustawienie i relaksacja cząstek zależą od częstości drgań i indukcji pm. Zmieniając te wielkości, uzyskujemy rezonans i relak­sacje różnych cząstek. Częstość relaksacyjna dla jąder wodoru mieści się w granicach od 1 do 100MHz. Efekt ten jest wykorzystywany w medycynie do obrazowania tkanek jako magnetyczny rezonans jądrowy, z angielskiego nazywany NMR (Nuclear Magnetic Resonance). Otrzymywane obrazy są dokładniejsze niż obrazy rentgenowskie, a przy odpowiedniej technice dokładniejsze niż obrazy z mikroskopu elektronowego i mogą być od nich tysiąckrotnie silniej powiększone.

W celu uzyskania obrazu tkanek człowieka za pomocą NMR używa się cewki elektromagnetycznej o długości 2 m i średnicy 1 m. Stosuje się pola o indukcji do 1,5 T, przy czasie ekspozycji do 30 min. Jak wynika z dotychczasowych doświad­czeń, pola magnetyczne o podanych parametrach pozostają nieszkodliwe cl a człowieka.

Rozważa się teoretycznie różne możliwe mechanizmy terapeutyczne, które mogłyby tłumaczyć rewelacyjne nieraz wyniki uzyskiwane dzięki magnetoterapii.

Leczenie stałym polem magnetycznym

Leczenie stałym polem magnetycznym fspm) znajduje uzasadnienie m.in. w twierdzeniu japońskiego uczonego, Nagakawy, o słabnięciu pola magnetycznego Ziemi, którego intensywność w ciągu ostatnich 500 lat miałaby się zmniejszyć 0 50%. Niektórzy interpretują to zjawisko jako degenerację magnetyczną i widzą w nim jeden z czynników osłabiających odporność organizmów i nasilających cho-robowość, typową dla obecnych czasów, jednak twierdzenia te nie są oparte na wy­starczających dowodach naukowych. Prace badawcze na ten temat spełniają tylko część warunków wiarygodności; przedstawiają one skutki stosowania stałego pola magnetycznego w leczeniu, w odnowie biologicznej i zwiększaniu sprawności, bu­dzą nadzieję, lecz nie umożliwiają jednoznacznego osądu.

Na świecie są lansowane różne techniki stosowania stałego pola magnetycznego. W tym celu magnesy w formie płaskich sztabek, taśm lub kulek umieszcza się w ubra­niach, w pościeli, pokrowcach na meble itp. Nosi się je na sobie lub przy sobie wiele godzin na dobę. Nie zauważono żadnych wpływów ubocznych tego rodzaju postępowania. Są one stosowane także w niektórych zakładach leczniczych jako nieszkodliwe, a budzące zaufanie wielu pacjentów, środki pomocnicze z pogranicza placebo i medycyny niekonwencjonalnej.

Leczenie impulsowym polem magnetycznym

Impulsowe pole magnetyczne (ipm) wprowadzili do leczenia japońscy i niemiec­cy badacze w początkach lat siedemdziesiątych XX wieku. Pierwsze obserwacje dotyczyły przyspieszania opóźnionych zrostów kostnych, następnie dostrzeżono korzystne wyniki leczenia innych stanów patologicznych. Niektóre publikacje przed­stawiają tak rewelacyjne wyniki, że mogą budzić nieufność. Nieufność budzi również wielka liczba i rozmaitość procesów chorobowych, w których opisuje się poprawę. Jednak część opracowań wydaje się spełniać kryteria wiarygodności. Obecnie skuteczność ipm podlega licznym badaniom, lecz nie ma danych określających jed-Znacznie i niepodważalnie jego wartości. Ipm stosuje się do leczenia zaburzeń zdrowia, takich jak:

- przewlekłe i ostre, niebakteryjne stany zapalne narządu ruchu - zapalenia torebek ścięgnistych, torebek maziowych, stawów, ścięgien i ich przyczepów;

uszkodzenia wymagające gojenia i regeneracji, w tym złamania (czas zrastania oło 35% krótszy), zranienia, stłuczenia, owrzodzenia, zespół Sudecka, blizny orne z keloidem, blizny pozawałowe i pourazowe w mózgowiu i sercu;

- zespoły bólowe ostre i przewlekłe;

- zaburzenia ukrwienia narządów głowy (oczu, mózgowia), serca, z objawami dławicowymi i zaburzeniami rytmu serca.

.Metody i technika zabiegów

1. Indukcja jest miarą ipm stosowaną w terapii. Większość aparatów leczniczych
emituje pole o indukcji do 10mT, czasem spotyka się większe emisje do 40 mT
W tym zakresie indukcji nie obserwowano ujemnych skutków ani różnic działania
leczniczego. Sądzi się, że pole o nadmiernej indukcji może zbyt silnie stabilizować
cząstki paramagnetyczne, a przez to hamować ich naturalną czynność. Nie ustalono
jednak nawet w przybliżeniu granicy krytycznej ani dla tego zjawiska, ani dla innych
szkodliwych wpływów. Niektóre przepisy zalecają zaczynanie zabiegów od indukcji

0 30% niższej niż docelowa. Wobec braku kryteriów dawki szkodliwej zalecenie to
jest uzasadnione tylko hipotetycznie i asekuracyjnie. Najczęściej stosuje się dawki od 6 do 10 mT.

  1. Częstość impulsów w większości aparatów jest regulowana w zakresie od 1 do
    100 Hz. Postuluje się stosowanie niskich częstości - od 4 do 15 Hz - w schorze­
    niach kości i narządu ruchu, a wyższych - od 40 do 60 Hz - w leczeniu narządów
    miąższowych, jak mózg, serce i inne narządy wewnętrzne. Nie ma dostatecznie
    wiarygodnych dowodów klinicznych większej skuteczności określonej częstotliwoś­
    ci. Z niektórych aparatów można uzyskiwać emisje modułów impulsów w okresach
    trwających od 1 do 20 s na zmianę z takimi samymi przerwami.

  2. Kształt impulsów w emisji wielu aparatów jest niezmienny, najczęściej sinu­
    soidalny, w niektórych aparatach można wybrać jeden z dwóch lub trzech rodzajów
    impulsów. Najczęściej stosuje się impulsy prostokątne i te są zalecane w chorobach

I urazach narządu ruchu. W schorzeniach miąższowych i skóry zaleca się impulsy
sinusoidalne. Są też możliwości stosowania impulsów trójkątnych i mieszanych. Te

możliwości trzeba traktować jako techniczne propozycje doświadczalne (jest ich iele) ponieważ brak dla nich uzasadnienia w wynikach terapii.

Niektóre proste aparaty mają jeden rodzaj impulsów, jedną częstość oraz jedną albo dwie indukcyjności nastawiane skokowo.

W żadnym prospekcie firmowym aparatu nie określa się czasu trwania poje­dynczego impulsu. Z informacji uzyskanych od producentów wynika, że może on wynosić około 5 ms i zmieniać się wraz ze zmianą częstości.

Emitory ipm mają najczęściej kształt obręczy o szerokości kilkunastu do
kilkudziesięciu centymetrów i średnicy mogącej otoczyć tułów (około 50 cm) lub
kończynę (od 20 do 25 centymetrów). Często spotyka się także emitory w kształcie
prostokątnych płyt o wymiarach odpowiadających częściom ciała, emitory te mogą
być montowane na statywach. Podczas zabiegu emitor powinien być umieszczony
jak najbliżej narządu, który ma być leczony, najlepiej otaczać go. Powierzchnia emi­
tora może stykać się ze skórą chorego. Ze względów higienicznych zalecane jest
utrzymanie kilkumilimetrowego odstępu między emitorem a skórą i częste mycie
oraz dezynfekowanie powierzchni emitorów.

Czas jednego zabiegu mieści się najczęściej w granicach od 10 do 20 min.
Przy leczeniu opóźnionych zrostów kości lansuje się zabiegi trwające 30 lub 60
minut, a nawet kilka godzin. Opracowania z ostatnich lat nie zalecają tak długiego
czasu (ale też go nie negują).

Zabiegi wykonuje się co dzień, tj. 5-6 razy w tygodniu. Można je stosować częś­ciej, np. 2 razy dziennie, lub rzadziej, 3 lub 2 razy w tygodniu. Ogólną liczbę zabiegów uzależnia się od obserwowanych rezultatów leczenia. Zwykle kuracja składa się z 7 do 15 zabiegów, wyjątkowo wykonuje się ich więcej.

Przygotowanie pacjenta do zabiegu. Pacjent nie musi się rozbierać, ponieważ
pm przenika swobodnie przez tkaninę. Natomiast powinien usunąć przedmioty
żelazne i inne ferromagnetyki, również zegarki, które mogą ulec uszkodzeniu. Nie
stanowią one zagrożenia, lecz pochłaniają część pola magnetycznego i zmieniają
jego cechy. W trakcie zabiegu pacjent powinien przybrać pozycję wygodną, najlepiej
leżącą lub siedzącą i rozluźnić mięśnie.

Postępowanie przy zabiegu magnetoterapii:

zapoznanie się ze skierowaniem i zaplanowanie zabiegu,

przygotowanie i ułożenie pacjenta,

ustawienie emitora i połączenie z aparatem,

zerowanie aparatu i włączenie zasilania,

nastawienie parametrów pm,

włączenie pola magnetycznego,

obserwacja pacjenta w czasie zabiegu,
zakończenie zabiegu.

Niektóre aparaty wymagają nieco innej kolejności manipulacji, dlatego trzeba się bardzo dokładnie zapoznać z obsługą każdego z nich.

Przeciwwskazania:

Ciąża.

Ostre i przewlekłe choroby zakaźne.

Wiek do lat 10.

Choroba nowotworowa.

Niewyrównana niewydolność krążenia i oddychania.

Niewydolność nerek.

Zagrożenie krwotokiem.

Rozrusznik serca lub innego narządu.

Przeciwwskazania mają częściowo charakter asekuracyjny, a nie­które motywowane są w pewnym stopniu wymaganiami pielęgnacyjnymi.

Nie stanowią przeciwwskazania metalowe zespolenia kości, metalowe i inne pro­tezy stawowe, mostki i korony zębowe, ciała obce w tkankach itp. Pm można stosować na głowę i rdzeń kręgowy.

Diatermoterapia

Historia i rodzaje diatermoterapii

Fizjolog francuski d'Arsonval pierwszy zastosował pem z zakresu diatermii do celów leczniczych w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Wytwarzał pem prymitywną techniką iskrową, wynalezioną przez Teslę. Były to drgania nieciągłe. Występowały w bardzo nieregularnych modułach, około 100 na sekundę, a przerwy między modułami były 100 do 500 razy od nich dłuższe. Do wytworzenia iskry trze­ba było napięcia kilku tysięcy wolt, a otrzymane natężenie wynosiło około 1 mA. Darsonwalizację wykonywano jako zabiegi miejscowe i ogólne.

Po zastosowaniu ulepszonych iskierników (ok. 1907 r.) uzyskano większe energie stosowane miejscowo, a ich generatory nazwano po raz pierwszy diatermiami. Napięcie generujące wynosiło do 2000 V, a uzyskiwane natężenie dochodziło do 3000 mA. Były to nadal moduły drgań pem, lecz występujące kilkaset tysięcy razy na sekundę. Drgania uzyskiwano przez wprowadzenie w oscylację prądu elektrycznego. Przekazywanie energii odbywało się metodą kontaktową - przez przewody i elek­trody metalowe stykające się ze skórą przez grube, wilgotne podkłady z gazy. Działał jednocześnie prąd elektryczny i pole elektromagnetyczne. Diatermoterapia wywodzi się z elektroterapii i bywa czasem umieszczana w tym dziale.

Diatermoterapia rozwija się równolegle z radiofonią - korzystając z jej osiągnięć. Schliphake i Kowarschik przystosowali lampę elektronową wytwarzającą ciągłe pem z możliwością uzyskiwania dużych mocy w różnych pasmach do celów medyce nych. Ich aparat, który nazwano diatermią krótkofalową (DKF), wytwarza pem w pa­śmie fal o długości kilkudziesięciu metrów. Wcześniejsza diatermia iskiernikowa otrzymała nazwę długofalowej (DDF).

Pasmo krótkofalowe pozwala na zastosowanie dwóch metod dla celów medycznych: kondensatorowej i indukcyjnej (kablowej). W tej pierwszej najczęściej wyko­rzystuje się promieniowanie elektromagnetyczne powstające między okładzina kondensatora. Metoda indukcyjna polega na wykorzystaniu właściwości solenoidu umieszczanego wokół eksponowanej części ciała. W solenoidzie tkanki znajdują się w większym stopniu pod wpływem pola magnetycznego niż elektrycznego.

W latach pięćdziesiątych XX wieku wprowadzono generatory pem o fali rzędu centymetrów, nazwane mikrofalami (MKF). Takie pem wytwarza się w magnetronach, które łączą właściwości lampy elektronowej i obwodu drgającego, emituje się je z di­polowych aplikatorów o charakterze anteny. MKF podlegają w naszym kraju suro­wym przepisom bezpieczeństwa pracy, co powodowało, że wprowadzano je z duży­mi oporami. Obecnie produkuje się aparaty posiadające osłony ograniczające niepo­żądane rozpraszanie pem.

MKF są w większym odsetku absorbowane w mięśniach niż w podskórnej tkance tłuszczowej i tym różnią się od promieniowania DKF, nadają się przede wszystkim do leczenia i przegrzewania mięśni. Promieniowanie DKF w znacznym stopniu jest absorbowany w podskórnej tkance tłuszczowej i jest najodpowiedniejsze do leczniczego działania na te tkanki.

Głębszą penetrację pem i zminimalizowanie efektów termicznych osiąga się przez zastosowanie emisji impulsowej. W dostępnych aparatach są generowane impulsy o mocy od 100 do 1500 W i o czasie trwania od 0,060 do 1,2 ms.

Swoiste i termiczne działanie diatermii

Termiczne działanie diatermii jest dobrze udokumentowane teoretycznie i kli­nicznie, a opis jej zastosowań leczniczych znajduje się w rozdziale 3.4. „Ciepło korv wersyjne". Pem diatermii przenika stosunkowo głęboko do tkanek i w wyniku ab­sorpcji przemienia się (konwersja) w energię cieplną.

Energia pem zanim ulegnie konwersji na ciepło, działa na tkanki właściwościami elektromagnetycznymi. To pierwsze działanie określane jest jako swoiste działanie pem, nazywane także przedtermicznym lub pozatermicznym. Niezmiernie trudno oddzielić je od efektów termicznych. Ciągle nie jest wystarczająco udokumentowana jego wartość kliniczna. W doświadczeniach laboratoryjnych in vitro pod wpływem pem diatermii stwierdza się zmiany fizykochemiczne, które można przypisać ener­getycznym procesom kwantowym bez pośrednictwa ciepła.

Pem z zakresu diatermii długofalowej wywołuje elektryczne prądy jonowe, prze­sunięcia ładunków elektrycznych cząsteczek w zależności od zmian sił pola elektromag­netycznego, zwanych prądami przesunięcia, także relaksacje i drgania całych cząsteczek spolaryzowanych. Obserwowano tworzenie się w materiale biologicznym struktur łańcu­chowych spowodowanych orientacją kierunkową cząstek. Zmiany te są nietrwałe i zaraz po odstawieniu pem wycofują się. Nie udało się dotąd powiązać efektów klinicznych po zabiegach pem ze zmianami swoistymi. Nie można jednak wykluczyć swoistych od­działywań diatermoterapii.

Rozważa się możliwość przenoszenia energii drogą rezonansu cząsteczek i ato­mów, a także drogą przekazywania kwantów w bezpośrednim kontakcie elektronów. Mechanizm rezonansu mikrofalowego może występować na poziomie cząs­teczkowym. Teoretycznie mógłby on powstawać nawet przy niewielkich dawkach energii. Nie został dotąd potwierdzony klinicznie. Spotyka się twierdzenia, że rezo­nans ten łatwiej wywołać przez punkty akupunkturowe, jednak nie udowodniono ich istnienia, więc tłumaczenie takie nie wzmacnia wiarygodności jego działania.

Przypuszcza się, że pem diatermii może oddziaływać na stan elektromagnetycz­ny po obu stronach półprzepuszczalnych błon, zwłaszcza w komórkach nerwowych. W wyniku zmian biofizycznych i biochemicznych właściwości mikrostruktur mogły­by powstawać zmiany równowagi czynnościowej w komórkach. Przypuszcza się również, że takie zmiany mogą aktywować spowolniałe procesy obronne i regenera­cyjne. W ten sposób można by tłumaczyć kliniczne skutki promieniowania diatermii/ gdyby nie fakt, że procesy termiczne działają podobnie i wystarczają do wytłumacze­nia efektów klinicznych.

Nagrzewanie promieniowaniem diatermii

Termin „diatermia" (z greckiego) oznacza ciepło przenikające. Nazwa została wprowadzona dla pierwszych konstrukcji, które dziś nazywamy diatermiami długo­falowymi; późniejsze aparaty, sprawniejsze i łatwiejsze w obsłudze nazwano diater­miami krótkofalowymi, a jeszcze późniejsze diatermiami mikrofalowymi.

Promieniowanie elektromagnetyczne (pem) z diatermii różni się od światła dłu­gością fali, sposobem generowania (rozdz. 2.) i głębokością penetracji tkanek ludz­kich. Umowy międzynarodowe przydzieliły diatermoterapii następujące długości fal:

Pem generowane z diatermii zachowuje się zgodnie z prawami optyki, tj. tak jak światło i podczerwień, rozchodzi się promieniście, rozprasza na przeszkodach i odbi­ja od nich. Znaczna część pem skierowanego na tkanki ulega rozproszeniu i odbiciu. Rozproszenie i odbicie zależą od stosunku wielkości emitora do wielkości i kształtu eksponowanej powierzchni i odległości między nimi. Odbiciu od skóry ulega 30-50% pem.

Pem przenikające do tkanek prawie całe jest absorbowane i zamieniane na ener­gię cieplną. Działanie na tkanki pem z diatermii różni się od pem światła i podczer­wieni znacznie większą głębokością przenikania, a zatem jest absorbowane i zmie­niane w ciepło w głębszych warstwach tkanek. Absorpcja w tkankach zależy od ich stałej dielektrycznej i od długości fali pem. Nabłonek i kości są dla tego promieniowania prawie „przezroczyste", największa absorbcja następuje w tkance tłuszczowej, mięśniach, płynach ustrojowych i narządach miąższowych. Pozwala to podnieść -temperaturę narządów leżących głębiej, do których nie można inaczej doprowadzić bezpośredniego ciepła leczniczego bez naruszania ciągłości tkanek.

Temperatura skóry pozostaje niezmieniona; a zatem nie występuje pobudzenie skórnych receptorów termicznych. Reakcja eliminacji ciepła jest słaba, przy częścio­wych zabiegach niewidoczna, występuje z opóźnieniem dopiero przy intensywnych nagrzewaniach. Bogate ukrwienie narządów wewnętrznych i mięśni utrudnia pow­stanie w nich różnic temperatury. Energia emitowana z diatermii stwarza lepsze wa­runki do wytwarzania hipertermii miejscowej w narządach położonych w głębi ciała niż podczerwień i jest w tym celu wykorzystywana.

Budowa diatermii

Diatermia jest to urządzenie ważące od kilkunastu do kilkudziesięciu kilogramów, można go zatem używać tylko do zabiegów stacjonarnych. Część wytwarzająca pem jest zamknięta w obudowie, na której znajduje się tablica sterownicza. W tylnej lub bocznej ścianie aparatu znajduje się wyjście kabli prowadzących do emitorów. Emitory często umieszcza się na ruchomych wysięgnikach, umożliwiających ich wła­ściwe ustawienie w stosunku do ciała pacjenta.

Tablica sterownicza i emitory to te części aparatury, które terapeuta powinien dokładnie poznać. Ich opis znajduje się w instrukcji obsługi dostarczanej przez pro­ducenta.

Promieniowanie z diatermii krótkofalowej jest emitowane metodą kondensatoro­wą (pojemnościową) lub indukcyjną.

W metodzie kondensatorowej, na wyjściu aparatu znajdują się dwie tzw. elektrody, które stanowią okładki kondensatora i są połączone kablami z aparatem. Prąd elek­tryczny wytwarzany w aparacie ładuje i rozładowuje ten kondensator z częstością 27 milionów razy na sekundę. Między okładkami i wokół nich powstaje zmienne po­le elektromagnetyczne, które jest tożsame z promieniowaniem elektromagnetycz­nym. W ten sposób energia elektryczna zmienia się w energię promieniowania elektromagnetycznego, którą można zastosować w celach leczniczych. Okładki kon­densatora nazywa się zwyczajowo, lecz nieprawidłowo, elektrodami, bowiem elek­trodą jest element przekazujący prąd elektryczny i ma on inną budowę. Elektrody miały zastosowanie w dawniej używanych konstrukcjach, zwanych diatermią długo­falową. W diatermii krótkofalowej nie przekazuje się prądu elektrycznego, lecz następuje emisja promieniowania, zatem dla funkcji i budowy okładki kondensatora właściwa jest nazwa emitor promieniowania.

W metodzie indukcyjnej, w miejsce kondensatora umie­szcza się przewodnik wykazujący właściwości indukcyjne. Prąd oscylujący w nim z częstością 27 MHz powoduje powstanie wokół niego takiego samego promienio­wania elektromagnetycznego jak w metodzie kondensatorowej, lecz o nieco innym stosunku pola magnetycznego i elektrycznego do kierunku emisji. W głównej osi emisji występuje silniejsze pole magnetyczne niż elektryczne. Przewodnik wykazu­jący właściwości indukcyjne jest to dowolny przewód ukształtowany w spiralę o 2-zwojach. Nosi nazwę solenoidu lub cewki. Przewód otoczony warstwą izolacyjną nazywa się kablem, stąd metoda indukcyjna nosi także nazwę kablowej.

W polu emisji kondensatora lub solenoidu eksponuje się części ciała pacjenta poddawane leczeniu. Element aparatu odbierający oscylacje prądu z generatora, kon­densator lub solenoid oraz pacjent stanowią obwód elektryczny, nazywany obwodem pacjenta. Do uzyskania oscylacji prądu i emisji promieniowania w obwodzie pacjen­ta niezbędny jest rezonans elektryczny z obwodem generatora. Rezonans zależy od pojemności elektrycznej obwodu, a ta jest związana z wielkością i cechami fizyczny­mi tkanek (części ciała) umieszczonych w polu emitora. W nowych modelach diater­mii kompensacja pojemności obwodu pacjenta, czyli dostrojenie, jest dokonywana automatycznie w ciągu kilku sekund i sygnalizowana wskaźnikiem świetlnym. W starszych modelach dostrojenie trwa kilkadziesiąt sekund lub trzeba obwód „do strajać" ręcznie odpowiednim pokrętłem i kontrolować wskaźniki dostrojenia w cza­sie zabiegu. Brak dostrojenia (rezonansu) to brak emisji.

Emitory promieniowania we wszystkich typach diatermii nie mogą bezpośrednio stykać się ze skórą, gdyż groziłoby to oparzeniem. Są one umieszczone w obudo­wach przenikliwych dla promieniowania. Nowoczesne obudowy zawierają reflekto­ry i osłony ograniczające szkodliwe rozpraszanie promieniowania. Kształt obudowy wskazuje kierunek promieniowania i powierzchnię emitującą.

W metodzie kondensatorowej diatermia posiada dwa emitory. Są one umieszczo­ne w obudowach sztywnych (szklanych lub plastykowych) lub elastycznych (tkaniny, guma, tworzywa). Najpełniejsze wykorzystanie energii i najgłębszą penetrację uzysku­je się przez umieszczenie obydwóch emitorów z dwóch stron nagrzewanej części ciała. Można także korzystać z jednego emitora, drugi uziemiając przez skierowanie go na kaloryfer lub zewnętrzną ścianę pomieszczenia.

W zabiegach typu indukcyjnego kabel emitujący promieniowanie zastępuje parę emitorów kondensatorowych i włącza się go do tych samych gniazd. Emitory kablo­we mają wygląd grubych kabli. Należy je układać w kształt solenoidów (cewek) podłużnych lub płaskich. Solenoidy podłużne uzyskuje się przez owijanie wokół na­świetlanych części ciała. Solenoid płaski służy do naświetlania płaskich okolic ciała, np. okolicy krzyżowej, brzucha.

Dużym postępem w technice diatermii było skonstruowanie solenoidu o stałym kształcie i umieszczenie go w obudowie z reflektorem. Emitory takie otrzymały róż­ne nazwy fabryczne np.: monoda, circuploda; są one połączone jednym kablem (wielożyłowym) z jednym gniazdem aparatu. W ten sposób powstał aparat diatermii z jednym emitorem, a zatem łatwiejszy w użyciu.

Diatermia mikrofalowa wyposażona jest w jeden emitor o charakterze promien­nika antenowego (analogicznego do nadawczej anteny radiowej) umieszczonego w reflektorze. Promiennik antenowy ma wygląd prostego, niewielkiego pręta metalo- wego, połączonego z generatorem. Pierwsze modele miały reflektory otwarte, obe­cnie promienniki umieszcza się w obudowie zamkniętej. Zewnętrzny wygląd diater­mii mikrofalowej nie różni się od jednoemitorowej diatermii krótkofalowej, jednak jego promieniowanie różni się nieco od promieniowania diatermii krótkofalowej czę­stotliwością i absorpcją w tkankach.

Emitory kondensatorowe, solenoidowe i diatermii mikrofalowej budowane są w kształtach dostosowanych do różnych części ciała, a więc jako talerzowe, podłuż­ne i okrągłe, jedno- i wieloczęściowe, w rozmaitych rozmiarach, emitory pachowe, dopochwowe, doodbytnicze i inne.

Dla ułatwienia zabiegu na duże części ciała producenci łączą zawiasami dwie lub trzy obudowy zawierające emitory, uzyskując konstrukcję, którą można objąć na­świetlaną część ciała z dwóch lub nawet z trzech stron. Powierzchnia obudowy mo­że dotykać skóry (chyba że producent nie zaleca tego) i musi być oczyszczana i de­zynfekowana.

Rodzaje emisji

Dla termicznego oddziaływania stosuje się ciągłą emisję pem o regulowanej mo­cy, najczęściej w granicach od 10 do 300 W. Granicę dla mocy emisji stanowi prze­grzanie tkanek transmitujących energię w głąb organizmu. Stanowi to także granicę głębokości penetracji pem. Podniesienie temperatury tkanek stwierdza się już przy niewielkich dawkach.

Aby sięgnąć do głębiej położonych tkanek, stosuje się emisję impulsową. Krótki czas trwania impulsu nie dopuszcza do przegrzania tkanek transmitujących ciepło, a przerwy między impulsami umożliwiają rozproszenie energii cieplnej. Pozwala to na stosowanie wysokich mocy w impulsie sięgających do 1 500 W i uzyskiwanie głębszej penetracji niż przy emisji ciągłej. W aparatach różnych firm spotyka się im­pulsy trwające od 60 |j.s do 1,2 ms, emitowane z częstością od 5 Hz do 600 Hz. Moc w impulsie jest regulowana stopniowo w zakresie od 50 do 1 500 W. W polskich apa­ratach, np. w terapulsie, częstość nazwana jest frekwencją, a moc penetracją.

Mimo stosowania dużych mocy w impulsach, ogólna ilość energii emitowanej impulsowo jest mniejsza niż w emisji ciągłej. Na przykład, przy najwyższej mocy w impulsie, tj. 1000 W, najwyższej frekwencji, np. 600 Hz, i impulsie trwającym 100 ms średnia, najwyższa moc emisji aparatu terapuls wynosi 60 W. Natomiast w aparatach emisji ciągłej taka moc należy do słabych, a jako moc średnią stosuje się wartości rzędu 150 W i więcej.

Przy impulsach rzędu milisekund można stwierdzić niewielkie podniesienie tem­peratury tkanek. Takie impulsy są stosowane w aparatach produkcji zachodnioeuro­pejskiej, sterowanych programowanymi mikroprocesorami, ograniczającymi możli­wość oparzenia i ułatwiającymi obsługę.

Emisję impulsową stosuje się analogicznie w diatermiach mikrofalowych.

Impulsowa emisja rzędu mikrosekund w małych i średnich mocach nie powodu­je uchwytnego podniesienia temperatury tkanek, gdyż rozpraszanie w nich ciepła jest szybsze niż jego powstawanie. Natomiast przy stosowaniu dużych mocy można stwierdzić nieznaczne podniesienie temperatury skóry całego ciała ~ 0,5°C). Emisję impulsową zastosowano pierwotnie celem zminimalizowania działania termicznego i maksymalizacji działania pozatermicznego. Nie jest jednak pewne, czy można w ogóle uniknąć oddziaływania termicznego.

Dawkowanie

Teoretyczną podstawą dawkowania jest gęstość promieniowania. Decyduje o niej moc emisji, wielkość powierzchni emitora i jego ustawienie w stosunku do po­wierzchni ciała. Gęstość diatermicznej emisji ciągłej, liczona na powierzchni emito­ra, wynosi od 0,1 do 1 W/cm2. W praktyce nie oblicza się gęstości mocy, lecz stosu­je duże moce danego aparatu dla dużych emitorów i małe dla małych. Producent aparatu zwykle dobiera nastawienia mocy i wielkości emitorów tak, aby uzyskiwać za ich pomocą średnie gęstości emisji. Z dużą ostrożnością należy stosować najwyż­szą moc osiągalną w danym aparacie. Należy także pamiętać o tym, że gęstość mo­cy maleje proporcjonalnie do kwadratu odległości emitora od skóry. Dokładne obli­czenie dawki energii doprowadzonej do leczonych tkanek jest trudne z powodu skłonności pem do rozpraszania się w powietrzu, odbicia od skóry i nierównomier­nej absorpcji w tkankach. Do celów klinicznych muszą wystarczać wielkości bardzo przybliżone.

Przy stosowaniu emisji ciągłej, poza określaniem gęstości pem, stosuje się oznaczanie dawek według odczucia ciepła podawanego przez pacjenta. Jest to kry­terium mało dokładne, ale klinicznie przydatne, tym bardziej, że na razie nie ma lep­szego. Rozróżnia się następujące dawki:

Najczęściej stosuje się dawki II i III. Przed zabiegiem trzeba się upewnić, czy pacjent ma prawidłowe czucie ciepła. U niektórych odczuwanie ciepła może być upośledzone, dlatego stosowanie dawek według odczucia pacjenta nie zwalnia od doboru mocy do wielkości emitora; nie wolno lekceważyć żadnego zgłoszenia o od­czuwaniu nadmiernego gorąca.

Przy stosowaniu emisji impulsowej brak klinicznego kryterium dawki. Znaczy to, że w czasie zabiegu nie ma fizjologicznego objawu podmiotowego ani subiektywne­go, według którego można ocenić jej wielkość. Pozostaje zatem kierowanie się fi­zycznymi miarami dawek, które mówią o wielkości emisji. Pomocne są wskazania z podręczników fizykoterapii i opisy producenta aparatu.

Wielkość emitora dobiera się do wielkości narządu leczonego tak, aby w miarę możliwości promieniowanie obejmowało tylko tkanki wymagające naświetlania. Na­leży przy tym uwzględnić grubość tkanki tłuszczowej.

Jako miernik głębokości przenikania promieniowania i absorpcji stosuje się poję­cie głębokości lub warstwy połowiącej. Jest to taka warstwa tkanki, która absorbuje połowę podanej energii, lub po przejściu której moc promieniowania zmniejsza się o połowę, jest ona różna dla różnych tkanek i nieco inna dla promieniowania krót­kofalowego i mikrofalowego. W przybliżeniu warstwa połowiąca dla tkanki tłuszczo­wej wynosi 7 cm, a dla mięśni 1 cm.

Ogólna zasada dawkowania brzmi: małe i płytko leżące narządy wymagają mniejszej mocy emisji, im są większe i głębiej położone, tym moc powinna być więk­sza. Od zastosowanej mocy zależy głębokość penetracji. Stosuje się także regułę kli­niczną: w stanach ostrych dawka słabsza i krótszy czas zabiegu (od 5 do 1 2 min), ale większa ich częstość (do 2 razy dziennie), w schorzeniach przewlekłych mocniejsza

dawka, dłuższy czas zabiegu (od 15 do 30 min), lecz mniejsza częstość.{5 razy w ty­godniu lub co drugi dzień). W jednej kuracji stosuje się przeciętnie od 7 do 10 zabie­gów, maksymalnie 20. W schorzeniach przewlekłych i u osób starszych celowe jest podawanie diatermii 5 razy w tygodniu lub co drugi dzień.

Wykonanie zabiegu diatermią

Przeciętny zabieg częściowy nie jest obciążający. Pacjent nie wymaga specjal­nego przygotowania. Nie powinien być jednak ani zmęczony, ani zmarznięty. Powi­nien przyjąć do zabiegu taką pozycję, siedzącą lub leżącą, która pozwoli w sposób najprostszy i dla niego wygodny doprowadzić pem do leczonych tkanek. Fotele i le­żanki muszą być drewniane, wiązane klejem (bez gwoździ i innych wiązań metalo­wych). Pem z diatermii jest silnie skupiane przez metale, co powoduje, że część promieniowania zamiast w tkankach mogłaby być absorbowana w metalowych ele­mentach mebli, powodować ich nagrzewanie i poparzenia.

Zabieg może być wykonywany przez cienkie ubranie. Zaleca się jednak poda­wanie diatermii, zwłaszcza mikrofal, na obnażoną skórę.

Najważniejszą czynnością techniczną jest dobór wielkości i kształtu emitora do wielkości naświetlanych narządów. Moc emisji powinna być proporcjonalna do wiel­kości emitora (mały emitor - mała moc) zgodnie z regułą gęstości energii. W apara­tach sterowanych mikroprocesorem moc automatycznie jest dostosowywana do wielkości emitora.

Powierzchnię emitującą przybliża się do skóry w okolicy przeznaczonej do naświetlania ustawiając ją tak, aby promień centralny najkrótszą drogą dosięgnął tkanki docelowej, przenikając skórę pod kątem prostym.

Przy stosowaniu techniki kondensatorowej można uzyskać głębsze wnikanie promieniowania, odsuwając emitor na kilka centymetrów od skóry, lecz jednocześnie trzeba zwiększyć moc emisji. Pogłębienie penetracji zwiększa także ustawienie obu emitorów naprzeciw siebie po obu stronach nagrzewanej części ciała.

Przy stosowaniu techniki impulsowej o głębokości penetracji, poza geometrią wiązki promieniowania, decyduje moc w impulsie.

Wskazania

Nagrzewania promieniowaniem diatermii mają najliczniejsze i najlepiej udoku­mentowane wskazania ze wszystkich zabiegów termoterapeutycznych. Są dobrze znoszone. Można je stosować na każdą część ciała, także na narządy głowy. Promieniowanie mikrofalowe jest w większym odsetku absorbowane w mięśniach niż krótkofalowe, a to ostatnie najmocniej nagrzewa tkankę tłuszczową podskórną. Te informacje pomagają dobrać odpowiedni rodzaj pem do chorego narządu. Do za­biegów na narządy leżące głęboko, zwłaszcza ukryte pod tkanką tłuszczową lub pod mięśniami, należy stosować emisje impulsowe, indukcyjne, pamiętając jednak o tym, że większość energii pochłoną tkanki pośredniczące. U pacjentów tęższych zaleca się tylko emisje impulsowe i raczej pem mikrofalowe, u osób chudych można stosować diatermię krótkofalową.

Stosowanie diatermoterapii zaleca się w schorzeniach wielu narządów:

Przewlekłe bólowe zmiany okołostawowe i innych tkanek miękkich narządu ruchu, jak zespół bolesnego barku w każdym okresie, zapalenie pochewek ścięgni-stych i ścięgien, myalgie, zespoły bólowe przykręgosłupowe i inne. Zapalenia wysię­kowe stawów z przewlekłym zapaleniem maziówki. Pourazowe i pooperacyjne zmiany w zakresie tkanek miękkich narządu ruchu z bólami, ograniczeniami rucho­mości i przykurczami.

Najczęściej stosuje się diatermie przy objawach bólowych w chorobie zwyrod­nieniowej stawów, we wszystkich okresach, także gdy proces zwyrodnieniowy wiąże się ze stanem zapalnym.

Stosuje się dawki II! i IV, czas zabiegu od 15 do 20 min, co dzień lub przy dłuższej kuracji i słabszych objawach - co drugi dzień.

Przewlekłe zapalenia przydatków, jajowodów i przymacicza. Zapalenie ostre i przewlekłe sterczą, przewlekłe zapalenia najądrzy, stany po operacjach narządu rodnego z bólami. W okresie ostrym stosuje się dawkę II lub III, czas zabiegu 5-15 min, 1 lub 2 razy dziennie. W okresie przewlekłym stosuje się dawkę III i IV, od 15 do 30 min, raz dziennie lub co drugi dzień.

Przewlekłe nieswoiste nieżyty miedniczek nerkowych, moczowodów i pęcherza, stany spastyczne dróg moczowych towarzyszące infekcjom i(lub) kamicy nerkowej. Dawki jak wyżej.

Bóle związane ze spastycznymi stanami przewodu pokarmowego i dróg żółciowych, jak: skurcze przełyku, kolki żołądkowe, jelitowe i żółciowe, przewlekłe nieżyty dróg żółciowych i jelita grubego, skurczowy i śluzowy nieżyt jelita grubego. Dawki jak wyżej.

We wczesnych okresach chromania przestankowego zaleca się zabiegi wzdłuż całej kończyny od uda do stopy. Dawki I lub II, czas zabiegu 10-15 min, co dzień lub co drugi dzień. Dawki mniejsze niż w innych schorzeniach, aby uniknąć prze­grzewania.

Nagrzewanie diatermią krótkofalową o emisji ciągłej najlepiej absorbowane jest w skórze i tkance podskórnej. Dobre wyniki uzyskuje się w leczeniu ropni skóry i tkanki podskórnej, zanokcicy, czyraków, w ostrym i przewlekłym zapaleniu sutków z jednoczesnym stosowaniem antybiotyków lub bez nich, dla pobudzenia niedosta­tecznego wydzielania pokarmu (osłabiona laktacja). Nagrzewanie można stosować przed zabiegiem chirurgicznym i po wygojeniu rany operacyjnej. Stosuje się dawkę II lub II!, czas zabiegu od 10 do 20 min, co dzień lub dwa razy dziennie. Zabieg na świeże rany i ubytki tkankowe może spowodować krwawienia.

Przed wprowadzeniem antybiotyków stosowano diatermię na ropnie płuc i opłucnej.

Tkankę nowotworową niszczy przegrzanie nie tylko w postaci hipertermii ogól­nej, lecz także w postaci hipertermii miejscowej. Do takiego postępowania jest

szczególnie predysponowane promieniowanie diatermii krótko- i mikrofalowej. Rozróżnia się przegrzewania powierzchowne (w nowotworach skóry, nosa i innych tkanek położonych zewnętrznie), płytkie i głębokie, którego dokonuje się albo za pomocą diatermii, albo za pomocą sond termicznych wprowadzanych w głąb tkanek. Przykładem jest leczenie nowotworów sterczą za pomocą sondy termicznej wprowadzanej do cewki moczowej. Mały zakres terapeutyczny temperatury powoduje konieczność dokładnej kontroli.

Leczenie odbywa się w szpitalach i sanatoriach, lecz także przeprowadzane jest w przychodniach onkologicznych. Ten rodzaj terapii upowszechnia się w krajach rozwiniętych. Doświadczenia polskie są na razie niewielkie.

Diatermię długofalową i krótkofalową stosuje się jako nóż chirurgiczny. W tym celu promieniowanie pem zostaje zagęszczone na ostrzu emitora, o kształcie noża lub igły, do kilkudziesięciu W/mm2. W tych warunkach następuje koagulacja i de­strukcja termiczna tkanek w temperaturze od 120 do 300°C. Nacięcie wykonane no­żem diatermicznym nie krwawi, dlatego można je wykonywać w tkankach obficie ukrwionych.

Przeciwwskazania

Przeciwwskazaniem do nagrzewania promieniowaniem diatermii są choroby gorączkowe, zakaźne, gruźlica, skłonność do krwawień, psychozy.

Nagrzewania sprzyjają odwapnianiu kości, dlatego przeciwwskazaniem do diatermii są zespoły Sudecka, złamania kości w okresie gojenia, osteoporoza i inne zaburzenia wapnienia kości.

Nie wolno wykonywać zabiegu na części ciała, w których znajdują się metale (łączniki kości, odłamki pocisków, sztuczne stawy, sztuczne zęby i inne implanty). Metale skupiają (zagęszczają) na sobie pem, rozgrzewają się znacznie silniej niż tkanki i mogą stać się przyczyną oparzeniowego uszkodzenia tkanek. Pacjent musi odłożyć na czas zabiegu ozdoby metalowe, obrączkę, zegarek, metalowe części ubrania (np. guziki) i inne przedmioty metalowe, które mogłyby się znaleźć w polu zabiegowym lub w pobliżu.

Elektroniczny rozrusznik serca jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do zabiegu diatermią. Pacjent z rozrusznikiem powinien znajdować się w odległości większej niż 6 m od czynnej diatermii.

Zasady bezpieczeństwa przy stosowaniu diatermii

Promieniowanie elektromagnetyczne diatermii w nadmiarze jest szkodliwe, dla­tego personel wykonujący zabiegi podlega w Polsce szczególnej ochronie. Polega ona na skróconym dniu i tygodniu pracy, do 5 godzin dziennie i 30 godzin tygodnio­wo, oraz na oznaczeniu wokół aparatu strefo różnym stopniu bezpieczeństwa. Czas przebywania w tych strefach jest ograniczony odpowiednio do wielkości zagrożenia. Naturalnie strefy te są aktualne tylko w czasie działania diatermii.

źródło promieniowania - jest to bezpośrednie miejsce w którym znajduje się urządzenie wytwarzające pole magnetyczne.

Strefa niebezpieczna - bejmuje ona strumień pem na odległość jednego lub dwóch metrów od emitora oraz obszar od 0,5 m do 1 m w bok od niego i od kabli łączących emitor z aparatem. Do tej strefy terapeuta nie powinien wkraczać. Włącza­nie i wyłączanie aparatu należy wykonywać, nie przekraczając granicy tej strefy.

Strefa zagrożenia - obejmuje kilka metrów od źródła pola elektro - magnetycznego. W strefie tej można przebywać jedynie w czasie niezbędnym na podłączenie i wyłączenie pacjenta i aparatury.

Strefa pośrednia - obejmuje część korytarza po którym przemieszcza się personel podczas dnia zabiegowego i pomieszczenia, w których nie ma urządzeń wytwarzających pole magnetyczne. Czas przebywania w tej strefie wynosi około 5-8 godzin

Strefa bezpieczna - w której, nie ma uchwytnego dla urządzeń pomiarowych, oddziaływania pola magnetycznego, są to pomieszczenia socjalne personelu medycznego.

Magnetostymulacja

Magnetostymulacja — terapia polami magnetycznymi o niskich wartościach indukcji

Wielkść indukcji pól magnetycznych o niskiej wartości jest zbliżona do indukcji pola ziemskiego i jako wartości graniczną przyjęto 100 µT - indukcja pola ziemskiego 30 - 70 µT . Powyżej tej wartości mamy do czynienia z magnetoterapią. W piśmiennictwie anglojęzycznym określa się te formę terapii najczęściej jako „microTe-sla magnetic fields". Natomiast w literaturze polskiej przyjęto nazwę magnetostymulacja, która trafnie oddaje cechy tej formy terapii. Pole magnetyczne stosowane w magnetostymulacji określa, obok wyżej podanej wartości indukcji, wartość składowej elektrycznej, nie przekraczającej 130 V/m, oraz częstotliwość pól: od kilku do 3000 Hz (prze­biegi o wyższej częstotliwości są modulowane, a obwiednie zmodulo­wanych przebiegów nie przekraczają częstotliwości kilkunastu Hz). Podstawą uzasadniającą efekt biologiczny działania pól magnetycz­nych o bardzo niskiej indukcji jest teoria jonowego rezonansu cyklo­tronowego. Obserwacje naukowe będące podstawą tej teorii dowo­dzą, że różne tkanki żywych organizmów absorbują szczególnie silnie tylko określone fragmenty specyficznego w aspekcie indukcji i często­tliwości pola.

Stąd precyzyjne określenie wskazań do magnetostymulacji z poda­niem specyficznych parametrów zabiegu musi być poprzedzone licz­nymi badaniami podstawowymi „in vitro" na modelach biologiczny^ i w końcu klinicznymi. Magnetostymulacja jest stosunkowo młoda metodą fizjoterapii — pierwsze naukowo udokumentowane obserwa­cje poczyniono w 1992 r.

Działanie biologiczne pól magnetycznych o niskich wartościach indukcji

Oddziaływanie pól magnetycznych o niskiej wartości indukcji nie jest jeszcze w pełni wyjaśnione. Jego efekty przypisuje się głównie induko­wanym w tkance w czasie przepływu pulsujących pól magnetycznych bardzo słabym prądom, tzw. siłom Lorentza, które:

- powodują zwiększenie przepuszczalności błon półprzepuszczalnych,

- powodują wzrost energii drgań błon i/lub jonów,

- mają wpływ na elektroosmotyczne procesy fizjologiczne,

- mają wpływ na procesy neutralne przez sumowanie się bardzo ma­łych potencjałów.

Ma to w rezultacie wpływ na:

- wnikanie Ca2+ do komórek,

- przekaźnictwo międzykomórkowe,

- aktywność ATP-azozależnej pompy sodowo-potasowej błon komór­kowych,

- stymulację tworzenia cAMP,

- zwiększenie absorpcji białek,

- zwiększenie ogólnego transportu przez błonę komórkową,

- stymulację tworzenia prostaglandyn E,

- zwiększenie zawartości DNA.

Wskazania do magnetostymulacji

Wyniki badań klinicznych wykazują, że magnetostymulacja działa

przeciwbólowo, przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo, zwiększa utyli­zację tlenu i stabilizuje oddychanie komórkowe. Zwiększa w istotny sposób przepływ krwi w naczyniach tętniczych i kapilarach, poprawia też drenaż żylny, przyspiesza proces gojenia się ran.

Sugeruje to kierunek wykorzystania klinicznego magnetostymulacji, zwłaszcza w leczeniu chorób ośrodkowego układu nerwowego i narzą­du ruchu. Najdłuższe obserwacje kliniczne dotyczą zastosowania ma­gnetostymulacji w chorobie Parkinsona, stwardnieniu rozsianym oraz zespołach bólowych narządu ruchu na tle zwyrodnieniowym (zapalnym i pourazowym), migreny oraz owrzodzenia troficzne.

Aparatura do magnetostymulacji

Dysponujemy w Polsce dwoma urządzeniami do magnetostymulacji: MRS 2000 oraz najnowszym aparatem Viofor JPS. MRS 2000 składa się z części generująco-sterującej oraz aplikatora w posta­ci maty i poduszki z wmontowanymi cewkami. W czasie wykonywania zabiegu pacjent leży na macie. Zabieg trwa 8 min, w trakcie których aparat emituje po­le magnetyczne w trzech cyklach: specyficznym (3 min), o polaryzacji odwróconej w stosunku do poprzedniego (3 min) i o pierwotnej pola­ryzacji (2 min). Maksymalna indukcja pola wynosi ok. 0,04 mT Viofor JPS firmy Med & Life Polska jest oryginalnym polskim urządzeniem służącym do magnetostymulacji. Skrót JPS pochodzi od pierwszych liter nazwisk twórców urządzenia: prof. F. Jaroszyka, prof. J. Paluszaka i prof. A. Sieronia. W konstrukcji urządzenia wykorzysta­li oni wyniki własnych badań oraz doświadczenia innych autorów w celu dobrania optymalnych parametrów sygnałów magnetycznych i ich wzajemnej kombinacji. W wyniku takiego przebiegu impulsów uzyskano jednocześnie efekt magnetyczny i elektrodynamiczny z jonowym rezonansem cyklotronowym.

Aparatura składa się ze sterownika, aplikatora dużego (mata), aplikatora małego (poduszka), aplikatora punktowego S i aplikatora punk­towego Z opcjonalnie.

Częstotliwości impulsów podstawowych mieszczą się w przedziale 180-195 Hz, częstotliwości paczek impulsów zawarte są w przedziale 5-29 Hz, a serii 0,08-0,3 Hz. Kształt podstawowych impulsów po­la magnetycznego zbliżony jest do piłokształtnych. W swej części na­rastającej ma znaczne odchylenie od przebiegu liniowego, co ma uła­twić wystąpienie efektów biofizycznych: jonowego rezonansu cyklotronowego, efektu magnetycznego i elektrodynamicznego. Am­plituda impulsu magnetycznego jest nastawiana skokowo przyciskami intensywności o 13 stopniach od 0,5 do 12,0, przy czym liczby te ozna­czają względną wartość amplitudy impulsów. Maksymalna wartość in­dukcji pola mierzona na powierzchni maty wynosi 45 µT.

Fabrycznie zainstalowano trzy sposoby aplikacji (Ml, M2, M3), czyli programy dynamicznego sterowania amplitudą, przedziałami czaso­wymi zmiany polaryzacji oraz czasem ekspozycji.

Aplikatory aparatury emitują niejednorodne pole magnetyczne. Du­ży aplikator ma postać maty, w której umieszczono trzy pary cewek elektromagnetycznych o różnej liczbie zwojów. Cewki w okolicach nóg wytwarzają silniejsze pole natomiast w górnej części maty — po­le najsłabsze. Mały aplikator ma kształt poduszki i zawiera jedną pa­rę cewek. Wytwarzane przez nie pole jest dwukrotnie silniejsze niż pole wytwarzane przez silniejsze cewki maty. Aplikatory punktowe mają charakterystykę ostrzową. Opcjonalnie aparat wypo­sażony jest w adaptor umożliwiający jednoczesne użycie 2 aplikatorow.

Przeciwwskazania w odniesieniu do magnetostymulacji należy prze­strzegać tych samych co w odniesieniu do magneto­terapii.

Pulsujące pole magnetyczne małej częstotliwości w połączeniu z laserowym promieniowaniem podczerwonym

Stosowanie pulsującego pola magnetycznego małej częstotliwości i promieniowania podczerwonego o długości fali 900 nm możliwego za pomocą aparatu Combi 900 firmy Elecsystem.

Energia widzialnych długości fal promieniowania elektromagnetycznego jest absorbowana przez górne warstwy skóry, głównie przez melaninę i he­moglobinę, podczas gdy energia dłuższych fal (ponad 1000 nm jest absor­bowana głównie przez wodę tkankową. Promieniowanie podczerwone docie­ra głębiej w tkanki (jednak tylko parę centymetrów w głąb ciała), ponieważ w tym zakresie istnieje tzw. dziura absorpcji. Ważną rolę odgrywa tu zjawisko odbicia fal. Promienie laserowe u ludzi o białej skórze odbijają się od powierzchni skóry w około 75%. Właśnie dlatego, że promienie podczerwone o długości fali 900 nm najlepiej przenikają przez tkanki, aparat, który umożliwia łączne stosowanie pulsującego pola magnetycznego małej częstotliwości i promieniowania podczerwonego o długości fali w nm. W tej kombinacji pulsujące pole magnetyczne przenika w 100% na głębokość (ok. 5 cm). Obydwa rodzaje energii wywierają korzystny wpływ na wytwarzanie energii w komórce.

Wskazania

Według klasycznych wskazań promieniowanie podczerwone jest stosowane do zwalczania bólu i przyspieszenia gojenia się ran. Wskaza­nie do łącznego stosowania pulsującego pola magnetycznego małej często­tliwości i laserowego promieniowania podczerwieni stanowią choroby, w któ-

I rych występuje zwiększone zużycie energii. Kombinacja pola magnetycznego i promieniowania podczerwonego jest wskazana w tych wszystkich przypadkach w których proces chorobowy zachodzi w tkankach na głębokości do

15 cm, a zwłaszcza w skórze, np. w dermatozach, rumieniu, gojących się ranach (np. operacyjnych, pooparzeniowych, po przeszczepach tkanek, we

I wszelkiego rodzaju owrzodzeniach, również martwiczych), oraz w:

• ostre i przewlekłe choroby narządu ruchu;

• różnego rodzaju niewydolności narządów;

• różnego rodzaju choroby neurologiczne;

• choroby górnych dróg oddechowych;

• uszkodzenia sportowe, choroby kości, osteoporoza; ! • choroba Sudecka, przedłużone zrastanie się kości.

Do zabiegów wykonywanych aparatem Combi 900 należy odsłonić pod­dawaną zabiegowi część ciała, następnie ustawić emiter w odległości 8-25 centymetrów od niej.

Przeciwwskazania

Identyczne jak do zabiegów ciepłoleczniczych oraz dodatkowo jak do pulsującego pola magnetycznego.

Dawkowanie zabiegów przy łącznym stosowaniu pulsującego pola magnetycznego i monochromatycznego promieniowania

Choroba

Combi 900

Pole magnetyczne

Czas trwania zabiegu min

Przerwa

Częstość zabiegów

Ostre choroby zapalne

1000 Hz

4 mT, 4 Hz 1. dawka

5-10 5-10

1:1

1 xdz. 1 tydzień

Przewlekłe choroby zapalne

1000 Hz

2-3 x, 10 mT, 50 Hz, potem 4 mT, 4 Hz 2x3. dawka, potem 1. dawka

5-10 5-10

1:1

1 x dz. przez tydzień po 2-3 dziennie

Złamania, urazy

1000 Hz

6,0-8,0 mT, 25 Hz 2. lub 3. dawka

10-15

1:2

1 x dz. przez tydzień potem 2 x tygodniowo (2 tyg. do paru miesięcy)

Rany owrzodzeniowe podudzi Oparzenia

1000 Hz

6,0 -8,0 mT, 25 Hz

3. dawka

10-15

1:2

1 x dz. przez tydzień, 2 x tygodniowo



Terapia światłem i polem magnetycznym

BEMER SLT - Special Light Therapy

Urządzenie do magnetostymulacji i światłoterapii BEMER 3000 SLT (Special-Light-Therapy) jest urządzeniem medyczno-terapeutycznym mającym zastosowanie w profilaktyce, leczeniu i rehabilitacji, wykorzystując niskie (elektromagnetyczne) i wysokie (światło) częstotliwości.

0x01 graphic

BEMER SLT jest nowym systemem, działającym na bazie synergicznego działania fotobiologicznego i szerokopasmowej elektromagnetycznej stymulacji BEMER 3000. Cechą szczególną jest tu jednolita modulacja obu sygnałów stymulacyjnych zgodna ze specjalnym impulsem BEMER.

Mechanizmy działania

Światło:
Fotodynamiczna zasada działania polega na przyjmowaniu, odkładaniu i oddawaniu przez światło elektronów specjalnych, określanych jako pigmenty struktur molekularnych, elektromagnetycznie przekazywanej energii.

Takie procesy, zwane też fotooksydacją, są zarówno pod względem ich działania fizykalnego jak i biologicznego znane i opisane. Fotooksydację można zatem uważać jako ostatni stopień w szeregu sterowanych światłem (fotodynamicznych) molekularnych procesów aktywizujących. Powoduje ona, że t.zw. molekuła donarowa oddaje jeden elektron akceptorowi elektronowemu. Przez tę fotooksydację - przebiegająca przeważnie na (mitochondrialnych) błonach - dochodzi ostatecznie do wytworzenia się ATP, będącym budulcem, potrzebnym dla energetycznego utrzymania przemiany materii, - a tym samym do niżej wymienionych indykacji o szerokim zastosowaniu.

Takie mechanizmy aktywizujące w dużej mierze zależne są zarówno od, określanych przez długość fali i energię wpadającego światła, właściwości absorbcyjnych systemów molekularnych, uczestniczących w fotooksydacjach, jak i od fizykalno - chemicznych właściwości danego środowiska molekularnego. - Z właściwości molekularnych, wyznaczanych przez spektrum absorbcyjne, tylko specyficzne pasma (tzw. spektrum czynnościowe) przyczyniają do wymienionych procesów fotochemicznych (np. w chlorofilu pasma niebieskie i czerwone).


Impuls BEMER został opracowany przez prof. dr Wolfa A. Kafkę, który wprowadził pulsujące pole elektromagnetyczne o niskim natężeniu. Przez specyficzną formę impulsu można było zakres częstotliwości w stosunku do konwecjonalnych sygnałów (sinus, prostokąt, trapez, ząb piły) rozszerzyć o 750- do 2000 składowych. Szerokopasmowe widmo z odpowiednimi zakresami częstotliwości impulsu BEMER aktywizuje w organizmie rożne procesy biochemiczne i wpływa na mechanizmy regulacji (homeostazy) organizmu, co z kolei oddziałuje pozytywnie na przemianę materii, procesy obronne, odpornościowe i samoleczenia. Na tych parametrach opiera się skuteczność terapeutyczna tego systemu.

Zastosowanie BEMERa SLT: