1 .Definicja prawa (podział na szkoły: pozytywizmu prawniczego i szkoły natury)
Prawo - (w ujęciu przedmiotowym) to ogół norm regulujących stosunki społeczne, ustanowionych lub uznanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym. Podział:
a) koncepcje normatywne, zgodnie z którą prawo jest zespołem norm postępowania; w ramach koncepcji normatywnych współistnieją:
- koncepcja pozytywistyczna, zgodnie z którą prawo obejmuje tylko i wyłącznie normy, które zostały ważnie ustanowione lub uznane przez kompetentny organ władzy publicznej, natomiast to, czy i jak wspomniane normy mają się do kryteriów pozaprawnych (np. przyjmowanych przez kogoś ocen moralnych), nie jest przedmiotem zainteresowania nauki prawa i nie ma żadnej doniosłości dla ważności i mocy tych norm;
- koncepcja prawno-naturalna, zgodnie z którą prawo obejmuje tylko i wyłącznie te normy prawa pozytywnego, które pozostają w zgodzie z ustanowionymi przez absolutny autorytet (tj. przez Boga, Rozum, etc.) normami moralnymi lub innymi, dającymi się wywieść z przyjętych przez ten autorytet ocen;
- koncepcje niepozytywistyczne, zgodnie z którymi prawo obejmuje normy prawa pozytywnego oraz inne elementy, które wyznaczają sposób rozumienia i stosowania norm prawa pozytywnego;
b)koncepcje realistyczne, zgodnie z którymi przyjmuje się, że prawem jest zespół faktów społecznych lub psychicznych, związanych ze stanowieniem, obowiązywaniem i stosowaniem norm prawnych.
2.Prawo a moralność (normy moralne pozytywne, normy moralnie negatywne)
Moralność - ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społeczeństwa zespół norm postępowania, wg. których ocenia się określone zachowanie jako dobre lub złe. Normy prawne:
a)moralnie pozytywne - akceptowane przez członków społeczności i to nie dlatego, że są normami prawnymi lecz dlatego że jako normy prawne odzwierciedlają poglądy tych osób które są aprobowane jako słuszne i dobre.
b)moralnie negatywne - kontrowersyjne bowiem oznaczają one że w niektórych sytuacjach norma prawna może nakazywać lub nie zabraniać takiego postępowania (zachowania), które przez pryzmat norm moralnych jest zachowaniem złym, nagannym. np. kara śmierci, pozbawienie wolności przez sąd
c)moralnie obojętne - nie mają niczego wspólnego z moralnością; nie dotyczą bowiem postępowania ocenianego jako dobre lub złe; taki charakter mają np. normy prawa o ruchu drogowym, normy prawa budowlanego, administracyjnego
3. Świadomość prawna.
Świadomość prawna to nie tylko znajomość przepisów prawnych, to także ocena obowiązującego prawa i postulaty dotyczące zmiany (poprawy) w oczekiwanym kierunku (łączy się więc z postawą aktywną -znam, rozumiem, porównuję z moimi oczekiwaniami, oceniam. Gdy w wyniku oceny uznaję że dobre to znaczy że jest sprawiedliwe, gdy złe -działam w kierunku jego zmiany, poprawy).
4. Praworządność (materialne gwarancje praworządności, szeroka i wąska definicja praworządności)
Praworządność - jest stanem faktycznym polegającym na tym, że państwo działa za pośrednictwem swoich organów zgodnie z obowiązującym prawem (przestrzega prawa). Oznacza to, że proces sprawowania władzy publicznej w państwie opiera się przede wszystkim na prawie. Praworządność wyraża się w tym, iż decyzje władcze funkcjonariuszy publicznych są zarówno co do swej merytorycznej treści, formy i trybu podejmowania wyznaczane przez obowiązujące prawo. |
Gwarancje materialne - taki sposób zorganizowania życia społecznego, ekonomicznego i politycznego w państwie, który uczyni naruszanie prawa przez państwo mało prawdopodobnym lub zminimalizuje jego zasięg. Zakładają one, iż ustrojowe założenia trójpodziału władzy, demokratyczne formy powoływania organów państwa, nadrzędność władzy ustawodawczej nad wykonawczą oraz system kontroli państwowej zapewniają poszanowanie prawa w codziennej działalności tych organów a także obywateli. Do tych gwarancji zaliczamy: demokrację polityczną wraz z jej mechanizmami decyzyjnymi i kontrolnymi, wysoki poziom dobrobytu społecznego, wysoki poziom ogólnej, prawnej i politycznej kultury obywateli.
Gwarancje formalne (instytucjonalne) - zawierają odpowiednie normy prawa o treści zasad ustrojowych, normy określające procedury prawotwórcze oraz zasady i tryb postępowania w czasie ich obowiązywania. Wyrażają się one w istnieniu prawem określonych mechanizmów kontroli nad przestrzeganiem prawa przez państwo w toku jego stanowienia i stosowania. Ważniejsze z nich to: gwarancje ustrojowe związane z cechami ustrojowymi państwa (np. trójpodział władz, swoboda działania legalnej opozycji), gwarancje legislacyjne związane ze sposobami tworzenia prawa i z formalnymi cechami samego prawa (np. zasada prymatu konstytucji nad ustawami i prymatu ustaw nad innymi aktami normatywnymi), gwarancje proceduralne związane ze stosowaniem prawa (np. istnienie wieloinstancyjnego postępowania sądowego).
5. Norma prawna
Norma prawna - to wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. Norma prawna stanowi rezultat interpretacji przepisów prawa.
Przepis prawny - forma pisana normy prawa stanowionego zamieszczona w różnych aktach prawnych. Inaczej mówiąc przepis prawa to redakcyjna postać normy, przekazana w formie pisemnej, wyrażająca wolę państwa.
Normy prawa zwyczajowego nie ujęte w zbiory, nie występowały w postaci przepisu prawa. Dopiero prawo stanowione, którego normy umieszczone są w aktach prawnych, formowane są w przepisy prawa.
Norma prawa i przepis prawa nie są zawsze tożsame. W ich treści i sensie mogą występować różnice. Przepis może mieścić jedną normę i wtedy pokrywa się z jej treścią. Natomiast norma może być umieszczona w kilku przepisach.
Przepisy prawa są tworzywem, materiałem słownym norm prawa, ich substancją językową.
Części składowe normy prawnej: |
Podział ze względu na moc obowiązującą:
1) bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) - obowiązek ich bezwarunkowego respektowania
2) względnie obowiązujące, warunkowe (alternatywne) uzależniające podporządkowanie się im od określonej sytuacji bądź też pod określonymi warunkami
6. Stosunek prawny
Stosunek prawny - jeden z rodzajów stosunku społecznego, który zachodzi między co najmniej dwiema osobami, z których przynajmniej jedna oddziałuje na drugą. Stosowanie prawa jest procesem zmierzającym do podjęcia decyzji rozstrzygającej w oparciu o normy prawa jakiegoś problemu z zakresu określonej dziedziny życia społecznego. W procesie tym następuje swoista synteza normy prawa z konkretnym zachowaniem człowieka, zwanym zdarzeniem lub faktem prawnym. |
Struktura stosunku prawnego obejmuje:
- podmioty (osoby fizyczne i prawne), osoby, które w nim występują jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób, uczestników tego samego stosunku prawnego
- przedmiot stosunku prawnego - może nim być określone zachowanie lub przedmiot materialny albo niematerialny (prawa autorskie)
- treść stosunku prawnego - uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunku prawnego
7. Zderzenie prawne
Zdarzenia prawne dzielą się na zdarzenia i na działania. Różnica między nimi polega na tym, że pierwsze są niezależne, a drugie zależne od woli człowieka. Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu tworzą niewielką grupę ( śmierć człowieka, grad niszczący ubezpieczone zasiewy, inne klęski żywiołowe wywołujące skutki prawne ) i nie podlegają dalszemu podziałowi. Działania natomiast tworzą rozgałęziony system. Działania dzielą się na czyny i akty prawne. Czynami są takie zdarzenia, które zostały dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych ( włamujący się do magazynu złodziej działa wprawdzie z określonym zamiarem, ale nie jest nim bynajmniej wywołanie skutków prawnych ). Natomiast aktami prawnymi są zdarzenia wywołane w zamiarze spowodowania skutków prawnych. Na przykład kupujący zawiera umowę ze sprzedawcą właśnie po to, by ten miał obowiązek przenieść na niego własność rzeczy za zapłatą ceny kupna. Czyny dzielą się z kolei na dozwolone i niedozwolone. U podstaw tego podziału leży stosunek obowiązujących przepisów prawnych do danego czynu. Czynem niedozwolonym jest każdy czyn zabroniony przez prawo. Czynem dozwolonym jest natomiast czyn, którego prawo nie zabrania, łącząc z nim jednak określone skutki prawne. Czyn dozwolony jako zdarzenie prawne nie oznacza więc każdego czynu zgodnego z prawem, lecz tylko taki, który rodzi stosunek prawny albo powoduje jego zanik lub zmianę. Przykładem czynu dozwolonego jest między innymi tzw. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia. Akty prawne dzielą się na: czynności prawne, akty administracyjne oraz orzeczenia sądowe konstytutywne.
8. Stosowanie prawa
Stosowanie prawa - jest procesem decyzyjnym obejmującym wiele czynności podmiotów uprawnionych lub zobowiązanych do urzeczywistnienia normy prawa w określonej dziedzinie stosunków społecznych. W procesie tym wyróżniamy: |
9. Wykładnia prawa
Wykładnia, czyli interpretacja prawa jest to zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych, zawartych w przepisach. |
10. Źródła prawa
W skład systemu źródeł prawa w Polsce wchodzą źródła prawa stanowionego i w nieznacznym zakresie - prawa zwyczajowego. |
Ustawa to akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym, najczęściej obecnie uchwalany przez parlament (w niektórych państwach zatwierdzany później przez organ władzy wykonawczej). W porządkach prawnych różnych państw występują ustawy: zasadnicze (konstytucje), organiczne i zwykłe.
Umowa międzynarodowa jest obecnie najważniejszym instrumentem regulującym stosunki międzynarodowe. Za umowę międzynarodową uważa się zgodne oświadczenie woli (porozumienie) co najmniej dwóch podmiotów prawa międzynarodowego (przede wszystkim: państw lub organizacji międzynarodowych, ale także np. Stolicy Apostolskiej) regulowane przez prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w sferze prawa międzynarodowego, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym czy w większej liczbie dokumentów, i bez względu na jego nazwę
Rozporządzenie to akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rozporządzenie stanowi jedno ze źródeł prawa powszechnie obowiązującego, obok Konstytucji, ratyfikowanych umów międzynarodowych, ustaw oraz aktów prawa miejscowego.
Akty prawa miejscowego - specyficzna grupa aktów powszechnie obowiązujących. Posiadają wszystkie cechy tych aktów, ale obowiązują tylko na obszarze działania organu, który wydał akt prawa miejscowego.
Akty prawa miejscowego muszą być zgodne ze wszystkimi aktami powszechnie obowiązującymi. Wydawane są w formie uchwał przez organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego: radę gminy, radę powiatu, sejmik województwa. Z kolei akty wykonawcze prawa miejscowego są wydawane w formie zarządzeń organów wykonawczych odpowiednich szczebli: na szczeblu gminy - wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, a na pozostałych szczeblach odpowiednio: zarządu powiatu (nie starosty!) i zarządu województwa. Akty prawa miejscowego wydają także terenowe organy administracji rządowej (wojewodowie oraz organy administracji niezespolonej).
Akty prawa miejscowego wydawane są na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Zakres ich obowiązywania jest powszechny, ale tylko na terenie działania właściwego organu. Publikowane są w wojewódzkich dziennikach urzędowych prowadzonych przez wojewodę.
11. Akt prawny
Akt prawny - rezultat tworzenia lub stosowania prawa przez właściwy organ państwowy lub samorządowy. Zawiera nazwę, określenie organu wydającego, datę publikacji i datę wejścia w życie, preambułę oraz pogrupowane w artykuły i paragrafy przepisy prawne.
Dla wejścia w życie aktu prawnego konieczna jest jego publikacja we właściwym wydawnictwie. W Polsce są to: Dziennik Ustaw RP oraz Dziennik Urzędowy RP Monitor Polski. Swój dziennik urzędowy wydaje także każde ministerstwo (np. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Obrony Narodowej). Dla prawa miejscowego wydawane są np. wojewódzkie dzienniki urzędowe.
Akt prawny rozumiany jest też jako działanie organu państwa lub podmiotu prawnego, zgodne z obowiązującymi przepisami w celu wywołania skutków prawnych w konkretnym stosunku prawnym (orzeczenie lub inna czynność prawna). Akt prawny w tym rozumieniu może być jednostronny albo dwustronny czy też konstytutywny lub deklaratoryjny.
Konstytucja (od łac. constituo,-ere - urządzać, ustanawiać, regulować) - akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, który zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie.
W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno - gospodarczego państwa, ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela.
Podręczniki prawnicze określają konstytucję jako ustawę zasadniczą charakteryzującą się specjalnym, wyjątkowym procederem jej zmieniania (wg art 235). Na straży konstytucji stoi głowa państwa, często nad jej przestrzeganiem czuwa specjalny trybunał. Konstytucja jest najwyższym aktem normatywnym. Za pierwszą historycznie uznaje się konstytucję USA (17 września 1787) - choć do tej roli pretenduje też Konstytucja Korsyki z 1755. Drugą (lub też trzecią, w zależności od stosunku do Konstytucji Korsyki) na świecie, a pierwszą w Europie jest Konstytucja 3 Maja z 1791
Ustrój polityczny - ogólna nazwa dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej; zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie, a także metod jej wykonywania. Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli, precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej. Ustrój polityczny może się opierać na zasadach określonych w dokumentach prawnych lub na tradycji. Współcześnie najczęściej określony jest konstytucyjnie.
Każdy ustrój polityczny oparty jest na specyficznej ideologii i tradycji historycznej. Na tej podstawie funkcjonują mechanizmy zdobywania oraz sprawowania władzy, system gospodarczy oraz prawny
Organ państwowy - odpowiednio zorganizowana instytucja utworzona na podstawie przepisów prawa, działająca w imieniu i na rzecz państwa przy zastosowaniu środków właściwych dla władzy państwowej.
Organ państwa - osoba bądź zespół ludzi upoważnionych do wykonywania określonych czynności w imieniu państwa. Od organu państwa należy odróżnić urzędy, pełniące funkcje pomocnicze w stosunku do organów państwa (np. minister spraw zagranicznych jest organem państwa, natomiast Ministerstwo Spraw Zagranicznych to urząd.
12. Luki w prawie
Luka w prawie to sytuacja, która nie ma uregulowania w przepisach prawa, choć z logiki pokrewnych regulacji wynika, że powinna zostać uregulowana. Luki wynikają z tego, że prawo tworzone przez ustawodawcę tworzone jest do zdarzeń przyszłych. Czasami luka w prawie jest wynikiem nieudolności ustawodawcy.
Luki w prawie dzielą się na:
logiczne, które występują w sytuacji sprzeczności lub przeciwieństwa norm prawnych;
konstrukcyjne - ustawodawca z góry pozostawia sytuacje nie uregulowaną, pozwalając, aby sytuacja sama się wyjaśniła, dojrzała.
Sytuacja luki w prawie prowadzi do trudności w stosowaniu prawa. Rozwiązuje się je poprzez zastosowanie analogii do prawa (analogia iuris) bądź do ustawy (analogia legis). Analogia legis polega na tym, że do danej nie uregulowanej sytuacji stosuje się przepisy regulujące podobną sytuację uregulowaną prawnie. Analogia iuris ma zastosowanie, gdy analogii legis nie da się zastosować i polega na ocenie danej sytuacji w świetle fundamentalnych zasad prawa. Inną metodą wnioskowania w sytuacji nieunormowanej jest wnioskowanie a fortiori, które występuje w dwóch rodzajach - a maiori ad minus oraz a minori ad maius
13.Kolizje przepisów prawnych
Kolizje przepisów prawnych to sytuacje, których stosunek prawny regulowany jest więcej niż jednym przepisem - zespołem przepisów, które wzajemnie się wykluczają. Mogą zachodzić na dwóch płaszczyznach:
-w czasie
-w przestrzeni.
Z kolizją przepisów prawnych w czasie mamy do czynienia, gdy stosunek prawny uregulowany jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie.
Z kolizją przepisów prawnych w przestrzeni mamy do czynienia, jeśli stosunek prawny regulowany jest odmiennie przez przepisy obowiązujące w różnych miejscach.
Instrumentem służącym do rozstrzygania kolizji przepisów prawnych w czasie są przede wszystkim przepisy przejściowe lub wprowadzające, wskazujące te akty normatywne i pojedyncze przepisy, które w chwili wejścia w życie nowego aktu tracą moc.
Rozstrzyganie kolizji przepisów w czasie ma także miejsce w oparciu o następujące zasady:
1) LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI ustawa późniejsza uchyla ustawę
wcześniejszą; przy czym akt późniejszy musi mieć tą samą lub wyższą rangę niż akt
wcześniejszy
2) LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI - ustawa szczególna uchyla ustawę
ogólną;
3) LEX RETRO NON AGIT prawo nie działa wstecz; oznacza, że akt normatywny
odnosi się jedynie do stosunków prawnych, które powstały już po jego wejściu w życie
14. Zasada trójpodziału władzy
Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Monteskiusz nie był twórcą koncepcji trójpodziału władzy, a więc mówienie o "monteskiuszowskim trójpodziale władz" jest błędem. Problemem rozdziału władz filozofowie zajmowali się co najmniej od czasów koncepcji Marsyliusza z Padwy, o ustroju mieszanym (rządach mieszanych) i suwerenności ludu, które to koncepcje miały duży wpływ na poglądy Monteskiusza.
Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na:
władzę ustawodawczą stanowioną przez parlament za pomocą uchwał, które tworzą prawo,
władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy/prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie,
władzę sądowniczą sprawowana przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa.
Wszystkie trzy rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolować. Dzięki temu państwo funkcjonuje bez zakłóceń. Powierzenie całej władzy jednej osobie lub instytucji prowadzi do nadużyć. Trójpodział zyskał uznanie jeszcze w XVIII w. Obecnie jest to najbardziej rozpowszechniony system sprawowania władzy na świecie.
15. Prawo cywilne
Prawo cywilne (łac. ius civile) - gałąź prawa obejmująca zespół norm prawnych regulujących stosunki cywilnoprawne między podmiotami prawa prywatnego - (osobami fizycznymi, osobami prawnymi oraz jednostkami organizacyjnymi niebędącymi osobami prawnymi, którym ustawy przyznały zdolność prawną), a także sytuację prawną osób i rzeczy jako podmiotów i przedmiotów stosunków cywilnoprawnych oraz treść stosunków prawnych, na którą składają się uprawnienia i obowiązki podmiotów tych stosunków.
Normy prawa cywilnego wyróżniają się spośród innych norm prawnych zwłaszcza tym, że regulują stosunki między autonomicznymi podmiotami. Oznacza to, że nie występuje charakterystyczny dla prawa publicznego stosunek podporządkowania jednego podmiotu innemu podmiotowi. Ze stosunków cywilnoprawnych wynika więc zasada autonomiczności podmiotów, która oznacza, iż samodzielnie kształtują one relacje między sobą. Normy prawa cywilnego wyznaczają tylko ogólne granice autonomii podmiotów uwzględniając interes powszechny.
Prawo cywilne jest w Polsce prawem stanowionym (od XIX wieku) i skodyfikowanym (od 1965). Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest Kodeks cywilny - ustawa z 23 kwietnia 1964, obowiązująca od 1 stycznia 1965.
Prawo cywilne dzieli się na wiele podgałęzi. Specyficzną pozycję mają prawo pracy, prawo własności intelektualnej i prawo handlowe, które wyodrębniły się z prawa cywilnego, zachowując jednak wiele z jego cech. We właściwym, klasycznym prawie cywilnym wyodrębnia się następujące działy:
część ogólną- dotyczącą zasad wspólnych całemu prawu cywilnemu;
prawo rzeczowe - odnoszące się do rzeczy;
prawo zobowiązań - zawierające normy prawa majątkowego o charakterze względnym;
prawo spadkowe - zawierające normy prawne dotyczące przejścia majątku po zmarłym na inne podmioty prawa;
prawo rodzinne - reguluje stosunki prawnorodzinne i majątkowe wewnątrz rodziny;
Podział ten, wzorowany na systematyce pandektowej wywodzącej się z późnego prawa rzymskiego, nie jest podziałem poprawnym z logicznego punktu widzenia, dokonano go bowiem wedle różnych kryteriów. W praktyce okazał się ona jednak najskuteczniejszym podziałem.
Oprócz tego istnieje wiele węższych gałęzi prawa (np. prawo wodne, prawo górnicze), które zazwyczaj łączą cywilnoprawną i administracyjną metodę regulacji.
Zespół norm określających, prawo którego państwa jest właściwe dla oceny międzynarodowych stosunków osobistych w zakresie prawa cywilnego tworzy dział zwany prawem prywatnym międzynarodowym
16. Stosunek cywilnoprawny
Stosunek cywilnoprawny to stosunek prawny regulowany normami prawa cywilnego. Stosunki cywilnoprawne istnieją tylko między podmiotami prawa cywilnego; nie są więc nimi relacje między podmiotami a przedmiotami tego prawa (np. stosunkiem cywilnoprawnym jest relacja kupujący-sprzedający, a nie jest nim relacja właściciel-rzecz).Nauka o prawie cywilnym (cywilistyka) wyróżnia w stosunku cywilnoprawnym kilka konstytuujących go elementów:
podmioty (strony); do tego, by być podmiotem stosunku cywilnoprawnego, trzeba mieć zdolność prawną,
treść - skorelowane prawa i obowiązki stron.
Co do tych elementów w nauce panuje zgoda, jednak dalej już zaczynają się rozbieżności. Niekiedy za element stosunku cywilnoprawnego uważa się także:
normę prawną go wyznaczającą,
zdarzenia, z którymi system prawny wiąże powstanie, zmianę i wygaśnięcie stosunku cywilnoprawnego,
niekiedy zaś tylko jeszcze:
przedmiot stosunku - wyznaczone treścią stosunku zachowania jego stron.
Cechami charakterystycznymi stosunku cywilnoprawnego, pozwalającymi go wyróżnić spośród innych stosunków prawnych, są:
równorzędność stron (brak prawnej podległości między stronami),
autonomia stron (wolność wstąpienia w stosunek prawny i jego kształtowania),
sądowa ochrona interesów stron.
Stosunek cywilnoprawny powstaje, zmienia się i ustaje wskutek zdarzeń cywilnoprawnych.
17. Pojecie osoby fizycznej
Osoba fizyczna to prawne określenie człowieka w prawie cywilnym, od chwili urodzenia do chwili śmierci, w odróżnieniu od osób prawnych. Bycie osobą fizyczną pociąga za sobą zawsze posiadanie zdolności prawnej, czyli możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (praw i zobowiązań). Osoby fizyczne mają także zdolność do czynności prawnych, uzależnioną jednak od dalszych warunków. Pełną zdolność do czynności prawnej nabywa się po ukończeniu 18 roku życia. Natomiast zdolność prawną i ograniczoną zdolność do czynności prawnej należy się od 13 roku życia.
Osobowość fizyczna jest kategorią prawa cywilnego, zatem brak posiadania osobowości fizycznej przez nasciturusa (płód) nie pozbawia go całkowicie ochrony prawnej. Nasciturus może być podmiotem praw i obowiązków warunkowo, które nabywa, jeśli urodzi się żywy.
Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych. Zdolność prawna jest atrybutem podmiotów prawa:
osób fizycznych, którym służy od urodzenia (art. 8 Kodeksu cywilnego);
jednostek organizacyjnych, którym ustawa przyznaje tę zdolność (art. 331 Kodeksu cywilnego), w tym osób prawnych.
Zdolność prawna jest na gruncie polskiego prawa niestopniowalna. Można ją mieć lub nie. Zakres, w jakim można z niej korzystać, definiuje osobny atrybut podmiotu prawa - zdolność do czynności prawnych. Doktryna przyjmuje, iż płód posiada zdolność prawną ograniczoną warunkiem, że urodzi się żywy. Płód posiada "kuratora brzucha" (curator ventris), który w jego imieniu dokonuje czynności prawnych niebędących rozporządzeniem ani zobowiązaniem, np. darowizny na rzecz płodu. Jeżeli dziecko urodzi sie martwe czynność prawna jest nieważna od początku.
Nabycie zdolności prawnej
Osoba fizyczna nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia; osoba prawna, co do zasady, z chwilą uzyskania osobowości prawnej; jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, uzyskują ją z mocy samego prawa w chwili powstania, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Utrata zdolności prawnej
Utrata zdolności prawnej przez osobę fizyczną następuje z chwilą śmierci lub w następstwie uznania za zmarłego. Jednostki organizacyjne tracą zdolność prawną z chwilą likwidacji
Zdolność do czynności prawnych - w prawie cywilnym zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań).
Zdolność do czynności prawnych jest szczegółowo uregulowana przez przepisy części ogólnej Kodeksu cywilnego.
Stopniowanie zdolności do czynności prawnych
Zdolność do czynności prawnych może być pełna albo ograniczona, można jej również nie mieć w ogóle.
Pełną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne (a więc nie wszystkie osoby fizyczne ją mają - odmiennie, niż zdolność prawną, którą ma każda osoba fizyczna) oraz wszystkie osoby prawne. Pełną zdolność do czynności prawnych posiadają też osoby, które nie są pełnoletnie i zawarły związek małżeński.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których obowiązuje postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego, wydane przez sąd w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie.
Zgodnie z polskim prawem zdolności do czynności prawnych nie mają osoby fizyczne, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Następstwa braku bądź ograniczenia zdolności do czynności prawnych
Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest (co do zasady) nieważna.
Zasadniczo do ważności umowy, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Wyjątkami są:
umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,
czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych osobie o ograniczonej zdolności do czynności prawnych przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego używania - wyjątek stanowią czynności prawne do których dokonania według ustawy nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego,
czynności prawne przez które osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych rozporządza swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej.
Ograniczenia zdolności do czynności prawnych w historii prawa
Początkowo o nabyciu zdolności do czynności prawnych decydowało osiągnięcie dojrzałości fizycznej, ustalane w drodze oględzin. Z czasem przyjęto sztywne granice wieku dla pełnoletności, wynoszące w prawie średniowiecznym i nowożytnym 12-15 lat. Po osiągnięciu tzw. lat sprawnych osoba nabywała pełną zdolność do czynności prawnych. W okresie nowożytnym wprowadzono kolejną kategorię - lata roztropne (dojrzałe). Po osiągnięciu lat sprawnych osoba miała ograniczoną zdolność do czynności prawnych; po osiągnięciu lat roztropnych pełna zdolność. W XIX w. pełna zdolność do czynności prawnych łączona z pełnoletnością (21 lat w Kodeksie Napoleona i w BGB, 20 lat w ZGB).
Prawo średniowieczne wymagało, aby kobiety pozostawały pod obligatoryjną opieką.
Początkowo przy ocenie zdolności do czynności prawnych brano pod uwagę zarówno zdrowie fizyczne jak i psychiczne. W czasach nowożytnych wykształciły się zasady ubezwłasnowolniania osoby chorej psychicznie (np. w Polsce od 1638). Przesłanką ubezwłasnowolnienia mogło być także trwonienie majątku
18. Pojęcie osoby prawnej
Osoba prawna to jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego. Osobę prawną definiuje się zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną. Taka jednostka organizacyjna ma wtedy pełnię podmiotowości prawnej, w szczególności nabywa zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych (atrybuty przysługujące osobom fizycznym z racji samego istnienia). Wśród osób prawnych nauka prawa (nie samo prawo!) rozróżnia dwa rodzaje: korporacje (związki osób) i fundacje (masy majątkowe). Osoba prawna jest tworem abstrakcyjnym - nie istnieje namacalnie. W związku z tym w nauce prawa istnieje kilka teorii wyjaśniających istotę osoby prawnej.
W Polsce kwestie wspólne dla wszystkich osób prawnych są regulowane przez kodeks cywilny, który też ustanawia jedną z tych osób, o specjalnym statusie - skarb państwa. Inne kategorie osób prawnych są ustanawiane przez ustawy szczególne
Ułomna osoba prawna (lub niezupełna osoba prawna) - podmiot stosunku cywilnoprawnego, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, lecz posiadająca na mocy ustawy zdolność prawną. Ułomnymi osobami prawnymi w prawie polskim są:
Ułomna osoba prawna może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania mocą swojego działania, może także pozywać i być pozywaną. Członkowie takiej jednostki organizacyjnej co do zasady ponoszą za jej zobowiązania odpowiedzialność subsydiarną, tj. powstającą z chwilą jej niewypłacalności.
Częstym błędem jest włączanie do katalogu ułomnych osób prawnych spółki cywilnej (która w istocie jest umową cywilnoprawną), chociaż Kodeks pracy zezwala takiej spółce na zawieranie stosunku pracy w charakterze pracodawcy, a Kodeks postępowania cywilnego przyznaje jej zdolność sądową w sprawach z zakresu Prawa pracy.
Ustawa Prawo prywatne międzynarodowe przewiduje, że dla ułomnych osób prawnych prawem właściwym będzie prawo państwa, gdzie znajduje się siedziba "organu" zarządzającego
Ważność czynności prawnych:
Podmiot musi mieć zdolność do czynności prawnych
Oświadczenie woli musi być złożone prawidłowo i musi zawierać essentialia
Treść czynności musi być zgodna z prawem i obyczajami
Formalizm lub jego brak
Tylko ważne czynności prawne wywierały pełne skutki prawne.
I Jeśli brakuje któregoś z powyższych założeń to następuje nieważność bezwzględna.
Występuje ona ex tunc czyli od początku podjęcia czynności prawnej.
Jest nieważna z mocy samego prawa (ipso iure) dla stron jak i dla osób 3.
II Czynność prawna może być jednak też wzruszalna(można ją doprowadzić do
Unieważnienia).
Jest to sytuacja zaistnienia nieważności względnej.
Występuje ona ex nunc czyli do momentu wystąpienia z wnioskiem upoważnionego
podmiotu o jej unieważnienie.
19. Oświadczenie woli
Oświadczenie woli - pojęcie z zakresu prawa cywilnego oznaczające przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest. Definicja oświadczenia woli w prawie polskim została zawarta w art. 60 kodeksu cywilnego.
Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną spełnione następujące warunki:
-oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi wadę oświadczenia woli;
-oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający oświadczenie. Tu można wyróżnić:
a)oświadczenia woli wyraźne, czyli złożone za pomocą mowy, pisma, powszechnie uznanych za zrozumiałe.
b)oświadczenia woli dorozumiane, czyli złożone w inny sposób niż powyżej, poprzez inne zachowanie, są one oświadczeniem woli, jeżeli w danym kontekście sytuacyjnym to zachowanie pozwala odczytać wolę podmiotu.
c)oświadczenie zostanie złożone na serio, co oznacza, że oświadczeniu woli musi towarzyszyć rzeczywista wola wywołania skutku prawnego. Oświadczeniem woli nie na serio, jest takie oświadczenie, które ze względu na okoliczności w jakich zostało złożone, nie może zostać odczytane jako zmierzające do wywołania skutku prawnego. Oświadczenia woli pozorne, a więc zmierzające do wywołania innego skutku prawnego niż wynika z okoliczności, są oświadczeniem woli, choć dotkniętym wadą
20. Forma czynności prawnych
Forma czynności prawnej - to sposób, w jaki czynność prawna zostaje wyrażona na zewnątrz. Przykładowo umowę można zawrzeć w formie ustnej lub w formie pisemnej. Umowę w formie pisemnej można z kolei sporządzić np. w postaci własnoręcznie podpisanego dokumentu czy aktu notarialnego.
Większość czynności prawnych, w szczególności drobnych umów zawieranych w sklepie, kiosku, itp. dochodzi do skutku bez konieczności przestrzegania jakichkolwiek wymogów dotyczących ich formy, czyli przez ustne lub konkludentne wyrażenie woli zawarcia danej czynności.
Istnieje jednak również szereg czynności prawnych, które ze względu np. na ich dużą wartość ekonomiczną (m.in. sprzedaż nieruchomości, przedsiębiorstwa, rzeczy większej wartości, ustanowienie zastawu) wymagają od ich stron szczególnej rozwagi, a w związku z tym odpowiedniego zabezpieczenia dowodowego stron na wypadek sporu, szczególnie gdy w jego ramach kwestionuje się sam fakt dokonania czynności. Temu celowi służą uregulowane w prawie formy kwalifikowane, które przedstawiono poniżej. Strony same - w ramach swobody kształtowania treści umów mogą ustalić, czy i jakie wymogi dotyczące formy mają między nimi obowiązywać. W wielu wypadkach ustanawiają je również ustawy. Rygor formy co do zasady dotyczy całej czynności prawnej, jednak niekiedy, w przypadku umów, może obejmować oświadczenie woli tylko jednej ze stron. Przykładem tego jest umowa darowizny, w której wymóg formy aktu notarialnego przewidziany jest tylko dla oświadczenia darczyńcy
21. Przedstawicielstwo
Przedstawicielstwo polega na tym, że czynność prawna dokonywana zostaje przez osobę zwaną przedstawicielem, w imieniu osoby zwanej dalej reprezentowanym, oraz że pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego. Przedstawicielstwo może opierać się na ustawie (przedstawicielstwo ustawowe) lub na oświadczeniu reprezentowanego (pełnomocnictwo) Przykładowo: przedstawicielem ustawowym małoletnich dzieci są ich rodzice, natomiast prokurent jest pełnomocnikiem przedsiębiorcy podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców.
Zakres działania przedstawicielstwa może obejmować wyłącznie prowadzenie działalności w zakresie reklamy i promocji przedsiębiorcy zagranicznego DzU. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807, ustawa o swobodzie działalności gospodarczej Art. 94
Ustawa Prawo prywatne międzynarodowe z 1965 roku przewiduje, że upoważnienie rodziców do reprezentowania dzieci pozostających pod władzą rodziców podlega prawu ojczystemu dziecka, upoważnienie przysposabiającego - prawu ojczystemu przysposobionego, a opiekuna - prawu ojczystemu dla której opieka została ustanowiona.
Wspomniana ustawa nie wskazuje prawa właściwego dla pełnomocnictwa. W doktrynie wskazuje się, że pełnomocnictwo podlega prawu wybranemu przez mocodawcę, a gdy ten nie dokona wyboru - prawo miejsca działania pełnomocnika. Jeżeli dana osoba zawodowa trudni się działalnością w charakterze pełnomocnika, wtedy prawem właściwym jest miejsce stałej siedziby[1]. Skutki działania bez umocowania lub działania z przekroczeniem przedstawicielstwa oceniane są według statutu pełnomocnictwa.
22. Prawo rzeczowe
Prawo rzeczowe - dział prawa cywilnego regulujący powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności i innych praw do rzeczy (w wyjątkowych sytuacjach także nie do rzeczy - np. użytkowanie prawa). Prawo rzeczowe jest prawem bezwzględnym, czyli skutecznym erga omnes - "wobec wszystkich". Charakterystyczne jest również zamknięcie przez ustawodawcę katalogu tych praw - tzw. zasada numerus clausus praw rzeczowych.
Cechy praw rzeczowych
Mają charakter praw bezwzględnych.
Skutkują względem wszystkich (erga omnes).
Z praw rzeczowych wynika dla każdego obowiązek powstrzymania się od czynienia czegokolwiek, co mogłoby godzić w ich treść.
Większość współczesnych prawodawstw przyjęło zasadę zamkniętej listy (numerus clausus) praw rzeczowych: zainteresowani mogą ustanowić jedynie takie prawo rzeczowe i tylko w takim kształcie, w jakim dopuszcza je dany system prawny.
Prawa rzeczowe "idą za rzeczą" (są związane z rzeczą) - mogą być realizowane bez względu na to, w czyim ręku rzecz się znajduje.
Zasadniczo nie polegają na obowiązku czynnych świadczeń (facere) - wyjątek: ciężary realne, przy których właściciel zobowiązany był do pozytywnych działań.
Uprawniony ma bezpośrednie władztwo nad rzeczą (wyjątkiem zastaw bez dzierżenia).
Jawność i trwałość praw rzeczowych
Podział rzeczy:
- nieruchomość - to część powierzchni ziemskiej stanowiąca przedmiot w odrębnej własności (grunt) wraz ze wszystkim, co jest z nią trwale związane, zabudowaniami, drzewami i innymi częściami składowymi. Wyjątkowo jako nieruchomość może być traktowany także sam budynek lub jego część (lokal),jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowi odrębny od gruntu przedmiot własności.
- ruchomość - to każda rzecz, która nie jest ruchomością. Możemy tu wyróżnić rzeczy: podzielne (bochenek chleba) i niepodzielne (maszyna do pisania); indywidualnie oznaczone (obraz znanego malarza, egzemplarz książki włączony do biblioteki i podpisany przez właściciela) i gatunkowo oznaczone (złoże, węgiel, ziemniaki); znajdujące się w obrocie i wyłączone z obrotu oraz rzeczy ograniczone w obrocie; zużywalne (art. Żywnościowe, pieniądze) nie zużywalne (maszyny)- choć oczywiście z upływem czasu się zużywają; w obrębie stosunków gospodarczych jest także podział na środki trwałe i obrotowe.
23. Prawo własności
Własność - nieograniczone prawo rzeczowe; prawnie zagwarantowana możliwość pełnego rozporządzania jakąś rzeczą. W szczególności właściciel względem rzeczy ma uprawnienia do jej posiadania, używania, pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy, zbycia, przetworzenia, zużycia lub zniszczenia. Granicami korzystania z rzeczy są przepisy ustaw, zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie danej własności. Własność jest funkcją rozwoju stosunków społecznych, politycznych i ekonomicznych. Na temat początków własności rzymskiej istnieje wiele hipotez. Powszechnie przyjmuje się, iż wcześniej wykształciło się prawo jednostki na rzeczach ruchomych, a dopiero później na nieruchomościach.
Nabycie i utrata prawa własności. Nabycie prawa własności przez osobę fizyczną lub prawną połączone jest zazwyczaj z utratą tegoż prawa przez poprzedniego właściciela (wyjątek stanowi nabycie rzeczy niczyjej).
Sposoby nabycia prawa własności:
- pierwotne - odznaczają się tym, że nabycie prawa własności następuje w sposób niezależny od prawa poprzedniego właściciela i czyichkolwiek uprawnień. Do pierwotnych sposobów nabycia własności należą: nacjonalizacja; wywłaszczenie; zasiedzenie; znalezienie; połączenie, pomieszanie i przeistoczenie.
- pochodne - charakteryzują się tym, że nowy właściciel wywodzi swe prawo z prawa poprzedniego właściciela. Prawo własności nie ustaje, jak przy sposobach pierwotnych, lecz trwa nadal, a zmienia się tylko właściciel. Pochodnymi sposobami nabycia prawa własności są między innymi: umowa (sprzedaż, darowizna, zamiana i in.), dziedziczenie, nabycie majątku przy łączeniu się osób prawnych.
Sposoby nabycia własności
Pierwotne sposoby nabycia własności:
zawłaszczenie (własność rzeczy ruchomej niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne - art. 181 kc.)
zasiedzenie (nabycie własności wskutek upływu czasu);
przemilczenie (nabycie wskutek braku zgłoszenia się właściciela);
odłączenie pożytków naturalnych od rzeczy przez uprawnionego do ich pobierania
przetworzenie, pomieszanie, połączenie rzeczy ruchomych
Pochodne sposoby nabycia własności:
przez dziedziczenie;
w drodze nadania przez władzę;
przez umowę przenoszącą własność.
Przeniesienie własności
Przeniesienie przez umowy zobowiązujące do przeniesienia własności:
Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłej potrzebne jest oprócz umowy zobowiązującej do przeniesienia własności rzeczy także przeniesienie posiadania rzeczy.
24. Zobowiązanie
Zobowiązanie (łac. obligatio) - rodzaj stosunku cywilnoprawnego, węzeł prawny łączący dłużnika z wierzycielem, który polega na tym, że "wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić" (art. 353 § 1 kodeksu cywilnego). Prawo zobowiązań reguluje społeczne formy wymiany dóbr i usług o wartości majątkowej. Zobowiązania to księga trzecia Kodeksu Cywilnego.
Klasyczna definicja z prawa rzymskiego brzmi: "Obligatio est iuris vinculum, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iuria" (łac. zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do wykonania świadczenia pewnej rzeczy, według praw naszego państwa).
Cele stosunku zobowiązaniowego:
ekonomiczne - wymiana dóbr i usług,
zaspokojenie interesów jednej strony (np. wynikających z deliktów),
pozaekonomiczne (np. chęć dokonania przysporzenia przy darowiźnie
Stosunek zobowiązaniowy
Jest to stosunek prawny typu względnego, tzn. jest on skuteczny jedynie między stronami stosunku prawnego (łac. inter partes), tj. między wierzycielem i dłużnikiem. Jest to przeciwieństwo stosunków prawnych typu bezwzględnego, tj. skutecznych wobec wszystkich (łac. erga omnes), np. stosunki prawnorzeczowe (np. własność).
Treść stosunku zobowiązaniowego.
Treścią stosunku zobowiązaniowego jest wierzytelność, która jest swoistym prawem podmiotowym, które w stosunku zobowiązaniowym przysługuje wierzycielowi. Wierzytelność służy podmiotowi do zaspokojenia jego interesów, które w żadnym razie nie mogą być sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. (art. 5 KC) Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym. Kieruje się ona bowiem przeciwko indywidualnie oznaczonej osobie, jaką jest dłużnik i tylko przez niego może być naruszona. Jeżeli podmiot zobowiązany został już w momencie powstania zobowiązania zindywidualizowany, a należne świadczenie jest już od samego początku dostatecznie ściśle oznaczone, wówczas wierzytelność przyjmuje od razu postać roszczenia (uprawnienia podmiotowo i przedmiotowo skonkretyzowanego).
Prawo podmiotowe wierzyciela może obejmować również uprawnienia kształtujące na mocy których ma on kompetencję do zniesienia lub zakończenia albo zmiany stosunku zobowiązaniowego przez jednostronną czynność prawną. (przykład: prawo wypowiedzenia stosunku najmu przez wynajmującego wskutek niepłacenia czynszu przez najemcę) Uprawnienia wierzyciela dzielą się na główne i uboczne. Główne służą do realizacji podstawowego interesu wierzyciela i polegają na wykonaniu pierwotnego świadczenia lub na spełnieniu świadczenia zastępczego (np. odszkodowawczego). Uboczne (pomocnicze) przygotowują lub uzupełniają świadczenie główne i nie mogą istnieć bez uprawnienia głównego.
Odpowiedzialność cywilna - ujemne konsekwencje ponoszone przez podmioty prawa w związku z zaistnieniem zdarzeń negatywnie ocenianych przez prawo. Jest to możliwość zastosowania przymusu państwowego w postaci egzekucji majątkowej, wobec określonej osoby fizycznej lub prawnej, celem realizacji ciążącego na niej obowiązku.
Odpowiedzialność najczęściej występuje w powiązaniu z długiem, chociaż mogą zdarzyć się przypadki, gdy dłużnik nie ponosi odpowiedzialności (zobowiązanie naturalne), jak również sytuacje, gdy określona osoba odpowiada mimo braku długu (np. dług gruntowy w prawie niemieckim). Na gruncie polskiego kodeksu rodzinnego i opiekuńczego istnieje możliwość zaspokojenia wierzyciela z majątku wspólnego małżonków lub majątku osobistego dłużnika (art. 41).
Rodzaje odpowiedzialności
odpowiedzialność osobista (majątkowa) - dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym za wyrządzoną szkodę; jest w zasadzie nieograniczona, nie zależy od stanu majątkowego dłużnika i nie uznaje (co do zasady) przywilejów na korzyść jednych wierzycieli przeciwko innym;
ograniczona odpowiedzialność osobista (np. art. 1030 i 1031 kodeksu cywilnego):
cum viribus patrimonii - odpowiedzialność dłużnika sprowadza się do pewnej wyodrębnionej masy majątkowej dłużnika, traktowanej w jego majątku jako osobna całość;
pro viribus patrimonii - dłużnik odpowiada za dług wprawdzie całym swoim majątkiem, jednakże tylko do pewnej wysokości ograniczonej liczbowo, np. do wysokości aktywów spadku.
Uprawnienie wierzyciela rzeczowego w razie zbiegu w toku egzekucji z wierzytelnościami osobistymi innych wierzycieli uzyska przywilej pierwszeństwa co do zaspokojenia się z przedmiotu obciążonego przed tymi wierzycielami
1