1. Socjologia kultury a dyscypliny pokrewne/podobieństwa i różnice

KULTURA DLA :

• ARCHEOLOGA: wszystko to, co może on wykopać z ziemi, czyli zbiór rzeczy materialnych, wykonanych z kamienia, kości, metalu, drzewa.

• ETNOGRAFA: różnego rodzaju przedmioty, ale również zachowania ludzkie: gwara, piosenki, obyczaje, mity obrzędy.

• ANTROPOLOGA: rozumie kulturę bardzo szeroko, zalicza do niej zarówno sferę wytworów, zachowań a także instytucje, działalność gospodarczą, sztukę, zabawę, język, religię. Włącza do kultury praktycznie całość społecznego dorobku ludzi - niezależnie od oceny poszczególnych elementów tego dorobku, nawet takie zjawiska które budzą sprzeciw moralny, np.: ludożerstwo.

• PSYCHOLOGA: traktuje kulturę jako zbiór, do którego wchodzą przede wszystkim zachowania jednostki, jej myśli, uczucia, reakcje. Kultura traktowana jest tutaj jako zbiór reguł i motywów postępowania, form ekspresji, nakazów i zakazów, ocen i sądów.

• SOCJOLOGA: kultura to pewien wydzielony obszar życia i działalności grup ludzkich.

Jedna z dziedzin wyodrębnionych w toku specjalizacji i wewnętrznego różnicowania całej dyscypliny. Socjologia kultury jest nauką zajmującą się badaniem związków pomiędzy życiem społecznym a kulturą, ich wzajemnych uwarunkowań, zróżnicowania oraz zmian, jakim podlegają, a także badaniem jednostek ludzkich pod kątem tego, jak one są warunkowane przez kulturę i jak w niej funkcjonują. Najczęstszym przedmiotem badań i refleksji socjologicznej, są poszczególne dziedziny kultury czy ich przejawy (a w ich obrębie np. gatunki czy formy artystyczne - w tym style). Warto nadmienić, że socjologia kultury rozwijała się w kilku często niezależnych nurtach : socjologii sztuki, socjologii literatury, prawa, socjologii obyczaju, socjologii religii, socjologii kultury masowej itp. Zazwyczaj w każdym z tych nurtów postulowano badanie społecznego zakorzenienia tych dziedzin, gatunków i form, jak również badanie ich społecznej tożsamości. Niektóre z zadań socjologii kultury są też realizowane w ramach innych dziedzin naukowej refleksji nad kulturą. Refleksja socjologiczna nad kulturą jest wspomagana refleksją filozoficzną i antropologiczną. Socjologia kultury jest ważna zarówno dla ogólnej wiedzy o kulturze jak i dla samej socjologii wiedzy o życiu społecznym człowieka. Zatem kulturą zajmują się liczne dyscypliny badawcze w tym także socjologia kultury. Do najważniejszych nauk o kulturze należy: filozofia kultury, historia kultury, antropologia kultury, kulturoznawstwo i religioznawstwo. Filozofia kultury ustala początek refleksji nad kulturą i nad jej pojęciem. Wielcy myśliciele rozważają kulturę jako uniwersalne zjawisko czyli zawsze dotyczyło człowieka nie zapominając o dynamice kultury. Analizując kulturę sięgają ponad różne granice, biorą pod uwagę fenomen kultury i poszukują jej istoty. Wywody filozofii kultury inspirują innych badaczy kultury. Historia kultury - w efekcie dorobek historyków kultury jest ogromny w stosunku do innych nauk, ukazują obraz jej powstawania, użytkowania oraz zaniku licznych wytworów kultury. Antropologia kultury ukazuje kulturę w sposób subtelny, delikatny i precyzuje metody jej badań empirycznych. W efekcie tego ujęcia antropologia niemal faktograficznie ukazuje różne kultury, często odległe czasowo.

2. Najważniejsze definicje kultury: Herder, Tylor, Linton, Kłoskowska.

JOHANN GOTTFRIED HERDER (2. poł. XVIII w., “Myśli o filozofii dziejów”)

„Nie ma nic bardziej nieokreślonego, niż słowo kultura”

a) kultura jako przynależna człowiekowi cecha wrodzona.

b) narzędzie przystosowania rekompensujące niedostatki fizycznego wyposażenia w

walce o byt- sposób człowieka na przystosowanie się do środowiska.

c) jest to coś przekazywanego, gł. za sprawą języka.

EDWARD B. TYLOR (1871- „Primitive culture”)

“Kultura lub cywilizacja, jest to złożona całość

obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje oraz wszystkie

inne nawyki i zdolności nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.”

a) kultura jako system zjawisk.

b) pominął kwestię języka.

RALPH LINTON („Kulturowe podstawy osobowości”)

"Kultura to konfiguracja wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy

składowe są podzielane i przekazywane przez członków danego społeczeństwa".

a) kładł nacisk na społ. charakter kultury.

b) obecnie odchodzi się od przypisywania kultury danej społ.

ANTONINA KŁOSKOWSKA

„Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi

przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych

i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.”

Wymienia 6 sposobów definiowania kult.:

a) definicje OPISOWO- WYLICZAJĄCE (kultura jako określony zbiór

przedmiotów, a jej definiowanie ogranicza się do wyliczenia części składowych);

b) def. HISTORYCZNE (nacisk na czynniki tradycji jako mechanizm

przekazywania dziedzictwa kult.);

c) def. NORMATYWNE (akcentują przyporządkowanie się zachowań ludzkich

normom, wartościom i modelom);

d) def. PSYCHOLOGICZNE (skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach

kształtowania się kultury);

e) def. STRUKTURALNE (skupiają się na strukturze, tj. na elementach, z których

jest zbudowana oraz wzajemnych powiązaniach między nimi);

f) def. GENETYCZNE (suma wytworów zachowań ludzkich powstałych w wyniku

aktywności człowieka).

3. Szerokie (antropologiczne) i wąskie (symboliczne i aksjologiczne) rozumienie kultury

a) ANTROPOLOGICZNE (SZEROKIE)

- włączanie do sfery kultury wszystkich dziedzin życia człowieka (warunkiem

społ. rodowód- przekazywanie pomiędzy członkami społ.);

- wszystko czym żyją ludzie

- pozwala zrozumieć wszystkie wymiary życia człowieka (antropos- człowiek)

- okoliczności hist.: poł. XIX w. do lat 40 XX w. tendencja do całościowego

badania egzotycznych społ. (celem: ogarnięcie pełni kultury)- np. Bronisław

Malinowski opisywał pełny zestaw elementów kultury;

Szerokie rozumienie kultury obejmuje wszystkie dziedziny ludzkiego życia (pod warunkiem, ze spełniają wymogi definicyjne, czyli maja rodowód społeczny, a wiec nie są dziedziczone w sensie biologicznym, że są przyjęte przez jakieś zbiorowości, w jakimś stopniu obowiązują, są przekazywane itd.). Praktycznie wszystko to, czym żyją ludzie i jak żyją, wchodzi w ten szeroki zakres - oczywiście, jeżeli nie jest wyłącznie naturą.

b) SYMBOLICZNE I AKSJOLOGICZNE (WĄSKIE)

- skupia się na sferze symbol. komunikowania (mowa, pismo, muzyka, obrazy,

etc.)

- zachowania i ich wytwory- pod warunkiem, że mają intersubiektywnie

rozumiane znaczenia oraz społ. wartość

- język, religia, sztuka, obyczaje, nauka, etc.

- warunkiem istnienia kultury jest struktura symboliczna

„Człowiek jest maszyną do wytwarzania sensu, a świat magazynem znaczeń, które

chcą się tylko ujawnić” (J. Bourbon- Busset)

W wąskim ujęciu kultury podkreśla się sferę symbolicznego komunikowania (niezależnie od form, sposobów i przejawów- np. poprzez dźwięki mowy, pismo, muzykę, obrazy, filmy, ale tez ubiór czy, szerzej, wygląd zewnętrzny). W tym ujęciu kultura są także zachowania i ich wytwory, jednak tylko takie, których podstawowym aspektem jest obecność intersubiektywnie rozumianych znaczeń posiadających społeczną wartość i akceptacje. Różny oczywiście może być społeczny i przestrzenny zasięg tego wszystkiego, co w kulturowych procesach symbolicznego komunikowania jest zrozumiale, czytelne, uznawane za swoje czy za właściwe i obowiązujące. Tak czy inaczej, do kultury w wąskim rozumieniu zaliczamy takie dziedziny, jak język, sztuka, religia, obyczaje itp.

4. Kultura a cywilizacja: różne rozumienia

Różne podejścia:

TYLOR: kultura= cywilizacja;

Alfred WEBER: kultura (sfera duchowa), cywilizacja (sfera materialna);

Immanuel KANT: kultura (sfera intelektualna i estetyczna), cywilizacja (sfera

obyczajowa);

Lewis MORGAN: cywilizacja jako zaawansowane stadium rozwoju kultury.

M. GOLKA - próby ujednolicenia:

Cywilizacja jest kulturą, która:

a) rozciąga się na dużych obszarach geograf.

b) obejmuje duże populacje ludzi

c) odznacza się „długim trwaniem”

d) cywilizacja = superkultura

CYWILIZACJA- jedna kultura lokalna rozszerzała swoje wpływy na danym obszarze.

Nośniki cywilizacji (4): środki komunikowania (pismo), ośrodki miejskie (civitas),

silna władza polit., religia.

Philip BAGBY- kategoryzacja (9): egipska, babilońska, peruwiańska, klasyczna,

indyjska, zachodnioeuropejska (i więcej nie udało mi się zapisać, a na necie nie mogę

znaleźć, więc nie myślcie, że liczyć nie umiem, czy coś :P)

Samuel HUNTINGTON- sumeryjska, egipska, chińska, indyjska, klasyczna,

środkowoamerykańska

Pojęcie kultury semantycznie szersze, cywilizacje są wobec niej wtórne. Cechy

kultur bardziej zróżnicowane (cechy cywilizacji opierają się na niewielu ideałach

zasadniczych). JEDNOSTKA IDENTYFIKUJE SIĘ BARDZIEJ Z KULTURĄ.

P. Sztompka: „Cywilizacja to zestaw przedmiotów materialnych, idei konstrukcyjnych

czy inżynierskich zrealizowanych w tych przedmiotach oraz umiejętności posługiwania się nimi.”

Wytworzyło się kilka odrębnych sposobów pojmowania różnic i wzajemnych relacji miedzy kultura a cywilizacją  

• traktowanie kultury i cywilizacji jako synonimów

• traktowanie kultury jako sfery "duchowej", a cywilizacji jako sfery "materialnej"

• traktowanie kultury jako sfery intelektualnej i estetycznej, a cywilizacji jako sfery obyczajowej;

• traktowanie cywilizacji jako zaawansowanego stadium rozwoju kultury;

• traktowanie cywilizacji jako schyłkowej fazy rozwoju kultury.

 

Należy przyjąć, ze cywilizacja jest kultura, która:

• rozciąga się na dużych obszarach geograficznych w skali kontynentu czy choćby subkontynentu;

• obejmuje swym zasięgiem duże populacje ludzi

• cechuje się "długim trwaniem"

 Kultur było i jest bez liku; cywilizacji było i jest niewiele. Nie można rozumieć cywilizacji bez zrozumienia kultury. Pojecie kultury jest semantycznie szersze; pojecie cywilizacji jest znaczeniowo węższe, lecz rozleglejsze empirycznie. Ponadto, cywilizacje są wtórne wobec kultur, a przy tym cechy kultur są bardziej zróżnicowane, podczas gdy cechy cywilizacji są zazwyczaj proste, jako ze większość cywilizacji opiera się na nielicznych ideach zasadniczych. Trzeba tez wspomnieć, ze jednostce bliższe są wartości jej kultury, zaś cechy cywilizacji są bardziej odlegle.

5. Teoretyczne ujęcia refleksji nad kulturą: ewolucjonizm, marksizm, szkoła frankfurcka, historyzm, dyfuzjonizm, funkcjonalizm, strukturalizm, psychokulturalizm, postmodernizm, brytyjskie studia kulturowe

EWOLUCJONIZM- 2 poł. XIX w. (inspiracja: Darwin, H. Spencer)- J.G. Frazer,

L.H. Morgan, E.B. Tylor

- ewolucja kulturowa i społeczna, jako procesy decydujące o transformacji

społeczeństwa i kult.

- założenie JEDNOŚCI świata i człowieka- wszechobecny POSTĘP wzmacnia

kierunek ewolucji

- WSZYSTKIE SPOŁ.PRZECHODZĄ PRZEZ TE SAME ETAPY ROZWOJU

-analogia: społ.= organizm

- EWOLUCJA KULT.: proces dynamicznych, ukierunkowanych zmian, wzrastająca

złożoność zjawisk kult., wzmacniająca się wew. integracja tych zjawisk

- źródła ewolucji kult: czynniki zewnętrzne- DYFUZJA KULT., czyli zetknięcie się

z inną kult.; wewnętrzne- INNOWACJA KULT., np. nowa potrzeba, którą trzeba

zaspokoić.

MARKSIZM- A. Gramsci, B. Bernstein, P. Bordieu, M. Godelier;

- związek kultury z naturą!

- przewaga bazy nad nadbudową, czyli mniejsza rola kultury w stosunku do

warunków bytowania

- kultura jako ideologia- cele i funkcje kult.

- odrzucenie uniwersalistycznego ujmowania kult.;

SZKOŁA FRANCUSKA- Th. Adorno, W. Benjamin, J. Habermas, M.

Horkheimer, H. Marcuse;

- grupa uczonych, którzy w latach 1923-50, działali na Uniwersytecie Frankfurckim;

- połączenie założeń marksistowskich z psychoanalizą Freuda

- badanie zachodnich społeczeństw kapitalistycznych- krytyczne i bardzo surowe

oceny przedstawicieli szkoły frankfurckiej wynikały z perspektywy jaką obrali -

kultury wysokiej

- Krytyczna Teoria, skierowana przeciw wszelkim autorytaryzmom, przeciw

uniformizacji społeczeństwa tak w kapitalizmie, jak w komunizmie, przeciw

technokratycznemu stylowi życia i kulturze masowej, przede wszystkim zaś

przeciw swoistemu dziedzictwu pozytywizmu - zdominowanemu przez logikę

uogólnień "rozumowi instrumentalnemu", który miało zastąpić zespolone z życiem

myślenie indywidualistyczne

SZKOŁA DURKHEIMOWSKA- M. Mauss, S. Czarnowski, F. Braudel (wpływ

na funkcjonalizm: Radcliff- Brown, Parsons):

- uczniowie i kontynuatorzy myśli Durkheima

- badanie FAKTÓW SPOŁ. jak „rzeczy” (odejście od redukcjonizmu)

- społ. jako sui generis (łac. w swoim rodzaju)

- ukazał społ. charakter religii (wg niego- mechanizm inicjacji do życia w społ.),

moralności, prawa

- ważna praca D. o samobójstwach- odważna teza: samobójstwo nie jest wynikiem

kondycji psych., ale przyczyny są społ.- sytuacji anomii- rozkładu norm, oczekiwań co

do zachowań.

HISTORYZM- F. Boas, A. Kroeber, R. Benedict, E. Sapir

- opozycja do ewolucjonizmu

- nie ma ogólnych praw, wszystko odnosi się do sytuacji hist.

- RELATYWIZM KULT.

- historyzm jako kierunek filoz.: R. Richert, W. Dilthey- społ. w stanie ciągłej zmiany.

DYFUZJONIZM- F. Ratzel, L. Frobenius, F. Graebner, W. Perry

- wszystkie kultury rozwinęły się z jednej lub kilku „kultur zasadniczych”- powstały

kult. wtórne

- podobieństwa wynikają ze wzajemnych oddziaływań: dyfuzja kult, jako główny

czynnik rozwoju kult

- skupia się na zapożyczeniach kult. i ich migracji

- o rozwoju kultury decydują kontakty między społ., grupy izolowane skazane na

zagładę.

FUNKCJONALIZM- B. Malinowski, Radcliffe- Brown, T. Parsons, R. Merton

- kultura jako kompleks części powiązanych między sobą i mających funkcję

zaspokojenia potrzeb, są komplementarne

-funkcje poszczególnych zjawisk kult.

- kultura podtrzymuje i wpływa na rozwój społ.

- neofunkcjonalizm- bada zjawiska zakłócające harmonię; wyjaśnia w jakich

warunkach możliwy jest ład, równowaga.

PODEJŚCIE SYSTEMOWE- Podejście systemowe zaprojektował po raz pierwszy

Ludwig von Bertalantffy- twórca ogólnej teorii systemów oraz N. Wiener- twórca

cybernetyki .Współczesne rozumienie sytemu wywodzi się z prac T. Parsona

Podejście to przejawia się w spojrzeniu na naturę rzeczywistości w metodologii

jej badania a także w metodach oddziaływania na taką rzeczywistość. Istotą tego

podejścia jest traktowanie badanych obiektów jako systemów otwartych, inaczej

zbiorów elementów powiązanych w taki sposób, ze tworzą one nową całość, która

wyróżnia się w danym otoczeniu.

STRUKTURALIZM:

- zaczerpnięte z językoznawstwa (F. de Saussure), do nauk społ. pojęcie wprowadził

C. Levi- Strauss, przedstawiciel Noam Chomsky;

- cel badawczy- ustalenie modeli relacji między zjawiskami kult. (np. wzory

pokrewieństwa, mitów, ubiorów)

- założenie, że te uniwersalne wzory relacji istnieją jako uniwersalne struktury w

umysłach ludzkich

- semiotyka, semiologia kult., np. Umberto Eco- językoznawstwo;

- pierwotność społ. nad jednostką

- istnienie nieuświadomionych struktur, przejawiające się w zjawiskach kult (np.

sztuce, mitach)

- strukturalizm zwykle nie zajmuje się genezą i funkcją badanych zjawisk

- porządkuje świat, klasyfikuje

PSYCHOKULTURALIZM- culture and personality approach- R. Benedict, M.

Mead, R. Linton, A. Kardiner, D. Riesman

- kultura a osobowość

- podstawowe cechy psychiki ludzkiej wytwarzają się w procesie przystosowania się

jednostki do warunków i wymogów środowiska społecznego;

BRYTYJSKIE STUDIA KULTUROWE- R. Hoggart, S. Hall, J. Fiske, D.

Strinati, Ch. Baker

- inspiracja marksizmem i szkołą frankfurdzką

- kultura określana w kategoriach polit., obszar walk o interesy klas, grup społ.

- nurt feministyczny

- cel: poznanie ideologii i zadań, do których wytwory kultury zostały powołane

- szczególne zainteresowanie: kult. popularna

POSTMODERNIZM- J. F. Lytard, J. Baudrillard, R. Rotry, Z. Bauman, J.

Cliffird

- obecny w antropologii kul., socjologii kul., filozofii kul.;

- demistyfikuje wiele założeń i pojęć naukowych przynależnych epoce

nowoczesności

- kwestionuje podstawowe porządki, np. wiedza jako coś co jest odbiciem świata

istniejącego niezależnie od poznającej jednostki

- kategoria postępu- czynnik zmian w kulturze

6. Na czym polegał antypozytywistyczny zwrot w socjologii (myśl Diltheya, Rickerta; rozumienie psychologiczne i hermeneutyczne; socjologia humanistyczna Maxa Webera; fenomenologia).

Antypozytywistyczny przełom w socjologii

rozpoczął się w Niemczech

odrzucono dążenia do zrobienia z socjologii nauki przyrodniczej

o wyniku badania decyduje interpretacja, a nie sam rezultat badania

negacja z góry przyjętych założeń

metoda badania musi być w ścisłym związku z naturą badanego obiektu

życie wymyka się definicjom i schematom

świadoma, przeżywająca jednostka - ucieleśnienie społeczeństwa

Rozumienie psychologiczne:

rozumienie - wyższość humanistyki nad naukami przyrodniczymi

ważne są przyczyny zjawisk, nie tylko one same

zdolność do postawienia się na czyimś miejscu w danej sytuacji

podobieństwo między życiem badacza a badanych

Rozumienie hermeneutyczne:

wymaga wykorzystania wiedzy pozapsychologicznej

wymaga znajomości kontekstu, zgromadzonej wiedzy

płynie z nauk humanistycznych

trzeba nabyć tę umiejętność

przedstawiciel - Dilthey

WILHELM DILTHEY:

dokonał rozróżnienia nauk humanistycznych i przyrodniczych

podstawową różnicą tych dwóch nauk jest ich cel: n. przyrodnicze dążą do poznania

zjawisk, n. humanistyczne - do ich zrozumienia

humanistyka powinna wg niego unikać schematów i być jak najbliżej życia

HEINRICH RICKERT:

dokonał rozróżnienia na nauki o naturze i nauki o kulturze

nauki o naturze zajmują się tym, co powstało samoistnie, natomiast nauki o kulturze - tym,

co stworzył człowiek

kultura jest związana ściśle z wartościami

dzięki wartościom człowiek może orientować się w świecie

obiektywizm polega na tym, że wartości nie są nasze, ale przynależą do zbiorowości

SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA (M. Webber)

antynaturalizm - społeczeństwo nie jest elementem przyrody, ani czymś „ponad”; zarówno

badacz, jak i uczestnicy procesów społecznych są podmiotem

interakcjonizm - społeczeństwo i jednostki „stają się” przez reakcję

podmiotowość interakcji - ważne jest świadome działanie jednostek

postulat rozumienia - należy dotrzeć do przyczyn działania i umieć je zinterpretować

FENOMENOLOGIA

metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio jest dane (tj. na

opisie świata, jaki jest, a nie jaki obowiązuje)

w nastawieniu naturalnym mamy na temat świata pewne założenia, domysły, spekulacje,

teorie. Fenomenologia nawołuje do ich odrzucenia po to, by przyjrzeć się światu tak, jak się

on jawi.

nobilitacja myślenia potocznego

budowanie teorii dla „oczywistej”, codziennej rzeczywistości

7. Dlaczego „fakty społeczne” Emila Durkheima można uznać za prototyp „wzorów kulturowych” we współczesnym ujęciu?

FAKTY SPOŁECZNE - wytworzone przez zbiorowość przejawy rzeczywistości społecznej,

dotyczące norm reguł zachowania (np. religia, moralność, obyczaje, prawo) - mają charakter

opresyjny. 3 cechy faktów społecznych:

− powszechność - normy są przestrzegane przez członków zbiorowości

− zewnętrzność - są zewnętrzne wobec każdego członka zbiorowości, ponieważ nie są

wymyślone przez niego, ale istniały już wcześniej i zostały mu przekazane

− przymusowość - wywierają wpływ na członków społeczeństwa, przeciwstawienie się im

powoduje określone sankcje społeczne

Fakty społeczne są „wstępem” do wzorów kulturowych, które są rozumiane m.in. jako

charakterystyczne dla danej zbiorowości sposoby zachowania, bądź cechy kulturowe.

Nieprzestrzeganie wzorów kulturowych obecnych w określonej społeczności także skutkuje

sankcjami społecznymi.

8. Pojęcia wartości i współczynnika humanistycznego u Floriana Znanieckiego

WSPÓŁCZYNNIK HUMANISTYCZNY to postawa badawcza oparta na chęci znalezienia

znaczenia, jakie dane zjawisko ma dla jednostek. Badacz stara się patrzeć na rzeczywistość

z perspektywy jej uczestników, nie obserwatora. Istotą takiego podejścia jest pojmowanie

kultury jako należącej do kogoś i mającej znaczenie dla konkretnych jednostek. Współczynnik humanistyczny oparty jest na świadomości, że wszystkie wytwory kultury mają sens i znaczenie dla ludzi i jest to ich podstawowa cecha (np. bez współczynnika humanistycznego obraz jest zbiorem kolorowych plam)

WARTOŚCI - Znaniecki uważał, że wszystkie wartości są względne - każda wartość może być dodatnia (pożyteczna, pożądana) albo ujemna (niepożyteczna, niepożądana) np. pieniądze - jak się je ma to spoko, jak się ma debet, to mniej spoko. W danym systemie wartości, w określonym układzie odniesienia, wartość jest niezmienna. Naturalnie istnieją inne systemy, a wartość, która jest dodatnia w systemie A może być ujemna w systemie B. Nie zmienia to jednak tego, że w danym systemie wartość jest zawsze albo dodatnia, albo ujemna.

9. Semiotyczne i aksjologiczne kryterium kultury wg Antoniny Kłoskowskiej

Kryteria semiotyczne i aksjologiczne odnoszą się do sposobów analizy kultury symbolicznej

(symboli i wartości)

Kryt. semiotyczne - oznacza odwołanie się do znaczenia (coś ma dla nas charakter znaku - jakieś wydarzenie, postać lub rzecz odsyła nas do czegoś innego - istota leży właśnie w tym odesłaniu;

znaki naturalne są naturalnymi oznakami, „objawami” czegoś - np. gorące czoło to naturalny znak gorączki; znaki konwencjonalne są określone kulturowo i są umowne)

Kryt. aksjologiczne - stanowi uzupełnienie, odwołuje się do wartości (ludzie wiążą formę

z pewną wartością; znaki i wartości są splecione ze sobą i określają nas względem jakiegoś przedmiotu)

10. Koncepcja „życia chwilą” wg Stanisława Ossowskiego.

„Życie chwilą” oznacza stan, który osiągamy np. podczas zabawy, bądź gdy przeżywamy

jakieś estetyczne wrażenia - po prostu gdy bezinteresownie zajmujemy się czymś nie po to, by osiągnąć określony cel, ale dla tej czynności samej w sobie. Jest to kontrast dla większości naszych życiowych czynności, które wiążą się najczęściej z myśleniem o przyszłości. Żyjąc chwilą skupieni jesteśmy na teraźniejszości. Ossowski określa te chwile, gdy jesteśmy skoncentrowani tylko na „tu i teraz” jako „luki w życiu serio” - bo, gdy żyjemy „na serio” myślimy o przyszłości i chwila obecna jest dla nas ważna w kontekście tego, co będzie później. Oczywiście istnieją pewne czynności, które wiążą się z chęcią osiągnięcia celu - np. grając w coś chcemy wygrać, oglądając sztukę nie możemy doczekać się zakończenia - jednak mimo to, żyjemy wówczas chwilą, bo zabawa nie służy nam wówczas do osiągnięcia celu, ale osiągnięcie celu - zabawie. Sami sobie „stwarzamy” taki cel, żeby lepiej się bawić, no. :)

11. System aksjonormatywny przekazywany w kulturze: normy kulturowe, wartości kulturowe, imperatywy kulturowe, sankcje, pojęcie instytucji społecznej oraz roli społecznej).

System aksjo-normatywny - powiązany funkcjonalnie zespół reguł - norm i wartości -

dotyczących wszelakich przejawów życia społecznego, charakterystyczny dla danej kultury.

Normy kulturowe- kształtują sposoby zachowań uczestników danej kultury w ich środowisku,

po przez sankcjonowanie tego co należy robić, a czego nie. Decydują o tym, co w danej kulturze

uchodzi za prawdę, a co za fałsz, co jest dobre, a co złe, co piękne co brzydkie, co jest powodem

do chwały, a co może stać się przyczyną wykluczenia ze wspólnoty. Z tego punktu widzenia

pozytywnie oceniani są ci członkowie wspólnoty, którzy przestrzegają obowiązujących w danej

kulturze norm zachowań, a więc postępując „normalnie”, negatywnie zaś ci, którzy reguły te w

mniejszym lub większym stopniu łamią.

Wartości kulturowe- podobnie jak wyżej, wartościami kulturowymi są takie wartości, które w

danej kulturze są uznawane za porządane i cenione.

Imperatywy kulturowe- przekazywanie wzorów kultury , a wzór kultury to właściwy konkretnej

kulturze, ukształtowany historycznie, względnie trwały system norm i wartości wyznaczających

granice zachowań zgodnych z oczekiwaniami danej zbiorowości.

Instytucja społeczna- gdy mówimy o elementach składowych struktury społecznej, jako jeden

z nich wymieniamy właśnie instytucje społeczne. Członkom (uczestnikom) tych instytucji

powierza się ważne dla funkcjonowania ładu społecznego zadania. Skuteczne działanie instytucji

społecznych może być zapewnione jedynie wówczas gdy spełnione są następujące warunki:

- gdy instytucje te są kompetentne do prowadzenia spraw i rozwiązywania problemów,

- gdy dysponują odpowiednimi środkami i instrumentami do załatwiania tych problemów,

- gdy rządzą się odpowiednią organizacją (najczęściej strukturą hierarchiczną) prowadzenia swych

działań,

- gdy cieszą się zaufaniem społecznym

Możemy wyróżnić następujące rodzaje instytucji:

- gospodarcze (ekonomiczne), np. banki

- polityczne, np. partie polityczne

- wychowawczo - oświatowe, np. szkoły

- kulturalne, np. kina, teatry

- socjalne, np. ośrodki pomocy społecznej

- religijne, np. związki wyznaniowe

Warto teraz zastanowić się jaką funkcję spełniają w społeczeństwie instytucje:

Zaspokajanie potrzeb zbiorowości - zaspokajają te potrzeby ludzi związane z dwoma

podstawowymi elementami piramidy Maslowa (potrzebami fizjologicznymi i bezpieczeństwa), a także w jakimś sensie z jej wierzchołkiem (potrzeba samorealizacji, inaczej potrzeba rozwoju), będziemy mieć tu na myśli edukację, rozwój fizyczny i duchowy.

Funkcja regulacyjna - działają na rzecz harmonii i ładu społecznego, także reagują wówczas gdy ten stan nie jest zachowany.

Funkcja integracyjna - integrują zbiorowość, dbają by jej członkowie gromadzili się wokół

wspólnych idei, zadań, czy wspomnień.

Rola społeczna- stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody Każdy aktor społeczny we współczesnym społeczeństwie odgrywa kilka ról społecznych.

W niektórych sytuacjach role te mogą wchodzić ze sobą w konflikty. Konflikty mogą być

minimalizowane poprzez odpowiedni dobór ról. Rola społeczna lekarza nie jest w pełni spójna z rolą np. matki (ze względu na wymiar czasowy pracy). Rola wojskowego nie jest w pełni spójna z rolą katolika.

Każda rola społeczna determinuje inne, jednakże role społeczne uporządkowane są w stosunku do roli kluczowej. Jeżeli w społeczeństwie ktoś zacznie sprawować rolę ucznia, to od kogoś innego społeczność zacznie oczekiwać roli nauczyciela.

Rola może wchodzić w konflikt z osobowością człowieka który ją sprawuje. Może być traktowana jako tymczasowa osobowość, wyobrażenie jednostki o sobie na użytek określonego kontekstu

społecznego.

Role podobnie jak statusy społeczne mogą mieć charakter przypisany i osiągany.

12. System aksjonormatywny - c.d.: trójpodział na zwyczaje, reguły moralne i prawo (folkways, mores, laws)

trójpodział na obyczaje (zwyczaje), prawo i reguły moralne systemu aksjonormatywnego:

Obyczaje

Ogół reguł towarzyszący nam w życiu codziennym; nadają one życiu pewien automatyzm,

zwalniają nas z konieczności każdorazowego podejmowania decyzji w codziennych sprawach

(np. czy mamy jeść sztućcami czy pałeczkami, przywitać się podając znajomemu rękę czy potrzeć się z nim nosami). Obyczajom towarzyszy bezrefleksyjny automatyzm. Tworzone są oddolnie, spontanicznie. W społeczeństwie wielokulturowym tolerancja dla inności jest większa niż w społeczeństwach jednorodnych. W Polsce mniejszości etniczne i narodowe stanowią zaledwie 3% ogółu mieszkańców, dlatego też nasze społeczeństwo jest bardzo homogeniczne, zwarte i jednolite.

Polacy są przywiązani do swoich norm i stanowczo je egzekwują. Sankcją negatywną za złamanie obyczajów jest np. stanie się przedmiotem plotek, wyśmianie czy krytyczna uwaga.

Moralność

System norm dotyczących najbardziej fundamentalnych relacji między ludźmi. Moralność dotyka

spraw bardziej istotnych niż obyczaje - dotyczy takich sfer życia, w których działanie jednego

człowieka nie jest obojętne dla dobra, szczęścia, zdrowia innych ludzi, dlatego działania te nie

mogą pozostać prywatne (np. nie jest tylko moja sprawą, czy kłamie, bo oszukanym jest ktoś inny).

Moralność pozwala oceniać czyny w kategoriach dobra lub zła.

Prawo

Dysponuje najbardziej sformalizowaną sankcją. We współczesnych czasach możemy zauważyć

zwiększenie roli prawa w życiu społecznym.

Funkcje prawa

• sprzyja stabilizacji społecznej poprzez zapewnienie ładu i porządku

• chroni bezpieczeństwo, wolność, własność (funkcja ochronna)

• stoi na straży ludzi słabszych, starszych, dzieci i niepełnosprawnych (funkcja opiekuńcza)

• reguluje używanie nowatorskich technologii, przestrzegania nowych zwyczajów (funkcja

innowacyjna)

Gdy regulacja prawna jest zbieżna z moralnością, prawo uzyskuje wzmocnioną legitymizację i jest łatwiejsze do stosowania. Niekiedy wyraźnie wkracza w istotne etycznie dziedziny stosunków międzyludzkich. Takie gałęzie prawa jak prawo karne, rodzinne czy spadkowe ewidentnie ingerują w normy moralne.

Prawo, w odróżnieniu od molarności, obyczajów czy religii, jest celowo stanowione przez

państwo i wydawane w formie pisemnej. Ponadto na jego straży stoi system sankcji i organy

sprawiedliwości.

13. Pojęcie anomii wg E. Durkheima i R. Mertona

Anomia (gr. a- = "bez", nomos = "prawo") - pojęcie wprowadzone do socjologii przez Emila

Durkheima (1858-1917). Oznacza ono pewnego rodzaju stan niepewności w systemie

aksjonormatywnym spowodowany najczęściej jego transformacją. Społeczeństwo w stanie

anomii nie potrafi wytworzyć spójnego systemu norm i wartości, który stanowiłby dla jednostek klarowne wytyczne działań. Jednostka egzystująca w takim społeczeństwie odczuwa niepewność i zagubienie. Dlatego też w ujęciu Durkheima anomia może przyczyniać się do zachowań samobójczych.

Natomiast w ujęciu Roberta K. Mertona anomia odnosi się do sfery działań społecznych. Oznacza sytuację, w której jednostki społeczne nie mają możliwości zrealizowania społecznie narzucanych celów bądź uzyskania społecznie uznawanych wartości za pomocą społecznie akceptowanych środków czyli zgodnie z przyjmowanymi w społeczeństwie normami.

Anomia dotyczy bardzo często całych grup społecznych, społeczności lub pewnych kategorii

społecznych. Prowadzić może do pojawiania się w społeczeństwie zachowań dewiacyjnych, takich jak bunt, wycofanie, innowacja lub rytualizm.

14. Zjawisko konfliktu ról/ konfliktu w roli.

15. konformizm i dewiacja - typologia Roberta Mertona.

Według Roberta Mertona dewiacja społeczna to wszelkie przejawy zachowania innego niż konformistyczne. Stwierdził on, że z pięciu istniejących jego zdaniem typów indywidualnego przystosowania, 4 typy to zachowania dewiacyjne. Zaliczył do nich: innowację, rytualizm,wycofanie oraz bunt. Biorąc pod uwagę stopień akceptacji reguł działania społecznego, można wymienić dodatkowe typy dewiacji: nonkonformizm, negatywizm i oportunizm. Przy czym dewiacja nie musi oznaczać dysfunkcji.

Według Roberta Mertona dewiację można uznać za:

• dewiacja funkcjonalna: czyn niezgodny z ogólnie przyjętymi normami.

• dewiacja normatywna: czyn niezgodny z ogólnie przyjętymi normami, którego dokonanie podlega negatywnej sankcji społecznej.

Konformizm polega na akceptacji zarówno celów kulturowych, jak i zinstytucjonalizowanych środków służących do ich realizacji. Reakcje konformistyczne, jak twierdzi Merton, są i muszą być dominujące, by system społeczny mógł właściwie funkcjonować. W przeciwnym wypadku ciągłość i równowaga społeczeństwa byłaby zagrożona. Jednostki obierające konformistyczny typ adaptacji dążą do osiągnięcia kulturowo wyznaczonych celów przestrzegając jednocześnie norm określających sposoby ich realizacji. Inaczej mówiąc, dążą do odniesienia sukcesu w rywalizacji przestrzegając reguł gry. Po spełnieniu następujących warunków: szczególnego nacisku na wartość sukcesu jako nadrzędnego celu bez korespondującego nacisku na instytucjonalne środki; egalitarnej ideologii, zgodnie z którą wszyscy mają jednakowe szanse zrealizowania swych aspiracji: braku wyraźnych jednoznacznych wyznaczników sukcesu (przy rozbudowanej strukturze społecznej i ugruntowanych podziałach czasowych, które blokują możliwość awansu) rośnie prawdopodobieństwo sięgnięcia po nonkonformistyczne środki. Ten typ przystosowania został przez Mertona określony jako innowacja.

• Innowacja oznacza odrzucenie praktyk instytucjonalnych przy jednoczesnym zachowaniu celów kulturowych. Schemat ten charakteryzuje się znaczna częścią zachowań dewiacyjnych, którym poświecono najwięcej uwagi badawczej - mianowicie, które określane się nieprecyzyjnie za pomocą pojęć - przestępstwo i wykroczenie. Zdaniem Mertona największa presja w kierunku zachowań innowacyjnych występuje jednak na niższych szczeblach drabiny społecznej. „Wobec jednostek ulokowanych na niższych szczeblach struktury społecznej kultura stawia wymagania nie do pogodzenia. Z jednej strony żąda się od nich, by poczynania swe orientowali na widoki wielkiego bogactwa (...), z drugiej zaś w poważnej mierze odmawia się im faktycznych szans osiągnięcia tego celu drogą instytucjonalną. Rezultatem owej niespójności strukturalnej jest wysoka częstotliwość zachowań dewiacyjnych”.

• Rytualizm polega na odrzuceniu celów wyznaczonych przez kulturę przy jednoczesnej (nadmiernej nawet) akceptacji środków instytucjonalnych, czyli norm postępowania. Rytualny typ adaptacji oznacza więc znaczną redukcję aspiracji lub nawet całkowitą rezygnację z aspiracji do uzyskania sukcesu życiowego przy jednoczesnym niemal kompulsywnym trzymaniu się norm iinstytucjonalnych.
  Zdaniem Mertona dla rytualisty bezpieczniejsze są małe ambicje, gdyż duże stwarzają poczucie zagrożenia i wywołują frustrację. Adaptacja rytualne jest więc charakterystyczna dla ludzi bojących się wyzwań, którym nie mogą sprostać. Autor teorii tej uważa, że rytualny typ przystosowania jest szczególnie częsty w tych społeczeństwach, a których „(...) status społeczny jednostki jest w dużej mierze uzależniony od jej własnych osiągnięć, ponieważ nieustająca, konkurencyjna walka wywołuje ostry lęk o status. Jednym ze sposobów uśmierzania owych niepokojów jest trwałe zaniżenie poziomu własnych aspiracji, lęk powoduje bezruch lub ściślej - zachowanie zrutynizowane”.
  Merton uważa, że jednostki pochodzące z warstw niższych - średnich cechuje swoiste „przekonformizowanie”, które sprawia, że ludzie nie potrafią przełamać silnie zinternalizowanych zakazów naruszania norm instytucjonalnych. Aby zredukować stan napięcia spowodowany nadmiernym naciskiem kulturowym na realizację celów, rezygnują oni z aspiracji, skoro „moralność” nie pozwala sięgnąć po nonkonformistyczne środki, a usytuowanie warstw niższych - średnich w strukturze społecznej sprawia, że szanse realizacji podstawowych wymogów kulturowych w sposób konformistyczny są w nich niewiele większe niż w warstwach niższych.
  
  • Wycofanie 
  Wycofanie polega na odrzuceniu zarówno celów wyznaczonych przez kulturę, jak i instytucjonalnych środków służących do realizacji tych celów. jednostki, które odbierają ten typ reakcji na rozdźwięk między elementami struktury kulturowej i stan braku równowagi między strukturą społeczną i kulturową, są członkami społeczeństwa jedynie formalnie. Znajdują się w społeczeństwie, lecz do niego nie należą, ponieważ nie podzielają systemu wartości tego społeczeństwa. Odrzucenie zarówno celów kulturowych, jak i norm instytucjonalnych oznacza więc „rezygnację z gry” i „opuszczenie boiska”.
  Zdaniem Mertona wycofanie się jest najrzadszym i zarazem najbardziej potępianym rodzajem reakcji na stan anomii. Dopiero bowiem ten rodzaj odejścia od zinstytucjonalizowanych wymogów postępowania jest naprawdę groźny dla systemu społecznego. Odrzucenie kulturowo uwzorowanych celów oraz środków służących do ich realizacji stanowi bowiem pośrednią negację prawomocności systemu społecznego. Spotyka się więc z wyjątkowo ostrą krytyką. „Społeczeństwo nie godzi się tak łatwo na takie odrzucenie swoich wartości. Zgoda oznaczałaby ich zakwestionowanie. Ci, którzy przestali uganiać się za sukcesem, są bezlitośnie prześladowani przez społeczeństwo domagające się, by wszyscy jego członkowie doń dążyli”.
  Reakcja wycofania jest prawdopodobna wówczas, gdy jednostka głęboko zinternalizowała zarówno cele kulturowe, jak i zinstytucjonalizowane środki służące do ich realizacji, jednakże jej pozycja w strukturze społecznej jest taka, że nie ma ona szans na realizację wymogów kulturowych. Interializacja norm uniemożliwia tej jednostce sięgnięcie po środki nonkonformistyczne. Wówczas konflikt jest rozwiązywany przez jednoczesne odrzucenie obydwu elementów struktury kulturowej - i celów, i środków.
  Merton był zdania, że wycofanie jest najbardziej samotniczym typem adaptacji. Wprawdzie dewianci tego rodzaju mogą niekiedy formować podkultury, lecz byt tych podkultur jest nietrwały, ponieważ cechuje je prywatność i izolacja oraz brak szerszych społecznie celów.
  
  • Bunt
  Reakcja buntownicza polega na odrzuceniu zarówno dotychczasowych celów kulturowych, jak i zinstytucjonalizowanych środków służących do ich realizacji przy jednoczesnym dążeniu do wprowadzenia nowych celów kulturowych i nowych norm instytucjonalnych.
  „Ten rodzaj przystosowania wyprowadza ludzi na zewnątrz otaczającej struktury społecznej, aby tworzyli wizję i próbowali realizować strukturę nową, to znaczy zupełnie przekształconą. Zakłada to wyobcowanie z panujących celów i wzorców, które uznawane są za czysto arbitralne. Arbitralne zaś to, ściśle biorąc, takie jakie nie są ani prawomocne, ani też nie są w stanie egzekwować posłuszeństwa, ponieważ równie dobrze sytuacja może wyglądać inaczej”.
  Bunt jest w zasadzie jednym typem reakcji, któremu Merton przyznawał grupowy charakter. Istotą buntu jest więc jego zorganizowany charakter.
  Merton następująco charakteryzował cele przyświecające reakcji buntowniczej: „Zorganizowane ruchy społeczne buntowników(...) najwyraźniej zmierzają do wprowadzenia struktury społecznej, w której kulturowe wzorce sukcesu zostaną zasadniczo przekształcone i zagwarantowana zostanie większa zgodność między zasługą, wysiłkiem i nagrodą”.
  Zdaniem Mertona bunt jest charakterystyczny nie dla grup upośledzonych w największym stopniu, lecz dla nowo wyłaniających się warstw lub klas społecznych, którym zastany system nie daje możliwości rozwoju adekwatnych do aspiracji.

16. Nabywanie kultury jako proces filogenetyczny i ontogenetyczny; typy procesów nabywania kultury wg. Margaret Mead

Nabywanie kultury jest to proces, w wyniku którego ludzkość jako całość oraz poszczególne jednostki przejmują i współtworzą cechy specyficznie ludzkie, odróżniające ludzi od innych gatunków - przede wszystkim specyficznie ludzkie sposoby przetrwania.

Przyjmujemy, iż nabywanie kultury:

• trwa począwszy od początków antropogenezy w aspekcie filogenetycznym;

• trwa począwszy od pierwszych momentów życia dziecka w aspekcie ontogenetycznym.

 Antropogeneza i główne jej momenty.

• wiele milionów lat temu w Afryce w efekcie wędrówki kontynentów, zmian klimatycznych itp. powstały otwarte i suche przestrzenie (sawanny);

• na wyżej wspomnianych obszarach pojawiły się inne warunki środowiskowe w porównaniu do gęstych lasów na zachodzie kontynentu;

• w związku z tym różne gatunki tzw. naczelnych, przystosowane dotąd do życia w dżungli, na wschodzie Afryki spotkały się z wyzwaniem, któremu mogły albo sprostać, albo wymrzeć;

• szukając sposobów adaptacji do nowych warunków środowiskowych gatunki te "wybrały" swoistą ewolucję, w wyniku której ok. 5 mln lat temu oderwał się od głównego pnia naczelnych gatunek tzw. australopiteków

• ok. 3 mln lat temu powstał gatunek zwany dzisiaj Homo habilis (człowiek zręczny);

• ok. 2 mln lat temu powstał gatunek Homo erectus (człowiek wyprostowany);

• ok. 1,8 mln lat temu żył gatunek zwany Paranthropus robustus;

• ok. 250 tys. lat temu powstał gatunek Homo sapiens, obok którego istniał gatunek zwany Homo sapiens neanderthalensis.

 Dyskusyjne jest, kiedy te gatunki opuściły Afrykę. Przyjmuje się, ze mogło to nastąpić już ok. 200 tys. lat temu. Dyskusyjne są  tez przyczyny owego exodusu. Można tu wtrącić, iż Homo neanderthalensis wymarł prawdopodobnie wskutek niemożności przystosowania się  do ery polodowcowej ok. 20 tys. lat temu. Nieumiejętność przystosowania tłumaczona jest miedzy innymi tym, ze gatunek ten nie potrafił  rozwinąć mowy jako sposobu porozumiewania się i współpracy, co mogło z kolei wynikać ze zbyt wysoko umieszczonej krtani oraz zbyt wydłużonej jamy ustnej uniemożliwiającej harmonijne i szybkie wydobywanie artykułowanych dźwięków. 

17. Społeczne funkcje kultury: integracyjna, adaptacyjna, klasyfikacyjna

-integracyjna

-adaptacyjna

-klasyfikacyjna

18. Uwarunkowania uczestnictwa w kulturze, wskaźniki uczestnictwa w kulturze, typy uczestnictwa a kulturze

(to jest z pliku, który posłała Agnes, który jest streszczeniem podręcznika Golki więc Karolina będzie zadowolona bo gdy napiszemy jej to poniżej, pomyśli, że czytaliśmy książkę ;] )

Uczestnictwo w kulturze jest to indywidualny udział w zjawiskach kultury czyli przyswajanie jaj treści ,używanie jej dóbr , podleganie obowiązującym w niej normom i wzorom, ale także tworzenie nowych jej wartości oraz odtwarzanie i przetwarzanie już istniejących. „Bycie w kulturze” to oddziaływanie na nią, wykorzystywanie jej, tworzenie i przeobrażanie. Kultura jest sferą otaczającą człowieka ze wszystkich stron. Fakt, iż „jesteśmy w kulturze”, na co dzień nie jest zazwyczaj odczuwany i uświadamiany. Człowiek zawsze „jest w kulturze”.

Uczestnictwo w kulturze przejawia się następująco:
- w jakimś stopniu dotyczy każdego człowieka
- jest efektem procesu wychowania i kształcenia
- odbywa się stopniowo ze względu na pokonywanie trudności intelektualnych i emocjonalnych
- jest splotem percepcji, ekspresji i przeobrażeń kultury
- przebiega w różnych formach tzw. Układach kultury
- „stwarza” ono człowieka, ale jednocześnie sprawia, że kultura się tworzy, przekształca oraz trwa
- jest to forma interakcji społecznej bezpośredniej i pośredniej

Uczestnictwo w kulturze pełni takie funkcje, jak:

• informacyjną (poszerza wiedzę o otaczającym świecie, optymalizuje rozumienie innych ludzi);

• aksjologiczno-emocjonalną (dostarcza materiału do budowania i modyfikowania systemu wartości, zwielokrotniania osobistych doznań);

• interpersonalną (tworzy nowe pola porozumienia, komunikowania się, sprzyja empatii).

Wskaźniki charakteryzujące poziom uczestnictwa w kulturze:
A. Tyszka
1) częstotliwość i intensywność kontaktów ,
2) wielokierunkowość zainteresowań
3) wielość układów, w których jednostka uczestniczy
4) planowość i systematyczność
5) stopień zorientowania i umiejętność selekcji
6)stopień aktywności i inicjatywy
7) stopień autonomii przypisanej kulturze
8) stopień samodzielności i naśladownictwa
9) codzienność i odświętność
10) stopień wyrafinowania
11) obecność  (czy brak) twórczej postawy

Uwarunkowania uczestnictwa w kulturze wg Tyszki
1.uwarunkowania  wewnętrzne : aspiracje, potrzeby, zainteresowania
2. Uwarunkowania zewnętrzne :czyli tkwiące w cechach społeczno- zawodowych i materialnych jednostki oraz w kontekście jej życia.

Typy uczestnictwa w kulturze wg Tyszki :
1. uczestnictwo aktywne i wszechstronne (wielość i różnorodność układów i dziedzin ; świadome aspiracje, planowość, systematyczność; wybiórczość; obecność działań twórczych ; werbalizowanie gustów - uzasadnianie wyborów)
2. uczestnictwo ograniczone i kompensacyjne (mniejsza aktywność, mniejsza różnorodność , mniejsza regularność; mniejsza umiejętność selekcji)
3. uczestnictwo sporadyczne i przypadkowe (minimalizacja pozadomowych kontaktów ; poszukiwanie treści rozrywkowych, odbiorem biernym)
4.absencję kulturalną ( całkowity brak kontaktów z instytucjami kultury)

19. Trzy układy kultury wg A. Kłoskowskiej

Kłoskowska - układ kultury powstał jako rezultat badań empirycznych funkcjonowania kultury i jako efekt namysłu nad charakterem kontaktów ludzi z wytworami kultury, a poprzez te wytwory z innymi ludźmi. Autorka wyróżniła cztery układy

1. PIERWOTNY UKŁAD KULTURY:

-układ najstarszy, oparty na pierwotnych relacjach między ludźmi

-brak w nim sformalizowania, spontaniczny

-wspólnoty tego typu to wieś, sąsiedztwo, mała społeczność

-charakterystyczne są tzw. styczności bezpośrednie- prosta i łatwa komunikacja, wynikająca z podobnych losów i doświadczeń

-zawieszenie w teraźniejszości

-związany z kulturą ludową (nie mylić z folklorem, który to na pokaz jest)

Nazywany jest pierwotnym z dwóch powodów po pierwsze dlatego, że jest najstarszy, po drugie nazywa się go pierwotnym, iż oparty jest on właśnie na pierwotnych formach kontaktu człowieka z człowiekiem, na bezpośrednich relacjach, na dobrej znajomości wspólnego kodu kulturowego. Układ ten związany jest z mową i rozmową oraz bezpośrednią komunikacją niewerbalną. Układ ten cechuje się:
- przechodniość ról nadawcy i odbiorcy, którzy w każdym momencie wzajemnie się zastępują
- jednakowymi kompetencjami kulturowymi wszystkich podmiotów
- brakiem sformalizowania i spontanicznością
- brakiem rozgraniczenia dziedzin kultury
- brakiem zainteresowania twórcą i procesem twórczym

2. INSTYTUCJONALNY UKŁAD KULTURY:

Powstał on dwojako, po pierwsze tworzył się on w wyniku przekształcania się pierwotnego układu kultury. Po drugie, tworzył się on w wyniku organizowania instytucji kultury poprzez już istniejące instytucje państwowe.  Układ cechuje:
- formalny charakter kontaktu, czyli fakt, iż nadawca jak i odbiorca występują w sformalizowanych rolach
- nieprzechodniość ról nadawcy i odbiorcy
- stałość i profesjonalizacja ról nadawcy
- przechodniość  i incydentalność roli odbiorcy

-kontakt z instytucjami typu: muzea, teatry, domu kultury

-coraz większy stopień instytucjonalizacji jest spowodowany większą złożonością życia społecznego oraz zwiększaniem się zakresu ingerencji w życie społeczne

3. UKŁAD ŚRODKÓW MASOWEGO PRZEKAZU = STYCZNOŚCI POŚREDNIEJ

Powstał w wyniku oddziaływania na odległość niektórych mediów od prasy począwszy, poprzez radio, na telewizji skończywszy. Układ ten przejawia następujące cechy:
- silne zinstytucjonalizowanie, scentralizowanie i stechnicyzowanie przekazu
- pośredniość kontaktu wynikająca z obecności technicznych urządzeń nadawczych, pośredniczących i odbiorczych
- jednostronność przekazu wskutek ograniczonej reakcji zwrotnej odbiorcy
- swoisty powrót do spontanicznego i niesformalizowanego, a przy tym powierzchownego odbioru

4. UKŁAD ZAMIEJSCOWY

To układ bez wyraźnej tożsamości. Dotyczy on wszelkich kontaktów z wytworami kultury realizowanych poza terytorialnymi granicami miejsca zamieszkania i pracy. Zaczął on się przejawiać w postaci pielgrzymek religijnych.

20. Teoria klasy próżniaczej T. Veblena

Klasa prózniacza

• Część społeczeństwa która uznaje kulturę pieniądza

• Rekrutuje się z ludzi, którzy kiedyś zdobyli powodzenie finansowe, posiadaja wieć najprawdopodobniej wyjątkowo silne cechy łupieżcze

• Sprytne manewry i oszukańcze manipulacje są najskuteczniejszym sposób gromadzenia bogactw

• Selektywna adaptacja do klasy próżniaczej dokonuje się bez przerwy

• Klasa, której bogactwo zapewnia wolność od nacisku konieczności gospodarczych, istotnych dla innych klas

• Przejawia instynktowny opór przeciwko zmianom uznanych sposobów postępowania i myślenia, dający się przełamać tylko pod silnym naciskiem rzeczywistości

Funkcje klasy próżniaczej

• Konserwatyzm jest główną cecha, uznawaną przez społeczeństwo za `przyzwoitą'

• Opóźnia nie tylko rozwój gospodarczy, ale i duchowy w całej społeczności

• Oddziaływuje negatywnie na społeczeństwo poprzez:

- ustanawianie konsumpcji na pokaz jako wyznacznik wysokiej pozycji

- nierówny podział bogactwa i środków utrzymania, na których opiera się samo istnienie tej klasy

• Cecha pozytywna: ma możliwość zachowania cech przodków dzięki mniejszym zmianom zachodzącym w tej klasie

Klasa próżniacza istnieje przede wszystkim w społeczeństwach silnie zhierarchizowanych - typowa jest dla „kultur barbarzyńskich”, którym to określeniem Veblen nazywał m.in. Europę i Japonię w okresie feudalizmu. W obrębie klasy próżniaczej w społeczeństwie zfeudalizowanym także istnieją ostre podziały m.in. na duchowieństwo i szlachtę. Próżnowanie charakteryzujące wyższe klasy to nie bezczynne spędzanie czasu, ale jego nieprodukcyjne użytkowanie, a więc oddawanie się takim czynnościom, które nie przynoszą same w sobie pożytku reszcie społeczeństwa, ewentualnie przynoszą przez przypadek. Aby utrwaliła się pozycja klas wysokich, konieczne jest utrwalenie pewnych poglądów, czy też trafniej przesądów, dzięki którym nic nie grozi zmianie sytuacji.

Klasa próżniacza (eng. leisure class) - określenie wprowadzone przez Thorsteina Veblena na zbiorowość ludzi nastawionych na ostentacyjną konsumpcję. Veblen swoje obserwacje odnosił do elity biznesu Stanów Zjednoczonych przełomu XIX i XX wieku - finansistów i spekulantów giełdowych. Uznawał, że klasa próżniacza stanowi wytwór rywalizacji rynkowej, walk konkurencyjnych właściwych nowoczesnej przedsiębiorczości. W wydanej w 1899 roku książce Teoria klasy próżniaczej opisywał ówczesne formy ostentacyjnej konsumpcji, zajęć nieproduktywnych i instytucji społecznych podtrzymujących klasę próżniaczą np. uniwersytetów podlegających drapieżnej konkurencji i instrumentalnemu traktowaniu wiedzy.

Przynależną do "świata biznesu" klasę próżniaczą, określaną niekiedy też jako klasę pasożytniczą, Veblen przeciwstawiał klasie pracującej, "światowi przemysłu". Ludzi pracy opisywał jako techników, menadżerów i inżynierów kierowanych instynktem dobrej pracy a nie "absolutnego posiadania", które pozbawia tego instynktu utrudniając dalszy rozwój technologiczny.

Klasa próżniacza tym się różni od innych, że podejmowana przez nią konsumpcja na pokaz cechuje się "ostentacyjnym próżniactwem", czyli widocznym, wystawnym marnotrastwem. Przykłady stanowią hazard, kupno specjalnej odzieży i sprzętu sportowego oraz innych dóbr służących spędzaniu czasu wolnego.

21. Kultura a osobowość: czynniki warunkujące powstawanie osobowości, elementy składowe osobowości, społeczno-kulturowe typy osobowości, koncepcja osobowości autorytarnej T. Adorno, osobowość podstawowa A. Kardinera, osobowość modalna i statusowa R. Lintona; pojęcie charakteru narodowego; osobowość nowoczesna (Inkeles, Parsons, Giddens); główne typologie osobowości (Jung, Znaniecki, Kretschmer, Riesman).

Osobowość: organizacja cech jednostki, poprzez które jednostka reaguje na środowisko i na siebie

• kultura tkwi, odkłada się w osobowości człowieka

• nie ma osobowości uniwersalnej

Składniki osobowości

• potrzeby, wartości, cele, zainteresowania

• obraz swiata i nas

• zdolności, charakter

jednostka tworzy osobowość przez doświadczenie siebie i innych

jaźń odzwierciedlona - nasze wyobrażenie o tym, jak widzą nas inni

trudno stworzyć typologię osobowości - działanie różnicująco - unifikujące - bodajże jednocześnie chcemy być różni od innych, ale tożsami z podobnymi sobie

elementy pochodzą z różnych kręgów

„charakter narodowy” Charakter narodowy jest czymś w rodzaju talentu, z jakim naród odpowiada czy reaguje na rozmaite sytuacje próby, w jakie historia wtrąca dany naród. Naród wtrącony w sytuację próby musi reagować jako całość, nie jako jednostka. Charakter narodowy można określić jako panujący w danym narodzie, widoczny w postawach życiowych jego członków system treści duchowych. Jest to więc pojęcie dotyczące psychiki, charakterystycznej dla poszczególnych jednostek ludzkich składający się na dany naród. Charakter narodowy najbardziej ujawnia się za granicami własnego kraju. Jeżeli chodzi o Polskę to naród ten cechuje megalomania, przekonanie o własnej wyjątkowości i szczególnej roli w historii oraz drażliwość na punkcie honoru. Kiedy naród ten cierpi, powinien pochylić się nad nim z troską cały świat - i to bez względu na przyczynę niepowodzenia, nawet zawinioną.

Niektóre elementy wzajemnie reagują na siebie, np. umiejętności na zainteresowania, zainteresowania często determinują potrzeby

Trzy typy składników:

• biogenne (temperament, zdolności, mamy je biologicznie, nie wpływamy na nie)

• socjogenne (wzory zachowań, ról, charakter)

• psychogenne (oddziaływanie na własną osobowość)

osobowość autorytarna autorytaryzm) - kategoria patologii osobowości, do wnętrza którym jednostka ludzka wykazuje silne predyspozycje aż do akceptowania natomiast podzielania antydemokratycznych przekonań, uwidaczniających się do wnętrza konserwatywnych poglądach natomiast postawach, natomiast ponadto do wnętrza postrzeganiu świata na skroś pryzmat stereotypów natomiast schematycznego "sztywnego" rozumowania. Jako właściwość osobowości autorytaryzm charakteryzuje się respektem na rzecz władzy, tendencją aż do idealizowania obrazu własnej grupy społecznej natomiast karania osób naruszających obowiązujące normy, stereotypizacją postrzegania relacji społecznych natomiast członków innych grup. Jako struktura osobowość autorytarna rozwija się, podczas gdy potrzeby emocjonalne dziecka negacja logiczna są zaspokajane, wychowawcy nieraz stosują kary w charakterze centrum wychowawczy, natomiast potomek odczuwa uszczypliwość przy rodziców. Adorno natomiast współpracownicy doszli aż do przekonania, iż przyczyną kształtującą osobowość autorytarną są konserwatywne metody wychowawcze, do wnętrza których utrzymuje się surową dyscyplinę natomiast kary wewnątrz niepożądane zachowania. Osoba dotknięta tą patologią była do wnętrza dzieciństwie pozbawiona poczucia bezpieczeństwa, związanego przede wszystkim spośród warunkową miłością ze okolica rodziców - uzależnianiem okazywania miłości odkąd podporządkowania się. Tego typu niekompetentne metody wychowawcze prowadzą aż do silnych postaw antyspołecznych względem różnych grup mniejszościowych natomiast wysokiego poziomu poczucia zagrożenia spośród ich strony. 

Osobowość podstawowa - (Kardiner) jest to zespół cech wspólnych dla wszystkich lub dla większości członków danego społeczeństwa, ściśle scharmonizowana z instytucjami danego społeczeństwa i całym społeczeństwem, stanowi główny punkt wyjścia do kształtowania się zróżnicowanych osobowości poszczególnych jednostek.

Osobowość modalna - (Linton) to typ osobowości najczęściej występujący w danej populacji. Badając osobowość modalną, skupia się uwagę na częstości występowania w danej zbiorowości pewnych cech psychicznych i ich powiązań. Ilość cech, nie analiza jakościowa.

Osobowość statusowa - (Linton) wspólne elementy osobowości tworzą zintegrowaną konfigurację, którą nazywa typem osobowości podstawowej społeczeństwa jako całości. Dostarcza ona członkom społeczeństwa wspólnych znaczeń i wartości oraz umożliwia jednolitą reakcję emocjonalną na sytuacje. Mianem osobowości statusowej Linton określa konfigurację zachowań związaną z przynależnością do danej grupy społecznej. Osobowość statusowa nakłada się na osobowość podstawową i jest z nią całkowicie zintegrowana. 

Cechy osobowości nowoczesnej: Inkelens

1. otwartość na innowacje i zmianę
potrzeba nowych doświadczeń

2. własne opinie, tolerancja wobec wielości i odmienności opinii

3. prospektywna orientacja wobec czasu
przyszłość, cnota punktualności

4. poczucie mocy podmiotowej
przekonanie, że problemy można rozwiązać pod warunkiem podjęcia odpowiednich działań, postawa aktywna

5. planowanie przyszłych działań

6. zaufanie do porządku społecznego
wiara w prawidłowość, przewidywalność i kalkulowalność życia społecznego

7. zasada merytokratyczna
uznanie nierównego rozdziału dóbr i przywilejów o ile nie jest to arbitralne a regulowane wyraźnymi zasadami

8. samodoskonalenie się

9. respektowanie godności innych

Kretschmer Ernst (1888-1964), lekarz niemiecki, psychiatra. W 1924 stworzył typologię konstytucjonalną (zwaną również typologią Kretschmera), w której wyodrębnił typy temperamentu oraz skłonności do określonych chorób psychicznych na podstawie typów budowy ciała jednostki. Konstytucjonalizm wg Kretschmera przyjmuje 3 typy fizyczne ludzi:

atletyczny (osobnik muskularny),

asteniczny (osobnik budowy wątłej),

pykniczny (osobnik z dużym brzuchem, skłonny do otłuszczenia).

Tym 3 typom fizycznym odpowiadają 2 typy psychiczne:

- osobnikom o budowie atletycznej i astenicznej odpowiada typ schizotymiczny, a osobnikom o budowie pyknicznej - typ cyklotymiczny.

Interesującą koncepcje psychologiczną przedstawił szwajcarski psycholog Carl Gustaw Jung (1875-1961), Wyróżnił on dwa przeciwstawne typy: nieśmiałego i zamkniętego w sobie introwertyka oraz towarzyskiego i otwartego ekstrawertyka. Wyróżnił on podstawowe typy ludzkie wg czterech podstawowych funkcji człowieka. Funkcje te stanowią pary przeciwieństw: myślenie - uczucie, percepcja - intuicja. Oznacza to m. in., że nie możemy jednocześnie myśleć i czuć lub postrzegać świat i doznawać intuicji. Percepcja (postrzeganie) jest z natury ekstrawertywne, zewnętrzne, a intuicja introwertywna, wewnętrzna. Pojęcie introwersji-ekstrawersji oznaczało pierwotnie ogólną orientację psychiczną człowieka na zewnątrz (extra) lub do wewnątrz (intro). Człowiek może zazwyczaj świadomie używać jednej funkcji (dla niego podstawowej, głównej), czasem dwóch, bardzo rzadko trzech, natomiast jego czwarta funkcja pozostaje dla niego niedostępna. To, która funkcja jest główna oraz ekstrawersja-introwersja stanowią o typie człowieka, a zatem podstawowych typów w tej teorii jest osiem.

Florian Znaniecki - ze względu na jego środowisko wychowawcze we wczesnym dzieciństwie:

1. Ludzie dobrze wychowani - których osobowość kształtowali głównie wychowawcy i instytucje wychowujące ideały wychowawcze.

2. Ludzie pracy - ich osobowość kształtował warsztat pracy, funkcjonujące w nim zespoły pracownicze.

3. Ludzie zabawy - którzy byli wychowywani dzięki uczestnictwu w grupach zabawowych i innych grupach rówieśniczych.

4. Ludzi zboczeńców - którzy byli objęci wpływami różnych środowisk wychowawczych.
5. Ludzie dobrzy i mądrzy - ludzie tworzący nowe systemy kulturowe, ludzie samodzielni.

Riesman:

• osobowość wewnątrzsterowna Jest to typ osobowości charakterystyczny dla społeczeństw nowożytnych i nowoczesnych, w których wzrost ludności wykształcił potrzebę niezależności i samowystarczalności. Jednostki w tych społeczeństwach we wczesnym okresie życia nabywają uwewnętrzniony zespół celów i wartości, którymi następnie kierują się w życiu. Działanie wpojonych norm i wartości Riesman porównuje do żyroskopu. Pozwalają one jednostkom żyć w zbiorowości bez pomocy ścisłych i oczywistych nakazów tradycji. Ludzie wewnątrzsterowni zyskują poczucie panowania nad własnym życiem, a ich dewizą życiową jest wysiłek i praca. Osobowość wewnątrzsterowna zastąpiła wcześniejszy typ osobowości sterowanej tradycją. Książka Riesmana poświęcona jest natomiast diagnozie społeczeństwa amerykańskiego przechodzącego od społeczeństwa wewnątrzsterownego do zewnątrzsterownego.

• osobowość zewnątrzsterowna Jest on charakterystyczny dla współczesnych społeczeństw postprzemysłowych, dysponujących dużą ilością wolnego czasu i dóbr materialnych, a dzięki temu zdolnych do rozrzutnej „luksusowej” konsumpcji. Typ zewnątrzsterowny przeważa wśród młodzieży, mieszkańców większych miast oraz osób o wysokich dochodach. Ludzie żyją tu tak jak "nakazują" im inni by zdobyć akceptację i stać się lubianym. Zewnątrzsterowność cechuje się uczuleniem na oczekiwania i preferencje innych. Człowiek zewnątrzsterowny „podbija ludzi”, żyje wśród ludzi, musi umieć porozumiewać się z innymi. Często zatraca pewność kim właściwie jest i dokąd zmierza. Ma wiele twarzy i zmienia je w zależności od okoliczności. Jest głodny nowych doświadczeń, boi się, żeby nie zostać w tyle. Często jest niepewny, zaniepokojony, ocenia się zbyt surowo i żyje w świecie złudzeń, które nie są w stanie dorównać rzeczywistości.

22. Rozumienie tożsamości jednostkowej i tożsamości zbiorowej (Giddens, Bauman, Castells; Bokszański - podejście kulturologiczne i socjologiczne);

To pytanie jest trudne, starałam się zawrzeć odpowiedź na pytanie bez mojego wkładu intelektualnego (ha ha), czyli sam zbiór znalezionych definicji itp. Nie jest nawet dla mnie do końca jasne co napisałam.

Istnieją trzy poziomy jaźni:

1. Materialna

2. Jaźń odzwierciedlona społeczna

3. Ja- duchowe

Tożsamość w swych podstwowych znaczeniach oznacza:

- bycie kimś, kto pozostaje tym samym -  sameness

-albo bycie kimś kto jest odróżnialny  distinctiveness

Wg Notatek:

Tożsamość jednostkowa:

-samowiedza jednostki i odczucie przynależności

-samoocena przekonania do jej kryteriów

-wiedza o swoich własnych cechach osobowych

-system wartości

-wiedza o potrzebach, reakcjach obronnych

-zgoda w postępowaniu wg swoich zasad

*wartości

*zainteresowawania

*wzory zachowań

*postawa/postawy

Tożsamość kolektywna:

- poczucie my

*krąg cywlizacyjny

*grupa etnniczna

*religijna

*płciowa

W notatkach dużo jest o osobowości, a to raczej nie to samo, więc poniżej troche wiedzy z książek

Giddens - Tożsamość jednostkowa -  self- identity, tożsamość ujmowana przez jednoskę w kategoriach jej biografii, twierdził że tożsamość jest wynikiem określonych narracji, opowieści, które mogą mieć charakter tak wspólnotowy, jak i indywidualny. Giddens odwołuje się do tej kategorii w kontekście rozważań nad jednostką. Twierdzi on, że w późnej nowoczesności jednostka konstruuje swoją tożsamość na podstawie własnego refleksyjnego projektu  życia. Stabilna tożsamość wymaga, aby związana z nim narracja była względnie spójna, tzn. aby człowiek był zdolny do podnia racji, które uzasadniają podejmowane przez niego działania.

Bauman -  Sam człowiek nie stanowił całości samowystarczalnej i zdolnej do przetrwania; musiał w tym celu wiązać się z innymi jednostkami. Tożsamość jednostki była projektem życiowym,  miała być budowana według planu. Dzięki trosce o trwałe ogólne ramy struktur społecznych można było tworzyć projekty tożsamościowe na całe życie. Tożsamość nowoczesną wg Baumana opisuje metafora pielgrzyma- realizacja “powołania”. Jako naważniejszy cel uwąza wydobycie podzielanych z innymi wartości.  ( Bokszański Indywidualizm a zmiana społeczna ) To dotyczy :pierwszej nowoczesności cokowlwiek to znaczy.

mozna sie jeszcze odwołac do tożsamosci ponowoczesnej i koncepcji turysty i włóczęgi

Giddens i Bauman zastanawiali się nad kondycją jednostki

Bokszański - „Tożsamości zbiorowa pojmowane jako różnorodne przejawy świadomości-siebie podmiotu zbiorowego vs tożsamości zbiorowe pojmowane jako konstytutywne wartości kulturowe grupy,  odróżniające ją od obcych.”

W książce Bokszańskiego prawie w ogóle nie ma jego wlasnego stanowiska na temat tożsamości zbiorowych, pokazuje tylko różne koncepcje.

Ale kilka ogólników:

- Tożsamość jest bardziej procesem niż stanem

- Tożsamość jest kontynuacją, czy odmiennością?

- Tożsamość jest konsekwencją konformizmu czy buntu?

( w sumie tak brzmią rozdziały jego ksiązki)

Podejścia kulturologiczne (A)  i socjologiczne (B)

A - kultura jako styl życia zbiorowości, postrzegany jako własny determinujacy ( tożsamość etniczna, narodowa)

B - kultura jest heterogeniczna: wielowarstwowe subkultury rezultat przedsięwzięć liderów opinii z tendencjami autonomicznymi.

Castells - typologia tożsamości zbiorowych:

- tożsamości legitimizujące - wprowadzane i popierane przez dominujące instytucje społeczeństwa w celu rozszerzenia i uzasadnienia ich dominacji nad członkami społeczeństwa;

- tożsamości oporu - generowane przez tych, którzy są marginalizowani przez logikę dominacji  i odczuwają napiętnowanie bądź stygmatyzację. Wyłączeni z możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, zajmują pozycjęoporu i przetrwania wyznając zasady odmienne niż te panujące w tej podstawowej częsci społeczeństwa;

- tożsamości projektujące - wytwarzane przez tych, którzy wykorzystują dostępne zasoby symboliczne, konstruują nowe tożsamości. Dążą do całościowej transformacji struktury społecznej i zasad jej funkcjonowania.

( Bokszański Tożsamości zbiorowe )

23. Pojęcie granicy etnicznej i tożsamości pogranicza

Tożsamość pogranicza:

- identyfikacja narodowa- przyznanie się jednostki do przynależności do grupy

- kulturowa walencja- kultura uznana za własną, co przyswoiliśmy i uznaliśmy za własne

uniwalencja

biwalencja

poliwalencja

Antonina K. pisze: Pogranicze jest nie tylko przestrzenią społeczną ale także społeczną sytuacją historycznie zmienną. Sytuacja uwarunkowana różnymi czynnikami, a zwłaszcza aktualnym stanem stosunków między zbiorowościami narodowymi po obu stronach granicy i międzynaodowym kontekstem wpływa na role, w jakich występują wobec siebie kategorie mieszkańców pogranicznej strefy. Sytuacja historyczna może aktywizować antagonistyczne stereotypy lub inne typy relacji miedzyludzkich.

różne rodzaje sąsiedztwa:

-integrujace

-zespalajace

-dezintegrujace

-przeciwstawiajace

Chyba wystarczy

Fredrik Barth o granicach

Tożsamość grupy etnicznej jest podtrzymywana przez istnienie tego co nazywamy “granicami”- liniami które oddzielają jedną grupę od drugiej, linie te nie są kreślone przez prostą kulturową różnicę. Granice są wyznaczane przez zachowanie społeczne odpowiadające świadomości członkostwa i wyznaczonym między grupami różnicom; “przedmioty” kulturowe, które są wykorzystywane do zakreślenia tego rozróżnienia, mogą być bardzo rozmaite i mogą stanowic zaledwie małą część kulturowego repertuaru konretnej grupy.

Te twierdzenia oparł na przykładzie krajów Trzeciego Świata, ale to nie szkodzi.

24. Koncepcja walencji kulturowej wg Kłoskowskiej

przyswojona i uznana za własną kultura; uniwalencja (emocjonalne pierwszeństwo jednej kultury), biwalencja (posiadanie dwóch tożsamości kulturowych), ambiwalencja, poliwalencja (narodowo wieloraka, złożona, różnostronna) 

25. Pojęcie stylu życia: jego uwarunkowania, funkcje dla jednostki.

tyl życia obejmuje cechy i zachowania jednostek czy grup, które są ich swoistym wyborem wynikającym tak z motywów osobistych, jak i społecznych.

Andrzej Siciński  przez styl życia rozumie "zakres i formy codziennych zachowań jednostek lub grup, specyficzne dla ich usytuowania społecznego, tzn. manifestujące położenie społeczne oraz postrzegane jako charakterystyczne dla tego położenia, a dzięki temu umożliwiające szeroko rozumianą społeczną lokalizację ludzi". Natomiast Grzegorz Kaczmarek przez styl życia rozumie "zachowania względnie niezależne, w mniejszym

lub większym stopniu wewnętrznie motywowane, stanowiące wynik pewnego

wyboru z szerszego repertuaru możliwych w danej sytuacji zachowań, Styl życia równoznaczny jest jakiejś selekcji z tego repertuaru. Jest przejawem aktywności i względnej niezależności jednostki, jej czynnej roli w kształtowaniu

swojego życia i jego obrazu".

Biorąc pod uwagę ustalenia licznych badaczy, można stwierdzić, iż  w zakres stylu życia wchodzić  mogą następujące cechy i zachowania:

• poziom i charakter konsumpcji (czyli to wszystko, co ludzie kupują, gdzie kupują, za ile kupują oraz po co kupują);

• wygląd zewnętrzny (głównie ubiór, ale tez fryzura czy makijaż, które razem stanowią ciągle jeden z najważniejszych "komunikatów" społecznych);

• urządzenie mieszkania (choć jest mniej publiczna, a wiec bardziej dyskretna od innych forma manifestacji, stanowi także istotny składnik stylu życia); ,

• sposób spędzania czasu wolnego

• wzory życia rodzinnego ( dotyczy to głównie form rodziny i charakteru stosunków w niej panujących )

• charakter kontaktów społecznych (czyli częstotliwość tych kontaktów)

• zachowania związane z higiena, ochrona zdrowia i rekreacja

• poziom i charakter uczestnictwa w kulturze (funkcjonowanie w takich czy innych układach kultury)

• uznawane - choć nie zawsze odczuwane - wartości (czyli to wszystko, co jednostka lub grupa publicznie podkreśla, że jest dla niej ważne, choć już niekoniecznie osobiście w pełni z tym się zgadza). 

Funkcje stylów życia w odniesieniu do jednostki:

• niejednoznaczne powiązanie z przynależnością i położeniem społecznym (obojętnie: realnym czy wyimaginowanym lub upragnionym przez jednostkę),

• "zamazywanie" tej przynależności w pewnych sytuacjach, gdy jednostka z jakiegoś powodu nie chce, aby jej status społeczny był rozpoznawalny (np. w publicznym miejscu);

• wyodrębnianie się z szerszego kontekstu społecznego poprzez pewne bardziej indywidualne czy szczególnie alternatywne akcenty w przejawianym stylu życia; ,

• motywowanie zachowań (do pracy w celu zdobycia środków finansowych)

• ekspresja osobowości (jednostka może wyrazić pewne swe wewnętrzne cechy, pragnienia, postawy);

• kapitał kulturowy (jako że taki czy inny styl życia może wpływać na sytuację zawodową jednostki, na możliwości jej awansu, na uzyskiwane dochody)

Typologia stylów - lata 70-te

• styl elitarny (charakteryzowało go wykształcenie ogólne)

• styl neomieszczański (cechował się on dominacja wartości materialnych, przewaga "mięć" nad "być")

• styl neoplebejski (cechował się on patriarchalnym modelem rodziny)

• styl robotniczy (cechował się on swoistym praktycyzmem)

• styl społeczeństwa masowego (cechował się on tym, że jego wzorce czerpane

były z kultury masowej)  

Typologia stylów - lata 80-te

• style życia w sytuacji ograniczonych możliwości wyborów,

• style życia polegające na unikaniu dokonywania wyborów w życiu codziennym,

• style życia polegające na poszukiwaniu drogi życiowej,

• style życia polegające na działaniu nastawionym na cel,

• style życia nastawione na zachowawczy skutek działań

• style życia nastawione na zmianę.

26. Zjawisko nowoplemion i sekt - cechy wyróżniające

Nowoplemiona (termin wprowadził Michel Maffesoli) - zbiorowości ludzi często odległych przestrzennie, których poczucie wspólnoty i tożsamości wyrasta nie w wyniku wspólnego wychowania i przebywania, tylko wskutek wspólnych zainteresowań, pomysłu na spędzenie czasu wolnego, wspólnych ideałów czy choćby poglądów (uprawiający sporty ekstremalne, antyglobaliści, uprawiający różne gatunki tańca, hobbyści, kibice, kluby morsów). Maffesoli nazywa nowoplemiona czasowymi wspólnotami empatycznymi, w ramach których realizuje się określony „pomysł na życie”, aby choć na chwilę uciec od polikulturowości i nieokreśloności codziennych realiów. Członkowie nowoplemion: a) zazwyczaj nie żyją ani nie pracują obok siebie i, tym samym, na co dzień się nie spotykają; b) fizycznie spotykają się tylko okazjonalnie, choć nie przypadkowo; c) mają poczucie wspólnoty kulturowej, niezależnie od ograniczeń terytorialnych; d) integrują się niezależnie od uwarunkowań i ograniczeń społecznych (wiek, zawód, wykształcenie itp.); e) powstają dzięki możliwościom globalnej komunikacji (komórki, Internet). 

Sekty: to niewielkie i relatywnie dyskretne zbiorowości quasi-religijne, w których - po wstępnej otwartej i dobrowolnej rekrutacji - następuje daleko idące uzależnienie członków. Często używają szyldu religijnego i próbują upodobnić się do istniejących kościołów (przecież wszystkie wielkie religie zaczynały jako sekty). Różnice: kościoły podtrzymują istniejący porządek społeczny, sekty są wyrazem sprzeciwu wobec niego; kościoły są konserwatywne, sekty radykalne w poglądach, kościoły mają dużą liczbę wiernych, sekty mają raczej małą liczbę członków; kościoły są silnie zinstytucjonalizowane i rozległe powiązania ze otoczeniem instytucjonalnym (np. konkordat), sekty są zamknięte na świat, cechują się separatyzmem i ekskluzywizmem, poczuciem elitaryzmu: kościoły rekrutują wiernych głównie poprzez dziedziczenie wyznania, sekty opierają się na dobrowolności wstąpienia. Działalność sekt wykorzystuje cechy socjalizacji pierwotnej (Berger i Luckmann - silne uzależnienie emocjonalne od znaczących innych (przywódców) plus bezalternatywna wizja świata. Niebezpieczeństwa wynikające z funkcjonowania sekt: silna władza przywódcy sekty, pełne uzależnienie członków, nieczystość finansów, rozbijanie rodzin w wyniku rekrutacji.

27. Egzogenne i endogenne uwarunkowania zmiany kulturowej

Czym jest zmiana kulturowa?

Gdy następuje przełom w świecie wartości, norm, symboli, objawiają się nam one z większą ostrością, lepiej zdajemy sobie sprawę z ich wagi. Takie głębokie zmiany kulturowe towarzyszą rewolucjom, radykalnym reformom ekonomicznym, zmianom ustrojowym. Ale dokonują się też mniej spektakularnie, towarzysząc stale zmianom warunków życia społecznego np w toku industralizacji, urbanizacji czy ogólniej - modernizacji. Istotną i powszechną formą zderzenia kultur jest np konflikt pokoleń.

Zmiany:

- endogenne - immanentne- zamknięte w ramach rozważanego systemu

(sztompka)

- egzogenne - poza systemem społecznym w tym wypadku np. zmiany klimattyczne, katastrofy przyrodnicze, epidemie

28. Główne założenia teorii konwergencji oraz teorii dyfuzji kulturowej

Konwergencja (łac. convergere, zbierać się, upodabniać się) - proces upodobniania się do siebie kultury, gospodarki czy systemów prawnych wynikające z globalizacji oraz integracji państw narodowych.

Jest to koncepcja socjologiczna, według której w sposób nieuchronny następuje stopniowe upodabnianie się społeczeństw kapitalistycznych i socjalistycznych; u podstaw procesu leży identyczność rozwoju nauki i techniki, w rezultacie powstać miałoby "jednolite społeczeństwo postindustrialne", w którym władzę sprawowałyby warstwy technokratów i klasa menedżerów.

TEORIE DYFUZJI KULTUROWEJ

Dyfuzja kulturowa (E.B. Tylor)- rozprzestrzenianie się i przenikanie elementów jednej kultury do drugiej, najczęściej na zasadzie zapożyczenia, ale może ono przybrać również formę narzucenia

Dyfuzja kulturowa może przebiegać poprzez:

• planowe zapożyczanie pewnych treści przez kulturę przejmującą lub narzucenie jej elementów przez kulturę przekazującą (dyfuzja zamierzona) • spontaniczne kontakty przedstawicieli różnych kultur (dyfuzja niezamierzona)

Podstawowe założenia teorii dyfuzji kulturowej:

• najłatwiejsze do przyswojenia przez inną kulturę są materialne elementy kulturowe

• najtrudniejsza sfera do przyswojenia - sfera kultury symbolicznej

• rozwój kulturowy - efekt przejmowania wzorów kulturowych

• podobieństwo kultur - efekt częstości kontaktów i oddziaływania

• kultura izolowana

• czynniki geograficzne - pierwotnie decydowały o dyfuzji kulturowej - obecnie

proces rozprzestrzeniania może mieć charakter bezpośredni bądź pośredni (np.

za pośrednictwem mass mediów)

Dwom typom źródeł zmian społeczno-kulturowych odpowiadają dwie zasadnicze grupy teorii je wyjaśniających:

- teoria konwergencji (wyrastająca z ewolucjonizmu)

- teoria dyfuzji oraz teoria modernizacji

Konwergencja jest procesem samoistnych zmian społeczno-kulturowych, w wyniku których w odmiennych społeczeństwach powstają wytwory podobne lub zbliżone. Teoria konwergencji zakłada, że w społeczeństwach, pomiędzy którymi nie ma kontaktu, ale w których panują podobne warunki, mogą powstawać niejako samoistnie i niezależnie od siebie podobne formy kulturowe. Wyodrębnia się trzy kategorie konwergencji: 

- konwergencja prawdziwa (wynikająca z podobieństwa natury ludzkiej)

- konwergencja pozorna (nieuzasadniona klasyfikacja wytworów kultury)

- konwergencja pochodna (wytwory kultury są zbieżne w  wyniku oddziaływania warunków  środowiskowych ).

Dyfuzja, czyli zapożyczenia wzorów i wytworów kultury pomiędzy poszczególnymi społecznościami, umożliwiała zarówno rozwój samych tych społeczności, jak i w pewnym sensie rozwój kultury w rozumieniu atrybutywnym - czyli kultury ogólnoludzkiej. Intensywność i zakres zapożyczeń kulturowych wynikały ze stopnia kontaktów, rozwoju środków transportu oraz komunikowania.  

29. Pojęcie modernizacji; kulturowo-społeczne uwarunkowania mody; zjawisko ruchów społecznych (Claus Offe: stare i nowe ruchy społeczne).

Nowe ruchy społeczne - określenie rozmaitych ruchów powstałych na fali kontestacji młodzieżowej lat 60. XX wieku, przede wszystkim ekologicznych, feministycznych, pacyfistycznych,antynuklearnych oraz ruchów mniejszości seksualnych i ruchów działających na rzecz praw człowieka. Określa się je jako "nowe" dla odróżnienia od "starych" ruchów socjalistycznych i komunistycznych. Od lat 80. często znajdują polityczną reprezentację w partiach Zielonych, obecnie często włączają się w działania ruchu alterglobalistycznego. Według Clausa Offego nowe ruchy społeczne to przede wszystkim nowa formuła polityki wypracowana przez ten nurt kontestacji, który odrzucił terroryzm jako środek walki o swoje cele. W odróżnieniu od starych ruchów społecznych, które instytucjonalizowały się w postaci partii politycznych i związków zawodowych, a więc masowych, hierarchicznych organizacji, nowe ruchy przyjmują bardzo zróżnicowane formy organizacyjne, od grup nieformalnych i stowarzyszeń po ponadnarodowe sieci. Nowe ruchy społeczne w odróżnieniu od starych nie tworzą wszechobejmujących projektów zmiany społecznej, lecz koncentrują się na walce w specyficznym dla siebie obszarze (np. pacyfizm, prawa kobiet, ekologia).

30. Wpływ migracji na zmiany społeczno-kulturowe

Współczesne migracje ludności na świecie dzielimy na dwie główne kategorie.
- migracje zewnętrzne (migracje poza granice kraju)
-migracje wewnętrzne (migracje wewnątrz danego państwa)

Masowość emigracji zarobkowych powoduje niewątpliwie w wielu przypadkach skomplikowane problemy socjalnej i kulturowej integracji różnych grup cudzoziemców z ludnością kraju imigracji. Z ekonomicznego punktu widzenia korzyści są obustronne- kraj imigracji zyskuje tania siłę roboczą do wykonywania najuciążliwszych prac, a kraje i rodziny emigrantów- cenne dewizy. Zjawiskiem niekorzystnym są jednak wyjazdy na stałe z krajów słabo rozwiniętych osób wykształconych i mających fachową wiedzę. Jest to tzw. drenaż mózgów. 

 Zmiany o charakterze społeczno-kulturowym, m.in. religia, język, styl życia, nadrzędne wartości, znaczenie rodzinne w życiu jednostki, tolerancja na inne kultury, tradycje emigracyjne;

Tu można lać wodę o wnikaniu kultur czy tworzeniu się dzielnic danej narodowości jak np. dzielnice polskie w Dublinie czy tam w Chicago

31. Kultura masowa i kultura popularna: podobieństwa i różnice

1. Kultura popularna to fenomen, który powstawał na przełomie XIX i XX wieku jako wynik następujących procesów społeczno-politycznych:

• urbanizacja

• industrializacja (uprzemysłowienie) i wprowadzenie technik masowej produkcji;

• masowa migracja ludności z aglomeracji wiejskich do miast i powstania społeczeństwa masowego, złożonego z jednostek poszukujących nowych punktów zakotwiczenia, nowych wzorów zachowania i tożsamości; nowych autorytetów; jednostek posiadających niski poziom wykształcenia i osamotnionych w nowej rzeczywistości społecznej i kulturowej;

• zanik aury i oryginalnego charakteru dzieł i wytworów ludzkich, które w wyniku masowej produkcji przestały być unikatowe (standaryzacja, unifikacja, prymat formy, czytelność stosowanych konwencji i rozwiązań);

• istniała długo przed powstaniem kultury masowej

• Była elementem kultury ludowej, ale też mieszczańskiej 

1. kultura masowa społeczeństw przemysłowych (industrialnych), która swoim  charakterem i poziomem była dostosowana do poziomu intelektualnego, estetycznego oraz poznawczego odbiorców; do jej podstawowych wyróżników (atrybutów) zaliczyć można:

• nietradycjonalność, czyli brak zakotwiczenia w historii i tradycji;

• popularność, czyli dostępność w sensie poznawczym i ekonomicznym dla masowego kręgu odbiorców;

• wysoki stopień homogenizacji, czyli ujednolicenia proponowanych wzorów, rozwiązań kompozycyjnych i fabularnych, wartości użytkowych;

• masowa produkcja i komercyjny charakter, które sprawiały, że ocena, np. estetyczna, czy poznawcza była podporządkowana prawom rynku.  

 

KULTURA MASOWA- kultura popularna stworzona przez masową technikę przemysłową i sprzedawana dla zysku masowej społeczności konsumentów. Kultura komercyjna, produkowana masowo dla masowego rynku. Jej rozwój powoduje, że jest mniej miejsca dla innych rodzajów kultury, np. sztuki i kultury ludowej.

Produkty tej kultury są standardowe, tworzone wg jednakowych recept.

Publiczność tej kultury jest postrzegana jako masa biernych konsumentów poddających się manipulacji mass mediów, bezmyślna, bezkrytyczna, „konsumująca” tą kulturę. Sztuka leży poza zasięgiem jej aspiracji, straciła też kulturę ludową.

Kulturze masowej brak intelektualnego wyzwania i stymulacji, preferuje wygodę eskapizmu i fantazji.

Zaczyna spłycać rzeczywistość społeczną, upraszcza świat i fałszywie tłumaczy jego problemy. Daje łatwe i fałszywe rozwiązania.

Zagrożenie: utrata możliwości i umiejętności docenienia i rozumienia kultury wysokiej.

32. Kultura popularna w rozumieniu Johna Fiske

Fiske stoi na stanowisku, iż chociaż kultura popularna nie jest kultura ludowa, można

wskazac wiele ich cech wspólnych. Obie, w różnym społecznym kontekscie, sa kultura ludu.

W pewnym sensie kultura popularna może byc rozumiana jako kultura ludowa społeczenstw

postindustrialnych i tak też coraz czesciej jest traktowana. Kultura popularna nie jest jednak

kultura masowa. Kultura masowa —  zdaniem Fiske — to użyteczny termin dla tych, którzy

wierza, że towary produkowane i rozpowszechniane przez przemysł kulturalny moga wpłynac

na zniwelowanie różnic społecznych. Publicznosc jednak nie jest pasywna, wyalienowana

masa. „Nie ma kultury masowej, sa tylko alarmistyczne i pesymistyczne teorie kultury

masowej (…)”

33. Zmiany społeczno-kulturowe, które wpłynęły na ukształtowanie się kultury masowej

Kultura wiaze się z rewolucja przemyslowa, urbanizacja i zmianami demokratycznymi. Zmiany społeczno-kulturowe zwiane z rozwojem techniki

34. Charakterystyka treści kultury masowej (technicyzacja przekazu, umasowienie, standaryzacja, homogenizacja)

1. TECHNICYZACJA PRZEKAZU:

1. szerzenie wiedzy technicznej

2. wprowadzanie udogodnień technicznych

3. rozwój szedł śladem technicznych urządzeń bezpośredniej komunikacji

4. szybka cyrkulacja informacji

2. UMASOWIENIE JEDNOLITYCH TREŚCI:

1. Ogromna liczba odbiorców

2. Nastąpiło po wprowadzeniu mechanizacji procesów druku - prasa mechaniczna (1810), czy prasa rotacyjna (1848)

3. dla niektórych, np. Hazlitta, stanowi ono pierwotną przyczynę upadku wartości kultury

3. STANDARYZACJA:

1. Nie bierze pod uwagę podziałów odbiorców i wychodzi z założenia, że wszyscy są podobni

2. Wątki są uniwersalne

3. Gotowe wzory ujednolicania

4. rzesze czytelników liczące dziesiątki i setki milionów obsługiwane są przez stale malejącą liczbę wydawnictw o rosnących nakładach

5. w wyniku standaryzacji dominującym rysem środków przekazu staje się reklama. Tekst pisany kurczy się na rzecz ilustracji zarówno rysunkowej, jak i fotograficznej.

6. Standaryzacja problematyki masowej kultury dokonuje się na płaszczyźnie kilku podstawowych wątków i problemów: humorystycznego, dramatycznego, seksualno-romansowego, sentymentalnego i personalnego; przypisuje się tym wątkom zdolność apelowania do powszechnych i elementarnych ludzkich zainteresowań;

4. HOMOGENIZACJA

1. w rozumieniu dosłownym oznacza UJEDNOLICENIE

2. polega ona na pomieszaniu elementów różnego poziomu i przekazaniu ich w postaci „jednolitej masy, której każda porcaj jest jednakowo strawna i pożywna”:D

3. K. Mannheim rozumiał to jako przejaw utraty dystansu, realizującego się najpełniej we współczesnych społeczeństwach.

4. Homogenizację można rozpatrywac przede wszystkim w dwóch aspektach: OBIEKTYWNYM (właśnie ten zajmuje się rozpowszechnieniem zawartością przekazów przez techniczne środki umasowienia kultury, bez względu na ich recepcję) i SUBIEKTYWNYM

5. Homogenizację w aspekcie obiektywnym można podzielic na 3 typy:

1. Homogenizacja UPRASZCZAJĄCA - poddanie elementów wyższego poziomu kultury wprowadzanych do kultury masowej pewnym przeróbkom traktowanych jako środek ich uprzystępnienia, a prowadzącym do symplifikacji.

2. Homogenizacja IMMANENTNA - włączenie do dzieła kultury wyższego poziomu elementów zdolnych przyciągac szeroką i popularna publicznośc.

3. Homogenizacja PRZEZ ZESTAWIENIE, czyli MECHANICZNĄ - rezultat pomieszania poziomów w kulturze masowej; polega na przeniesieniu elementów kultury wysokiej w nienaruszonym „stanie” do kultury masowej; jest bardzo powszechna i pełni bardzo ważną rolę w kulturze masowej; przez zestawienie porusza przede wszystkim kwestię proporcji i selekcji przekazywania elementów kultury wyższej;

6. Homogenizacja kultury masowej sprawia, że chociaż częśc dorobku kultury wyższego poziomu w każdym społeczeństwie staje się obecnie potencjalnie dostępna szerokiemu zakresowi odbiorców;

35. Funkcje kultury masowej dla odbiorcy: w jaki sposób treści KM mogą oddziaływać na jednostkę?

• Informacyjna

dostarczanie informacji o wydarzeniach i sytuacji w społeczeństwie, kraju i na świecie

• Edukacyjna

wyjaśnianie, interpretowanie oraz komentowanie znaczenia i sensu wydarzeń i informacji,

• Psychologiczna

socjalizacja

• Rozrywkowa

organizowanie zabawy, odprężenia i relaksu, redukowanie napięcia społecznego.

36. Pozytywne i negatywne aspekty funkcjonowania kultury masowej

Negatywne: Odnosi się do zjawiska przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł oraz do jednolitych form rozrywkowej działalności wielkich mas. Zjawiska te mieszczą się w ramach kultury symboliczne. Kultura masowa bardzo często posądzana jest o zdegenerowany komercjalizm, płytkie treści i nastawienie na dochód. Krytyka: koncepcja najniższego wspólnego mianownika, anonimowość twórców, bawienie się niskimi gustami odbiorców, zaniżanie poziomu, produkcja kiczu, oparcie na rozrywce. Obraz, a nie słowo. Homogenizacja - dosłownie ujednolicenie, zabieg gruntownego pomieszania elementów różnego poziomu i przekazania ich w postaci jednolitej masy, której każda porcja jest jednakowo strawna i pożywna (Dwight MacDonald: mieszanie mleka, aby nie pozwolić wybić się śmietance). Nie uznawanie hierarchicznej gradacji: wyższe - niższe. Zasada dedystancji (usuwanie wszelkiego dystansu). Zestawienie wytworów o niejednakowej wartości formalnej, stawianie na równi dzieł o różnym poziomie artystycznym. Dwa aspekty homogenizacji: obiektywny - analiza zawartości przekazów rozpowszechnianych przez techniczne środki umasowienia kultury bez względu na ich recepcję. Trzy typy homogenizacji:

upraszczająca (wulgaryzująca) - upraszczanie treści komunikatów, poddawanie elementów wyższej kultury pewnym przeróbkom, traktowanym jako sposób ich uprzystępniania przed wprowadzeniem ich do kultury masowej. Prowadzi to do symplifikacji (popularyzacja nauki). Zasada wspólnego mianownika wymaga upraszczającego ujęcia. Upraszczanie kultury estetycznej to wulgaryzacja. Homogenizacja upraszczająca ma niekiedy charakter plagiatu lub trawestacji. Zarzut fałszerstwa. Z drugiej strony ekranizacja dzieł literackich skłania część widzów do przeczytania książki.

immanentna - typ przeciwstawny do pierwszego. Polega na włączeniu do dzieła wyższego poziomu elementów zdolnych przyciągać szeroka publiczność. Dokonuje tego sam autor. Dramaty Szekspira, Lopego de Vega, Cervantesa, Defoe itd. Pod zewnętrzną [prostotą ukrywa się drugie dno. Dzieła będące połączeniem wielkiego kunsztu i popularności podnoszą poziom kultury masowej.

mechaniczna - najbardziej powszechna. Zestawienie obok siebie treści różnego poziomu. Przeniesienie wielkich dzieł w nienaruszonej postaci do masowych środków komunikowania. Osiąga się wymieszanie kultury popularnej z kulturą wyższego poziomu. Popularyzacja kultury wyższej wydawanej w seriach wydawniczych wraz z powieściami sensacyjnymi. Homogenizacja mechaniczna jest powszechna w radiu i telewizji, które to nie mogą się specjalizować, chcąc dotrzeć do jak najszerszych rzesz odbiorców. Homogenizacja przez zestawienie. Dostarczenie możliwości wyboru, ale nie zniekształcanie dzieła. Homogenizacja powoduje, że przynajmniej część dorobku wyższej kultury trafia do szerokiego audytorium odbiorców. Usuwa się dystans między treściami czerpanymi z odmiennych tradycji historycznych, łączy się je w jednym kontekście rozrywki. Produkcja organizowana na zasadzie różnorodności i obfitości (dla każdego coś miłego). Wykorzystanie dzieł sztuki w reklamie. subiektywny - analiza procesów recepcji różnych treści kultury i jakościowych specyficzności odbioru dzieł różnego poziomu.. Kultura masowa poprzez wymieszanie elementów wyższych i niższych jest pozbawiona jedności stylu i wszelkich hierarchii wartości; brak oryginalności, antyintelektualizm, komercjalizację czy nastawienie na zaspokajanie najprostszych potrzeb (hedonizm).

Pozytywne: Szybkość przesyłu informacji, ogólnodostępność jej wytworów, jej wytwory są lekkie, łatwe i przyjemne, mogą dotrzeć do większej rzeszy odbiorców, nie wymagają wyrafinowanego gustu i smaku.

Nie da się  ukryć, że kultura masowa przejawia wiele obiektywnych wad, których nie można przemilczeć ani tym bardziej bagatelizować.  Oto najważniejsze zarzuty:

- jest instrumentem manipulacji politycznej

- jest instrumentem manipulacji ekonomicznej

- wpływa na bierny stosunek wobec życia 

- wpływa na brak wiary odbiorców w cokolwiek

- stępia wrażliwość odbiorców

- ogranicza życie wewnętrzne

- zniekształca obraz rzeczywistości

- zrywa związki z przestrzenią i z czasem

- wpływa negatywnie na dzieci

- nie troszczy się dobro publiczne 

Można wymienić  kilka pozytywnych cech i funkcji kultury masowej:

- popularność, która może być też kryterium pozytywnym

- demokratyzacja odbioru tzw. kultury wyższej 

- działania edukacyjne i dydaktyczne

- wypełnienie luki po kulturze ludowej

- wspieranie integracji społecznej

- odpowiedz na alienacje dnia codziennego

- zaspokajanie ambiwalentnych gustów odbiorców 

- kultura masowa nie musi zakłócać realizacji innych przejawów twórczości 

Negatywne skutki w procesie wychowawczym:      

Badania głównie psychologów, pedagogów, ale też socjologów sygnalizują  wiele mniej lub bardziej negatywnych efektów, które wytwarza długotrwałe i częste oglądanie telewizji. I tak mówi się, że „dzieci telewizyjne” cechują się brakiem entuzjazmu, brakiem zainteresowań, nudą, a nawet apatią. Tym, co je pobudza, jest przede wszystkim konsumpcjonizm - pragnienie posiadania coraz to nowych dóbr materialnych, od zabawek i słodyczy począwszy, na ubraniach i różnych urządzeniach skończywszy. Towarzyszy temu nieumiejętność bawienia się z innymi dziećmi oraz niechęć wobec tej czynności. Takie dzieci lubią po prostu przebywać sam na sam z telewizorem. Szczególnie niebezpieczne jest tzw. „Ucieczkowe oglądanie  „ telewizji przez dzieci mające problemy w szkole i złe relacje z rówieśnikami. Dzieci te nie lubią się uczyć i nie lubią się bawić, zaś nadmierne oglądanie telewizji jeszcze pogłębia te problemy  - i błędne koło się zamyka.                         

37. Pojęcie społeczeństwa konsumpcyjnego i społeczeństwa informacyjnego (G. Ritzer, Daniel Bell, Manuel Castells)

Konsumpcyjne: społeczeństwo nowoczesne, w którym nadrzędnym celem - ze względu na zwiększenie się jakości życia względem czasów dawniejszych, jest konsumpcja, zaś polityka, moralność społeczna i obyczaje, podporządkowują się jej.

Informacyjne: społeczeństwo, w którym towarem staje się informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Cechy charakterystyczne takiego społeczeństwa to m.in. :

• wysoko rozwinięty sektor usług

• gospodarka oparta na wiedzy

• wysoki poziom alfabetyzmu funkcjonalnego w społeczeństwie

• postępujący proces decentralizacji społeczeństwa

• renesans społeczności lokalnej

• urozmaicanie życia społecznego.

Ritzer: znany jest przede wszystkim jako twórca teorii makdonaldyzacji. Według twórcy tej teorii, makdonaldyzacja to "proces stopniowego upowszechniania się zasad działania restauracji szybkich dań we wszystkich dziedzinach życia społecznego w Stanach Zjednoczonych oraz na całym świecie". Ritzer kontynuuje tradycje socjologii jako nauki krytycznej, traktując ją jako pełne pasji analizowanie procesów społecznych i wykrywanie alarmujących prawidłowości. Właśnie z takich rozważań zrodził się ukuty przez niego termin "makdonaldyzacja". George Ritzer doszukuje się korzeni makdonaldyzacji korzystając z koncepcji racjonalności i biurokracji Maxa Webera. Odwołuje się też między innymi do prac Karola Marksa, Guy'a Debord'a (społeczeństwo spektaklu) i Jean'a Baudrillard'a (społeczeństwo konsumpcyjne, symulakry). Pokazuje w swoich publikacjach, np. do czego prowadzi upowszechnienie kart kredytowych (i związane z tym przesunięcie progu akceptacji dla stanu permanentnego zadłużenia) albo jaki wpływ masowa turystyka ma zarówno na turystów, jak i mieszkańców miejsc przez nich odwiedzanych. Analizując nowe formy konsumpcji, takie jak wielkie centra handlowe czy rodzinne parki rozrywki, Ritzer jest zdania, że w zlaicyzowanych społeczeństwach ludzie traktują je niczym średniowieczne katedry - jako namiastkę doznania metafizycznego.

Bell: Stwierdził on, że w pewnym momencie społeczeństwo doszło do poziomu wysokiej automatyzacji (duży wpływ miało na to wprowadzenie pierwszej automatycznej taśmy produkcyjnej przez zakład Forda w USA), co przyspieszało produkcję i wyręczało od niej człowieka, w konsekwencji prowadząc do przechodzenia ludzi do działu usług. Kolejną cechą takiego społeczeństwa jest skupianie się w wielkich aglomeracjach miejskich, co powoduje rozwój kultury masowej (muzyka, film, internet). Ludzie zaczęli także tworzyć ponadnarodowe korporacje.

Castells: bada kondycję człowieka i społeczeństwa w kontekście procesów usieciowienia życia społecznego. Problematyce zmiany społecznej wprowadzonej przez rewolucję technologiczną poświecił monumentalną trylogię. wzbudziła wiele dyskusji i stanowi źródło inspiracji dla naukowców, zainteresowanych zmianami zachodzącymi we współczesnym społeczeństwie globalnym. W 2001 napisał książkę popularyzującą idee zawarte w The Information Age, Galaktykę Internetu, której tytuł był nawiązaniem do dzieła Marshalla McLuhana Galaktyka Gutenberga. Analizy Castellsa oparte są o trzy podstawowe wymiary - produkcję, władzę i doświadczenie. W swoich pracach Castells akcentuje, że organizacja gospodarki, instytucji państwowych, oraz tożsamości jednostki są podstawowymi źródłami dynamiki społecznych przemian. Opisując rozwój internetu Castells akcentuje zatem rolę państwa i jego struktur, a także zaangażowanych grup społecznych (hackerzy) w jego rozwój. Na podstawie zebranych danych  stworzył własną teorię społeczeństwa informacyjnego, w której podkreśla rosnący wpływ technologii informacyjnych na funkcjonowanie współczesnego świata. W orbicie jego zainteresowań znalazły się ponadto takie zagadnienia jak: Internet, media, komunikacja, ebiznes, konsumpcja, polityka i inne. W swoich pracach Manuel Castells analizuje społeczną i ekonomiczną dynamikę przemian związanych  z rewolucją technologiczną. Globalną gospodarkę postrzega jako nieustanny przepływ informacji oraz kapitału, które wpływają na produkcję i konsumpcję dóbr, a cały fenomen współczesnego kapitalizmu polega zaś na produkowaniu i sprzedawaniu iluzji.

38. Pojęcie hegemonii kulturowej wg Antonio Gramsciego; kultura jako obszar konfliktu i walki o nadawanie znaczeń.

Cultural hegemony is the philosophic and sociological concept, originated by the Marxist philosopher Antonio Gramsci, that a culturally-diverse society can be ruled or dominated by one of its social classes. It is the dominance of one social group over another, e.g. the ruling class over all other classes. The theory claims that the ideas of the ruling class come to be seen as the norm; they are seen as universal ideologies, perceived to benefit everyone whilst really benefiting only the ruling class.

For Karl Marx, a capitalist society's economic recessions and practical contradictions would provoke the working class to revolution in deposing capitalism — and then to restructuring the existing institutions (economic, political, social) per rational, socialist models; thus, beginning the transition to a communist society. In Marxist terms, the society's dialectically-changing economy determines its cultural and political superstructures, i.e. its social and economic classes. Despite Marx and Friedrich Engels having predicted this scenario in 1848, decades later, the workers — the economic core of an industrialised society — had yet to effect it.

To understand this, Gramsci posits a strategic distinction, between a War of Position and a War of Manoeuvre. The war of position is intellectual, a culture war in which the anti-capitalist agitators and organizers seek to create a counter-hegemonic block based around the proletariat against the bourgeoisie. Once achieved, this position will be used to increase class consciousness, teach revolutionary theory and analysis, and to inspire revolutionary organisation. On winning the war of position, socialist leaders would then have the necessary political power and popular support to begin the war of manoeuvre — the armed insurrection against capitalism.

The phrase "the long march through the institutions" is used in Marxist speech to refer to a war of position, alluding to the Long March of the Chinese Red Army in the 1930s. The phrase does not originate with Gramsci, though it is widely attributed to him.^[1] Rather, it was coined by German student movement leader Rudi Dutschke in 1967 as „Der lange Marsch durch die Institutionen“, as his reformulation of Gramsci's ideas, using language influenced by then-current interest in Maoism.^[2][3]

Although cultural domination was first analysed in economic class terms, it is broadly applicable to social class. Gramsci suggested that prevailing cultural norms must not be perceived as either “natural” and “inevitable”, but, that said cultural norms (institutions, practices, beliefs) must be investigated for their roots in societal domination and their implications for societal liberation.

Cultural hegemony is neither monolithic nor unified, rather it is a complex of layered social structures (classes). Each has a “mission” (purpose) and an internal logic, allowing its members to behave in a particular way that is different from that of the members of the other social classes, while also coexisting with these other classes. Because of their different social missions, the classes will be able to coalesce into a greater whole, a society, with a greater social mission. This greater, societal mission is different from the specific missions of the individual classes, because it assumes and includes them to itself, the whole.

Likewise, does cultural hegemony work; although each person in a society meaningfully lives life in his or her social class, society's discrete classes might appear to have little in common with the life of an individual person. However, perceived as a whole, each person's life contributes to the greater society's hegemony. Diversity, variation, and freedom will apparently exist, since most people “see” many different life circumstances; but they are incapable of perceiving the greater hegemonic pattern created when the lives they themselves witness coalesce into a “society”. Through the existence of minor, different circumstances, a greater, layered hegemony is maintained, not fully recognized by most of the people living in it.^[4]

In a layered cultural hegemony, personal "common sense" maintains a dual structural role. Individuals utilize this "common sense" to cope with daily life and explain to themselves the small segment of the social order they come to witness in the course of this life. However, because it is by nature limited in focus, "common sense" also inhibits the ability to perceive the greater, systemic nature of socio-economic exploitation that cultural hegemony makes possible. People concentrate their attention upon their immediate concerns and problems in their personal lives, rather than upon the fundamental sources of their social and economic oppression.

39. Problematyka powiązań kultury z ideologią i władzą (Marks, Althusser, Foucault)

Ideologia jest to powstała na bazie danej kultury wspólnota światopoglądów, u podstaw której tkwi świadome dążenie do realizacji określonego interesu klasowego lub grupowego albo narodowego.

Marks- Nie świadomość ludzi określa ich byt, lecz, przeciwnie, ich byt społeczny określa ich świadomość. Podział na bazę [warunki bytowe] i nadbudowę człowieka [kultura, wartości]. Kultura jako całość. Klasy- ideologiczne podłoże kultury i jej takowe cele.

40. Czym jest przemoc symboliczna wg P. Bourdieu?

Przemoc symboliczna : miękka forma przemocy, która nie daje po sobie poznać, że jest przemocą. Polega na uzyskiwaniu różnymi drogami takiego oddziaływania klas dominujących czy uprzywilejowanych na całość społeczeństwa i na klasy podporządkowane, by podporządkowani postrzegali rzeczywistość, w tym samą relację dominacji, której są ofiarą, w kategoriach percepcji i oceny, które wyrażają interes klas dominujących. W ten sposób podporządkowani postrzegają swoją sytuację jako naturalną lub nawet korzystną czy pożądaną dla nich samych, bo postrzegają rzeczywistość społeczną w kategoriach stworzonych przez klasy dominujące w celu legitymizacji ich dominującej pozycji. Koncepcja przemocy symbolicznej wiąże się z koncepcją habitusu.

Wg Bourdieu to system schematów myśli, percepcji, oceniania i działania. Jego koncepcja zakłada, że habitusem jest całe pomysłotwórcze otoczenie określonej osoby. Obejmuje to także osobiste wierzenia, skłonności oraz sposoby rozwiązywania problemów (wybór drogi, odpowiednie zachowanie). Teoria habitusu kwestionuje założenia koncepcji wolnej woli, z racji tego, że zakłada ograniczoną (przez usposobienie, czy gotowość do działania) możliwość wyboru. Jednak człowiek nie jest automatem, ponieważ każdy habitus wykazuje pewną elastyczność, ale żaden nie jest wyłącznie wolną wolą. Ogromna część koncepcji habitusu zwraca uwagę na to, że istnieją nieograniczone możliwości działania, o których dana osoba nigdy by nie pomyślała. Z tego powodu takie opcje realnie nie istnieją, ponieważ nie można z nich korzystać. W typowych sytuacjach społecznych jednostka polega na znacznym zasobie scenariuszy zachowań i dużym zasobie wiedzy, co ukazuje człowieka jako posiadającego pewien obraz świata i przygotowanego do reakcji w określonej sytuacji.

Grupa społeczna może wywierać nacisk symboliczny, gdy posiada wystarczająco duży kapitał symboliczny, który uzyskuje w drodze konwersji nań innych odziedziczonych lub zdobytych kapitałów.

• poprzez system edukacji i wpajane treści,

• poprzez symboliczną otoczkę pola władzy, na którą mogą się składać np.: monumentalna architektura, onieśmielająca "szarego człowieka, insygnia i atrybuty władzy, specyficzny język, tytuły szlachecie, naukowe, kościelne itp.

• poprzez otaczanie się drogimi przedmiotami, strojami, pojazdami

Przykłady: wyzysk w najgorszych okresach feudalizmu, mimo, że szlachta stanowiła tylko mały procent społeczeństwa oraz relacje pomiędzy płciami (dominacja męska)

41. Główne przejawy i uwarunkowania polityki tożsamości (w powiązaniu z nowymi ruchami społecznymi)

Tożsamość to poczucie własnego „ja”. Tożsamość jednostkowa-czym jest ja? Poczucie

przynależności. Tożsamość społeczna- obejmuje cechy jakie jednostce przypisują inni

ludzie. Jednostka widzi siebie poprzez cechy społeczne, przynależność społeczną.

Tożsamość zbiorowa- kolektywna. Np. grupa narodowa, etniczna, zawodowa, płciowa. Silnie

związana z osobowością. Trudno o organ samowiedzy.

Globalizacja:

1.Izolacja w celu ochrony własnych kultur lokalnych

2.Przekraczanie barier, wyjście poza wspólnoty lokalne

Usieciowienie społeczeństw- powstają nowe tożsamości, potrzeba wyodrębnienia się.

1.Tożsamość legitymizując, rozpowszechnione oraz dominujące instytucje

2. Tożsamość oporu- grupy w mniejszości

3. Tożsamości projektujące- łączą ponad podziałami, np. afroamerykanie

Grupa pojmowana jako całość jest ciągle podatna na zacieranie granic, musi ciągle walczyć.

Tożsamość jest odzwierciedleniem stylu życia grupy. Wysoki stopień ujednolicenia percepcji

danej kultury. Kulturowa Walencja- kultura uznana za własną.

Styl życia- osobisty wybór jednostki, dają poczucie przynależności, albo jej zamazywanie.

42. Tożsamość płciowa (męskość, kobiecość) jako twór konstruowany (ujęcie Judith Butler)

Judith Butler to była lesbijka i zapewne ją to bolało, jako że urodziła się w latach 50., zajmowała się teoriami władzy, seksualności, tożsamości i płci, miała przekonania feministyczne i napisała książkę Uwikłani w płeć (tak starą jak my, a przynajmniej większość), którą zapoczątkowała queer theory ( dziedzina w ramach uwaga uwaga KULTUROZNAWSTWA!, zajmuje się kategoriami tożsamościowymi, związanymi z ludzką seksualnością; dyskusje o heteronormatywnym charakterze kultury), krytykowała wszelkie tożsamości płciowe i seksualne, które uważa się za naturalne czy normalne, ale też krytykowała feminizm, że się za ściśle samookreśla i definiuje w sposób ograniczający inne kobiety. Pani Butler widziała w tym echo znanych w tradycyjnym społeczeństwie twardych podziałów na płeć męską i żeńską, które wyznaczały hierarchię. Zradykalizowała opozycję między płcią kulturową (gender), a płcią biologiczną (sex), bo naszą gender definiuje nie to czym jesteśmy, ale to jak się zachowujemy i co robimy i co chcemy pokazać innym. Koncepcja performatywności płci.

Wg książki istnieje absolutna tożsamość kobieca, która potrzebuje reprezentacji w polityce i języku; kobiecość i męskość są kategoriami skonstruowanymi przez klasę społeczną, pochodzenie etniczne i kulturowe, seksualność itd., tożsamości podlegają nieustannemu różnicowaniu i należy unikać polityki zakładającej jednorodną tożsamość i cza zaprowadzić nową formę feminizmu uwzględniającej ogromne zróżnicowanie kobiet i mężczyzn. Nie potrafimy postrzegać innych ludzi bez kontekstu płciowego, sposób rozumienia płci biologicznej wynika z kultury - przekonania i pojęcia w języku. Wrażenie, że płeć biologiczna jest naturalna to efekt powtarzających się w społeczeństwie czynności i rytuałów, które powodują przypisywanie kobietom i mężczyznom rozmaitych cech, które wydają się wypływać z biologii, a tak naprawdę wynikają z kultury. Płeć kulturowa jest tworem kultury i społeczeństwa, a płeć biologiczna jest kulturową interpretacją biologii zdeterminowaną przez panujące w społeczeństwie przekonania i postawy. Zarówno płeć kulturowa jak i sposób rozumienia płci biologicznej są konstrukcjami społecznymi (konstrukcjonizm społeczny).

43. Charakterystyka trzech fal feminizmu; odmiany feminizmu (liberalny, socjalistyczny, różnicy, postkolonialny, poststrukturalistyczny).

Feminizm - nurt myśli politycznej i nurt społeczny dążący do równouprawnienia kobiet; istnieje wiele jego nurtów, odróżniających się stanowiskami politycznymi, radykalizmem i poglądami na temat płci kulturowej; współcześnie pod pojęciem feminizmu rozumie się nowy ruch feministyczny (drugiej fali), za którego początek uważa się wydanie przez Betty Friedan książki pt. Mistyka Kobiecości w 1963 r.; głównie sobie dążą do emancypacji kobiet i równouprawnienia płci, pod względem formalnym i faktycznym, zajmują się problemem kobiecości, konstrukcją płci kulturowej i zwiększeniem udziału kobiet w różnych obszarach życia ach ta cudowna wikipedia.

Były trzy fale:

Fala pierwsza (ok. 1840 - 1920) - aktywność ruchu amerykańskich i angielskich sufrażystek, które chciały zreformować prawo rodzinne, prawo wyborcze i ekonomiczne warunki życia kobiet. Paniom udało się uzyskać prawa wyborcze, najwcześniej w Nowej Zelandii w 1893r.; ruch miał charakter liberalny, ogólnie chciały zmiany w systemach prawnych; w Stanach to był szeroki nurt społeczny i miały nawet zjazd w Seneca Falls w 1848 r. szalone! Ruch feministyczny wyrósł z ruchu abolicjonistycznego (zniesienie niewolnictwa i handlu Murzynami) i potem przekształcił się w ruch kobiet, który miał jedno skrzydło konserwatywno-chrześcijańskie, a drugie radykalne. Przeprowadzono reformy edukacji i dziewczynki już mogły zdobyć wykształcenie. A sufrażystki to były takie panie, które szczególnie przed I wojną światową walczyły o prawo wyborcze pikietami, poświęceniem, protestem, nieposłuszeństwem obywatelskim i czasem przemocą. Duże zmiany przyniosła właśnie I wojna światowa, ponieważ panie zostały powszechnie zmobilizowane i poszły do pracy, co przyczyniło się do zmiany struktury zatrudnienia i stereotypów płci. Głównie były to białe kobiety z klasy średniej, klasa robotnicza się nie interesowała, a czarnych kobiet nie chciały, bo bały się braku poparcia.

Fala druga ( lata 60. i 70. XX w.) - terminu feminizm drugiej fali pierwszy raz użyła Marsha Lear w 1968 r., przede wszystkim Stany Zjednoczone i część Europy Zachodniej (Wlk. Brytania, Niemcy, Francja), głównie poruszały temat równouprawnienia na rynku pracy, kwestie kobiecej seksualności i prawa do aborcji, problem rozdziału między sferą prywatną i publiczną. Druga fala była wynikiem rozczarowania dotychczasowymi działaniami na rzecz równouprawnienia, bo to były tylko formalne gwarancje prawne, a w praktyce nic nie zmieniało. Ruch liberalny dalej postulował zmiany prawne, dzięki czemu rozwinęło się ustawodawstwo w zakresie równości w miejscu pracy, a ruch radykalny winił patriarchalną strukturę społeczeństwa jako źródło opresji i chciał radykalnej zmiany. W krajach europejskich fala była najczęściej związana z myślą socjalistyczną.

Fala druga i pół (postfeminizm) - pod koniec drugiej fali pojawiła się konserwatywna reakcja na jego postulaty i działania i owe polityczne osiągnięcia f.d.f się cofnęły niestety. Pojawił się pogląd, że feminizm osiągnął sukces i nie jest już potrzebny i nawet szkodzi kobietom.

Fala trzecia (od lat 80. XX w.) - uważano, że cele feminizmu nie zostały osiągnięte, a ruch powinien ulec radykalizacji. Do tej pory pomijano tematy etniczności, kwestii rasowych, podziałów ekonomicznych i religijnych. Inspirowano się głównie współczesną teorią społeczną i filozofią, w szczególności teorią krytyczną, poststrukturalizmem, postkolonializmem i ekologizmem. Zwrócono też uwagę na lesbijski feminizm, czarny, żółty i i zielony, bo przecież istota kobiecości się różni, a biała istota nie jest jedyną słuszną. Również temat różnorodności kobiecych perspektyw i doświadczeń.

feminizm liberalny -----> najstarszy i najszerszy, dąży do emancypacji kobiet poprzez zreformowanie społeczeństwa, zmiany w prawie, działalność polityczną i zmiany mentalności, liberalny charakter miała pierwsza fala, przystaje na tradycyjny rozróżnienie sfery prywatnej i publicznej, był związany ze środowiskami prawicowymi, chce sukcesu politycznego i zmian systemu prawnego, ogólnie tak sobie jest

feminizm radykalny ----> nie lubi liberalnego, bo uważa, że ich program jest nieskuteczny i szkodliwy, nie chce reformować, ale dąży do całościowej przemiany społeczeństwa, dzielą obszar walki na sferę prywatną, kulturę i wszystkie sfery społeczne, sprzeciwia się męskiej dominacji opartej na patriarchalnej strukturze społeczeństwa, władza mężczyzn ma charakter polityczno-prawny , ekonomiczny i kulturowy, walka z męską dominacją w języku, odrzuca stopniowe reformy i chce rewolucyjnych zmian, chcą przedefiniowania płci kulturowej np. przez rozwój kultury androgynicznej, i zniszczenie tradycyjnych ról płciowych. Podział sfer na publiczną i prywatną jest złe, bo kobity siedzą w domu a faceci rządzą.

feminizm socjalistyczny -----> przyczyna opresji kobiet jest system kapitalistyczny, który jest oparty na wyzysku pracowników i specyficznie wyzyskuje i dyskryminuje kobiety, męska dominacja nad kobietami to efekt konkretnych męskich interesów i aby je utrzymać, mężczyźni stworzyli sieć odpowiednich instytucji, kobiety osiągną niezależność, gdy zmieni się system gospodarczy

feminizm różnicy -----> kobiecość wcale nie musi być przeszkodą, jeśli obróci się ją w wielki atut i zacznie z szacunkiem eksponować otoczeniu, nie postuluje równości, płeć męska jest nosicielem największego zepsucia i moralnego zatracenia xD nie dążą więc do bycia mężczyznami, bo kto by chciał być zepsuty, tylko są od nich lepsze, separatyzm, mężczyźni to problem

feminizm postkolonialny -----> uważa, że rasizm, kolonializm i ich skutki są nierozerwalnie związane z tematyką gender i rzeczywistością nie-białych i nie-zachodnich kobiet; zachodnie kobiety uniwersalizowały problemy kobiet, a ich wystąpienia mogły być niezrozumiałe i nie reprezentować wszystkich kobiet na świecie, słowo "kobieta" ma określeć jedynie płeć, a nie klasę społeczną i tożsamość etniczną, zachodnie feministki ignorowały głosy nie-zachodnich, są podobieństwa między ostatnio zdekolonializowanymi narodami i pozycji kobiety w patriarchacie - podobne perspektywy społeczne grup marginalizowanych w stosunku do kultury dominującej; silne związki z czarnym feminizmem, bo zawiera temat rasizmu - obie grupy walczyły o uznanie ich własnej kultury, nie tylko przez mężczyzn w tejże kulturze, ale też zachodnie feministki

feminizm poststrukturalny -----> inspiruje się poststrukturalizmem, podkreśla warunkowy i dyskursywny charakter wszystkich tożsamości, krytykuje patriarchat; narzędzie do analizy literackiej, nawet w angielskiej wikipedii prawie nic nie było, co ona wymyśla

44. Geneza oraz obszar badawczy socjologii sztuki; powiązania sztuki ze społeczeństwem

w ujęciu socjologicznym sztuka jako element kultury ludzkiej jest złożonym układem różnych wzajemnie oddziałujących elementów a układ ten socjologowie nazywają  systemem artystycznym. Socjolog zajmuje względne stanowisko wobec dzieła sztuki czyli dostrzega w nim różne wyrazy tworzenia oraz odmienne sposoby indywidualnego i społecznego poznania. Kompetencje socjologii sztuki sukcesywnie wzrastają przy poznawaniu kontekstu, uwarunkowań  sztuki, jego tworzenia, obecności w życiu ludzi i odbioru.

Poznawcze ograniczenia socjologii sztuki:

- spotyka się z licznymi uwagami krytycznymi i zastrzeżeniami własnego zakresu i metod badań  wytworów. Zastrzeżenia te są następujące: socjologia sztuki znajduje się w stanie ciągłego opóźnienia, dlatego trzeba ją tworzyć i udoskonalać jej metody. Ma słabe podłoże teoretyczne a badania nie są na najwyższym poziomie.

-socjologii sztuki brakuje wnikliwości  a widoczny jest niedostatek precyzyjności w poznawaniu dzieła sztuki

- socjologia sztuki często chętnie zapożycza poglądy na sztukę z innych nauk ją  badających

- ujmuje sztukę jednorodnie nadmiernie wiąże ją z określoną grupą społeczną  akcentując  przy tym ideologiczną funkcję sztuki

-dla socjologii niejasne jest zagadnienie ciągłości sztuki, zmiany epokowe nie zmieniają  wszystkiego w sztuce, są w niej elementy trwałe i zmienne

- trudne są badania socjologiczne relacji między wewnętrzną strukturą dzieła artystycznego a warunkami decydującymi o tej strukturze

- socjologia jest wiedzą  koniunkturalną zależną od polityki i od ideologii w pewnym stopniu 

Socjologii sztuki grożą dwie pułapki:

- redukcjonizm

- nieistotność 

Redukcjonizm występuje wtedy gdy sztuka pod każdą postacią zostaje sprowadzona do warunków ją determinujących, ograniczających.

Nieistotność jako błąd oznacza formułowanie wiedzy mało wartej, znaczącej do poznania samej sztuki. To poczucie jest widoczne u socjologów dla których sztuka rzadko jest najważniejszym przedmiotem badań.

Rodowód (geneza) socjologii sztuki nie jest więc jednolity, krytycy twierdzą, że socjologia sztuki nie zdołała ukształtować swojego wyraźnego zaplecza badawczego, nie ma jednolitej metody, brak jej zorganizowanych form instytucjonalnych. 

Socjologia sztuki zajmuje się społecznym aspektami sztuki i estetyki, socjologia sztuki w ujęciu historycznym to socjologiczna historia sztuki - jak różne społeczności przyczyniły się do pojawienia się niektórych artystów. W latach 70. niejaka Hanna Deinhard napisała książkę o długim tytule, w której wymienia zagadnienia w mglisty sposób określające cechy socjologii sztuki: punktem wyjścia jest pytanie, jak to możliwe, że dzieła sztuki, które zawsze powstają jako produkty działalności człowieka w określonym czasie i społeczeństwie dla określonego czasu, społeczeństwa i funkcji, nawet kiedy nie zawsze są produkowane jako dzieła sztuki, mogą żyć poza swoim czasem i wydawać się wyraziste i znaczące w zupełnie różnych epokach i społeczeństwach. I w jaki sposób wiek i społeczeństwo które wyprodukowały dzieło są rozpoznawane w pracach.

Socjologia traktuje sztukę jako specyficzny sposób komunikowania się między ludźmi, a artystów i publiczność jako uczestników tej sytuacji. Podczas gdy dla nie-socjologa artystą może być twórca, który nie pokazuje nikomu swoich dzieł, dla socjologa kultury artysta jest artystą wtedy, gdy stworzy fakt społeczny, czyli znajdzie odbiorcę. Pozbywanie się jakichkolwiek wartościowań, nie ma sztuki złej czy dobrej, bo socjolog nie ma kwalifikacji, żeby to oceniać. Do badań społecznych stosuje metody empiryczne, a potem to statycznie analizuje. Przedmiot badania musi więc być uchwytny i zauważalny. komunikacja artysty z odbiorcą ma charakterystyczne cechy (tutaj kultura duchową - wyższą i autoteliczność, nie wiem o co temu panu chodzi). Sztuka to wartość instrumentalna, skłania do bezinteresownego odbioru, dlatego należy do kultury wyższej. W empirycznych badaniach artystów, odbiorców i ich dzieł trudno jest określić autoteliczność, która jest wyrazem ludzkich intencji, to badani mają potencjalną zdolność do bezinteresownego uczestnictwa w tej komunikacji, a same dzieła są zdolne do unikania powikłań w treści przynoszących komukolwiek zamierzoną korzyść

.

45. Izolacjonizm i emanacjonizm - charakterystyka

izolacjonizm - poznajemy duchowo dzięki metodom wewnętrznym, które respektują autonomię poznawanych faktów, czym gwarantują obiektywną ocenę ich pozycji w kulturze; nurt wewnętrznie zróżnicowany dupa dupa dupa, brak uczestnictwa lub łączności z większym systemem kulturowym, może być narzucony wewnętrznie lub zewnętrznie;

i jeszcze cecha kultury ludowej, wynika z ekonomicznego i politycznego położenia ludności wiejskiej, podział na izolację horyzontalną (przestrzenną) i wertykalną (odgrodzenie od warstw wyższych i ich kultury), rezultat to izolacja świadomościowa, swoje było lepsze i piękniejsze, obcy podejrzani i niedobrzy, czasem miało formy ksenofobiczne

emanacjonizm - czyli orientacja „poheglowska”, sztuka, stanowiąc integralną część systemu kultury, pozostaje w ścisłych relacjach z myślą intelektualną, religijną, filozoficzna, z mentalnością i obyczajowością, a analiza wytworu artystycznego oznacza zawsze bezdyskusyjne kontekstowe zapośredniczenie

46. Społeczno-kulturowe funkcje sztuki.

Funkcje sztuki

• estetyczna - tzn. że dzieło powinno dostarczyć piękna, wywołać w odbiorcy swoiste przeżycia estetyczne, skup uwagę na dziele

• komunikacyjna - artysta przez swe dzieło porozumiewa się z odbiorcą, zarówno w obrębie kultury jak i poza nią

• poznawcza - odbiorca poznaje nie tylko dzieło ale też historię przodków, poprzez dzieła może się "przenieść" do świata ówczesnego

• etyczna (wychowawczo-edukacyjna)- sztuka wychowuje, uczy, nakłania, uwidacznia pewne wzorce postępowania

• metafizyczna (religijna magiczna) -religia/inne wierzenia narzucały swoim wyznawcom określone .wzorce postępowania, normy etyczne dzieła sztuki pobudzają uczucia Muzyka, obrazy, rzeźby architektura służą religii, ale też czerpią z niej tematykę swoich dzieł.

• emocjonalna - objawia się głównie w tańcu i muzyce, przejawia się w postaw twórcy i wyraża przez niego uczuciach, jak i w postawie odbiorców którzy na te uczucia reagują właściwymi sobie emocjami

• terapeutyczna - sztuka leczy, katharsis - oczyszczenie psychiki.(muzykoterapia dogoterapia, poezjoterapia, wideoterapia, socjoterapia biblioterapia filmoterapia)

• ludyczna(zabawowa) - pozwala się rozprężyć i odstresować się. Zagospodarowanie wolnego czasu Taniec, muzyka, komedia, farsy w teatrze

• indyfikacyjna (integracyjna) - sztuka integruje i wykazuje przynależność do pewnej grupy społecznej (lekarze, harcerze, muzycy, Polacy), zauważalne w przypadku dzieł, które pełnią w danej kulturze rolę symbolu, powszechnie rozpoznawanego znaku

• użytkowa - jest to sztuka którą posługujemy na co dzień, rzemiosło, architektura, przedmioty codziennego użytku, ale także satyra, muzyka taneczna, sztuka dziennikarska

• (proces komunikacji społecznej poprzez sztukę, odbiór sztuki sankcjonuje jej społeczne istnienie, współistnieje wiele funkcji sztuki wg J. Duviguarda)

• - komunikacyjna - stanowienie społecznego obszaru, na gruncie którego możliwe jest nawiązywanie nowych stosunków społecznych (np. publiczność ----> fankluby): proces komunikacji między artystami i odbiorcami, ale również między samymi artystami i samymi odbiorcami

• - tworzenie nowej rzeczywistości społecznej i możliwość jej zmiany; dzieło może być zamieszane w wydarzenie, które mają wpływ na zmiany społeczne lub samo być takim wydarzeniem ( np. „Dziady” w 1968)

• - estetyczna - ma wywoływać u odbiorcy swoiste przeżycia estetyczne

• - etyczna, propagandowa, wychowawcza - wychowuje, uczy, nakłania, uwidocznia wzorce postępowania, normy

• - metafizyczna (religijna) - dzieła powstają z motywacji religijnej i mają pobudzać uczucia, służą życiu duchowemu i religii, ale też czerpią z niej tematykę swoich dzieł

• - emocjonalna - w tańcu i muzyce

• - ludyczna (zabawowa) - odpręża i odstresowuje przez czynne uczestnictwo lub odbiór w charakterze widza

• - identyfikacyjna i integracyjna - integruje i wykazuje przynależność do pewnej grupy społecznej, pozwala zachować tożsamość kulturową

• - użytkowa - sztuka usługowa

---