ZOOLOGIA

WYKŁAD 1
PIERWOTNIAKI

Zróżnicowanie zwierząt

Pierwotniaki 30 000

Jamochłony 9 000

Płazińce 15 000

Obleńce 10 000

Mięczaki 100 000

Pierścienice 7 000

Pajęczaki 35 000

Skorupiaki 25 000

Owady 850 000

Ryby 18 000

Płazy 2 500

Gady 6 000

Ptaki 8 590

Ssaki 4 500

Pierwotniaki - duża grupa organizmów, które zostały na komórkowym poziomie organizacji i na tym poziomie znalazły odpowiednie dla siebie warunki.

Podkrólestwo - Protozoa (Pierwotniaki)

Typ - wiciowce

Podtyp: wiciowce roślinne, wiciowce zwierzęce, opalina

Typ - sarkodowe

Podtyp: krzemionki, promienionóżki

Typ - Apicomplexa

Podtyp: sporowce

Typ - Microsporidia

Typ - Canisporidia

Typ - orzęski

Wiciowce

Organizmy autotroficzne (samożywne) i heterotroficzne (odżywianie zależne od warunków), wyposażone w wici.

Sarkodowe

Poruszają się za pomocą pseudopodiów (nibynóżek), posiadają struny szkieletowe.

Apicomplexa

Pasożyty (głownie sporowce) wewnątrzkomórkowe, występują tabularnie.

Microsporidia

Pasożyty komórkowe lub tkankowe, zarażenie przez spory, wyposażone w tzw. amebulę.

Canisporidia

Pasożyty zwierząt wodnych, mają trofozoity w postaci jedno- lub wielokomórkowego plasmodium.

Ciliata

Organizmy wolnożyjące, złożony aparat rzęskowy, procesy płciowe w postaci koniugacji.

Występowanie

- gleba

- wody śródlądowe

- morza

- wszystkie rejony klimatyczne

- płyny organizmów (pasożytnicze)

Znaczenie

30 000 gatunków na całym świecie, żyją w wodzie, w płynach ustrojowych, w roślinach.

Wolnożyjące

- są wskaźnikiem procesów biologicznych (zanieczyszczenie wody i gleby)

- regulują liczebność bakterii w środowisku, uczestniczą w samooczyszczaniu wód i gleby

- pierwotniaki glebowe zwiększają żyzność gleby (białko i związki organiczne stanowią nawóz dla gleby)

- wchodzą w skład planktonu - znaczenie w odżywianiu zwierząt wodnych

- tworzą podkład wapienny (skamieliny przewodnie, surowiec przemysłowy)

- ograniczają liczebność owadów - ich pasożyty

Pasożytnicze

- wywołują choroby i śmierć zwierząt i ludzi

Symbiotyczne

- umożliwiają zwierzętom trawienie celulozy

Wolnożyjące

Euglena - klejnotka (wiciowiec)

- 200 mikrometrów długości

- występuje w ściekach i wodach wolnopłynących

- wpływa na produkcyjność wód

- w sigmie (plamce ocznej) występuje barwnik astaksanol notowany tylko u skorupiaków

- substancje zapasowe: paramylon, leukozyna

- pellikula - warstwa zewnętrzna, nadaje kształt

- nadają wodzie zieloną barwę

Toczek (Volvox)

- kolonie 1 mm

- jednokomórkowiec

- wody stojące i wolnopłynące

- wegetatywne (zewnętrzne) i generatywne (wewnątrz kolonii)

- połączenie plazmodesmami

Nocoświetlik

- emitują światło

- największy wiciowiec (1 mm)

Orzęski (Ciliata)

- np. pantofelek

- trichocysty i włókienka

- otwór gębowy i odbytowy na dnie peristom

- dwie wodniczki tętniące (działają na przemian)

- dwa jądra

Wirczyk (Virticella)

- peristom ze spiralnym podwójnym rzędem rzęsek

- jedna wodniczka tętniąca

- jądro ma kształt podkowy

- kurczliwa nóżka

Małżynek (Stylonychia)

- wody słodkie i słone

- struna grzbietowa i brzuszna

- jadro wegetatywne, rozszerzone na biegunach

Trąbik (Stentor)

- ma 1 - 2 mm

- siedzi na nóżce, przytwierdzony grupą do podłoża

Pełzak - ameba

- zróżnicowanie plazmy na ekto- (wąska, przeźroczysta) i endoplazmę (ziarnista)

Typ: sarkodowe

Podtyp: otwornice

- morskie

- wytwarzają pęcherzyki wapienne, które budują skały osadowe

- Fusulina - karbon, perm

- Numulites - trzeciorzęd

Klasa: promienice

- morskie, w tropikalnych głębinach

- szkielety krzemionkowe

- z nich powstała wyspa Barbados na morzu Karaibskim

Klasa: słonecznice

- słodkowodne, planktonowe

- brak szkieletu zewnętrznego

Pierwotniaki glebowe

- biomasa 50 - 200 kg/ha

- należą do mikrofauny glebowej

1. Geobionty, żyją w glebie całe Zycie

2. Hydrobionty - potrzebują wody, gdy jej brak tworzą cysty

3. Eurobionty, są kosmopolitami

Występowanie w rizosferze (przy korzeniach)

1. wiciowce - 10³ - 10⁵ w 1 g gleby

2. orzęski - 10³ w 1 g gleby

3. Testacea - 250 - 70 000 w 1 g gleby

Orzęski komensaliczne

1 - 2 mln osobników pierwotniaków w 1 cm³ treści żołądkowej zwierząt.

Rząd: Entodiniomorpha - Entodinium, Epidinium

Rząd: Trichostomatida - Isotricha, Dasitricha

Pierwotniak szkodliwy

Wiciowiec - w plantacjach kawy żeruja Phytosomonas leptorasorum. Powodują nekrozę łyka. Są przenoszone przez pluskwiaki.

Ichtyobodo negator - powoduje śmierć ryb. Wywołują kostiazę - białe naloty na skrzelach, duszenie ryb.

Trypanosoma - przenoszone przez muchy tse-tse.

T. bruceli (nagana) - uniemożliwia hodowle bydła, powoduje wyludnienie terenów

T. evansi (surra) - uśmierca konie, psy, osły, słonie. Przenoszona przez mrówki, nietoperze, kleszcze.

T. brucei gambiense - śpiączka afrykańska u ludzi

Świdrowiec koński - zaraza przenoszona w trakcie krycia

Lamblia - przenoszona przez brudne ręce, pasożytuje w jelicie cienkim i przewodach pokarmowych. W 1 g kału można znaleźć 20 mln cyst.

Leishmania tropica - wrzód wschodni

Leishmania donovani - choroba węzłów chłonnych. Spadek liczby leukocytów, zanik odporności.

Rzęsistek pochwowy - zarażenie 50% populacji, układ wydzielniczy i rozrodczy. Spotykany we wszystkich regionach świata.

Rzęsistek bydlęcy - trudności z zapłodnieniem, 6 - 12 tydzień - poronienie

Rzęsistek ptasi - duża śmiertelność ptaków

Histomonas meleagridis - u indyków ciemne zabarwienie i kał koloru siarki, powoduje śmierć

Elimera stiedae - pasożyt przewodów żółciowych zającokształtnych

Plasmodium vivat - ruchliwy, gorączka co 48 h

P. falciparum - sierpowy - co 24 - 48 h

P. malariae - pasmowy - co 72 h

Malaria - Ameryka Południowa, Afryka, Azja

Typ: Apicomplexa

Podgrupa: Piroplasma babesia

Przenoszona przez kleszcze, pasożytują w erytrocytach zwierząt kopytnych.

Typ: Microsporidia

Nosema apis

Pasożyt pszczół, w nabłonku jelita.

Nosema bombycis

Pasożyt jedwabników, na ciele gąsienic ciemne plamy.

Typ: Sarcodina - sarkodowe

Pełzak czerwonki, występuje w rzekach i jeziorkach.

Typ: orzęski

Podtyo: kulorzęsek

Występuje pod nabłonkiem ryb słodkowodnych. Owrzodzenie skóry, płetw.

WYKŁAD 2
PŁAZIŃCE I OBLEŃCE

Zależności filogenetyczne

- U prostych tkankowców (jamochłony), występują dwie warstwy: ektoderma i endoderma - dwuwarstwowce

- U płazińców występuje trzeci listek zarodkowy - mezoderma (trzywarstwowe), wykształciły go jako pierwsze

Robaki (Vermes)

- płazińce

- obleńce

- pierścienice

Płazińce

- wirki

- skrzelowe

- przywry

- tasiemce

Trzy ostatnie - pasożyty

Cechy

- symetria dwuboczna

- spłaszczenie grzbietowo-brzuszne

- wór powłokowo-mięśniowy - jednowarstwowy nabłonek

- syncytium (pasożyty - tegument)

- pierwotna jama ciała wypełniona parenchymą

- układ pokarmowy niedrożny lub brak

- protonefrydialny układ wydalniczy

- hermafrodyty proste lub złożone

- brak układu krwionośnego i oddechowego

Wirki (Tubellaria)

- orzęsiony nabłonek zewnętrzny

- drapieżne

- wody słodkie i słone, wilgotna gleba

Skrzelowe (Monogenea)

- pasożyty zewnętrzne ryb (skrzela, skóra)

- pasożyt pęcherza żal

- skrzela skorupiaków

Dactylogyrus vastator

- pasożytuje na skrzelach, rzadziej skórze

- oncomiracidium

- atakuje narybek, powoduje martwice tkanek, nadmierne wydzielanie śluzu

Gyrodactylus elegans

- zmatowienie skóry

- mleczny nalot ze śluzu

- łuszczący się naskórek

Diplozoon paradoxum

- skrzela

- oncomiracidium

- diporpa

- dalszy rozwój po znalezieniu partnera

Przywry (Trematoda)

- wewnętrzne

- jedna lub dwie przyssawki

- pokarm pobierany przez gardziel pod przyssawką gębową

- cykl rozwojowy złożony, ze zmianą żywiciela (larwy mogą się romnażać)

- żywiciel pośredni - bezkręgowce

- ostateczny - kręgowce

- jajo

- miracydium

- sporocysta

- redia

- cerkaria

- metacerkaria

Fasciola hepatica - motylica wątrobowa

Fascilloza - choroba przeżuwaczy, atakuje przewody żółciowe, żywicielem pośrednim jest błotniarka moczarowa (6 mm).

Dicrocoelium dendriticum - motyliczka

I żywiciel - ślimak lądowy (metacerkaria)

II żywiciel - mrówka (cerkaria)

Schistosoma haematobium - przywra krwi

I - nikanie cerkarii przez skórę, objawy skórne

II - wędrówka we krwi

III - zmiany w narządach (pęcherz)

Schistosoma japonicum - rózne schodzenia, żyje pod skórą

Prosthogonimus - przywra ptasia

Tasiemce (Cestoda)

- dojrzałe jelito

- brak układu pokarmowego - osmotrofia

- skoleks (główka) z przyssawką lub bruzdkami

- proglotydy (człony)

- tworzy strobilę

- człony maciczne są wydalane

Pseudophyllidea	Cyclophyllidea
- jajo z oncosferą - koracidium (wolnopływające) - procerkoid - plerocerkoid	- jajo z oncosferą - wągier - cysticerkoid - bąbel - ceurus

Pseudophyllidea - rzemieniec (30 - 40 cm)

- wolnożyjące koracidium - widłonóg - procerkoid - ryba (śnięcie ryb) - plerocerkoid - ptak/jelito cienkie

Diphyllobotrium latum - bruzdogłowiec szeroki (3 - 10 m)

- oczlik - procerkoid

- ryba - plerocerkoid

- ssak - jelito cienkie (anemia)

Cyclophyllidea

Taenia solium - tasiemiec uzbrojony (4 - 12 m)

Taenia saginata - tasiemiec nieuzbrojony (2 - 8 m)

Świnia/krowa - wągry w mięśniach poprzecznie prążkowanych

Jeśli człowiek zje jajo - wągier

Echinococcus granulosus - bąblowiec (2, 01 - 5, 02 cm)

Żywiciel ostateczny - psowate

Żywiciel pośredni - człowiek, wszystkożerne - zarażenie poprzez zjedzenie jaj z onkosferami, uwolnienie z osłonek jajowych do narządów

- pęcherz - larwa echinokoku, do kilkunastu cm średnicy

- w jego ścianie drogą pączkowania tworzą się komórki lęgowe

Taenia multiceps - tasiemiec kręćkowy (40 - 100 cm)

Żywiciel ostateczny - psowate

Żywiciel pośredni - owce, ludzie, kołowacizna owiec

Obleńce (Nemathelminthes)

- 0, 3 mm - 1 m

- ciało obłe, wydłużone

- wór powłokowo-mięśniowy

- bezkomórkowy naskórek

- syncydjalna hipoderma

- płyn surowiczy/ komórki pochodzenia mezenchymatycznego

- drożny układ pokarmowy i układ rozrodczy

- rozdzielnopłciowe

- wzrost połączony z linieniem

Nicienie (Nematoda)

- wolnożyjące, glebowe (saprofagi, bakteriofagi, drapieżne, pasożyty)

- fitofagi

- pasożyty bezkręgowców (owady) i kręgowców

Biomasa - (5 - 10 mln) 20 g/m²

Liczebność

- szata roślinna

- zawartość substancji organicznej

- wilgotność gleby

- struktury gleby

- warunki tlenowe

- pH, temperatura, etc.

Pobieranie pokarmu

- mikrobiofagi

- fitofagi

- mycelofagi

- pantofagi (roślinne i zwierzęce)

- zoofagi - drapieżniki i pasożyty

Nicienie wpływają na:

- produkcje pierwotną

- rozkład organicznej (odżywianie mikroorganizmów)

- poziom liczebności konsumentów (drapieżniki i pasożyty)

Szkodliwość bezpośrednia

- mechaniczne uszkodzenie tkanek, itp.

Zmiany fizjologiczne

- zahamowanie wzrostu komórki

- nadmierne mnożenie się komórek

- zabijanie komórek rośliny wokół nakłucia - nekrozy

Szkodliwość pośrednia

- rozwój patogenów - wirusy, bakterie ułatwiają wnikanie do roślin

- przenosicielstwo patogenów - wektory

Fitofagi atakują system korzeniowy, nieliczne w częściach naziemnych roślin.

Ektopasożyty żyją w mezosferze, odżywiają się sokami roślin.

Endopasożyty wnikają do środka rośliny, wprowadzają wydzieliny powodujące zmiany w metabolizmie, regulacji wzrostu.

Reakcja - brunatnienie, nekrozy, hipertrofia (zniekształcenie, narośla, galasy).

Pasożyty roślin

Węgorek przelicznik

- wewnątrz roślin

- nie tworzy cyst

- larwy II atakują młode rośliny

- liście, potem kłosy

- galasy zamiast nasion

Węgorek niszczyk

- 300 gatunków roślin - głównie cebulowe, ale również - zboża, ziemniaki

- w glebie zimuje larwa IV

- wnikają przez szyjkę korzeniową do roślin, atakują kłącza, bulwy, cebule, potem łodygi i kwiaty

- rozwój w tkance miękiszowej

Mątwiki

- na zewnątrz rośliny, wnika do niej jedynie fragment

- samice kuliste lub cytrynkowate, samce nitkowate

- zamarłe ciało samicy stanowi cystę

Mątwik buraczany (czarny)

- rośliny komosowate/krzyżowe

- w glebie w cystach (zima)

- larwy wydostają się w osłonek jajowych przy temperaturze 10 stopni

Mątwik ziemniaczany

- kuliste cysty na korzeniach (700 jaj)

- porażonych około 2/3 pól ziemniaczanych

Mątwik korzeniowy

- obrona rośliny poprzez wypuszczenie bocznych korzeni

Pasożyty owadów (Rhabditida)

R. mermithidae - niewystpecjalizowane pasożyty owadów, skorupiaków, pajęczaków

Heterorhabditidae - pokolenie hermafrodytyczne

Steinernematidae - rozdzielnopłciowe, stadium samców i samic olbrzymich

Cykl Steinernematidae - larwy inwazyjne - inwazja (wszystkie otwory), rozmnażanie, mumifikacja owada - rozwój samców i samic olbrzymich - 2 - 3 pokolenia w owadzie - stadium 4 opuszcza owada

Pasożyty kręgowców

Glista ludzka

Cykl - zjedzenie jaj przez muchy, np. sałata - człowiek (przewód pokarmowy) - krwioobieg - wątroba - serce - płuca - przewód pokarmowy - dostaje się do gardła gdzie zostaje połknięta - jelito grube - jaja

Glista świńska - większa, zapycha przewód pokarmowy

Glista końska

Glista ptasia

- u młodych - przebieg cyklu jak u glisty ludzkiej

- u dorosłych zwierząt - larwa - II - III - IV - otorbiają się w narządach

- samce giną

- samice - aktywują się w okresie ciąży (przewód pokarmowy)

- gryzonie zjadają larwy

Włosień spiralny

- produkuje trychninę

Cykl - samica rodzi młode - jelito cienkie - młode dostają się do mięśni poprzecznie prążkowanych, mózgu - organizm produkuje torebkę wapienną - rozwój larw - człowiek zjada mięso - larwy uwalniają się

Owsik ludzki (owsica)

Cykl - jaja w odbycie - powodują podrażnienie - dostają się do przewodu pokarmowego przez zjedzenie - rozwijają się samce i samice

Syngamus trachea

- pasożyt tchawicy ptaków (kuraki, wróblowate)

- żywiciel pośredni (nie jest niezbędny) dżdżownica

Metastrongxlus elogatus

- skrzela/płuca świni

- dostaje się z serca do płuc

Anisakis marina

- pasożyt żołądka, powoduje owrzodzenie

- atakuje zwierzęta morskie

- przypadkowym żywicielem może być człowiek

Włosogłówka

- jelito grube i jelito ślepe

Pierścienice (Annelida)

- segmentowane ciało

- wór pokarmowo-mięśniowy

- jednowarstwowy nabłonek

- mięśnie okrężne i podłużne pracują na zmianę (nicienie posiadają tylko podłużne)

- wtórna jama ciała

- układ krwionośny zamknięty

- początek cefalizacji

- początek układu lokomotorycznego

- początek układu oddechowego

- rozdzielnopłciowe lub hermafrodyty

- rozwój prosty lub z przeobrażeniem

- metameryczny układ wydalniczy

- centralizacja drabinkowego układu nerwowego

- wypustki/parapodia (niektóre gatunki)

- symetria dwuboczna

Trójwarstwowe

- ektodermalna epiderma

- endoderma wyścieła światło przewodu pokarmowego

- mezoderma - mięśnie, układ rozrodczy i wydalniczy, naczynia krwionośne

Występują w glebie i wodzie - saprofagiczne

Filtratory - plankton

- Glebożercy - ściółka i substancje organiczne

- Drapieżnicy - polują na narybek

- Padlinożercy

- ruch pełzający - antagonizm ruchów mięśni i szkielet hydrostatyczny

- pełzanie wspomagane - szczecinki

- parapodia i przyssawki

- pijawki - przyssawki

Występowanie

- morza, wody słonawe i słodkie, gleba, ściółka

Wieloszczety (Polychaeta)

- około 5000 gatunków

- wodne, wędrują lub pływają

- rozdzielnopłciowe - larwa trochofora

- rozmnażanie bezpłciowe (wegetatywne) - poprzez podział ciała

- pączkowanie

Tryb życia

W piasku i mule

- nalepiany

- złotorunki (mysz morska Aphrodita aculeata)

- nereidy

Osiadłe

- sabelle - żyją w rurkach inkrustowanych, np. odłamkami muszli

Znaczenie

- niektóre - symbioza z gąbkami

- niektóre jadalne (robak palolo)

- plankton ryb, itp.

- osiadłe - mineralizacja dna

- wykorzystywane przez wędkarzy

Skąposzczety (Oligochaeta)

- 2 500 gatunków

- wody słodkie

- wilgotne środowisko lądowe

- pokarm roślinny, materia organiczna

- gruczoł Morrena (wapienne)

- hermafrodytyczne

- brak wolnożyjące larwy

Rząd: Plesiopora

- rurecznik mułowy

- wazonkowiec

Rząd: Prosopora

- dżdżownica (32 gatunki)

- saprofagi - martwa materia organiczna, fragmenty roślin

- w przewodzie pokarmowym mikroorganizmy przerabiają substancje

- koprolity - odchody dżdżownicy zostawiane na powierzchni nocą

- zwierzają witaminy, azot przyswajalny, kwasy humusowe

- drążenie korytarzy pod powierzchnią oraz do 2 m, możliwość przesiąkania wody

- woda do 60% wydalana z koprolitam, itp.

- magazynują pestycydy - zagrożenie dla drobnych zwierząt

Dżdżownica kalifornijska

- zwiększa zawartość białka w glebie

- produkcja nawozu organicznego

Wazonkowce (Enchytraeidae)

- 35 gatunków

- gleba pól, ścieki, osady denne

- rozkład obumarłej materii organicznej

Rureczniki (Tubifex)

- strefa denna zbiorników słodkowodnych

- saprofagi

- przemieszczanie materii zalegającej na dnie zbiorników

- pokarm dla zwierząt akwariowych

Pijawki (Hirudinea)

- większe - 34 segmenty

- 450 gatunków, 23 w Polsce

- wody słodkie

- hermafrodyty

- zapłodnienie krzyżowe, wewnętrzne

- spermatofory do ciała partnera

- ektopasożyty

- pasożyty kręgowców, pół- i drapieżcy

- hirudyna

Rhynchobdellida

- półpasożyty, stałe lub czasowe

Pijawka rybia

- okalecza, powoduje grzybice

- u ssaków korzystających z wodopoju mogą powodować uduszenie

- skaleczenia, rany

WYKŁAD 3
STAWONOGI - SKORUPIAKI i SZCZĘKOCZÓŁKOWCE

- 1, 5 mln gatunków

- organizmy morskie, słodkowodny, lądowe

- wolnożyjące, pasożyty, komensale i symbioty

- osobniki diopauzujące (życie utajone) mogą znosić ekotremalne warunki od - 240 do 104 stopni

Długość życia - jętki - 1 dzień

- heteromoniczna budowa ciała

- tagmy

- przednie odnóża - aparat gębowy

- członowane parzyste odnóża (o różnych funkcjach) połączone stawami

Szkielet zewnętrzny

- zaczep mięśni (poprzecznie prążkowane)

- zbudowany z płytek zestawionych ruchomo

- wykształcony hemocel (pierwotna i wtórna)

- układ krwionośny otwarty

- serce - grzbietowe naczynie krwionośne

- brak nabłonków orzęsionych

- rozdzielnopłciowe (rzadko dzieworodne)

- złożony rozwój osobniczy (larwy)

- wzrostowi towarzyszy linienie

Podtyp

Skorupiakokształtne

Szczękoczułkowce

Tchawkodyszne

Gromada - skorupiaki

Podgromada

- podraczki

- rakowce

Plankton - zespół organizmów poruszających się biernie

Cyklomorfoza - okresowa zmiana wielkości i kształtu ciała (przyczyną jest lepkość wody)

Widłonogi (Copepoda)

- skład planktonu

- żywiciele tasiemców (pośrednie)

- pasożyt ssaków morskich i ryb

- wywołują chudnięcie i wycięczenie

- np. oczlik

Wioślarki (Cladocera)

- np. rozwielitka

- plankton

- pokarm ryb

Bioindykator - badanie pozostałości pestycydów w wodzie i toksyczności ścieków.

Rozmnażanie

1 rozwielitka - partenogeneza - 30 dni - 30 mln osobników

Małżoraczki (Ostracoda)

- drobne organizmy wodne do 2 mm, głębinowe maksymalnie 3 cm

- zwierzęta mikrofagiczne, drapieżniki, saprofagi

- pelagiczne, przydenne, komensale

Liścionogi (Phyllopoda)

- 46 małozróżnicowanych segmentów

- rzadkie samce

- pokarm dla ryb

- np. przekopnica

Wąsonogi (Cirripedia)

- morskie, przydenne, osiadłe

- skorupki z węglanuwapnia

- hermafrodyty

- np. pąkla, kaczenica, splewka (wesz rybia)

Rakowce (Astacidea) - dziesięcionogi, kroczące

- wszystkożerne

- oliwkowa barwa

Rak szlachetny (rzeczny, szewc)

Rak błotny (stawowy, krawiec)

Rak pręgowaty (amerykański)

- „szkodnik”

- dobrze znosi zanieczyszczenia

Rak sygnałowy

- z Kalifornii (1959)

- w latach 70-tych instytut Rybactwa Śródlądowego kupił 5000 sztuk

Homary, homarce, langusta (bez szczypiec)

Kraby

- głowotułów podwinięty pod odwłok

- złodziej palmowy

Krewetki

- poławiane 70 tys. ton

Stonóg murowy

- wilgotne miejsca

Szczękoczułkowce (Chelicerata)

Skorpiony (Scorpiones)

- 600 gatunków

- szczypce - zakończenia nogogłaszczek

- kolec jadowy

- młode noszone na grzbiecie

- zaleszczotki

- zjadają owady, roztocza

Pająki (Araneae)

- kądziołki przędne

- trawienie pozakomórkowe

- płachciarz - domowy

Roztocza

- szkodniki magazynowe

Rozkruszki

- rozkruszek mączny - żeruje na nasionach i produktach pochodzenia zbożowego

- sercowiec - nawet na meblach

- drobny - na gruboziarnistych

- suszowy - dżemy, itp.

Szkodniki roślin

- zjadają tkanki roślin lub wysysają soki

- wektory chorób roślin wirusowych i grzybowych

Szpeciele (Eriophyidae)

- narośla - galasy oraz rożki

- zniekształcenie organizmu - wielkie pąki

Przędziorki

- mozaikowatość liści

- tworzą oprzędy

Chmielowiec - dyniowate

W domostwach

Rubinowce

- na jesieni, na ścianach i meblach

Dermatophagoides sp.

- w kurzu domowym, pościeli

- 20 stopni i duża wilgotność

- powoduje astmę, zaczerwienienie skóry, swędzenie

Ptaszyniec

- krwiopijne

- żerują na ptactwie

- mogą atakować ludzi

- przenoszą zapalenie mózgu

Obrzeżki

- krew

Roztocze

- pasożyty zwierząt i człowieka

- ekto- i endoderma

- naskórek i torebki włosowe

- drogi oddechowe i inne organy wewnętrzne

- krew i limfa oraz tkanki, mogą wywołać nawet śmierć

Nużeńcowate

- torebki włosowe i łojowe

- nużyca, zakażenia gronkowcem

Świerzbowiec

- naskórkowe pasożyty ssaków

- świerzb (swędzenie, stany zapalne skóry)

- wnikają do ucha środkowego i wewnętrznego, zaburzenia nerkowe

Świdraczek pszczeli

- pszczoły

- hemofilia

- żyje w tchawkach młodych pszczół

- u starych u nasady skrzydeł

Kleszcze

- zewnętrzne, okresowe pasożyty kręgowców lądowych

- lasy/łąki

- atakują dorosłe samice

- gorączki, borelioza, paraliż kleszczowy, kleszczowe zapalenie mózgu

- samice większe

- posiadają hipostom i szczękoczułki

Verroa jacobsoni

- z Azji (pasożyt pszczoły indyjskiej)

- warroza

- powoduje karłowatość robotnic, trutni, matek, masowa inwazja - śmierć rodziny

- żyje w przegrodach międzysegmentalnych

Sprzymierzeńcy

- drapieżcy - dobroczynkowate (jedzą fitofagi)

- utrzymują równowagę biologiczną

- wykorzystywanie do redukcji przędziorków w uprawach pod osłonkami (ogórki)

WYKŁAD 4
MIĘCZAKI

- pierwouste, trójwarstwowe

- głowa zredukowana

- noga - poruszanie się, rycie

- woreczek trzewiowy

Wymiary

- 1 mm - 20 m

- małża olbrzymia - Tridacna - 250 kg

- kałamarnica olbrzymia - 20 m

Długość życia

- winniczek - 8 lat

- perłoródka rzeczna - 120 lat

Znaczenie

- biomasa

- pokarm zwierząt i ludzi

- źródła barwników naturalnych (purpura)

- wytwarza się klejnoty

- pośredni żywiciel pasożytów

- szkodniki roślin uprawnych

Mięczaki

- chitony

- ślimaki

- małże

- głowonogi

Chitony

- jadalne

- muszla - 8 płytek

- wybrzeża Ameryki Północnej i Australii

Ślimaki (Brzuchonogi)

- płytkie i ciepłe morza

- w Polsce - 200 lądowe, 50 stawowe, 2 morskie

- bentoniczny tryb życia

- duże zróżnicowanie pokarmowe gatunków morskich

- nieliczne pasożyty, nawet endopasożyty

- hermafrodytyzm

- najczęściej jajorodne, rzadziej żyworodne

- rozwój larwalny u gatunków morskich

- trochofora lub wągier

- początkowo symetria dwuboczna

- głowa/noga/worek osierdziowy

Muszla prawoskrętna

Rozkolec

- podgrupa - 1500 lat p. n. e.

Brzegówka

- jadane w Wielkiej Brytanii

- różny kolor muszli

Tritonara erinaceus

Nucella zapillus

- niszczą ławice ostryg

- wyjadają złowione w sieci ryby

Trąbik

- również wyjada ryby z sieci

Ucho morskie

- największy jadalny

- mięso świeże oraz suszone

- perły, perłowe muszle

Monetki

- z grupy porcelanek

- w Afryce stanowią obiegową monetę

- jako balast na statki

Lądowe

Winniczek

- jaja VI - VII

- 6 - 8 lat

Roślinożercy

Pospolite, nagie

- pomrów wielki

- pomrowik polny

Oskorupione

- ślimak ogrodowy

Achatina

- 0, 5 kg

- Afryka

- obecnie zaczyna być popularny, jednak mniej smaczny od winniczka

Błotniarka stawowa/moczarowa

- jasna, smukła

Żyworódka

- 3 pręgi

- wody stojące, wolnopłynące

Zatoczek rogowy

- wody wolnopłynące, stawy, podmokłe łąki

Małże

- 20% wody słodkie

- tryb osiadły

- wiele występuje w ogromnych populacjach

- trochofora

- glochidium - pasożyt skrzel ryb

- zatoczki - ząbki, bisior

Śródlądowe

Szczeżuja

- 20 cm

- cała Polska

- w wodach stojących - hermafrodyty

- w płynących - rozdzielnopłciowe

- żagielek, syfon

Skójka

- wewnątrz muszli - masa perłowa

Perłoródka rzeczna

Racicznica

- zarasta urządzenia hydrologiczne

Omułek jadalny

- Bałtyk

- 73% bentosu

- 1 ha dna morskiego można odłowić około 12 t omułka

- odkłada trucizny

- wielkość zależy od zasolenia

- hodowany na fermach

Ostryga

- naturalne i hodowlane (Tamiza - Bordeaux)

- można się zarazić durem brzusznym, cholerą

Sercówki

- Bałtyk - formy karłowate

Perłopław

- poławiane do 1020 roku (archipelag Indyjski)

- hodowane w Japonii

- zdarzają się czarne perły

Głowonogi

- 700 gatunków

- morskie, nocne

- np. amonity, łodzik

- nadbudowywanie

- komory powietrza

- 10 tysięcy gatunków

Ośmiornice

- jajorodne

- mięsożerne

- 3 m

- średnie zasolenie, ciepłe wody

- macki jadalne

- pigmentacja ciała

Dziesięciornice

Mątwa

- płetwa

- tryb osiadły

- 35 cm

- dialag - zmienia ubarwienie, śpiewa w czasie godów

- samice giną po złożeniu jaj

Kalmar

- „tuszki” jadalne

Wampirzyca (Vampyromorpha)

- 13 cm

WYKŁAD 5
STAWONOGI - TCHWAKODYSZNE

- bezskrzydłe

- uskrzydlone

Pareczniki

- tropikalne

- 60 gatunków w Polsce

- gleba, ziemniaki, wilgoć

- niektóre drapieżne

- głowa, segmenty

Skolopendra

- odnóża czuciowe

- takie same segmenty

- przy zagrożeniu zwijają się w kłębek

Wij drewniak

- większe i mniejsze segmenty

Dwuparce (Krocionogi)

- obłe ciało

- saprofagi

- zapadają w sen zimowy

- ważny składnik fauny glebowej

Owady bezskrzydłe

- ich przodkowie nie mieli skrzydeł

- aparat gębowy gryzący

- prosty rozwój

Szczeciogonki

Np. rybik cukrowy

Skoczogonki

- wilgoć (piwnice, pieczarkarnie)

- np. podskoczek, przyślepek

Owady uskrzydlone o przeobrażeniu niezupełnym

- brak stadium poczwarki

- larwa pierwotna

- larwy żyją w innym środowisku

- aparat gryzący

Owady uskrzydlone o przeobrażeniu zupełnym

- inne larwy

- inne środowisko życia niż dorosłe owady

1. Alodialne - beznogie (czerwie)

- błonkoskrzydłe, mrówki

2. Oligopodialne

- chrzaszcze

1. Kampodeoidalne

- biedronkowate

2. Erukoidalne

- pędrak, żukowate

1. Polipodialne - wielonożne

- motyle, rośliniarki

Poczwarki

1. Wolna (pupa libera)

- przysadki ciała (nogi, skrzydła) nie przytwierdzone do ciała

- może być kokon

2. Bobówka (pupa coarctata)

- muchówki, błonówki

- poczwarka typu wolnego, ostatnia wylinka

3. Zamknięta (pupa obtecta)

- motyle

Owady

- 75 000 gatunków

- występują wszędzie

- różnorodne typy odżywiania

Pożyteczne

Jedwabnik

- kokony otaczające poczwarkę, nici 1, 5 km długości

- cenny surowiec do produkcji naturalnego jedwabiu

Pszczoły

- miód, wosk

- badania naukowe (tania hodowla)

Drozofila

- inżynieria genetyczna

- testowanie substancji

Żywienie nektarem

- 47% pszczoły

- 10% motyle

- 25% muchówki

Szkodniki

Tęczniki

- polują na gąsienice

Kruszynki

- składają jaja do jaj motyli

Szkodliwe dla roślin

- zmniejszają wysokość i jakość plonów

- zjadają liście, korzenie

Rząd: prostoskrzydłe

- wszystkożerne

Turkuć

- odnóża grzebne

Szarańcza wędrowna

- 44 mln ton osobników

- w Polsce nie tworzy stad

Mszyce

- różne ubarwienie

- syfony

Skorupik jabłoniowy

- dymorfizm płciowy

Misecznik śliwowy

Pluskwiaki różnoskrzydłe

Stonka ziemniaczana

- z USA

- zimuje w ziemi

Chrabąszcz majowy

- larwa w glebie, podgryza korzenie

Sprężykowate

- larwy - drutowce

- żerują w ziemniakach

Motyle

- gąsienice na liściach

- gniazda z zaschłych liści

Kuprówka rudnica

- szkodniki drzew

Rolnica

- polifag

- żyje nad i pod ziemią

Bielinek rzepik

- żeruje na rzepaku

- dwa pokolenia rocznie

Bielinek kapustnik

Owocówka jabłkóweczka

- jabłka - rozwój w środku

- 1 jajo - 1 zalążek

Naturalne szkodniki roślin

- biegacze

- kruszynki

- owadziarki

- biedronki

- złotook

Szkodniki magazynów

- niszczą pasze, książki

Mącznik młynarek

- strąkowce

Wołek zbożowy

- larwy wewnątrz nasion

Mól odzieżowy

- je wszystko

Mklik mączny

Pasożyty

- przenoszą choroby u zwierząt

- np. gzy, wszoł ptasi, wszy, komary, tse-tse, mucha domowa, meszka, pchły, pluskwa domowa, mrówka faraona, rybiki, świerszcz

Hodowlane

- pszczoła, jedwabniki

Chronione

- motyle, trzmiele, chrząszcze jelonkowate

WYKŁAD 6
STRUNOWCE - RYBY

- wtórouste

- obecność struny grzbietowej

- w życiu zarodkowym - kieszonki skrzelowe

- mózg z pięciu części

- wieloczęściowe serce

- narządy zmysłów

Osłonice

- workowaty kształt ciała

- otoczone galaretowatą osłonką (tuniką) zbudowaną z tunicyny

- morskie - np. żachwy

Bezczaszkowce

- kilka cm długości

- morskie, denne

- brak czaszki i mózgu

- narządy zmysłów - komórki rozrzucone w skórze

- np. lancetnik - około 6 cm, ciało wydłużone

Podtyp: kręgowce

- szkielet chrzęstno-kostny

- pokrycie ciała wielowarstwowe - naskórek i skóra właściwa

Opisano około 57 000 gatunków

- ryby - 53%

- płazy - 5%

- gady - 12%

- ptaki - 20%

- ssaki - 10%

Krągłouste

- brak żuchwy

- nieparzysty otwór węchowy

- brak płetw parzysty

- struna grzbietowa przez całe życie - szkielet osiowy

W Polsce 4 gatunki:

- minóg strumieniowy

- minóg rzeczny

- minóg marski

- minóg ukraiński

Ryby (Pisces)

- oddychają oskrzelami

- dobry węch

- zmysł równowagi i wrażliwości na prądy wody zlokalizowany w linii nabocznej

- słaby słuch, dotyk, smak, wzrok (echolokacja)

- dość dużo gatunków może produkować energię elektryczną

Poławiane, zawierają:

- białko

- jod

- fosfor

- potas

- wapń

- witamina A i D

- substancje antyrakowe, np. tłuszcz rekinów

- baza przemysłu rybnego

- wędkarstwo

- akwarystyka

- żywiciele pośredni

Podgromada: Spodouste

- szkielet chrzęstny

- otwór ustny i węchowy po stronie głowy

- brak pęcherza pławnego

- otwór węchowy zarasta lub tworzy tryskawkę

- fałd spiralny w jelicie

- łuska plakoidalna

- płetwa ogonowa nieparzysta

- parzysta brzuszka i piersiowa

- zęby w łuku żuchwowym

- zapłodnienie wewnętrzne

- np. rekin koleń, rekinek psi, rekin olbrzymi, żarłacz błękitny

- tran powstaje z wątroby rekina

Płaszczki

- jadowite

Drętwy

- ryby elektryczne - 70 - 80 woltów na minutę

Kostnopromieniste

- 95% ryb

Spodouste	Kostnopromieniste
- szkielet chrzęstny	- szkielet kostny
- łuski plakoidalne	- łuski cykloidalne i ktenoidalne
- płetwna ogonowa heterocerkiczna	- płetwa dificerkiczna lub heterocerkiczna
- otwór gębowy - dolny	- otwór gębowy umiejscowiony końcowo, górnie

Kostołuskie

Jesiotr

- ginący gatunek

- liczny we Francji, Hiszpanii i Włoszech

Bieługa

- 1500 kg

- 9 m

- morze Kaspijskie i Czarne

Śledziokształtne

- wędrowne, dwuśrodowiskowe

- wody słone i słodkie

- śledziowate, łososiowate, szczupaki

- łuski cykloidalne

- płetwa piersiowa

Łososie

- występują w morzu, płyną do rzeki na okres tarła

- w wieku 2 lat młode płyną do morza

Pstrąg tęczowy

- je bezkręgowe, wrażliwy

Troć

- eksport

Śledź

- rocznie odławiane do 2 500 000 ton

Szprot

- Bałtyk, Morze Śródziemne

Sardynka

Szczupak

- drapieżny

- utrzymuje równowagę ekosystemu

Sieja

- zamieszkuje jeziora

- żyje w czystej wodzie

Karpiokształtne

- karpiowate

- sumowate

Karp

- największa ryba hodowlana

- szybki wzrost

- smaczne mięso

- brak żołądka

- pokarm rozciera zębami gardłowymi

- narybek (wycier) je plankton

- duże ciało, mało łusek

Lin i płoć

- tłuste mięso

Certa

- dwuśrodowiskowa, w listopadzie, styczniu wraca do dwojej rzeki

Sum

- 3 m

- 200 kg

- drapieżna

- z mięsa ½ kg jadalne

Amur biały

- 30 kg

- szybko rośnie

Okoniokształtne

- najliczniejsze

- łuski ktenoidalne

Okoń

- 40 cm (pospolity)

- żeruje wieczorem

Makrelokształtne

Makrela

- odławiana

- bardzo szybka

Tuńczyk

- Atlantyk

- odławiane 800 000 ton

Rząd: Ciernikokształtne

- 5- 7 cm

- samiec buduje gniazda i opiekuje się młodymi

Węgorzokształtne

- 1, 5 - 2 m

Węgorz

- tarliska - morze Sargassowe

Dorszowate

- łuski cykloidalne

- wąsy

- płetwa brzuszna przesunięta do przodu

- poławiane 4 480 000 ton

WYKŁAD 7
STRUNOWCE - PŁAZY, GADY I PTAKI

Płazy

- wodno-lądowe

- pokarm dla ludzi

- materiał do badań naukowych

- gody w różnych okresach

- od 10 do 20 000 jaj

Bezogonowe

Grzebiuszka

- 8 cm

- żyje w lekkich glebach

- pospolita

Ropucha szara

- 20 cm

- źrenice poziome

- zamieszkuje cały kraj poza Tatrami

- gruczoły jadowe (zauszne)

Ropucha zielona

- 14 cm

Ropucha paskówka

- 8 cm

Kumak górski

- kolorowy brzuch

- trójkątne źrenice

Rzekotka drzewna

- przystosowanie do życia na gałęziach liści

Płazy zielone

- wodna

- żaba śmieszka

Płazy brunatne

- trawna

- moczarowa

Odmieniec jaskiniowy

- neogeniczny i endemiczny

Aksolotl

- pierzaste skrzela

- neotenia

Ogoniaste

Traszka zwyczajna

- 10 cm

- u samców w okresie godowym - płetwa grzbietowa

- drapieżne

- samica większa

Traszka grzebieniasta

Salamandra plamista

- do 23 cm

- żyworodna

- jadowita

Gady

- w większości lądowe

- posiadają skórę i naskórek

- ruchoma głowa

- jeden kłykieć potyliczny

- serce trójdzielne

- dwa krwioobiegi

Łuskonośne

- jaszczurki

- węże

Żółwie

Krokodyle

Jaszczurka zwinka

- 20 cm

- żywi się owadami

Jaszczurka żyworodna

- zamieszkuje cały kraj

- młode przychodzą na świat z końcem sierpnia

Jaszczurka zielona

- 30 cm

- występuje na Śląsku

Padalec zwyczajny

- 0, 5 m

- wtórny zanik kończyn

Gekon

- żeruje nocą

- posiada łuski, płytki i przylgi

Kameleon

Waran indyjski

Węże

Zaskroniec

- wybarwienie przy gruczołach zausznych

Gniewosz planisty

- okrągłe źrenice, albinizm

Wąż eskulapa

- zamieszkuje Bieszczady

Żmija zygzakowata

- trójkątna głowa

- produkuje jad

Dusiciele

- pytony, anakonda, boa

Żółwie

Żółw błotny

- żyje do 120 lat

- 22 cm

- rzadko spotykany

Zółw grecki

- hodowlany

Zółw zielony

- posiada płetwy

Krokodyle

Aligator

- krótki

- nozdrza na przedzie

- samica przywabia samca

Gawial

- wszystkie zęby posiada takie same

Krokodyl nilowy

- 6 m

- waży 1 tonę

- dożywa do 100 lat

Ptaki (Aves)

- stałocieplne (39, 5 - 45 stopni)

- głowa na ruchomej szyi zakończona wytworem skórnym - dziobem

- jeden kłykieć potyliczny

- funkcję zębów spełnia żołądek

- ciało pokryte piórami

- pierwsza kończyna przekształcona w skrzydło

- brak pęcherza moczowego (kałomocz)

- w układzie oddechowym worki powietrzne

- podwójne oddychanie

- kości pneumatyczne

- brak szwów w czaszce

- silnie rozwinięty móżdżek

- dobrze rozwinięty narząd słuchu i równowagi oraz wzrok

- grzebień na mostku służy jako przyczep mięśni poruszających skrzydłami

Podgromada: Praptaki

- wyłącznie formy kopalne

Podgromada: Ptaki właściwe

Nadrząd: Palaeognathe - ptaki bezgrzebieniowce

Nadrząd: Impennes - pingwiny

Nadrząd: Neognathae - Ptaki uskrzydlone

Znaczenie

- głównie pasożyty

- niszczą bezkręgowce oraz gryzonie

Szpaki w 1 dzień mogą zjeść 796 chrząszczy, 160 pędraków, 39 sprężyków - 1000 owadów.

- entomofagi - sikory, wilgi, pełzacz leśny, kowalik, muchówka, mysikrólik, drozdy, kukułka, lelek, krętogłow

- drapieżne - 39 gatuków, znajdują się pod ochroną, np. myszołowy, pustułki, pustułeczki, jastrzębie oraz sowy

- obiekt gospodarki łowieckiej - np. głuszec, bażant, kuropatwa, przepiórka, łyska

- hobby

- hodowla na mięso, jaja, pióra

- zapylają rośliny

- rozsiewają nasiona

Znaczenie ptaków synantropijnych

- niszczą plony

- porywają kurczęta

- lotnictwo

- zanieczyszczanie miast

- źródło pasożytów

Wróblowate

Wróbel domowy

- pospolity

- 15 cm

- zamieszkuje dziuple, szczeliny, budki

- gniazda ze słomy, trawy, gałązek

- jedzą nasiona, pąki, owoce, owady

- stadne

- latają na krótkie dystanse

- poruszają się skokami

- zmuszone do lotu umierają

- osiadłe

Szpak

- w XIX wieku zbliżały się do ludzi

- 20 cm

- naśladują dźwięki

- budki lęgowe

- buduje gniazda ze słomy, patyków, piór

- kolonijne

- część odlatuje, część zostaje na zimę

- żywi się owadami i owocami

Kos

- leśne

- płochliwe

- odlatują na zimę

- populacje synantropijne pozostają na zimę

- jedzą owady i resztki

- niszczą kwiaty w ogrodach

Jaskółka oknówka

- biała plama za ogonem

- kolonie

- żyją na zewnątrz domów

- półki lęgowe

- gniazdo budują z błota i śliny

- owadożerne

- wędrowne

Jaskółka dymówka

- na czole i podgardlu ruda plama

- żyje w budynkach

- łączy się w pary

- czarkowate gniazda z gliny i śliny

- otwór od góry

- żyje głownie na wsiach

- pożywienie stanowią owady

- wędrowne, odlatują na zimę

Jaskółka brzegówka

- kolonie

- gniazdo - nora

- wędrowne

Kawka

- kolonie w miastach, na śmietnikach, wysypiskach, polach

- gniazda w dziuplach drzew, szparach w murach, wieżach

- zjada bezkręgowce, nasiona, odpady żywieniowe i paszowe

- na jesieni odlatują na zachód, na ich miejsce przylatują inne

Gawron

- stadne

- jedzą na ziemi

- żywą się bezkręgowcami

- wędrują jak kawki

Wrona siwa

- najczęściej występują parami

- żywią się i wędrują jak gawrony

Sroka

- zamieszkuje wszystkie biotopy

- wszystkożerna

- zamieszkuje w koronach drzew

- tryb życia osiadły

Sikorka bogatka

- największa z sikorek - 14 cm

- żyje blisko człowieka

- zamieszkuje dziuple, skrzynki lęgowe

- żywi się owadami

- przemieszczają się, starsze osobniki - osiadłe

Gołębie

- 300 gatunków

- cztery występują w Polsce

- tryb życia naziemny i nadrzewny

- piją na zasadzie ssania

- typy użytkowe - mięsne, pocztowe, ozdobne

Gołąb skalny

- pochodzi z okolic Morza Śródziemnego, Azji Mniejszej

- zdziczałe formy

- osiadły

Gołąb grzywacz

- 43 cm

- czerwone nogi i dziób

- zjada nasiona i owady

- odlatuje w październiku i wraca na wiosnę

Sierpówka

- pochodzi z Azji

- rozprzestrzeniła się na zachodzie

- tryb życia osiadły

- w 1949 pojawiły się w Krakowie, teraz w całej Polsce

- zamieszkuje osiedla ludzkie

Jeżyk

- najlepszy lotnik świata

- gniazdo z trawy, włosów, piór

Blaszkodziobe

Kaczka krzyżówka

- na zimę odlatuje na Bałkany lub do Włoch

Brodzące

Bocian biały

- pokarm pobiera spacerując po łąkach

- na zimę odlatuje to Afryki

WYKŁAD 8
STRUNOWCE - SSAKI

- stekowce

- torbacze

- ssaki właściwe (łożyskowce)

Choroby odzwierzęce

- antropozoonozy - dotyczą człowieka

- zoonozy - atakują zwierzęta (hodowlane)

Choroby bakteryjne

- gruźlica bydlęca

- bruceloza

- wąglik

- różyca

- nosowacizna

- tularemia

- leptospiroza

Choroby wirusowe

- wścieklizna

- grypa ptasia

Grzybice

- liszaj strzygący

- strupień woszczynowy (parch)

Inwazyjne

- trichinelloza

- dipylidioza (tasiemiec ptasi)

- echinokokoza (bąblowiec)

- różnego typu robaczyce

Szkodliwość ssaków

- niszczenie upraw i zbiorów

- głownie gryzonie, nornice, karczownik, mysz

- jeden polnik w ciągu roku zjada 2 kg ziarna

- lisy i łasice niszczą drobny inwentarz

- bobry mogą doprowadzić do powodzi

- wilki atakują zwierzęta, np. owce, selekcjonują też zwierzynę łowną

- dziki czynią szkody na uprawach, ale jedzą poczwarki owadów

Sprzymierzeńcy człowieka

- jeż, kret, ryjówka, zębiełki, rzęsorki, nietoperze - ograniczają populację owadów

- drapieżniki jak łasice i lisy jedzą gryzonie

Łowne

- łoś, jeleń, daniel, sarna, dziki, zające, króliki, wiewiórka, piżmak, lis, ryś

Laboratoryjne

- myszy, szczury, chomiki, świnki morskie, psy, małpy

Stekowce

- posiadają stek jak ptaki i gady

- produkują mleko

- nie posiadają małżowiny usznej

- brak trawienia w żołądku

- np. dziobak, kolczatka

Torbacze

- Australia, Nowa Gwinea

- mięsożerne, owadożerne, roślinożerne

- potomstwo dorasta w torbie

- np. kangur, koala, kuna workowata, kret workowaty, mrówkożer, ostronos, opos, tupaj, lis workowaty

Ssaki wyższe

- czasem młode są samodzielne, ale najczęściej rodzą się ślepe i nagie

- tułów oddzielony od głowy za pomocą szyi

- pięć palców

Ssaki wodne (wtórnie)

- opływowy kształt

- płetwy, błona

- ogon - sterownik

Naziemne

- biegające, np. konie

- skaczące, np. zającokształtne

- spionizowane, np., małpy

Nadrzewne

- pazury

- chwytny ogon, łapy

Latające

- posiadają błony, np. nietoperze

Żyjące w ziemi

Grzebiące

- wałkowate ciało

- kończyny grzebne

- ślepe

Synantropijne

- gryzonie, np. myszowate i nornikowate

Myszowate

- wydłużone ciała, długie uszy, długi ogon

- szesnaście zębów

- przenoszą choroby

Szczury

- średnio 7 młodych co 3 - 4 miesiące

- w niektórych krajach jest więcej szczurów jak ludzi

Szczur wędrowny

- ogon ¾ długości ciała

Szczur śniady

- ogon dłuższy od ciała

Nornikowate

- zapadają w sen zimowy

- gromadzą zapasy

- żerują nocą

- pojawiają się masowo

- np. nornica ruda, nornik/polnik, karczownik ziemno-wodny

Ryjówki

- malutka

- aksamitna

Nietoperze

- nocek duży

- gacek wielkouch

Parzystokopytne

- łoś

- nieprzeżuwające

- świnia/dzik

Zającokształtne

- zając szarak

- zając bielak

- królik

Drapieżne

- psowate (wilk, lis, jenot)

- kotowate

- łasicowate

- niedźwiedzie

---