Rekreacja osób niepełnosprawnych

Laskowska Małgorzata

Grupa 212 LZP

Rekreacja, aktywny wypoczynek (łac. recreo - odnowić, ożywić) - forma aktywności umysłowej lub fizycznej podejmowana poza obowiązkami zawodowymi, społecznymi, domowymi i nauką. Stosowana w celu odpoczynku i rozrywki. Przyczynia się ona do rozwoju zainteresowań i osobowości, podwyższenia aktywności fizycznej, rozładowania napięcia nerwowego oraz zapobiega chorobom cywilizacyjnym. Rekreacja z założenia jest aktywnością dobrowolną. Jej formy wynikają głównie z typu zainteresowań i miejsca pobytu człowieka.

Rekreacja osób niepełnosprawnych, czyli rekreacja terapeutyczna jest profesjonalnie kierowaną działalnością związaną ze spełnieniem potrzeb osób, które cierpią na jakąś chorobę lub niepełnosprawność, ograniczając korzystanie z zajęć w czasie wolnym. Zajęcia wolnego czasu nie są w tym przypadku ograniczane przez prace lub inne obowiązki, lecz przez ową niepełnosprawność. Rekreacja to dobrowolne podejmowane czynności, które rozwijają człowieka i są formą jego samorealizacji i autoekspresji. Z punktu widzenia osobistego, tego rodzaju zajęcia są potrzebne w samorealizacji psychicznej, fizycznej, emocjonalnej i intelektualnej. Znaczenie czasu wolnego i rekreacji jest ogromne i niezbędne dla dobrego samopoczucia i realizacji własnego „ja” zaangażowania społecznego, twórczych doświadczeń i wreszcie fizycznych korzyści, jakie mogą być osiągnięte przez rekreację. Jest to ta sfera osobistych potrzeb człowieka, które sprzyjają jakości życia. Rekreacja ruchowa, sport dla wszystkich, stanowią rzecz jasna ważne ogniwo w całokształcie procesu rehabilitacji. Konieczność doskonalenia procesu rehabilitacji zwróciła uwagę na możliwość powiązania z innymi placówkami, np. opieki społecznej, kulturalnymi, edukacyjnymi a także sportowymi.

Problem rekreacji ma, bowiem nie tylko aspekt zdrowotny, ale postrzegany powinien być także w kategoriach prawa człowieka do korzystania z różnych form aktywności społecznej, w tym dostępu do instytucji i placówek czasu wolnego i rekreacji. Te dwa aspekty zakreślają dziedzinę rekreacji osób niepełnosprawnych. Kiedy rozważania dotyczą spraw terminologicznych warto zwrócić uwagę, że mimo wielu określeń stosowanych w odniesieniu do osób niepełnosprawnych, w rezultacie zostały zarzucone wszystkie te, które mają negatywny kontakt i implikują społeczną dyskryminację lub poniżanie, ponieważ prowadzą do nierównego lub niewłaściwego traktowania ludzi niepełnosprawnych.

Używany często w języku angielskim termin terapeutyczna rekreacja oznacza proces doprowadzania do uzdrowienia, czyli rekreacja kuracyjna lub rewitalizująca. Trochę inne znaczenie może posiadać określenie sport dla wszystkich też dla osób niepełnosprawnych, używane ostatnio dość powszechnie w wielu krajach i w dokumentach Rady Europy, i który można uznać jako znacznie bliższy „sportowi dla wszystkich” czy „rekreacji fizycznej”. W profesjonalnym języku funkcjonuje kilka podstawowych terminów jak integracja, rehabilitacja, włączanie. Jeśli chodzi o aktualne tendencje, to teraz nie mówi się o jakichś grupach izolowanych osób niepełnosprawnych, ale coraz częściej o grupach zintegrowanych w życie społeczne i kulturalne. Zrozumienie podstawowych terminów badanego zjawiska wymagają opisania kategorii czasu wolnego i rekreacji terapeutycznej.

Dla zrozumienia definicji opisywanego zjawiska i dla stworzenia solidnych podstaw teoretycznych dla praktyki należy wyjaśnić, że zjawisko to ma miejsce w sferze wolnego czasu, co oznacza, że rekreacja jest zajęciem podejmowanym w czasie wolnym, poza pracą zawodową, czy nauką. Są to zajęcia podejmowane i wybierane dobrowolnie dla spełnienia własnych zainteresowań i potrzeb samorealizacji. Najważniejszą zaletą i wpływem, jaki może wywierać rekreacja osób niepełnosprawnych są ćwiczenia fizyczne, zabawy i gry ruchowe a także sporty przystosowane do możliwości osób niepełnosprawnych. Aktywność fizyczna może byś rekomendowana w postaci przepisywanych ćwiczeń fizycznych. Może to być także aktywność fizyczna uprawiana regularnie, ale w znacznie przyjemniejszej postaci sportowej lub rekreacyjnej np. pływania, marszów, joggingu, jazdy na rowerze, koszykówki, tańca. W sporcie dla wszystkich obserwuje się w ostatnich latach trend do wychodzenia z sal i hal, krytych obiektów, gdzie stworzono idealne warunki do ćwiczeń fizycznych; obserwuje się mocny trend do wychodzenia z tych krytych pomieszczeń do naturalnego środowiska dla poznania własnej natury, umiejętności radzenia sobie w tym środowisku wyzwania, przeżycia przygody. Te wyzwania i trendy obserwujemy w rekreacji osób niepełnosprawnych, którym nie wystarczają ćwiczenia gimnastyczne na sali i w wodzie, zabawy, gry ruchowe i sportowe.

Jest duża różnorodność niepełnosprawności i różne są ich stopnie. Chociaż panuje pogląd, że głównym celem rekreacji osób niepełnosprawnych nie jest wpływ uzdrawiający jako cel pierwszoplanowy, - bo wtedy należałoby mówić o terapii czy rehabilitacji. Głównym motywem jest osiągnięcie poprawy samopoczucia psychicznego i pokonywanie długotrwałego urazu lub przewlekłej choroby oraz przywracanie niezbędnych funkcji psychospołecznych a także wyposażenie osób niepełnosprawnych w umiejętności niezbędne do niezależnego życia w społeczeństwie i kreatywnego spędzenia wolnego czasu

. Często dzisiaj używane w terminologii rekreacji i wychowania fizycznego jest tzw. „włączanie”- oznacza włączanie osób niepełnosprawnych w proces zajęć ruchowych, tworzenie środowiska nauczania, kształcenia i środowiska rekreacji, które jest otwarte dla wszystkich chętnych, których potrzeby i możliwości nie mieszczą się w tradycyjnych ramach rozwojowych, kulturalnych, a więc tych, którzy różnią się od większości grupy.

Jako pierwotne w historii opieki nad osobami niepełnosprawnymi obowiązywało, przyjęte w medycynie, indywidualne podejście do pracy z osobą niepełnosprawną. Biorąc pod uwagę indywidualne możliwości, rodzaj i poziom zaawansowania zaburzenia chorobą, praca koncentrowała się na osobach niepełnosprawnych. Ponieważ wyniki postępowania oparte na tej metodzie nie były zadowalające przyjęto model społeczny, określony jako „normalizacja”. Zasada normalizacji zakłada, że osoba niepełnosprawna ma prawo żyć i funkcjonować w normalnym systemie społecznym. Choć zasada w założeniach jest słuszna, jest też trudna do realizacji, ponieważ łatwiej jest osiągnąć integrację fizyczną niż społeczną.

W polu zainteresowań dziedziny rekreacji osób niepełnosprawnych znajdują się osoby w różnym wieku, o różnych dysfunkcjach, o różnym stanie niepełnosprawności fizycznej.

W Polsce rekreacja dla osób niepełnosprawnych w ścisłym tego słowa znaczeniu znajduje się w stadium początkowym, chociaż mamy duże osiągnięcia i tradycje w zakresie rehabilitacji i pedagogiki społecznej oraz rekreacji fizycznej. Rekreacja osób niepełnosprawnych coraz wyraźniej jest doceniana w kompleksowym leczeniu chorych na różne choroby. Podobne reakcje budzi teraz nowy u nas termin „sport dla wszystkich”. Efektem jest, że sport dla wszystkich czy rekreacja fizyczna osób niepełnosprawnych jest dzisiaj na świecie zjawiskiem nie budzącym dyskusji, choć rozwój ten przebiega znacznie wolniej w porównaniu ze sportem dla wszystkich, ponieważ napotyka na wiele barier, nie tylko u nas, ale choćby w Stanach Zjednoczonych. Mimo tych trudności rekreacja osób niepełnosprawnych rozwija się systematycznie.

Sport jest jednym z kluczowych elementów życia społecznego. Trudno byłoby wyobrazić sobie codzienne życie, w tym także niepełnosprawnych, w świecie bez sportu. Wszyscy oni uprawiają sport nie tylko dla zdrowia i kondycji fizycznej. Nie ulega wątpliwości, że uprawiając sport wdrażamy wartości takie jak tolerancja, duch działania zespołowego i siła charakteru - nawet jeśli czynimy to nieświadomie. Z tej właśnie przyczyny sport stanowi niezastąpione narzędzie edukacyjne. To także znakomita forma rehabilitacji fizycznej i społecznej dla osób niepełnosprawnych.

Sport jest jedną z niewielu dziedzin, w których możliwa jest tak sprawna i skuteczna integracja upośledzonych umysłowo lub fizycznie, a także współpraca pomiędzy młodszym i starszym pokoleniem. W przypadku osób niepełnosprawnych jest jeszcze jedna bardzo ważna rola sportu - zmiana postrzegania ludzi niepełnosprawnych przez zdrowych. Rywalizacja sportowa pozwala na wyjście z zamkniętego środowiska. Na zatarciu różnic między jednymi i drugimi. Sport wykracza daleko poza zajęcia czysto sportowe, pomaga pokonać bariery i kompleksy związane z byciem człowiekiem niepełnosprawnym.

Zadania integracyjne realizowane są przez Klubu Sportowe oraz Uczniowskie Kluby Sportowe. Jednak najwięcej działań w tym kierunku podejmuje Klub Sportowy Inwalidów „Start” Szczecin. Klub ten nie tylko współpracuje z Wydziałem Sportu, ale również z innymi podmiotami zajmującymi się osobami niepełnosprawnymi.

Dzięki zainteresowaniu i działalności coraz większej ilości organizacji pozarządowych i charytatywnych, zwiększa się zasięg osób i rodzin, które miały szansę popróbować dobrodziejstwa uczestnictwa w turnusach rekreacyjno-rehabilitacyjnych, w imprezach, festynach, w stałych zajęciach rekreacyjnych w miejscu zamieszkania. Na skutek tych doświadczeń rośnie poparcie społeczne i oczekiwania na tego rodzaju programy i usługi świadczone przez placówki i podmioty różnych sektorów, a wzmacniany przez media, klimat społeczny i wzory sprzyjają rozwojowi.

Mimo niewątpliwego postępu nadal występują liczne bariery. I to nie tylko wymieniane zazwyczaj na pierwszym miejscu bariery architektoniczne. Dla osób niepełnosprawnych fizycznie utrudnień przysparzają także bariery psychiczne a także niepogoda, transport, dostępność do obiektów i programów, brak umiejętności i ograniczenia motoryczne, koszty, bariery kulturowe. Zdarza się, bowiem, że osoba niepełnosprawna, która włącza się do zajęć rekreacyjnych z ludźmi zdrowymi, nieraz narażona bywa na docinki, i generalnie negatywne oceny i postawy. Poważną barierą są opory uczestników oraz instruktorów rekreacji ze względu na możliwości negatywnych reakcji zdrowych uczestników oraz trudności i brak doświadczeń w prowadzeniu zajęć integracyjnych.

Duży udział w zwiększeniu możliwości uczestniczenia osób niepełnosprawnych w rekreacji i sporcie mają zaawansowane technologie w zakresie budowy wózków inwalidzkich, protezowania i pomocy protetycznych, rowerów i adaptacji przyborów i przyrządów. Dzięki temu postępowaniu wiele sportów, m.in. lekka atletyka i narciarstwo, stało się dostępnymi dla osób o różnym stopniu niepełnosprawności.

Najczęściej wyróżnia się sześć podstawowych kategorii osób niepełnosprawnych takich jak głusi, niewidomi, z urazami kręgosłupa, amputowani, z porażeniem mózgowym, upośledzeni umysłowo i „inni”. Ta ostatnia kategoria obejmuje złożone wielorakie upośledzenia.

W teorii i organizacji rekreacji wyróżnia się 3 formy działalności:

1. rekreacja dla niepełnosprawnych (segregacja),

2. z niepełnosprawnymi (integracja),

3. przez niepełnosprawnych

Wiele sportów, w tym dla osób niepełnosprawnych, wiąże się z dużymi kosztami jak pływanie, szermierka, narciarstwo, gry ruchowe uprawiane w halach i salach sportowych. Ale są tez formy tańsze, zwłaszcza te, które mogą być uprawiane w plenerze, pływanie kajakiem, na łodziach, łatwe gry terenowe i orientacyjne, podglądanie ptaków, zbieranie liści kwiatów. Ciekawe są doświadczenia z gry w piłkę siatkową z osobami niepełnosprawnymi, podobnie jak z koszykówką na wózkach.

Problemem niepełnosprawności dotknięta jest nie tylko osoba niepełnosprawna, ale i jej rodzina
.

Tak, więc to ona jest pierwszym ogniwem pośredniczącym w nawiązywaniu kontaktów między osobami niepełnosprawnymi a środowiskiem.

Na zakończenie warto wymienić różne możliwości udostępniania rekreacji ruchowej osobom niepełnosprawnym:

• rekreację indywidualną w rodzinie, wspomaganą przez poradnictwo prowadzącego lekarza, magistra rehabilitacji ruchowej lub wychowania fizycznego,

• zajęcia grupowe lub indywidualne zorganizowane dla osób niepełnosprawnych w placówkach specjalistycznych,

• zajęcia zorganizowane, grupowe lub indywidualne w placówkach i organizacjach powszechnych,

• zajęcia integracyjne,

• włączanie się osób niepełnosprawnych do zajęć otwartych,

• imprezy sportowo- rekreacyjne dla osób niepełnosprawnych z udziałem wolontariuszy,

• zajęcia i imprezy organizowane przez osoby niepełnosprawne,

• obozy i turnusy rekreacyjno-rehabilitacyjne dla grup mieszanych, dla rodzin itp.,

• usługi odpłatne sektora prywatnego w zakresie ćwiczeń fizycznych i rekreacji ruchowej.

Możliwe są różne drogi włączania się do rekreacji. Każdy pierwszy krok będzie dobry o ile zachęci do trwałego korzystania z zajęć rekreacyjnych.

---