1. Funkcje nauki o polityce.

• Opisowa (badanie rzeczywistości politycznej poprzez ujawnienie ważnych problemów politycznych; należy określić normę, czyli określonego stanu rzeczy, wskazanie zjawisk, które tych standardów nie spełniają oraz ukazanie ewentualnych środków zaradczych, wskazanie co jest dobre a co złe, krytykę tego co złe)

• Wyjaśniająca (wskazujemy związki przyczynowo - skutkowe, wyjaśniamy charakterystykę zjawisk i jak się przyczyniają do funkcjonowania społeczności)

• Przewidująca (posługując się wiedzą z zakresu historii działań społecznych przeprowadzamy analizę aktualnych procesów i formułujemy ekspertyzę)

• Instrumentalna (dysponując odpowiednią wiedzą możemy określić jakie podjąć działania aby polepszyć sytuację; dyrektywy postępowania formułuje socjotechnika w tzw. Przewidywaniu warunkowym, czyli takim, w jakim układzie warunków może zajść zjawisko przewidywane przez cel, i co trzeba zrobiłaby cel ten zrealizować)

• * * * * * *

• Ideologiczna (do jakich celów należy dążyć i jakie wartości realizować; trudna do określenia)

2. Standardowe zagadnienia przedmiotu nauki o państwie i polityce.

 teoria organizacji

 władza fragmentów jej podział

 nauka o ustrojach

 społeczeństwo obywatelskie

 polityki szczegółowe

3. Konfliktowe koncepcje pochodzenia państwa.

Następował stopniowy rozwój społeczności narodowo-plemiennej. Zaczęły się podziały ludzi pod względem wykonywanych przez nich prac, które i tak istniały ze względu na płeć a teraz doszły do nich podziały ze względu na wykształcenie, pozycję. Rządzenie nadal oparte na pokrewieństwie. Następuje stratyfikacja społeczna, która wywołuje konflikty, i aby je złagodzić tworzy się cos w rodzaju państwa - jedna klasa trzyma resztę społeczeństwa w ryzach. Tak powstaje władza publiczna, nakładanie na obywateli podatków, więzy krwi tracą znaczenie, zaczyna się dopuszczać do władzy nie tylko krewnych ale też tych , którzy mają władzę.

KONCEPCJA PODBOJU I PRZEMOCY- państwo jest następstwem podboju jednych ludów przez inne, silniejsze grupy ludzi pokonują grupy słabsze organizacyjnie, jak twierdził w XIX wieku Ludwik Gumplowicz. Twierdził on, że państwo jest ważnym tworem, bo służy zachowaniu gatunku, stwarza ludziom lepsze warunki do życia. Niezmienny jest w nim podział na rządzonych i rządzących. KONCEPCJA MARKSISTOWSKA- sformułowana przez Engelsa- powstanie państwa dokonało się w szeregu przeobrażeń- państwo niewolnicze na drodze ewolucyjnej stało się państwem feudalnym, to przeobraziło się w kapitalistyczne. Kolejnym etapem ma być państwo komunistyczne bez granic, ze wspólną własnością. Owa koncepcja zakłada, że państwo jest organizacją przymusową, służącą władzy, w którym jedna klasa panuje nad drugą. Nierówny podział pracy doprowadził do podziału społeczeństwa na klasy, państwo zaś miało dać bezpieczeństwo w tej walce klas, ale dało je jedynie klasie posiadającej.

4. Integracyjne koncepcje pochodzenia państwa.

Powstają instytucje mające na celu uregulowanie wcześniej istniejących różnego typu relacji międzyludzkich., powodem ów zmian były potrzeby rodzące się w większych społeczeństwach np. Doliny Dwóch Rzek Powstają prototypy dzisiejszych państw, które tworzą się ze względu na widoczne korzyści dla ludzi takie jak bezpieczeństwo, sprawiedliwość itp.

KONCEPCJA ARYSTOTELOWSKA 1.Arystoteles-koncepcja naturalistyczna; ludzie, nie mogąc samodzielnie uchronić się przed niebezpieczeństwami, zaczęli w sposób naturalny łączyć się w grupy, a ostatecznie w państwo, które jest jednym z etapów rozwoju człowieka, w którym może się realizować. Człowiek z natury stworzony jest do życia w grupie, bo nie jest samowystarczalny. KONCEPCJA PATRYMONIALNA- źródłem państwa jest rodzina, te łączą się w rody, plemiona, w końcu państwa plemienne, na czele których stał władca (jak ojciec w rodzinie). Jest to teoria głoszona przez Roberta Filmera. KONCEPCJA UMOWY SPOŁECZNEJ-idea głoszona w Oświeceniu- państwo powstało na skutek szczególnej umowy zawartej między członkami społeczeństwa lub między nimi i władzą. -T.Hobbes- okres przedpaństwowy był zły, ludzie wyniszczali się nawzajem, więc stworzyli umowę społeczną, która dała początek państwu (umowa ludu z władzą). Człowiek z natury jest zły, egoistyczny, dąży do własnych pragnień. Umowa społeczna była jakby podporządkowaniem się suwerenowi. Państwo jest jak Lewiatan, który wszystko wchłania, ale daje i bezpieczeństwo. -J.Locke- państwo i społeczeństwo powstało w wyniku porozumienia się jednostek, które poprzednio żyły w stanie natury. Okres przed państwowy był epoką wolności i dobrobytu. -J.J.Rousseau- w okresie przed państwowym istniały liczne nierówności społeczne- nierówny podział prac, klasowość, więc ludzie stworzyli państwo, w którym mogą bronić swych praw. Społeczeństwo- czynnik pierwotny; Państwo- czynnik wtórny KONCEPCJA PSYCHOLOGICZNA- jej prekursorem był Platon, a kontynuował Leon Petrażycki- ludzie z natury muszą być czemuś lub komuś podporządkowani, mieć zakazy i nakazy, a państwo jest pewnym przeżyciem.

5. Państwo- etymologia pojęcia.

Gracja - polis(miasto)

Rzym - civitas(gmina pełnoprawnych obywateli), res publica(wspólnota członków gminy),imperium, lud(populus, gens)

Średniowiecze - regrum, civitas, terra, stato

XVI w. - status <Machiavelli> i od tego staat, stat itp.

Polska XVII i XIX w. - republika, rzeczpospolita, królestwo, korona, policja, stan

Słowiańska etymologia nie wywodzi się od zachodnioeuropejskiej <ang.stat, niem. Staat, fr. L'Etat)bowiem wytworzyła ona własne terminy takie jak gosudarstwo, państwo, derżawa)

Wg Georgia Jellinka państwo obejmuje 3 elementy: ludność, terytorium i władzę, a więc państwo to wspólnota polityczna ludzi na danym terytorium wyposażona w władzę. Pod pojęciem państwa należy rozumieć: mieszkańców, terytorium i władzę.

6. Ewolucja idei genezy państwa w myśli politycznej.

a)doktryna teologiczna zrodziła się w starożytności i przetrwała na Średniowiecza, gdzie się rozwinęła. Za jej twórców należy uważaćb) św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu. Pierwszy z nich uważa państwo za dzieło samego Boga na ziemi, drugi zaś że jest ono wytworem ludzkim, ale władza pochodzi od Boga. Wg tych koncepcji panujący korzysta więc z boskiej charyzmy to właśnie nią legitymuje swoje działanie. Władzy tej należy się bezwzględne posłuszeństwo. Aby wyjaśnićc) w jakiej mierze władza pochodzi od boga św. Augustyn wymienia trzy momenty w których

- władza jest instytucja boską

- postacie mogą nie pochodzić od Boga, jeśli jest to władza źle nabyta

- ustalenie granic posłuszeństwa jest uzależnione od sposobu nabycia władzy, zatem możliwe jest nieposłuszeństwo

Władza ta dawała monarsze nadprzyrodzone cechy oraz nakazywała skupiać się wokół władcy co prowadziło do unifikacji, cementoania państwa.

b)doktryna patriarchalna  Robert Filmer twierdził iż państwo powstało z rodziny która stopniowo się rozrastała. Widziała więc źródło panowania królewskiego we władzy ojca nad członkami rodziny, i właśnie taką władzę posiada władca nad ludem jako spadkobierca biblijnego Adama.

c)doktryna patrymonialna wg Hallera zakłada, że u źródła władzy państwowej leży własność ziemi, zatem władza państwowa wywodzi z prawa własności do ziemi <patrimonium>. Tak więc panujący książę ma prawo do ziemi która obejmuje jego panowanie.Lud występuje tu w podwójnej roli: jest on poddany władzy ale i dzierżawcą ziemi.Wynika to z praw natury.

d)teoria umowy społecznej z XVII i XVIII wieku, jej twórcą jest J.J.Rousseau. Przedstawicielami tej koncepcji są także Hobbes, Locke, Spinowa, a w PL. - H.Kołłątaj. Teoria ta traktuje „lud” jako źródło wszelkich uprawnień władczych państwa. Państwo to wynik świadomie i racjonalnie zawartej umowy. Wg tej umowy „lud” i „naród” stają się podmiotem wszelkich uprawnień władczych państwa, które nabył w sposób niezbywalny, pierwotny i niepodzielny. Rożnie oceniany był stan „naturalny” przed powstaniem umowy społecznej. Jedni wychodzili z założenia,ze człowiek jest z natury zły(Hobbes, Spinoza) a stan pierwotny to okres chaosu- wojna wszystkich ze wszystkimi. Inni zaś wychodzili z założenia(Locke, Rousseau), że człowiek jest natury dobry i stan pierwotny to era pomyślności, wolności i równości. Różnie tez podchodzono do samej umowy społecznej. Jedni rozumieli ją jako umowę każdego z każdym, inni wyodrębnili dwa etapy: pactum unionis - umowa o zrzeszenie i pactum subiectionis - umowa o podporządkowanie się władzy. Zaletą tych poglądów była ich postępowa funkcja społeczna, która dawała ludowi miejsce suwerena i jedynie na mocy umowy zlecał monarsze wykonywanie władzy. W przypadku naruszenia umowy przez monarchę mógł on zostać usunięty ze stanowiska.

e)teoria podboju powstała w XIX wieku.Za jej twórców uważa się Duhringa i Gumplowicza. Założenia tych koncepcji opierają się na idealizmie historycznym, mówiącym o tym, że tylko działalność wybitnych jednostek, czy też grup, plemion, ras w sposób decydujący określa rozwój historyczny.

Duhring zakłada, ze teoria powstania państwa opiera się na przemocy z zewnątrz. Zastosowanie przemocy determinuje zatem rozwój ekonomiczny i powstanie państwa.

Gumplowicz twierdzi natomiast, że dla historii decydujące znaczenie ma walka ras. Powstanie państwa wyjaśnia on poprzez starcie odmiennych rasowo plemion, ujarzmienie jednego plemienia przez drugie. Plemię zwycięskie ustanawia władzę.

f)teoria procesu rozwarstwienia klasowego stworzona przez F. Engelsa zakładała, że decydujące znaczenie dla powstania państwa i jego rozwoju miały procesy zachodzące wew. społeczeństwa. Twierdził on, że historia społeczeństwa pierwotnego jest znacznie dłuższa niż tych pod panowanie władzy państwowej. Państwo pojawia się wtedy, kiedy zaczyna kształtować się własność Prywatna a z nią zróżnicowanie ekonomiczne i rozpad na klasy. Wspólnota pierwotna nie znała własności prywatnej, tak więc Korzeni organizacji państwowej dopatruje się on w okresie rozwoju zwanym rodowo - plemiennym.Ród jest to wspólnota społeczna i gospodarcza powstała na gruncie więzi krwi, cechą charakterystyczną jest organizacji jest zakaz zawierania małżeństw wew. rodu. Ród w odróżnieniu od org, państwowej jest związkiem czysto osobowym, nie zaś terytorialnym, nie ma tu aparatu przymusu. W wymiarze gospodarczym ród był org., gdzie członkowie zobowiązani byli pomagać sobie, wspólnie wytwarzali i związani byli wspólnym spożyciem. Na skutek społecznych podziałów pracy gdy następuje się oddzielenie pasterstwa od rolnictwa a potem rolnictwa od rzemiosła, wyodrębnia się zawód kupca dotychczasowa forma org. staje się niewystarczająca. Starszyzna rodowo-plemienna zaczyna przywłaszczać sobie część dóbr wyprodukowanych przez innych członków co prowadzi do powstania własności prywatnej, która powoduje zróżnicowanie majątkowe równej ekonomicznie dotychczas społeczności, stanowiąc zalążki klas społecznych. Nierówności ekonomiczne prowadzą do różnego rodzaju sprzeczności i konfliktów. Wraz z rozwojem ekonomicznym traci na znaczeniu ustrój rodowo - plemienny a organy rodu zaczynają się przekształcać w narzędzia ucisku i przemocy. W ramach rodu powstają przeciwne interesy. Tak rodzi się org. państwowa.

g)teoria socjologiczna

• solidarystyczna Leona Duguit'a który uważał, że państwo to org. solidaryzująca różne interesy grup społecznych. Wywodził on swą genezę z podziału pracy. Uważał on, że podział pracy powoduje podział na rządzących i rządząnych, w ten sposób jedna grupa zyskuje przewage nad druga. Rządzący kierując państwem godzą interesy przeciwstawnych grup społecznych.

• organiczna A. Comte'a; H.Spencer'a; O. Gierke'a Zwolennicy tej teorii uważają zjawiska społeczne za najwyższy rodzaj zjawisk biologicznych, wysuwając wniosek o możliwości zastosowania pojęcia organizmu do państwa i społeczeństwa. Grupy społeczne spełniają w państwie taką role jak poszczególnie części ciała w ciele człowieka. Podział w społeczeństwie jest naturalny, uzasadniony prawami natury. Walka pomiędzy grupami jest patologią zaś rewolucja- nienormalną drogą rozwoju.

h)teoria psychologiczna

• Leon Petrażycki zjawiska państwa i prawa przenosił na sferę psychiki, wychodząc z założenia o uniwersalnej istocie państwa i prawa. Powstanie władzy państwowej usiłował wytłumaczyć przeżyciami, których wynikiem jest konieczność okazywania posłuszeństwa pewnym osobom w społeczeństwie. Działa to w obie strony: podporządkowanie się obywateli władzy i żądanie rządzących aby się im podporządkowano.

• Weber jest twórcą teorii akceptacji, która dzieli władzę państwową na trzy typy:

-charyzmatyczny  najstarsza; poddani tłumaczą swe posłuszeństwo tym, że cechy rządzących sa boskie, nadprzyrodzone.

-tradycyjny  akceptowana jest ta władza, którą rządzeni akceptują dlatego, że przemawia za nią tradycja, przeszłość. Sprawdzona w przeszłości zyskuje poparcie społeczeństwa.

-racjonalistyczny  władza, której akceptacja wynika z rozumnych argumentów, kiedy panowanie jest logicznie uzasadnione.

7. Państwo w koncepcji Arystotelesa i Platona.

Platon

(twórca idealizmu obiektywnego)

• Idea dwóch światów:

- idei  idealny; absolutny; jego prawa są niezmienne, trwałe i oparte na zasadzie hierarchii i tylko mędrzec może doprowadzić do je go idealnej struktury

-odbijający te idee  niedoskonały

• Państwo tworzy człowiek

• Nie rozum tworzy państwo lecz kolejne cechy: odwaga(timokracja); chciwość (oligarchia), anarchia(demokracja), strach i zbrodnia(tyrania)

• Timokracja  rządy odważnych, mało stabilne, do władzy dochodzą bogaci

• Oligarchia  rządy bogatych i chciwych, popadanie w konflikty z ludem

• Demokracja  chwiejny ustrój z wielkimi ideami, brak dyscypliny, anarchia, demoralizacja, brak szacunku do władzy, demagog łatwo może przejąć władzę

• Tyrania  egoizm, rządy jednostki

• Idealne polis jest zhierarchizowane, zbudowane na wzór ludzkiej duszy, różne jej części różnią się, jedni ludzie są stworzeni do pracy, inni do kierownictwa, inni do obrony  3 grupy społeczne, tylko współżycie tych trzech grup daje efekt idealnego polis koncepcja antyindywidualistyczna

• Nic nie mówi o niewolnikach, kupcach i rzemieślnikach poza tym,ze są stworzeni do pracy

• Wojownicy i mędrcy to ostoja państwa.

• Przetrwanie możliwe dzięki systemowi donosicielstwa, zakazowi opuszczania państwa, surowa reglamentacja życia, wychowanie i kult religii.

Arystoteles

• Człowiek z natury stworzony do życia z państwie, kto żyje poza nic jest nędznikiem, zwierzęciem

• Państwo to zbiór mniejszych wspólnot rodzinnych, plemiennych tworzących doskonalszą strukturę jako jedność.

• Cel zapewnienie wszechstronnego rozwoju materialnych i duchowych potrzeb człowieka.

• Kształt ustroju zależy od siły i efektu walk społecznych, stanu gospodarki, charakteru narodu, położenia geograficznego, wielkości terytorium.

• Złe formy rządów to:

- tyrania

-oligarchia(rządy bogaczy, nawet gdyby byli w większości)

-demokracja(rządy biednych nawet jeśli by byli w mniejszości)

• Dobre formy rządów:

- monarchia

- arystokracja

- politea (idealny ustrój, rządzi klasa średnia, , idea złotego środka, mieszanina oligarchii z demokracją, idea wolności i porządku

• Ważne kto rządzi - jednostka czy grupa

i czy rządy są sprawowane w interesie ogółu czy dla własnej korzyści rządzących.

• Znakomici i lud (żyjący z cudzej pracy przeciw życiu z pracy własnych rąk); pomiędzy nimi klasa średnia( nie zdemoralizowani, obca im chciwość i skłonność do buntu, rozsądni)

Niewola wynika z praw natury, żyją oni poza państwem i społeczeństwem bo są stworzeni do pracy

8. Materialistyczna koncepcje genezy państwa.

9. Niematerialistyczna koncepcje genezy państwa.

10. Przymusowy charakter organizacji państwowych.

 Zieliński : str. 21

• Fryderyk Engels - Występująca org. państwowa powołuje wyspecjalizowany aparat państwowy w postaci machiny biurokratycznej, w tym policji i wymiaru sprawiedliwości dla utrzymania ładu, porządku i bezpieczeństwa. Aparat ten posługuje się przymusem i przemocą wobec społeczeństwa zabezpieczając tym samym interesy klasy panującej. Prawo jest wolą klasy panującej, podniesionej do rangi ustawy. Państwo i prawo stanowią najwyższy element nadbudowy społeczeństwa klasowego.

• Karol Marks - państwo określał dwojako: jako państwo polityczne, które musi być jak najszybciej zniszczone jako symbol starego ładu, jednak zniszczenie go nie może nastąpić przed końcem trwania procesu rewolucyjnego; państwo ekonomiczne, które musi przetrwać, jednak państwo powinno scentralizować w swych rękach to co przedtem należało do kapitalistów. W dłuższej perspektywie i ono miało umrzeć. Jest on także twórcą dyktatury proletariatu, odnoszącej się do państwa socjalistycznego, które miało powstać w drodze rewolucji społecznej. Okresem przejściowym między społeczeństwem kapitalistyczny ma socjalistycznym miała być rewolucyjna dyktatura proletariatu, która miała odznaczać się użyciem siły i przemocy w dokonywaniu zmian i rządzeniu państwem.

• W. Lenin - uważał iż państwo jest specjalną org. siły, przemocy w celu dławienia jakiejś klasy. Odwoływał się do Marksa popierając jego teorię o przejściowym ustroju między kapitalizmem a socjalizmem  państwo dyktatury proletariatu. Pady delegatów miały stać się nową formą rządzenia. Uważał on, d. p. jest jedyną właściwa demokracją, bowiem jest władzą większości sprawowanej przeciw mniejszości wyzyskiwaczy. Należy zauważyć, że nawet zniesienie stosunków własnościowych nie oznacza dla Lenina rezygnacji z d. p., a to z uwagi na międzynarodowe powiązania wyzyskiwaczy: można ich rozgromić, ale nie zlikwidować, ponieważ ich bazą jest kapitał międzynarodowy. Jak długo istnieje kapitalizm tak długo jest potrzebna d. p co wiąże się z istnieniem dyktatury partii komunistycznej.

11. Terytorialny charakter państwa.

Państwo to arg. Ludności osiadłej na danym terytorium. Np. w Mongolii czy Afganistanie ludność prowadzi życie koczownicze, jednak jedynie w obrębie danego terytorium, które jest właściwym kryterium przynależności do państwa. Państwo zachowuje wyłączność od danego terytorium i nie może ono być domeną działania dwóch lub większej ilości państw. Zdzirze się, że niektórym org. przyznaje się podmiotowość quasi-państwową jeśli nie mają oni swojego terytorium a posiadają ambicje bycia państwem np.: Org. Wyzwolenia Palestyny, Stolica Apostolska, Zakon Kawalerów Maltańskich.

12. Suwerenny charakter organizacji państwowej.

Nie uznaje ono żadnej władzy wyższej nad sobą i podporządkowuje sobie na swoim terytorium wszystkie inne władze. Jest władza samoistną nie pochodną od jakiejś innej. Państwo musi liczyć się z innymi władzami występującymi na danym terytorium, nie może lekceważyć żądań i interesów innych państw ale może jednak samo decydować w jakim zakresie i z jakimi interesami ma się liczyć i jak modyfikować swoje działania. Państwo jest członkiem społeczności międzynarodowej z czego czerpie korzyści ale ma i pewne obowiązki.

13. Trójelementowa koncepcja państwa.

Państwo jest zrzeszeniem bazującym na elementach o nieprzypadkowej kolejności:

• Ludności

• Terytorium

• Władzy.

Trwały lud osiadły na pewnym terytorium, podlegający władzy zwierzchniej.

14. Koncepcja umowy społecznej: Hobbes, Locke, Rousseau.

• Hobbes - wg niego początek ludzkości to żarłoczna, krwawa walka wszystkich ze wszystkimi (bellum omnium contra omnes). Bez żadnej władzy nad sobą ludzie pożarliby się, gdyż tylko silna władza państwowa, dysponująca różnymi środkami przymusu jest w stanie zapanować nad społeczeństwem. Poszczególni członkowie poprzez zawarcie umowy społecznej zrzekają się swej naturalnej wolności, w sposób całkowity i nieodwołalny. Władca zaś, nie będący formalnie stroną tej umowy, otrzymał pełnię władzy niejako w darze od ludzi. Głównym motywem jaki doprowadził do zawarcia umowy był strach przed niebezpieczeństwem anarchii. Absolutna władza suwerena miała gwarantować ład, bezpieczeństwo, ochronę własności oraz umożliwiała jednostkom zaspokojenie swych potrzeb i ambicji. Władza suwerena jest niepodzielna i niezbywalna, niezależnie czy jest nim jednostka czy zbiorowość. Tak powstaje nowe państwo zwane Lewiatanem, śmiertelnym bogiem, któremu wszyscy są bezwzględnie podporządkowani.

• Locke - uważał on, że epoka bezpaństwowa była okresem pokoju, wolności i dobrobytu. Jednostka była chroniona przed złem przed odwieczny system moralny, a prawo natury nadawało jej podstawowe prawa przedmiotowe. Powołane umową państwo miało to doskonałe stosunki międzyludzkie utrwalić. Umowa tworząca państwo była zawierana w dwóch etapach: w pierwszym jednostki umacniają się tworząc społeczeństwo( pactum unionis) i w drugim poprzez zawarcie umowy z władzą (pactum subiectionis). Społeczeństwo zachowywało w tym układzie podmiotowość, a umowa mogła zostać rozwiązana. Jednostka nie rezygnowała ze swoich naturalnych praw, dążyła jedynie do umocnienia ich autorytetem państwa.

• Rousseau - treścią umowy społecznej łączącej jednostki ze zbiorowością jest całkowite podporządkowanie każdego człowieka i jego uprawnień całej zbiorowości. Władza państwowa wywodzi się tylko z woli obywateli, nie ma zaś pochodzenia boskiego. Król nie rządzi z „Bożej łaski”, lecz z woli ludności, która go powołała. Obywatele mają bowiem swobodę, suwerenne postanowienie może ich skłonić do zawarcia umowy społecznej. W umowie tej wszyscy zrzekają się swej wolności na rzecz wszystkich, stąd możliwość uznania, że taka władza z woli wszystkich jest jednocześnie władzą każdego z nich.

15. Hegel a koncepcja umowy społecznej.

Według Hegla

• Państwo jest etycznością.

• Stan naturalny: chaos.

Człowiek jest opętany przez własne instynkty. Każdy posiada wolę subiektywną. Niszczymy siebie nawzajem, niszczymy zatem wolność. Tworzymy społeczeństwo, ale to jeszcze nie jest to (społeczeństwo nie jest jedną masą). Tworzymy państwo - powstaje jednolity płyn - wola obiektywna (zespolenie woli subiektywnej z ogólną). Wola obiektywna to wolność. Konieczność zmusza nas do tworzenia państwa. Tą koniecznością jest wolność.

• Państwo jest Abstraktem, a nie faktem.

• Państwo urzeczywistnia się w ludziach.

• Tylko państwo daje szansę na rozwój wolności i samorealizację.

• Hegel odrzuca umowę społeczną - człowiek poprzez swój egoizm utrudnia, uniemożliwia jej realizację.

• Państwo jest Bytem doskonałym! (gloryfikuje państwo - gruntuje drogę do teorii autorytarnych i totalitarnych)

• Najwyższy stopień rozwoju ducha historii to rozum.

• Państwo to porządek etyczny, moralny.

16. Pojęcie państwa w filozofii.

Hegel uważał, że państwo to miejsce rozwoju idealnego ducha(Bóg), państwo to Bóg  ta gloryfikacja poniosła szybko klęskę. Dzisiejsza filozofia jest krytyczna wobec instytucji państwa. Wg Foque państwo to najzimniejszy z potworów; Nitche uważał, że zamiast Lewiatana jest po prostu potwór żerujący na tkance społeczeństwa.

17. Pojęcie państwa w naukach prawnych.

Nowa subdyscyplina (  nauka o państwie) wniosła wiele dobrego, prawnicy chcieli widzieć państwo jako zbiór praw, potem uznali, że to właśnie jest rzeczywistość polityczna.

18. Pojęcie państwa w nauce o polityce.

Trudno jest określić państwo, bowiem nie jest ono w pełni tożsame z polityką. Wykształciły się prądy polityki:

b. instytucjonalizm(państwo to porządek instytucji)

c. systemowy (rozczłonkowanie na elementy)

d. neomarksistowski (państwo to autonomiczna instytucja, która stawia interesy klasowe nad ogólnopaństwowe i społeczne.

e. samoorganizacji (wszelkie społeczności potrafią się organizowaćf.)

19. Pojęcie państwa wg Webera.

Państwo jest formą władzy, która uszlachetnia:

• Poddaństwo

• Panowanie polityczne

• Współcześnie legitymizuje to panowanie polityczne. (?)

Typy państwa:

• Charyzmatyczne

• Władza pochodzi z uznania

• Kult władzy

• Autorytet, zaufanie

• Władza charyzmatyczna musi być ciągle podtrzymywana.

• Problemy:

• Spowszechnienie charyzmy

• Przekazanie władzy - następca również musi być charyzmatyczny.

• Tradycyjne

• Zachowanie odwiecznych świętości

• Rytualizacja zdarzeń

• Typowe dla okresu feudalnego.

• Spójność, ciągłość.

• Racjonalny

• Panowanie polityczne ustanowione na mocy legalności.

• Społeczeństwo wyraża zgodę na dany porządek.

• Struktura biurokratyczna, posiadająca pewne kompetencje i środki działania.

• Władza funkcjonuje na podstawie i w granicach prawa.

20. Powstanie państwa w drodze podboju.

Gumplowicz twierdzi, że dla historii decydujące znaczenie ma walka ras. Punktem wyjścia jest łączenie się mniejszych grup - hord w większe - plemiona. Stosunki miedzy grupami cechuje nienawiść i wrogość. Jedne hordy podbijają drugie tworząc z nic niewolników. Plemiona silniejsze podbijają słabsze  walka między grupami jest podstawowym procesem społecznym. Powstałe w wyniku podboju państwo miało utrwalić podporządkowanie się pokonanej większości zwycięskiej mniejszości, zaś podział na rządzących i rządzonych miał opierać się na odmienności pochodzenia i różnicy ras.

Władzę ustanawiało plemię zwycięskie. G. nie traktował rasy jako zbioru ludzi o jednakowych dziedzicznych cechach, lecz jako historyczne zbiorowości etniczne. Powstałe państwo miało służący do zachowania gatunku, stworzenia wyższych gatunków istnienia mniejszych potem większych grup ludzkich. Wyróżnił on siedem cech zasadniczych państwa:

-państwo najdoskonalszą formą organizacji umożliwiającą rozwój kultury, prawa, rodziny…

-władcza mniejszość panuje nad większością poddanych

-między panującymi a poddanymi zachodzi różnica ras

-stosunki panowania określa prawo państwowe

-państwo powstaje zawsze w drodze walki i podboju, nie zaś w drodze umowy

-stosunki między państwami są zawsze stanem wojny

-tylko wrogość wobec państwa trzeciego może prowadzić do przyjaźni dwóch innych państw

-pokój jest jedynie okresem między dwiema wojnami, w którym państwa przygotowują się do kolejnej wojny

Dopiero w państwie mogą rozwijać się inne klasy: klasa średnia, mieszczaństwo itp.

21. Państwo i naród - wzajemne relacje.

Państwo może obejmować ludzi na określonym terytorium przynależnych do danego narodu. W państwie mogą również żyć członkowie wielu narodów i może ono być wspólnotą wielonarodową na określonym terytorium. Przykładem takich wspólnot może być niedawny Związek radziecki, Jugosławia, Czechosłowacja. Państwo może także obejmować część danego narodu, a pozostali jego członkowie mogą należeć do innej lub innych organizacji państwowych. Wspólnota państwowa pokrywająca się w większości ze wspólnotą narodową, to przeważający typ relacji między państwem a narodem. Do mniejszości należą narody posiadające państwo, których plemienców los rzucił poza jego granice.

W przeszłości naród w sensie politycznym oznaczał ogół obywateli państwa, złączonych wspólnotą praw i obowiązków, świadomych swojej wspólnej historii politycznej. Etniczmość i język nie były istotnym elementem, dopiero w 2 poł. XX nabrały one większego znaczenia.

Należy zauważyć, że zmiany terminu „naród” pociągnęły ze sobą konsekwencje polityczne, a wiec nie były akceptowane bezo poru.

W piśmiennictwie naukowym XIX i XX wieku dokonano rozróżnienia dwóch pojęć „naród” i „narodowość” narodowość służyła do określenia zbiorowości etniczno - językowej, naród zaś pojmowano jako produkt historii państwowości, zbiorowość zorganizowana politycznie, o granicach zależnych od swej wew. żywotności i zdolności cywilizacyjnej. Separatyzmy etnicznych narodowości oznaczają dążność do oddzielenia lub autonomii narodowej.

Odrodzenie sił nacjonalizmu na całym świecie w końcu XX wieku znalazło wyraz w dezintegracji państw w Europie, jak i dążeń separatystycznych Czeczeńców, Kurdów i innych narodowości.

Państwo jawi się więc, jako wspólnota ludzi, bliska i służebna dla zaspokojenia potrzeb ludzkich. W tym upatruje wielką wartość państwa, które obejmuje naród i spełnia wobec niego funkcje służebne we. Wspólnoty narodowej, jak i na zewnątrz. Naród stanowi trwalszą wspólnotę ludzka niż państwo, ale w dziejach ludzkości zmieniały się narody i ewoluowały także państwa. Zrozumienie wśród narodów czy narodowości, że posiadanie własnego państwa ma decydujące znaczenie dla istnienia i rozwoju, powoduje dążenie poszczególnych narodów do stworzenia i obrony swojej państwowości. Państwo tworzy strukturę administracyjno - terytorialną, stanowiącą ramy organizacyjno prawne dla życia jednostek i zbiorowego. Ramy te wyznacza przede wszystkim konstytucja i inne podstawowe akty prawne państwa. Akty te ukazują także normy zachowania obywateli.

Naród potrzebuje państwa, aby mógł swobodnie rozwijać się i doskonalić. Brak własnej państwowości sprawia trudności w określeniu własnej tożsamości narodowej i spełnienia aspiracji narodowych. Państwo jest nosicielem idei narodowych, tylko ono może stawić czoła potrzebom przyszłości. Każdy naród ma prawo do jedności i odrębności kulturowej, społecznej, gospodarczej i politycznej. Prawo to Mozę zapewnić jedynie państwo narodowe (A. Giddens). Każdy naród ma także prawo do wolności narodowej, czyli samodzielności państwowej. Nurt ten znalazł wyraz w nacjonalizmie XIX wieku i jest podtrzymywany współcześnie. Państwo jest instrumentem sił nacjonalistyczny do kształtowania niezawisłego bytu narodowego i wyższego statusu cywilizacyjnego, podwyższenie poziomu gospodarczego i kulturalnego oraz przezwyciężenie uprzedzeń wobec innych narodów wynikających z przeszłości. Znamienne jest to, że żadne z państw, które wytworzyły wspólnotę narodową i znalazły w niej oparcie nie zostały wymazane z historii nawet jeśli była ona nieprzychylna istnieniu samego państwa w historii.

22. Państwo i jednostka - wzajemne relacje.

Nowoczesne państwo wzięło na siebie odpowiedzialność za warunki, w ramach których przebiega życie jego obywateli. Rozwój w kierunku państwa socjalnego jest odp. na przykre historyczne doświadczenia z ery kapitalizmu i industrializacji. Ubezpieczenia stanowiły próbę rozwiązania wielkiej kwestii społecznej w zakresie chorób, wypadków inwalidztwa i podeszłego wieku. Polityka ubezpieczeniowa państwa poprzez instytucje ubezpieczeniowe jest znaczącym krokiem w drodze wiodącej do odparcia negatywnych skutków industrializacji. Rozwinięta działalność państwa wymaga olbrzymich nakładów finansowych i umocnienia organów państwowych do dalszej interwencji. W tej sytuacji na pewne straty narażone są tradycyjne prawa do wolności i ochrony własności. Idea „państwa minimum” jest skierowana na wyczulenie na ochronę jednostki ludzkiej i grup społecznych przez wszechwładnością aparatu państwowego. Z drugiej strony wielkie problemy nowoczesnych społeczeństw wymagają zajęcia się nimi przede wszystkim przez państwo. Idea państwa socjalnego jest wiec rozwijana z myślą o zapewnieniu wolności wszystkim obywatelom, zwłaszcza dla tych, którzy nie mogą poradzić sobie sami w życiu. Państw rozszerzając zakres interwencji może naruszać wolności ludzi. Prawa człowieka zrodziły się z oporu przecie absolutyzmowi, z protestu przeciw starym i nowym formom kolonializmu, satelickiej zależności i centralistycznej władzy państwowej. Przybierają one współcześnie postać podmiotowych praw publicznych - są to roszczenia jakie jednostka ma prawo wysuwać wobec państwa. A miano praw człowieka zasługują tylko te prawa, które faktycznie przysługują każdemu człowiekowi niezależnie od jego rasy, pochodzenia, języka itp. Odrębną formą praw człowieka są jego prawa polityczne. Prawa te są częścią sprawiedliwości, są nienaruszalne i nieodwołalne. Mają na celu służebność , aby człowiek żył godnie i miał zapewnioną wolność. Wśród wielu praw człowieka wyróżnia się podstawowe prawa człowieka i wolności obywatelskie. Grupę rzeczowo i historycznie pierwszą stanowią prawa do osobistej wolności (nietykalność ciała i życia, ochrona przed samowolnym uwiezieniem i ukaraniem, wolność słowa, religii itp.).

Szczególnie ważne dla obywatelskiej aktywności są prawdo politycznego udziału w życiu publicznym.

W państwie współczesnym przyjęło się też wydzielać socjalne prawa podstawowe bądź socjalna odpowiedzialność państwa. Poprzednie kategorie paw człowieka wolność i współudział wiążą się ściśle z prawami socjalnymi. Jeśli jakieś państwo uznaje praw odo wolności i współudziału, to musi też liczyć się w warunkami socjalnymi, za pomocą których prawo do wolności i współudziału są urzeczywistniane. W ustroju państwa muszą znajdować się przesłanki troski o gospodarce, społeczne i kulturalne warunki praw do wolności. Państwo staje przed wymogiem usuwania nie sprzyjających warunków. Organy państwowe muszą wziąć na siebie odpowiedzialność za warunki socjalne obywateli. Z punkt widzenia praw człowieka zasadna jest rola praw socjalnych, która polega na tworzeniu warunków urzeczywistniania wolności i demokracji, nie za rola konkurencji wobec wolności i demokracji. Podstawowe prawa człowieka to: wolność, równość i własność

23. Koncepcja narodu w ujęciu Gellnera.

Jego zdaniem nacjonalizm, naród i państwo narodowe są produktami nowoczesnej cywilizacji, którą zapoczątkowała rewolucja przemyslowa z końca XVIII wieku. Nacjonalizm i związane z nim uczucia i sympatie nie są głęboko zakorzenione w naturze ludzkiej. Rodzą się one w wielkich społeczeństwach, będących produktami industrializacji. Nacjonalizm jako taki nie występuje w społeczeństwach tradycyjnych, którym obca jest idea narodu. Do pojawienia się tych zjawisk w społeczeństwach nowoczesnych przyczyniło się:

• gwałtowny wzrost gospodarczy i związany z tym podział pracy - należało więc stworzyć bardziej skuteczny system państwowy i zreorganizować system rządzenia

• ludzie cały czas wchodzą w relacje z obcymi, dlatego więźspolecznanie może opierac się jedynie na lokalnych społecznościach wsi i miast.

Głównym ośrodkiem organizacji i unifikacji społeczeństwa industrialnego staje się masowa edukacji oparta na „oficjalnym języku” nauczanym w szkołach.

24. Państwo narodowe.

Państwo narodowe jest dominującą formą organizacji politycznej. Charakteryzuje się:

• Zwartym terytorium

• Scentralizowaniem

• Posiada monopol na środki przymusu

• Suwerenność

25. Państwo kapitalistyczne.

W państwie kapitalistycznym występują różnego rodzaju państwa, różniące się między sobą w stosunkach społeczno politycznych i statusie publicznym ludzi, mimo, iż mają tą samą strukturę społeczno- ustrojową. W układzie rozwojowym występowały dwa rodzaje państw: państwo wczesnokapitalistyczne i faszystowskie. Współcześnie funkcjonują państwa: liberalno - demokratyczne i państwa Trzeciego świata.

PAŃSTWO WCZESNOKAPITALISTYCZNE - pojawia się w końcu XVIII wieku w wyniku rewolucji burżuazyjnej. Początkowo rozszerza się na Europę Zach. I Amerykę Północną, potem na dalszą Europę, Amerykę Łacińska i inne kontynenty. Powstaje ono na bazie rozwoju przemysłowego, nowoczesnej technologii i techniki wytwarzania oraz gromadzenia kapitału. Na przełomie XIX i XX wieku wybijają się potężne org. Państwowe o bardziej zaawansowanych kapitalistycznych stosunkach społeczno - ekonomicznych - W. Brytania, Francja, Niemcy, Austro - Węgry i Rosja a także USA.

Państwo kapitalistyczne aż do I w. światowej przyjęto określać jako organizację kapitalizmu wolnokonkurencyjnego. Po I w. światowej państwa kapitalistyczne wysoko rozwinięte przybrały formę organizacji kapitalizmu monopolistycznego. Państwo wczesnokapitalistyczne jest organizacja polityczną społeczeństwa kapitalistycznego nastawioną na ochronę i sprzyjanie rozwojowi społeczno - gospodarczemu oraz zapewnienie bezpieczeństwa wew. i zew. ludności kraju. Państwo to nie wkracza zbyt daleko w stosunki między pracodawcami a pracownikami, oraz w występujące konflikty społeczne. Natomiast państwo okresu kapitalizmu monopolistycznego interweniuje w różne dziedziny życia społeczno - gospodarczego i politycznego.

Stosunki społeczno - ekonomiczne tych państw opierają się na dwóch grupach społecznych: kapitalistów i robotników.

Rola państwa kapitalistycznego kształtuje się pod wpływem koncepcji liberalizmu, która sprowadza się do ochrony społeczeństwa przed niesprawiedliwością i „uciskiem” ze strony współobywateli. Całe życie społeczne przebiega poza interwencja państwa.

W drugiej poł. XIX w .i XX wieku państwo stopniowo rozszerza swoją działalność na sfery wychowania i oświatę, służbę zdrowia, opiekę nad ubogimi itp. Przeprowadzane są reformy socjalne w Niemczech, W. Brytanii, Francji. Życie społeczne wymusza na państwie wkraczanie w stosunki społeczno - gospodarcze w obliczu konfliktów społecznych czy wojennych.

Stosunki społeczne kształtują się pod wpływem Oświecenia: wolności indywidualnej jednostki wynikającej ze zwierzchnictwa ludu, podziału władzy prowadzącego do ograniczenia władzy absolutnej i wyznaczenia granicy ingerencji państwa w sfery życia ludzi. Siłą rządzącą staje się młoda burżuazja. Nabierać zaczyna znaczenia republikanizm nowożytny, prowadzący do zniesienia cenzusu wyborczego zrównaniu praw wyborczych kobiet i mężczyzn. Władza wykonawcza oddziela się d monarszej i staje się kreowana przez ciała parlamentarne. Sądy stają się niezależne zaś administracja publiczna staje się siłą decydującą rządzeniu. Pastwo to opiera się na koncepcji liberalizmu. Stosuje ono środki przymusu i przemocy. Wprowadzanie demokracji przebiega niezwykle powoli. Na procesy zmian ustrojowych wpływ wywarły idee socjalistyczne i nacjonalistyczne oraz stające za nimi ruchy polityczne, zwłaszcza w Niemczech, Francji i W,. Brytanii.

PAŃSTWAO LIBERALNO - DEMOKRATYCZNE - jest organizacją polityczną społeczeństwa kapitalistycznego wysoko rozwiniętego, które wprowadziło minimum wolności dla jednostek i demokracji społeczeństwa. Występuje gł. W krajach Europy zachodniej i Ameryki Północnej. Państwo to ma wykształcony stabilny system polityczny i rozbudowane mechanizmy rozstrzygania konfliktów społecznych oraz pobudzania grup społecznych do rozwijania wytwórczości dla zaspokojenia potrzeb ludzkich. Państwo funkcjonuje w środowisku społeczeństwa obywatelskiego ( R. Aron) albo społeczeństwa otwartego (K. Popper)

Proces dochodzenia do państwa liberalno- demokratycznego był długotrwały i wiódł państwo wczesnokapitalistyczne do wykształcenia demokratycznej infrastruktury rozwojowej i obywatelskiej opartej na idei wolności, podziału władz, państwa prawa, samorządności, ochrony praw obywatelskich i pluralizmu politycznego.

Stosunki społeczno - ekonomiczne cechuje wysoki stopień nowoczesnej wytwórczości opartej na zdobyczach nauki i techniki. Społeczeństwo masowe jest zarazem społeczeństwem masowej konsumpcji a społeczeństwo dynamicznie rozwijające się jest społeczeństwem opartym na gospodarce zorientowanej na wzrost gospodarczy. Podstawę stanowi przeważająca prywatna własność środków produkcji i swoboda podmiotów gospodarczych. Państwo przybiera aktywną postawę poprzez różne formy działania sprzyjające i pobudzające wzrost gospodarczy oraz ograniczające konflikty społeczne między pracą a kapitałem. Nauczone doświadczeniem potrzeby i konieczności rozwoju społecznego, państwo przejawia zabiegi o rozwinięcie systemu ochrony socjalnej i systemu edukacji ogólnej ludności. Klasyczni robotnicy przekształcili się w wyspecjalizowanych pracowników różnych dziedzin wytwórczości. Chłopi zmienili się w wyspecjalizowanych producentów rolnych. Grupa inteligencko- urzędnicza przeobraziła się w wysoce wyspecjalizowanych organizatorów wytwórczości i pracowników instytucji usługowych.

Państwo to jest wytworem ewolucji państwa ograniczającego się do zapewnienia porządku publicznego i wymuszenia przestrzegania ogólnych reguł w stosunkach międzyludzkich. Państwo przybiera aktywna postawę działania w sferze społecznej, politycznej i kulturalnej. Nadaje mu się różne określenia od najbardziej ogólnej państwa interweniującego, w przeciwieństwie do państwa liberalnego, zachowującego pozycję zezwalającego na swobodne działanie, poprzez państwo dobrobytu (welfare state) przejawiającego troski o sprawy ludzkie do państwa przemysłowego właściwego epoko industrialnej w stymulującej procesy społeczne.

Stosunki polityczne państwa liberalno - demokratycznego stały się bardziej złożone. Pojawiło się wiele podmiotów politycznych. Wartością nadrzędna tego państwa jest stabilna demokracja polityczna. Podstawa ich funkcjonowania stały się demokratyczne konstytucje i podstawowe akty prawne. Organizacje polityczne tworzą dwu- i wielopartyjne systemy organizujące grupy społeczne do pośrednictwa między władzą publiczną a społeczeństwem. Wolne wybory pozwalają na wybór elity politycznej. Instytucje kontroli i odpowiedzialności rządzących elit są częścią integralną demokratycznego mechanizmu działań władzy publicznej.

Pojawiające się kryzysy społeczne i polityczne w państwie, siły społeczne starają się rozwiązywać na drodze środków legalnych, przez podejmowanie reform, aktywną politykę socjalną i gospodarczą oraz odwoływanie się do aktywności społeczeństwa.

Państwo opiera się na wolności jednostek, stanowionych prawach i zabezpieczonych swobodach obywatelskich oraz określanych granicach ingerencji władzy publicznej w sferę życia prywatnego. Piastunem władzy ma być naród.

PAŃSTWO FASZYSTOWSKIE - Jest to państwo występujące we Włoszech w latach 1922-43 i w Niemczech w l. 1933-45. Niekiedy przypisuje się występowanie tej formy w Hiszpanii i Portugalii. We Włoszech twórcą tej formy był Banito Mussolini a w Niemczech Adolf Hitler.

Państwo to powstaje w warunkach kryzysu społeczeństwa kapitalistycznego , co nastąpiło we Włoszech na początku alt dwudziestych, a w Niemczech - 30-tych. Ruchy faszystowskie stworzone we Włoszech w 1919 r. przez Mussoliniego pod nazwą Związek Kombatantów i w Niemczech w 1920 przez Hitlera jako Narodowo Socjalistyczna Partia Robotnicza (NSDAP) odwoływały się do haseł sprawiedliwości społecznej i krytyki liberalizmu politycznego i ekonomicznego co przysporzyło im wielu zwolenników. Głosili hasło zniesienia podziałów klasowych przez wprowadzenie nowego systemu społecznego. Zapowiadano radykalne zmiany w systemie opieki społecznej, powszechnej oświaty, kontroli państwa nad gospodarką. Włoscy faszyści obiecywali likwidację bezrobocia, likwidację strajków, godziwe płace,8-godzinnny dzień pracy itp. W programie 25 punktów NSDAP zapowiadało likwidację wyzysku przez kapitał bankowy, wsparcie drobnych przedsiębiorstw, reformę rolną, rozwój świadczeń socjalnych. Państwo faszystowskie nie dokonywało zamachu na własność prywatną. Prowadziło jednak kontrolę nad gospodarką i planowanie. Faszyści starali się wykazać, że zmierzają do zniesienia różnic klasowych, zastąpienia walk klas realizacją solidarności wszystkich Niemców i Włochów. Państwo faszystowskie miało być totalne, wszechobecne.

Pojęcie „państwo totalne” wprowadził Mussolini - „państwo nie jest celem, ale środkiem” Partia faszystowska zarówno w Niemczech, jak i Włoszech scaliła się z aparatem państwowym i stała się jedyna legalną władzą polityczną i rządzącą. Charakterystyczne dla tego państwa jest: jeden wódz, jedna partia, jedno państwo. Prawa obywatelskie są ograniczane, dominuje terror, opozycja jest automatycznie niszczona, w Niemczech wprowadza się rasistowskie ustawodawstwo, wódz jest nadzwyczajny i nieomylny.

Def. Państwo faszystowskie przyjęło się określać jako terrorystyczną kapitału monopolistycznego, występującą w okresie zagrożenia państwa przez rewolucyjne nastroje mas ludowych i nieporadność rozwiązywania złożonych problemów społecznych przez ówczesne reżimy polityczne niestabilnej demokracji parlamentarnej.

PAŃSTWA TRZECIEGO ŚWIATA - stanowią one grupę państw o swoistych cechach, które powstały do niepodległego bytu po rozpadzie kolonializmu po drugiej wojnie światowej. Państwa te mają wiele znamion wspólnych: wyzwoliły się z panowania kolonialnego, posiadają stosunkowo niski stopień rozwoju gospodarczego, prezentują strukturę społeczną niezwykle zróżnicowaną, wykształciły strukturę polityczną słabo rozwiniętą, przyjmują zróżnicowany zakres praw obywatelskich.

Zaliczyć od nich możemy kraje Azji i Afryki, a nawet Ameryki Łacińskiej. Państwa te są wew. nieustabilizowane, nękane konfliktami, gospodarka gł. bazuje na rolnictwie, słabe jest poczucie więzi państwowej czy narodowej, zaś silne jest poczucie więzi plemiennych. Brak elit politycznych prowadzi często do dyktatury wojska. Możliwości rozwoju tych krajów opierają się na dwóch źródłach: uzyskaniu pomocy gospodarczo - finansowej z zagranicy i mobilizacji krajowych rezerw (naturalnych i ludzkich). Dochód narodowy tych krajów na przestrzeni lat zwiększył się nieznacznie, a niektórych nawet obniżył.

Demokracja często jest tam niestabilna oparta na systemie wielopartyjnym, często utrzymuje się tam feudalno - absolutystyczna monarchia (Arabia Saudyjska) czy monarchia konstytucyjna w Maroku.

Siły przywódcze i grupy rządzące posługują się ideologią zabarwioną nacjonalizmem, rozmaicie interpretowanym socjalizmem oraz elementami religijnymi, szczególnie w państwach islamskich. Panuje tam głód, analfabetyzm, i wysoki poziom śmiertelności.

26. Typy państwa - charyzmatyczne, tradycyjne i racjonalne.

Państwo charyzmatyczne- władza oparta na charyzmie (przymus psychiczny).Charyzma ulega spowszechnieniu powoduje to, że mamy pewne zmiany jednak jest to okres bardzo krótki gdyż tych cech nie może w całości przekazać przywódca A przywódcowie B

Państwo tradycyjne- państwo związane z terytorium, tworzą się centra terytorialne,posiadają władzę, legitymizacją do tej władzy jest tradycja.

Państwo racjonalne- władza nie musi być oparta na charyzmie i tradycji, ale idealny postulat tego typu państwa sięga po charyzmę i tradycję. Ważne jest w tym państwie znajomość spraw publicznych i uprawnienia praw.

27. Pojęcie formy państwa.

Forma państwa to struktura organizacyjna oraz całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez grupy społeczne, do których należy władza państwowa .Pierwszym filozofem który zapoczątkował ten termin był Arystoteles, który dokonał podziały na państwa:

A B

1. Monarchia 1. Tyrania

2. Arystokracja 2. Oligarchia

3. Politeja <forma mieszana> 3. Demokracja

1-3  ilu ludzi rządzi

A- B  kryterium w czyim interesie sprawowana jest władza A- wszystkich / B - rządzących

Podział na formę państwa ze względu na legitymizację władzy politycznej:

• Reprezentanta najwyższej władzy w państwie <forma rządów>

- monarchia

- republika

• Charakter ustroju państwowego, tj. wew. podział państwa - <ustrój terytorialny>

- forma unitarna (scentralizowana)

- forma federalna (zdecentralizowana)

• Reżim polityczny - relacje zachodzące między parlamentem (legislatywą) a rządem (egzekutywą)

- forma demokratyczna

- forma autokratyczna/ niedemokratyczna

28. Forma rządów.

Forma rządów - ogół organów naczelnych państwa i stosunki między nimi.(A. Łopatka)

Można wyróżnić dwie podstawowe formy rządów:

• Monarchia - władza skupiona w rękach monarchy, który panuje na zasadzie dziedziczności bądź dożywotniego wyboru. Monarcha jest prawnie nieodpowiedzialny. Możemy wyróżnić monarchie nieograniczone (absolutne), np. dziś. Arabia Saudyjska i ograniczone(konstytucyjne) - Szwecja, Belgia, Holandia

• Republika - skupienie władzy w rękach organu jednoosobowego lub organu kolegialnego powoływanego na określony czas. Ograna ten jest powoływany bądź przez ogół obywateli posiadających prawa wyborcze, bądź przez kolegium wyłaniane przez obywateli. Głowa państwa występują najczęściej pod nazwą prezydenta, który ma wyraźnie ograniczony zakres władzy.

Można wyróżnić cztery podstawowe systemy relacji między głównymi podmiotami rządzenia:

1) system przewagi władzy ustawodawczej <rząd występuje jako komitet wykonawczy parlamentu>

2) system równowagi władzy ustawodawczej i wykonawczej <parlament pochodzi z wyborów powszechnych, a rząd z jego łona>

3)system rozdziału władzy ustawodawczej od wykonawczej <obie władze pochodzą z osobnych wyborów powszechnych wł. ustawodawcza to organ ustanawiający prawo zaś wł. wykonawcza zajmuje się wykonawstwem, ale ta ostatnia nie korzysta z inicjatywy ustawodawczej>

4) system totalitarny <władza jednoosobowa bądź należąca do wąskiej grupy ludzi. Polegająca na terrorze i stosowaniu siły zbrojnej>

29. Państwo unitarne

Państwo unitarne(jednolite) to takie w którym jednostki administracyjno - terytorialne podporządkowane są organom centralnym - jedynym dla całego państwa. Ma ono zwartą strukturę, przyjmuje mniej lub bardziej scentralizowane. Państwo to daje pewny stopień samodzielności samorządom lokalnym. Podział terytorialny kraju służy jedynie ustanowieniu ładu przestrzennego. Do tych państw należy większość krajów na świecie.

30. Państwo złożone

Federacja (państwo złożone) to trwały związek autonomicznych państw, które jako części składowe federacji ograniczają swoją suwerenność na rzecz centralnych organów państwa federacyjnego. Skala centralizacji władzy tym państwie zależy od treści umowy o zrzeczeniu się autonomicznych części w państwo federacyjne. Państwa federalne często powstają na podłożu narodowościowym i etnicznym. Do tych państw należą: Szwajcaria, Belgia, Rosja, Niemcy, USA, Brazylia, Kanada, Meksyk, Argentyna itp.

31. Reżimy totalitarne i autorytarne (porównać).

Analiza doświadczeń reżimów faszystowskich i komunistycznych doprowadziła do sformułowania w latach 50 koncepcji totalitaryzmu(najwyższy osiągnięty poziom autokracji.

Najistotniejszą różnicą miedzy tymi reżimami jest rola ideologii w życiu społecznym, zakres masowej mobilizacji i partycypacji oraz zasięg i siła terroru.

-w totalitaryzmie ideologia jest czynnikiem wszechobecnym i organizuje życie społeczne. Ideologia legitymuje również władzę rządzących, stanowi uzasadnienie masowego terroru.

-wymaga czynnego zaangażowania rządzonych

-w autorytaryzmie ideologia zostaje zastąpiona przez mentalność lub osobowość

-legitymację władzy stanowi siła, od rządzonych wymaga się jedynie tego, by nie podejmowali działań skierowanych przeciw rządzącym

-partycypacja jest ograniczona cechy wspólne:

-zawłaszczenie władzy

podobna jest organizacja władzy-zasada wodzostwa

-odrzucają zasadę podziału władz

-procedury decyzyjne są uproszczone

-brak mechanizmów kontrolnych-legaJnych możliwości kwestionowania podjętych decyzji.

-brak reguł odpowiedzialności politycznej

-o utracie władzy decyduje konkretne wydarzenie

32. Cechy totalitaryzmu.

- totalitarna ideologia, służy jako podstawa polityki, narzędzie manipulacji, którego celem jest legitymizacja władzy totalitarnej.

- jedna partia związana z ta ideologią i zwykle kierowana przez jedną osobę: dyktatora, brak odpowiedzialności przed większą grupą wyborców, rządzący nie mogą być usunięci przy pomocy zinstytucjonalizowanych środków pokojowych.

- monizm polityczny, zniszczenie lub znaczne osłabienie wszystkich organizacji, jakie istnieją przed zagarnięciem władzy. (istnieje pluralizm wewnątrz rządzącej partii)

- rozbudowany aparat tajnej policji

- monopolistyczna kontrola nad: środkami masowej komunikacji, siłami zbrojnymi i wszystkimi organizacjami łącznie gospodarczymi

- identyfikacja bardzo dużej części ludności z rządzącymi, aktywne zaangażowanie, masowe członkostwo w partii i sponsorowanych przez nią organizacjach.

- napięte stosunki pomiędzy intelektualistami i artystami a władzami politycznymi

- spór z kościołem, konflikt pomiędzy religia a polityką.

- propaganda, masowe kształcenie, szkolenie kadr, intelektualne doskonalenie ideologii.

- terror

- tendencje ekspansjonistyczne

- nielegalność większości form opozycji

- redukcja sfery prywatności

Główne cechy systemu totalitarnego wg Fredrich i Brzezińskiego

Według Brzezińskiego totalitaryzm jest nowa forma rządów, która mieści się w ogólnej klasyfikacji systemów dyktatorskich, jest to system, w którym technologicznie zaawansowane instrumenty władzy politycznej są wykorzystywane bez ograniczeń przez zcentralizowane kierownictwo określonego elitarnego ruchu w celu przeprowadzenia totalnej rewolucji społecznej, włącznie z kształtowaniem nowego człowieka na podstawie arbitralnych założeń ideologicznych, proklamowanych przez przywódców w atmosferze jednomyślności wymuszonej na całej populacji

Carl J. Friedrich, charakteryzując reżim totalitarny stwierdza, iż stanowi on specyficzny system polityczny o swoistych cechach. Wspólnie ze Zbigniewem Brzezińskim wyróżniają pięć cech reżimu totalitarnego:

1. oficjalna ideologia,

2. masowa partia kontrolowana przez oligarchię,

3. monopol rządu na broń,

4. rządowy monopol dysponowania środkami masowego przekazu,

5. terrorystyczny system policyjny.

W późniejszych wywodach dodawali jeszcze szóstą cechę- scentralizowane zarządzanie.

Jest to reżim pozbawiający człowieka wszelkiej wolności i czyniący go bezwolnym narzędziem w rękach bezwzględnej dyktatury.

33. Państwo faszystowskie.

Faszyzm włoski:

Filozofia: u źródeł doktryny państwa i władzy filozofia neoheglowska, opracowana przez Giovanniego Gentilego. Wg niego idea to treść aktu świadomości i przedmiot woli.

Faszyzm jest filozofia praktyczną sprzeciwia się abstrakcyjności i intelektualizmowi [bo to odsuwa od życia]. Filozofia wyraża się czynem, nie formułami. Kryterium prawdy wiąże się z osobą wodza [łączy myśl z czynem]

Państwo:

- państwo 'etyczne': Personifikacja instytucji państwa. Przedstawiane jako świadoma swej autonomii i aktywności osoba, działająca moralnie substancja etyczna. To podstawa wszelkich poczynań jednostki. Państwo to synteza wszelkiej wartości. To przeiaw najwyższej i najpotężniejszej formy osobowości.

- państwo 'totalne': 'wszystko w państwie, nic bez państwa, nic przeciwko państwu'; charakter skrajnie antyindywiduafistyczny; państwo jako najwyższy arbiter. Afirmacja państwa i całkowite podporządkowanie interesów partykularnych interesowi ogólnemu [dlatego, wg Bartolotto, nie jest dyktaturą].

Faszyzm wobec innych doktryn:

- socjalizm: krytyka materializmu historycznego i teorii walki klas [w faszyzmie wątki pozaekonomiczne, takie jak świętość i bohaterstwo]; odrzucenie hasła maksimum dobrobytu, bo to nierealne, poza tym tylko wymiar konsumpcyjny i hedonistyczny

- doktryny demokratyczne: krytyka - fetyszyzacja liczb, pozorny egalitaryzm [nierówność ludzi jest nieusuwalna, płodna, dobroczynna], lud tylko pozornie rządzi

- liberalizm: historyczny i logiczny przedsionek anarchii, synonim dekadencji.

Syndykaty i korporacje:

W myśl solidaryzmu narodowego - rząd faszystowski to arbiter wyniesiony ponad klasy i grupy społeczne, koordynuje zgodną współpracę wszystkich klas [zgodna współpraca to środek prowadzący do osiągnięcia dobrobytu całego narodu]; warunkiem gospodarczego rozwoju jest nieprzerwany tok pracy [zakaz strajków i lokautów w imię pokoju społecznego].

Syndykalizm, aby zagwarantować słuszny poziom płac poprzez wyeliminowanie konkurencji interesów pracowników i pracodawców. Syndykaty miały obejmować wyłącznie pracowników albo pracodawców. Dla połączenia syndykatów stworzono instytucję korporacji. Zasada prywatnej własności środków produkcji. Ustrój gospodarczo-społeczny oparty na podstawach kapitalistycznych. Stosowanie polityki interwencjonistycznej [limit poziomu i asortymentu produkcji, określanie stanu zatrudnienia przez

państwo] [ ograniczony kapitalizm w myśl hasła: kapitał w służbie państwa faszystowskiego i narodu.

Powołano 22 korporacje. Izba Faszystowsko-Korporacyjna zastąpiła w 1939r. parlament. Podporządkowano władzy świat pracy. Hasła konieczności wyrzeczeń i poświęceń na rzecz państwa i narodu. Polityka imperialistyczna i represyjna. Solidaryzm społeczny o charakterze antyrobotniczym.

Wódz, elita, masy:

Elitaryzm i nomokracja. Koncepcja jakościowa narodu - świadomość i wola niewielu, a nawet jednego, urzeczywistniająca się w świadomości i woli wszystkich. Tym jednym i nieomylnie świadomym jest wódz, który ma zawsze rację. Masy potrzebują permanentnego oświecania przez elitę władzy. Wódz nie jest powoływany czy wybierany; musi go cechować: przekonanie o swej 'szczęśliwej witalności', świadomość własnej sytuacji, zaufanie do swojego przeznaczenia, pewność co do swej wartości, zdolność kierowania masami, odwaga przejawiana w każdej sytuacji i ścisły związek z narodem i jego losem. Masy - przeciwieństwo wodza i elity. Składają się z jednostek; homogeniczne. Zróżnicowane według stopnia i wartości. Zhierarchizowane masy tworzą jedność organiczną, będącą wyrazem ich totalności. Wzajemny stosunek mas i wodza opiera się na zasadzie solidarności. Idea rewolucji faszystowskiej-zlikwidować dystans pomiędzy masami a rządzącymi. Rządzący sprawują władzę opartą na autorytecie, autorytecie rządzeni przejawiają dyscyplinę i posłuszeństwo.

Partia faszystowska: realizuje cele ogólnopaństwowe, jest instytucję państwa, odpowiada za wychowanie duchowe i fizyczne obywateli - budowa nowego społeczeństwa; miejsce kształcenia elity władzy, prowadzi o oświeca lud

Państwo, naród, rasa:

Kreacjonistyczna koncepcja genezy narodu — państwo jest twórcą narodu; spoiwem tożsamości narodowej jest czynnik idealistyczno-wolicjonarny.

Na początku Mussolini był przeciwnikiem rasizmu i antysemityzmu. Wg niego rasa to raczej uczucie niż rzeczywistość [nie ma już czystych ras]. Potem zmienił zdanie wobec coraz większego uzależnienia względem Rzeszy. Ludność włoska została uznana za genetycznie i kulturowo aryjską. Teza o istnieniu czystej rasy włoskiej [Żydzi wg niej są tylko • niezasymilowaną ludnością Włoch -znaczenie separastyczne]. Koniec końców Żydzi mieli przerąbane.

Antypacyflzm i militgryzm:

Niewiara w możliwość i użyteczność pokoju, dlaiego wyrzeczenie się pacyfizmu. Gloryfikowanie wojny - tylko ona

potęguje i mobilizuje wszystkie siły ludzkie; pośrednia krytyka Ligi Narodów -jako że 'faszyzmowi obce są konstrukcje o

charakterze miedzynarodowo-zrzeszeniowym'; styl 'wychowania do walki', partia zorganizowana na wzór wojskowy

[hierarchia, dyscyplina, posłuszeństwo]. Idea Włcch mocarstwowych i imperialistycznych. Nastawienie na ekspansję.

[imperializm jako cecha rozwoju, tradycja rzymska].

Megalomania narodowa.

Włochy Mussoliniego:

Ideologia odgrywała tam specyficzną rolę wobec ustroju politycznego państwa. Faszystowska formuła państwa totalnego

ignorowała wszelkie zasady praworządności, otwierając drogę dla arbitralnego decyzjonizmu.

34. Modele państw federacyjnych

35. Zadania i funkcje państwa.

Zadania - kompetencje instytucji państwowych w określonych dziedzinach życia za pomocą środków publicznych bądź państwowych.

Funkcje - oczekiwania związane z funkcjonowaniem państwa pochodzące od społeczeństwa, kształtują się poprzez znajomość prwa przez obywateli.

36. Zadania państwa w ujęciu historycznym.

I etap: zadania regulujące - przejście ze wspólnoty pokrewieństwa do terytorialnej, państwo spełniało funkcje regulujące, ustanawiające porządek z zakresu prawa, oświaty, komunikacji itp. Zadania te sa realizowane na zasadzie uznania, tzn., że np. administracja musi tłumaczyć się czemu wprowadza takie a nie inne rozwiązania, wierzy się, że są one po prostu potrzebne.

II etap: interwencja państwa - państwo jest zmuszone do ochrony zdrowia, praw, bezpieczeństwa jednostki i całego społeczeństwa; niekiedy świadczenie tych wszystkich usług przestaje być możliwe do wypełnienia przez państwo, wtedy zleca ono ich wykonanie powołanym przez siebie instytucjom

III etap: kooperacja - państwo zleca innym organom pewne zadania i nadzoruje ich wykonanie.

37. Funkcja socjalna państwa.

polega na stworzeniu odpowiednich mechanizmów, które pozwolą na ochronę socjalną najuboższych warstw społecznych. Ma ona związek z funkcja ochronna państwa ponieważ dążąc do zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom, państwo sprawuje opiekę społeczną nad tymi ,którzy sami nie są w stanie zdobyć środków na swoje utrzymanie.

38. Funkcja zewnętrzna i wewnętrzna - układ relacji.

Funkcja wewnętrzna państwa jest skierowana do osób, grup społecznych i instytucji pozostających w jego granicach. W ramach tej ogólnej funkcji wyróżniamy następujące funkcje szczegółowe:funkcję prawodawczą-państwo wystepuje jako podmiot tworzący prawo i wyznaczający normy społecznego postepowania; porządkową - państwo podejmuje działania

zapewniające utrzymanie ładui porządku oraz wymuszające przestrzeganie prawa; administracyjną - państwo na co dzień reguluje różne sfery życia publicznego; gospodarczą - państwo w zależności od potrzeb może być przedsiębiorcą, udziałowcem,planistą, koordynatorem procesów gospodarczych bądż tylko strażnikiem ogólnych reguł działania w gospodarce;socjalną - państwo może organizować ubezpieczenia społeczne, opieke socjalną i utrzymywać służę zdrowia oraz funkcję kulturalno wychowawczą - państwo buduje system edukacyjny i wspiera życie kulturalne.

Funkcja zewnętrzna państwa zawiera w sobie natomiast tę jego aktywność, która wykracza poza terytorium państwa. Funkcja ta obejmuje głównie zadania związane ze stosunkami z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Podejmując działania na arenie międzynarodowej, państwo przede wszystkim ma na względzie interesy własnej racji stanu, a więc pragnie zapewnić sobie spokój i bezpieczeństwo.Funkcja ta jest całokształetem działalności prowadzonej w zakresie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,zmierzającej do ochrony interesów, których rzecznikiem jest dane państwo.

Układ relacji między tymi funkcjami jest taki,że funkcja wewnętrzna jest odpowiedzialna za to co dzieje się wewnątrz danego państwa a funkcja zewnętrzna dba o interesy swojego państwa poza nim. Funkcja zewnętrzna najbardziej wpływa na funkcję gospodarczą państwa w przypadku kiedy na świecie sąK jakies zachwiania gospodarcze, momentalnie w każdym państwie cywilizowanym jest to odczówalne w większym lub mniejszym stopniu. Minimum działalności państwa w stosunku do gospodarki(powiązanej z funkcją zewnętrzną) to ochrona własnej gospodarki przed nadmierną ingerencją z zewnątrz oraz promowanie jej na świecie.

Między funkcjami zewnętrzną i wewnętrzną zachodzi ścisła więź, bowiem trudno w skuteczny sposób realizować funkcję zew., jeżeli państwo nie panuje nad sytuacją wew. pozycja państwa w stosunkach zew. Zależy od jego siły mierzonej stabilnością ustroju społeczno - politycznego, rozmiarami terytorium, liczebnością ludności, bogactwami materialnymi, poziomem wykształcenia obywateli oraz talentami przywódczymi kierujących państwem, a także ideami, jeżeli wzbogacają one dorobek duchowy ludzkości a także bardzo ważna jest siła armii.

39. Funkcja kulturalno - wychowawcza

polega na jego działaniach w sferach kształtowania i rozpowszechniania w społeczeństwie idei i poglądów politycznych, filozoficznych i moralnych oraz kształtowaniu różnych obszarów świadomości obywatelskiej. W tym celu państwo organizuje działalność oświatową i naukowo - badawczą, upowszechnia prasę, literaturę, itp.

40. Funkcja zewnętrzna.

można określić jako całokształt działalności politycznej danego państwa prowadzonej w zakresie stosunków z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi, zmierzającej do ochrony interesów, których organizacja państwowa jest rzecznikiem, a wiec ochrony terytorium, zwłaszcza przed atakami z zewnątrz. Możemy tu wyróżnić trzy zasadnicze funkcje :

• obrony (defensywa)

• ataku (ofensywa)

• utrzymania istniejącego stanu rzeczy(status quo)

Do funkcji zew. państwa możemy także dołączyć działalność sprzyjającą wymianie gospodarczej,

naukowej, kulturowej itp. Funkcja zew. realizowana jest środkami pokojowymi a w razie

konieczności i niepokojowymi. Państwa współpracują, ale i rywalizują ze sobą .

41. Kryteria wyodrębnienia funkcji państwa.

Koncepcja solidarystyczna - funkcje wynikające zdefiniowania istoty państwa, jego naturalnego przeznaczenia. Współczesne ujęcie opiera się na przeciwstawieniu egoistycznych zazwyczaj celów motywów działalności jednostek i grup harmonizującemu działaniu państwa. Rolą państwa jest pośredniczenie w sporach, znajdywanie rozwiązań kompromisowych oraz reprezentowanie interesów wspólnych.

Koncepcja marksistowska - zakłada, iż stronniczość działania państwa jest w społeczeństwie o klasach antagonistycznych regułą, jej właściwym przeznaczeniem, a działania na rzecz dobra ogółu zjawiskiem wtórnym. Wg tej koncepcji w społeczeństwach rozwarstwionych nie ma pojęcia „dobra ogółu”, bowiem grupy mają odmienne i sprzeczne interesy. Daje to zawsze przewagę jednych interesów nad innymi, bowiem kompromis jest niemożliwy.

42. Solidarystyczna koncepcja funkcji państwa.

W koncepcji solidarystycznej funkcje państwa wynikające zdefiniowania istoty państwa, jego naturalnego przeznaczenia. Charakteryzuje się harmonizującym działaniem państwa. Rolą państwa jest pośredniczenie w sporach, znajdowanie rozwiązań kompromisowych oraz reprezentowanie interesów wspólnych; dobro wspólne, które choć istnieje, realnie, znika często z pola widzenia poszczególnych jednostek i grup.

43. Krytyka koncepcji państwa narodowego.

Państwo narodowe można określić mianem społeczeństwa jednonarodowego, czyli takiego którego niemal wszyscy mieszkańcy należą do jednego narodu. Naród to powstająca w toku dziejów wspólnota ludzi, którzy posługują się jednym językiem ojczystym (sporadycznie kilkoma językami), uznają pewne terytorium za ziemię ojczystą, a także mają świadomość wspólnoty pochodzenia i kultury oraz posiadają własne państwo lub zmierzają do jego posiadania. Społeczeństwo jednonarodowo jest anty internacjonalistyczne i będzie starało się nie dopuścić do powstania większych skupisk mniejszości narodowych na swoim terytorium. Nie będzie chciało wchodzić z innymi państwami w różnego rodzaju unie.

Są koncepcje

• anarchiści

• konserwatyści - K. Shmitd  potrzeba zdetronizowania znakomitego dzieła europejskiej formy i okcydentalnego racjonalizmu

• monarchiści - państwo powstało na określonym etapie rozwoju wiec i będzie i miało swój koniec w pewnym momencie  powolne obumieranie

• liberalne i neoliberalne - potrzebna zastąpienia państwa narodowego systemami ponadnarodowymi zwłaszcza w interesie utrzymania bezpieczeństwa na świecie.

44. Pojęcie rewolucji.

Rewolucja to nagła i bezprawna zmiana ustroju państwa lub jedynie grupy rządzącej, niosąca za sobą szereg modyfikacji o charakterze prawno - instytucjonalnym

Słowo „rewolucja” pochodzi od łac. „revolutio” - obrót, przewrót, pierwotnie było terminem astrologicznych - prawidłowy, obrotowy ruch gwiazd. W sensie plitycznym po raz pierwszy użyto tego terminu w poł. XVII wieku. Termin ten może oznaczać:

• Szczególny okres historyczny

• Każde zbrojne i krwawe przejęcie władzy i zmianę ustroju

• Obalenie rządu od środka państwa

• Transformację systemu politycznego

• Proces polityczny, jako zespół zmian zachodzących po sobie stadiach rozwojowych

W ujęciu marksistowskim jest to zmiana w stosunkach własnościowych i klasowych umożliwiająca przejście od jednej formacji społeczno - ekonomicznej do drugiej.

Odmiany rewolucji to:

• Przewrót polityczny - gwałtowana zmiana polityczna, która zachodzi w formie zamachu stanu lub puczu, zamach stanu jest dziełem ludzi z aparatu władzy, zaś pucz dziełem ludzi aspirujących do osiągnięcia władzy, mimo iż do tej pory byli zazwyczaj dala od niej.

• Rewolta - brak realnego projektu rewolucyjnego, występuje zazwyczaj w obronie zagrożonego acz istniejącego porządku politycznego.

45. Pojęcie transformacji.

Pojawienie się tego pojęcia wiąże się z przeobrażeniami ustrojowo - politycznymi i społeczno - ekonomicznymi państw Europy Srodkowje i Wschodniej, a także republik byłego Związku Radzieckiego.

Pojęcie to można podzielic dwojako:

• Transformacja systemowa - przeobrażenia o charakterze globalnym, proces radykalnych zmian społeczeństw, odrzucenie modelu uniformistycznego, a przyjmowanie pluralistycznego. Wg Józefa Pajestki: „ Głownym sensem transformacji systemowej w krajach Europy Środkowej i wschodniej jest ich dostosowywanie do wzorców cywilizacji dominującej. To właśnie jest uzasadnieniem dwóch podstawowych linii tej transformacji :

a) wprowadzenie ekonomicznego systemu rynkowego

b) ustanowienie porządku demokratycznego.

• Transformacja ustrojowa - przejście od rządów autorytarnych do rządów demokratycznych. Skalają się na to następujące przemiany:

1) modelu władzy politycznej;

2)modelu systemu partyjnego;

3) powstania elit politycznych;

4)sposobu wyłonienia organów władzy publicznej;

5) zmiany podmiotu sprawowania władzy publicznej.

46. Państwo a rewolucja.

Zieliński str. 78

47. Reformy w dziejach państwa .

Zieliński str. 83

48. Pojęcie wojny.

Wojna w okresie przedpaństwowym:

• wojna jest najszybszym i najskuteczniejszym środkiem poszerzania terytorium

• wojna często bywa wojną prywatną, często ma charakter łupieżczy

• władca żeby móc prowadzić efektywną wojnę musiał umacniać państwo przez co sama wojna nabrała charakteru państwowego

Wojny państwowe:

• wojna staje się stanem prawnym między państwami (właściwie od pokoju westfalskiego 1648)

• legitymizację do prowadzenie wojny ma państwo

• wojna ma swój początek i koniec uregulowany prawnie

Wojny współczesne:

• są długotrwałe, nie mają ani początku ani końca

• wojny są prowadzone wg strategii „na podtrzymanie”

• wojny przestały być właściwie wojnami państwowymi

• wojny prowadzą do rozbicia państw narodowych

• nastąpiła komercjalizacja i prywatyzacja działań wojennych

• do asymetrycznej strategii należą: partyzantka i terroryzm

Klausewitz deifniuje wojnę jako kontynuację polityki przy użyciu innych środków.

Karl Schmidt: Suwerenem jest ten kto rozstrzyga o wojnie.

Sun-Tsu: Wojna jest sprawą dla państwa najważniejszą, jednak państwo powinno robić wszystko aby wojny uniknąć.

Teorie powstania wojen:

• mikro- wojna jest wynikiem genetycznie uwarunkowanej agresywności człowieka

• makro- państwa gdy tylko mogą dokonują ekspansji w celu rozwijania się

Pokój zachodzi tylko w przypadku gdy:

1. istnieje równowaga sił między państwami

1. opozycjonalna do poprzedniej teorii hierarchizacja sił polega na niemożliwości istnienia pokoju, bowiem między państwami zawsze będą zachodzić różnice.

49. Wojny współczesne.

50. Wojny państwowe.

- wojna staje się stanem prawnym między państwami (właściwie od pokoju westfalskiego 1648)

- legitymizację do prowadzenie wojny ma państwo

- wojna ma swój początek i koniec uregulowany prawnie

51. Państwo a wojna - ewolucja związku.

Można podzielić na 3 okresy:

• I okres wojen niepaństwowych kiedy to wojna postrzegana była ako najszybszyi najłatwiejszy sposób zdobycia bogactwa i poszerzenia terytorium. Ponieważ rolnictwo miało charakter ekstensywny co pociągało za soba powolny proces bogacenia się , strano się poprzez wojnę wzbogacać się. Wojny miała charakter głównie rabunkowy, prowadzone są głównie przez feudałów. Skutki wojny mają państwotwórczy charakter, bo przegrani lgną do władcy, który posiada wojsko, na którego outrzymanie trzeba podatki ściągać i tak to się kręci… ;)

• II okres wojen państwowych można początek tego okresu datować na rok 1648 kiedy to po wojnie 30-letniej i podpisaniu pokoju westfalskiego umocnione zostały organizacje państwowe, państwo zdobyło monopol na prowadzenie wojen, zaczyna się mówic o etapach wojen: początku, przebiegu i końcu - to panstwo ma mozliwosćmodyfikowania tych etapów. Państwo poprzez określenie swoich granic racjonalizuje wojnę i ogranicza ją. Wojny niewypowiedziane są nielegalne. Kolejny etap można datować na rok 1899, 1907 kiedy to zostały podpisane konwencje haskie. Mówiły one o sposobie prowadzenia wojen, jak należy traktować jeńców, cywilów, itp. Sfera militarna państwa staje się ważnym elementem jego polityki.

• III okres wojen współczesnych panstwo staje się waznym ale nie jedynym podmiotem , znów traci monopol na prowadzenie wojen, nie mają one swojego końca ani początku, charakteryzują się strategią „ na przetrzymanie”, państwa zaczynają wojnę, wycofują się z niej ale wojna trwa nadal tylko z udziałem podmiotów prywatnych tzn. „lordowie wojny”. Często wojna prowadzi do upadku państwa.

52. Koncepcja państwa minimalnego.

53. Państwo narodowe a globalizacja.

Drugim obok integracji procesem wpływającym na kondycję państwa narodowego jest globalizacja. Jednak nie można obu tych procesów traktować oddzielnie. Jak sądzę, wnioski końcowe pozwolą ukazać ich wzajemne przenikanie się na wielu płaszczyznach Można uznać, że globalizacja stosunków międzynarodowych zapoczątkowana w XIX i na początku XX wieku przetarła ścieżki dla integracji europejskiej. Jednakże wydaje się, że globalizację należy pojmować jako zjawisko szersze i w większym stopniu wpływające na państwo narodowe. W odróżnieniu od integracji jest procesem, który z punktu widzenia państwa narodowego jest bardzo trudny do świadomego sterowania. Nad jej mechanizmami trudno jest sprawować kontrolę, podczas gdy integracja, jest procesem świadomym i uzależnionym od woli państw członkowskich.

Kondycję państwa narodowego w obliczu globalizacji przeanalizuję na kilku płaszczyznach. Najpierw zajmę się zmianami w wykonywaniu zwierzchnictwa terytorialnego oraz personalnego, by potem przejść do kluczowego w tej kwestii pojęcia suwerenności. Podejmę próbę ukazania zmiany funkcji państwa pod wpływem globalizacji. Uwzględnię przy tym rolę państwa narodowego w globalnej gospodarce oraz relacje między państwem oraz funkcjonowaniem międzynarodowych korporacji i organizacji o zasięgu globalnym. Przy omawianiu zmian państwa narodowego w obliczu globalizacji zwrócę uwagę na aspekt polityki bezpieczeństwa oraz ewolucje funkcji socjalnych państwa.

1. Terytorium państwa. Zwierzchnictwo terytorialne i personalne.

Państwo w pełni kontroluje swoje terytorium, zasoby oraz ludność. Jednostki i organizacje funkcjonujące na terytorium państwa podlegają jego wyłącznej jurysdykcji. Dla sprawowania kontroli dysponuje ono monopolem na prawomocne użycie siły. Globalizacja ekonomiczna, informatyczna, postęp w zakresie technik komunikacyjnych prowadzi do zjawiska określanego czasem „utratą przez terytorium nieprzenikliwości czy do deterytorializacji”. Trudno nie zgodzić się tym, że rynek globalny jest w znacznej mierze przestrzenią bez granic, w której przepływy i transakcje odbywają się bez respektowania terytorialnych podziałów. Telefony komórkowe, internet pozwalają przekazywać informacje bez przeszkód między krajami i kontynentami. Można dokonywać na całym świecie zakupów, transakcji bankowych, odwiedzać biblioteki i muzea. Jednak jednocześnie terytorialność traci na znaczeniu jako czynnik zapewniający społeczeństwom bezpieczeństwo.

Istotne zmiany przynosi globalizacja, jeśli chodzi o sprawowanie zwierzchnictwa personalnego. Dotyczy to traktowania obcych obywateli jak własnych. Obywatele nie są już „poddanymi” podporządkowanymi bez reszty władzy swego rządu, lecz mają wynikające z instrumentów międzynarodowych, prawa uznane za uniwersalne i poddane międzynarodowej ochronie. Jednym z przejawów globalizacji jest coraz częstsze dochodzenie przez ludzi swoich praw w państwach, w których ani nie są obywatelami, ani które ani nie są adresatem roszczeń. Sytuację taką obrazuje przykład szwajcarskich banków, które pod presją m.in. amerykańskiego wymiaru sprawiedliwości uległy żądaniom poszkodowanych w wyniku Holokaustu. W ostatniej dekadzie, zarówno w krajowych systemach wymiaru sprawiedliwości, a także z pomocą trybunałów międzynarodowych, podjęto szereg prób osądzenia osób podejrzanych o dokonanie najcięższych zbrodni. Wykształciły się i rozwinęły dwa podstawowe sposoby globalizacji wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Są to idea i praktyka tzw. powszechnej jurysdykcji oraz sądownictwo międzynarodowe. Powołanie trybunałów karnych przez ONZ.(m.in1993 Międzynarodowy Trybunał Karny ds. Zbrodni w byłej Jugosławi ,1994 Międzynarodowy Trybunał ds. Zbrodni w Rwandzie) zaowocowało i przyśpieszyło działania nad utworzeniem Międzynarodowego Trybunału Karnego. Zatem postęp w wymierzaniu sprawiedliwości ponad interesami poszczególnych państw, w oparciu o uniwersalne, ogólnoludzkie normy prawa, jak pokazuje praktyka, jest możliwy. Faktem jest, że jeszcze 10 lat temu postawienie głowy państwa przez ONZowskim trybunałem wydawał o się nierealne. Zatem sądownictwo karne, traktowane do tej pory jako jeden z najistotniejszych atrybutów suwerenność podlega procesom globalizacyjnym.

4. Suwerenność

Państwo jest suwerenne w wymiarze wewnętrznym i zewnętrznym. Zewnętrzny to pewna samowładność, oznaczająca jego niezależność i pełną zdolność do działania w prawie międzynarodowym. Wewnętrzny określa zwierzchnictwo terytorialne państwa, jego pełną władzę nad wszystkimi osobami i rzeczami znajdującymi się na jego terytorium. Czy w obliczu globalizacji można mówić o istnieniu suwerenności? Z jednej strony uwspólnotowienie procesów podejmowania decyzji w ramach instytucji ponadnarodowych pozwala dziś mówić o suwerenności podzielonej, zmienionej, zgromadzonej, zbiorowej. Faketm także jest, że wpływ organów władzy państwowej na otoczenie międzynarodowe słabnie w warunkach globalizacji. Decyzje tych organów są coraz mniej autonomiczne .W różnym stopniu stanowią one przejaw dostosowań do zewnętrznych trendów, oczekiwań, regulacji, presji. Z drugiej jednak strony można stwierdzić, że swe suwerenne interesy i prawa państwa realizują coraz częściej wykraczając poza granice swego terytorium poprzez angażowanie się w różne formy współpracy międzynarodowej. Mówi się w związku z tym o zjawisku deterytorializacji suwerenności i przenoszeniu jej na płaszczyzną transnarodową. Konkludując należy stwierdzić iż, na pewno suwerenność jest pojęciem historycznym, które w obliczu procesów globalizacyjnych wymaga dziś redefinicji. Nie można jej już traktować w kategoriach niczym nieograniczonej władzy. Przede wszystkim dlatego, że rozwój prawa międzynarodowego oznacza, że państwa poprzez umowy międzynarodowe przejęły system norm regulujących ich postępowanie i ograniczyły w ten sposób wykonywanie swoich praw suwerennych. Paradoks polega na tym, że wyrzeczenie się wielu atrybutów suwerenności na rzecz szerszej międzynarodowej wspólnoty często wydaje się warunkiem zachowania lub uzyskania ich naprawdę w większym zakresie. Na potwierdzenie tej tezy pozwolę sobie przytoczyć słowa Generała Charlesa de Gaulle : „...w sojusze wchodzi się nie po to by osłabiać suwerenność lecz by ja wzmacniać.” Aby podkreślić fakt, że obecne rozumiana suwerenność państwowa ewoluuje, a nie ginie należy przytoczyć przypadki w których dochodzi przez utraty suwerenności przez państwa. Są to: zniknięcie państwa, połączenia się dwóch lub kilku w federację lub rozpad federacji. Zatem na pytanie czy globalizacja przekreśla i prowadzi do utraty suwerenności z całą pewnością można odpowiedzieć przecząco. Dopóki istnieć będą państwa dopóty będą one suwerenne. Do jej zaniku doszłoby w wyniku utworzenia państwa czy rządu globalnego i fundamentalnego przekształcenia obecnie istniejącej społeczności międzynarodowej.

3. Ewolucja funkcji państwa

• Polityka bezpieczeństwa :

Istotne zmiany w niej wynikają z nowych cech otoczenia w którym funkcjonują współczesne państwa oraz z nowej, ponadnarodowej natury zagrożeń, jakie wyłaniają się w epoce globalizacji.. Z jednej strony zagęszczanie się sieci różnorodnych powiązań globalnych, nie tylko ekonomicznych, zmniejsza ryzyko wojen i konfliktów. W warunkach rosnących współzależności stosowanie siły staje się bowiem coraz mniej opłacalne. Zawładnięcie obcym terytorium nie stanowi dziś pretekstu do wszczynania konfliktów. Tracą na znaczeniu konflikty między państwami, a ważniejsze stają się wojny domowe oraz zagrożenia związane np. z secesją. Optymiści globalizacji twierdzą wręcz, że wymusza ona pokojowe rozwiązywanie sporów, ponieważ nieprzestrzeganie tej normy grozi wykluczeniem z globalnego plemienia, poza którym trudno byłoby sobie poradzić we współczesnym świecie.

Skrajni pesymiści nie pozostawiają jednak złudzeń. Twierdzą, ze światowy system informatyczny, nasilające się migracje ułatwiają takie procedery jak handel ludźmi, przemyt i sprzedaż narkotyków. Ponadto każdy konflikt zbrojny może przekształcić się w większą wojnę o charakterze międzynarodowym, ogólnoświatowym, regionalnym.

Zmiany percepcji zagrożeń i bezpieczeństwa, tworzenie się międzynarodowej wspólnoty bezpieczeństwa, prowadzi do zmiany funkcji, jakie spełniają obecne siły zbrojne. Tradycyjną ich rolą i misją była obrona państwa przed atakiem zewnętrznym, ochrona granic, utrzymanie wewnętrznej stabilności i przywracanie w razie konieczności konstytucyjnego porządku .W nowej sytuacji, z wyjątkiem kilku krajów, stają się one relatywnie mniej używanym instrumentem presji i polityki zagranicznej państwa.W zglobalizowanej społeczności natomiast siła militarna nabiera nowego znaczenia i powinna być używana w interesie wspólnym, dla zwalczania terroryzmu światowego, w misjach pokojowych, stabilizacyjnych. Zmiany dotyczą także organizacji sił zbrojnych. Armie narodowe stają się armiami zawodowymi. Następuje odejście od powszechnego poboru na rzecz profesjonalnej armii. Pojawiły się także nowe możliwości, dzięki którym, stworzenie inteligentnej broni zmniejsza liczbę ofiar, zwłaszcza wśród ludności cywilnej. (Choć czy bardziej precyzyjne użycie nie zmniejsza przypadkiem oporów przed jej użyciem?)

4. Inne Funkcje państwa

Globalizacja wymusza także zmiany w zakresie i sposobie wypełniania innych funkcji państwa. W niektórych obszarach znacznie redukuje kompetencje, a zwłaszcza pole manewru w działaniach rządu

Kwestie tradycyjne niegdyś regulowane w polityce wewnętrznej podlegają dziś koordynacji i uzgodnieniom na szczeblu międzynarodowym. Coraz większy wpływ na decyzje gospodarcze i polityczne wywierają podmioty poza państwowe, zwłaszcza wielkie korporacje transnarodowe i cały szereg organizacji międzynarodowych. W tym sensie rola państwa słabnie. Zmienia się bowiem układ sił między poszczególnymi aktorami globalnymi.

Z drugiej jednak strony należy pamiętać, że państwo wciąż dysponuje licznymi ważnymi zasobami oraz narzędziami oddziaływania na rzeczywistość. Póki co, nikt i nic nie jest w stanie zastąpić państwa w takich sprawach jak: regulowanie obrotem międzynarodowym, ściąganie podatków, prowadzenie odpowiedniej polityki makroekonomicznej, zapewnieni bezpieczeństwa obywatelom i inwestorom, zwalczanie zorganizowanej przestępczości i nielegalnej migracji, zabieganie o ochronę środowiska naturalnego, organizowanie masowej edukacji, prowadzenie polityki społecznej .Zatem można powiedzieć, że globalizacja stwarza zapotrzebowanie na coraz lepsze jakościowo, sprawniejsze i skuteczniej funkcjonujące państwo. Nie istnieje bowiem globalny podmiot władzy politycznej, więc przed państwami narodowymi przed wszystkim stoi zadanie lepszego zarządzania globalizacją oraz rozwiązywania wynikających z niej napięć i problemów.

Globalizacja jednym z najczęstszych czynników krysysogennych tradycyjnego państwa opiekuńczego. Niewątpliwie proces globalizacji zasadniczo zmienia tę sferę funkcjonowania państwa. Zaostrza on konkurencję w gospodarce światowej, tym samym wzmaga presję obniżania kosztów pracy, obniżania płac oraz świadczeń społecznych. Restrykcyjna polityka finansowa i nowe sposoby unikania zobowiązań podatkowych przez krążący coraz swobodniej po świecie kapitał (raje podatkowe>) ograniczają wpływy do budżetów. Zatem niemożliwe staje się wykonywanie przez państwo swojej funkcji opiekuńczej w tak rozbudowanej formie jak dotychczas. Jednocześnie, wysokie w wielu krajach bezrobocie, rosnące dysproporcje dochodowe, nowe formy ubóstwa czy marginalizacja wywierają presję na wzmocnienie funkcji socjalnych państwa. Dotyczy to nie tylko doraźnej pomocy dla najbardziej potrzebujących, ale i systemowych rozwiązań w zakresie adaptacji lokalnych rynków pracy oraz kapitału ludzkiego do wymogów globalnego rozwoju. Globalizacja i otwartość gospodarek opartych na wiedzy podkreślają strategiczne znaczenie edukacji, wysokich kwalifikacji siły roboczej. Są to niewątpliwie wyzwania dla polityki społecznej. Trudno sobie także wyobrazić, aby reforma państwa opiekuńczego doprowadziła do zaniku podstawowej funkcji redystrybucyjnej, zwłaszcza w obliczu starzenia się społeczeństw oraz perspektywy technologicznego bezrobocia. Zatem globalizacja zwiększy popyt na zabezpieczenie społeczne ze strony państwa, a zarazem paradoksalnie, zmniejszy jego realne możliwości zapewnienia odpowiednich świadczeń i usług.

Przejdę teraz do omówienia zagadnienia demokracji. Spotykane tak często pojęcie deficytu demokracji za główną przyczynę takiego stanu rzeczy podaje właśnie procesy globalizacyjne. Czy rzeczywiście? Z jednej strony nie bez znaczącego wpływu globalizacji, wyraźnie w ostatnim okresie wzrosła liczba państwa o demokratycznym ustroju (upadek reżimów po 1989, demokratyzacja porządku międzynarodowego, powołanie ONZ, rozwój prawa narodowego oraz proces dekolonizacji> Z drugiej strony odczuwany jest deficyt demokracji na poziomie lokalnym. Krajowi dysydenci polityczni w rosnącym stopniu zmuszeni są uwzględniać nie tylko interesy i postulaty swojego elektoratu, ale i wymogi rynku globalnego oraz oczekiwania formułowane przez różnego rodzaju zewnętrzne podmioty i instytucje. Ugruntowuje to u obywateli przekonanie o ich słabnącym realnym wpływie na decyzje i życie polityczne, sprzyja apatii społecznej i wycofywaniu się z udziału w procesie demokratycznym.

5. Podsumowanie

Jaka zatem przyszłość czeka państwo narodowe w obliczu integracji europejskiej i globalizacji?

Po pierwsze. Jedną z głównych przyczyn zmniejszania się roli państwa są malejące zalety skali narodowo państwowej na rynku globalnym. Jednak powodzenie na nim dziś daje się osiągać także mniejszym <regiony,miasta> oraz większym <UE> jednostkom terytorialnym. Często potrafią ona same, lepiej niż państwa adoptować się do wyzwań stawianych przez globalizację. Można zaryzykować tezę że państwa narodowe czeka swoista reewolucja w kierunku znanego już z historii państwa miasta?

Państwa przede wszystkim ustalają zasady i reguły gry w środowisku krajowym i międzynarodowym, egzekwują je, zmieniają i dostarczają najwięcej zasobów. Pomimo rosnącego zagęszczenia i zmiany układu sił na scenie globalnej, państwa pozostają dziś bez wątpienia najważniejszymi aktorami w polityce i gospodarce światowej. Muszą dzielić się z innymi siłami, nie są już jedynymi ważnymi, ale pozostają wciąż najbardziej wpływowymi aktorami, gdyż

• podejmują zasadnicze decyzje polityczne, są stroną uzgodnień, umów i prawnomiędzynarodowych traktatów, powołują organizacje i nie mają żadnej zwierzchniej władzy nad sobą w postaci rządu lub parlamentu światowego.

• państwa narodowe spełniają wciąż istotną funkcję mediatora o pośrednika między sfera lokalną a międzynarodową

• są elementarnym źródłem ładu społecznego, monopolistycznym dysponentem środków przymusu i tym samym gwarantują stabilność i bezpieczeństwo

• są najlepszym środowiskiem rozwoju procesów demokratycznych i legitymizowania władzy

• dbają o odpowiednią ilość dóbr publicznych, jak prawo własności, uczciwa służba cywilna, powszechna edukacja

• są kluczowym źródłem poczucia zbiorowej tożsamość bez której funkcjonowanie społeczeństwa byłoby ułomne lub wręcz niemożliwe.

Dlatego też trudno sobie wyobrazić by w najbliższej przyszłości organizmy państwowe zostały zastąpione przez jakieś inne organizmy. Globalizacja do swojego rozwoju potrzebuje silnych i sprawnych państw. Ma ono obumierać a jednocześnie być na nowo odkrywane. Aby bliżej zobrazować owy dyskurs na temat państwa narodowego można przytoczyć stanowisko Urlicha Becka, który posługuje się w jego opisie następującą metaforą. Państwo narodowe porównane zostaje do węża, bo podobnie jak on musi zrzucać skórę, odchodząc od klasycznych zadań i funkcji i przywdziewać nową skórę, podejmując się nowych zadań które wynikają dla niego z procesu globalizacji i integracji.

54. Państwo narodowe a integracja europejska.

Szczegółowa analiza zagadnienia pozwala stwierdzić, że państwo narodowe, jako takie, było siłą sprawczą integracji europejskiej. Nie od razu jednak dostrzeżono wszystkie skutki tego procesu dla państwa narodowego. Pojawiające się symptomy, świadczące o znacznych przemianach państwa narodowego w obliczu integracji pozwoliły stwierdzić:

m.in.

• Znaczne osłabienie funkcji kontrolnych państwa narodowego. Nie był ono w stanie chronić swoich obywateli przed efektami decyzji instytucji zewnętrznych.

• Decyzje, obowiązujące w państwie były wynikiem procesu decyzyjnego przebiegającego poza państwem, co podważało ich legitymizację.

• Nastąpiło ograniczenie mechanizmów interwencyjnych państwa. Kapitał przestał być lojalny wobec gospodarki narodowej i poszukiwał najkorzystniejszych warunków do inwestowania.

Wszystkie przemiany państwa narodowego, którym stopniowo zaczęło podlegać w procesie integracji europejskiej przybrały nazwę europeizacji. W najogólniejszym rozumieniu to wpływ procesu integracji europejskiej na państwo narodowe, zwłaszcza na jego procesy, struktury, funkcjonowanie. Polega on na powstawaniu, zmianie, adaptacji struktur, procesów i funkcji państwa do wymagań stwarzanych przez integrację europejską. Europeizacja jest procesem dwustronnym. Państwa narodowe są nie tylko biernymi odbiorcami nacisków ze strony UE, ale starają się preferencje polityki krajowej i sposoby rozwiązywania problemów politycznych przenosić na szczebel wspólnotowy. Państwa w niejednakowym stopniu podlegają europeizacji. Każde z nich „europeizuje się” w specyficzny dla siebie sposób. Tempo i stopień tego procesu zależą od formy organizacji terytorialnej państwa narodowego, specyfiki systemu gospodarczego, tradycji i kultury politycznej oraz modeli rywalizacji partii politycznych. Przykładem państwa, które ze względu na swą organizację terytorialną oraz pewne rozwiązania ustrojowo-administracyjne dosyć szybko „europeizowało się” są Niemcy. W tym miejscu można nawet zastanowić się nad kwestią czy to mechanizmy Unii Europejskiej nie ulegają swoistej „germanizacji”, rozumianej jako przenoszenie pewnych mechanizmów podejmowania decyzji, zakorzenionych dość mocno w tradycji i praktyce państwa niemieckiego na szczebel wspólnotowy. Jednak szczegółowa analiza pozwala dostrzec, że jest to jedynie kolejny dowód na dwustronność procesu europeizacji. Proces swoistej „germanizacji struktur europejskich” uznać, można zatem za wybieranie i przyjmowanie najlepszych rozwiązań instytucjonalno-prawnych w celu usprawnienia działania samego procesu europeizacji.

Mimo dużej złożoności tego procesu można jednak dostrzec w nim pewną prawidłowość. Otóż, europeizacja powoduje zmiany wewnątrzpaństwowe tylko wówczas, jeżeli zaistnieje niezgodność pomiędzy normami, programami, wyznaczonymi standardami, które maja charakter europejski, a tymi, które obowiązują w państwach narodowych. Obszarami, które ulegają europeizacji są: porządek konstytucyjny, system rządowy i administracyjny, tożsamość narodowa elit i społeczeństwa oraz polityka zagraniczna i bezpieczeństwa. Pokrótce omówię teraz każdy z nich.

1. Porządek konstytucyjny.

Zasadnicze znaczenie mają tu trzy zasady prawa europejskiego: bezpośrednie stosowanie prawa europejskiego w stosunku do państwa narodowego, nadrzędność prawa europejskiego wobec prawa krajowego, jednolita interpretacja prawa europejskiego. Wpływ integracji europejskiej na ten obszar znakomicie obrazuje Traktat z Maastricht. Spowodował on dalsze zmiany w konstytucjach państwa członkowskich. Przykładem jest ustawa konstytucyjna we Francji z roku 1992, w której wprowadzono nowy rozdział zatytułowany Wspólnoty Europejskie i Unia Europejska. Wspomina on o wspólnym wykonywaniu kompetencji państwowych w ramach Unii. Zatem europeizacji podlega jedna z kluczowych materii państwa narodowego, sfera konstytucyjna określająca prawa i obowiązki obywateli oraz uprawnienia instytucji państwowych.

2. System rządowy

Zmiany w tej sferze polegają na wzmacnianiu egzekutywy i osłabienia parlamentów narodowych. Parlamenty nie radzą sobie z nadmiarem informacji, stosem dokumentów do przestudiowania. Uniemożliwia to sprawne, konstruktywne podejmowanie decyzji. Szala zatem przesuwa się w stronę egzekutywy. Centrum polityki europejskiej staje się rząd z naczelną rangą szefa rządu.

3. System administracyjny

W wyniku europeizacji zmieniają się poważnie relacje między centralnym rządem a instytucjami samorządowymi i regionalnymi. Polega to na tym, że Instytucje regionalne zostają włączone w wielopoziomowy system Unii Europejskiej, w którym są uzgadniane decyzje polityczne. Rządy narodowe tracą w ten sposób monopol na całokształt polityki. Czy zatem regionalizacja państwa narodowego oznacza jego osłabienie? Przeciwnie. Polityka prowadzona w ten sposób może być sprawniejsza. Same muszą zadbać o swoje interesy. Oddanie inicjatywy na szczebel lokalny umożliwia lepszą ocenę sytuacji oraz precyzyjne rozdysponowanie środków otrzymanych na realizację poszczególnych celów.

4.Europeizacja tożsamości narodowej.

<Jaki jest stopień identyfikacji społeczeństw narodowych z Unią Europejską. Mały? Duży?.> Wspólnie doszliśmy do wniosku, iż stopień ten jest niewielki. Obywatele w pierwszej kolejności identyfikują się ze swoją rodziną, państwem w którym żyją, a dopiero w następnej kolejności z instytucjami europejskimi. Wynika to przede wszystkim, z dużej złożoności procesów decyzyjnych na szczeblu wspólnotowym. Ich mechanizmy nie są zrozumiałe dla szarego obywatela, który będąc członkiem jednoczącej się Europy nie dostrzega możliwości wpływu na rozstrzygnięcia decydujące o jej kształcie. Wszystkie te zjawiska składają się na proces określany mianem deficytu demokracji struktur europejskich. Doskonale obrazuje go frekwencja podczas wyborów do Parlamentu Europejskiego oscylująca na poziomie dwudziestu-kilku procent.

5. Europeizacja a partie polityczne.

<W jaki sposób europeizacja może wpływać na działalność partii politycznych.?>. Jej oddziaływanie w tym zakresie skupia się na kwestii stosunku poszczególnych frakcji politycznych do samej idei integracji europejskiej. Stanowisko może być różne począwszy od polaryzacji występującej m.in. we Francji, Polsce, a skończywszy na względnej zgodności w tym temacie, która ma miejsce np. w Niemczech. Kwestia ta ma zasadnicze znaczenie i wpływa na zmniejszenie lub zwiększenie rywalizacji między partiami, które aspirują do władzy.

6. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa.

Jest to niewątpliwie najmniej zeuropeizowany obszar państwa narodowego. Istnieją zapisy traktatowe, jednak realizacja ich na szczeblu wspólnotowym wciąż napotyka na przeszkody. O zmianach w tej funkcji państwa narodowego będzie mowa szczegółowo w dalszej części pracy, gdyż ukazanie problemu w sferze globalnej umożliwi wyjaśnienie trudności związanych z wcielaniem wspólnotowych koncepcji polityki bezpieczeństwa.

55. Kryzys demokracji.

56. Pojęcie polityki wg Ryszki.

Wg Ryszki: polityka to planowe i zorganizowane dążenie do zdobycia oraz utrzymania władzy - dążenie , któremu odpowiadają określone działania ludzkie.

57. Kultura polityczna.

58. Typy kultury polistycznej.

o charakterze czystym(G. Almond; S. Verba)

• Zaściankowa (zainteresowanie polityką ogranicza się do ram zaścianka, występuje gł. w afrykańskiej społeczności plemiennej)

• Podporządkowania (postawy społeczne nastawione na oddziaływanie systemu politycznego, zbiorowości ludzkie przejawiają skłonności do podporządkowania się decyzjom politycznym ośrodków decyzyjnych)

• Uczestnictwa (przejawia się w dążeniu jednostek i gru społecznych do zdobycia wiedzy o podmiotach polityki i ich działaniach)

Typy kultury politycznej systemowo niejednolite(G. Almond; S. Serba)

• Zaściankowości i Podporządkowania ( znaczna część ludzi odrzuca pretensje do wyłączności zgłaszane przez władze plemienne i przyjmuje postawy lojalne wobec bardziej złożonego systemu politycznego z wyspecjalizowanymi strukturami władzy centralnej)

• Podporządkowania i uczestnictwa (część społeczeństwa przybiera postawy względem systemu rządów, wyrażaja się one w aktywności obywatelskiej i przejawianiem inicjatywy w sprawach publicznych, większość poddaje się jednak autoratywnej władzy i zachowuje bierność)

Zaściankowości i uczestnictwa (w krajach tych dominuje kultura zaściankowa, wprowadzane zmiany strukturalne mają na celu stworzenie instytucji uczestnictwa, proces polityczny cechuje się balansem autorytaryzmu i demokratyzmu)

59. Władza państwowa i władza polityczna.

WŁADZA POLITYCZNA

- Wraz z rozwojem monarchii stanowej oraz parlamentaryzmu pojęcie społ. politycznego rozciągano na grupy uprzywilejowane, które uzyskiwały możliwość uczestniczenia w procesach decyzyjnych, nabywały podmiotowość polityczną.

- Np.; partie polityczne, stowarzyszenia, organizacje, ruchy społeczne, związki zawodowe, duże organizacje gospodarcze itp.

- W relacji między partią a państwem- zdolność narzucania woli danej partii parlamentowi tylko dlatego, ze ma ona dostatecznie dużo mandatów poselskich.

Władza publiczna- zdolność podmiotów uprawnionych do narzucania woli podmiotom podporządkowanym w tych dziedzinach życia społecznego, które dotyczą wszystkich osób i organizacji podległych i są dostępne dla ogółu, a zatem powszechne oraz jawne.

¹ deprywacja- postępowanie eksperymentalne polegające na radykalnym ograniczeniu komuś dopływu wszelkich bodźców przez dłuższy czas.

WŁADZA PAŃSTWOWA- zdolność organów państwa (ustawodawczych, wykonawczych i sądowych) do narzucania woli osobom i organizacjom podległym w drodze aktów normatywnych, decyzji i postanowień administracyjnych, orzeczeń sądowych, wezwań- pod groźbą zastosowania zalegalizowanego przymusi fizycznego w razie niewykonania lub naruszenia zawartych w nich treści.

-Ma charakter władzy politycznej i jest częścią władzy publicznej może legalnie stosować przymus. Skuteczna powinna być już sama groźba stosowania go. -Nagradzanie za dobre zachowanie (odznaczenia, ordery) karanie za złe zachowanie. dysponuje różnego rodzaju środkami materialnymi, decyduje o ich podziale, wykorzystaniu itp. Informacje- kontrola informacji większa lub mniejsza w zależności od ustroju.(kto je może przekazać jak_r kiedy itp.)

Oddzielamy tu „legitymizację” (uprawomocnienie, czyli proces wiodący do uzyskania prawomocności) od „legitymacji” (prawomocności) i „delegitymizacji” (utraty prawomocności)

Definicje:

• Behawioralna - władza to szczególny typ zachowania polegający na możliwości modyfikowania zachowania innych ludzi <Weber>

• Teleologiczna - władza to spełnienie pewnych celów, wytwarzanie zamierzonych skutków <B. Russell>

• Instrumentalna - władza to możliwość stosowania szczególnych środków, zwłaszcza przemocy <K. Opałek>

• Strukturalna - władza jako pewnego rodzaju stosunek między rządzącymi a rządzonymi <H. Przybylski>

• Zinstytucjonalizowanego wpływu - władza jest powiązana z możliwością instytucjonalnego wpływania na innych <J.P. Gieorgica>

• Konfliktowa - władza ma możliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr w sytuacjach konfliktowych <S. Ossowski>

Teorie i koncepcja władzy politycznej

Teorie:

• Behawioralna - władza to zachowanie polegające na modyfikowaniu cechami innych ludzi, władza to medium komunikacji służące do ograniczenia zachowania innych ludzi.

Teleologiczna (celowe) - możliwość wytwarzania zamierzonych skutków

• Instrumentalna - władza to możliwość stosowania szczególnych środków, w tym przymusu, autorytetu i wiedzy.

Strukturalna - władza to układ/ stosunek między rządzącymi a rządzonymi, posiadającymi a nieposiadającymi  zróżnicowanie społeczne

• Konfliktowa - możliwość podziału dóbr w warunkach konfliktu

• Relacji - władza to rodzaj relacji o charakterze hierarchicznym opartym na konflikcie (jedne podmiot musi ustępować drugiemu)

Koncepcje:

• Psychologiczne - władza = zachowanie, wg, Hobbesa waliza to naturalny popęd człowieka, człowiek dąży do władzy, istnieje także skłonność do podporządkowywania sobie innych ludzi i bycia podporządkowanym w celu osiągnięcia bezpieczeństwa, pokoju itp.)

• Instytucjonalna - władza to zespół instytucji służących do określonych celów)

• Teoria relacji - specyficzna relacja polegająca na oddziaływaniu podmiotów a charakterze asymetrycznym poprzez hierarchiczność, ta strona co ma władzę może stosowac przemoc, sankcje)

*J. Locke - władza konstruuje wspólnoty polityczne i kształtuje relacje między rządem a wspólnotą, która to, może rządowi odebrać władzę.

*Hobbes - państwo to suweren o nieograniczonej władzy, nie ma możliwości cofnięcia mu tych uprawnień

*Weber- trzy modele uprawomocnienia: charyzmatyczny, tradycyjny i legalny

*Fuko - władza to władza ogólnie, dominacja i rządzenie

60. Legitymizacja władzy politycznej.

Almond i Powell:

Legitymizacja normatywna - uznanie, że dana grupa rządząca doszła do władzy i sprawuje ją zgodnie z zasadami i normami przyjętymi w konstytucji i aktach prawnych państwa. Dotyczy ona dwóch działań : 1) dojścia do władzy 2) sposobu sprawowania władzy

Legitymizacja społeczna - oparta na poparciu władzy przez społeczeństwo, dotyczy uznania dwóch działań : 1) grupy rządzącej 2) sposobu sprawowania władzy

David Easton:

Legitymizacja ideologiczna - oparta na akceptacji głównych zasad, według których władza funkcjonuje, składają się także na nią: a) określenie celów i podstawowych zasad systemu b) wyróżnienie tych ideałów, celów i zasad, które pomagają w interpretacji przeszłości, tworząc podstawę do ocen teraźniejszości i działań na przyszłość.

Legitymizacja strukturalna - oparta na prawowitości, legalności i praworządności reżimu; akceptacja społeczna dla panującego porządku prawnego.

Legitymizacja personalna - oparta na szacunku dla konkretnych osób sprawujących władzę; rolę podstawową spełniają zachowania osób sprawujących władzę.

Maks Weber:

Legitymizacja legalna - oparta na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z faktu istnienia prawa stanowionego i przestrzegania go przez reprezentantów władzy.

Legitymizacja charyzmatyczna - wynika z mocy uczuciowego oddania osobie władcy i uznania dla jego niezwykłych talentów <charyzmy>

Legitymizacja tradycyjna - oparta na tradycji, do której odwołuje się władza

61. Pojęcie polityki wg Webera.

Termin polityka nie jest łatwy do jednoznacznego zdefiniowania, a wynikająca z niego rzeczywistość jest nader złożona Powoduje to istnienie wielu różnych koncepcji polityki, a tym samym wielu różnych jej definicji.

*Wg Jabłońskiego polityka jawi się jako:

a) działalność instytucji państwowych (orientacja formalno prawna)

b) wzajemny stosunek władzy, wpływu i konfliktów istniejących w różnych płaszczyznach życia społecznego (orientacje behawioralna)

c) funkcja w systemie społecznym zapewniająca jego rozwój (orientacja funkcjonalna)

d) proces podejmowania decyzji w ramach procesu sprawowania władzy i gry o władzę, w którym biorą udział różnorakie podmioty (orientacja racjonalna)

e) rozwiązywanie problemów społecznych, wynikających z deficytu dóbr i powodujących deprawacje jednostek i grup społecznych (orientacja postbehawioralna).

*Wg Webera: polityka to dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy, czy to między państwami czy też w obrębie państwa między grupami ludzi, jakie ono obejmuje.

62. Koncepcja polityczności wg K. Schmidta.

Karl Schmidt za antynomię w polityce uznał relacje wróg - przyjaciel co pozwala sformułować podział na „my” i „oni”. Wg tej zasady polityczne jest wszystko to gdzie możliwe jest wyodrębnienie tych dwóch grup konfliktowych . Relacja nie dotyczy jednak jednostek, nie można jej odnosić do sfery prywatnej.

63. Decyzje polityczne.

Decyzja polityczna to nielosowy wybór działania lub zaniechania politycznego dokonywany przez ośrodek decyzyjny w polu polityk.

Podstawowe elementy definicji:

- procesowy (nielosowy wybór wynikający z analizy rzeczywistości)

- podmiotowy (ośrodek decyzyjny)

- przedmiotowy (pole polityki)

- wykonawczy (tj. decyzja polityczna: działanie lub zaniechanie)

Dla rozróżnienia „działania” od „zaniechania” Z. J. Pietraś dokonał podziału:

• decyzja polityczna sensu largo jako akt nielosowego wyboru działania lub zaniechania politycznego

• decyzja polityczna sensu stricto jako aktu nielosowego wyboru działania politycznego

• niedecyzja polityczna jako akt nielosowego wyboru zaniechania politycznego

Cechy charakterystyczne decyzji politycznych:

• istnienie decydenta

• pewien stopień poinformowania ośrodka decyzyjnego <rzadko decydenci mają pełna wiedzę>

• nastawienie na osiągnięcie więcej niż jednego celu (wybór jednego ogranicza wykonanie innych)

• wielowymiarowość (jeden cel osiągamy różnym metodami)

• wieloetapowość urzeczywistniania <czasochłonność wprowadzenia decyzji w życie)

Określenie decyzji politycznych wg siedmiu kryteriów:

• rangi i charakteru czasowego decyzji

-decyzje strategiczne <perspektywiczne> polegające na wyznaczaniu celów ogólnospołecznych, o dużej perspektywie czasowej

- decyzje taktyczne <bieżące> zmierzające do realizacji celów ogólnych, w sytuacjach względnie powtarzalnych

- operatywne <doraźne> dotyczą bieżącyh regulacji spraw drobnych.

• wiedzy dostępnej podmiotom decyzyjnym

- decyje podejmowane w warunkach pewności

- decyje podejmowane w warunkach niepewności

- decyje podejmowane w warunkach ryzyka

• adresata

- decyzje ogólnospołeczne

- partykularne (skierowane do niektórych grup społecznych)

- indywidualne

• szczebla, na jakim wydawana jest decyzja

- międzynarodowe

- narodowe

- lokalne

• stopnia doskonałości

- całościowo optymalizowane

- częściowo optymalizowane

- zadowalające

- niezadowalające

- nietrafne

• związku między potrzebami społeczeństwa a możliwościami decydenta

- decyzje przyczynowe, których gł. przesłanką jest konieczność uwzględnienia manifestowanych potrzeb społecznych

- celowościowe, których celem jest działanie na świadomość społeczną lub inne dziedziny życia społecznego.

• stopnia wiedzy dostępnej decydentom oraz zamiaru realizacji decyzji

- decyzje realne, oparte na dostępnej wiedzy dotyczące warunków koniecznych do ich urzeczywistnienia, podjęte z zamiarem realizacji

- symboliczne, oparte na odstępnej wiedzy, bez zamiaru ich realizacji

- decyzje pozorne nie oparte na dostępnej wiedzy, podjęte z zamiarem realizacji

- nonsensowne nie oparte na dostępnej wiedzy, podejmowane bez zamiaru ich realizacji

Proces decyzyjny jest to zespół powiązań przyczynowo skutkowych wewnątrz ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wejścia (sytuacja decyzyjną), strukturą ośrodka i celami decydentów.

Ośrodek decyzji politycznych(ośrodek decyzyjny) to mechanizm podejmowania decyzji politycznych, będący elementem systemu politycznego państwa lub elementem międzynarodowych struktur decyzyjnych.

Sytuacja decyzyjna:

- system zmiennych niezależnych skłaniających decydenta do podjęcia działań

- system zmiennych niezależnych od decydentów, ale zależnych od działań innego ośrodka decyzyjnego

Optymalizacja decyzji politycznych:

• kryterium aksjologiczne - warunkuje zgodność decyzji z systemem wartości charakterystycznych dla danego systemu społecznego, pozwala ustalić hierarchię celów i wybór trafnych decyzji, optymalne są te decyzje, które nie naruszają podstawowych wartości decydujących o tożsamości ideologicznej działającego podmiotu i systemu politycznego

• kryterium prakseologiczne - warunkuje podjęcie decyzji najbardziej efektywnych, zwraca się uwagę na zgodność podjętych decyzji z aktualnym stanem wiedzy.

• Kryterium społeczne - zakłada konieczność kojarzenia interesów perspektywicznych z interesami bieżącymi, jest to bowiem jeden z warunków społecznej akceptacji decyzji politycznych. Kryterium skuteczności decyzji jest to zgodność określonym stanem świadomości społecznej. Oznacza to możliwość zrozumienia - przez wykonawców jak i adresatów- celów jakie zakładane przez decydenta oraz sposobów, metod i środków działania co ma przynieść aprobatę społeczną.

Implementacja decyzji politycznych to proces urzeczywistniania(wprowadzania w życie) decyzji politycznej za pomocą określonych metod i środków.

64. Pojęcie decyzji politycznych.

Decyzja polityczna to nielosowy wybór działania lub zaniechania politycznego dokonywany przez ośrodek decyzyjny w polu polityki. Decyzja polityczna to świadomy i ukierunkowany akt nielosowego, nieprzypadkowego wyboru jednego działania ze zbioru działań politycznych lub powstrzymania się od działań. Decyzje polityczne określają cele, metody i środki realizacji interesów grup społecznych i jednostek. Decyzje polityczne wiążą się z aktywnością zorganizowanych grup społecznych walczących o władzę publiczną lub wywierających wpływ na nią.

65. Podmioty polityki.

Zdolność jednostek, grup społecznych i organizacji do tworzenia polityki nazywa się podmiotowością polityczną, a je same podmiotami polityki. Podmioty polityczne to czynne i efektywne, zbiorowe i indywidualne siły uczestniczące w życiu politycznym, podejmujący

w sposób względnie trwały świadome, suwerenne i złożone działania, związane z ich usytuowaniem w społecznej strukturze politycznej strukturze społeczeństwa. Podmioty te zmierzają do realizacji określonych potrzeb i interesów. Wartości i idei po przez bezpośrednie sprawowanie, współuczestnictwo we władzy politycznej bądź też poprzez wpływanie na proces

podejmowania decyzji politycznych. Podmioty polityki przyjęło się dzielić na pierwotne i wtórne. Podmioty polityki pierwotne to wielkie grupy społeczne, wspólnoty narodowe i etniczne pojmowane jako zorganizowane całości, zespolone wspólnotą interesów i dążeń.

Podmioty polityki wtórne to rozmaite siły polityczne, instytucje polityczne organizacje wyznaniowe, grupy i zespoły reprezentujące ludzi, wyrażające interesy i wolę wielkich grup społecznych odgrywających istotną rolę w działaniach politycznych. W tej grupie plasuje się także elity polityczne i jednostki pełniące role polityczne. Podmioty polityczne mogą wykorzystywać w działaniach politycznych formalne i nieformalne oraz legalne i nielegalne metody i środki służące realizacji swoich celów. Podstawowym celem podmiotów polityki jest utrzymanie, modyfikacja lub

zmiana istniejących stosunków politycznych, gdyż warunkują one sposoby i rozmiary udziału w dobrach materialnych i niematerialnych. Podmiotowość polityczna jest cechą stopniowalną, wielowymiarową, względnie trwałą i obiektywizuje się w postaci częściowego osiągania zaplanowanych celów oraz utrzymywania statusu aktywnego i skutecznego uczestnika życia

politycznego. Stopień podmiotowości politycznej zależy od udziału danego podmiotu w decydowaniu w mechanizmach systemu politycznego oraz jego ekonomicznego, socjalnego i kulturowego otoczenia. Podmioty polityki przyjęło się dzielić według różnych kryteriów m.in.:

-liczebności (podmioty zbiorowe i indywidualne) -miejsca w strukturze politycznej

-funkcji (podmioty decyzji i wpływu) Każde wyróżnienie ma cel porządkujący podmioty polityki, ale jednocześnie wskazuje na potencjalne możliwości działania politycznego i odgrywanie roli w życiu politycznym. Aktywność podmiotów polityki przybiera zróżnicowane postacie uczestnictwa w polityce i wpływania na nią. Uczestnictwo w sprawowaniu władzy politycznej i wpływanie na nią mam bowiem charakter poza bezpośrednim i pośrednim, stały i okresowy oraz incydentalny, formalny i nieformalny, legalny i nielegalny, racjonalny i nieracjonalny. Podmiotowość polityczna jest przypisana obiektom w okresie występowania na scenie politycznej. Pod względem formalnym podmiotem polityki jest każdy pełnoletni człowiek, posiadający obywatelstwo danego państwa i czynne oraz bierne prawo wyborcze.

66. Analizowanie decyzji politycznych.

67. Pojęcie systemu politycznego.

Koncepcje systemu politycznego:

Instytucjonalna(strukturalna) - system polityczny to całokształt działającyh instytucji politycznych oraz stosunków między nimi, a także zasad działania i systemów normatywnych, na podstawie których one działają.

• Behawiorystyczno - funkcjonalna - system polityczny jest to zachodzący w obrębie poszczególnyh wspólnotdynamiczny proces społeczny, którego istota jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne. Na system składa się całokształt zasad dotyczących organizacji i form działania władzy politycznej.

• Systemowa - istotne są tu relacje miedzysystemem a otoczeniem, co sprowadza się do trzech etapów: „wejścia” przetworzenia i „wyjścia” Wejście i Wyjście są relacjami międzysystemem a otoczeniam, przetworzenie jest zaś procesem wewnętrznym.

Dwie definicje systemu politycznego:

• Sensu largo - system polityczny to idee i wartości polityczne, organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie oraz normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości politycznych oraz regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych.

• Sensu stricto - system polityczny to ogół organów państwowych a także partii politycznych, organizacji społecznych oraz grup formalnych i nieformalnych, uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa, jak również ich wzajemne stosunki, tworzące funkcjonalną całość.

Omów pojęcie systemu politycznego wg. D.Eastona.

D. Easton jest zwolennikiem koncepcji- behawiorystyczno-funkcjonalnej, w której system polityczny jest określany jako zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot (takich jak państwo, partia polityczna, związek zawodowy, zrzeszenia przedsiębiorstw) dynamiczny proces społeczny, którego istotą jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne. Na system polityczny według tej koncepcji składa się więc całokształt zasad dotyczących organizacji i form działania władzy politycznej, nie zaś całokształt istniejących instytucji prawnopolitycznych.

68. Etyka odpowiedzialności i przekonań w polityce.

W etyce odpowiedzialności polityk powinien bardziej kierować się skutkami swych działań niż własnymi przekonaniami.

W etyce przekonań polityk znacznie mniejszą wagę przywiązuje do skutków swych działań, bardziej zliczą się dla niego własne przekonania, odczucia i poglądy.

69. Państwo socjalne.

70. Reżim demokratyczny.

O demokratyzmie systemu politycznego decydują przede wszystkim procedury polityczne

Reżim demokratyczny-procedury polityczne w tym przypadku to rozwiązania zapewniające możliwość przeprowadzenia rywalizacyjnych wyborów.

Wg. Cchumpetera demokracja to instytucjonalny układ rywalizacji w walce o władzę zabezpieczony przez wolne wybory i prawa obywatelskie.-minimalizm

Wg. Karla i Schmittera demokracja to taki typ ustroju, w którym sprawujący władzę odpowiedzialni są na forum publicznym przed obywatelami, działającymi za pośrednictwem obieralnych przedstawicieli, współzawodniczących i współpracujących ze sobą.

O'Donnel i Schmitter skonstruowali tzw. minimum proceduralne demokracji: powszechne prawo wyborcze dla dorosłych-tajność głosowania, regularność odbywanych elekcji, uznanie swobody zakładania i faktyczny dostęp do stowarzyszeń oraz odpowiedzialność egzekutywy przed innym podmiotem polityki(kryteria pomocnicze: odpowiedzialność administracji publicznej, instancyjność w postępowaniu sądowym, publiczne finansowanie partii, nieograniczony dostęp do informacji i rotacja władzy.

R.Dahl sformuoeał koncepcję poliarchii jako reżimu najpełniej dostosowanego do ideału demokracji. Wg. niego reżim ten tworzą:

-wybieralność prezydenta

-kontrola wybieralnych przedstawicieli nad rządem

-rywalizacyjne i uczciwe wybory

-powszechność czynnego prawa wyborczego

-zagwarantowanie biernego prawa wyborczego większości obywateli

-prawna i faktyczna wolność, słowa w zakresie polityki, systemu gospodarczego i ideologii

-dostęp do alternatywnych źródeł informacji

-prawna i faktyczna swoboda stowarzyszeń

71. Interwencjonizm państwowy.

Bied wydarzeń poł. XX wieku spowodował, że państwo stanęło wobec problemów, których nie mógł rozwiązać automatycznie działający mechanizm rynkowy. Zaczęto dążyć w kierunku zmian, do czego przyczynił się bardzo J.M . Keynes, który wskazywał na konieczność ingerencji państwa w sferę obrotu pieniężnego i politykę podatkową. Państwo w myśl tej koncepcji miało stać się regulatorem podziału dochodu narodowego, tak aby doprowadzić do zwiększenia konsumpcji. Miało prowadzić politykę szerokiego frontu inwestycji państwowych, stosować metody protekcjonizmu państwowego wobec prywatnych inwestycji. Koncepcja ta nie zmierzała jednak w kierunku ogólnego kierownictwa państwowego w dziedzinie gospodarki ani w planowaniu procesów gospodarczych.

Interwencjonizm państwowy w ekonomice przebiera dwa sposoby:

• Charakter bezpośredni - państwo doprowadza do nacjonalizacji niektórych gałęzi gospodarki narodowej.

• Charakter pośredni - państwo wchodzi w kapitał prywatny, tworzy ono przedsiębiorstwa mieszane, będące połączeniem kapitału prywatnego z państwowym, sprawuje kontrolę nad przemysłem prywatnym za pośrednictwem banków, które są częściowo znacjonalizowane poprzez politykę finansową, polegająca na udzielaniu ulg finansowych, dotacji celowych, przyznawaniu koncesji itp.

Początkowo planowaniem objęty został przemysł ciężki, potem rozszerza się on na inne dziedziny gospodarki. Zasięg planowania jest rozmaity. W jednych krajach dąży się do planowania globalnego, obejmującej całokształt działalności ekonomicznej i socjalnej, w innych jest ambicja państwa do planowania tylko niektórych sektorów gospodarki. Poprzez politykę

interwencjonizmu państwo ma spełniać jedynie funkcje korygujące mechanizmy gospodarki. Państwo ma być aktywnym uczestnikiem życia ekonomicznego i społecznego, ma uczestniczyć w rozwiązywaniu różnych problemów i przyczyniać się do ustrzeżenia społeczeństwa przed kryzysami, rewolucjami itp.

72. Demokracja i populizm.

73. Typy panowania prawomocnego wg Webera.

Panowanie tradycyjne-opiera się na wierze rządzonych w prawomocność władzy, która „istniała zawsze”. Występuje we wczesnym średniowieczu i w niektórych dzisiejszych społ. plemiennych- wielowiekowy zwyczaj wyróżniania pozycji władcy. Zakres władzy panującego wyznaczony jest przez tradycję. Ustanowienie nowych praw niezgodnych z tradycją jest niemożliwe. Duże przywiązanie do tradycji. Poza tradycyjnymi normami wola pana jest ograniczona tylko poczuciem słuszności. Prawomocność jest tu określona nie tylko poprzez tradycję ale także organizację społeczeństwa. Najczęstszym typem panowania tradycyjnego jest władza patriarchalna. Weber wyróżnił dwa warianty panowania tradycyjnego

• patrymonializm- całkowita zależność sługi od pana, zarówno jeśli chodzi o sposób jego rekrutacji, jak stosunek do urzędu i sposób jego sprawowania.

• feudalizm- charakteryzuje się większą sferą autonomii dla szerszych grup społecznych

Panowanie charyzmatyczne- opiera się na charyzmie przywódcy, który musi dowieść, że ma charyzmę wynikającą z objawienia, mocy magicznych, bohaterstwa, nadzwyczajnych umiejętności. Wg. Webera charyzma jest zjawiskiem powracającym, ludzie korzystający z niej zdobywali bowiem przywództwo we wszystkich warunkach historycznych. oparta na osobistej zdolności jednostki podporządkowywania sobie ludzi oraz na ich oddaniu i zaufaniu w stosunku do przywódcy. Przywództwo charyzmatyczne jest „czystego typu” w momencie jego powstania, po czym oscyluje zwykle w kierunku pozostałych typów panowania. Waliza charyzmatyczna jest zjawiskiem powracającym, bowiem istniała w każdej epoce historycznej.

Panowanie legalne- stanowi rezultat stopniowego rozwoju państwa i społeczeństwa- oparte na prawie. do jej sprawowania uprawniony jest ten kto działa w ramach przyznanych mu kompetencji określonych przez obowiązujący porządek normatywny. Podstawą prawomocności jest wiara w prawo, gotowość podporządkowania się przepisom poprawnym formalnie i ustanowionym zgodnie z przyjętą procedurą.

• Empiryczne podejście w nauce o polityce

• Materialistyczne koncepcje genezy państwa

• Niematerialistyczne koncepcje genezy państwa

74. Władza polityczna jako zdolność i uprawnienie.

Władza jako zdolność to umiejętność narzucania komuś swojej woli, poprzez posiadaną siłę

Władza jako uprawnienie to posiadanie legalnej władzy, pochodzącej z wyboru.

75. Hierarchiczny, większościowy i konsensualny model podejmowania decyzji politycznych.

Hierarchiczny - decyzje polityczne podejmowane są przez tych co mają władzę, mogą oni podejmować pewne decyzje bez udziału obywateli. Opary jest na hierarchiczności władzy w państwie. Kompetencje decydentów są tu wyraźnie określone, decyzje racjonalne, oparte na biurokracji. Wadą jest to, że wiedza decydentów jest ograniczona.

Większościowy - Model ten ma klarowne zasady formalnego podejmowania decyzji, które są skodyfikowane. Z założenia powinien gwarantować bardziej trafne decyzje jednak w praktyce wychodzi inaczej, bowiem zbiorowość ma różne wyobrażenia o danej decyzji, zaś jednostka jedno, bardziej rzeczowe. Decyzje zapadające w sposób większościowy mają wyraźną, szeroką prawomocność, legitymizację. Słabością ich jest to, że nie uwzględniają preferencji indywidualnych, nie odzwierciedlają potrzeb ogółu bo w ich podejmowaniu każdy kieruję się swoimi korzyściami jakie może wynieść. Mniejszość nie ma możliwości wypowiedzenia się, nie są uwzględniane jej potrzeby.
Konsensualny - model ten wynika ze słabości dwóch pierwszych. Ma on gwarantować uwzględnienie interesów zarówno większości jak i mniejszości; posiada on szeroką legitymizację. Wadą jest to, że jest on dość kosztowny i czasochłonny.

Dla ustrojów federalnych jest korzystny, bowiem uwzględnia zarówno interesy jednostki jak ii mniejszości. Powodzenie tego modelu zależy od tego czy:

- ustroje federalne wypracowały konstytucyjce zasady rozwiązywania problemów

- do rozwiązywania konkretnych problemów powołuje się specjalne instytucje

- sytuacja konfliktowa może zostać załatwiona pokojowo, przez zawarcie konsensu np. budżet

Konsensus można zawrzeć na dwa sposoby:

• wspólnotowy

• roszczeniowo - konfliktowy (mniejszość chce czegoś na co jeśli większość się zgodzi, będzie to dla niej porażka)

40

---