1.Pojęcie prawa, normy prawnej, normy prawne a moralne

Prawo - pojęcie wieloznaczne;

1. - reguły życia i postępowania powszechnie uznawane w społeczeństwie i przestrzegane ze względów moralnych religijnych itp. (prawa zwyczajowe, prawa moralne)

2. - uprawnienie przysługujące komuś na mocy obowiązujących przepisów lub norm zwyczajowych

3. - naturalne zasady rządzące światem przyrody, przebiegiem procesów fizycznych i chemicznych, życiem społecznym

4. Prawo - ogół norm postępowania ukształtowanych w ramach org. państwowej i pochodzących od organów państwa bądź przez te organy usankcjonowanych i zagwarantowanych przymusem państwowym. Stanowi uporządkowany zbiór norm prawnych

Norma prawna - wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.

Normy moralne - ukształtowane w procesie rozwoju społeczeństwa zespół norm postępowania, według których ocenia się określone zachowanie jako dobre lub złe, właściwe lub niewłaściwe.

Prawo i moralność regulują wiele stosunków społecznych. Są dziedziny, które reguluje tylko prawo lub tylko moralność. Na wielu płaszczyznach prawo i moralność stykają się i może między nimi dochodzić do kolizji (prawo zobowiązuje do postępowania, którego moralność nie akceptuje lub zabrania). Dlatego też normy prawne można podzielić na: moralnie pozytywne, negatywne, obojętne. Istnieją również dziedziny, których moralność nie obejmuje (np. zasady ruchu drogowego, sporządzanie bilansu, sprawozdawczość).

Różnice między prawem i moralnością:

1. normy prawne są zabezpieczone przymusem państwowym, normy moralne - presja opinii publicznej, nawyki wpojone podczas wychowania, sumienie

2. normy prawne mają charakter dwustronny (dla jednej osoby wynika obowiązek, dla drugiej zaś prawo), normy moralne nakładają tylko obowiązki nie dając innym osobom prawa żądania wypełnienia tych obowiązków.

3. normy prawne odnoszą się tylko do czynów i słów (działań dostrzegalnych zmysłami przez innych ludzi) Moralność ingeruje także w dziedzinę myśli i uczuć (nienawiść).

4. normy prawne - precyzyjnie regulują sposób postępowania człowieka. Moralność wskazuje często jedynie kierunek postępowania

2. Źródła prawa i ich klasyfikacja:

Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne (znaczenie formalne).

Źródłem powszechnie obowiązującego prawa polskiego są:

• Konstytucja - ustawa zasadnicza państwa, wyposażona w najwyższą moc prawną. Określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa

• ustawy - wydawane przez Sejm (z istotnym udziałem Senatu), ich przedmiotem są najważniejsze sprawy polityczne, gospodarcze i kulturalne państwa

1. ustanawianie obowiązków obywateli: np. przepisy karne, podatkowe

2. regulowanie najważniejszych zagadnień organizacyjno - ustrojowych organów ustawodawczych, administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej

3. ustawy powinny być wydawane w tych wszystkich sprawach, które wcześniej były regulowane ustawą

Forma ustawy powinna być stosowana także, jeśli zachodzi potrzeba trwałego uregulowania sprawy.

• ratyfikowane umowy międzynarodowe - ratyfikuje Prezydent (w przypadku niektórych umów wymagana jest uprzednia zgoda Sejmu, wyrażona w ustawie. Dotyczy to umów dotyczących: 1. pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych, 2. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji., 3. członkostwa w org. międzynarodowej, 4. znacznego finansowego obciążenia państwa. 5. spraw wymagających regulacji ustawowej.

• rozporządzenia - wydawane przez naczelne organy administracji państwowej tj. 1. Rada Ministrów, 2. Prezes Rady Ministrów, 3. ministrowie, 4. przewodniczący określonych w ustawach komitetów, 5. Prezydent

Rozporządzenie może być wydane na podstawie wyraźnego, szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie, które określa organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia. Rozporządzenia są szczegółowymi przepisami wykonawczymi, które umożliwiają wprowadzenie ustawy w życie. Nie może naruszać ani zmieniać przepisów żadnej ustawy. Moc prawną uzyskuje po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, chyba że samo stanowi inaczej.

• akty prawa miejscowego - stanowione w granicach upoważnień zawartych w ustawie przez organy samorządu terytorialnego (Rada Gminy)i terenowe organy administracji rządowej (wojewoda). Stanowią powszechnie obowiązujące prawo na obszarze działania organów, które je ustanowiły

Tworzą hierarchicznie zbudowany system, gdzie każde źródło ma swoje miejsce. Źródło niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi. Warunkiem wejścia w życie aktu prawnego jest jego ogłoszenie we właściwym czasie, we właściwym miejscu i we właściwej formie (promulgacja). Organy promulgacyjne: Dziennik Ustaw, Monitor Polski.

Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia premiera i ministrów, wydawane na podstawie ustaw mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi, który wydał akt.

Źródła prawa w znaczeniu materialnym - to wszystko to co pośrednio lub bezpośrednio wpływa na treść prawa (np. stosunki gospodarcze, ideologia społeczna, obyczaje)

3. System prawa kontynentalnego (stanowionego ) i precedensowego

W systemie prawa kontynentalnego zasadniczym źródłem prawa są ustawy. Ma on budowę piramidalną:

1. konstytucja (ustawa zasadnicza)

2. ustawy

3. rozporządzenia i zarządzenia (wydawane na podstawie ustaw akty wykonawcze)

4. prawo miejscowe

W tym systemie istotny jest podział kompetencji pomiędzy organami stanowiącymi ustawy i organami wykonującymi ustawy. Prawo zwyczajowe ma charakter uzupełniający.

W systemie prawa precedensowego dominujące znaczenie jako źródła prawa mają orzeczenia sądowe i zwyczaj. Natomiast prawo ustawowe jest uchwalane przez Kongres i Senat i ma charakter uzupełniający. Podstawową zasadą jest orzekanie w identyczny sposób w podobnych sprawach. Precyzyjnie odnosi się czyn konkretny do jakiegoś w przeszłości już rozpoznanego i osądzonego i osądza się go analogicznie. Orzeczenie źródłowe, do którego odwołuje się sąd nazywa się precedensem. Sądy mogą tworzyć precedensy w 3 sytuacjach:

- brak ustawy regulującej daną sytuację

- ustawa jest uznana za sprzeczną z konstytucją

- dostrzeżenie i zaakceptowanie zasadniczej zmiany w świadomości prawnej społeczeństwa

System prawa kontynentalnego jest stosowany w Wielkiej Brytanii, USA i kilkunastu krajach, które były zależne od Wielkiej Brytanii.

4.Funkcje wykładni prawa i jej rodaje

Wykładnia prawa (interpretacja prawa) jest to taki zespół czynności i rozumowań, który zmierza do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w obowiązujących przepisach prawa. Stosowanie wykładni pozwala na uelastycznienie przepisów prawnych i dostosowanie ich do nowych sytuacji. Pozwala uniknąć częstych zmian przepisów. Zmiana sensu norm prawnych w drodze wykładni nie może przekraczać pewnych granic (nie można nadać normie treści sprzecznej z jej brzmieniem).

Rodzaje wykładni:

- statyczna (ustawa jest interpretowana wg. tych celów jakimi kierował się ustawodawca wprowadzając daną ustawę

- dynamiczna - ustawę należy interpretować wyłącznie wg. kryteriów współczesności, bez względu na to z jakiego okresu pochodzi ustawa, uwzględnia zmieniające się stosunki społeczne, ekonomiczne, polityczne.

Podział wg organu lub osoby dokonującej wykładni:

• autentyczna - dokonywana przez ten sam organ, który wydał przepis

• legalna - przez organ państwowy, któremu to zadanie zostało powierzone. Ma charakter obowiązujący (w Polsce Sąd Najwyższy).

• praktyczna - przez organ państwowy w toku stosowania prawa, przy rozstrzyganiu konkretnych spraw (organy wymiaru sprawiedliwości, organy administracji państwowej). Szczególne miejsce ma wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy zarówno w zwykłych orzeczeniach jak i w specjalnych formach (uchwalanie tzw. zasad prawnych). Wpływa ona na ujednolicenie orzecznictwa sądów na terenie całego kraju

• doktrynalna (naukowa) - zawarta w literaturze naukowej prawniczej: artykułach, monografiach, recenzjach itp. Nie ma charakteru obowiązującego, ale ma duże znaczenie. Istotną rolę odgrywa w momencie zmian przepisów, przyczyniając się do ukształtowania nowego prawa w myśl swoich założeń.

Podział według metody:

• Słowna - podstawowa metoda interpretacji. Polega na analizie strony językowej badanego przepisu.

• Celościowa - ustalenie znaczenia normy prawnej poprzez określenie celu, dla którego norma została wydana

• Systematyczna - ustalenie znaczenia normy prawnej przez określenie miejsca jakie dana norma zajmuje w ramach aktu normatywnego lub w ramach całego ustawodawstwa

• Historyczna - ustalenie znaczenia normy przy pomocy materiałów historycznych. Analizuje się przepisy poprzednio obowiązujące, okoliczności towarzyszące powstawaniu aktu prawnego (uzasadnienie projektu, stenogramy sejmowe, głosy w dyskusji). Stosowana najczęściej w literaturze naukowej

Podział ze względu na wynik:

• wykładnia rozszerzająca - norma jest rozumiana i stosowana szerzej niż to wynika z wykładni słownej (stosuje się ją do praw wolności i obywatelskich)

• ścieśniająca - norma jest rozumiana węziej niż to wynika z wykładni słownej (np. ustawa o emeryturach górniczych ma zastosowanie tylko dla górników pracujących pod ziemią)

• stwierdzająca (adekwatna) - rozumienie normy dokładnie tak samo jak to wynika z wykładni słownej

5. Funkcje prawa

6. Pojęcie i cechy charakterystyczne państwa prawa

Państwo prawa kieruje się w swoich działaniach zasadą praworządności co oznacza, że podstawowe dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te są przez organy państwowe ściśle przestrzegane.

Państwo prawa posiada następujące cechy charakterystyczne;

1. Organy państwa działają na podstawie prawa i w granicach prawa. W państwie prawa niedopuszczalne jest naruszanie przepisów prawa przez organy państwowe. Powinny one przestrzegać prawa wypełniając swoje obowiązki wobec obywateli oraz egzekwując ciążące na obywatelach obowiązki. Szczególne znaczenie ma przestrzeganie prawa przez organy uprawnione do stosowania przymusu i organy wymiaru sprawiedliwości.

2. Stanowione przepisy prawa są stabilne, ogłaszane we właściwym czasie, miejscu i formie. Prawo nie dział wstecz

3. Prawa i wolności obywateli są zagwarantowane w konstytucji i ustawach oraz dokumentach międzynarodowych, przyjętych przez państwo

4. Wszyscy obywatele są równi wobec prawa i mają możliwość dobrowolnego uczestnictwa w życiu publicznym.

W państwach prawa - wprowadzono osobny organ nadzorujący zgodność ustaw z Konstytucją - Trybunał Konstytucyjny. Stosowana jest zasada, że prawo nie może działać wstecz (zakaz retroakcji).

7. Pojęcie konstytucji. Podstawowy przedmiot regulacji ustawy konstytucyjnej (materia konstytucyjna)

Konstytucja jest podstawowym aktem prawnym państwa (ustawą zasadniczą). Jest to ustawa wyposażona w najwyższą moc prawną, co oznacza, że wszystkie inne ustawy i akty prawne muszą być z nią zgodne. Konstytucja określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa, organizacja naczelnych organów państwowych (struktura, sposób powoływania, kompetencje i wzajemne związki), podstawowe prawa i obowiązki obywateli. Stanowi prawną podstawę działalności wszystkich organów w Państwie

Konstytucja RP została uchwalona w dniu 2.04.1997 przez Zgromadzenie Narodowe (połączone izby Sejmu i Senatu) i przyjęta w referendum ogólnokrajowym. Tekst Konstytucji RP obejmuje wstęp (preambułę) i trzynaście rozdziałów, które dotyczą:

- zasad ustrojowych państwa polskiego

- wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela

- źródeł prawa,

- władzy ustawodawczej (sejmu i senatu)

- władzy wykonawczej ( Prezydenta, Rady ministrów, administracji rządowej

- samorządu terytorialnego

- sądów i trybunałów,

- organów kontroli państwowej i ochrony prawa

- finansów publicznych

- stanów nadzwyczajnych

- zmian konstytucji

- przepisy przejściowe i końcowe

8. Tryb zmiany Konstytucji obowiązującej w Polsce

Tryb zmiany Konstytucji określony został w Rozdziale XII Konstytucji uchwalonej w dniu 2 kwietnia 1997

- Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów (92 posłów), Senat lub Prezydent.

- Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm a następnie w ciągu 60 dni przez Senat

- Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 30 dnia od przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.

- Ustawę uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów (50).

- uchwalenie ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów dotyczących zasad ustrojowych, wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela oraz rozdziału dotyczącego sposobu wprowadzania zmian do Konstytucji może się odbyć nie wcześniej niż 60 dnia po pierwszym czytaniu projektu ustawy

- Jeśli zmiany w Konstytucji dotyczą zasad ustrojowych, wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela oraz rozdziału dotyczącego sposobu wprowadzania zmian do Konstytucji 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent mogą zażądać w terminie 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Wniosek o przeprowadzenie referendum składany jest do Marszałka Sejmu, który zarządza przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeśli za zmianą opowie się większość głosujących.

- Następnie Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi uchwalona ustawę do podpisu. Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.

9. Koncepcja trójpodziału władz

Zasad trójpodziału władz została sformułowana przez Monteskiusza w XVIII wieku. Wg jego teorii stanowi ona gwarancję wolności. Polega na oddzieleniu od siebie trzech władz:

ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.

W wyniku rozdziału w państwie powstają trzy autonomiczne ośrodki władzy, które są od siebie niezależne i wypełniają różne zadania. Władza ustawodawcza należy do parlamentu, który ustanawia prawa. Władza wykonawcza należy do głowy państwa i rządu, którzy realizują ustanowione prawa. Władzę sądowniczą sprawują niezawisłe sądy, które rozstrzygają spory

Podział władz i panowanie prawa stanowią niezbędny warunek wolności. Inaczej władza byłaby nieograniczona, co zawsze prowadzi do nadużyć.

Zasad trójpodziału władz jest fundamentalną zasadą, na której współczesne wysoko rozwinięte państwa opierają strukturę i funkcjonowanie swoich organów. Występuje w dwóch wersjach:

- separacja władz - polega na tym, że władza ustawodawcza jest oddzielona od wykonawczej i konstytucja nie zezwala na ingerencję jednego podmiotu władzy w działania drugiego

- współdziałanie władz polega na tym, że istnieje konstytucyjny obowiązek współdziałania władz, które muszą się wzajemnie dopełniać i inspirować, mając na względzie efektywne rozwiązywanie problemów.

10. Organy władzy ustawodawczej i ich kompetencje

Do organów ustawodawczych należą organy państwowe tworzące prawo o randze ustawy. Należą do nich Sejm i Senat

Sejm - jest organem przedstawicielskim (wybranym w wyborach bezpośrednich). Sejm jest głównym ośrodkiem procesu tworzenia prawa oraz decyduje lub współdecyduje o powoływaniu podstawowych organów oraz obsadzaniu niektórych urzędów i stanowisk państwowych. Jednym z ważnych zadań Sejmu jest uchwalenie budżetu państwa a po zakończeniu roku budżetowego rozpatrzenie sprawozdania rządu z realizacji budżetu i podjęcie uchwały o udzieleniu lub nieudzielaniu absolutorium dla rządu.

Kadencja Sejmu trwa 4 lata od zebrania się na pierwszym posiedzeniu (odbywa się ono w ciągu 30 dni od dnia wyborów a w przypadku, gdy kadencja poprzedniego sejmu została skrócona pierwsze posiedzenie odbywa się w ciągu 15 dni po przeprowadzeniu wyborów). Sejm składa się z 460 posłów wybranych w wyborach powszechnych, równych, tajnych, bezpośrednich, proporcjonalnych. Wybory odbywają się w ciągu 30 dni poprzedzających upływ kadencji. Zasady i tryb wyborów określa ordynacja wyborcza. O ważności wyborów decyduje Sąd Najwyższy, który też rozpatruje protesty zgłoszone w sprawie wyboru poszczególnych kandydatów. Poseł nie może być odwołany. Jest reprezentantem całego narodu i nie wiążą go instrukcje udzielone przez wyborców. Sejm obraduje na posiedzeniach jawnych (w wyjątkowych przypadkach jeśli wymaga tego dobro państwa sejm może uchwalić tajność obrad), pod przewodnictwem Marszałka Sejmu, który jest wybierany z grona posłów.

Uchwalenie ustawy lub podjęcie uchwały jest przeprowadzane w drodze głosowania przy udziale określonej przepisami liczby posłów (quorum - najczęściej połowa liczby posłów obecnych lub połowa ustawowej liczby posłów) zwykłą (więcej za niż przeciw), bezwzględną (więcej niż połowa biorących udział w głosowaniu) lub kwalifikowaną większością głosów (2/3 liczby głosów).

Szczegółową organizację i tryb pracy sejmu określa regulamin.

Organy Sejmu:

- marszałek sejmu - kieruje pracami, reprezentuje Sejm, przewodniczy obradom, nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym, kieruje pracami prezydium, zapewnia dyscyplinę obrad, mianuje i zwalnia pracowników kancelarii sejmu, jest zwierzchnikiem straży marszałkowskiej. Zastepują go wicemarszałkowie - ich kompetencje określa marszałek.

- prezydium sejmu - marszałek i i wicemarszałkowie - ustala plan prac sejmu, zwołuje posiedzenia, ustala porządek obrad, dokonuje wykładni regulaminu, utrzymuje stosunki z senatem, udziela posłom pomocy w ich pracy

- konwent seniorów - prezydium sejmu plus przewodniczący klubów poselskich a w razie potrzeby dalsi posłowie. Obraduje pod przewodnictwem marszałka. Jest organem doradczym prezydium sejmu. Zapewnia współdziałanie organizacji zrzeszających posłów na terenie sejmu

- komisje sejmowe - organy specjalistyczne. Dzielą się na stałe - powoływane dla określonego rodzaju spraw w celu ich opracowania i przygotowania opinii oraz współdziałania w wykonywaniu kontroli nad określonymi ogniwami aparatu państwowego. Komisje nadzwyczajne powoływane są dla zbadania określonej sprawy. Liczebność oraz skład osobowy komisji ustala sejm. Pracami komisji kieruje prezydium wybrane spośród członków komisji

Posłowie mogą tworzyć kluby parlamentarne

Senat - wpływa na treść uchwalanych ustaw poprzez zgłaszanie poprawek do ustaw uchwalanych przez sejm lub propozycje odrzucenia ustawy. Przysługuje mu również inicjatywa ustawodawcza. Odgrywa znaczącą ale nie decydującą rolę w procesie stanowienia prawa.

Senat składa się z 100 posłów wybranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych przeprowadzanych równocześnie wyborami do sejmu.

Senat obraduje na posiedzeniach, jego pracami kieruje marszałek senatu lub w jego zastępstwie wicemarszałkowie. Senatorowie wchodzą w skład komisji senackich, mogą również tworzyć kluby parlamentarne.

11. Tryb uchwalania ustaw. Szczególne zasady dotyczące uchwalania ustawy budżetowej

Regulują go przepisy konstytucyjne i regulaminy Sejmu i Senatu.

Prawo do inicjatywy ustawodawczej (przedstawienia Sejmowi gotowego projektu ustawy, którym Sejm musi się zająć, nie może pozostawić bez rozpatrzenia) przysługuje rządowi, prezydentowi, senatowi, grupie minimum 15 posłów, grupie 100 000 obywateli uprawnionych do głosowania.

Projekt ustawy jest poddany I czytaniu w sejmie (w sprawach mniej ważnych może być skierowany bezpośrednio do komisji właściwej na przedmiot projektu lub kilka komisji które pracują łącznie), na którym wnioskodawca uzasadnia projekt, pytania posłów i odpowiedzi na nie, dyskusja nad ogólnymi zasadami projektu. Sejm uchwałą kieruje do komisji, lub odrzuca. Komisja opracowuje projekt i przedstawia ocenę na forum sejmu w formie sprawozdania i wnioskuje o: przyjęcie projektu bez poprawek, z poprawkami komisji, odrzucenie projektu. Projekt w wersji przedstawionej przez komisję jest przedmiotem II debaty, podczas której posłowie mogą zgłaszać poprawki. W zależności od rodzaju i ilości poprawek następuje głosowanie lub ponowne skierowanie do komisji. Komisja przedstawia sprawozdanie uzupełniające oraz określa kolejność głosowania nad poprawkami. W trakcie III czytania poddane są głosowaniu kolejno poprawki a następnie cała ustawa (zwykła większość głosów przy połowie ustawowej liczby posłów obecnych na sali). Ustawa trafia do senatu, który w ciągu 30 dni może uchwalić poprawki. Poprawki senatu wracają do sejmu, który może je odrzucić bezwzględną większością posłów. Następnie ustawa trafia do prezydenta, który powinien podpisać ustawę w ciągu 21 dni od przedłożenia mu jej przez Marszałka Sejmu. Prezydent w może: podpisać, zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją, odmówić podpisania (veto) i zażądać ponownego uchwalenia (odrzucenie veta)większością 3/5 głosów.

Wyjątek stanowi ustawa budżetowa gdzie inicjatywa należy do rządu. Rząd ma obowiązek przedstawić sejmowi projekt budżetu najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. W ciągu czterech miesięcy od dnia przedłożenia sejmowi projektu ustawy budżetowej musi być ona przedłożona Prezydentowi do podpisu - w przeciwnym wypadku Prezydent może skrócić kadencję sejmu i zarządzić przedterminowe wybory. Sejm nie może podnieść deficytu budżetowego, prezydent nie może jej zawetować (może jedynie zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego).

Po podpisaniu przez Prezydenta ustawa jest ogłaszana w Dzienniku Ustaw. Wchodzi w życie po upływie 14 dni od jej ogłoszenia,, chyba że sama ustala inaczej. Okres vacatio legis jest niezbędny, aby umożliwić adresatom nowych przepisów mogli zapoznać się z nową ustawą oraz przygotować się do jej przestrzegania i stosowania.

12. Prezydent i jego kompetencje

Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP. Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent reprezentuje państwo w stosunkach zewnętrznych: ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe (informując o tym obie izby parlamentu), mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych Polski w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, przyjmuje listy uwierzytelniające. W zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem.

W kraju prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych (w czasie pokoju funkcję tę sprawuje za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej), mianuje szefa Sztabu Generalnego, dowódców rodzajów sił zbrojnych na czas określony. W razie zagrożenia zewnętrznego na wniosek premiera zarządza częściową lub pełną mobilizację i użycie sił zbrojnych RP. W czasie wojny na wniosek premiera mianuje Naczelnego Dowódcę Sil Zbrojnych.

Do kompetencji Prezydenta należy również:

- nadawanie stopni wojskowych na wniosek Ministra Obrony Narodowej

- nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego

- nadaje ordery i odznaczenia

- stosuje prawo łaski

- zarządza wybory do sejmu i senatu

- zwołuje pierwsze posiedzenie sejmu i senatu

- skraca kadencję sejmu senatu w przypadkach określonych w konstytucji

- posiada prawo inicjatywy ustawodawczej

- podpisuje ustawy lub odmawia podpisania ustaw

- zarządza referendum ogólnokrajowe

- zarządza ogłoszenie ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw

- może zwracać się z orędziem do sejmu i senatu

- może składać wnioski do Trybunału Konstytucyjnego

- wnioskować o przeprowadzenie kontroli przez NIK

- desygnuje i powołuje Prezesa Rady Ministrów

- przyjmuje dymisję Rady Ministrów

-wnioskuje do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów

- odwołuje ministra w stosunku do którego sejm wyraził wotum nieufności

- zwołuje radę gabinetową

- powołuje sędziów

- powołuje pierwszego prezesa i prezesów Sądu Najwyższego, prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, prezesa i wiceprezesów NSA

- wnioskuje do sejmu o powołanie prezesa NBP

- powołuje członków Rady Polityki Pieniężnej

- powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego

- powołuje członków KRRiT

- powołuje i odwołuje szefa Kancelarii Prezydenta RP oraz nadaje statut Kancelarii Prezydenta RP

- wydawanie rozporządzeń i zarządzeń na podstawie ustaw i w celu ich wykonania.

Za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu na podstawie uchwały Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.

Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Kadencja trwa 5 lat i rozpoczyna się w dniu objęcia urzędu. Urząd może być sprawowany przez max. 2 kadencje. Prezydentem może być obywatel polski, który ukończył 35 lat i posiada prawo wyborcze do sejmu. Kandydata na prezydenta zgłasza co najmniej 100 000 obywateli posiadających prawo wybierania do sejmu. Wybory zarządza Marszałek sejmu i muszą się odbyć nie wcześniej niż 100 i nie później niż 75 dni przed upływem kadencji urzędującego prezydenta. Prezydentem zostaje kandydat, który w głosowaniu uzyskał więcej niż połowę ważnych głosów. Jeśli żaden z kandydatów nie uzyska takiej liczby głosów w ciągu 14 dni przeprowadza się ponowne głosowanie, w którym uczestniczą dwaj kandydaci o największej liczbie oddanych na nich głosów w pierwszym głosowaniu. Wybór Prezydenta w drugiej turze dokonywany jest zwykłą większością głosów. Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy (on też rozpatruje ewentualne protesty

13. Kompetencje Rady Ministrów

Rada Ministrów jest organem wykonawczym, który na co dzień kieruje państwem. Prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną. Kieruje administracją rządową. Do jej kompetencji należą decyzje w sprawach określonych w Konstytucji oraz w sprawach, których ustawy nie zastrzegły dla Prezydenta lub innych organów administracji państwowej lub samorządu terytorialnego. Rada Ministrów:

1. zapewnia wykonanie ustaw

2. wydaje rozporządzenia

3. koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej

4. chroni interesy Skarbu Państwa

5. uchwala projekt budżetu państwa i kieruje jego wykonaniem

6. zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny

7. sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi

8. zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy

9. sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej

Rada Ministrów składa się z:

1. Prezesa Rady Ministrów (reprezentuje Radę Ministrów, kieruje jej pracami, wydaje rozporządzenia, zapewnia realizację polityki RM, koordynuje i kontroluje pracę członków RM, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach przewidzianych w ustawach, jest zwierzchnikiem pracowników adm. rządowej.

2. Wiceprezesi

3. Ministrów - kierują określonymi działami adm. rządowej (resortami) lub wypełniają inne zadania powierzone im przez premiera. Minister kierujący resortem może wydawać rozporządzenia.

4. Przewodniczący określonych w ustawach komitetów (np. integracji europejskiej)

14. Tryb powoływania i odwoływania Rady Ministów

Na I posiedzeniu sejmu nowej kadencji premier składa dymisję rządu.

I etap Prezydent wyznacza nowego kandydata na premiera (zwyczajowo przyjęto, że z ugrupowania, które wygrało wybory) i powierza mu misję sformowania rządu

Premier przedstawia skład nowego rządu prezydentowi, który powołuje rząd i wręcza akty nominacyjne ministrom.

W ciągu 14 dni od powołania rządu premier przedstawia w sejmie expose, w którym przedstawia program rządu i jego skład.

Sejm udziela akceptacji (votum zaufania)poprzez głosowanie bezwzględną większością składu sejmu (za musi głosować 231 posłów niezależnie od ilości posłów obecnych.

Jeśli sejm nie udzieli akceptacji wówczas gaśnie misja premiera i rządu.

Etap II Sejm wyznacz nowego premiera, który w ciągu 14 dni przedstawia expose skład rządu. Akceptacja sejmu również bezwzględną większością składu sejmu. Jeśli rząd zostanie wybrany w tym trybie Prezydent jest zobowiązany go powołać

Etap III Jeśli nadal nie ma akceptacji lub kandydat zrezygnuje to inicjatywa wraca do prezydenta, który wyznacza premiera. Premier w ciągu 14 dni wygłasza expose i przedstawia skład rządu tym razem sejm udziela akceptacji zwykłą większością głosów. Jeśli rząd nadal nie uzyska votum zaufania jego misja jest zakończona. Prezydent skraca kadencję sejmu i zarządza wybory. Jeśli w III etapie misja utworzenia rządu powiedzie się - mamy wówczas do czynienie z rządem mniejszościowym. W takiej sytuacji sejm powinien powinien ciągu 6 m-cy udzielić poparcia bezwzględną większością głosów. Jeśli rząd nie zyska takiego poparcia wówczas prezydent rozpisuje nowe wybory.

Sejm może spowodować dymisję Rady Ministrów, wyrażając jej votum nieufności . wymaga to wniosku zgłoszonego przez min. 46 posłów, imiennie wskazującego nowego kandydata na stanowisko premiera. Jeśli sejm wniosek uchwali premier składa dymisję rządu, prezydent ją przyjmuje i powierza misję stworzenia nowego rządu osobie zgłoszonej przez sejm. Jest to tzw. Konstruktywne wotum nieufności. Powtórny wniosek nie może być zgłoszony wcześniej niż po 3 miesiącach od dnia zgłoszenia poprzedniego.

Rada Ministrów podaje się do dymisji:

1. po wyborach na I posiedzeniu sejmu

2. w razie nie uchwalenia przez Sejm wotum zaufania - o udzielenie wotum zaufania zwraca się do sejmu Prezes Rady Ministrów)

3. w przypadku uchwalenia przez sejm wotum nieufności

4. złożenia rezygnacji przez Prezesa RM

15. Organy administracji rządowej i samorządowej

Organy, które prowadzą działalność wykonawczo zarządzającą, czyli wszystko to, co nie jest ustawodawstwem lub wymiarem sprawiedliwości.

Ze względu na skład organu wyróżniamy:

1. kolegialne - złożone z pewnej liczby osób, decyzje podejmowane zespołowo w drodze uchwały podjętej większością głosów (np. Rada Ministrów)

2. jednoosobowe - w skład organu wchodzi jedna osoba (np. minister)

Ze względu na terytorialny zasięg działania:

1. centralne - obejmują swoim działaniem teren całego kraju. (Rada Ministrów, GUS, ministrowie)

2. terenowe - posiadają kompetencje jedynie w części terytorium kraju. Wystepują na różnych szczeblach, podlegając sobie wzajemnie na zasadzie centralizmu.

Ze względu na zakres kompetencji:

1. kompetencji ogólnej - zajmują się zarządzaniem wszystkimi lub większością dziedzin życia na danym terenie (wojewoda)

2. kompetencji szczegółowej - podlega im tylko jedna dziedzina zarządu państwowego (np. minister)

16. Sądy i Trybunały. Kompetencje Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego

Sądy sprawują wymiar sprawiedliwości opierając się na przepisach prawa.

Zasady działalności sądów:

1. niezawisłość - przy rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu orzeczenia sędzia jest niezależny, nie podlega nikomu, kieruje się jedynie przepisami prawa. Jest to zagwarantowane w Konstytucji.

2. instancyjność - od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje stronie prawo odwołania się do sądu wyższego szczebla (sądu drugiej instancji). Odwołanie powoduje ponowne rozpatrzenie sprawy, skontrolowanie prawidłowości postępowania sądu pierwszej instancji i trafności wydanego orzeczenia. Sąd drugiej instancji może zaskarżone orzeczenie utrzymać w mocy, zmienić lub uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia w sądzie pierwszej instancji. Nie może nakazać wydania orzeczenia o określonej treści. W Polsce rozpatrywanie spraw opiera się na zasadzie trójinstancyjności. Od orzeczenia rozstrzygającego sprawę przysługuje odwołanie do sądu wyższego szczebla. W większości spraw od orzeczenia sądu drugiej instancji przysługuje wniesienie kasacji do Sądu Najwyższego.

Wymiar sprawiedliwości sprawują:

1. Sąd Najwyższy - naczelny organ sądowy w Polsce. Sprawuje nadzór nadzór zakresie orzekania nad wszystkimi innymi sądami. Do jego istotnych zadań należy zapewnienie prawidłowości i jednolitości wykładni prawa i praktyki sądowej w dziedzinach należących do jego właściwości. Może również opiniować projekty ustaw. Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:

• Cywilną

• Karną

• Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

• Wojskową

Na czele Sądu Najwyższego stoi pierwszy prezes powoływany przez prezydenta. Zastępują go prezesi również powoływani przez prezydenta. Prezesi jednocześnie stoją na czele poszczególnych izb.

2. sądy powszechne - stanowią najważniejsze ogniwo systemu wymiaru sprawiedliwości ze względu na ilość i wagę rozstrzyganych spraw. Do ich kompetencji należą sprawy, których przepisy nie przekazały innym organom wymiaru sprawiedliwości. Zwierzchni nadzór nad nimi sprawuje Sąd Najwyższy. Dzielą się na:

• rejonowe - obejmują obszar kilku lub kilkunastu jednostek podziału terytorialnego kraju stopnia podstawowego (gmin, miast, dzielnic). Rozpoznają w pierwszej instancji sprawy cywilne i karne, które nie zostały wyraźnie przekazane sądom wojewódzkim

• wojewódzkie - są tworzone dla poszczególnych województw. Rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów rejonowych (są wówczas sądem drugiej instancji) oraz rozstrzygają ważniejsze sprawy w charakterze sądu pierwszej instancji (np. sprawy o roszczenia wynikające z prawa prasowego)

• apelacyjne - tworzone dla obszaru kilku województw. Ich zadaniem jest rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądów wojewódzkich wydanych w pierwszej instancji

• sądy administracyjne - kontrolowanie legalności decyzji organów administracji publicznej. Obecnie funkcję tę pełni NSA. Przedmiotem kontroli sądu administracyjnego jest legalność decyzji adm. (jej zgodność z prawem). Nie ocenia jej merytorycznie. NSA bada również w toku postępowania legalność aktów normatywnych, na których była oparta zaskarżona decyzja.

• sądy wojskowe - sprawują wymiar sprawiedliwości w stosunku do osób wojskowych, i wyjątkowo w sprawach o określone przestępstwa (szpiegostwo) podlegają im osoby cywilne. Rozpatrują wyłącznie sprawy karne.

Trybunał konstytucyjny

Organ państwowy powołany do ochrony konstytucyjności prawa - tzn. zgodności ustaw i innych aktów z konstytucją. Kontrola ta odbywa się w dwóch formach:

• kontrola abstrakcyjna - podjęcie postępowania w oderwaniu od toczącej się sprawy sądowe lub administracyjnej, czyli bez związku z aktualnym stosowaniem danego aktu w praktyce

• kontrola konkretna - powiązana jest z rozstrzyganiem indywidualnej sprawy przez organ orzekający i ma miejsce gdy w trakcie rozpatrywania sprawy pojawi się wątpliwość, czy stosowane w sprawie przepisy są zgodne z aktem normatywnym wyższego rzędu.

Wszczęcie postępowania następuje na podstawie wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej. Toczy się polubownie. Orzeczenia Trybunału mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

Trybunał Stanu

Jest to organ powołany dla określania odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Jest powoływany przez Sejm na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres kadencji Sejmu (z wyjątkiem przewodniczącego, którym z urzędu jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. W jego skład wchodzi przewodniczący, dwóch zastępców i 16 członków. Co najmniej połowa składu Trybunału Stanu powinna mieć kwalifikacje sędziowskie. Trybunał Stanu podejmuje czynności sądowe na zlecenie Sejmu. Wniosek zakresie pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej może być złożony przez komisję sejmową, grupę posłów liczącą 50 osób lub Trybunał Konstytucyjny do sejmowej komisji odpowiedzialności konstytucyjnej. W zakresie orzekania Trybunał Stanu jest niezawisły i podlega tylko ustawie. Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny sprzeczne z prawem nie będące przestępstwami. Są to czyny, których sprawca w zakresie swego urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem sposób zawiniony naruszył konstytucję lub inną ustawę. Do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu mogą zostać pociągnięte następujące osoby piastujące najwyższe stanowiska w państwie:

- prezydent

- premier i członkowie rządu

- prezes NBP

- prezes NIK

- członkowie KRRiT

- osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem

- naczelny dowódca sił zbrojnych

- posłowie i senatorowie - za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państw lub samorządu terytorialnego lub nabywania takiego majątku

17. Pojęcie i przedmiot prawa administracyjnego

Prawo administracyjne to zespół norm regulujących strukturę i kompetencje organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów.

Przepisy składające się na prawo administracyjne można podzielić na trzy grupy:

1. określające strukturę organów administracyjnych

2. regulujące działanie organów administracyjnych

3. określające sposób załatwiania poszczególnych spraw

Cechą prawa administracyjnego jest nierównorzędność stron w stosunkach regulowanych przez prawo administracyjne. Jedną z nich jest zawsze organ administracyjny wyposażony w uprawnienia władcze wobec drugiej strony.

Prawo administracyjne nie jest skodyfikowane. Jego źródłami są ustawy i inne akty normatywne. Na prawo administracyjne składają się przepisy ogólne oraz ogromna liczba przepisów szczegółowych.

Punktem wyjścia dla uregulowań administracyjno - prawnych jest prawo konstytucyjne. Prawo administracyjne jest rozwinięciem i skonkretyzowaniem prawa konstytucyjnego w warunkach codziennej działalności państwa.

18. Prawne formy działania administracji:

1. stanowienie przepisów prawnych - rodzaj aktów i zakres spraw, które mogą być przez organ regulowane określają przepisy regulujące kompetencje organu (np. Rada Ministrów wydaje rozporządzenia i podejmuje uchwały)

2. wydawanie aktów administracyjnych - podstawowa forma prawna działania administracji. Większość konkretnych spraw jest rozstrzygana w postaci aktów administracyjnych

3. zawieranie porozumień administracyjnych przez 2 organy administracyjne wzajemnie niepodporządkowanie - Porozumienia stanowią formę prawną współdziałania różnych organów administracyjnych. Porozumienia może być zawarta tylko w sprawach objętych kompetencjami organów, które porozumienie zawierają i regulowanych prawem adm.

4. zawieranie umów (forma cywilistyczna) np. gmina podpisuje umowę z wykonawcą remontu w szkole

5. działalność społeczno-organizatorska (inicjowanie i wspieranie działalności społ. mieszkańców)

6. wykonywanie czynności materialno - technicznych (czynności wykonywane przez organ i jego funkcjonariuszy w toku urzędowania o charakterze pomocniczym np. prowadzenie akt i archiwów).

19. Stosunek prawny. Porównanie stosunku administracyjno-prawnego i cywilno-prawnego

Stosunek prawny jest to stosunek społeczny uregulowany przez państwo. W stosunku prawnym występują elementy:

1. prawo podmiotowe - przysługujące określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się.

2. obowiązek odpowiadający określonemu prawu podmiotowemu

3. podmiot prawa oraz podmiot obowiązku (strony stosunku prawnego)

4. przedmiot stosunku prawnego (rzeczy, dobra niematerialne, działania)

W stosunku adm.-prawnym jedną ze stron jest zawsze organ administracji państwowej wyposażony w uprawnienia władcze, który może w danej sprawie narzucić swoją wolę. Przedmiotem stosunku adm.-prawnego są jedynie sprawy należące do kompetencji organów administracji państwowej. Stosunki adm.-prawne powstają najczęściej z mocy aktów administracyjnych pomiędzy organem wydającym akt i adresatem aktu. Mogą być również nawiązane z mocy prawa (obowiązek zgłoszenia się do rejestracji wojskowej) lub na wniosek zainteresowanego.

Stosunki cywilnoprawne są to stosunki społeczne zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste regulowane przez normy prawa cywilnego.

Stosunki prawa cywilnego cechuje równość stron, są to stosunki dwóch równoprawnych partnerów. W stosunkach administracyjno-prawnych występuje nierówność stron, z których jedna strona jest reprezentantem państwa i jest wyposażona w określoną część władzy państwowej

20. Akt administracyjny i decyzja administracyjna. Pojęcie i rodzaje

Akt administracyjny - jednostronne, władcze wyrażenie woli organu adm. państwowej, załatwiające konkretną sprawę i skierowane do konkretnego adresata (np. pozwolenie na budowę). Najczęstszą formą jest decyzja. Postanowienia wydawane w trakcie postepowania administracyjnego nie kończą postepowania, załatwiają sprawy cząstkowe, które nie dotyczą istoty rozpatrywanej sprawy (np. postanowienie o przesłuchanie świadków)

Decyzja administracyjna - jest aktem administracyjnym rozstrzygającym sprawę, kończącym postępowanie w danej instancji. Powinna mieć formę pisemną. Niezbędne elementy decyzji: oznaczenie organu wydającego decyzję, data wydania, oznaczenie stron, do których jest skierowana, podstawa prawna decyzji, rozstrzygnięcie sprawy (osnowa decyzji), pouczenie o możliwości odwołania, terminach i trybie, podpis pracownika, który w imieniu organu wydaje decyzje (imię nazwisko, stanowisko), uzasadnienie (w wyjątkowych wypadkach organ jest zwolniony z uzasadnienia decyzji).

Cechy aktu administracyjnego (decyzji administracyjnej):

1. wydawany przez organ adm. państwowej

2. wydawany w ramach imperium tego organu tj. w ramach jego władczych kompetencji.

3. określa uprawnienia lub obowiązki adresata

Podział aktów administracyjnych:

1. akty zewnętrzne - skierowane do obywateli lub jednostek gospodarczych, org. społecznych

2. akty wewnętrzne - skierowane do adresata mieszczącego się w sferze administracji (są kierowane przez org. adm. nadrzędny do innego org. adm. podległego.

• deklaratywne - potwierdzają istnienie uprawnienia i je dokumentują

• konstytutywne - tworzą prawo (np. nadanie obywatelstwa)

1. pozytywne - przyzwalające (załatwiają sprawę zgodnie z przdłożonym wnioskiem)

2. negatywne - odmawiają, zabraniają całkowicie lub częściowo żądaniu strony

21.Przesłanki decydujące o ważności aktu administracyjnego:

1. wydany na podstawie prawa - ustawy lub przepisów wykonawczych

2. mieści się w granicach kompetencji organu, który wydał

3. wydany po przeprowadzeniu określonego przepisami trybu postępowania

Wady:

- nieistotne - nie skutkują wadliwością aktu, akt jest ważny wymaga uzupełnienia lub sprostowania

- istotne - naruszają prawa zainteresowanych osób. Stanowią przesłankę do uchylenia aktu administracyjnego

Akt administracyjny dotknięty nawet poważną wadą obowiązuje do czasu jego uchylenia.

Przesłanki nieważności aktu:

1. podjęcie decyzji przez niewłaściwy organ

2. brak podstaw prawnych

3. rażące naruszenie prawa

4. wydanie decyzji w sprawie prawomocnie rozstrzygniętej

5. został skierowany nie do strony tj. skierowany do podmiotu, który nie był stroną postępowania adm.

6. jego wykonanie byłoby czynem karalnym

Rodzaje wad:

1. wzruszalne - można je usunąć poprzez uzupełnienie decyzji adm. lub wydanie nowej

2. niewzruszalne - decyzja zawiera wady, których nie można usunąć.

Nieważność aktu jest zatem: względna w przypadku wad wzruszanych lub bezwzględna w przypadku wad niewzruszalnych.

22. Postępowanie administracyjne:

Postępowanie administracyjne jest to tok czynności organu administracyjnego i stron zmierzający do wydania aktu administracyjnego. Przy wydawaniu aktu adm. konieczne jest przestrzeganie pewnych formalności i rygorów

1. ogólne - obejmuje podstawowy rodzaj postępowania org. adm. państwowej. Należą tu wszystkie sprawy, które nie zostały na mocy przepisów- przekazane do postępowania szczególnego

2. szczególne (np. w sprawach podatkowych, celnych - unormowanych w ordynacji podatkowej lub postępowanie wywłaszczeniowe)

Zasady postępowania administracyjnego:

1. zasada prawdy obiektywnej - na organie adm. prowadzącym postępowanie ciąży obowiązek możliwie najwierniejszego ustalenia stanu faktycznego, na podstawie którego ma nastąpić wydanie decyzji. Okoliczności sprawy winny być w pełni wyjaśnione z zachowaniem obiektywizmu w ich ocenie

2. zasada udziału stron w postępowaniu - toczy się przy aktywnym udziale zainteresowanych w treści przyszłej decyzji stron

3. zasada kontroli społecznej -

4. zasada uwzględniania interesu społecznego i słusznego interesu stron -

Wszczęcie postępowania adm. może nastąpić z urzędu (z inicjatywy organu) oraz na wniosek stron. O wszczęciu postępowania zawiadamia się wszystkie osoby, które są stronami w sprawie. Strona w sprawie jest każdy, czyjego interesu lub obowiązku prawnego postępowanie dotyczy, albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Sprawa winna być załatwiona w ciągu 2 miesięcy (w postępowaniu odwoławczym w miesiąc).

Postępowanie administracyjne jest dwuinstancyjne. Na każdą decyzję I instancji przysługuje odwołanie (w ciągu 14 dni od dnia doręczenia decyzji) do organu zwierzchniego za pośrednictwem organu, który wydał decyzję.

Skarga może być złożona w terminie 30 dni do NSA. NSA ma charakter kasacyjny tj. nie ocenia jej merytorycznie lecz rozpatruje pod kątem, czy nie złamano prawa.

23 Skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego

Skarga na decyzję administracyjną może być wniesiona do NSA terminie 30 dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji. Skargę może wnieść strona postępowania, której decyzja dotyczy i która uważa, że decyzja narusz prawo. Skargę może wnieść również organizacja społeczna biorąca udział w postępowaniu oraz prokurator. Stronami w postępowaniu przed NSA są skarżący oraz organ administracji państwowej. Orzeczenie zapada po przeprowadzeniu rozprawy. NSA może uchylić decyzję w całości lub części lub stwierdzić nieważność. W chwili przyjęcia sprawy do rozpoznania NSA może a czasami ma obowiązek wstrzymać wykonanie zaskarżonej decyzji. Po wydaniu orzeczenia NSA zwraca akta sprawy do właściwego organu administracji państwowej, który wydaje nową decyzję w sprawie (jeśli poprzednia została uchylona) z uwzględnieniem opinii prawnej wyrażonej w orzeczeniu NSA.

NSA ma charakter kasacyjny - nie ocenia skargi merytorycznie. Bada jedynie, czy w toku postępowania administracyjnego nie zostało złamane prawo oraz czy decyzja jest zgodna z prawem.

24. Pojęcie prawa cywilnego. Działy prawa cywilnego

Prawo cywilne to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi (w danej sprawie) podmiotami prawa. Obydwa te kryteria muszą być spełnione jednocześnie. W stosunkach prawa cywilnego żadna ze stron nie ma uprawnień władczych. Cechą prawa cywilnego jest to, że w przeważającym stopniu składa się z przepisów względnie obowiązujących (dyspozytywnych). Przepisom prawa cywilnego podlegają również stosunki majątkowe pomiędzy jednostkami gospodarczymi, powstające w trakcie produkcji i obrotu gospodarczego.

Podział prawa cywilnego:

1. Część ogólna, księga I - zawiera normy regulujące zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego (podmioty, czynności prawne, mienie, przedawnienie itd.)

2. prawo rzeczowe, księga II - reguluje prawne formy korzystania z rzeczy, ukształtowane w formie praw podmiotowych bezwzględnych (skutecznych względem każdej osoby trzeciej) - prawo własności, ograniczone prawa rzeczowe

3. prawo zobowiązaniowe, księga III- normuje stosunki, które powstają między wierzycielem i dłużnikiem (zobowiązania)

4. prawo spadkowe, księga IV - reguluje przejście praw i obowiązków zmarłego na inne podmioty prawa.

Źródła prawa cywilnego: Kodeks cywilny (obowiązujący od 1.01.1965) oraz źródła pozakodeksowe (ustawy i rozporządzenia). W pierwszej kolejności stosuje się przepisy specjalne, przepisy kodeksu mają zastosowanie wówczas,, gdy określona sprawa nie został uregulowana w przepisach specjalnych.

25. Osoby fizyczne i prawne

Osoby fizyczne i prawne są podmiotami prawa cywilnego.

Osoba fizyczna - człowiek. Rozpoczyna swój byt prawny w chwili urodzenia bez względu na wiek, stan zdrowia, płeć lub inne cechy. Osoba fizyczna posiada zdolność prawną tj. zdolność występowania w charakterze podmiotu w stosunkach cywilno-prawnych (zdolność posiadania praw i obowiązków wynikających z prawa cywilnego). Osoba fizyczna uzyskuje również zdolność do czynności prawnych (zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych)

• pełna zdolność do czynności prawnych - z chwilą ukończenia 18 lat lub kobieta, która wyszła za mąż na podstawie zezwolenia sądu (od 16 lat)

• ograniczona zdolność do czynności prawnych - osoby, które ukończyły 13 lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione (przedstawicielem ustawowym jest kurator). Czynności prawne tych osób aby były ważne wymagają zgody przedstawiciela ustawowego (rodziców, lub w razie ich braku opiekunów) jeśli dotyczą rozporządzania swoim prawem lub zaciągania zobowiązań. Wyłączone jest dokonywanie takich czynności, dla których przepisy kodeksu cywilnego wymagają pełnej zdolności do czynności prawnych (np. sporządzenie testamentu). Bez zgody przedstawiciela ustawowego może zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego, rozporządzać swoim zarobkiem oraz przedmiotami oddanymi do swobodnego użytku (np. kieszonkowe).

Zdolności do czynności prawnych nie mają osoby, które nie ukończyły 13 lat oraz całkowicie ubezwłasnowolnione ( przedstawicielem są rodzice lub w przypadku ich braku opiekun). Czynności prawne dokonane przez te osoby są nieważne z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego, chyba że umowa taka pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Osoba prawna - wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego. Jest ona tworem sztuczny powoływanym przez człowieka. Na istotę osoby prawnej składają się:

1. element ludzki

2. element majątkowy

3. element organizacyjny - posiada określoną strukturę i organy

4. cel określony w przepisach regulujących jej działalność lub w statucie

Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną w chwili wpisania do właściwego rejestru

Osobami prawnymi w rozumieniu kodeksu cywilnego są:

1. Skarb Państwa - Skarb Państwa to państwo na płaszczyźnie prawa cywilnego. Jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych. Jest to instytucja prawna - nie organizacyjna.

2. spółki kapitałowe - spółki z o.o. i akcyjne

3. przedsiębiorstwa państwowe

4. banki

5. państwowe jednostki organizacyjne - na przykład państwowe wyższe uczelnie, muzea narodowe, filharmonie, PAN, ZUS

6. spółdzielnie

7. fundacje

8. stowarzyszenia ZHP, AZS

9. inne jednostki organizacyjne o zróżnicowanym charakterze - partie polityczne, związki zawodowe, jednostki organizacyjne Kościoła Katolickiego itd..

Zdolność prawna osób prawnych jest ściśle związana ze zdolnością do czynności osób prawnych. Zakres zdolności prawnej osób prawnych jest u osób prawnych węższy niż u osób fizycznych. Ograniczenie to wynika z natury osób prawnych i nie mogą mieć tych wszystkich praw i obowiązków, które są związane z przyrodzonymi właściwościami człowieka. Osoby prawnej nie można np. uznać za zmarłą ani ubezwłasnowolnić, nie może sprawować władzy rodzicielskiej itd.

26. Elementy stosunku cywilnoprawnego

Stosunki cywilnoprawne to zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego.

Stosunki cywilnoprawne składają się z elementów:

1. podmioty stosunku - osoby fizyczne i osoby prawne. W każdym stosunku występują co najmniej dwa podmioty. Zdolność do występowania w roli podmiotu prawa cywilnego określa się zdolnością prawną

2. przedmiot stosunku - określone zachowanie oraz obiekty materialne i niematerialne, których to zachowanie dotyczy.

3. prawo podmiotowe - możliwość postępowania w określony sposób przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego

4. obowiązki wynikające ze stosunku - każdemu prawu podmiotowemu odpowiada ciążący na innym podmiocie(podmiotach) obowiązek.

27. Prawo podmiotowe bezwzględne i względne. Uprawnienie i roszczenie.Przedawnienie i prekluzja.

Prawo podmiotowe jest to jedno z podstawowych pojęć prawa cywilnego. Jest nim przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób.

Prawo podmiotowe względne - przysługujące tylko względem oznaczonej osoby (np. wierzyciel może domagać się świadczenia tylko od dłużnika)

Prawo podmiotowe bezwzględne - są to prawa skuteczne przeciwko każdej osobie. Obowiązki obciążają wszystkich a nie tylko oznaczony podmiot prawa. Przykładem jest prawo własności. Prawo do korzystania z rzeczy przysługuje właścicielowi. Na każdej innej osobie ciąży obowiązek powstrzymania się od działań naruszających cudzą własność. Inne prawa podmiotowe bezwzględne tonp. Prawa osobiste, rzeczowe, do spadku itd.

Uprawnienie jest częścią prawa podmiotowego lub wypełnia całe prawo podmiotowe. Prawo podmiotowe obejmuje jedno lub więcej uprawnień, które są ze sobą związane funkcjonalnie i stanowią element danego typu stosunku prawnego. Uprawnienie jest pojęciem podrzędnym w stosunku do prawa podmiotowego.

Roszczenie - uprawnienie skonkretyzowane, skierowane do oznaczonej osoby.

Przedawnienie - polega na tym, że po upływie wskazanego przez prawo terminu dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia. Przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia majątkowe. Przepisy regulujące przedawnienie roszczeń mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Zatem terminy przedawnienia nie mogą być umownie skracane lub przedłużane. Zasadniczy termin przedawnienia wynosi 10 lat, jeśli przepisy kodeksu cywilnego lub inne nie przewidują krótszego terminu. Np. roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przedawniają się po upływie 3 lat. Bieg okresu przedawnienia rozpoczyna się najczęściej w dniu, w którym roszczenie stało się wymagalne. Bieg okresu przedawnienia może ulec zawieszeniu (wstrzymanie tymczasowe biegu przedawnienia) lub przerwaniu (po przerwaniu bieg przedawnienia rozpoczyna a się od początku). Roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub ugodą zawartą przed sądem przedawniają się zawsze po upływie 10 lat (nawet jeśli przepisy przewidują krótszy okres przedawnienia przed wydaniem orzeczenia)

Prekluzja - upływ terminu prekluzyjnego oznacza, że nie można dochodzić roszczeń ani dokonywać określonych czynności w postępowaniu sądowym, administracyjnym lub arbitrażowym

28 Czynności prawne i ich rodzaje. Umowa jako szczególna postać czynności prawnej.

Czynność prawna to taka czynność osoby fizycznej lub prawnej, która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli.

Istotną cechy czynności prawnych jest celowe dążenie osoby fizycznej lub prawnej do wywołania pożądanych skutków prawnych. Nieodzownym elementem każdej czynności prawnej jest co najmniej jedno oświadczenie woli, które wyraża zamiar wywołania skutku prawnego (nie musi być kierowane do innych osób ani nawet tym osobom znane). Oprócz oświadczenia woli na czynność prawną składają się w wielu przypadkach także faktyczne działania stron. Treść czynności prawnej i tworzonego przez nią stosunku cywilnoprawnego kształtują czynniki:

• oświadczenie woli

• przepisy odnoszące się do danego rodzaju czynności prawnych

• zasady współżycia społecznego

• ustalone zwyczaje

Podział ze względu na liczbę stron, których oświadczenia woli są niezbędne:

- jednostronne - do dokonania czynności prawnej konieczne jest oświadczenie woli złożone przez jedną stronę (testament, udzielenie pełnomocnictwa)

- dwustronne zwane inaczej umowami- konieczne jest oświadczenie woli dwóch lub więcej stron

Inny podział:

- rozporządzające - powodują przeniesienia jakiegoś prawa majątkowego na inną osobę, jego zniesienie lub obciążenie (np. przeniesienie na inną osobę prawa własności rzeczy)

- zobowiązujące - zawiera zobowiązanie strony do dokonania świadczenia w przyszłości (np. umowa o dzieło - zamawiający zobowiązuje się zapłacić, przyjmujący zamówienie zobowiązuje się dzieło wykonać.

Wiele czynności prawnych wywołuje podwójny skutek: zobowiązujący i rozporządzający (np. sprzedaż, zamiana, darowizna)

Podział na:

- odpłatne (sprzedaż, dzierżawa, umowa o dzieło, spedycja) - strona uzyskuje lub ma otrzymać korzyść majątkową w charakterze ekwiwalentu

- nieodpłatne (użyczenie, darowizna, nieoprocentowana pożyczka) - strona ekwiwalentu nie otrzymuje

Podział na:

Konsensualne - do ważności czynności prawnej wymagane jest jedynie złożenie oświadczenia woli

Realne - oprócz oświadczenia woli konieczne jest również wydanie rzeczy.

Umowa jest z gospodarczego punktu widzenia najważniejszym rodzajem czynności prawnej. Jest to czynność dwustronna. Umowa jest jednym z najczęściej występujących źródeł powstawania zobowiązań.

Umowa - zgodne oświadczenie woli dwóch stron, zmierzające do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego.

29. Prawa rzeczowe. Własność; treść, granice i ochrona prawa własności. Skarga windykacyjna i negatoryjna

Prawo rzeczowe jest to dział prawa cywilnego, który reguluje prawo własności i inne prawa do rzeczy (znaczenie przedmiotowe). Prawo rzeczowe rozumiane jest również jako przysługujące określonym osobom prawa do rzeczy (znaczenie podmiotowe). Prawa rzeczowe należą do grupy praw podmiotowych bezwzględnych (służą przeciwko wszystkim), są prawami odnoszącymi się do konkretnej rzeczy ruchomej lub nieruchomej.

Do praw rzeczowych zalicza się:

1. prawo własności

2. użytkowanie wieczyste

3. ograniczone prawa rzeczowe

Prawo własności jest to najszersze prawo do rzeczy, pozwalające właścicielowi korzystać z niej i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób.

Korzystanie z rzeczy polega na faktycznym władaniu rzeczą, możność jej używania i przetwarzania oraz na pobieraniu wszelkich pożytków jakie rzecz przynosi (o charakterze naturalnym - plony cielęta, owoce, oraz o charakterze cywilnym - czynsz z dzierżawy nieruchomości). Pożytki stają się własnością właściciela rzeczy, która je przynosi.

Rozporządzanie rzeczą polega na możności swobodnego dokonywania czynności prawnych, które skutkują wyzbyciem się własności (sprzedaż), albo obciążenie rzeczy ograniczonym prawem rzeczowym (ustanowienie hipoteki na nieruchomości).

Prawo własności określa się jako triadę uprawnień: prawo do władania rzeczą, prawo do korzystania z rzeczy, prawo do rozporządzania rzeczą.

Właściciel może korzystać z uprawnień jakie daje mu prawo własności w granicach zakreślonych przepisami prawnymi i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa własności.

Nabycie prawa własności może nastąpić w sposób niezależny od prawa poprzedniego właściciela i czyichkolwiek uprawnień (pierwotne nabycie prawa własności). Prawo poprzedniego właściciela wygasa i powstaje nowe, niezależne (np. nacjonalizacja, wywłaszczenie, znalezienie). Innym sposobem jest pochodne nabycie prawa własności - nowy właściciel wywodzi swe prawo z prawa poprzedniego właściciela, (sukcesja).Prawo własności nie ustaje, lecz trwa nadal, zmienia się tylko właściciel. Nowy właściciel uzyskuje prawo własności w takim rozmiarze, w jakim posiadał je właściciel poprzedni (jeśli np. rzecz była obciążona ograniczonym prawem rzeczowym to obciążenie takie przechodzi na nabywcę), Np. umowa sprzedaży , darowizny, zamiany, dziedziczenie, łączenie majątku osób prawnych.

Prawo własności jest rygorystycznie chronione przepisami kodeksu cywilnego. Ochrona prawa własności realizowana jest w stosunku do każdego, kto pozbawia właściciela posiadania rzeczy lub w inny sposób narusza jego uprawnienia właścicielskie.

W przypadku naruszenia prawa własności przez zagarnięcie rzeczy właścicielowi przysługuje roszczenie windykacyjne, czyli roszczenie o wydanie rzeczy, skierowane przeciwko każdemu, w czyim posiadaniu rzecz się znajduje.

W przypadku naruszenia prawo w inny sposób (np. bez zezwolenia wchodzi na teren posesji, przejeżdża przez posesję) właścicielowi przysługuje roszczenie negatoryjne, czyli roszczenie o zaprzestanie naruszania prawa własności.

30. Postacie współwłasności

Jest to szczególna odmiana własności. Jej cechą jest występowanie wielu podmiotów prawa własności (stanowi jednocześnie własność kilku osób).

Formy współwłasności:

1. łączna - powstaje i istnieje tylko w przypadkach przewidzianych przepisami, w ramach szczególnego stosunku łączącego strony. Jest to przede wszystkim stosunek między małżonkami. Współwłasność występuje w nim w postaci małżeńskiej wspólności ustawowej i obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (z pewnymi wyjątkami). Współwłasność łączna występuje też między wspólnikami w spółce cywilnej.???????????????

2. w częściach ułamkowych - własność rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom i każdy z podmiotów ma w niej ułamkowo określony udział. Żadnemu ze współwłaścicieli nie przysługuje fizycznie wydzielona część rzeczy na własność. Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystanie z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Wyjątkowo można żądać wydzielenia rzeczy do wyłącznego użytku.

31. Rodzaje ograniczonych praw rzeczowych

Ograniczone prawa rzeczowe są to prawa, które przysługują osobie fizycznej lub prawnej względem rzeczy będących własnością innej osoby fizycznej lub prawnej. Ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego powoduje uszczuplenie uprawnień właściciela rzeczy na rzecz innej osoby, którj przysługuje ograniczone prawo rzeczowe. Zakres i charakter ograniczenia prawa własności zależy od rodzaju ograniczonego prawa rzeczowego a także ewentualnie od treści zawartej przez strony umowy.

Rodzaje ograniczonych praw rzeczowych:

1. użytkowanie - może nim być obciążona rzecz ruchoma, nieruchoma lub prawa. Może być ustanowione na rzecz osoby fizycznej lub prawnej. Użytkownikowi przysługuje prawo używania rzeczy oraz pobierania pożytków (umowa może określać jakie pożytki przysługują jakie nie). Użytkowanie może być odpłatne lub nieodpłatne. Jest prawem niezbywalnym, związanym z osobą na rzecz której zostało ustanowione.

2. zastaw - dot. rzeczy ruchomej może być ustanowiony w drodze umowy (zastaw umowny) lub powstaje w określonych okolicznościach z mocy ustawy (zastaw ustawowy). Jego celem gospodarczym jest zabezpieczenie wierzytelności (istniejącej, przyszłej lub warunkowej tzn. takiej co do powstania której nie ma pewności) zwłaszcza wtedy gdy istnieje uzasadniona obawa, że dłużnik nie spełni swojego świadczenia. W zaspokojeniu roszczeń z przedmiotu zastawu wierzyciel, na rzecz którego zastaw został ustanowiony korzysta pierwszeństwa przed innymi wierzycielami

3. służebność - jest ustanawiana na nieruchomościach. Polega na tym, że osoba uprawniona może korzystać z cudzej nieruchomości w określony sposób (np. prawo przejazdu) oraz może żądać by właściciel nieruchomości nie wykonywał swojego prawa własności w oznaczony sposób (nie sadził drzew, nie wznosił zabudowań. Powstaje w drodze umowy lub na mocy orzeczenia sądu. Podlega wpisowi do księgi wieczystej. Rozróżnia się: a) służebność gruntową - obciąża jeden grunt, a prawo do korzystania z niej ma każdorazowy właściciel drugiej nieruchomości. B) służebność osobista - prawo do korzystania z niej ma oznaczona osoba, która nie może swego prawa zbyć, wygasa ze śmiercią osoby uprawnionej

4. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego -

5. spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego

6. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

7. hipoteka - dot. nieruchomości. Jest ustanawiana w celu zabezpieczenia wierzytelności na nieruchomości dłużnika lub (za zgodą właściciela) na nieruchomości osoby trzeciej. Obciążenie nieruchomości hipoteką dokonuje się w umowie zawartej w formie aktu notarialnego oraz odpowiedni wpis do księgi wieczystej. Podstawą wpisu może być też orzeczenie sądu. Obciąża nieruchomość bez względu na zmianę jej właściciela. Osoba na rzecz której została ustanowiona hipoteka korzysta z pierwszeństwa w zaspokajaniu roszczeń przed innymi wierzycielami

32. Pojęcie zobowiązania. Źródła zobowiązań

Zobowiązanie (stosunek zobowiązaniowy) jest rodzajem stosunku cywilnoprawnego. Jest to taki stosunek prawny, w którym jedna ze stron (wierzyciel) może domagać się od drugiej strony (dłużnika) określonego zachowania, czyli świadczenia. Zarówno po stronie wierzyciela jak i dłużnika może w zobowiązaniu występować kilka osób. Świadczenie może polegać na pewnym działaniu lub na zaniechaniu działania, do których dłużnik w innych okolicznościach byłby uprawniony.. Wierzyciel może domagać się przysługującego mu świadczenia od określonej osoby (prawo podmiotowe względne), czyli dłużnika a w razie potrzeby doprowadzić do przymusowego wyegzekwowania tego świadczenia.

Źródła zobowiązań:

1. czynności prawne - najczęstsze i najważniejsze źródło powstawania zobowiązań.(zwłaszcza umowy)

2. czyny niedozwolone, w wyniku których powstaje szkoda i naruszenie prawa podmiotowego (sprawca ma obowiązek naprawienia szkody).

3. akty administracyjne - mogą powodować powstanie stosunku zobowiązaniowego między dwoma osobami, do których akt adm. został skierowany (np. decyzja ministra zobowiązująca przeds. do wytworzenia i dostarczenia określonemu odbiorcy towarów niezbędnych do usunięcia klęski żywiołowej)

4. inne zdarzenia - szczególne rodzaje zdarzeń prawnych (np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia lub bezpodstawne wzbogacenie)

5. zdarzenia, które nie są czynnościami prawnymi - np. zdarzenia losowe (wypadek przy prowadzeniu samochodu).

33. Wykonanie umowy. Staranność wykonania i jakość świadczenia

34. Odpowiedzialność odszkodowawcza: deliktowa i kontraktowa.

Odpowiedzialność cywilna zachodzi tylko wówczas, gdy powstanie szkoda i przybiera postać obowiązku naprawienia szkody

W zależności od źródła odpowiedzialności cywilnej rozróżniamy:

1. odpowiedzialność umowną (kontraktową) - jest konsekwencją niewykonania lub nienależytego wykonania umowy i w efekcie kontrahent poniósł szkodę. Odpowiedzialność umowna ma miejsce również jeśli w umowie zastrzeżono kary umowne oraz w wyniku zawarcia umowy ubezpieczeniowej. Odpowiedzialność kontraktowa jest nierozerwalnie związana z pojęciem winy domniemanej (domniemuje się winę tej strony, która nie wywiązała się ze zobowiązania).

2. odpowiedzialność pozaumowną (deliktową) - odpowiedzialność za szkody wyrządzone czynami niedozwolonymi, zabronionymi przez prawo, gdy strony nie były do momentu powstania szkody związane stosunkiem prawnym lub stosunek istniał lecz szkoda nie pozostaje z nim w żadnym związku. Dochodzący odszkodowania ma obowiązek dowodowy. Jest to odpowiedzialność niezależna od roszczenia o wydanie przedmiotu umowy. Wymienić tu należy odpowiedzialność za własne czyny (jest oparta na zasadzie winy umyślnej lub nieumyślnej).

Aby była odpowiedzialność odszkodowawcza muszą zaistnieć przesłanki:

• jest szkoda

• jest związek przyczynowy między szkodą a zachowaniem osoby odpowiedzialnej

• związek przyczynowy ma charakter konieczny i adekwatny i zależność między zachowaniem a szkodą konieczna i uchwytna zgodna z powszechną wiedzą o takim następstwie określonego zachowania

• jest wina - psychiczny stosunek sprawcy do czynu, zakładający osiągniecie szkodliwego rezultatu lub bezpodstawnie przyjmujący, że takiego skutku nie będzie

• - wina umyślna - gdy sprawca dąży świadomie do wywołania szkodliwych skutków lub się na nie godzi

• - wina nieumyślna ma miejsce w przypadku niedbalstwa i lekkomyślności - sprawca przewiduje, że jego działanie może pociągnąć za sobą powstanie szkody ale spodziewa się ich uniknąć lub też nie przewiduje szkodliwych skutków swojego działania wskutek braku uwagi i wymaganej staranności.

35. Umowa sprzedaży, jej treść oraz prawa i obowiązki stron. Odpowiedzialność z tytułu rękojmii i gwarancji. Umowy najmu, dzierżawy, użyczenia, leasingu, transportu, spedycji, pożyczki, rachunku bankowego

Umowa sprzedaży - sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzed. cenę. Jest to umowa wzajemna (każda ze stron zobowiązuje się do świadczenia, które jest ekwiwalentem świadczenia drugiej strony) oraz konsensualna .

Obowiązki (prawa drugiej strony):

- sprzedawca ma obowiązek przeniesienia na kupującego prawa własności sprzedawanej rzeczy oraz wydać rzecz

- kupujący ma obowiązek rzecz odebrać i zapłacić cenę

- obowiązek ponoszenia odpowiedzialności z tyt. Rękojmi

- obowiązek udzielania kupującemu wyjaśnień dotyczących przedmiotu sprzedaży

Rękojmia za wady fizyczne i prawne - odpowiedz. sprzed. w stosunku do kupującego. Jest to zapewnienie, że towar jest wolny od wad. Sprzed. ponosi odpowiedzialność bez względu na swoją winę i bez względu na to, czy o wadzie rzeczy wiedział. Jeśli rzecz sprzedana ma wady, wówczas kupujący może (dot. rzeczy oznaczonych co do gatunku):

Odstąpić od umowy - chyba że sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na rzecz wolną od wad, albo niezwłocznie wady usunie. Jeśli rzecz była już wymieniana lub naprawiana to ograniczenie to nie obowiązuje (chyba, że wady są nieistotne).

Zatrzymać rzecz wadliwą i żądać obniżenia ceny

Żądać naprawienia - jeśli sprzedawca jest producentem wadliwej rzeczy

Żądać dostarczenia takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad na koszt sprzed.

Aby skorzystać ze swoich uprawnień z tyt. rękojmi kupujący musi zbadać rzeczy, zawiadomić sprzedawcę o wykrytych wadach w ciągu miesiąca od dnia , w którym przy dołożeniu należytej staranności mógł ją wykryć (dot. to konsumentów, przedsiębiorcy mają obowiązek sprawdzić natychmiast). Zgłoszenie roszczeń może nastąpić w ciągu roku od dnia wydania rzeczy (w przypadku wad budynku - 3 lata).

Gwarancja - sprzedana rzecz jest objęta gwarancją, gdy kupujący otrzymał od sprzedającego dokument gwarancyjny (wystawiony przez sprzedawcę lub producenta) zapewniający o dobrej jakości rzeczy. Obowiązki gwaranta oraz termin obowiązywania gwarancji określa dokument gwarancyjny.W razie wystąpienia wady rzeczy gwarant jest zobowiązany wadę usunąć lub dostarczyć w zamian rzecz wolną od wad. Prawo wyboru przysługuje gwarantowi. Jeśli w gwarancji nie został określony termin jej obowiązywania to wynosi on jeden rok liczony od wydania rzeczy kupującemu. Termin gwarancji ulega przedłużeniu o czas, w ciągu którego uprawniony nie mógł korzystać z rzeczy. Kupujący może wykonywać uprawnienia z tyt. rękojmi lub z tyt. gwarancji. Nie może dochodzić roszczeń z obu tyt. ani raz dokonanego wyboru zmienić.

Umowa najmu - wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. Przedmiotem umowy najmu mogą być rzeczy ruchome i nieruchomości oznaczone co do tożsamości. Obowiązkiem wynajmującego jest wydanie najemcy rzeczy w stanie przydatnym do umówionego użytku. Wynajmujący ma obowiązek utrzymywać przedmiot najmu w odpowiednim stanie przez cały czas trwania najmu. Najemca jest obowiązany do czynienia drobnych nakładów, związanych ze zwykłym używaniem rzeczy. Czynsz jest płatny z góry miesięcznie (do 10-go dnia miesiąca), chyba, że strony umówią się inaczej. Jeśli umowa tego nie zabrania najemca może najętą rzecz podnająć. Stosunek najmu wygasa z upływem okresu, na który umowa była zawarta. Jeśli czas nieokreślony - to wypowiedzenie. Wynajmujący może odstąpić od umowy bez wypowiedzenia, jeśli najemca używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową lub z przeznaczeniem rzeczy, naraża rzecz na utratę lub uszkodzenie, zalega z zapłatą czynszu za dwa okresy płatności.

Umowa dzierżawy - wydzierżawiając zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić umówiony czynsz. Przedmiotem dzierżawy są rzeczy oznaczone co do tożsamości i prawa (np.prawo łowieckie). W razie braku postanowień umownych czynsz jest płatny z dołu w terminie zwyczajowo przyjętym, a w przypadku braku odpowiedniego zwyczaju - półrocznie. Dzierżawca nie może poddzierżawić bez zgody wydzierżawiającego (chyba, że strony umówią się inaczej). Przedmiotem umów dzierżawy są przeważnie grunty i zabudowania.

RÓŻNICE - umowę dzierżawy można stosować do dzierżawy praw . Najemca może rzecz używać, dzierżawca użytkować (używać i pobierać pożytki). Jeśli strony się nie umówiły czynsz za dzierżawę jest płatny z dołu, czynsz za najem jest płatny z góry. Najemca może podnająć, dzierżawca nie może poddzierżawić

Umowa pożyczki - dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy gatunkowo oznaczonych, a biorący zobowiązuje się zwrócić taką samą ilość pieniędzy albo rzeczy tego samego gatunku i jakości. Pożyczkobiorca ma pełne prawo rozporządzenia pożyczonymi rzeczami wedle własnej woli. Pożyczający ma obowiązek zwrócić rzecz taką samą (nie tą samą) - tego samego gatunku i jakości . Pożyczka może być bezpłatna lub odpłatna (np. odsetki w przypadku pożyczki pieniężnej). Może być udzielona na czas oznaczony lub nieoznaczony. Jeśli na czas nieoznaczony to pożyczkobiorca jest zobowiązany zwrócić pożyczkę w ciągu 6-tyg. od dnia jej wypowiedzenia przez wierzyciela.

Umowa użyczenia - użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Nie wymaga formy pisemnej. Przedmiotem umowy może być każda rzecz (najczęściej indywidualnie oznaczona) ruchoma lub nieruchoma, która po wykorzystaniu wraca do właściciela Użyczający ma obowiązek poinformować biorącego o stanie rzeczy. Biorący rzeczy w używanie ma obowiązek zwrócić tę samą rzecz w niepogorszonym stanie. Biorący obowiązany jest posługiwać się rzeczą w sposób zgony z umową i przeznaczeniem rzeczy, ponosić zwykłe koszty jej utrzymania. Po upływie wyznaczonego terminu (jeśli terminu nie umówiono to po wykorzystaniu rzeczy lub po upływie takiego czasu, w jakim biorący rzecz mógł ją wykorzystać) zwrócić tę samą rzecz w niepogorszonym stanie oraz ponosić zwykłe koszty jej utrzymania. Użyczający może wcześniej zażądać zwrotu rzeczy jeśli: kontrahent używa jej niezgodnie z umową lub przeznaczeniem, powierza ją bez upoważnienia innej osobie, rzecz stała się potrzebna użyczającemu.

Umowa przewozu - przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy. Jest to umowa rezultatu, może być realna (przewóz rzeczy) lub konsensualna (przewóz osób). Przedmiotem umowy przewozu jest przesyłka - rzecz ruchoma, będąca przedmiotem umowy przewozu (dot.transportu lądowego). Wynagrodz. przewoźnika w transp. lądowym nosi nazwę - przewoźne. Na żądanie przewoźnika jest wydawany list przewozowy (w transp.kolejowym i samochodowym jest to dokument niezbędny). Można zlecić osobie trzeciej, która ponosi odpowiedzialność solidarnie. Przewoźnik ponosi odpowiedzialność za rzeczy lub osoby niezależnie od winy - na zasadzie ryzyka.

Przewóz rzeczy drogą morską - (reguluje kodeks morski) - przez umowę przewozu ładunku - rzeczy przewożone drogą morską - przewoźnik podejmuje się za wynagrodzeniem - fracht - przewiezienia rzeczy drogą morską. Po przyjęciu ładunku na statek przewoźnik obowiązany jest wydać frachtującemu (temu kto wysyła rzeczy) na jego żądanie konosament - dokument legitymujący do rozporządzania ładunkiem i do jego odbioru (jest to papier wartościowy i ma jego wszystkie cechy, może być przedmiotem obiegu - ten kto ma konosament ten ma prawo do ładunku)

Umowa spedycji - spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem, w zakresie dział.swego przeds.(musi być to zadanie sformułowane w statucie przeds.) do wysyłania lub odbioru przesyłki lub do dokonania innych usług związanych z jej przewozem Przedmiotem umowy spedycji są czynności o charakterze pomocniczym w stosunku do przewozu rzeczy - organizowanie przewozu w zastępstwie wysyłającego(doradztwo, przygotowanie przesyłki do przewozu :opakowanie, zważenie; zamówienie środka transportu, odbiór itp.). Spedytor może być również przewoźnikiem, może podejmować czynności w imieniu własnym lub zlec.

Leasing - finansujący zobowiązuje się (w zakresie dział. swego przeds.) nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy i oddać tę rzecz korzystającemu do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne równe co najmniej cenie nabycia rzeczy przez finansującego. Umowa musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Finansującym jest przedsiębiorca. Finansujący obowiązany jest wydać korzystającemu razem z rzeczą odpis umowy ze zbywcą oraz odpisy innych dokumentów związanych z nabyciem rzeczy. Finans. nie odpowiada wobec korzyst. za wady rzeczy. Z chwilą zawarcia umowy na korzystającego przechodzą uprawnienia z tyt. wad rzeczy przysługujące finansującemu względem zbywcy z wyjątkiem uprawnienia odstąpienia przez finansującego od umowy ze zbywcą. Korzystający może żądać odstąpienia przez finans. od umowy ze zbywcą z powodu wad rzeczy jeżeli uprawnienie finans. do odstąpienia wynika z przepisów prawa lub umowy ze zbywcą. Korzyst. nie może dokonywać zmian w rzeczy bez zgody finans., nie może oddać rzeczy do używania osobie trzeciej - jeśli to czyni to finans.może wypoć.umowę ze sutkiem natychmiastowym, chyba że strony uzgodniły termin wypowiedzenia. Zwłoka z zapłatą co najmniej 1 raty przez korzyst. Powoduje wyznacz.przez finans.na piśmie terminu dodatkowego z zagrożeniem odstąpienia od umowy. Po upływie tego terminu umowa może być rozwiązana ze skutkiem natychm. W razie zbycia rzeczy przez finans. nabywca wstępuje w stosunek leasingu na miejsce finans. Finans. powinien niezwłocznie powiadomić o zbyciu rzeczy korzyst. Jeżeli finans. zobowiązał się bez dodatk. świadczenia przenieść na korzyst. własność rzeczy po upływie trwania leasingu, to korzyst. może żądać przeniesienia własności rzeczy w terminie 1 m-ca od upływu tego terminu.

Umowa leasingu musi spełniać warunki: 1. być zawarta na czas oznaczony, który stanowi co najmn.40% normatywnego okresu amortyzacji - jeśli jej przedmiotem są rzeczy ruchome lub wartości niematerialne i prawne- lub na co najmniej 10 lat - jeśli są to nieruchomości podlegające odpisom amort. 2. suma odpisów amort. pomniejszona o VAT odpowiada co najmniej wartości początkowej przedmiotu leasingu.

Umowa rachunku bankowego - bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku na czas oznaczony lub nieoznaczony do przechowywania jego środków pieniężnych oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Bank zobow. jest przy każdej zmianie stanu rachunku bankowego przesyłać jego posiadaczowi wyciąg z r-ku z ustaleniem salda. Obowiązkiem posiadacza r-ku jest zgłosić bankowi niezgodności w ciągu 14 dni. Bank może odmówić zlecenia posiadacza r-ku tylko w wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych (np.postępowanie egzekucyjne). Rozwiązanie umowy rachunku bankowego zawrtej na czas nieoznaczony może nastąpić w każdym czasi wskutek wypowiedzenia przez którąkolwiek ze stron, z tym że bank może wypowiedzieć umowę tylko z ważnych powodów. Posiadacz r-ku nie musi powodów ujawniać.

Rodzaje rachunków bankowych:

- bieżące

- pomocnicze (służą do przeprowadzania rozliczń pieniężnych pieniężnych innym oddziale banku lub w innym banku

- lokat terminowych

- oszczędnościowe

---