Zagadnienia na wstęp do kulturoznawstwa (wykłady + lektury)

1. Nauki o kulturze. Kulturoznawstwo jako kierunek w polskiej nauce o kulturze

1. Nauki o kulturze:

• Antropologia (jako nauka kumulatywna, przy badaniach nie może być użyta metoda „swój - obcy”, wg Franca Boasa nie możemy przy badaniu narzucać swojego punktu widzenia)

• Antropologia kulturowa

• Antropologia społeczna

• Antropologia fizyczna (medyczna)

• Antropologia filozoficzna

• Antropologia nagląca

• Etnografia/ Etnologia (zamiennie z antropologia kulturową w krajach anglojęzycznych)

• Teoria kultury

• Folklor i folklorystyka

• Socjologia

2. Rozróżnienie wiedzy (zestawu wiadomości, dąży do poszerzenia swojego obszaru poprzez przyrost zasobów i doświadczeń; zdobywana jest przez doświadczenie, intuicję, emocje i uczucia, opiera się na logice pragmatycznej) i nauki (systematyzuje wiedzę, porządkuje doświadczenie, formułuje prawa, odkrywa mechanizmy rządzące zjawiskami, tworzy pojęcia i definicje, rozbudowany system terminologiczny, patrzy na rzeczy aspektowo- pod pewnym kątem)

3. Dziedziny pomocnicze dla nauki o kulturze (są jakby odrębnymi naukami ale wiadomości z nich są niezbędne dla prowadzenia badań w innych dziedzinach)

• Geografia

• Geologia

• Paleoantropologia (pojęcie rozwoju filogenetycznego i ontogenetycznego)

• Antropogeografia

• Archeologia

• Prehistoria

• Historia

• Filozofia (antropologia filozoficzna)

• Psychologia

• Religioznawstwo

• Historia moralności i etyka

• Językoznawstwo

• Nauki estetyczne (historia sztuki, muzyki, teatru, literatury)

4. Kulturoznawstwo jako kierunek w polskiej nauce o kulturze. W Polsce w latach 70 - tych powstała idea aby utworzyć dział nauki zespalający dziedziny dotyczące kultury kulturoznawstwo. Aktywizacja myśli humanistycznej w polu nauk o kulturze. Kulturoznawstwo w Polsce można studiować na

• Uniwersytecie Wrocławskim, Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, Uniwersytecie Poznańskim, Łódzkim i Warszawskim.

• Trzy stanowiska kształcenia studentów: praktyczno - badawcze, praktyczno - krytyczne, praktyczno - animatorskie

• Jerzy Knita zaproponował aksjonormatywną koncepcje kultury (zawężoną)

2. Podstawowe filozoficzne koncepcje człowieka

1. Antropologia filozoficzna próbuje odpowiedzieć na pytanie: Kim jest człowiek?

• Arystoteles - Istota należąca do świata, jeden z gatunków ziemskich

• Augustyn - człowiek nie jest stworzeniem jednym z wielu bo jest rozszczepiony tak jak świat: na część duchową i cielesną, jest problematyczne

• Tomasz z Akwinu - człowiek istnieje w świecie którego symbolem jest krzyż przechodzący przez jego serce, jest gatunkiem szczególnego rodzaju bo w nim dokonało się zespolenie duszy ludzkiej z ludzkim ciałem na drabinie bytów. Ma swoje miejsce w świecie i dlatego nie jest problematyczny

• Kuzańczyk - Człowiek ma w sobie wszystko co stworzone: Bóg zawiera w sobie praobrazy a człowiek stosunki i wartości, ma możliwość poznania całego świata, nie jest samotny

• Pascal - nieskończoność świata przeraża człowieka, jest trzciną - najmarniejszą rzeczą w przyrodzie ale myślącą - ma przewagę nad wszechświatem świadomości zagłady i śmierci. Wraz z utratą bezpieczeństwa zadaje sobie pytanie kim jest

• Spinoza - nieskończona substancja która istnieje poza człowiekiem to po prostu Bóg. Człowiek w nieskończoności to istota w której Bóg ukochał samego siebie. Akceptuje swoją bezdomność i dlatego nie jest problematyczny

• Kant - czas i przestrzeń są właściwością ludzkich zmysłów, nie można powiedzieć, ze świat jest skończony, bo to wykracza poza granice doświadczenia. Tajemnica przestrzeni i czasu jest tajemnicą twego własnego ujmowania świata i twej własnej istoty. Na pytanie „czym jest człowiek” możesz odpowiedzieć Ty sam na podstawie rozwiązania pytań:

• Co mogę wiedzieć? - metafizyka

• Co powinienem czynić? - etyka

• Na co mogę żywić nadzieję? - religia

• czym jest człowiek? - antropologia

• Na pytania te odpowiadają poszczególne nauki, ale nie postrzegają człowieka jako całości tylko fragmentarycznie, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami, aby postrzegać człowieka całościowo należy go odwołać do natury z której wyszedł (Nietsche) i do wspólnoty w której żyje (Feuerbach)

• Hegel - podejmuje się zbudować nowy gmach świata który ma się opierać na czasie - historii, w której człowiek jako zasada rozumu świata podąża drogą wg ściśle określonego porządku: teza - antyteza - synteza. Jednak gmach ten nie jest trwały bo nie da się zbudować czegoś na myślowym obrazie, ponieważ nie da się objąć przyszłości (zależy ona od decyzji ludzkiej w tym momencie). Wyjątkiem jest obraz osadzony w wierze - bo tylko w przekonaniu o samo urzeczywistnieniu się i o zmartwychwstaniu można osiągnąć pewnie przyszłości (mesjanizm). U Hegla Mesjanizm został zsekularyzowany - ze sfery wiary przeniesiony do sfery oczywistego przekonania

• Marks - zastosował redukcję socjologiczną - nie tworzy obrazu świata a społeczeństwa - to społeczeństwo jest światem człowieka gdzie da się wznieść budowlę na stosunkach produkcji. Proletariat jest tym co zburzy kapitalizm w miejsce socjalizmu. Samo myślenie nie buduje rzeczywistego życia człowieka , ale to życie społeczne ma tę moc. Decyzja wpływa na to czy odnowicielskie siły życia będą pozytywne czy niszczycielskie. Przyszłość tego świata jest czym pewnym, uspokojenie to jednak minęło po katastrofalnym zwrocie historycznym

• Feuerbach - zastosował redukcję antropologiczną. Dla Hegla człowiek był ukoronowaniem stworzenia dla Feuerbacha to człowiek nadawał imiona wszystkim stworzeniom - początkiem ma być cały człowiek - bycie sprowadza się do bycia ludzkiego. Człowiek jest punktem centralnym świata. Istotę człowieka można poznać poprzez różnicę miedzy „ja” i „ty” we wspólnocie.

• Nietsche - posługuje się redukcją antropologiczną jednak u niego człowiek jest istotą problematyczną, bo wyszedł ze świata natury i jest na skraju, wyzbył się swoich instynktów zwierzęcych zastanawiając się kim jest. Jest świadomy że przyszłość jest zależna od niego. Jest embrionem ludzkości, stworzeniem nieokreślonym z którego dopiero może się rozwinąć albo zwierzę stadne (za sprawą rozwijającej się moralności stłumi instynkty) albo nadczłowiek (który pokona to co jest z gruntu chybione, ożywi instynkty i wydobędzie niewyobrażalne możliwości, życie oprze na afirmacji woli mocy - władzy).Obraz świata który istnieje jest tylko dzięki człowiekowi który go postrzega za pomocą zmysłów. Poznający ten świat to człowiek z człowiekiem, odwołanie się do wspólnoty i do natury z której wyszedł, oraz do ducha umożliwi całościowe zinterpretowanie siebie.

2. Próba odróżnienia człowieka od zwierząt-cechy typowo ludzkie:

• Anatomiczne (pionowa postawa ciała, dwunożny chód, wysklepiona stopa, rozwinięta miednica, duży mózg, proporcje twarzo- i mózgoczaszki - kształt głowy)

• Fizjologiczne (budowa i funkcjonowanie mózgu, zakres wrażeń określanych przez zmysły (słaby węch, widzenie stereoskopowe, barwne, wiele zakończeń nerwowych na palcach), długi okres dochodzenia osobnika do dojrzałości - długi brak samowystarczalności, menopauza, dzienny tryb życia, popęd płciowy jest stały (bez okresów rui- niezależny od owulacji),

• Behawioralne (życie społeczne, pozabiologiczny przekaz norm, reguł życia społecznego, mowa artykułowana, tworzenie, wchłanianie, przekazywanie i życie w kulturze)

• Intelektualne (zdolność przewidywania następstw własnych czynów, zdolność uogólniania, zdolność zapamiętywania, kojarzenie faktów, myślenie abstrakcyjne, istnienie uczuć altruistycznych)

1. Podstawowe etapy rozwoju ludzkości pod względem filozoficznym wg Bubera

• Człowiek kosmologiczny

• Człowiek teologiczny

• Człowiek nowożytny

• Człowiek postmodernistyczny

• Typ Heidegera, Deridy, Rorty'ego

• Typ Schellera

2. Ujęcie człowieka wg antropologii filozoficznej - uniwerslany (stwarzanie modeli: np.: starożytny, renesansowy) wg antropologii kulturowej - człowiek kontekstualny (zależny od danego miejsca, konkretnej kultury, badany przez pryzmat myślenia o konkrecie, musimy być świadomi w jakiej żyje kulturze)

3. Etymologia i ewolucja pojęć „kultura” i „cywilizacja”

1. Kultura

• Łac. i średniowieczna angielszczyzna - uprawa roli (colere) - obecnie kultura bakterii, kultura ryżu rozumienie jako działanie przeciwstawne naturze, ład narzucony przez człowieka, podporządkowanie wzorom, zaspokajanie materialnych potrzeb

• Cyceron - cultura mentis - kultura ducha, którą utożsamiał z filozofią

• Cultus - kultywować - czynność skierowana ku sferze duchowej - cultura christi

• 1510 Oxford English Dictionary - kultura - rozmyślny wysiłek zmierzający do rozwinięcia jakiegoś przedmiotu kultura jako proces

• XVII / XVIII - utrwalenie się pojęcia „kultura” w literaturze europejskiej jako ogół wynalazków, sztuk, urządzeń wprowadzonych przez człowieka, obejmujący instytucje polityczne i zasady sprawiedliwości regulujące ludzkie działanie w myśl racjonalizmu (podejście racjonalistyczne cechowało wartościowanie i selektywność zjawiska pozytywnie oceniane, moralne zachowanie, wychowanie, wykształcenie, sztuka itp.)

• XVII Samuel von Dufendorf - kultura jako stan - instytucje społeczne, obyczaje po raz pierwszy jako stan

• XVIII w, Francja - Voltaire - cultur - oznaczenie rezultatu kształcenia i doskonalenia umysłu kultura jako stan (a nie proces uczenia się)

• Pojęcie wartościujące - dobre maniery znajomość literatury spopularyzowane przez Metthew Arnolda

• 1782 - pierwsza selektywna wartościująca def. Johana Adelunga

• Pocz. XVIII w , Niemcy, def Herdera - kultura jako sposób przystosowania się do warunków bytu i zaspokajania potrzeb oraz regulowania stosunków społecznych (wychowanie wg Herdera str. 8 wykładów, etnocentryzm - skupienie się na swojej grupie, dzicy tez mają kulturę ale inną)

• Poł. XIX w - Klemm (ojciec antropologii)- wszystkie aspekty życia danego ludu, obyczaje, rzemiosła, umiejętności, życie domowe, publiczne, religia, nauka, sztuka - szerokie, uniwersalizujące (niewartościujące), pojęcie kultury wykorzystanej później przez Tylora

• Uznano , że kultura nie jest tylko zjawiskiem metafizycznym ale zależna jest od genetycznie określonych właściwości, nie jest indywidualnym tworem człowieka, a produktem współżycia ludzi, ich interakcji, wzbogaca się w procesie historycznej tradycji. Dopiero w procesie wychowania przyjmuje dana kulturę drugie narodziny człowieka (w kulturze)

• 1871 - def. Tylora Niemcy USA - pierwsza globalna definicja, selektywna, wyliczająca

• jednak wyliczenia Tylora były niepełne - dążono do uogólnień def, Czarnowskiego (praca podstawowy czynnik kultury) i def. Lintona (działania jako czynnik kulturotwórczy)

2. kultura w Polsce

• XIX w - słownik Lindego - pojęcie cywilizacja rozpowszechnione przez krąg kultury francuskiej; pojęcie kultura w znaczeniu pierwotnym

• 1961 - kultura w znaczeniu bliższym Herderowi

• Joachim Lelewel „wykład dziejów powszechnych” (1822/24) kulturą obejmuje: religię, moralność, obyczaje, organizację społeczną, pracę fizyczną i umysłową, nauki i sztuki

• Łukasz Gołębiowski 1830 kultura - sposób życia, da się określić na podstawie zasobów, obrzędów.

• Mickiewicz używa tego słowa w znaczeniu postępu i doskonalenia społeczeństwa (uczeń Lelewela)

3. Cywilizacja

• XVI w Jean Bodin (francuski myśliciel) po raz pierwszy użył słowa cywilizacja (z łac civitas - obywatel państwo) jako zjawisko o charakterze miejskim

• Szerszy zakres miała we Francji i Anglii (we Francji kultura była związana z potocznym rozumieniem, cywilizacja zaś akademickim do XIX w)

• XVIII w z obszarem francusko jęz. ma szersze znaczenie blok, zespół tworzący system, gdzie jedno napędza drugie (higiena lepsze zdrowie) cywilizacja jako stan, a nie proces doskonalenia się, maniery, pokojowe życie

• Typologia: dziki - cywilizowany (wynikało z europocentryzmu)

• Gradacja: dzikość - barbarzyństwo - cywilizacja

• 1861 definicja z encyklopedii Olgerbranda

4. Relacje między cywilizacją a kulturą ze względu na różne podejścia

• Cywilizacja jest największym etapem rozwoju kultury (jednym z typów kultury poj niewartościujące)

• Luis Henry Morgan - 1877 - wyodrębnił trzy okresy etniczne: dzikość -barbarzyństwo -cywilizacja. Podstawową cechą cywilizacji było (zestaw cech został opracowany na podstawie cywilizacji europejskich)

• pismo, umiejętność pisania i jego posiadanie.

• Rozrośnięta matematyka

• Wysoko rozwinięte rolnictwo

• Pojawienie się miasta

• Istnienie państwa

• Umiejętność wznoszenia budowli monumentalnych (piramidy)

• Wysoki poziom sztuki

• Rozwinięta religia

• Hierarchia społeczna, układ klasowy

• Złożony podział pracy

• Cywilizacja i kultura są pewnymi aspektami życia, istnieją obok siebie (dla cyw. jest charakterystyczny obszar materialny)

• Dla Tylora równoznaczna z kulturą

• Kant- kultura to sztuka i nauka, cywilizacja - towarzyski polot i ogłada (maniery)

• Jako całość wiedzy praktycznej i intelektualnej pozwalającej pokonać przyrodę - Niemcy - Weber (selektywne myślenie o kulturze - cywilizacja jest dopełnieniem )

• Arnold - kultura jako moralność cywilizacja jako brzydota węgla i stali

• Ujęcie amerykańskie (rozwinięta technika) Mc Iver - cywilizacja jako zespół środków, kultura jako zespół celów; H.Odum cywilizacja to zespół zjawisk totalitarnych, sztucznych, miejskich, kultura to harmonijna kumulacja dziedzictw i wartości

• Tatarkiewicz - cywilizacja - rzeczy stworzone i dodane do natury aby ułatwić życie, kultura uczucia i czynności. Odróżniają społeczeństwo i ludzi od pierwotnych.

• Von Kumboldt - odwrotnie(!) kultura - zjawiska z dziedziny technologii i ekonomii, cywilizacja - osiągnięcia ducha

• Cywilizacja jako pewien twór scalający grupy ludzkie, odpowiada kulturze lub grupie kultur

• Huntington - cywilizacja jako całość stworzona ze spojonych grup kulturowych

• Religie są wyznacznikami (prawosławna, islamska, afrykańsko-animistyczna, hinduistyczna, latynoamerykańska, taoistyczna, buddyjska, animistyczno-taoistyczna, japońska) -wszystkie konflikty wybuchają na tle religijnym

• Koneczny - jest to metoda ustroju życia zbiorowego

• Toynbee jest odpowiedzią na rzucone społeczeństwu wyzwanie, rodzi się jako reakcja na przełomowe próby, wielkie wydarzenia, zasadnicze trudności

• Lista cywilizacji Toynbee'go (zachodnia, prawosławno-bizantyjska, perska, arabska, indyjska, chińskie, japońsko-koreańskie, helleńska, egipska, sumeryjska, minojska, hetycka, babilońska, andyjska, cyw. Majów, prawosławno-rosyjska)

• Cywilizacja jako zespół kultur charakteryzujących się promieniującymi centrami

• Znaniecki, gradacja cywilizacji:

• Ludowe (oparte na grupach genetycznych - rodach, plemionach, ale mające char ponad plemienny)

• Narodowe (oparte na grupach takich jak państwa, trwają obecnie)

• Wszechludzka (ma powstać - istnienie dorobku wszystkich cyw. narodowych)

• Toffler - trzy fale cywilizacji: rolnicze, przemysłowa, poprzemysłowa

• Sprengler - ostatnie stadium kultury, kiedy powstaje cywilizacja, kultura kostnieje i umiera

4. Kształtowanie się naukowej wiedzy o kulturze w XIX i XX wieku, terminy, definicje, pojęcia.

1. Polska należy do dwóch kręgów kulturowych, w których zakres pojęć kultura i cywilizacja bywają różne: francuskiego i niemieckiego

2. Wiedza o kulturze powstała w połowie XIX w - wcześniej istniała w obrębie innych nauk (historia, filozofia)

3. Antropologia początkowo nauka o człowieku, później antropologia medyczna i antropologia jako nauka o człowieku i jego kulturze - pol. XIX w rozumieją się - wyodrębnia się wiedza o kulturze

4. Ontologia kultury - czym jest kultura, kto jest jej twórcą (człowiek, grupy, człowiek w grupie), jaka jest relacja między dziełem człowieka a człowiekiem (Czarnowski- obiektywizacja obiektu), czy kultura jest ideą czy rzeczywistością, czy przedmiot poprzez zachowanie wymusza ideę, czy idea poprzez zachowanie stwarza przedmiot, uwarunkowania do tego przedmiotu, kwestie różnorodności kultur w świecie

5. Epistemologia kultury - nauka o poznaniu, kształtują się pojęcia związane z kulturą, język opisu, reguły i metody badawcze

6. Według Wilhelma Windelbanda kulturoznawstwo należy do nauk idiograficznych (opisujących jednorazowe fakty, poszukujących tego co indywidualne) a nie do nomotetycznych (przyrodniczych, tworzących pewne prawa, według których stwarzają porównania)

7. Rickert podzielił nauki na : nauki o naturze (tym co powstało samo bez pomocy człowieka) i nauki o kulturze (tym co zostało stworzone przez człowieka)

8. Wilhelm Ostwald - kulturologia - wszystkie działania materialne, duchowe są wynikiem działania energii, kulturologia będzie zatem nauką badającą czynności kulturowe czyli specyficznie ludzkie

9. Lesli White -1964 -kulturologia może być definiowana jako naukowe badanie i interpretacja zjawisk sensu stricte i per se (przez siebie) (takich zjawisk które istnieją niezależnie od jednostki). W USA pojawiła się ok. 20 lat później niż w Niemczech (1939)

5. Kultura i kultury. Potoczne i akademickie rozumienie kultury. Globalne i selektywne ujecie:

1. Potoczne rozumienie jest związane z wartościowaniem - klasyfikacją na lepsze i gorsze, mniej lub bardziej wykształcone, używane przez kolonialistów, dziś związane raczej ze sferą estetyczną niż etyczną

2. Akademickie ujecie zakłada nie wartościowanie, szerszy zakres kultury jako zespołu zjawisk, których powiązania, uwarunkowania i oddziaływania mogą podlegać opisowi i analizie. W obrębie tego ujęcia mieści się:

• Atrybutywne rozumienie kultury (kultura tout coust - jako cecha stała, atrybut życia ludzkiego, jest znamieniem ludzkości)

• Dystrybutywne rozumienie (kultura jako zbiór cech i zjawisk występujących w określonej zbiorowości)

• Ujęcie konkretne (w jakimś miejscu i czasie, pojawia się trwa i ginie określone zróżnicowanie kulturowe ludzkości, np.: kultura Indian Nawaho)

• Ujęcie typologiczne (np.: robotnicza)

Selektywne podejście to wybiórcze, wybiera jakiś aspekt kultury, wg tych definicji to co należy do kultury jest najlepsze, wartościowsze (np.: def. Adelunga)

Globalne definicje ujmują kulturę całościowo, nie wartościuje, uniwersalizuje (np.: def. Tylora)

Różne sposoby wyodrębniania kultur:

• Odwołując się do kompleksu pewnych cech decydujących o integracji (cechy kulturowe: wspólny język, przekonania, normy moralne i prawne, instytucje społeczne oraz struktury społeczne i polityczne; cechy pozakulturowe: wspólnota terytorialna np.: etniczna, regionalna)

• Na podstawie poczucia odrębności badanej społeczności (nie zawsze jest to faktyczna odrębność)

• Mówiąc o kulturze przejściowej - istniejącej na peryferiach kultury, gdzie jej cechy zostały rozmyte, łączą się z innymi, powstaje na styku narodów, grup etnicznych, klas społecznych

• Na podstawie badań archeologicznych, nadając nazwę od zespołu przedmiotów materialnych występujących w kompleksach lub domniemanym istnieniu jakichś całości kulturowych ; np.: kultura górnego paleolitu (magdaleńska)

• Kultura indywidualna - zbiór regularności cechujących grupę społeczności lokalnych, której rozmiary są określone w teorii przez obecność wspólnego zbioru idei i wartości (najbardziej dostrzegalne różnice), a w praktyce przez obecność zbioru charakterystycznych instytucji. Kultur jest tyle co społeczeństw, co często odnosi się do segmentów kultury np.: klas, grup zawodowych, wiekowych - kultura młodzieżowa, mieszczańska subkultura. Jednak społeczeństwo nie jest tożsame z kulturą. Istnieje ono niezależnie od przemian kulturowych.

• Krąg kulturowy - zbiór kultur spokrewnionych genetycznie, historycznie albo wykazujących wspólnotę zasadniczych cech, w odniesieniu do jakichś ram terytorialnych np.: kultura Państw Bliskiego Wschodu superkultura. Względem obszaru można mówić o lokalnym czy regionalnym charakterze.

6. Typologia, gradacja, klasyfikacja, funkcje i aspekty kultury

1. Podstawowe typy definicji kultury (wg Kluckhohna i Kroebera „ The Concept of Culture: A Critical Review of Definitions”)

• Opisowo-wyliczające (enumeratywne) - def. Tylora

• Psychologiczne - zawierają informacje o mechanizmach psychicznych kształtowania kultury (proces uczenia się zdobywania doświadczeń) - def. Ruth Benedict, Lintona

• Historyczne - kładą nacisk na tradycję, która konstytuuje kulturę, używa często terminów: dorobek, dziedzictwo, tradycja - def. Czarnowskiego

• Normatywne - kładą nacisk na normy, jako właściwość zachowań, zaznaczają jednolitość stylu życia - def. Łotmana i Uspienskiego,

• Strukturalne (wg Nowickiej dystrybutywne) - mówią o konkretnych kulturach, koncentrują się na kulturach poprzez wskazanie kompleksowego charakteru, podkreślają że każda jest czymś więcej niż tylko sumą swoich składników - def. Tylora , Franca Boasa

• Genetyczne (dwa podtypy)

• Wyróżniające genezę kultury, wyjaśnienie pochodzenia kultury-def. Forda

• Przeciwstawiające kulturę środowisku naturalnemu jako produkt współistnienia ludzi - def. Herskovitza, Kluckhohna

2. Główne funkcje i aspekty kultury

• Podstawowe aspekty kultury:

• Związana z człowiekiem (jest jej twórca i uczestnikiem)

• Ponadjednostkowość - społeczność (istnieje tylko dzięki zbiorowości)

• Regularność - powtarzalność (zjawiska o charakterze powszechnym - wzorce)

• Kultury się uczymy (przekazywana na drodze pozabiologicznej, w sposób celowy i świadomy lub nieświadomy i nieintencjonalny, tylko jawne aspekty są przekazywalne)

• Istotne cechy zjawisk kulturowych:

• Czasowy wymiar kultury (rozciągnięcie w czasie, przekazywanie zjawisk z pokolenia na pokolenie, pojęcia ewolucji, adaptacji i dyfuzji kulturowej)

• Wymiar przestrzenny (rozprzestrzeniała się wraz z ewolucja człowieka, ograniczenie terytorialne, zasięg ekumeny, dyfuzjonizm)

• Systemowość - (całość złożona z elementów miedzy którymi zachodzą interakcje)

• Prawidłowość (zmienia się wg pewnych praw i regularności, dlatego poddaje się opisowi)

• Jest aparatem adaptacyjnym człowieka do środowiska

• Wg Herskowitz'a

• kultury się uczymy

• wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji

• jest zorganizowana

• jest wieloaspektowa

• jest dynamiczna

• jest zmienna

• w niej występują pewne prawidłowości, które pozwalają analizować ją metodami naukowymi

• jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia środków do twórczej ekspresji

3. Podstawowe podziały kultur - typologia, gradacja, periodyzacja, systematyzacja.

• Typologia (uogólnia, przybliżenie do ideału uchwycenie cech charakterystycznych, dwa skrajne przypadki; trzystopniowe - gradacja)

• Dziki - cywilizowany - wynikała z europocentryzmu, XVII\ XIX w, wartosciujące
  Gradacja: dzikość - barbarzyństwo - cywilizacja (1861 - Morgan)

• niskie i wysokie

• południa i północy (pracowite, inteligentne, cywilizowane) - podział wartościujący oraz kultury wschodu (medycyna holistyczna, ale powolna) i zachodu

• apolińskie (nastawione na uporządkowanie, nie ma dużo miejsca na wolę) i dionizyjskie (Nietsche) oraz
  apolińskie i faustowskie (Sprengler - wykorzystane przez Benedict)

• proste i złożone - poj. mniej wartościujące

• oralne i cyrograficzne (Ong)
  Gradacja: oralność - cyrograficzność - typograficzność

• Monochroniczne (czas liniowy, czynności wykonuje się w ustalonej kolejności na podstawie czasu abstrakcyjnego - bez uwzględnienia wschodów słońca itp. Np.: polski), i polichroniczne (brak ścisłego planowania, wiele rzeczy naraz)

• Wysokiego i niskiego kontekstu (kultury proste są kulturami wysokiego kontekstu)

• Wertykalne i horyzontalne (im większe społ. tym większy wertykalizm, w horyzontalnych nie mają strategii pracy - 3 kultury na całym świecie: Nawaho, Andamańczycy)

• W połowie XIX wieku powstały typologie niewartościującym, na zasadzie równości kultur

• Kultury proste - o małej stratyfikacji, stacjonarne, stateczne, o niskiej dynamice zmiany (tradycyjne), o czasie cyklicznym związanym z agralnością, o czasie myślenia kosmologicznego i mitycznego, plemienne wertykalne ale i horyzontalne, polichroniczne, wysokiego kontekstu.

• Kultury złożone - postindustrialne, dynamiczne, historyczne- w oparciu o czas linearny (w opozycji do cykliczności), monochroniczne, światopogląd naukowo-przyrodniczy, kultury narodowe (w opozycji do plemiennych), zawsze wertykalne, niskiego kontekstu

• Postfiuguratywne - kofiguratywne (wiedza przyswajana w środowisku rówieśniczym) i prefiguratywne - niewartościujące

4. Zasady klasyfikacji kultur i zjawisk kulturowych, zasady wyodrębniania dziedzin kultury

• Klasyfikacja - operacja logiczna polegająca na podziale materiału, który jest wystarczający, a klasy się wzajemnie wyłączają (żaden z przedmiotów nie może należeć do dwóch klas), uszczegóławia.

• Ostre kryteria podziału, działy w ujęciu synchronicznym, kryteria musza obejmować kategorie jednorodne i charakteryzujące, cechami istotnymi, uzasadniającymi wyodrębnienie, kategorie podzielone są na dziedziny (np.: sztuka)

• Klasyfikacja kultur

• Klasyfikacja Moszyńskiego: materialna (dbanie o ludzkie ciało), duchowa (to co psychiczne), społeczna (relacje społeczne) - ujmuje kulturę całościowo

• Podział Webera na kulturę duchową i cywilizację (strona materialna; cyw. zewnętrzna - technika, wiedza stosowana, wewnętrzna - państwo, moralność, prawo)

• Klasyfikacja wg Kroebera: kultura rzeczywistości , społeczna, wartości

• Wg Mc Ivera: porządek technologiczny - sfera środków (cywilizacja), porządek społeczny - sfera celów i środków, porządek kulturalny - sfera celów

• Wg Dobrowolskiego: materialna, społeczna, niematerialna

• Wg Kłoskowskiej : bytu, społeczna, symboliczna

• Klasyfikacja zjawisk kulturowych. Nie istnieje żadna uniwersalna klasyfikacja ze względu na duże zróżnicowanie zjawisk i wyznaczników grup etnicznych.

• Grupa etniczna- to społeczność wyodrębniona w oparciu o wspólny język (nie ma kryteriów co uznać ja język a co za jego dialekt), kulturę i terytorium zamieszkania (może się zmieniać), świadomość wspólnego pochodzenia, poczucie więzi wewnątrz zbiorowości, obcości wobec innych, własny etnonim (nazwa grupy), wspólny zespół cech antropologicznych (najbardziej spajające są właśnie cechy fizyczne)

Klasyfikacja opiera się na formach kulturowych, zachowaniach, modelach, związkach historycznych. Trzy zasadnicze kryteria podziału kultur (często używa się połączeń np.: geograficzne i religijne):

• Kryterium etniczne - działa w oparciu o grupy etniczne, należy do niego także kryterium geograficzne w skali kontynentu, kraju, regionu (np.: kultura zachodnich Eskimosów)

• Kryterium dominujących systemów występujących w danej kulturze

• system gospodarczy (rolnicze, łowieckie, industrialne)

• System polityczny (socjalistyczna, demokracji)

• Kwestie światopoglądowe (religia, komunistyczne)

• Kryterium czasu i przestrzeni

• Lokalne wszystkie systemy kulturowo - historyczne ograniczone w czasie i przestrzeni, które posiadają własną tradycję, styl życia, powstały droga wspólnoty społecznej, gospodarczej i duchowej, w skali kontynentu, subkontynentu, kraju, regionu, a nawet miejscowości. Wytwarzają się w pewnym procesie historycznym

• Dyslokalne - nie dają się wyodrębnić w czasie i przestrzeni, ale które się wyodrębnia w oparciu o dodatkowe kryterium:

1. Struktury gospodarczej - pozwalają na wyodrębnienie kultury dyslokalnej np.: rolniczej, przemysłowe (pomiędzy tymi kulturami nie zachodzą związki genetyczne)

2. Wytworzone przez zbiory ludzkie w ramach jakiegoś społeczeństwa: stany, klasy, grupy (np.: podobieństwo mieszczaństwa na świecie w różnych epokach)

3. Kultura archeologiczna związana z nazwami od miejsc odkrycia, typu ceramiki

7. Jednostka, kultura, społeczeństwo w koncepcji Lintona

1. Współzależność rozwoju jednostki, społeczeństwa i kultury, stanowią konfigurację, w której uwzorowanie i organizacja całości jest ważniejsza niż którakolwiek z części składowych.

2. Każda jednostka jest czymś wyjątkowym, mim, że nie ma znaczącego wpływu na przetrwanie i funkcjonowanie społeczeństw czy kultury. Jest zbiorem wyróżniających ja doświadczeń i biologicznie zdeterminowanych właściwości. Zwłaszcza potrzeby jednostki są ważne, leżą u motywacji zachowań które są podstawą społeczeństwa i kultury.

3. Potrzeby są zróżnicowane dzielą się na te wynikające z napięć fizjologicznych (potrzeba snu, głodu, seksu) i psychiczne (uznane za wtórne ale będące podstawą wyróżnika ludzkości):

• Potrzeba odzewu emocjonalnego (odnajdywanie w tłumie odzewu na swoje zachowanie daje motywacje na realizowanie wzorców społecznie akceptowanych. Potrzeba ta jest uniwersalna i potrzebna do prawidłowego rozwoju)

• Potrzeba bezpieczeństwa na dłuższą metę (pozwala skupić się na sprawach innych od teraźniejszych, dochodzi tu nawet wynagrodzenie za życie po śmierci co także motywuje do „wzorcowego” życia)

• Potrzeba nowych doświadczeń (zwłaszcza u dzieci, mniej znamienna niż poprzednie; u zwierząt jako instynkt badawczy)

4. Na zachowanie mają wpływ także wrodzone zdolności do działania oraz doświadczenie -wynika z kontaktów z otoczeniem rozumianym jako środowisko naturalne i ludzkie. Wzajemne oddziaływania między jednostką a otoczeniem formują większość wzorców zachowania

5. Ludzkie społeczeństwo jest wyjątkowe bo każda jednostka dąży do oddalenia się od standaryzacji - bycia „idealną cegiełką” o określonych właściwościach (jak mrówki w mrowisku, albo termity). Ludzie dążą do indywidualizacji jednocześnie stosując się do wzorców zachowań (pkt 17)

6. Cechy wspólne społeczeństw ludzkich:

• Społeczeństwo stało się jednostką znaczącą w walce o przetrwanie gatunku - życie osobnicze jest uzależnione od grupy

• Społeczeństwo istnieje znacznie dłużej niż trwa okres życia poszczególnej jednostki

• Społeczeństwa to całości, funkcjonują na podstawie jednostek, ale dla dobra ogółu potrafią je likwidować. Przynależność do grupy zawsze wiąże się z pewnymi ograniczeniami.

• Podział ról - działań niezbędnych do funkcjonowania całości - jak w organizmie - im bardziej komórki są wyspecjalizowane, tym większa jest zależność od siebie nawzajem.

• Proces socjalizacji wdraża jednostkę do społeczeństwa i do posługiwania się wzorcami, oszczędza jej bolesnych doświadczeń - kultura umożliwia sprawne funkcjonowanie organizacji społecznej, jest sposobem życia danego społeczeństwa, daje możliwość przewidywania zachowań ludzkich. Sam system społeczny jest właśnie konfiguracją wzorów.

• Kultura jeśli rozpatrywać ją jako podobieństwa w zachowaniach nabiera całościowego znaczenia, istnieje jako sposób życia społeczeństwa, a nie tylko elementy, które społeczeństwo uważa za wyższe, pożądane (np.: dobre wychowanie). Jednostka musi być rozpatrywana na tle własnej kultury.

• Podzielanie i przekazywanie elementów składowych konfiguracji wyuczonych zachowań i ich rezultatów przez członków danego społeczeństwa może być różne, z tym, że aby dany el. stał się kulturowy musi być podzielany przez większość, mimo, że zawsze ma początek od jednostki lub małej grupy. Przekazywanie takiego elementu zapewnia kulturze ciągłość.

• Zjawisko kultury obejmuje zjawiska trzech różnych porządków:

• Materialnego (rezultaty wytwarzania) \

} jawny aspekt kultury

• Kinetycznego (jawne zachowania) /

• Psychicznego (wiedza, postawy, wartości) ukryty aspekt kultury

Jawny aspekt kultury jest dotykalny i unaoczniony i to on jest podstawowym czynnikiem kultury, mimo, że ukryty aspekt jest przyczyną jawnego, ale stany psychiczne są nieprzekazywalne.

8. Analiza pojęć konstytutywnych dla wybranych definicji (Kluckhohn, Linton)

1. Linton - konfiguracja wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy składowe są podzielane i przekazywane przez członków danego społeczeństwa - działanie jako czynnik kulturotwórczy;

• Konfiguracja - zorganizowane w całość elementy

• Zachowanie wyuczone wszelkie formy aktywności jednostki zmodyfikowane w procesie uczenia się

• Rezultaty zachowania - zjawiska porządku psychicznego (postawy, stany psych. systemy wartości, wiedza), oraz materialnego (przedmioty)

• Podzielane i przekazywane (aby zaistnieć w kulturze dane zachowanie musi być akceptowane przez przynajmniej dwoje ludzi, a przekazywanie gwarantuje ciągłość kultury

2. Kluckhohn - historycznie ukształtowany system jawnych i ukrytych modeli życia, które są skłonni podzielać wszyscy lub specjalnie wyznaczeni członkowie grupy w danej chwili

• Historycznie ukształtowany bo zależy od przystosowania do życia w naturalnym środowisku w ramach czego odbywa się selekcja zachowań, które do tego przetrwania się przyczyniają lub nie

• System - bo składa się z wielu elementów zależnych od siebie

• Są skłonni - nie wszyscy się będą zachowywać tak jak podaje opis, ale będzie to zblizone, uwzgledniające ż e konkretna jednostka może odbiegać od wzorca ze wzglądu na wiek, płeć (dlatego specjalnie wyznaczone)

• Czarnowski - całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalany i zdolny rozszerzać się w przestrzeni - praca podstawowy czynnik kultury

• Franc Boas - całość umysłowych i fizycznych reakcji i działań, które zbiorowo i indywidualnie charakteryzują zachowania jednostek tworzących grupę społeczną w stosunku: do ich środowiska naturalnego, innych grup, członków danej grupy, jednostki samej do siebie. Obejmuje wytwory tych działań i ich rolę w życiu grup. Wyliczone elementy tworzą strukturę.

• Działania i reakcje oraz ich wytwory determinują pozycje i zachowania człowieka indywidualne, w obrębie środowiska i grup

• Rola w życiu grup - jaki maja wpływ na funkcjonowanie

• Elementy tworzą strukturę - są od siebie zależne, jeśli jakaś się zmieni to inne też

9. Wzór i model kulturowy - analiza wybranych def. (wzór kultury wg Ruth Benedict, , Kroebera, Lintona, wzór idealny, kultura rzeczywista a konstrukt kultury rzeczywistej, Kluckhohna)

1. Wzór może być mniej lub bardziej ustalonym sposobem zachowania lub myślenia albo pewnym znamiennym dla danej kultury układem cech kulturowych

2. Rozprzestrzeniają się od jednostki do ogółu, stają się wzorem gdy są powszechnie akceptowane

3. Rozpatruje się go na płaszczyźnie normatywnej (świadomościowej) i behawioralnej (pozaświadomościowej - tak głęboko zinternalizowanej, że trudno sobie nam uświadomić jakąś normę w działaniu)

4. Nie każda norma jest realizowana dlatego istnieją wzory postulowane i realizowane (to co ludzie mają robić i co robią rzeczywiście). Istnieją także normy o charakterze jedynie formalnym tzw.: ideały (maja niezwykłe znaczenie w hierarchii wartości, ale rzadko zakłada się ich realizowanie)

• Wzory idealne (Linton) - abstrakcje rozwinięte przez członków społeczeństwa, są wyrazem zgodności opinii co do kwestii zachowań do których przywiązuje się największą wagę. Mogą się nie zgadzać z konstruktami wzorów; przedstawiają dezyderat - wartość która częściej jest łamana niż przestrzegana. Wywierają pewien efekt normatywny zachęcający do postępowania wg pewnych standardów np.: ideał dżentelmena. Nie można ich jednak traktować jako wskaźniki rzeczywistego zachowania

5. Pełny opis kultury powinien uwzględniać wszystkie wzory z punktu widzenia osoby badanej. Do obiektywnego badania kultury może posłużyć konstrukt kultury rzeczywistej (Linton)

• Kultura rzeczywista to faktyczne zachowania jej członków, uznane za normalne tzn. nie odbiegające od wzoru reagowania na uogólnioną sytuację, jednak nie ma dwóch identycznych zachowań na tę samą sytuację (problem stałości formy)

• Rzeczywisty wzór kulturowy to seria zachowań różniących się w pewnych granicach

• Konstrukt wzoru kulturowego ustala się przez modalną skończonej serii wariantów występujących w każdym rzeczywistym wzorze kulturowym i stosuje się ta modalną jako symbol rzeczywistego wzoru kulturowego (odchylenia od konstruktów określają osobowość jednostki)

• Konstrukt kultury rzeczywistej to zbiór konstruktów wzorów, może się on nie pokrywać z kulturą rzeczywistą, ale daje przybliżony obraz warunków w kulturze realnej

• Wzory zachowań a wzorce normatywne wg Klockhohna

• Wzory zachowań - sposoby postępowania i ich odmiany (jak ludzie się zachowują) wzory potępiane i zakazane (ideowe)

• Wzory normatywne - reguły postępowania i odmiany tych reguł (jak ludzie powinni się zachowywać ) przymusowe, preferowane, alternatywne, typowe, ograniczonego stosowania

• Wzory kultury jawnej to cechy kultury które można opisać komuś spoza niej, obejmują przejawy uczuć i myśli. Wzorce zachowań i normatywne są abstrakcjami konkretnych sekwencji działań jeśli coś widzimy możemy wyabstrahować pewne modele zachowań.

• Wzór kulturowe wg Ruth Benedict -naprzeciw Freuda powiedziała że kultura nie może zaprzeczać naturze (hamować ludzkich popędów), bo to suma ludzkich zachowań. Wzór kultury to konfiguracja cech i elementów kulturowych, oznacza orientacje i cele danego społeczeństwa. We wszystkich kulturach ludzie do czegoś dążą cel (jednak jeden cel istnieje w kulturach prostych). Cel jest realizowany przez wybory. Wybór - ważny przy realizacji celów.

• Wzór kultury wg Kroebera: instytucja w obrębie kultury, forma przenikliwa i trwała, mająca tendencje do rozprzestrzeniania się na inne kultury, ma charakter historyczno - genetyczny (jest trwały historycznie) np.: alfabet, albo rolnictwo z użyciem pługa ( w przeciągu historii zmieniają się elementy ale wzór jest trwały), ma charakter ponadkulturowy, jest wzorem fundamentalnym kultury

10. Koncepcja Onga: oralność, cyrograficzność, typograficzność jako typy kultury. Cechy kultury oralnej.

1. Pismo przekształca świadomość

• Oderwanie dyskursu literackiego od autora - jeśli tekst stwierdza nieprawdę to stwierdza wiecznie - dlatego palono książki

• Podobieństwo platońskich idei do pisma: bezdźwięczność, nieruchomość, pozbawienie ciepła, poza światem ludzkim

• Pismo jako utrwalenie myśli - topos nieśmiertelności

• Pismo, druk, komputer - odmiany słowa

• Wymagana jest technologia (różne narzędzia), sztuczność (mowa jest naturalna - jej reguły tkwią w podświadomości)

• Pismo - to zapis, którego informacje istnieją dłużej niż ten, kto j przekazał

• Wg de Saussera - pismo to język mówiony w formie widzialnej

2. Ewolucja pisma:

• Istnieje ok. 15 tys. języków z czego w piśmie utrwaliło się tylko kilkadziesiąt, jeśli język nie ma pisma to wraz z zanikiem kultury zanika wszystko co się z nią wiązało

• Postman - wprowadzenie czegoś nowego (przedmiotu, technologii) zawsze pociąga za sobą zmiany

• Wszystkie powstałe niezależnie od siebie zapisy (klinowe, hieroglifowe) charakteryzują się fazą pisma obrazkowego - piktograficznego - gdzie jeden znak oznaczał konkretną rzecz. Bardzo wiele znaków i potrzeba kontekstu do ich odczytania zrodziła pomysł kodowanego systemu znaków. Najbardziej znany język piktograficzny to chiński- ma ok. 40 tys znaków. Pismo to ma te zalety, że nawet osoby mówiące różnymi dialektami zrozumieją pismo. Podobnie jak Arab, Francuz i Polak zrozumieją zapis 1, 2, 3 mimo że wymowa tych znaków jest różna.

• Ideograficzne - znaczenie ustalone dzięki kodowi (np.: kółko oznaczało słońce i jasność)

• Rebusowe (odmiana piktogramów o charakterze fonogramu)

• Analityczne

• Fonograficzne (sylabiczne i alfabetyczne)

• Wynalazek pisma:

• Ok. 5500 lat temu w porównaniu do istnienia ludzkości to stosunek 0.15

• Sposoby utrwalania danych sprzed pisma: obrazki, laski z nacięciami, rzędy kamieni, liczydła (quipu - inkaskie), kalendarze

• Alfabet ok. 1500 pne - Fenicjanie

• Grecy dodając samogłoski (alfabet całkowicie fonetyczny) usprawnili swoją lewą półkule co pozwoliło na abstrakcyjne i analityczne myślenie. Alfabet fonetyczny jest zapisem demokratycznym w przeciwieństwie do elitarnego chińskiego

• Droga alfabetu ku szerszym kręgom społeczności wiodła od: przekonania że jest to tajemne i magiczne (futhark - średniowieczny alf runiczny), uważania go za niebezpiecznego dla czytelnika, przypisania tylko do określonych grup, np.: kleru, przekonania że nie poprzez czytanie a przez kontakt zewnętrzny (pocieranie głowy książką) coś się zyska, cargizmu - przekonania że teksty handlowe sprowadzają kupców (na wyspach Pacyfiku), do wprowadzenia rzemiosła pisarskiego, który początkowy był umiejętnością trudną wymagającą przygotowania choćby ze względu na kiepską jakość powierzchni piśmiennych (glinianych tablic, kora drze itp.) dopiero po wynalezieniu papieru (w Chinach już ok. II w ne w europie VIII - rozpowszechniony przez arabów używany ok. XII )

• Hybrydy pisma - to systemy znakowe wykorzystujące kilka innych np.: Ala ma 2 psy. Większość systemów poza alfabetem jest tego rodzaju hybrydą

3. Odkrycie pierwotnych kultur oralnych

• Pochodzenie zapisu jako powstałego z kultury oralnej można stwierdzić na podstawie istnienia częstych powtórzeń które świadczą o formuliczności wypowiedzi, kliszach używanych przez społeczeństwa pierwotne do zapamiętywania

• W kwestii Homera uznano że był niepiśmienny ale stworzył je dzięki doskonałej pamięci - poeta nigdy nie zapamiętywał utworów dosłownie tylko składał je na poczekaniu z gotowych klisz (np. szybkonogi Achilles, wysokie drzewo, dzielny rycerz)

• Pamięć w kulturze oralnej była bardzo ważna bo wszystko co było zapamiętane gwarantowało przetrwaniu wiedzy. W kulturze cyrograficznej zawsze można powrócić do zapisu w książce czy w notatkach, dlatego my wykorzystujemy pamięć nieco inaczej i możemy pozostawić w niej miejsce na wiele innych rzeczy

• Wypowiedziane słowa znikają zaraz po wypowiedzeniu, dlatego w przeciwieństwie do zapisanego -trwałego - tekstu - poeci oralni musza często powtarzać zwroty aby słuchacze nie zgubili się w temacie

• Cechy świadomości dwudzielnej podobne do oralnej psychiki: brak introspekcji (obserwacji i analizy procesów psychologicznych przez jednostkę, w której świadomości zachodzą), brak sprawności analitycznej, zainteresowania wolą, poczucia różnicy między przeszłością a przyszłością.

• Prawo w kulturach oralnych jest utrwalone w postaci przysłów

• Są to kultury raczej postfiguratywne gdzie doświadczenie cieszy się poważaniem i wiąże się z wiekiem

4. Cechy kultury oralnej

• Pamięć o mnemonicznym charakterze myśli (mnemoniczny - ułatwiający zapamiętywanie)

• Formuliczność

• Addytywność zamiast uporządkowania (dodawanie np.: Ala miała kota i psa i rybkę i chomika zamiast bardziej nastawionego na składnie i strukturę lingwistyczną w kulturze cyrograficznej: Ala miała kota, psa i chomika oraz rybkę)

• Nagromadzenie zamiast analizy (związane z formuliczności, nagromadzenie stałych epitetów, zwrotów, określeń, częste w obecnym języku politycznym: wróg ludu. Tradycyjnych zestawień nie można dekonstruować ze względu na trud wielu pokoleń w stworzeniu ich)

• Redundancja lub obfitość (redundancja - powtarzanie tego co już zostało powiedziane gwarantuje nadawcy i odbiorcy porozumienie, jest cechą naturalną myśli i mowy - w myślach powraca się wielokrotnie do czegoś. Proces pisania jest ok. o 1/10 powolniejszy od mowy co powoduje że umysł może uniknąć redundancji)

• Zachowawczość czy tradycjonalizm (ciągłe powtarzanie sprzyja zachowaniu tego co ważne, co stworzyło pewne wzorce. Pismo umożliwiając gromadzenie wiedzy poza umysłem zniwelowało pozycję starszyzny)

• Blisko świata ludzkiego (cała wiedza musi odnosić się do świata widzianego przez daną jednostkę, aby przedmioty zwerbalizowane odnieść do świata rzeczywistego. Wszystkie rzemiosła przyswajane są na podstawie obserwacji i praktyki z minimalnymi wyjaśnieniami. Brak pojęć abstrakcyjnych)

• Zabarwienie antagonistyczne (pismo stwarza dystans między nadawcą a odbiorcą, natomiast nastawiona antagonistycznie wypowiedź ma wciągnąć do dialogu kolejną osobę. Cechą opowieści oralnych są krwawe opisy, dynamika słowa wiąże się z gwałtem, ruchem, walką)

• Empatia i zaangażowanie zamiast dystansu obiektywizującego (nauczyć się, poznać znaczy empatyczne, wspólnotowe utożsamianie się z poznawanym, mowa wpływa na emocje, dlatego mówiący utożsamia się z bohaterem, pismo stwarzając dystans umożliwia obiektywizm)

• Homeostaza (dostosowanie się do obecnej sytuacji, do teraźniejszości, wyzbycie się wspomnień, które dla obecnej sytuacji nie mają znaczenia np.; historie genealogiczne ludów które upadły, wychwalanie obecnych królów, niektóre słowa tracą swe znaczenia, wypadają z obiegu)

• Sytuacja zamiast abstrakcji (pojęcia sytuacyjne, pozostające bliskie ludzkiego życia zamiast myślenie kategoriami, nieużywanie nazw abstrakcyjnych (np.: opona zamiast koło), nieumiejętność przyswojenia sposobu myślenia piśmiennych - formalnych rozumowań logicznych - autodedukcji (białe niedźwiedzie), opisy rzeczy ze względu na wygląd nie na funkcjonalność (samochód), nieumiejętność dokonania autoanalizy (oceniania siebie).

11. Społeczność wyspy Tikopia:

1. charakterystyka systemu myślenia (racjonalne i irracjonalne)

• W społeczeństwach prymitywnych pojawiają się dwa rodzaje myślenia:

• Racjonalny - który ma nieco węższy zakres od naszego, często przejawia się w ironicznym podejście do spraw niewytłumaczalnych

• Irracjonalny - związany prawie ze wszystkimi sferami życia począwszy od spraw dotyczących bezpośrednio człowieka i jego pochodzenia po wykonywanie łodzi, przy którym odprawiane są rytuały

• Siły przyrody - pomagają w pracy

• Tabu , władza duchów przodków - stabilizacja organizacji społeczeństwa

• Magia lecznicza

• Kategorie magii: produkcyjna, ochraniająca, niszczycielska - czarna magia

• Cechy charakterystyczne magii (składniki)

• Przedmioty - „narzędzia” : leki, przechowywane w odpowiednich naczyniach

• Słowa - zaklęcie

• Rytuał - czynności - nie mające zwykle praktycznego znaczenia; jednak gdy zaklęcie jest wypowiadane razem np. z czynnością zarzucania wędki w prośbie od dobry połów maja jak najbardziej znaczenie praktyczne

• Człowiek - magik - pustelnik- od którego wymaga się aby był w specjalnym „stanie”

• Osiągniecie celu

• Często rytuały nie udają się, ale jest to usprawiedliwiane poprzez

• Dobre wyniki poprzedni razów

• Działanie przeciw magii

• Oszustwo czarownika (o którym nie wie człowiek będący przedmiotem rytuału)

• Magia i religia przenikają się nawzajem i chociaż odróżnia się jedna od drugiej mają wiele elementów wspólnych, trudno jest oddzielić.

• Cechy charakterystyczne religii

• Wiara w istoty duchowe o mniejszej możliwości opanowania przez człowieka niż siły nadprzyrodzone

• Obrzędy symbolizujące ofiary; symbole posiadają moc: np. krzyż

• Zbiorowe uczestnictwo

• Istnienie nie dla określonego celu ale dal wyrażania emocji, kontaktu z transcendentną siłą,

• Wg Durkheima miała funkcje czysto integracyjne

• Istoty duchowe pochodzenia ludzkiego:

• Byt niematerialny, element życia - gdy opuści ciało ono umiera

• odpowiednik snu - odpowiedzialny za wróżby, znaki - ludzie postępują wg nich

• cień - obraz elementu duchowego podobnie jak odbicie w wodzie lub lustrze

• to co trwa po śmierci - duch przodka (życie pogrobowe nie zawsze wiąże się z nieśmiertelnością -duchy przodków wcielają się w zwierzęta zgodnie z zasada reinkarnacji, czasem pojawiają się pod postacią zwierząt; kontakt ze zmarłymi poprzez noszenie tego samego imienia, „niebo” osiąga się raczej dzięki pozycji społecznej, niż przez dobre uczynki)

• istoty duchowe nie pochodzące od ludzi

• uosobienie zjawisk przyrody - duchy leśne, wróżki

• duchy opiekuni

• siły pozamaterialne, ponad ludzkie: mana - siły które pomagają osiągnąć określony cel

• Rodzaje ceremoniałów

• Kult bogów

• Obrzędy pogrzebowe

• Obrzędy totemistyczne - składają się z dwóch etapów: upamiętnienia i rekapitulacji czynów oraz obrządku talu (pomnażania - rozmnażania zwierząt). Totemizm tłumaczy pochodzenie gatunków, ich rozwój i znaczenie w środowisku.

• Religia i magia mają wpływ na podstawowe uczucia ludzkie związane z istotą osobowości i jednostki. Wierzenia stwarzają podstawę postępowań racjonalnych i stanowią zbiór odwołań tych postępowań. Stanowią punkt odniesienia dla poglądów człowieka na świat, życie oraz dają nadzieję na przyszłość i gruntują właściwość istnienia jednostki, potrzebę tego istnienia.

2. zasady struktury społeczeństwa

• Życie w społeczeństwie zakłada pewien porządek, przyjęcie jakiejś organizacji i regulowania stosunków międzyludzkich na pewnych zasadach. W społeczeństwach pierwotnych struktura zorganizowana jest najczęściej pod względem:

• Zróżnicowania płci (podział wg kryteriów ubioru i zachowań przypisanych kobietom i mężczyznom zróżnicowany wśród społeczeństw zależny od tradycji i obyczajów)

• Zróżnicowania wieku (bardzo ważna role ma przynależność do swojej grupy wiekowej, do której wchodzi się poprzez inicjację. Takie zorganizowanie struktury np. u Nandi nakazuje każdej grupie inne zadania w plenieniu. Starszyzna odgrywa doniosłą role w społ. prostych jako źródło doświadczenia i wiedzy, oraz będąc często w radach plemienia)

• Wspólnego miejsca zamieszkania (więź lokalna sąsiadów często łączy się z więzią krwi - blisko siebie mieszkają osoby z rodziny. U nas przykładem więzi lokalnej mogą być zażarte walki miedzy osiedlami ale to już mój własny wniosek. W społeczeństwach pierwotnych więź lokalna tworzy się na podstawie wspólnego posiadania ziemi, pomocy i współpracy.

• Pokrewieństwa - które można rozdzielić na więzy krwi (pokrewieństwo genealogiczne) i małżeństwo (więź społeczna)

• Rodzina jako podstawowa jednostka społeczeństwa - kształtuje osobowość, wprowadza jednostkę do wzorcowego życia w danej kulturze - proces socjalizacji. Modelową rodziną jest „trójkąt” ojciec - matka - dziecko, który jest podstawą struktury

• Zewnętrzna forma rodziny (rożne małżeństwa u rożnych społeczeństw)

• Małżeństwa monogamiczne

• Małżeństwa poligymiczne (z wieloma kobietami; często występuje sororat)

• Małżeństwa poliandryczne (z więcej niż jednym mężczyzną; nie da się rozróżnić czyje jest dziecko wiec stosuje się tzw. ojcostwo społeczne )

• klasyfikacja grup

• te które powstają sporadycznie i zazwyczaj w niepowtarzalnym składzie (np. na pogrzebie)

• e które są jednostki stałymi struktury: ród, lineaż, wioska (stanowi główna jednostkę struktury gdy nie ma grup unilinearnych), klasa, stan (mają tendencje do przesuwania się, zmienności wewnętrznej)

3. podstawowe terminy pokrewieństwa: ród, lineaż, sororat, lewirat, pochodzenie unilinearne (patrylinearne, matrylinearne, przemienne), bilateralność (rateralność - ważne w rodach szlacheckich), filiacja, fratria, moiety, rezydencja małzeńska (matrylokalna, patrylokalna, uxorilokalna, virilokacja, awunkulokacja, ambilokacja, bilokacja, neolokacja, duolokacja), egzogamia, endogamia, poligamia (poliandria, poligynia, małżeństwo grupowe), monogamia, ojcostwo społeczne

4. cechy gospodarki kultur prostych. Ludy proste maja inne pojecie wartości i pieniądza. Mimo ze istnieje pojecie bogactwa to przejawia się ono raczej w posiadaniu pożądanej jakości czegoś niż ilości (np. knurów, które maja dłuższe kły - nie liczy się ich ilość ale to które maja bardziej rozwinięte kły) W niektórych społecznościach pojawia się coś takiego co można byłoby nazwać równoważnikiem wartości jak na przykład sznury krążków na wyspie Rosel, ptasie pióra, świnie, zęby wieloryba. Nie można jednak użyć ich do wszystkich operacji. Ponad to niektóre z nich maja także charakter religijny. Istnieje pewna skala porównawcza stopnia użyteczności przedmiotów i potrzeb, jednak nie jest ona wyraźnie zaznaczona. W społeczeństwach prymitywnych istnieją nieco inne pojęcia niż w naszej ekonomii. Maja oni własne cech gospodarki, która opiera się głownie na problemie zdobywania pożywienia, na zasadach:

• Pracy zespołowej

• Więzi rodzinnych (zobowiązań wobec krewnych, wierność wobec naczelników)

• Bark systemu płac i pieniądza (nie maja jako takiego „pieniądza” który mógłby być wartością równoważąca inne. Niektóre przedmioty maja wartość pozamaterialna (np. składane w ofierze) wiele rzeczy „daje się” aby zyskać szacunek)

• Rożne od naszego pojecie pracy (wykonywanej raczej na prośbę kogoś bliskiego niż w chęci zysku) i czasu (który nie ma żadnej wartości)

• Zasada wzajemność (to jest nie natychmiastowe odpłacanie za jakiś podarunek czy przysługę i nie koniecznie chodzi tu o taka sama wartość, ktoś czegoś potrzebuje wiec mu dam, bo sam mogę potrzebować)

• Nie istnienie stałej specjalizacji i podziału pracy

• Rytuał (towarzyszy większości wykonywanej pracy, ma ją doskonalić przyśpieszać, ale i wprowadza pewien rodzaj konserwatyzmu i ograniczenie postępu)

• Płynność kapitału (w zasadzie ni jest on gromadzony, wszystkie przedmioty da się wymienić bez strat)

• Wymiana handel wymienny (jest pojęciem szerszym niż zwykłe targowanie się które może przynieść ujmę obu stronom w pozycji społecznej. Ofiarując cos komuś zyskuje się wyższa pozycje społeczna poprzez szacunek. Ceremonialna wymiana merbok w Australii podtrzymuje więzi społeczne, dla Trobriandczyków ważna jest sama wymiana a nie to co się wymienia - społeczny akt jest ważny)

• Doprowadzenie do udziału w zyskach z pracy (polowania) tych którzy w niej nie uczestniczyli (np.: podział mięsa po polowaniu miedzy członków rodziny, wyprawianie „uczt zasług” które polegają na rozdawaniu swego mięsa innym ku zyskaniu szacunku, pozycji społecznej (a nawet lepszego małżeństwa, możliwości wstawienia okien do chaty, wybudowania altany czy miejsca w „niebie”)uczta Khuang tsawi u Chinów - dzielenie bydła mitham

5. Zależność człowieka od środowiska

• Różnice postępowania ludzi wynikają przede wszystkim albo wiążą się ze środowiskiem naturalnym. Początkowo uznawano (determinizm geograficzny) ze człowiek do tego stopnia jest zależny od środowiska ze osobniki nie zdolne do przystosowania się w nim są eliminowane. Ale Huntington stwierdził ze zachowanie jest determinowane także przez inne czynniki np.: kulturę, społeczeństwo, religie itp. Materialna strona ludzkiego zycia jest zależna od czynnika geograficznego ale także społecznego i gospodarczego

• Obecnie bardzo wyraźnie widać ze to człowiek opanował środowisko a nie ono jego. Codziennie jest ono zmieniane, zanieczyszczane, wycinane są lasy, tworzone industrialistyczne krajobrazy ale także genetycznie ulepszane rośliny wykorzystywane siły wiatru. Wszystko po to aby dostosować otoczenie pod swoje potrzeby. To właśnie one maja wpływ m.in.: na zachowania ludzkie.

• Jednak można wskazać bardzo wiele przykładów gdzie środowisko ogranicza w jakiś sposób człowieka

• Wytycza ogólne granice możliwości życia ludzi (np. w wysokich górach czy na pustyni)

• Do pewnego stopnia zmusza żyjącego w nim człowieka do przyjęcia takiej a nie innej kultury materialnej (np. w gorącym klimacie ludzie będą się ubierać skąpo)

• Zakreślając ogólne granice dla postępu człowieka dostarcza jednocześnie surowców dla zaspokajania jego potrzeb (np. Eskimosi wykorzystują skore zwierząt do okrycia się)

• Wpływa na rozwój innych form życia kulturalnego mających bardziej subtelny charakter (np. taniec deszczu - religia)

• sposoby zabezpieczania żywności wyznaczyło pewne kategorie, które można jeszcze podzielić na podtypy (np. w rolnictwie ze względu na sposób uprawy, rodzaj narzędzi itp.), długo pozostawało w mniemaniu ze kategorie te to kolejne stadia rozwoju zajęć ludzkich, ale nie wykluczają się one wzajemnie, a nawet przeplatają. Zdefiniowanie ich stanowi wyznaczenie głównego zajęcia gospodarczego danego społeczeństwa:

• zbieracze, myśliwi, rybacy

• pasterze

• rolnicy

• rzemieślnicy

• aby wskazać w jakim stopniu człowiek zależny jest od środowiska, wykorzystuje je i w jaki sposób ogranicza ale także wpływa na jego wynalazczość opisano zjawisko rolnictwa we wschodniej Afryce i budowę lodzi polinezyjskiej

• łodzie stanowią tam nie tylko podstawę gospodarki ale także są przedmiotem zainteresowań estetycznych, środkiem wyrażania uczuć (można komuś podarować) czy przedmiotem religijnych, legendarnych odniesień (pierwszy człowiek przypłynął na wyspę czółnem)

• Rożne zastosowani techniczne istnieją na każdej z wysp Polinezji i zależą od lokalnego środowiska, lokalnej tradycji, ale czasem zapożyczenia rozwiązania od sąsiadów na co wskazywało podobieństwo łodzi z bliskich sobie wysp. Rozwiązanie takich trudności świadczą o wynalazczości.

6. pojęcie prawa i sankcji w kulturach prostych

• W społeczeństwie prymitywnym rzadko pojawiają się skodyfikowane prawa. Postępowania reguluje raczej społeczeństwo czy tradycja. Za zgodne uważa się te które są w poważaniu większości. Ludzie w przeciwieństwie do zwierząt kierują się wyborem zachowań zgodnych z ogólnie przyjętymi wartościami. Gdy zdarzają się odchylenia od wzorców panujących w społeczeństwie dzieje się tak zazwyczaj dlatego ze jednostka uważa je za niesłuszne lub ulega opinii publicznej

• Prawo może pochodzić od: Boga lub bogów, duchów przodków, wodzów czy naczelników, rady starszych, wydającej wyroki tym samym utwierdzającym istniejące prawa, albo prawa istnieją „od zawsze” - nie zostały wydane przez jakiś organ, źródłem ich przetrwania jest tradycja

• Przepisy i zasady postępowania są przestrzegane

• Z obawy przed karą, ze względu na siłę oddziaływania opinii publicznej (wyśmianie czy publiczne uhonorowanie np. medalem)

• Możliwości osiągnięcia korzyści

• Inercji przyzwyczajeń

• Są wpojone przez wychowanie, wskazują na nie zobowiązania moralne

• Wszystkie te warunki nalezą do pewnego rodzaju sankcji - czynności i reakcji otoczenia na zachowanie osoby. Sankcje maja charakter społeczny, działają natychmiastowo lub z opóźnieniem. Radcliff- Brown podzielił je na:

• Zorganizowane (nadawanie medalu)

• Niezorganizowane (grupa wyśmiewająca; przysłowia)

• Etyczne i moralne (uznanie czegoś za słuszne)

• Odwetowe (zazwyczaj fizyczne lex talionis - oko za oko; zasada wzajemności; często jest mowa o tzw: odwecie na rodzinie za popełnienie zbrodni, „grzech” jej członka ciągnie się za nią)

• Prawne (odszkodowanie i kara)

• Rytualne (nadnaturalne - obawa przed czarami, tabu, przesadami)

• Konflikt z prawem występuje raczej w społeczeństwach złożonych gdzie istnieje różnorodność wartości, zdań itp. W społeczeństwach prostych nie istnieje taki problem ponieważ cały system jest logicznie i konsekwentnie powiązaną całością

• Prawo naturalne (uniwersalne do którego próbuje się odwoływać wielu z badaczy poszukujących naczelnej wartości która kierowałaby zachowaniami ludzi) to prawo mówiące że życie ludzkie jest najwyższa wartością i każda jednostka ma do niego prawo i jedynie w wypadkach przekroczenia prawa , państwo może podjąć decyzję o odebraniu go przestępcy

12. Kultury proste - charakterystyka

1. Struktura władzy w kulturach prostych (Nuerowie).

• Pewną pozycję społeczną gwarantowało stanowisko związane z obrzędowością (wódz w lamparciej skórze, prorocy, wuk ghok, kuaa muon, specjaliści totemistyczni, od wojen, czarownicy -zwłaszcza fetyszyści)

• Płeć i wiek najbardziej warunkują lokalne wpływy. Kobiety i dzieci nie maiły żadnych, największymi cieszyły się osoby starsze lub tzw. „Tut” - byk obozowiska, który posiadał cenione właściwości charakteru i był zamożny, stawał na czele swojej rodziny

• Brak organów sądowych (instytucji prawnych), rozwiniętego wodzostwa i w ogóle zorganizowanego życia politycznego wynika z dużego wpływu pokrewieństwa na stosunki międzyludzki. Nuerowie żadnego człowieka nie traktują jako wyższego od siebie, nie ma klas, podziałów. Jedynie na czas wojny niektóre grupy łącza się, ale nie ma przywódców. Nie ma służących i rozkazywania, o wszystko się prosi, okazuje szacunek „ojcom”.

• Gdy ktoś nie jest choćby fikcyjnym „krewnym” traktuje się go jak wroga, obcego - opryskliwie.

• Chętnie proszą o dary, niechętnie dają prezenty

2. organizacja lokalna w kult. prostej (Andamanowie)

• rozproszone małe zbiorowości

• plemiona (10) o swojej nazwie i języku tworzą grupy językowe, składały się z ok. 10 grup lokalnych

• grupy lokalne ok. 40 -50 osób były związane z konkretnymi terytoriami ok. 165 mil² (nad morzem lub w głębi wyspy), podzielone tylko na rodziny (składające się z mężczyzny, kobiety i dzieci).

• Wioska zbudowana z odrębnych chat, dla kawalerów i starszych były osobne. Nawet gdy istniały chaty komunalne to każda rodzina zajmowała się tylko swoją część. Obowiązki dzieliły się na

• Kobietę która opiekowała się dziećmi i zaopatrywała chatę w opał i wodę

• Mężczyznę który polował, budował łodzie (jeśli budowali wspólnie łódź należała do tego które wybierał drewno)

• Duże poszanowanie starszych, rozstrzyganie sporów przez mężczyzn i kobiety, wyższe stanowisko społeczne od starszyzny można było zdobyć przez umiejętność polowania, wielkoduszność, uprzejmość , niewybuchowy charakter

3. sposoby rozwiązywania konfliktów (Szilluk)

• rebelie - obalenie wodza przez członka rodziny, który znalazł poparcie lub na wniosek reszty plemienia, której nie podobały się ówczesne rządy - nie obalenie samego urzędu tylko stanowisko w jego obronie

• za klęski żywiołowe często obwiniano wodzów „nie godnych” urzędu

• walki o wodzostwo były częste bo nie był to tylko człowiek władający swym plemieniem ale także przedstawiciel w świecie handlowym, przywódca wojskowy, nie były więc tylko przejawem ambicji rodzin królewskich

• rewolucja - działanie nastawione na zmianę systemu władzy (np.: z monarchii na demokracje)

4. Kultura Indian Nawaho jako przykład „ kultury horyzontalnej” charakterystyka wartości tej kultury

• Kultura Nawaho charakteryzuje się nieokreślonością pojęć czasu i przestrzeni - pojęcia te są płynne, „zaraz” to może być za 15 min lub za 6 godzin duża powolność i życie bez pośpiechu ; rozróżniają położenia słońca, niektórzy nauczyli się posługiwać zegarem aby pracować u białych; dobra pamięć pór roku i kolejności wydarzeń; mylą daty nie potrafią dokładnie podać swojego wieku.

• Inne cechy:

• Ciekawość

• Nieśmiałość - wstyd (bardzo ważny czynnik społeczny regulujący zachowanie, wynika z bliskich zażyłości rodzinnych, braku miejsca na sprawy prywatne; postawa „zawstydzenia”; ignorowanie gościa jest przejawem gościnności - aby nie czuł się skrępowany)

• Niezaangażowanie osobiste (bierność lub brak zaangażowania; Nawaho kieruje się interesami grupy dlatego nie będzie kierował nimi w pracy u białych, bo to by oznaczało wyjście poza grupę; rzadkie poczucie własnych kompetencji „niewiele wiem, wiem trochę”)

• Nieokreśloność czasu i przestrzeni

• Niestałość uczuciowa ( dowcipy, napięcia leki i podejrzliwość w sytuacjach które nie wymagają takie reakcji, depresje, dążenie do umiarkowanego dobrobytu - niezbyt wygórowane ambicje, zmienność uczuciowa - łatwo przechodzą od stanów wesołości do agresji, zazdrość seksualna, samobójstwa - z zazdrości, po stracie bliskiego, groźba więzienia, nieuleczalna choroba)

• Realizm czy brak realizmu (praktyczni i trzeźwi, mocno wrośnięci w ziemię, wierzą w duchy i wiedźmy, wilkołaki, które to istnienie potwierdzają jakimiś faktami z przyrody)

• Wyobraźnia (istotna dla podtrzymania irracjonalnych przeżyć, przejawia się w umiejętnościach, rodzi rozdźwięk między życiem zewnętrznym i wewnętrznym, wpływa na zainteresowanie się swiatem, stosunkami między ludzkimi)

• Relikty religii afrykańskich - wobec „chrystianizacji” Afryki Murzyni przejawiają obojętność, przyjmują religie obcych bo zostali pokonani co oznacza że ich bóg jest silniejszy, lepszy. Wiele z obrzędów przetrwało w tajemnicy lub przez odsunięcie Murzynów od rzeczywistego życia religijnego. Nawet w Brazylii gdzie przesiedlano Murzynów przetrwały ich obrzędy , z których najliczniejsze są opisy dotyczące pogrzebów, obrzędach magicznych związanych z węzami oraz potajemnym kulcie religijnym

6. Eskimosi Czugach - niezainteresowanie chronologia w ogóle, powszechne stosowanie ziołolecznictwa i magicznych obrzędów, przewidywanie pogody z różnych znaków, przestrzeganie tabu, wiara w choroby latające w powietrzu opętanie epileptyków, amulety, religia pochodzenia azjatyckiego: macak& kilak (słonce i Księżyc); koncepcja świata - 5 górnych i 5 dolnych światów

7. Murzyńska przeszłość: wobec zarzutów stanowiących podstawę rasistowskich konfliktów przedstawiona jest sytuacja współczesnych terytoriów afrykańskich, na podstawie których rozwinięto konkluzje o istnieniu państw Murzyńskich o wysokim stopniu zaawansowania sprzed najazdu kolonialistów, aby zaprzeczyć wysnutym przez nietolerancje wniosków: tereny zachodniej Afryki (Dakomejczyków i Joruba) odznaczają się: życiem gospodarczym nadproduktywnym, organizacją społeczną, zamożnością kobiet na rynku, sprawnym systemem rolnictwa, dziedziczeniem i małżeństwem jako prawnym związkiem, istnieniem wielu złożonych instytucji, trwałością kultury wobec najazdów

13. Granice indywidualności w kulturze w świetle ustaleń Lintona Bubera i Rorty'ego

1. Linton: możliwości indywidualnych różnic w zachowaniu są prawie nieskończone. Jednak gdy większość osób reaguje podobnie możemy uznać, że miały wspólne doświadczenia, które powodują jednolitość zachowania w tym stopniu, w jakim możemy ją dostrzec rozpatrując ludzkość jako całość. Jednostka w społeczeństwie poza rolą bierną (zdeterminowana przez otoczenie) zawsze pozostaje pewną indywidualnością, od której zależy zdolność przystosowywania się do zmiennych warunków i rozwijania skutecznych środków działania. Motorem wynalazków jest niezadowolenie z obecnych warunków, cierpienie, czy własne potrzeby człowieka, a nie społeczeństwa.

14. Zachowania kulturowe - bezpośrednie i symboliczne

1. Wg Znanieckiego wartości tworzą świat człowieka i kultury, a są to wszelkie przedmioty jego zainteresowań które można podzielić na

• Konkretne przedmioty pozaludzkiego świata, stworzone przez ludzi

• Inni ludzie

• Wartości symboliczne powstające w świadomości ludzi mające zewnętrzny wyraz w postaci zjawisk i przedmiotów stanowiących ich zobiektywizowaną postać (nośniki symbolicznych znaczeń) Kategoria ta najczęściej jest rozumiana jako kultura nazywana duchową.

2. Znak odnosi się do czegoś innego niż on sam przywodzi na myśl coś czym sam nie jest - język jest najważniejszym systemem znaków, jest podstawa komunikowania się opartego na posługiwaniu się znakami semiozie. Tylko ludzie świadomie posługują się znakami właściwymi(a nie oznakami)

3. Pansemiotyzm - przekonanie o powszechności znaku, w kulturach prostych, cła kultura ma charakter semiotyczny (jednak czynności techniczne i konsumpcyjne nie podlegają użyciu znaków)

4. Podział Webera na kulturę duchową i cywilizację ujawnia ład społeczny (wewnętrzna sfera cywilizacji) który może być osobną kategorią kultury kultura socjetalna, która jest procesem realizowanym przez ludzi połączonych wspólnością wzorów i wartości a nie tylko zbiorem ludzi. Wzajemne interakcje (oddziaływania) mają charakter komunikatu semiotyczny. Bez użycia znaków nie było by możliwe funkcjonowanie społeczeństwa, porządek społeczny opiera się na semiotycznej interakcji.

5. Semiotyczne czynności maja tylko charakter instrumentalny, bez ich realizacji nie można stworzyć kultury, pomagają, są narzędziem przy tworzeniu i burzeniu społeczeństwa. U podstaw kultury socjetalnej leżą niesprowadzalne do znaków realne akty praktycznej społecznej interakcji.

6. Sfera hipertrofii - przerost użycia znaków ponad bezpośrednie funkcje przystosowawcze

7. Symbol - postać znaku, który nie ma desygnatu o realnej, konkretnej postaci, to co symbolizuje nie jest w pełni adekwatne, sam staje się wartością jako nośnik znaczenia (np.: flaga narodowa)

8. Dziedziny kultury symbolicznej: religia, nauka, sztuka

9. Kanon - zbiór wartości reprezentujących kulturę, które są społecznie podzielane

10. Kultura ludowa, popularna i elitarna

11. Funkcje symboli i wartości: instrumentalna, wyzwalająca (ekspresja), emancypacyjna, hedonistyczna (źródło satysfakcji, przyjemności), autoteliczne (same dla siebie), integrujące

15. Moralność w kulturze tradycyjnej a koncepcja moralności ponowoczesnej w ujęciu Baumana: człowiek ponowoczesny: (wędrowiec, gracz, turysta)

1. Osobowość ponowoczesna wyróżnia się brakiem tożsamości, jej wcielenia zmieniają się jak w kalejdoskopie, wg tego wzoru życie jest wędrówką ale bez wyznaczonego kierunku, utraciło centrum, co wydało nas na spotkanie oko w oko z chaosem

2. Ludzie wrzuceni w społeczeństwo nie mają poniekąd ucieczki i muszą spojrzeć w oczy własnej niezawisłości moralnej - moralnej odpowiedzialności. Korzenie moralności sięgają głębiej niż urządzenia społeczne takie jak struktury dominacji czy kultury

3. Moralność wyprzedza społeczeństwo

4. Egzystencjalna odpowiedzialność za innego jest istotną pierwotną podstawowa strukturą podmiotowości

5. Typy człowieka ponowoczesnego: wędrowiec (droga) turysta (szosa) gracz (konstruktor gry i grający)

16. Natura wiedzy antropologicznej w rozumieniu Firtha i Carrithersa

1. Carrithers

• Antropologia rozpatruje jaki jest sposób życia ludzi razem, współdziałających, ponieważ gatunek ludzki cechuje życie grupowe, w społeczeństwie

• Jednostkę ludzka można poznać tylko w odniesieniu do relacji z innymi

• Badanie antropologa musi opierać się na poznaniu punktu widzenia osób badanym, na odrzuceniu własnego stanowiska

• Różnorodność kultur ale zarazem możliwość nauczenia się ich zasad skłania do wysnucia wniosku o jedności człowieka - istnieje jedna wspólna fundamentalna natura ludzka - mamy wiele kultur, ale należymy do jednego gatunku

• Różnorodność ta wynika z odmienności środowiska w jakim człowiek żyje ale także z faktu, że społeczeństwo go kształtuje

• Badanie innych społeczeństw wymaga wiele czasu, zrozumienia i powątpiewania własnego punktu widzenia, uczenie się i opanowanie cudzej kultury pomaga w zrozumieniu.

• Stanowisko mutualistyczne - ludzie są tak powiązani wzajemnie, że zrozumiemy ich jeśli pojmiemy iż nawet pozornie prywatne przekonania mają charakter interpersonalny

• Ale człowiek nie jest tylko biernie kształtowany przez społeczeństwo, jest także czynnikiem zmieniającym je, co wymaga inteligencji społecznej, intensywnej świadomości siebie-i-innego, twórczości, myśli narracyjnej (stanowi to składowe natury ludzkiej lezącej u podstaw różnorodności kulturowej)

• Antropolog tworzy dwa rodzaje wiedzy:

• Wiedzę praktyczną, którą zdobywa ucząc się nowej kultury, rozumiejąc ją i uczestnicząc w niej. Zlikwidowanie rygorystycznego przymusu dążenia do prawdy pozwoliła na stwierdzenie, że działalność antropologów nie musi być uznana za absolutną, ale może się opierać na zasadzie zmodyfikowanego realizmu socjologicznego (każdy przedmiot ma różne reprezentacje). Wiedze praktyczną antropolog zdobywa dzięki intersubiektywnemu postrzeganiu wzorca, oraz odczytaniu myśli narracyjnej (podaje ona zdarzenia w taki sposób że możemy odczytać w niej wzorzec). Narracja antropologów zakłada gruntownie intersubiektywne sprawozdanie z emocji, intencji, postaw i motywów (stany umysłu da się opisać bo są międzyosobowe). Wiedzę praktyczną da się zweryfikować poprzez test codziennego życia.

• Wiedza antropologiczna (paradygmatyczna) zapisane obserwacje tworzą inny rodzaj wiedzy, który jest rozszerzany poza społeczeństwo badane, i bardziej rozproszone. Z myśli narracyjnej transmituje się do paradygmatycznej, ze świadomości wykonawcy na świadomość krytyka. To transmitowanie z wiedzy osobistej na paradygmatyczną charakteryzuje etnografię

17. Rozumiejące i uczestniczące bycie w kulturze - znaczenie propozycji Janion

1. Postmodernizm charakteryzuje się mieszaniem stylów różnych epok

2. Demokratyczne społeczeństwo pozbywa się paradygmatu romantyczności, stawiając na wolność jednostki ale jednocześnie skazując ją na samotność

3. Zadaniem hermeneutyki krytycznej jest uświadomienie, że kultura masowa nie oferuje możliwości wyboru, a jedynie przymus. Świadome przezywanie kultura ma opierać się na alternatywności wyborów, świadomości pojęcia kultury masowej, poczucie tożsamości narodowej (utraconej po zmierzchu paradygmatu romantycznego), i że w związku z zagłębianiem się w sztukę można kształtować własną osobowość, poprzez uczestniczenie w kulturze wyższej świadomie przeżywać.

4. Życie wg autorów których się czyta, zgodnie z kanonem polskich lektur które stwarzają kontekst wypowiedzi i myślowy, a którego nie można odrzucić, prowadzi do życia ze świadomością stylu. Odwołanie do konkretnych idei, gdzie moralność jest ważniejsza od ideologii państwa i maksymalizacji zysku stwarza pewien styl. Świadomość stylu jest świadomością formy w której żyjemy lub chcemy żyć. Z kultury masowej wywodzi się bezstylowość.

18. Ujecie realistyczne i nominalistyczne antropologii amerykańskiej

1. H. Spenser - 3 poziomy bytów nieorganiczny, organiczny, psychiczny
   Na podstawie tych trzech Kroeber wyodrębnił 4 poziomy poza tymi trzema jeszcze poziom społeczno- kulturowy lub ponadpsychiczny. Istnienie człowieka jest związane z poziomem organicznym i psychicznym, które wytwarza poziom społeczno-kulturowy. W tym ujęciu Kroeber jest realistą kulturowym

2. Kultura w ujęciu realistycznym: jest zintegrowana całością nadrzędną, ponadorganiczną całością, żyje własnym życiem i kieruje się prawami odrębnymi od tych, które kierują działaniami jednostek. Elementy kultury są instytucjami pozostającymi ze sobą w związkach, wiąże je zasada integracji. Celem antropologii jest odkryć zasadę tej integracji. Kultura determinuje działania jednostek poprzez normy, wartości, wzory. Aklulturacja odbywa się poprzez uczenie tychże właśnie ponadindywidualnych wzorców, wartości i norm (pojęcie ontologiczne). Wzory kulturalistyczne są związane z ujęciem realistycznym kultury

3. Kultura w ujęciu nominalistycznym (spojrzenie od strony jednostki, co ona robi i co z tego wynika) kultura nie jest żadnym nadrzędnym, ponadjednostkowym bytem, jest sumą indywidualnych działań, jest pojęciem za pomocą którego badacze urzeczywistniają statystyczne prawidłowości. Kultura jest abstrakcją stworzoną na podstawie realnej rzeczywistości społecznej. W tym ujęciu ludzkie zachowania są podstawowym elementem kulturowym. Jednolitość tych zachowań tłumaczy się przez proces uczenia. Zachowania starszych modyfikują zachowania młodszych. Kształtują stany świadomościowe i nieświadomościowe. Osobowość i kultura powstają w ramach tego samego procesu (pojęcie epistemologiczne). Pojecie wzorów psychologicznych jest związane z wizją nominalistyczną kultury

19. Stanowisko Stefana Czarnowskiego jako pierwsza polska koncepcja kultury w ujęciu racjonalistycznym

1. Uczeń Mauss'a i E Durkheima oraz pod wpływami Ludwika Krzywickiego

2. Kultura wstępnie może być uznana za dzieło zbiorowe i owoc twórczy wielu pokoleń

3. Warunkuje ona przyjęcie danego odkrycia, twórczość jednostek poprzez udostępnienie im środków

4. Społeczeństwo to poza zbiorem jednostek także zbiór relacji miedzy nimi, dobra materialne, wzory opanowania przyrody, narzędzi i technik

5. Człowiek jest zdeterminowany przez kulturę, bez niej byłby tylko okazem biologicznym

6. Czarnowski polemizuje z podziałem kultury wg Webera. Twierdzi że nie ma czegoś takiego jak kultura duchowa i cywilizacja (materialna) bo wszystko co jest materialne pochodzi od myśli.

7. Coś stało się rzeczą społeczną jeśli zostało zbiorowo uznane - zobiektywizowane

• Nie cały dorobek będzie należał do kultury

• Zobiektywizowany to taki który został oddzielony od wytwórców, zostanie przyjęty przez inne grupy

• Łatwiej przyswajalne są wytwory najbardziej wszechstronne, o dużej możliwości sposobów użycia i mniej zmieniające przyzwyczajenia. Łatwiej przyswaja się elementy kulturowe wytwarzane przez techniki niż same techniki. Język (gwara nie należy do kultury) jest bardzo trudno przyswajalny. Niezwykle trwale zostały zobiektywizowane normy prawne z prawa rzymskiego

8. Kultura jest zjawiskiem międzygrupowym i geograficznym - rozszerza się na pewnych obszarach, łącząc w wyższego rzędu wspólnoty zamieszkałe tam grupy (kręgi kulturowe)

9. Zagadnieniem centralnym jest praca bo kultura składa się z wyrobów materialnych i idealnych które powstają tylko w zorganizowanych warunkach zbiorowości przez ustalone formy współdziałania, a jej wytwory motywują do podjęcia dalszych działań (pracy)

10. Istotnym elementem kulturowym jest to, co zostało wybrane za najważniejsze, wokół czego wszystko się koncentruje (np.: kultura kopieniacza - motyka)
    przedmiot zasadniczy + kontekst = kompleks kulturowy
    szereg kompleksów konfiguracja kulturowa

11. Fakt społeczno kulturowy to taki, który w danym społeczeństwie jest powszechny i ma egzystencję niezależną od jednostkowych manifestacji; sposób robienie czegoś, utrwalony lub nie, mający możliwość wywierania przymusu i wymagający przestrzegania przez jednostkę. Jednostka która się nie podporządkuje może być wyśmiana lub nawet wykluczona z grupy; pochodzi od góry, z zewnątrz. Nie ma buntów przeciwko kulturze. Jest ona nadrzędna wobec jednostki, nie wynika z niej bezpośrednio

2

---