WSKAŹNIKI POLITYKI SPOŁECZNEJ - wykład 13

Spis treści

Wstęp

Po przedstawieniu informacji i koncepcji dotyczących aksjologicznej i instrumentalnej strony polityki społecznej przechodzę do zagadnień związanych z pomiarem polityki społecznej. Jeżeli już wiemy, czym jest polityka społeczna na poziomie ogólnym i teoretycznym umożliwia to nam przejście na poziom obserwacji i pomiaru. Ich wyniki z kolei są potrzebne do prowadzenia badań empirycznych nad polityką społeczną. Jeżeli zmierzymy politykę społeczną w czasie i przestrzeni będziemy mogli stwierdzić podobieństwa i różnice w tych dwóch wymiarach. Wyjaśnienie tych podobieństw i różnic może być przydatne dla celów reformatorskich, np. stwierdzenie, że polityka społeczna w Polsce jest mniej skuteczna i efektywna w porównaniu z polityką społeczną w Czechach wywoła prędzej czy później pytanie, dlaczego tak jest i co zrobić, aby sytuacja się u nas poprawiła.

Operacjonalizacja i pomiar

Gdy mowa o wskaźnikach w kontekście polityki społecznej operujemy nazwą „wskaźniki społeczne”, która głównie służy do ich odróżnienia od wskaźników gospodarczych. Weźmy pod uwagę trzy ogólne zdania dotyczące wskaźników społecznych (z hasła „Wskaźniki społeczne” w „Leksykonie polityki społecznej”):

• „wskaźnik (indicator) oznacza... obserwowalną i mierzalną cechę wybranego przedmiotu lub zjawiska, której występowanie świadczy (z mniejszym lub większym prawdopodobieństwem) o występowaniu innego zjawiska, nazywanego indicatum (to, co się wskazuje)”;

• „mierniki statystyczne i dane z badań socjologicznych służące opisowi i ocenie zjawisk i procesów społecznych, demograficznych i ekonomicznych związanych z poziomem i jakością życia danego społeczeństwa oraz stosowane do oceny procesów rozwoju społecznego”;

• „w roli wskaźników społecznych najczęściej występują mierniki statystyczne. Trzeba jednak pamiętać, że wskaźnikami nie są owe miary, lecz to, co one mierzą”.

Wynika stąd, że wskaźniki społeczne mają pokazywać poziom i jakość życia w społeczeństwie. Mamy tu również trzy ważne pojęcia: indicatum (zjawisko czy proces, którego pomiar nas interesuje), wskaźnik i miernik (statystyczny). Powiązanie między nimi jest następujące miernik mierzy wskaźnik indicatum, czyli mierniki służą nam do pomiaru obserwowalnych i mierzalnych cech tego, co jest przedmiotem naszego zainteresowania. Jest nim w naszym przypadku polityka społeczna, a więc w pierwszym kroku powinniśmy znaleźć jej obserwowalne i mierzalne cechy, a w następnym zaproponować mierniki statystyczne tych cech. W skrócie wygląda to tak:

Polityka społeczna (indicatum) => obserowowalne i mierzalne cechy polityki społecznej (wskaźniki) => mierniki statystyczne polityki społecznej => pomiar => obliczenia => liczby bezwzględne i względne

Cała ta procedura nazywa się operacjonalizacją - sprowadzamy ogólne pojęcie do jego obserwowalnych i mierzalnych cech. Z poprzednich wykładów wiemy, że cechami polityki społecznej, które mają być wystarczające do jej charakterystyki należą jej cele, instrumenty, podmioty. Przedmiot oddziaływania polityki społecznej nie jest jej cechą, jest to raczej cecha innych przedmiotów lub zjawisk. Czy są to cechy obserwowalne i mierzalne? Czy patrząc na rzeczywistość możemy obserwować cele polityki społecznej? Wspominałem już, że informacja o celach polityki publicznej zwykle jest uznawana za najmniej wiarygodną, co oznacza m.in., że obserwacja celów polityki społecznej jest trudna. Cele są rodzajem ludzkich zamierzeń, a te jeżeli nie zostaną bezpośrednio wyrażone są niedostępne do obserwacji. Z kolei cele wyrażone mogą być niezgodne z ukrytymi zamierzeniami. Niedoskonałymi wskaźnikami celów polityki społecznej byłyby więc wypowiedziane i zapisane zdania, które wyrażają zamierzenie osiągnięcia lub zrealizowania czegoś, co związane jest z polityką społeczną. Zdania można różnie interpretować, szczególnie jeżeli są ogólnie sformułowane, co jest kolejną wadą tego wskaźnika.

A jak to jest w przypadku instrumentów polityki społecznej? Czy możemy bezpośrednio obserwować regulacje prawne i uprawnienia obywateli? Raczej tak, gdyż są one zapisane w obowiązujących przepisach prawa. Może trudniej jest z obserwacją instrumentów informacyjnych, niemniej jeżeli informacje zostały zapisane i są publicznie dostępne, to mogą być też przedmiotem obserwacji, np. w mediach pojawia się mnóstwo różnych informacji. Trudność polega tylko na stwierdzeniu, które z nich są instrumentami polityki społecznej, w tym przypadku pomaga nam zidentyfikowanie nadawcy informacji i stwierdzenie, czy jest on podmiotem polityki społecznej. J. Supińska pisała o instrumentach kadrowych, a więc o realizatorach polityki społecznej, których zachowania mogą być również przedmiotem obserwacji. Podobnie jest z instrumentami kształtowania przestrzeni w postaci infrastruktury społecznej, która może być obserwowana.

W przypadku podmiotów polityki społecznej mamy państwo i inne organizacje, które są autorami i/lub wykonawcami polityki społecznej. Organizacje może trudniej obserwować w porównaniu z pojedynczymi ludźmi, ale np. majątek organizacji, jej personel, jej statut są zwykle łatwo dostępne naszym zmysłom.

Wskaźniki społeczne wymagają jednak nie tylko cech, które dadzą się obserwować, ale również takich, które można zmierzyć. W pozaspołecznych kontekstach mierzenie kojarzy się m.in. z pomiarem temperatury powietrza, długości przedmiotów, wagi, szybkości ruchu, czasu, napięcia elektrycznego. W każdej z takich sytuacji mamy pomocnicze urządzenie służące do pomiaru (miernik) - do pomiaru temperatury służy termometr, do pomiaru czasu służy zegarek, do pomiaru długości służy linijka, wagi - waga, a napięcia - woltomierz. Wszystkie te urządzenia mają wspólną cechę, a mianowicie skalę liczbową. W przypadku pomiaru tego, co ma społeczny (i/lub ekonomiczny) charakter nie dysponujemy podobnymi urządzeniami pomiarowymi, mamy jednak narzędzia do zbierania informacji o ludziach i ich działaniach oraz metody analizy danych uzyskanych dzięki tym narzędziom (np. statystyka). Dlatego mówi się w tym przypadku o miernikach statystycznych, które również wiążą się ze skalami liczbowymi, np. miernikiem statystycznym ubóstwa w społeczeństwie jest stopa ubóstwa, która służy do pomiaru tego zjawiska na skali od 0% do 100%. Żeby jednak obliczyć stopę ubóstwa musimy mieć najpierw liczbę ubogich i liczbę nieubogich, czyli do wszystkich lub do reprezentatywnej próby należało zastosować miernik ubóstwa, którym mogą być dochody porównane z granicą ubóstwa, ale najpierw trzeba zmierzyć dochody, znaleźć granicę itd.

Polityka społeczna nie jest zjawiskiem takim, jak ubóstwo czy nierówność, jej celem jest ograniczanie zjawisk tego rodzaju. Co innego mierzyć problemy społeczne, a co innego mierzyć działania, które mają na celu zmniejszenie tych problemów. Jakie obserwowalne i mierzalne cechy mają ludzkie działania? W języku ekonomii mówi się często o nakładach i efektach działań i o ich pomiarze na skali pieniężnej, np. wszystkie nakłady na działanie kosztowały 100 zł, a osiągnięte dzięki niemu efekty wynosiły 150 zł. Porównanie nakładów z efektami działania na skali pieniężnej służy do przedstawiania bilansu między nakładami i efektami. Wyniki takich bilansów mają istotne znaczenie ekonomiczne, jeżeli nakłady są większe od efektów mamy stratę, a jeżeli jest odwrotnie to mamy zysk (w przykładzie mieliśmy zysk w wysokości 50 zł), który ma być głównym celem działalności gospodarczej. Każde działanie skierowane na osiąganie celu wiąże się z jakimiś nakładami (np. energia, czas) oraz z efektami, czyli osiągnięciami w zakresie tego, co osiągnąć zamierzano, czyli celu. Jeżeli naszym celem było osiągnięcie zysku na poziomie 60 zł, to poprzedni przykład oznacza, że osiągnięty efekt naszego działania jest mniejszy od efektu, który osiągnąć zamierzaliśmy. W ogólnej teorii sprawnego działania (prakseologia) nakłady traktuje się szerzej i nazywa się „ubytkami”, a efekty to „nabytki”, porównywanie nabytków do ubytków sprowadzonych do tych samych jednostek możliwe jest poprzez dzielenie nabytków przez ubytki lub odejmowanie. Jeżeli polityka społeczna uznana zostanie za działanie, to można mówić o nakładach na nią i o jej efektach. Jeżeli porównamy politykę społeczną do człowieka wysilającego się, aby coś osiągnąć, to możemy mówić o obserwacji i pomiarze jej wysiłku oraz jej osiągnięć.

Wysiłek polityki społecznej

Wysiłek polityki społecznej to ogólna jej cecha jako działania i należałoby poszukać sposobu na jej obserwację i pomiar. Najwcześniej przyjęto rozwiązanie polegające na liczeniu nakładów finansowych na politykę społeczną. Najpierw wymagało to wyraźnego wyodrębnienia działań zaliczanych do polityki społecznej, a następnie obliczenia ile na te działania zostało wydane środków pieniężnych w ciągu pewnego okresu. Dla uproszczenia wyobraźmy sobie, że cała polityka społeczna polega na jednym rodzaju transferu pieniężnego dla ubogich obywateli. Załóżmy, że w danym okresie było ich 10 tys., przy liczebności całej populacji 100 tys., i każdemu należał się transfer w wysokości 500 zł. Całkowity koszt tych transferów wynosił więc 5 mln zł. Jak pamiętamy ze schematu zapośredniczonego przekazywania transferów trzeba do tego dodać koszty osobowe i infrastrukturalne systemu pobierania i przekazywania transferu do uprawnionych. Załóżmy, że do obsługi tego systemu musieliśmy zatrudnić 50 profesjonalistów za wynagrodzeniem 1500 zł, co daje razem 75 tys. a koszt zakupu i utrzymania infrastruktury wyniósł 50 tys. zł. Łącznie koszty transferów i koszty systemu ich przekazywania wynoszą więc 5 mln 125 tys. zł. W tym hipotetycznym przykładzie liczba ta odzwierciedla wysiłek polityki społecznej, a dla jej lepszego pokazania i porównywalności możemy ją podzielić na liczbę nieubogich co da nam wskaźnik prawie 57 zł na każdego nieubogiego, aby każdemu ubogiemu przekazać 500 zł. Możemy też podzielić ją przez całych dochód tego społeczeństwa, załóżmy, że jest to 100 mln, co da nam kolejny wskaźnik nieco ponad 5%. W ten sposób charakteryzujemy wysiłek polityki społecznej liczbą bezwzględną (łączne koszty transferu dodać koszty systemu obsługi) i dwoma dodatkowymi liczbami względnymi: wydatki społeczne na głowę, udział wydatków w całkowitym dochodzie.

Wprowadźmy trochę dodatkowych komplikacji do naszego przykładu. Transfery mogą być opodatkowane podatkiem od dochodu (podatek bezpośredni), może być nałożona na nie składka na ubezpieczenie społeczne, a wydając je ubodzy płacą też podatki pośrednie, które są częścią cen. Wszystkie te podatki i składki trafiają do budżetu i pomniejszają wysiłek polityki społecznej. Załóżmy, że ubodzy płacą podatki bezpośrednie w wysokości 10%, składki w wysokości 10% i podatki pośrednie również 10%. Każdy ubogi otrzyma więc na rękę 400 zł, a jeżeli je wyda to z tego do budżetu wróci jeszcze 10%. Czysta korzyść ubogiego wyniesie więc 360 zł. Podobnie jest z wynagrodzeniami profesjonalistów zatrudnionych do obsługi systemu transferowego oraz kosztami infrastrukturalnymi (podatki pośrednie). W ten sposób liczony wysiłek polityki społecznej można nazwać wysiłkiem netto, a nakłady na politykę społeczną bez uwzględnienia podatków i składek mają charakter brutto.

Całą procedurę „unettowienia” nakładów na politykę społeczną w nieco mniejszym uproszczeniu pokazuje następujący schemat (za Adema 1995).

Działanie matematyczne	Numer	Pozycja
	1	Bezpośrednie wydatki brutto na politykę społeczną
odjąć		Bezpośrednie podatki i składki płacone przez odbiorców transferów
Równa się	2	Bezpośrednie wydatki gotówkowe netto na politykę społeczną
odjąć		Pośrednie podatki nałożone na konsumpcję finansowaną z transferów gotówkowych netto
Równa się	3	Bezpośrednie wydatki netto na politykę społeczną
dodać		Ulgi podatkowe na cele społeczne
Równa się	4	Bieżące wydatki netto na politykę społeczną
	5	Obowiązkowe wydatki społeczne ponoszone przez prywatne podmioty brutto
odjąć		Bezpośrednie podatki i składki nałożone na obowiązkowe wydatki społeczne ponoszone przez prywatne podmioty
odjąć		Pośrednie podatki nałożone na konsumpcję finansowaną z obowiązkowych wydatków społecznych prywatnych podmiotów netto
Równa się	6	Bieżące wydatki społeczne ponoszone przez prywatne podmioty netto
Razem	4+6	Bieżące wydatki na politykę społeczną wynikające ze zobowiązań prawnych

Włączenie prywatnych wydatków na politykę społeczną związane jest z tym, że niektóre transfery o charakterze społecznym są obowiązkowo wypłacane przez prywatne podmioty, tzn. gdyby nie było obowiązku prawnego, to nie wchodziłyby one do wysiłku polityki społecznej jako jego część. Ostatnia pozycja w tabeli to teoretycznie najlepsza podstawa do obliczania wysiłku polityki społecznej i innych wskaźników na tej podstawie.

W nieco szerszej perspektywie pokażę całość tej problematyki na dodatkowym schemacie.

W 2005 roku został opublikowany raport o wysiłku polityki społecznej netto dla krajów OECD, niestety bez uwzględnienia Polski, która pewnie nie zwróciła na czas wypełnionego kwestionariusza. Metodologia była bardziej zaawansowana i dokładniejsza niż to pokazałem w tabeli powyżej. Zobaczmy, jak wyglądała sytuacja pod względem wskaźnika udziału wysiłku netto polityki społecznej w PKB (dane za 2001).

Widzimy na wykresie słupki symbolizujące kraje uporządkowane według wielkości wskaźnika wysiłku polityki społecznej netto, którego wartość została uwidoczniona. Czarny słupek obrazuje średnią, z którą możemy porównywać wskaźniki poszczególnych krajów. Różnica wartości wskaźnika wysiłku między Niemcami a Meksykiem wynosi aż 30 punktów procentowych. Wysiłek większości krajów zawiera się między 31% a 27%.

Osiągnięcia i wpływ polityki społecznej

Przejdźmy teraz do wskaźników osiągnięć polityki społecznej. Z uwag poczynionych wyżej wynika, że do określenia wskaźników osiągnięć potrzebne są cele. W negatywnej funkcji celu polityki społecznej mieliśmy trzy cele: 1) zmniejszanie ubóstwa, 2) zmniejszanie nierówności, 3) zmniejszanie dezintegracji. Odpowiada to koncepcji polityki społecznej jako działania, które ma rozwiązywać przede wszystkim te trzy problemy społeczne. Pojęcia ubóstwa, nierówności i dezintegracji były już na różne sposoby operacjonalizowane i poddawane pomiarowi w społeczeństwie. Mamy więc wskaźniki problemów, które ma rozwiązywać polityka społeczna. Posłużymy się nimi pomocniczo dla przedstawienia idei wskaźników osiągnięć lub wpływu polityki społecznej. W tym przypadku może lepsza jest nazwa „wskaźnik wpływu”, gdyż chodzi o to, aby mierzyć to, jak polityka społeczna wpływa na problemy, które ma rozwiązywać, a po ich operacjonalizacji, jak wpływa na wskaźniki tych problemów. Jeżeli jednym z jej celów jest zmniejszanie ubóstwa, to potrzebujemy pomiaru jej wpływu na wskaźniki ubóstwa i to samo dotyczy pozostałych problemów i ich wskaźników.

Są trzy możliwości wpływu polityki społecznej na wskaźniki jej problemów: 1) zgodny z celem (pod wpływem polityki społecznej wskaźniki problemów zmniejszyły się), 2) sprzeczny z celem (pod wpływem polityki społecznej wskaźniki problemów zwiększyły się), 3) neutralny wobec celu (polityka społeczna nie miała wpływu na wskaźniki problemów). Polityka społeczna w pierwszym przypadku jest skuteczna, w drugim przeciwskuteczna, a w trzecim nieskuteczna. Skuteczność może być stopniowalna, np. polityka społeczna X zmniejsza wskaźnik ubóstwa o 5 punktów procentowych, a polityka społeczna Y zmniejsza go o 10 punktów procentowych, co znaczy, że polityka społeczna Y jest dwa razy skuteczniejsza w porównaniu z polityką społeczną X.

Zasadniczą kwestią jest oczywiście sposób pomiaru osiągnięć lub wpływu polityki społecznej. Problem polega na tym, że poza polityką społeczną na wskaźniki problemów mogą również oddziaływać inne czynniki, stąd też pojawia się zagadnienie odróżnienia wpływu brutto od wpływu netto polityki społecznej (patrz materiał o implementacji i kontroli polityki publicznej). Rozważmy przykład wskaźników ubóstwa. W badaniach empirycznych nad tym zagadnieniem głównym źródłem danych są badania budżetów gospodarstw domowych, czyli ich dochodów i wydatków. Pomocniczą rolę odgrywa tu pojęcie dochodu gospodarstwa domowego. Problematyka ta ma wiele wspólnego z kwestiami poruszanymi wyżej (brutto-netto), ale jest bardziej złożona. Na schemacie pokażę drogę od dochodu pierwotnego (który nazywa się też rynkowym) do dochodu finalnego gospodarstwa domowego.

DOCHÓD PIERWOTNY (wynagrodzenia, honoraria, dochody z samozatrudnienia, dochody z kapitału)

+ świadczenia pieniężne

= DOCHÓD BRUTTO

- bezpośrednie podatki i składki na ubezpieczenie społeczne

= DOCHÓD DO DYSPOZYCJI

- podatki pośrednie

+ świadczenia rzeczowe i usługi (ochrona zdrowia, edukacja, mieszkalnictwo itd.)

= DOCHÓD FINALNY

Uwzględnienie wielkości i struktury gospodarstwa domowego (skale ekwiwalentności)

Uwzględnienie siły nabywczej dochodu (poziom cen)

= EKWIWALENTNY i REALNY DOCHÓD FINALNY

Wyjaśnienia. Ze względu na to, że mowa tu o dochodzie gospodarstw domowych (GD), które różnią się między sobą liczebnością członków i strukturą (dorośli, dzieci) trzeba stosować przeliczniki, aby uzyskać porównywalne informacje, a najprostszym jest podział dochodu GD na liczbę osób, które je tworzą. Ma on jednak wiele wad, których pozbawione są skale ekwiwalentności (uwzględniają m.in. różnice potrzeb między dorosłymi i dziećmi, oraz efekt skali). Dochody nominalne w odróżnieniu od realnych nie uwzględniają zmian poziomu cen, np. za 100 zł dziś mogę kupić cztery książki po 25 zł, ale za rok mogą one kosztować 30 zł, a więc będę mógł kupić za 100 zł tylko trzy. Realna wartość moich 100 zł zmniejszy się więc w wyniku wzrostu cen (inflacja). Siła nabywcza tej sumy w przeliczeniu na książki wynosiła początkowo 4, a później 3. Aby utrzymać mój książkowy poziom życia musiałbym mieć obecnie 120 zł.

Przejdźmy teraz do wniosków na temat pomiaru wpływu polityki społecznej na przykładzie ubóstwa. Jeżeli zmierzymy ubóstwo w społeczeństwie pod względem dochodu pierwotnego a następnie dochodu brutto to będziemy mogli zobaczyć wpływ pieniężnych świadczeń społecznych na poziom ubóstwa rynkowego, np. jeżeli stopa ubóstwa według dochodu rynkowego wynosi 30%, a według dochodu brutto 15%, to różnica między tymi wielkościami obrazuje to, co chcemy zobaczyć, czyli osiągnięcie polityki społecznej w redukcji ubóstwa poprzez świadczenia społeczne. O wiele więcej jednak zobaczymy, gdy porównamy stopę ubóstwa według dochodu pierwotnego i dochodu finalnego, wówczas jednak uwzględnimy już nie tylko typową politykę społeczną, ale również wpływ polityki fiskalnej zarówno pod względem podatków bezpośrednich (nałożonych na dochody), jak i pośrednich (np. podatek VAT, akcyza).

W uproszczeniu pokażę tę procedurę na schemacie uwzględniającym wszystkie problemy, które zawarte są w negatywnej funkcji celu polityki społecznej.

Gdy pokonamy już wszystkie trudności polegające na pomiarze i dokonamy porównania wskaźników problemów przed i po ingerencji polityki społecznej na wyjściu otrzymamy trzy rodzaje wskaźników wpływu polityki społecznej.

Teraz pokażę wyniki jednej z analiz tego rodzaju w odniesieniu do wskaźnika ubóstwa (za T. Smeedingiem). Kraje zostały uporządkowane według wskaźnika wpływu polityki społecznej, którym jest poziom redukcji stopy ubóstwa według dochodu rynkowego.

	Stopa ubóstwa dochód rynkowy	Stopa ubóstwa po uwzględnieniu podatków i ubezpieczeń	Stopa ubóstwa po uwzględnieniu pomocy społecznej	Redukcja stopy ubóstwa dzięki ubezpieczeniom społecznym	Redukcja stopy ubóstwa łącznie	Wydatki społ. bez starości w PKB
Szwecja (00)	28,8	11,7	6,5	59,4	77,4	11,6
Belgia (00)	34,6	8,9	8	74,3	76,9	9,3
Austria (00)	31,8	9,1	7,7	71,4	75,8	7,4
Niemcy (00)	28,1	10,6	8,3	62,3	70,5	7,3
Finlandia (00)	17,8	11,4	5,4	36	69,7	10,9
Holandia (99)	21	9,6	7,3	54,3	65,2	9,6
Wielka Brytania (99)	31,1	23,5	12,4	24,4	60,1	7,1
Włochy (00)	30	13,7	12,7	54,3	57,7	4,3
Kanada (00)	21,1	12,9	11,4	38,9	46	5,8
Irlandia (00)	29,5	21,2	16,5	28,1	44,1	5,5
USA (00)	23,1	19,3	17	16,5	26,4	2,3

W nawiasach skrót roku z którego pochodzą dane. W tabeli uwzględniono również wskaźnik wysiłku polityki społecznej, ale liczony w sposób tradycyjny (brutto) i bez uwzględnienia wydatków społecznych związanych z osobami starszymi, ochroną zdrowia i edukacją. Granicą ubóstwa było 50% średniej dochodów, jest to granica ustalona w stosunku do średniej, a więc im średnia wyższa, tym wyższa jest granica ubóstwa.

Sprawność polityki społecznej

Gdy wiemy już jak mierzyć wysiłek i osiągnięcia polityki społecznej możemy przejść do nieco bardziej złożonego zagadnienia pomiaru sprawności polityki społecznej. Do tego potrzebne jest porównywanie wysiłku polityki społecznej z jej osiągnięciami, czyli nakładów na nią i osiąganych efektów. Ze względu na to, że środki na osiąganie celów polityki społecznej (i całej polityki publicznej) są ograniczone, powinniśmy starać się o to, aby gospodarować nimi oszczędnie uzyskując przy tym najlepsze możliwe wyniki. Chodzi więc już nie tylko o skuteczność polityki społecznej, ale również o jej efektywność. Jeżeli dwa państwa uzyskują takie same osiągnięcia w zakresie ograniczania problemów społecznych, ale pierwsze robi to przy mniejszych nakładach, to jest ono bardziej pod tym względem efektywne, ale oba są tak samo skuteczne. Jeżeli zachowując dotychczasowy poziom skuteczności zmniejszymy nakłady, to poprawimy tym samym efektywność nie pogarszając skuteczności (analiza koszty-skuteczność). Pokażę to zagadnienie na wykresie.

Punkt na schemacie obrazuje możliwe położenie polityki społecznej pod względem wysiłku i osiągnięć. Zakropkowany obszar ukazuje możliwość postępu pod względem efektywności. Wszystkie punkty w tym obszarze będą charakteryzowały się większymi osiągnięciami przy mniejszym lub niezmienionym wysiłku. Obszar na prawo i w górę od punktu symbolizuje wzrost skuteczności polityki społecznej, ale przy zwiększonym wysiłku. Obszar na lewo i w dół charakteryzuje zmniejszenie skuteczności, ale wysiłek również się zmniejszy. Najgorsza sytuacja jest w obszarze na lewo i w górę, oznacza ona bowiem zmniejszenie skuteczności przy większym wysiłku, jest to więc regres pod względem efektywności polityki społecznej. Możliwości te przedstawię też w typowej tabeli dla hipotetycznego porównania polityki społecznej X z polityką społeczną Y pod względem wysiłku i osiągnięć.

Wysiłek PS X do PS Y	Wpływ PS X do PS Y
		Większy	Mniejszy
Większy	PS X jest droższa ale skuteczniejsza	Droższa i mniej skuteczna (PS X jest mniej efektywna)
Mniejszy	Tańsza i skuteczniejsza (PS X jest bardziej efektywna)	PS X jest tańsza i mniej skuteczna

Pojawia się tu kwestia, czy dawać preferencje skuteczności czy może efektywności polityki społecznej. Gdybyśmy wybrali tę drugą zasadę, to polityka mniej skuteczna, ale dużo tańsza mogłaby być preferowana wobec polityki społecznej nieco bardziej skutecznej, ale dużo droższej. Sytuację rozstrzygnie jak zwykle ustalenie wag dla skuteczności i efektywności polityki społecznej. Rozważmy przykład następujący.

Polityka społeczna	Nakłady	Efekty	Wskaźnik efektywności, efekty do nakładów
PS X	30%	50%	1,7%
PS Y	24%	40%	1,7%
PS Z	50%	70%	1,4%

Wskaźnik efektywności (efekty podzielone na nakłady) odpowiada sposobowi stwierdzenia prakseologicznej ekonomiczności (nabytki do ubytków), można go rozumieć tutaj jako liczbę punktów procentowych redukcji problemu uzyskaną z 1% wydatków społecznych do PKB.

Widzimy, że pod względem efektywności polityka społeczna X i polityka społeczna Y nie różnią się od siebie, tzn. z jednostki nakładu otrzymujemy taki sam efekt. Pod względem skuteczności lepsza jest PS X, ale najlepsza jest tu PS Z. Ona jednak jest mniej efektywna od poprzedniczek. Która z polityk społecznych jest więc najlepsza? Na pierwszy rzut oka zależy to od ustalenia wag dla skuteczności i efektywności polityki społecznej. Jeżeli zwiększenie skuteczności o 30 albo o 20 punktów procentowych będzie dla nas ważniejsze od zmniejszenia efektywności o 0,3 punktu procentowego, to PS Z będzie lepsza od PS Y i od PS X mimo, że mniej od nich efektywna (waga skuteczności przeważy spadek efektywności).

Zobaczmy jak wygląda porównywanie efektywności ze skutecznością na rzeczywistych danych, które przytoczyłem w poprzednim punkcie. Będzie to ograniczony punkt widzenia, dotyczący tylko ubóstwa.

	Redukcja stopy ubóstwa łącznie	Wydatki społ. bez starości w PKB	Efektywność polityki społecznej	Stosunek skuteczności do Szwecji	Stosunek efektywności do Włoch	Ranking wg średniej przy takich samych wagach	Ranking wg średniej przy wagach 2 do 1 dla efektywności	Ranking wg średniej przy wagach 2 do 1 dla skuteczności
Szwecja (00)	77,4	11,6	6,672414	1	0,497251	5	7	4
Belgia (00)	76,9	9,3	8,268817	0,99354	0,616221	4	4	2
Austria (00)	75,8	7,4	10,24324	0,979328	0,763362	2	2	1
Niemcy (00)	70,5	7,3	9,657534	0,910853	0,719713	3	3	3
Finlandia (00)	69,7	10,9	6,394495	0,900517	0,47654	7	9	6
Holandia (99)	65,2	9,6	6,791667	0,842377	0,506138	8	8	7
Wielka Brytania (99)	60,1	7,1	8,464789	0,776486	0,630825	6	6	8
Włochy (00)	57,7	4,3	13,4186	0,745478	1	1	1	5
Kanada (00)	46	5,8	7,931034	0,594315	0,591048	10	10	9
Irlandia (00)	44,1	5,5	8,018182	0,569767	0,597542	11	11	10
USA (00)	26,4	2,3	11,47826	0,341085	0,855399	9	5	11

W tabeli zamieściłem porównanie skuteczności wszystkich krajów ze skutecznością Szwecji (kraj o największym jej poziomie) i efektywności z Włochami, które miały najwyższy poziom efektywności. W kolejnych kolumnach najpierw obliczyłem średnie nieważone stosunku skuteczności i stosunku efektywności oraz średnie z wagami 2 do 1 dla efektywności (efektywność jest dwa razy ważniejsza od skuteczności) i 2 do 1 dla skuteczności (skuteczność jest dwa razy ważniejsza od efektywności). Po każdym obliczeniu średniej ustalałem ranking, w tabeli przytaczam już tylko miejsca w rankingu (od 1 dla najwyższego wyniku), na koniec wróciłem do porządku według bezwzględnej skuteczności (poziom redukcji stopy ubóstwa). Cała procedura wygląda tak:

Informacje o wysiłku i osiągnięciach PS => osiągnięcia do wysiłku PS = wskaźnik efektywności PS => osiągnięcia wszystkich krajów do osiągnięć najlepszych (skuteczność względna) => efektywność wszystkich krajów do efektywności najlepszej (efektywność względna) => średnia nieważona ze skuteczności względnej i efektywności względnej => uporządkowanie od najwyższej i ustalenie rankingu => średnie ważone => rankingi

Wynik byłby jednoznaczny, gdyby któryś z krajów zajął pierwsze miejsce we wszystkich rankingach, co jednak nie miało miejsca. We wszystkich rankingach bardzo wysokie miejsce zajęła Austria, a Niemcy niezależnie od rankingu są na miejscu trzecim. Zaskoczeniem jest miejsce Włoch, które w dwóch rankingach mają pierwsze miejsce, a dopiero przy preferencji dla skuteczności spadają na miejsce 5, czyli poza pierwszą trójkę. Odpowiada za to najwyższy wskaźnik efektywności oraz dystans pod tym względem w porównaniu z innymi krajami. Najbardziej bezwzględnie skuteczna Szwecja nawet przy preferencjach dla skuteczności zajmuje dopiero 4 miejsce ze względu na jeden z najniższych wskaźników efektywności. Z kolei najmniej skuteczne bezwzględnie USA zajmują lepsze miejsce od Szwecji w rankingu z preferencją wagową dla efektywności. Im waga skuteczności będzie większa, tym lepsza będzie pozycja krajów z wysoką pozycją pod tym względem. Ostatnie trzy miejsca w rankingach należą do Irlandii i Kanady, tylko przy większej wadze dla efektywności Finlandia spada na 9 miejsce, a USA awansuje wyżej i nie zalicza się do tej grupy.

Czy można coś ogólnego powiedzieć o stosunku wagi skuteczności do wagi efektywności polityki społecznej? Ze względu na cele dotyczące zaspokojenia uniwersalnych potrzeb życiowych można uzasadniać stanowisko, że w polityko-społecznej perspektywie to raczej skuteczność osiągania celów jest ważniejsza od efektywności. Takie jest podłoże sporów między tymi, którzy myślą przede wszystkim o efektywności polityki publicznej (jest to ważny temat dla ekonomistów), a tymi, którzy podkreślają priorytet i znaczenie zaspokojenia uniwersalnych potrzeb życiowych. Przypisanie wagi zerowej do skuteczności lub efektywności, albo bardzo duży dystans między wagami symbolizują stanowiska skrajne.

Przedstawiony sposób oceny sprawności polityki społecznej ma m.in. taką słabość, że został dokonany wyłączenie na podstawie jej zamierzonych efektów (redukcja problemów społecznych) i zamierzonych nakładów (ile wydajemy na redukcję problemów społecznych). Dlaczego jest to słabość? Nie zostały uwzględnione niezamierzone efekty i niezamierzone koszty. Pełna ocena sprawności wymagałaby uwzględnienia następującego schematu.

↓ Polityka społeczna ↓
Skutki zamierzone	Skutki niezamierzone	Skutki zamierzone	Skutki niezamierzone
Ocena pozytywna		Ocena negatywna
Nabytki zamierzone	Nabytki niezamierzone	Ubytki zamierzone	Ubytki niezamierzone
Nabytki ogółem		Ubytki ogółem
Bilans wartości nabytków łącznych do ubytków łącznych
Wnioski dotyczące sprawności polityki społecznej

Krytycy polityki społecznej rzadko wspominają o jej zamierzonych i niezamierzonych skutkach ocenianych pozytywnie, natomiast podkreślają w szczególności jej ocenione negatywnie domniemane skutki niezamierzone, np. negatywny wpływ na gospodarkę.

Zakończenie

Pokazałem wyżej trzy rodzaje wskaźników polityki społecznej: wskaźniki wysiłku, wskaźniki osiągnięć oraz wskaźniki sprawności. Najwięcej informacji o polityce społecznej daje nam ostatni wskaźnik, ale do pokazania jego wartości potrzebne są dane dobrej jakości dotyczące wskaźników nakładów na politykę społeczną oraz wskaźników problemów, a także sposoby dochodzenia do odróżnienia wpływu netto od wpływu brutto. W ideale wszystkie te wskaźniki i metody są doskonałe, w praktyce mamy duże kłopoty, a im dalej się posuwamy tym są one większe. W przypadku wskaźników wysiłku sytuacja wydaje się najlepsza. Przy wskaźnikach problemów napotykamy na kłopoty dotyczące głównie wyboru rodzaju danych (dochody czy wydatki, tylko strumienie czy też zasoby), wyboru okresu (np. jak trwałe ubóstwo) i sposobu wyznaczenia progów (np. granica ubóstwa). Poza tym mniej jasne jest, jak operacjonalizować dezintegrację społeczną, np. poziomem samobójstw, przestępczości, trwałego niezatrudnienia, braku zaufania? Można tu zwrócić uwagę na pojęcie wykluczenia społecznego oraz propozycje jego operacjonalizacji, gdyż im większa liczba wykluczonych tym mniejszy wydaje się być zakres integracji społecznej. Problem jednak w tym, że jednym z ważnych wskaźników wykluczenia społecznego jest trwałe ubóstwo, ale łącznie z m.in. trwałym bezrobociem lub niezatrudnieniem.

Najtrudniejsza sytuacja jest w przypadku pomiaru wpływu, gdyż wymaga to rozwiązania problemów, ze wszystkimi wskaźnikami pomocniczymi, a także zastosowania zaawansowanej analizy, aby odróżnić wpływ polityki społecznej od innych wpływów i określić jego rozmiar.

Pytania i zadania

1. Na czym polega i do czego jest potrzebna operacjonalizacja polityki społecznej?

2. W jaki sposób i w jakim celu wysiłek brutto polityki społecznej przelicza się na jej wysiłek netto? Który z tych wskaźników lepiej nadaje się do porównań międzynarodowych i dlaczego?

3. Czym się różni pomiar problemów społecznych od pomiaru polityki społecznej? Dlaczego wskaźniki problemów społecznych nie są wskaźnikami polityki społecznej? Do obliczenia jakich wskaźników polityki społecznej są one jednak potrzebne?

4. Jakie kroki musimy zrobić, aby przejść od dochodu pierwotnego gospodarstwa domowego do jego ekwiwalentnego dochodu finalnego?

5. W jaki sposób operacjonalizuje się osiągnięcia lub wpływ polityki społecznej? Jakie znaczenie w tej procedurze ma odróżnienie dochodu pierwotnego (rynkowego) gospodarstwa domowego od innych rodzajów dochodu?

6. Na czym polega różnica między skutecznością polityki społecznej a jej efektywnością? Jak można uwzględnić obie cechy polityki społecznej w orzekaniu o jej sprawności? Przedstaw znaczenie wag w tym kontekście.

7. Na podstawie danych i obliczeń przytoczonych wyżej odpowiedz na pytanie, które kraje zajmują pierwsze miejsca w rankingach według skuteczności i efektywności polityki społecznej, a które ostatnie i co o tym miejscu decyduje?

Włochy, drugie - Austria, trzecie - Niemcy, niezależnie od tego, czy wagi będą równe, czy też będziemy preferować efektywność do skuteczności w stosunku 2,33 do 1. Szwecja z najskuteczniejszą bezwzględnie polityką społeczną zajmuje miejsce piąte przy równych wagach i wyprzedza najmniej skuteczne bezwzględnie USA, ale przy preferencji wagowej dla efektywności spada na miejsce 7, a USA awansuje na 5.

Można ten problem rozwiązać porównując ważone stosunki skuteczności i efektywności dla porównywanych polityk. Skuteczność PS Z do skuteczności PS Y wynosi 1,75, a efektywność PS Z do efektywności PS Y wynosi 0,82. Jeżeli waga skuteczności będzie 0,3, a efektywności 0,7, to te stosunki przemnożone przez wagi wyniosą: 0,525 i 0,576. Oznacza to, że ważony stosunek skuteczności jest mniejszy od ważonego stosunku efektywności między porównywanymi politykami. Można to interpretować tak, że spadek efektywności jest dla nas jednak ważniejszy niż wzrost skuteczności. Przy takich wagach i pozostałych wielkościach niezmienionych PS Z musiałaby mieć skuteczność co najmniej 76,87, aby przeważyć efektywność, wówczas ważony stosunek skuteczności byłby nieco większy (na poziomie dziesięciotysięcznych) od ważonego stosunku efektywności.

Zobaczmy jak wyglądać będzie porównywanie pod względem skuteczności i efektywności polityki społecznej Szwecji do polityki społecznej USA (metoda kraj do kraju, a nie kraj do najlepszego, jak w tabeli). Wyniki są następujące 2,93 do 0,58, czyli szwedzka polityka społeczna jest prawie trzy razy bardziej skuteczna, a polityka społeczna USA jest ponad dwa razy bardziej efektywna. Musimy teraz zważyć trzy razy większą skuteczność do dwa razy większej efektywności, przy takich samych wagach wygrywa oczywiście skuteczność, tzn. 3 razy więcej to więcej niż dwa razy więcej. Żeby wygrała USA układ wag musi działać na rzecz efektywności, załóżmy, że będzie ona dla nas dwa razy ważniejsza, wówczas mamy stosunek 2,93 do 1,19, nadal za mało. Dopiero wtedy, gdy waga efektywności będzie dla nas 5,1 razy większa od wagi skuteczności, stosunek będzie wyglądał tak: 2,93 do 2,96, czyli teraz różnica w skuteczności nie przeważa różnicy w efektywności.

W przybliżonych golach w meczu Szwecja vs USA o skuteczność polityki społecznej wygrywa Szwecja 3 do 1, a w meczu o efektywność wygrywa USA 2 do 1.

Jeżeli zastosujemy teraz wagi 0,3 do 0,7 i przemnożymy je przez te liczby otrzymamy wyniki następujące: 0,88 do 0,41. Oznacza to, że nawet po zastosowaniu wag różnica w skuteczności będzie dla nas ważniejsza niż różnica w efektywności.

	Stosunek skuteczności	Stosunek efektywności	Wskaźnik efektywności, efekty do nakładów
Szwecja	30%	50%	1,7%
USA	24%	40%	1,7%

PS Z jest skuteczniejsza od PS Y 1,75 razy, a PS Y jest bardziej efektywniejsza od PS Z 1,24 razy.

PS X nakłady: 30%, efekty 50%, czyli z jednostki nakładu otrzymujemy efekt 50/30 = 1,7

PZ Z nakłady: 24%, efekty 40%, czyli z jednostki nakładu otrzymujemy efekt 40/25 = 1,7

Na tym przykładzie możemy pokazać m.in. różnicę między wysiłkiem polityki społecznej a jej produktem, którym są tylko same transfery do ubogich.

W

zapisane w konstytucji? Załóżmy, że też nie jest to proste. Wygląda więc na to, że najlepszą do obserwacji cechą polityki społecznej są jej podmioty.

Możemy bezpośrednio obserwować ludzi zatrudnionych w tych podmiotach

Czy są to obserwowalne i mierzalne jej cechy?

Nasuwa się pytanie, po co nam wskaźnik, który ogrywa tu rolę pośrednika między tym, co nas interesuje, a miernikami czy miarami. Otóż, potrzebny jest on wtedy, gdy zjawisko, które nas interesuje jest trudne do obserwacji i pomiaru. Załóżmy, że interesuje nas zjawisko X, które jest trudno obserwowalne i mierzalne, a znaleźliśmy inne zjawisko Y, które związane jest z X w znany nam sposób (np. Y jest skutkiem X, a więc kiedy występuje Y można podejrzewać, że wystąpił też X), pozostaje tylko wymyślić miary zjawiska Y, aby móc obserwować zmiany interesującego nas X.

Miernik mierzy zjawisko (cechę zjawiska) Y, które jest łatwo obserwowalne i mierzalne oraz jest związane w znany nam sposób ze zjawiskiem X, które jest przedmiotem naszego zainteresowania

Powiązania między X i Y mogą mieć charakter teoretyczny, empiryczny lub umowny i polegają zwykle na tym, że:

• Y zawsze występuje, gdy występuje X,

• Y jest skutkiem X,

• X i Y mają wspólna przyczynę,

• Y jest podobne do X,

• Y zmienia się w tym samym kierunku, co zmienia się X (np. jeśli Y wzrasta, to X też wzrasta),

• Y zmienia się odwrotnie do tego jak zmienia się X (np. jeśli Y wzrasta, to X maleje).

Jeżeli X jest łatwo obserwowalny i mierzalny nie potrzebujemy pośrednika między nim a miarami X, żeby możliwy był jego pomiar.

Do pomiarów potrzebne są nam skale pomiarowe. W statystyce wyróżnia się cztery zasadnicze skale tego rodzaju (mówi się też o rodzajach zmiennych): nominalna (można jedynie odróżnić pozycje na skali i nie daje ona informacji o stopniowalności np. skala płci - kobieta, mężczyzna, albo na skali bezrobocia - bezrobotny i niebezrobotny), porządkowa (można określić kolejność pozycji na skali, np. skala ocen na UW - 5, 4,5, 4... 2; bardzo szczęśliwy, szczęśliwy... bardzo nieszczęśliwy), przedziałowa (można określić odległość między pozycjami na skali, np. skala stopni temperatury Celesiusza z 0 dzielącym skalę na dwie podskale), ilorazowa (można powiedzieć ile razy jakaś pozycja na skali jest większa/mniejsza od innej, np. skala dochodów z 0 oznaczającym minimum).

Pomiary społeczne dotyczą wielu ludzi (są prowadzone na zbiorowościach), np. pomiar wg skali bezrobotny - niebezrobotny na zbiorowości osób w wieku 15+ pozwoli nam na określenie ilu z nich jest bezrobotnych, a ilu jest niebezrobotnych, o niektórych osobach możemy nie mieć informacji (co oznacza, że przypiszemy im określenie „brak danych”). Jeżeli dałoby się mierzyć bezrobocie na skali interwałowej, to wiedzielibyśmy również o ile razy jeden bezrobotny jest mniej lub bardziej bezrobotny od innych bezrobotnych. Sama skala nie wystarcza, musimy mieć również możliwość łatwego przypisania ludzi do poszczególnych pozycji na skali. W przypadku płci łatwo ją określić, np. na podstawie imion ludzi. W przypadku bezrobocia można pytać ludzi o to, czy mają pracę, a jeżeli nie, czy jej szukają i są gotowi do jej podjęcia itd., można też wziąć pod uwagę wyłącznie ich status formalny, czyli sprawdzić stan rejestracji w urzędach pracy, ale jest to metoda zawodna, gdyż rejestracja wiąże się pewnymi korzyściami (tzn. mogą się próbować rejestrować również faktycznie niebezrobotni).

Jeżeli mamy wyniki pomiarów różnych cech ludzi, którzy składają się na jakąś populację na różnych skalach pomiarowych (dla każdej cechy mogą być różne, np. płeć - nominalna, dochody - ilorazowa), to możemy obliczyć, np. stopę bezrobocia, liczbę dzieci przypadających na kobietę w wieku rozrodczym, liczbę przestępstw na 100 tys. mieszkańców itd. Są to informacje ilościowe o społeczeństwie przedstawiające relacje między wynikami różnych pomiarów. W sensie statystycznym nazywa się takie liczby wskaźnikami statystycznymi (liczby wyrażające wzajemny stosunek dwóch lub więcej wielkości statystycznych).

Jeżeli interesują nas ilościowe informacje (wskaźniki statystyczne) o marginalizacji i wykluczeniu społecznym i jest ono trudne do bezpośredniej obserwacji i mierzenia, potrzebujemy jego łatwo mierzalnych wskaźników, które zmierzone z pomocą mierników (skal pomiarowych) dadzą podstawy do obliczenia informacji ilościowych (wskaźników statystycznych). Teoretyczne koncepcje marginalizacji i wykluczenia społecznego dają nam podstawy do tego, abyśmy ustalili odpowiednie wskaźniki tych zjawisk.

W skrócie rzecz ujmując, gdy chcemy coś obserwować, mierzyć i przedstawić ostatecznie za pomocą liczb, to musimy to sprowadzić do tego, co obserwowalne i mierzalne. Nazywa się procedury tego typu operacjonalizacją. Można ogólnie mówić o ubóstwie, bezrobociu, przestępczości i innych problemach społecznych, ale zejście na poziom informacji ilościowych o tych zjawiskach (nazywanych też „faktami”) wymaga ich operacjonalizacji. Oczywiście, bez teoretycznych definicji i koncepcji tych zjawisk nie jesteśmy w stanie dokonać ich operacjonalizacji, musimy mieć jakieś ogólne wyobrażenie czym są te zjawiska, co je powoduje, warunkuje i czym skutkują, które muszą być w dodatku przekonująco uzasadnione.

Wspominałem na jednym z poprzednich wykładów o problemie odróżnienia ludzi zmarginalizowanych i wykluczonych od niezmarginalizowanych i niewykluczonych (cecha wykluczenia na skali nominalnej), który można interpretować jako problem określenia cech, które pozwolą nam łatwo przypisywać ludzi do jednej z pozycji na skali pomiarowej. Żeby ten problem rozwiązać trzeba przyjąć zestaw łatwo obserwowalnych i mierzalnych cech, czyli wskaźników marginalności i wykluczenia, których pomiar na odpowiednich skalach pozwoli nam tego dokonać. W przypadku skal porządkowych, przedziałowych i ilorazowych pojawia się jeszcze problem progów. Jeżeli jednym ze wskaźników wykluczenia jest niezadowolenie z życia, a to mierzymy z pomocą skali porządkowej (bardzo zadowolony, zadowolony... niezadowolony, bardzo niezadowolony), to musimy zdecydować, czy niezadowolenie z życia ma obejmować tylko bardzo niezadowolonych, czy również niezadowolnych. Jeżeli kolejnym wskaźnikiem będzie ubóstwo, a to postanowiliśmy mierzyć skalą dochodów, to należy jeszcze przyjąć próg na tej skali oddzielający ubogich od nieubogich, albo ubogich nieuczestniczących od ubogich uczestniczących w życiu społeczeństwa.

Całość spróbuję przedstawić na uproszczonym schemacie. Zakładam, że trudne do zmierzenia zjawisko może być przedstawiane za pomocą większej liczby wskaźników (z założenia łatwiejsze do pomiaru), z kolei każdy wskaźnik może mieć kilka mierników (skal pomiarowych i progów), ostatecznie wyniki pomiaru każdego wskaźnika mogą posłużyć do budowy wskaźników statystycznych.

Polityka społeczna i kwestie społeczne, 2006/2007

Wykłady dr R. Szarfenberga dla studentów I roku - Wskaźniki polityki społecznej

1

Wysiłek PS brutto

Pomiar

analiza

Operacjonalizacja

Mierniki - skale i progi mY… mN

Znane nam powiązania przyczynowo-skutkowe lub korelacyjne

Wskaźniki statystyczne oparte na wynikach pomiarów: ws z wpY… wpN. Zestawienia wyników pomiarów

Wyniki pomiaru wpY…wpN

Pomiar Y… N na zbiorowości

Łatwomierzalne Y, Z …N (wskaźniki)

Trudnomierzalny X (indicatum)

Spadek efektywności

Wzrost efektywności

Wskaźnik wpływu PS

Wskaźnik wysiłku PS

Wskaźnik wpływu na wskaźnik dezintegracji: D1-D2

Wskaźnik wpływu na wskaźnik nierówności: N1-N2

Wskaźnik wpływu na wskaźnik ubóstwa: U1-U2

Wskaźniki wpływu PS

Pomiar po PS

Wskaźnik dezintegracji: D2

Wskaźnik nierówności: N2

Wskaźnik ubóstwa: U2

POLITYKA

SPOŁECZNA

Wskaźnik dezintegracji: D1

Wskaźnik nierówności: N1

Wskaźnik ubóstwa: U1

Pomiar Przed PS

Procedura unettowienia

Problemy demarkacji, np. które transfery należą do polityki społecznej, a które do innych polityk publicznych

Cele prywatne, część DN pozostawiona do dowolnego dysponowania podmiotom prywatnym

Cele publiczne realizowane przez PP

Wysiłek PS netto

Prywatny Wysiłek PS netto

Publiczny wysiłek PS netto

Odejmujemy podatki bezpośrednie i obowiązkowe składki oraz podatki pośrednie. Dodajemy ulgi podatkowe na cele społeczne itd.

Wysiłek brutto reszty rodzajów PP

Dochód narodowy

Prywatny wysiłek PS brutto

Publiczny wysiłek PS brutto

---