I. Na podstawie tekstu źródłowego i wiedzy pozaźródłowej wykonaj polecenia.

W państwie, które więzi niesprawiedliwie, odpowiednim przybytkiem dla prawego obywatela jest również więzienie. […] Tam to właśnie powinni się spotkać zbiegły niewolnik, meksykański jeniec wojenny i Indianin upominający się o krzywdę swojego plemienia, w tym izolowanym, lecz za to najbardziej wolnym i honorowym miejscu, gdzie stan umieszcza tych, którzy nie są z nim, lecz przeciw niemu. Są to słowa amerykańskiego pisarza, Henry'ego Davida Thoreau, który w 1846 roku demonstracyjnie odmówił zapłacenia jednego dolara podatku na rzecz rządu Stanów Zjednoczonych i pozwolił zamknąć się w więzieniu. Thoreau pragnął zaprotestować przeciwko niewolnictwu oraz prowadzonej wówczas przez jego kraj wojnie z Meksykiem. Wiedział, że protest ten nie doprowadzi do zmiany polityki rządu i nie to było jego celem. Chciał jedynie pokazać swoim współobywatelom, że głęboko nie zgadza się z polityką swego kraju i że nie pozwoli, by rząd do jej prowadzenia wykorzystywał pieniądze z płaconych przez niego podatków. Działanie Thoreau wynikało z pobudek obywatelskich - jako obywatel Stanów Zjednoczonych czuł się odpowiedzialny za prowadzoną politykę.

Źródło: Aleksander Pawlicki, Tomasz Merta, Alicja Pacewicz, Z demokracją na ty, Warszawa 2006 r., s. 50.

1. Nazwij postawę przedstawioną w źródle i wskaż trzy zawarte w tekście cechy charakterystyczne dla tej postawy. (4 punkty)

Nazwa: …………………………………………………………………………………………………………………………………

Cechy postawy:

1. …………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. …………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. …………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Wskaż jeden dwudziestowieczny przykład takiej postawy, podając osobę, która ją reprezentowała, kraj, w którym się to odbywało i przedmiot protestu. (2 punkty)

Osoba: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………

Kraj:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………

Przedmiot protestu:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………

II. Na podstawie tekstów źródłowych oraz ilustracji i wiedzy własnej wykonaj polecenia.

Nieposłuszeństwo obywatelskie Marzena Mendza-Drozd

Nieposłuszeństwo obywatelskie

Może się jednak zdarzyć, że sprzeciw sumienia nabiera znaczenia politycznego. Dzieje się tak wtedy, gdy nie mamy już do czynienia z jednostkami, ale z grupą, która decyduje się wkroczyć na arenę publiczną i dać wyraz swojego sprzeciwowi. I choć źródło sprzeciwu danej grupy jest wciąż takie samo, to członkowie tej grupy nie opierają się już tylko na sobie. Ich przekonania stają się opinią, której siła nie zależy od sumienia, ale od liczebności tych, którzy ją prezentują. Ich wspólne działanie wyrasta ze wzajemnego porozumienia między członkami grupy i nadaje siłę ich opinii.

Znaczące nieposłuszeństwo obywatelskie będzie zatem zawsze praktykowane przez pewną liczbę ludzi o wspólnej opinii. Jedna bowiem z głównych cech takiego nieposłuszeństwa obywatelskiego to działanie grupowe. H. Arendt używa przykładu Freedom Riders, naruszających prawa ruchu drogowego, uznawane przez nich skądinąd za bezsporne.  Naruszając je, chcą zaprotestować przeciw niesprawiedliwym zarządzeniom lub polityce rządu i dekretom. Trzeba przyznać, że takie działanie podjęte przez jednostkę, wyglądałoby co najmniej dziwnie, a jej gotowość do poniesienia konsekwencji w niczym by tego nie zmieniła.

Z prawniczego punktu widzenia prawo tak samo narusza przestępca, jak i ktoś stosujący nieposłuszeństwo obywatelskie. O ile jednak nieposłuszeństwo obywatelskie - jak pisze Arendt - można uważać za oznakę poważnej utraty autorytetu prawa, to nieposłuszeństwo przestępcy jest skutkiem erozji siły i kompetencji policji. Różnica polega także na tym, że przestępca unika widoku publicznego, podczas gdy człowiek demonstrujący nieposłuszeństwo obywatelskie występuje otwarcie. I choć zazwyczaj różni się w zapatrywaniach od większości społeczeństwa, działa w imię i na rzecz grupy; odrzuca prawo i ustalone autorytety na gruncie zasadniczej różnicy opinii, a nie dlatego, że jako jednostka chce dla siebie zrobić wyjątek. Dlatego też stawianie znaku równości między nieposłuszeństwem obywatelskim a nieposłuszeństwem przestępcy jest daleko idącym nieporozumieniem.

Nieposłuszeństwo obywatelskie pojawia się wówczas, gdy znacząca liczba obywateli dochodzi do przekonania, że normalne kanały dokonywania zmian nie funkcjonują, ich skargi nie zostaną wysłuchane lub uwzględnione, albo przeciwnie, rząd chce dokonać zmian, ale jego metody pozostawiają wątpliwości co do ich legalności i konstytucyjności. Celem zatem nieposłuszeństwa obywatelskiego mogą być konieczne i pożądane zmiany lub przywrócenie status quo - zachowanie praw obywatelskich lub przywrócenie równowagi władzy w państwie, np. zagrożonej przez władzę wykonawczą.

 Nieposłuszeństwo obywatelskie bez przemocy

Spośród wszystkich środków, pisze Arendt, których mogą użyć ludzie stosujący nieposłuszeństwo obywatelskie, jedynie wykorzystanie środków przemocy może usprawiedliwiać nazywanie ich „buntownikami”. Powszechnie bowiem przyjmowaną cechą charakterystyczną nieposłuszeństwa obywatelskiego jest niestosowanie przemocy. Nie jest więc ono rewolucją. Choć człowieka przejawiającego nieposłuszeństwo obywatelskie łączy z rewolucjonistą pragnienie zmiany świata, a zmiany, których chce dokonać mogą być radykalne, to jednak stosujący metodę nieposłuszeństwa obywatelskiego akceptują ogólną prawomocność systemu praw. Wiedzą jednak, że zmiana może być tylko rezultatem działania pozaprawnego. Całe ustawodawstwo - przypomina w tym miejscu Arendt - dotyczące pracy - prawo do układów zbiorowych, prawo do organizowania się i do strajku - poprzedzone zostało dziesiątkami lat gwałtownego nieraz nieposłuszeństwa wobec praw, które ostatecznie okazały się przestarzałe.

 Obywatel posłuszny

W społeczeństwach demokratycznych wykorzystanie nieposłuszeństwa obywatelskiego stanowi jednak pewien problem. Po pierwsze, przestrzeganie prawa jest w nich wartością samą w sobie. Często mówi się, że musimy przestrzegać prawa, ponieważ mamy prawo głosu. Wybieramy i zgadzamy się na decyzje większości. Ale - twierdzi Arendt - moralna treść idącej za tym zgody przypomina moralną treść wszystkich umów. Polega ona w szczególności na obowiązku ich dotrzymywania. Jesteśmy jednak zobowiązani dotrzymywać naszych obietnic pod warunkiem, że nie powstaną żadne nieprzewidziane okoliczności, oraz pod warunkiem, że nie jest złamana wzajemność, obecna we wszystkich przyrzeczeniach. Pogwałcenie tkwiącej w umowie społecznej wzajemności może być spowodowane np. przez niedotrzymanie przez władzę pierwotnych warunków. Wtedy, w miejsce dotychczas obowiązującej zgody, pojawia się prawo do wyrażania niezgody. Obywatele posłuszni prawom stosują obywatelskie nieposłuszeństwo.

Źródło: http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/173436.html

1. Wymień pięć warunków, jakie muszą zostać spełnione, aby działanie miało charakter obywatelskiego nieposłuszeństwa. (5 punktów)

1..................................................................................................................………………………...............................................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

2..................................................................................................................………………………...............................................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

3..................................................................................................................………………………...............................................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

4..................................................................................................................………………………...............................................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

5..................................................................................................................………………………...............................................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

2. Oceń, czy wydarzenia przedstawione na zdjęciu są obywatelskim nieposłuszeństwem. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do powyższego tekstu. (4 punkty)

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

Sz. P. Jan Szyszko

Minister Środowiska

ul. Wawelska 52/54

00-922 Warszawa

Szanowny Panie Ministrze,

Apelujemy do Pana o ochronę Doliny Rospudy i zachowanie jej w niezniszczonym stanie. Dolina Rospudy to piękny zakątek naszego kraju, słynący z obecności rzadkich, gdzie indziej niespotykanych storczyków oraz zwierząt - np. wilków, orłów i innych ptaków. Ze względu na swój naturalny charakter i urokliwy krajobraz rzeka jest oblegana przez kajakarzy i fotografików.

Niestety, miejsce to ma zostać bezpowrotnie zniszczone budową obwodnicy Augustowa, która stanowi część trasy ekspresowej Via Baltica. Ma zostać wyciętych ponad 26 tysięcy drzew, w torfowiska rzeki zostanie wbitych 480 pali, zniszczeniu ulegnie ponad 70 stanowisk najrzadszych gatunków ptaków. Posiadająca siedem form ochrony Dolina Rospudy chroniona jest również w ramach europejskiego systemu ochrony przyrody Natura 2000, dzięki czemu podlega szczególnym restrykcjom, jeśli chodzi o możliwości inwestowania na jego terenie. Sprawa stanowi więc precedens i jej finał będzie rzutował na rozstrzygnięcie podobnych przypadków w przyszłości.

Wiemy, że problematyczny odcinek drogi może zostać zbudowany parę kilometrów dalej omijając obszar chroniony. Liczymy na to, że nie pozwoli Pan doprowadzić do zniszczenia tego niezwykle cennego przyrodniczo miejsca.

Artur Barciś, Dariusz Basiński, Przemysław Borkowski, Dariusz Bugalski, Urszula Dudziak, Wojciech Eichelberger, i Joanna Eichelberger Jolanta Fraszyńska, Krystyna Giżowska, Krzysztof Grabowski, Krystyna Janda, O. Stanisław Jaromi, Tomasz Jastrun, Anna Maria Jopek, Marek Kamiński, Marek Kondrat, Małgorzata Kożuchowska, Jan Krenz, Zenon Kruczyński, Monika Luft, Wojciech Malajkat, Anna Mucha, Kazimierz Orłoś, Jurek Owsiak, Jacek Podsiadło, Krystyna Prońko, Julian Rose i Jadwiga Łopata, Agnieszka Rylik, Stanisław Sojka, Andrzej Stasiuk, Beata Ścibakówna, Jarosław Śmietana, Olga Tokarczuk, Grzegorz Turnau, Tomasz Zwierzchowski, Maciej Żurawski

http://www.pracownia.org.pl

3. Wymień sześć grup zawodowych, które zaangażowały się w obronę Doliny Rospudy. (2 punkty)

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

4. Oceń, czy osoby podpisane pod apelem można zaliczyć do jednej warstwy społecznej (jeśli tak to jakiej). Odpowiedź uzasadnij. (3 punkty)

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

.............................................................................................................................................………………………......................................

---