SYSTEM POLITYCZNY wg pro f. A. Łopatki - na system polityczny składają się trzy elementy:

1. Idee i wartości polityczne, które są w danym społeczeństwie szanowane, stosowane i przestrzegane. Wartości te przeważnie znajdują się w konstytucji np w konstytucji RP

• idea państwa demokratycznego,

• idea państwa prawa,

• idea państwa sprawiedliwości społecznej.

Wartością państw demokratycznych jest idea ludowładztwa, idea równości społecznej idea jedności lub podziału władzy. Idee są fundamentem życia politycznego państwa.

2. Instytucje i organizacje polityczne -wszystkie organiz., mające charakter polityczny, biorące udział w życiu polit.

-partie polityczne,

-związki zawodowe (związki zawodowe są polityczne ponieważ wywierają wpływ na partie).

-największą przymusową organizacją polityczną jest państwo.

Za ich pomocą społeczeństwo uczestniczy w życiu politycznym ponieważ jest organizowane przez te organizacje.

3. Normy polityczne -czyli normy, które obowiązują w życiu politycznym. Do norm politycznych zalicza się:

• część norm ustanowionych przez państwo (nie wszystkie normy ustanawiane są polityczne).

• normy, którymi kierują się org. polityczne np.: statuty czy regulaminy wyłaniania kandydatów do wyborów.

• normy życia zwyczajowego

System polityczny zawiera wszystko to co składa się na życie polityczne społeczeństwa.

KONSTYTUCJA - Constitutio - ustanawiać, urządzać.

Ustrój każdego nowoczesnego państwa opiera się na konstytucji. Nie mają jej monarchie absolutne, gdyż nie pozwala na to doktryna- pełnia władzy należy do panującego. Konstytucji nie ma także w krajach, gdzie władze sprawują ludzie, którzy doszli do władzy w wyniku zamachu stanu.

Konstytucja to dosłownie akt prawny, który traktuje o ustanowieniu i urządzeniu państwa. Jest stanowiona w szczególnym trybie i ma szczególna treść.

Tryb szczególny - oznacza, że musi być szczególne kworum i większość. Aby uchwalić ustawę, potrzeba 50% + l głos natomiast aby uchwalić konstytucje, potrzeba 2/3 lub ¾ głosów. Konstytucja jest stanowiona szczególną większością, gdyż chodzi o to, aby konstytucji nie zmieniać i uzupełniać za każdą zmianą rządu.

Szczególna treść -konst. pisze się w sposób uroczysty, przy pomocy konstrukcji, która nadaje doniosły charakter.. Należy zwrócić uwagę, że jest to akt ogólnikowy.

Szczególna systematyka-pisze się wg.określonego porządku,wg.określonej kolejności: większość:preambuła(deklaracja woli ustrojodawczej),1.omówienie ustroju Polit.2.ust®ój gospodarczy,3.i (kolejne:prawa,wartości i obowiązki),kolejne:organizacja i zaaday funkcjonowania władz.ostatni:określone sposoby zmiany konst.

Szczególna moc: akt prawa najwyższego rzędu, o najwyższej mocy(pozostałe muszą być podporządkowane)

Szczególna ochrona: w wielu państwach do ochrony powołuje się wyspecjalizowane organy państwa(sądy szczególnego rodzaju, sądy konstytucyjne, trybunały)

Konstytucje wg roznych kryteriow dzieli się :

I. biorąc pod uwagę czas obowiązywania i zawartość należy wyróżnić konstytucję pełna i małą

Konstytucja pełna przyjmowana jest na czas nieokreślony, powinna określać 5 następujących spraw:

1/ Ustrój społeczno polityczny - preambuła lub l rozdział - wyliczenie zasad idei i wartości

2/ Ustrój społeczno-gospodarczy - wyliczenie zasad na których ma się opierać gospodarka

3/ a) Prawa obywatelskie wynikają z prawa stanowionego. -mamy możliwość wyboru sposobu zachowywania się. W sytuacji konfliktowej na obywatelu ciąży obowiązek wskazania normy prawnej, z której prawo wynika.

b) Wolności obywatelskie nie wynikają z prawa stanowionego, lecz mogą być przez to prawo ograniczane, - mamy możliwość wyboru postępowania (korzystamy z nich lub nie), a w sytuacjach konfliktowych na organach państwowych ciąży obowiązek wskazania normy prawnej, z której ograniczenie wolności wynika.

c) Obowiązki obywatelskie muszą wynikać z prawa stanowionego- nie ma możliwości wyboru sposobu postępowania. W sytuacji konfliktowej to na organie państwowym ciąży obowiązek wskazania normy prawnej, z której dany obowiązek wynika.

4/ Organizacja i zasady funkcjonowania najwyższych władz państwowych - Konstytucja określa do kogo należy władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Jak są te organy powoływane, jakie mają kompetencje oraz jakie relacje zachodzą miedzy tym organem a obywatelem.

5/ Przepisy o zmianie konstytucji - Każda konstytucja pełna określa tryb zmiany konstytucji i warunki jakie trzeba spełnić żeby konstytucje zmienić.

Konstytucja mała-przyjmowana jest zawsze na czas określony, więc ma zawsze tymczasowy charakter (przyjmowana jest na czas do uchwalenia konstytucji pełnej). Określa z reguły tylko organizacje i sposoby funkcjonowania najwyższych władz państwowych. W Polsce konstytucja mała była uchwalana 3 razy: 1919 r. do uchwalenia konstytucji marcowej 1947 r. do uchwalenia konstytucji z 1952 r. 1992 r. do uchwalenia konstytucji z 1997.

II. biorąc pod uwagę tryb stanowienia możemy wyróżnić konstytucje sztywną i elastyczna.

Konstytucja sztywna- to taka, której tryb stanowienia i zmiany jest bardzo czasochłonny i trudny do przeprowadzenia. Różni się w sposób zasadniczy od trybu stanowienia ustaw zwykłych. Za najbardziej sztywne konstytucje uznaje się te, które się stanowi i nowelizuje w drodze referendum. Do tej grupy należš konstytucje państw skandynawskich, Szwajcarii, Japonii.

Konstytucje elastyczne - to takie, której tryb zmiany nie różni się lub prawie nie różni się od trybu stanowienia ustaw zwykłych. Taką konstytucja jest brytyjskie prawo konstytucyjne, gdzie nie ma rozgraniczenia uchwalenia ustaw zwykłych i konstytucyjnych.

III. biorąc pod uwagę treść konstytucji możemy konstytucje podzielić na ogólnikowe i szczegółowe.

Najbardziej ogólnikową jest konstytucja Stanów Zjednoczonych, a na przeciwnym biegunie znajduje się bardzo szczegółowa konstytucja Szwajcarii.

DEMOKRACJA

W ustroju demokratycznym społeczeństwo ma wpływ na treść uchwalanych ustaw państwowych. Wpływ ten może być:

- pośredni (za pośrednictwem wybieranych przez nas urzędników państwowych),. Obywatele mają wpływ na skład władz państwowych. Nie ma demokracji bez wolności mediów, lecz należy media. Muszą być pluralistyczne.

- bezpośredni -referendum wywodzi się od łacińskiego słowa referendare (odwołanie się). Organ, który referendum rozpisuje odwołuje się do opinii lub woli obywateli. Biorąc pod uwagę, przedmiot referendum należy wyróżnić:

• referendum opiniodawcze - to takie gdzie społeczeństwo przez głosowanie ma wyrazić opinię na jakiś temat W historii Polski odbyły się -w 1946 (3 x tak); 1986 (w sprawie projektu reform gospodarczych);

• referendum prawodawcze - to takie, w którym pod głosowanie ludowe oddaje się gotowy projekt aktu prawnego w 1996 zatwierdzenie konstytucji.

• inicjatywa ludowo-ustawodawcza - polega na tym, że określona w konstytucji liczba obywateli ma prawo zgłosić pod obrady parlamentu projekt zmiany konstytucji lub ustawy zwykłej.

• zgromadzenie ludowe - jest to zanikająca forma demokracji bezpośredniej. Polega na tym, że zbiera się ogół pełnoprawnych obywateli w wyznaczonym miejscu i czasie, aby ustanawiać prawa i dokonywać wyboru egzekutywy, która wcieli je w życie. Za pomocą zgromadzenia ludowego najpełniej urzeczywistniła się demokracja, w dawnej Polsce rolę taką pełniły sejmiki szlacheckie. Obecnie z tej formy demokracji bezpośredniej korzysta się w Szwajcarii , w trzech kantonach odbywają się w pierwszą niedzielę maja na łące tzw. Majówki). W Wielkiej Brytanii są też zgromadzenia w parafiach ( gdzie nie ma rady gminy). Parafia -najważniejsza jednostka administracji kraju -część hrabstwa -władza należy do ogółu w małych liczebnie parafiach , w dużych do rad parafialnych.

SYSTEMY WYBORCZE:

I. Czteroprzymiotnikowy system prawa wyborczego (system większościowy):

a) zasada powszechności - ta zasada określa kto jest uprawniony do udziału w wyborach oraz określa jakie warunki trzeba spełnić aby mieć prawo wyborcze. Kiedyś powszechność ograniczały cenzusy (majątkowy, płci, rasowy, zawodowy, zamieszkania, polityczny). Zasada ta nie wymaga aby wszyscy obywatele uczestniczyli w wyborach. Bez naruszenia zasady powszechności można wyłączyć osoby uznane prawnym orzeczeniem sądu za częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnione w zakresie praw polit. oraz osoby skazane na utratę tych praw.

b) zasada równości ma dwa znaczenia:

- formalne - każdy wyborca ma jeden głos lub te sama liczbę głosów.

- materialne - jeżeli siła głosu każdego wyborcy jest taka sama

3. zasada bezpośredniości lub pośredniości

-w.są bezpośrednie wówczas gdy każdy wyborca oddaje swój głos bezpośr na kandydata ubiegającego się o wybór,

-w.są pośrednie gdy wyborcy wybierają elektorów, a dopiero ci głosują na kandydatów ubiegających się o wybór, d) zasada tajności - w. są tajne jeżeli nie ma prawa ani możliwości sprawdzenia w jaki sposób wyborca głosował..

W jednych krajach tajność jest prawem, a w innych obowiązkiem. e) zasada większości- określa sposób ustalania wyników wyborczych. W świetle zasady większości mandat dostaje

kandydat, który dostaje większość głosów. Wyróżniamy rodzaje większości:

• względną- gdy kandydat uzyskuje najwięcej głosów nawet jeśli jest to mniej niż połowa. (Zaletą jest to, że zawsze dają ostateczny wynik. Wadą natomiast jest to, że mandat otrzymuje kandydat na którego głosowało mniej niż 50% wyborców).

• bezwzględną to co najmniej 50 % plus l głos (Zaleta jest to, że mandat otrzymuje kandydat na którego głosowało więcej niż 50%wyborców. Wadą natomiast to jest, że wybory często trzeba powtarzać),

• kwalifikowaną- jest to specjalna większość np.: 2/3; 3/5 lub ¾ głosów.

System większościowy służy tworzeniu się silnych partii lub systemów dwupartyjnych, chociaż może się też zdarzyć, że partia, która otrzymała większość głosów otrzyma mniej mandatów ponieważ są to okręgi jednomandatowe gdzie zwycięzca bierze wszystko.

II. Pięcioprzymiotnikowe prawo wyborcze:

1. zasada powszechności,

2. zasada tajności,

3. zasada równości- formalnie i materialnie,

4. zasada bezpośredniości lub pośredniości,

5. zasada proporcjonalności - polega na tym, że mandaty rozdziela się między zgłoszone listy kandydatów proporcjonalnie do liczby zdobytych głosów. Metoda ta promuje system wielopartyjny

W Polsce w ten sposób dzieli się mandaty w wyborach do sejmu, rad gmin i powiatów oraz do sejmików woj.-okręgi są wielomandatowe. Ażeby proporcjonalnie rozdzielić mandaty stosuje się kilka technik. Najbardziej popularna

jest zasada d'Hondta, wg. której liczbę głosów jaką oddano na poszczególne listy kandydatów dzielimy przez kolejne liczby naturalne (zazwyczaj przez taką liczbę ile mamy mandatów). Otrzymane w ten sposób iloczyny porządkujemy od najwyższego do najmniejszego, a mandaty przydzielamy tym listom przy których ilorazy są największe.

8 mandatów	I Okręg	II okręg	III okręg	IV okręg	V okręg
Ilorazy	20(m3)	28(m2)	12(m2)	34 (m1)	16 (m5)	/:1
Głosów	10	14(m2)	6	17(m4)	8	/:2
	6,6	9,3	4	11(m8)	5,3	/:3
	5	7	3	8,5	4	/:4
	4	5,6	2,4	6,8	3,2	/:5
	3,3	4,6	2	5,6	2,6	/:6
	2,9	4	1,7	4,9	2,3	/:7
Liczba	2,5	3,5	1,5	4,25	2	/:8
mandatów	1	2	1	3	1

Wybory proporcjonalne sprzyjają systemowi wielopartyjnemu.

W większości państw udział obywateli w wyborach jest prawem (obywatel może głosować,ale nie musi). Są również kraje demokratyczne gdzie wybory są obowiązkiem obywatelskim. Takie kraje to: Szwecja, Włochy, Grecja, Turcja i kraje Beneluxu. Wybory kończą się zawsze rozdaniem mandatów, których wyróżniamy dwa rodzaje:

• mandat wolny - to taki gdzie poseł w trakcie trwania kadencji nie jest związany z instrukcjami wyborców i nie może być przez nich odwołany.

• mandat imperatywny - to taki gdzie poseł w trakcie trwania kadencji jest związany z instrukcjami wyborców, a w przypadku gdy wolą wyborców się nie kieruje może zostać odwołany przed upływem kadencji. Taki system obowiązuje w niemieckim Bundesracie gdzie przedstawiciel danego landu musi popierać politykę landu, z którego został wyłoniony. Podobne mandaty istniały także w PRL, ale pierwsze odwołanie posłów odbyło się dopiero podczas obrad sejmu kontraktowego, gdy Solidarność zaczęła odwoływać swoich niezdyscyplinowanych posłów po prezydenckim zwycięstwie gen. Jaruzelskiego

Kontrowersyjną sprawą są zawsze pieniądze w polityce, a zwłaszcza finansowanie kampanii wyborczych. Niepokojące jest, że koszty kampanii rosną dlatego istnieje realne zagrożenie uzależnienia polityki od wielkich koncernów przemysłowych. Aby „odpracować” te pieniądze partia rządząca musi się swoim sponsorom odwdzięczyć (np.wcześniejsza informacja o zmianie prawa- taryfa celnej itp.) W obronie przed takim obrotem sprawy państwa demokratyczne podejmują działania, których celem jest kontrola pieniędzy partyjnych. Do tej pory najbezpieczniejszym sposobem finansowania życia politycznego jest finansowanie z budżetu (na taki krok najszybciej zdecydowały się Niemcy). Jeżeli chcemy poprzeć finansowo kandydata musimy zwrócić uwagę jakie on posiada cechy. Idealny kandydat powinien być:

- lojalny - powoduje to, że po wygranych wyborach odwdzięczy się,

- powinien mieć dobrą prezencję,

- powinien być osobą medialną, dobrym mówcą - np. nie może go peszyć kamera,

- dobrze by było gdyby by człowiekiem sukcesu, a najlepiej jeżeli sukces osiągnął wychodząc z sytuacji kryzysowej,

- nie powinien być osobą samotną - najlepiej jak ma poukładana sytuację rodzinną,

- powinien być optymalnie wykształcony - wykształcenie jest tu pojęciem względnym,

- powinien być wierzący ale nie nawiedzony.

PARTIA POLITYCZNA to każda organizacja społeczna bez względu na nazwę spełniająca warunki:

1./ jest organizacją dobrowolną to znaczy nie ma przymusu wstąpienia do danej organizacji

2./ posiada program, który integruje członków - ma swoja wizję działania,

3./ dąży do zdobycia lub utrzymania władzy.

Funkcje partii politycznych:

- kształtowanie opinii i postaw, partie oddziaływają na społeczeństwo kształtując opinie i postawy obywateli,

- funkcja wyborcza - polega na tym, że partie polityczne tworzą programy wyborcze. Funkcja ta polega także na tym, partie dokonują wstępnej selekcji kandydatów rejestrowanych do wyborów. Nie zawsze są to członkowie danej partii, ale mogą to być znane osoby z życia publicznego, które sympatyzują z daną partią.

- funkcja rządzenia- polega na tym, że partia, która wygrywa wybory staje się autorem programu dla państwa. W ten sposób program partii staje się programem narodu. Po dojściu do władzy dana frakcja dokonuje podziału „łupów” czyli obsadza najwyższe urzędy w państwie

Wg różnych kryteriów partie możemy podzielić na:

I. - ze względu na strukturę organizacyjną:

1./ p. masowe - opierają swoją działalność na „masie” zarejestrowanych członków. Każdy z nich jest zobowiązany podporządkować się dyscyplinie, opłacać składki, działać w komórce partii, które tworzy się na możliwie najniższym szczeblu podziału administracyjnego. W partii takiej oprócz kierownictwa centralnego stale działa rozbudowana struktura terenowa. Partie te dążą by strukturę terenowa dostosować do potrzeb kampanii wyborczej. W Polsce mamy do czynienia tylko z partiami masowymi (min 1000 członków).

2./ p. kadrowe - nie maja członków, a swoja aktywność opierają, na zwolennikach, których się nie rejestruje. Zwolennicy są bardzo luźno związani z partią. Nie ma w tego typu partiach składek, dlatego partie te utrzymują się z darowizn lub działalności gospodarczej. Nie istniejš komórki terenowe tylko stale działające władze centralne. Najbardziej znane partie kadrowe to amerykańskie partie demokratów i republikanów. Partie nielegalne przyjmują często postać kadrową.

II. - ze względu na typ członkostwa:

1./ p .indywidualne - członków rekrutuje się w drodze zgłoszenia przez nich woli w trybie indywidualnym.

2./ p. zbiorowe- to federacje różnych organizacji społecznych, których członkowie wstąpili do nowej partii razem ze swoimi związkami. Brytyjska partia pracy łączy oba typy członkostwa. Z 5 mln. członków tylko 500 tyś. wstąpiło do partii indywidualnie. Reszta członków jest zbiorowa gdyż członkami tej partii są przez swoje związki zawodowe.

III..- ze względu na założenia ideowo-programowe:

1./ p. lewicowe dzielimy na:

-partie skrajnie lewicowe-to partie maoistowskie (Czerwoni Kmerzy, Świetlisty Szlak), trockistowskie, anarchistyczne oraz niektóre panie komunistyczne. Skrajna lewica wyróżnia się przekonaniem o wyjątkowej misji jaką ma do spełnienia (pewnego rodzaju mesjanizm), akceptacja skrajnych metod działania (odrzucają legalizm, a więc cel uświęca środki), wojowniczy antyklerykalizm, niechęć do instytucji państwa.

-partie socjalistyczne i socjaldemokratyczne - cieszą się dużą popularnością w Europie i Ameryce Łacińskiej. Ich sztandarowe hasło to wolność (polityczna i ekonomiczna), równość (równość szans), bezpieczeństwo. Partie tego typu zerwały z marksizmem w latach 50-tych i odrzuciły hasło nacjonalizacji, ale uważają, że wszystkie formy własności mogą być efektywne, akceptują umiarkowany interwencjonizm państwowy.

-partie pacyfistyczne i ekologiczne - te dwa typy partii posiadają wspólny mianownik - działają wśród lepiej wykształconej młodzieży, największą wartością jest wolność jednostki (pacyfiści zagrożenie jednostki widza w służbach mundurowych, natomiast ekolodzy w degradacji środowiska naturalnego), nie dążą do umasowienia za wszelką cenę, ekscentryczne metody działania.

2./ p. centrum - wyróżniajš się tym, że mogą tworzyć koalicje rządzące z lewicą i prawicą, mają także eklektyczne programy (z reguły maja prawicowe programy polityczne i lewicowe programy ekonomiczne). Dla partii centrum największą wartością jest rodzina (tak jak dla prawicy, gdyż dla lewicy jednostka), akceptują interwencjonizm państwowy, uważają, że wszystkie formy własności są dobre.

• partie ludowe - skupiają ludność związana z wsią, są przeciwne integracji europejskiej

• chrześcijańska demokracja - cieszy się. dużym poparciem w Europie i Ameryce Łacińskiej, stosunkowo często dochodzi do władzy. Partie te dzielą się na katolickie (bawarska CSU), protestanckie i mieszane (CDU)

3./ p. prawicowe:

- partie liberalne i neoliberalne - partie te działają na programie prawicy i centrum, charakteryzuje je pewnego rodzaju elitaryzm, wyróżnia je przekonanie o wyższości własności prywatnej. Dla tych partii dużą wartością jest jednostka i jej wolność, głównie polityczna i ekonomiczna. Są przeciwne rozbudowanym programom społecznym i interwencjonizmowi państwowemu. Stałym hasłem wyborczym jest obietnica obniżenia podatków. Zdecydowanie opowiadają się za integracją europejską, a globalizację traktują jako nieunikniony proces.

- partie konserwatywne - największa, wartością jest rodzina, dużą wagę przywiązują do tradycji narodowej, z rezerwą podchodzą do integracji i globalizacji. Obawiają się, że na skutek tego ucierpią tradycje. Nie są przeciwni rozwojowi społecznemu, ale ma on być przemyślany i umiarkowany.

- partie narodowe- stałe hasło programowe to równouprawnienie narodów, każdy naród ma prawo do własnego państwa, największa wartością jest rodzina, głoszą, że skupiają całe społeczeństwo, unikają sporów ideologicznych. Partie tego typu cieszą się dużą popularnością w okresie walki i odbudowy państwowości

- partie skrajnie prawicowe- możemy tu wyróżnić ugrupowania nacjonalistyczne, klerykalne, faszystowskie, neofaszystowskie. Skrajną prawicę wyróżnia akceptacja skrajnych metod działania, przekonanie o wyjątkowej misji jaką mają do spełnienia, klerykalizm. Wśród tych ugrupowań dużą popularnością cieszą się nacjonaliści. Ich elektoratem są słabo wykształceni wyborcy (Front Narodowy we Francji uzyskał 15% głosów)

• Typy systemów partyjnych

System partyjny to mechanizm współdziałania lub rywalizacji ogółu partii politycznych działających w danym państwie. Ze względu na ilość partii zdolnych do sprawowania władzy wyróżniamy:

1. systemy wielopartyjne - legalnie działa wiele partii politycznych, ale żadna z nich nie może zdobyć w wyborach ponad połowy mandatów w parlamencie, koniecznych do samodzielnego sprawowania władzy. System ten prowadzi do rządów koalicyjnych. Koalicje powstają w oparciu o umowy koalicyjne, które określają program rządu koalicyjnego, podział stanowisk w państwie, sposób współdziałania na forum parlamentu. Partie muszą się zobowiązać, że zdyscyplinują swoich posłów aby głosowali za propozycjami rządowymi.

-s. rozbicia wielopartyjnego-do stworzenia większości potrzeba wielu partii politycznych (np:Włochy)

-s. wielopartyjny- dwublokowy -(Francja) władza dzieli się na dwa bloki lewice i prawicę, (brak centrum). Małe partie polaryzują się na dwóch biegunach, przy ordynacji większościowej tylko w ten sposób można dostać się do parlamentu

- s. wielopartyjny- kooperacji partii -(Szwajcaria) wszystkie liczące się partie rywalizują ze sobą przy wyborach, natomiast po wyborach wszyscy współpracują.

2. system dwupartyjny -legalnie działa wiele partii politycznych, ale tylko dwie są na tyle wpływowe, że mogą naprzemiennie zdominować parlament i utworzyć samodzielny rząd. Istnieje legalna opozycja zawsze jednak jest to partia, która wybory przegra. System ten wzmacnia ordynacja czteroprzymiotnikowa.

3. system partii dominującej -legalnie działa wiele partii politycznych ale tylko jedna z nich jest na tyle duża i wpływowa, że wygrywa kolejne wybory i od dłuższego czasu nieprzerwanie sprawuje władze. Istnieje legalna opozycja, tworzą ją partie skłócone ze sobą , które nie są w stanie stworzyć wspólnej siły aby pokonać partię dominującą. System ten mamy w Meksyku od 1919 r rządzi ta sama partia Rewolucyjna, jest to partia bardzo skorumpowana i w momencie utraty władzy jej liderzy mogą zostać rozliczeni. Taki system jest również w Japonii od lat 40 rządzi partia liberalno demokratyczna, oraz w Korei Południowej. System ten sprzyja rozwojowi korupcji, jest niezdrowy także dla samej partii. ponieważ nie są wymieniane elity polityczne.

4. system monopartyjny -legalnie działa tylko jedna partia polityczna, ona sprawuje władze, nie ma legalnej opozycji i legalnej rotacji u władzy (ChRL, Korea Płn, Kuba, Wietnam, Indie, Syria, w wielu krajach afrykańskich).

W PRL-u system partii hegemonicznej (istniały inne ZSL, SD). Wszystkie legalne partie godziły się na hegemoniczną rolę partii robotniczej.

• FORMY PAŃSTWA

• Typy ustrojów państwowych

I. wg kryterium ustroju terytorialnego:

1. państwa unitarne - to państwo bardziej scentralizowane, istnieje tam jednolity ustrój administracji lokalnej. Wszyscy obywatele mają taki sam zakres praw, wolności i obowiązków. Są kraje unitarne na terenie, których istniejš jednostki autonomiczne.

2. państwa złożone - związek suwerennych państw, które zrzekły się tylko części swych praw na rzecz władz związkowych. Podmioty mają wszystkie cechy państwa. Kraje związkowe z formalnego punktu widzenia są dobrowolnymi członkami związku.

-konfederacja -luźny związek państw, którego organy nie są zbyt rozbudowane i który zawiązuje się w celu realizacji jakiegoś konkretnego sprecyzowanego zadania.

- federacja - to państwo związkowe, którego organy są rozbudowane i które realizuje wiele wspólnych dla podmiotów zadań.

- unia personalna -związek państw połączonych wspólną głową państwa (GBR +państwa o statucie dominium)

- unia realna - związek państw połączonych wspólna głową państwa i innymi wspólnymi instytucjami.

II. wg kryterium podziału administracyjnego

a) dwustopniowy podział administracyjny (Norwegia, Wielka Brytania)

b) trójstopniowy podział administracyjny (Polska, Niemcy, Francja)

III. wg kryterium głowy państwa

a) monarchie - na czele stoi dziedziczny lub elekcyjny władca sprawujący swój urząd dożywotnio. Monarchie można podzielić ze względu na zakres władzy monarchy na :

- absolutne - władza nie jest niczym ograniczona, istniejš tylko wskazania religijne

- konstytucyjne - władza jest ograniczona konstytucja (Maroko, Jordania)

- parlamentarne - władza jest ograniczona konstytucją oraz organami parlamentarnymi

b) republiki -na czele stoi prezydent lub organ kolegialny, który sprawuje swój urząd przez określona w konstytucji kadencję.

IV. wg kryterium reżimu politycznego

a) demokratyczne -władza ludu, wolne wybory, wolność mediów itd.

b) autorytarne -reżim polityczny ogranicza prawa i swobody polityczne, cenzura polityczna, ograniczenia wolności stowarzyszeń, wolności słowa, prasy itp. w innych sferach panuje względna wolność. Reżim autorytarny stara się kontrolować i ograniczać działalność opozycji. Kontrola mediów publicznych ogranicza ich działanie kontrolne.

c) totalitarne - reżim kontroluje wszystkie sfery życia społecznego, wprowadza gospodarkę planowa itd. Ustrój Korei Północnej opiera się na komunach ludowych ok. 100 członków. Na czele stoi przewodniczący, który troszczy się o swoich podopiecznych. Z reguły jest to były policjant lub wojskowy.

V. wg wzajemnych relacji miedzy najwyższymi organizacjami państwa

1. Ustrój oparty na zasadzie jedności władzy

1) parlamentamo-komitetowy. Zwolennicy tej koncepcji jedności władzy uważają, że pełna władza powinna być w rękach parlamentu, bo tylko on jest wybierany w powszechnych wyborach, a jego skład jest najlepszym odzwierciedleniem woli suwerena (narodu).Wszystkie pozostałe organy powinny być parlamentowi podporządkowane. Koncepcja to opiera się na przekonaniu o omnipotencji (wszechmocy) parlamentu. Twórcą tej koncepcji jest J. J. Rousseau. Taki ustrój mamy w Szwajcarii. Ustrój Szwajcarii nazywamy ustrojem parlamentamo- komitetowym lub rządami zgromadzenia. Rząd w Szwajcarii nie jest organem samodzielnym tylko komitetem parlamentu. Przewaga parlamentu sprowadza się do:

-parlament powołuje wszystkie organy państwowe,

-parlament wyznacza zadania wszystkich organów państwowych -może kontrolować ich działalność.

Był to także ustrój byłych KDL w tym PRL. Ustrój ten kraje socjalistyczne zawdzięczają Leninowi, który kilka lat spędził w Szwajcarii.

B) Ustroje oparte na zasadzie podziału władzy. Wg Monteskiusza („O duchu praw”) władza państwowa powinna być podzielona na:

- władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą,

- władze te powinny być sobie równe,

- władze powinny być wyraźnie od siebie oddzielone, kompetencyjnie nie powinny się pokrywać, jeden organ nie powinien mieć całej władzy,

Władze powinny wzajemnie się ograniczać, hamować i kontrolować.

Na trójpodziale opierają się ustroje:

1) parlamentarno-gabinetowy -władzę ustawodawcza sprawuje parlament. Głowa państwa jest dziedziczny monarcha lub prezydent wybierany przez parlament lub specjalne zgromadzenie. Rząd jest powoływany przez głowę państwa w składzie, który zostanie zaakceptowany przez większość parlamentarną. Nie ma zakazu łączenia funkcji między parlamentem a rządem. Prawo inicjatywy ustawodawczej należy do posłów, głowy państwa i do rządu. Głowa państwa na ogół nie ma prawa weta. W tym ustroju mamy dwa rodzaje odpowiedzialności jaką ponoszą urzędnicy:

1. Odpowiedzialność konstytucyjną -ponoszą wszyscy urzędnicy państwowi z tytułu naruszenia prawa ale takiego, które nie jest przestępstwem w świetle obowiązujących kodeksów. O. K zajmują się sądy specjalne (w Polsce Trybunał Stanu).

2. Odpowiedzialność polityczna jest to odpowiedzialność za kierunek polityki i ponosi ją rząd i poszczególni ministrowie przed parlamentem. Aby pociągnąć rząd do O. P. składa się na forum parlamentu wniosek o wotum nieufności. Taki wniosek w zależności od państwa może wnieść poseł lub grupa posłów (w Polsce 46). Wniosek taki oznacza żądanie ustąpienia rządu lub ministra, z tego tytułu że zawiódł oczekiwania posłów i nie prowadził polityki zgodnej z ich oczekiwaniami. Jeżeli wotum zostanie przyjęte to minister lub rząd musi ustąpić. Złożenie przez rząd dymisji nazywamy przesileniem gabinetowym trwa ono od ustąpienia jednego do utworzenia nowego rządu. Częste przesilenia gabinetowe źle wpływają na funkcjonowanie państwa. Istnieje również wotum zaufania, które jest pewnego rodzaju przeciwieństwem wotum nieufności. Rząd z tym wnioskiem zgłasza się do parlamentu chcąc sprawdzić czy ma poparcie większości. Jeżeli parlament nie poprze wotum zaufania to rząd musi podać się do dymisji. Z taki wnioskiem występuje każdy nowo powołany rząd. Debata nad wnioskiem zaufania zaczyna się od expose premiera, który przedstawia program i linie polityczną rządu. Debata ta kończy się głosowaniem, jeżeli wotum zostaje uchwalone to rząd zaczyna funkcjonować w przeciwnym razie poddaje się do dymisji. W tym ustroju mogą funkcjonować 3 rodzaje rządów:

-rządy większościowe - zawsze dąży się do utworzenia takiego rządu, który posiada 50% + 1 głos w parlamencie,

-rządy mniejszościowe - sytuacja taka powstaje gdy rząd dysponuje mniejszą ilością głosów niż 50% + l,

-rząd fachowców -tworzone w sytuacjach kryzysowych gdy żadna partia nie chce wziąć na siebie odpowiedzialności za losy państwa.

2) prezydencki - opiera się na trójpodziale władzy. Wykształcił się w USA gdzie do dziś funkcjonuje w czystej formie. Model ten jest bardzo popularny w obu Amerykach, Azji. Wiele krajów w których panuje ustrój parlamentarno-gabinetowy ewaluuje w kierunku ustroju prezydenckiego. W ustroju tym mamy jednostronną egzekutywę bo pełnie władzy wykonawczej posiada prezydent, który jest jednocześnie głową państwa, szefem rządu i naczelnym dowódcą sił zbrojnych. Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych. System ten wyróżnia się bardzo zdecydowanym rozdziałem władzy ustawodawczej i wykonawczej, prawo inicjatywy ustawodawczej ma parlament, prezydent nie może rozwiązać parlamentu i wyznaczyć daty wyborów, która ustalona jest w ustawie (w USA pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada roku parzystego), członkowie rządu nie mogą być posłami (zakaz łączenia funkcji), prezydent ma prawo weta, nie ponosi odpowiedzialności politycznej. Zakres odpowiedzialności ministrów określa prezydent. Główna zaletą tego systemu jest uniezależnienie egzekutywy od gier partyjnych.

3) semiprezydencki (półprezydencki) -ustrój występujący w kilku krajach europejskich (Francja, Finlandia, Polska, Ukraina, Rosja). Charakteryzuje się on tym, że posiada cechy systemu parlamentamo-gabinetowego i prezydenckiego. Występuje dwuczłonowa egzekutywa (prezydent i rząd), rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, ma prawo inicjatywy ustawodawczej, występuje zakaz łączenia funkcji parlamentarzysty i czł. rządu, głowa państwa ma prawo weta, rozwiązania parlamentu i wyznaczenia daty wyborów, występuje wyraźny podział funkcji. Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych.

4) parlamentamo-kanclerski oparty jest na trójpodziale władzy. Wyróżnia się on szczególna pozycją ustrojową szefa rządu czyli kanclerza. Pozycja ta sprowadza się do:

-szefa rządu wybiera parlament,

-program rządu jest programem kanclerza,

-ministrowie ponoszą odp. Polit. przed kanclerzem, a kanclerz przed parlamentem,

-zakres odpowiedzialności ministrów określa kanclerz,

-głowa państwa odgrywa wyłącznie rolę reprezentacyjną ,(prezydent w Austrii i Niemczech jest ograniczony kontrasygnaturą)

konstruktywne votum nieufności- wniosek o odwołanie kanclerza musi być połączony z wnioskiem o przyjęcie nowego kanclerza, głosowanie o votum nieufności jest jednocześnie głosowaniem.

• WŁADZA SĄDOWNICZA

W ustrojach opartych na trójpodziale władzy władza sądownicza jest trzecią władzą niezależną od dwóch pozostałych. Sądy w każdym państwie dzieli się na

• sądy orzecznictwa powszechnego,

• sądy szczególne.

Zasady ustroju sądów:

1/ zasada niezawisłości sądów - sądy kierują się w postępowaniu tylko obowiązującym prawem i własnym sumieniem. Gwarancją niezawisłości sądu są:

- zasada nieusuwalności sędziów - sędziego nie można usunąć z urzędu jeżeli wyda wyrok, który się nie spodoba. Gwarancją nieusuwalności jest: zasada dożywotności sędziego

2/ zasada instancyjności - sądy działają z reguły w 3 lub 2 instancjach,

3/ obowiązek rozpatrywania spraw z udziałem czynnika społecznego. W Polsce tym elementem są ławnicy. Należą do składu orzekającego, pomagają wydać sprawiedliwy wyrok. W USA wyróżniamy wielka ławę przysięgłych -36 osób i małą ławę przysięgłych -12 osób + 2 a nawet 3 sędziów zapasowych,

4/ zasada kontradyktaryjności - obowiązek rozpatrywania spraw z udziałem oskarżonego i obrony. Jeżeli jakiś groźny przestępca nie stawia się przed sąd a trzeba go osądzić, sprawa toczona jest w systemie zaocznym. Wybiera się obrońcę z urzędu i wtedy on broni go w trybie zaocznym (tak toczyła się sprawa płk Kuklińskiego).

5/ zasada jawności postępowania - sąd nie ma nic do utajnienia przed społeczeństwem, jednak może wykluczyć jawność jako wyjątek od tej zasady jeżeli:

-mogą zostać ujawnione tajemnice państwowe,

-w obawie zgorszenia społ.,

-gdy istnieje możliwość upokorzenia jednostki np. zeznania poszkodowanego o gwałt.

-niekiedy sprawy rozwodowe .

5/ prawo do obrony -nie można go nikomu odmówić. Oskarżony może sam się bronić (patrz Bagsik), może go bronić osoba wyznaczona przez oskarżonego, jeżeli go nie stać ma prawo do adwokatem z urzędu.

6/ obowiązek przeprowadzenia postępowania dowodowego - wina musi być udowodniona, nawet gdy ktoś przyzna się. do winy np.: psychicznie chory lub ktoś podstawiony. Z obowiązku tego zrezygnowano w Związku Radzieckim w latach 30-tych. Wtedy to radzieckie sądy zwiększyły wydajność. Zasadę, te wprowadził Andriej Wyszyński,

7/ zasada kolegialności - sady działają w zespole kolegialnym (najmniej l sędzia + 2 ławników). Gdy wyroku nie da się. jednogłośnie uchwalić następuje votum separatum jest to zgłoszenie sędziego w protokole gdy radykalnie nie zgadza się. z wyrokiem.

Prawo powoływania sędziów jest prerogatywą głowy państwa, kandydatury podaje Krajowa Rada Sądownicza.

• STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI PÓŁNOCNEJ

Jest to państwo federalne. Składa się. z 50 państw-stanów i dystryktu federalnego Waszyngton. Najmłodszym stanem są Hawaje, a w kolejce czeka Puerto Rico. Każdy stan ma atrybuty państwa. Na terytorium którego strzeże przestrzegania własnych praw (np: przed szeryfem z innego stanu). Terytoria stanów zostały wyznaczone umownie. Każdy Amerykanin jest obywatelem Stanu i ob. USA jako federacji. Każdy Stan ma własną konstytucję i odrębny system prawny i system organów państwowych. Ustroje poszczególnych Stanów są prawie zunifikowane. opierają się on na trójpodziale władzy.

-Władza ustawodawcza należy do Kongresu, który jest 2 izbowy (tylko w Nebrasce legislatywa jest jedno izbowa). Składy kongresów są wybierane w wyborach powszechnych.

-Władza wykonawcza należy do Gubernatora wybieranego w wyborach powszechnych na 2 lub 4 lata w zależności od stanu (zawsze w latach parzystych). Gubernator jest głową państwa-stanu, jest szefem rządu i gwardii narodowej. Organem doradczym i wykonawczym gubernatora jest stanowy gabinet, który składa się z systemu departamentów. Razem z gubernatorem wybiera się. wice gubernatora, który przewodniczy w jednej z izb stanowych.

Sądownictwo stanowe jest bardziej rozbudowane niż w Polsce:

• sędzia pokoju - wybierany jest spośród mieszkańców danego miasteczka czy wsi. Sędzia ten nie musi znać się na prawie. Prowadzi on sprawy cywilne (narodziny, zgony, rozwody bez orzekania winy, zajmuje się małymi wykroczeniami),

• sądownictwo policyjne - odpowiednik byłego polskiego kolegium,

• sądy obwodowe apelacyjne- najwyższy jest sąd stanowy. Orzekają o zgodności lub sprzeczności z konstytucja stanową.. Są niezależne od sądu federalnego,- nie można się odwołać z jednego sądu do drugiego.

Przewaga kompetencyjna jest po stronie stanów, a nie federacji, do kompetencji federacji należy:

• polityka zagraniczna,

• polityka obronna,

• polityka monetarna i emisja pieniężna, rezerwy złota,

• ochrona handlowa (celna),

• ochrona granic zewnętrznych i ochrona praw autorskich,

Ustrój Stanów Zjednoczonych opiera się. na konstytucji z 1787 r., która weszła w życie w 1788 r. i obowiązuje do dziś. Jest to druga konstytucja,(pierwsza wersja zakładała luźny związek konfederację 13 stanów) i została oparta na:

1. zasadzie federalizmu,

2. republikańskiej formie rządu - USA miały być monarchią, kandydatem był Jerzy Waszyngton, odrzucił on jednak koronę, wiec gdy z braku kandydata na króla utworzono republikę objął urząd pierwszego prezydenta.

3. zasadzie suwerenności narodu - władza należy do społeczeństwa i od niego pochodzi. Na szczeblu władzy federalnej jest demokracja pośrednia. Na szczeblu władzy stanowej demokracja jest pośrednia i bezpośrednia. Ludzie mogą brać udział w referendum (bardzo często ta forma stosowana jest na Alasce),

4. zasada podziału władz - jest to najwierniejsze odwzorowanie dzieła „O duchu praw” Monteskiusza.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych jest bardzo ogólnikowa: składa się z preambuły i 7 artykułów. Preambuła nie jest normą prawną tylko jest deklaracja polityczną. Konstytucja amerykańska była pierwszą konstytucja uchwaloną z woli ludu. Art. l stanowi o władzy ustawodawczej, art. 2 o władzy wykonawczej, art. 3 o władzy sadowniczej, art. 4 i 6 o wzajemnych relacjach między federacją i stanami, art. 5 o trybie zmiany konstytucji, art. 7 o wejściu konstyt. w życie.

Amerykańską konstytucje, zmienia się inaczej niż w Europie gdzie artykuł, który jest zmieniany wymazuje się a jego miejsce uzupełnia się nowym. W USA nic z konstytucji się nie usuwa, tylko do konstytucji dopisuje się uzupełnienia w postaci kolejno numerowanych poprawek. Moc obowiązującą ma zawsze ostatnio uchwalony przepis. Do tej pory uchwalono i weszło w życie 27 poprawek. Poprawki może uchwalić kongres większością 2/3 w każdej z izb, ale poprawka wejdzie w życie jeżeli zostanie ratyfikowana przez min. ¾ parlamentów stanowych. W stanach Zjednoczonych największym strażnikiem konstytucji są parlamenty stanowe. Pierwsze 10 poprawek do amerykańskiej konstytucji weszła w życie w 1791 r. Wszystkie one traktują o prawach, wolnościach i obowiązkach obywatelskich.

1 poprawka- wprowadza rozdział Kościoła od państwa, wolność słowa, wolność prasy, prawo do zrzeszania się, prawo do krytykowania władzy.

2 poprawka - każdy obywatel ma prawo do posiadania i noszenia broni.

3 poprawka - stanowi, że oddziały wojskowe nie mogą korzystać z prywatnej własności.

4 poprawka - nietykalność osobista, nienaruszalność domów, mienia i dokumentów.

5 poprawka - wprowadza instytucję ław przysięgłych, wprowadza również prawo do odmowy zeznań, oraz zasadę, że nie można nikogo karać bez prawomocnego wyroku.

6 poprawka - stanowi, że oskarżonemu przysługuje prawo do szybkiego i publicznego procesu.

8 poprawka - nie wolno żądać wygórowanych kaucji, grzywien i skazywać na kary niezgodne z obowiązującymi zwyczajami.

12 poprawka (1804) - określa tryb wyboru prezydenta i wiceprezydenta.

13 poprawka (1865) - zniosła niewolnictwo. Uchyliła ona kilka części z art. 4 konstytucji, który nakładał cło w wysokości 10 dolarów na każdego importowanego niewolnika, z czego dochód przeznaczony jest na federacje.

14 poprawka (1868) - określa tryb nabywania amerykańskiego obywatelstwa.

15 poprawka (1870) - znosi ona cenzus rasowy.

16 poprawka (1913)- pozwala federacji nakładać na obywateli podatek dochodowy.

17 poprawka (1913) - wprowadziła bezpośrednie wybory senatorów.

18 poprawka (1919)- wprowadzenie prohibicji.

19 poprawka (1920) - znosi cenzus płci (murzyni dostali prawo wyborcze przed kobietami☺).

20 poprawka (l933) - określa początek i koniec kadencji prezydenta i kongresu.

21 poprawka (l933)-zniesienie prohibicji.

22 poprawka (1951) - ogranicza prawo jednej osoby do zajmowania urzędu prezydenta do maksymalnie dwóch kadencji. Wcześniej takie ograniczenie związane było z prawem zwyczajowym (Waszyngton piastował urząd tylko 2 kadencje, a jedyna osobą, która piastowała urząd przez 4 był Roosvelt).

23 poprawka (1961) - prawa wyborcze mieszkańcom Waszyngtonu. Waszyngton nie należy do żadnego ze stanów tylko do federacji

24 poprawka (1964) - zniosła cenzus majątkowy.

25 poprawka (1967) - określa tryb zastępowania prezydenta w przypadku gdy umrze, zginie, zrezygnuje lub zostanie usunięty z urzędu.

26 poprawka (1971) - obniża ona wiek uzyskiwania czynnego prawa wyborczego do 18 lat.

27 poprawka (1992) - określa sposób wynagradzania członków kongresu. Wprowadziła zasadę, że w okresie kadencji nie można zwiększyć uposażenia.

Inne źródła prawa konstytucyjnego:

-orzeczenia Sądu Najwyższego - interpretuje on konstytucje lub ustala obowiązującą wykładnie prawa. Obowiązuje około 4000 orzeczeń Sądu Najwyższego.

- prawo zwyczajowe - określa tryb powoływania i funkcjonowania gabinetu.

Charakterystyka organów państwowych w USA.

I . KONGRES -dwuizbowy parlament.

Senat (100 senatorów po 2 z każdego stanu) - jest izba powołana do reprezentowania interesów stanowych. Senatorów wybiera się w wyborach powszechnych czteroprzymiotnikowych, 1/3 składu wybiera się co 2 lata. Kandydować może każdy obywatel, który ukończył 30 lat, jest obywatelem stanu z którego kandyduje i jest obywatelem USA od co najmniej 10 lat. Przewodniczącym Senatu jest wiceprezydent, ale nie bierze on udziału w głosowaniu, jego głos jest brany pod uwagę tylko wówczas gdy głosy senatorów równo się rozkładają. Na co dzień Senatowi przewodniczy najstarszy senator „przewodniczący pro tempore”.

Funkcje Senatu:

• ustrojodawcza - polega na tym, że Senat bierze udział w stanowieniu poprawek do konstytucji, poprawkę może zgłosić l senator,

• ustawodawcza - senat bierze udział w stanowieniu ustaw zwykłych (obowiązują 3czytania),

• Senat zatwierdza nominację na prezydenta, nie nominuje stanowisk federalnych oraz sadowniczych.

• Senat zatwierdza: szefów departamentów, szefów agencji wykonawczej, ambasadorów i sędziów federalnych ratyfikuje traktaty międzynarodowe, których strona są USA wypełnia

• funkcję kontrolna - może powoływać komisje śledcze

Izba Reprezentantów - izba powołana do reprezentowania interesów obywateli. Składa się on z 435 posłów, których wybiera się w stanach proporcjonalnie do liczby ludności. Wybierana jest co 2 lata w wyborach czteroprzymiotnikowych większością względna w okręgach l mandatowych. Do Izby może kandydować osoba, która ukończyła 25 lat, jest obywatelem stanu z którego kandyduje i jest obywatelem USA od 7 lat. Przewodniczącym jest Speaker wybierany przez partię, która ma w izbie większość.

Funkcje Izby Reprezentantów:

- ustrojodawcza,

- ustawodawcza,

- kontrolna W pełnieniu tych funkcji ma takie same prawa jak senat. W kongresie mało widoczne są podziały partyjne. O sposobie głosowania decyduje interes stron, a nie partii. Wynika to z tego, że amerykańskie partie są kadrowe i zdecentralizowane. Posłowie losują miejsca w sali. Przynależność partyjna jest widoczna w konflikcie między kongresem, a Białym Domem. W każdej izbie działa kilkadziesiąt komisji, które dzielą się jeszcze na wiele podkomisji, a zatem procedura legislacyjna jest wydłużona. Do uchwalenia ustawy od złożenia projektu potrzeba około 3 miesięcy. Mimo stosunkowo krótkiej kadencji mamy członków, którzy piastują urząd nawet kilkadziesiąt lat.

PREZYDENT (władza wykonawcza) - jest wybierany w wyborach powszechnych na 4 letnią kadencję, a jedna osoba może się ubiegać o urząd tylko 2 razy. Kandydować może każdy kto ukończył 35 lat, jest obywatelem USA od urodzenia i mieszka na terenie USA od co najmniej 14 lat.

Kryteria nieformalne (do tej pory było 43 prezydentów):

-kandydat musi mieć zaplecze finansowe (ok. l mld dolarów),

-pochodzenie anglosaskie,

-powinien raczej być protestantem (jedynym katolikiem był Kennedy),

-powinien być wzorowym obywatelem (płacić podatki, nie uchylać się od służby wojskowej)

-doświadczenie w kierowaniu administracją (uważa się, że dobrym wstępem jest pełnienia najpierw stanowiska gubernatora)

• Proces wyborów Prezydenta -Etap I

Rok nieparzysty przestępny (ok.2 lat przed wyborami) wyłanianie kandydatów do przyszłych wyborów.

1. rejestracja kandydatów -stanowe org. partyjne kończą ją w grudniu roku poprzedzającego wybory.

2. prawybory lub stanowe konwencje partyjne -późna zima/ wczesna wiosna w roku wyborów. Organizowane przez stanowe organizacje partyjne w większości stanów (45). Prawybory maja za zadanie wyselekcjonować kandydatów. W stanach gdzie nie ma prawyborów o wystawieniu kandydata decydują stanowe komisje partyjne. W prawyborach wybiera się delegatów stanowych delegacji partyjnych na krajowa konwencje partyjną- największy organ partyjny w USA. Prawybory mogą być:

• otwarte - każdy może wziąć w nich udział,

• zamknięte - udział biorą tylko ci, którzy zarejestrują się jako sympatycy danej partii

3. Krajowa Konwencja Partyjna partii demokratycznej i republikańskiej - odbywa się w lipcu w roku wyborów. Uczestniczą w niej delegaci wyłonieni w wyborach lub przez stanowe komisje partyjne. Każdy stan ma tyle mandatów ilu przedstawicieli w obu izbach.

Zadania konwencji :

-wyłonienie ostatecznego kandydata partii do wyborów (ten kto wygrał prawybory w najważniejszych stanach ma fundusze),

-wyłonienie kandydata partii na wiceprezydenta (proponuje go kandydat na prezydenta),

-ustalenie programu wyborczego partii (proponuje go kandydat na prezydenta)

- wybór Krajowego Komitetu Partyjnego- działa on miedzy konwencjami i liczy 100 osób (po 2 z każdego stanu - kobieta i mężczyzna)

Właściwa kampania wyborcza trwa od lipca do listopada. Składają się na nią przede wszystkim osobiste kontakty z wyborcami - liczne podróże, rozmowy telefoniczne, nie istnieje cisza wyborcza

Etap II

Wybory powszechne, w których wybiera się elektorów (pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada). Każdy stan wybiera tylu elektorów ilu członków ma w kongresie (w sumie 538 elektorów).

Etap III

Wybór prezydenta i wiceprezydenta przez elektorów.

1. głosowanie elektorów (pierwszy poniedziałek po 2 środzie grudnia o godz.12⁰⁰ w siedzibie gubernatora). Wyniki wyborów przesyłane są do przewodniczącego senatu.

2. 6 styczeń o 12⁰⁰ w Kongresie obie izby zbierają się na mocy prawa i przewodniczący otwiera koperty ze stanów i rozpoczyna się liczenie głosów. Ten kto uzyskał 270 głosów elektorskich zostaje prezydentem elektem (większość bezwzględna). Jeżeli jest remis prawo wyboru przechodzi na:

- wybór prezydenta - Izba Reprezentantów,

- wybór wiceprezydenta - Senat,

spośród kandydatów, o największej liczbie głosów

c) 20 styczeń 12⁰⁰ koniec kadencji dotychczasowego prezydenta. Dostaje on roczną pensję (151 tyś dolarów), 6 agentów ochrony, 20 tyś. na portret do biblioteki kongresu, 2 mln. dolarów na pomnik (budynek użyteczności publicznej- każdy odchodzący prezydent bud. Bibliotekę- prawo zwyczajowe).

Funkcje prezydenta:

a) Głowa państwa

• funkcje reprezentacyjne,

• integracja społeczeństwa,

• nadaje obywatelstwo,

• nadaje odznaczenia i tytuły,

• prawo łaski,

• mianuje ambasadorów i przedstawicieli dyplom,

• przyjmuje listy uwierzytel. ambas. innych państw,

• mianuje sędziów,

• nadaje wyższe stopnie wojskowe,

b) Szef rządu

• nie ma odpowiedzialności przed kongresem,

• odpowiedzialność konstytucyjna (empichment). Izba Reprezentantów może oskarżyć Prezydenta (50% +1), wtedy Senat sądzi Prezydenta 2/3 głosów jest potrzebnych żeby prezydenta uznać za winnego.

Gabinet: organ wykonawczo-doradczy prezydenta jako szefa rządu, składa się z 14sekretarzy departamentów. Zwoływany raz w tygodniu (od czasu Waszyngtona) Sekretarzy powołuje Prezydent za zgodą senatorów, ustala też ich zakres działania. Prezydent powołuje specjalnych doradców prezydenta. Największy wpływ na prezydenta ma doradca ds. bezpieczeństwa. Siła polityczna gabinetu zależy od tego, na ile pozwoli mu prezydent

c) Naczelny dowódca sił zbrojnych - jest realnym dowódca, a organem doradczym jest Krajowa Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Skupia ona dowódców poszczególnych formacji wojskowych, szefa CIA i innych wg prezydenta potrzebnych dowódców, gdyż nie ma ograniczeń ustawowych. Prezydent USA może użyć wojska w dwóch przypadkach gdy naruszone są traktaty sojusznicze lub gdy jego zdaniem są zagrożone interesy USA. Wojnę ma prawo wypowiedzieć kongres ale prezydent, bez zgody kongresu, może użyć armii do interwencji nie przekraczającej 60 dni.

d) Prowadzenie polityki zagranicznej - ma prawo zawierać traktaty z innymi państwami i porozumień rządowych.

Wiceprezydent jest wybierany łącznie z prezydentem. Kandydat na wiceprezydenta musi spełniać takie same formalne wymagania jak kandydat na prezydenta. Konstytucja nakłada na wiceprezydenta dwa obowiązki:

• bycie w gotowości do objęcia urzędu, gdy ten się zwolni. Procedura obejmowania władzy jest bardzo prosta. Wiceprezydent musi złożyć przysięgę na ręce sędziego federalnego.

• przewodniczenie senatowi jednak bez prawa głosu. Jedynym wyjątkiem w którym wiceprezydent może głosować jest sytuacja gdy głosy senatorów rozkładajš się równomiernie.

Pozostałe zadania wiceprezydenta wyznacza prezydent. Zazwyczaj wiceprezydent pełni funkcje reprezentacyjne.

• Legislatywa, a egzekutywa

wyróżniamy rozdzielność funkcji:

1. Prezydent nie może przysłuchiwać się obradom kongresu, gdyż twórcy konstytucji uznali, że jego obecność może krępować posłów. Jedyna forma komunikowania się prezydenta z kongresem są orędzia.

Orędzia dzielą się na stale i nadzwyczajne:

-orędzia stałe:

- orędzie o stanie państwa (unii) - informuje on kongres o swoich planach na rozpoczęty rok i sugeruje kongresowi czym ma się zająć aby egzekutywa mogła realizować swoje założenia.

- orędzie budżetowe - maj/czerwiec - prezydent sugeruje kongresowi jaki budżet powinien uchwalić na nowy rok. Może on tylko sugerować gdyż nie ma prawa przesyłania do kongresu ustawy budżetowej

-orędzia nadzwyczajne - orędzia te związane są z nieprzewidzianymi sytuacjami (takie orędzie wygłosił Bili Clinton w związku z interwencja wojsk USA i NATO w Kosowie)

2.) Prezydent nie może zgłaszać projektów ustaw (takie uprawnienia maja tylko członkowie kongresu). Prezydent może zgłaszać ustawy za pomocą zaprzyjaźnionych kongresmanów (kolegów partyjnych)

3.) Prezydent ma prawo weta wobec ustaw kongresu, ale stosuje je tylko wtedy gdy nie ma innej możliwości. Aby odrzucić weto potrzebne jest 2/3 głosów w każdej z izb.

• WŁADZA SĄDOWNICZA

Sądownictwo stanowe i federalne jest niezależne od siebie.

1) Sądy federalne - Wyróżniamy :

• sądy orzecznictwa powszechnego (trójinstancyjne sadownictwo na które składają się federalne sądy obwodowe(90)

• sądy szczególne (np. morskie, wojskowe)

2) Sądy Apelacyjne (13) - l sąd przypada na kilka stanów,

3) Sąd Najwyższy (9) - powoływany jest przez Prezydenta za zgoda 2/3 senatu. Jego orzeczenia mają znaczenie ustawy i nie ma od nich odwołania i nie może ich zawetować nawet prezydent).

Funkcje:

• jedyny organ uprawniony do interpretowania konstytucji bada konstytucyjność ustaw. Prawem w USA jest to co uzna sad najwyższy.

• ochrania prawa obywatelskie.

• rozstrzyga spory kompetencyjne między stanami, a federacja.

• bada zgodność prawa stanowego z federacyjnym .

• ustala powszechnie obowiązującą wykładnię prawa.

• rozpatruje sprawy karne i cywilne ale tylko w czasie apelacji

SYSTEM PARTYJNY jest dwupartyjny. Demokraci lata 70-te XVIII w. Republikanie połowa XIX w. Obie partie są partiami i kadrowymi (nie prowadzą ewidencji członków).

Baza społeczna

Demokraci	Republikanie
1) głównie środowiska średnio i słabo uposażone	1)zwolennicy koncepcji liberalnej, neoliberalnej konserwatywnej.
2) większe miasta	2)w mniejszych miejscowościach
3) wśród ludności kolorowej i mniejszości etnicznych	3)wśród lepiej uposażonych, katolików, przeciwników aborcji
Programy (różnią się tylko szybkością dochodzenia do celu)
1)akceptują umiarkowany interwencjonizm państwowy	1) pozycja neoliberalna i konstytucyjna
2) bardziej interesują się polityką wewnętrzną niż zagraniczną	2) najwyższa wartość to rodzina (rezerwa do rozwodów i aborcji)
3) wolność i równość (symbol osioł)	3) obniżenie podatków, 4) znacząca rola USA na arenie międzynarodowej (symbol słoń)

W okresie wyborów partie są federacjami lokalnych komitetów wyborczych, dlatego nazywane są komitetowymi. Po wyborach komitety znikają

Struktura organizacyjna:

1) Krajowa Konwencja Partyjna - zbiera się co 4 lata zawsze w lipcu roku przestępnego.

2) Krajowy Komitet Partyjny - składa się z dwóch osób z każdego stanu.

3) Stanowa Konwencja Partyjna - zwołuje się co dwa lata zawsze w latach parzystych.

4) Stanowy Komitet Partyjny.

5) Powiatowa Konwencja Partyjna - składa się z lokalnych działaczy partyjnych.

6) Powiatowy komitet Partyjny - lokalne szefostwo.

• KONFEDERACJA SZWAJCARSKA

W 1848 r. uchwalono konstytucję, która przekształciła konfederacje w federację, ale nie zmieniono nazwy państwa. l.VIII.1291 r. trzy kantony zawarły wieczyste porozumienie w sprawie zorganizowania wspólnej obrony. Data ta jest uważana za początek Szwajcarii. W następnych latach dołączono następne kantony (proces ten trwał przez stulecia), jedne przyłączały się dobrowolnie inne pod przymusem. Proces kształtowania się Szwajcarii zakończył się podczas kongresu wiedeńskiego, wówczas ukształtowało się terytorium, które nie zmieniło się od tego czasu i uchwalono dla Szwajcarii status wieczystej neutralności. Konstytucja z l848r. zakazała Szwajcarom służby wojskowej poza granicami kraju (od starożytności najlepsi i najdrożsi żołnierze). W czasie kongresu w granicach Szwajcarii były 22 kantony, w tym 3 podzielone były na półkantony. W 1977 r. powstał 23 kanton w wyniku rozpadu kantonu Bazylea. l I 2000 r. weszła w życie nowa konstytucja, która półkantonom dała pełną suwerenność i teraz w skład konfederacji wchodzi 26 kantonów. Kantony są podzielone na gminy. Każdy kanton jest suwerenny, niezależny. Szwajcaria jest konfederacja mniej zunifikowaną niż USA i jest bardziej zdecentralizowana. W 21 kantonach władze ustawodawcza sprawuje parlament kantonowy oraz obywatele, którzy sprawują ją w drodze referendum prawodawczego. W 6 katonach władza ustawodawcza należy do obywateli. Którzy sprawują ją w zgromadzeniach ludowych. Władza wykonawcza należy do rządów kantonalnych, które wybiera się w wyborach powszechnych. Każde miejsce w rządzie podlega osobnemu wyborowi. Każdy kanton ma swoje sadownictwo, nie ma tu sadownictwa powszechnego. Federacja ma Trybunał związkowy, ale nie zajmuje się on sprawami cywilnymi i karnymi. Sędziów w kantonach wybiera się na kadencje.

Każda gmina w kantonie korzysta z dużej autonomii. Każda gmina jest wspólnotš mieszkańców (są gminy, które mają kilkadziesiąt mieszkańców, ale i takie po 200 tyś.). Każda gmina ma swój statut. Organ uchwałodawczy w gminie to zgromadzenie ludowe, natomiast w dużych gminach jest to Rada Gminy, a organem wykonawczym jest mer. Ponadto każda gmina posiada swój majątek. Kantony bardzo podkreślają swoją suwerenność, ale maleje ona. Pod władza kantonów pozostaje też oświata.

r.

Ustrój szwajcarski został ustanowiony przez Konstytucja z 1848r . Zasady ustrojowe obecnej konstytucji:

1. zasada republikańskiej formy rządów (Szwajcaria nigdy nie była monarchią)

2. zasada suwerenności narodu - stanowi, ze władza w Szwajcarii należy i pochodzi od społeczeństwa (wg konstytucji należy do narodu szwajcarskiego). Urzeczywistnia się w :

a) demokracji bezpośredniej poprzez :

Referenda:

-obligatoryjne -ustrojowe (konstytucję Szwajcarii można zmienić za zgoda większości kantonów i większości obywateli, referendum obligatoryjnemu podlegają również umowy międzynarodowe zawierane na czas nieokreślony bądź powyżej 15 lat..

- fakultatywne- ustawodawcze w sprawie ustaw zwykłych (na żądanie 5 rządów kantonowych bądź 50 tyś.obywat.).

Inicjatywę ludowo ustawodawczą - przysługuje wobec projektów nowej konstytucji bądź projektów do poprawek do konstytucji. Taki projekt może złożyć 100 tyś. obywateli lecz w stosunku do ustaw zwykłych obywatele nie maja inicjatywy.

b) demokracji pośredniej - wybory na szczeblu związkowym są proporcjonalne. Wyniki wyborów oblicza się metodą d'Honta; wybory bardzo zdemokratyzowane bo wyborcy maja wpływ nie tylko na wybór partii, ale także na konkretnych kandydatów.

3. zasada państwa prawnego - wpisana do konstytucji w kilkunastu ostatnich latach, prawo jest przestrzegane na etapie tworzenia prawa oraz przy jego wykonywaniu.

4. zasada federalizmu - Szwajcaria jest federacja 26 kantonów i mamy tu do czynienia z przewaga kompetencyjna kantonów nad związkiem. O tej przewadze świadczy to, że

-administracja federalna działa za pośrednictwem administracji kantonalnej; administracja federalna nie ma swoich komórek w terenie,

-odebranie kompetencji kantonom, może się odbyć tylko na mocy zmiany konstytucji poprzez referendum.

5. zasada państwa socjalnego (w nowej konstytucji) - konsekwencja idei państwa dobrobytu (wolfare state), nakłada na związek i na kantony obowiązek do zapewnienia każdemu obywatelowi warunków do godnego życia. Rozbudowany system ubezpieczeń społecznych.

5. zasada jedności władzy - parlament sprawuje władze najwyższą, sprawuje nadzór nad pozostałymi organami, może wydawać polecenia, nie ma instytucji za pomocą których można by rozwiązać parlament, nie ma prawa weta wobec parlamentu. Konstytucja nie dokonuje wyraźnego podziału kompetencji miedzy organami związku, co przy stwierdzeniu konstytucji, ze parlament ma funkcje najwyższą oznacza, że parlament ma wszystkie kompetencje. Parlament - zgromadzenie związkowe - składa się z 2 izb - Rady Narodowej oraz Rady Kantonów.

-Rada Narodowa reprezentuje interesy narodowe, składa się z 200 posłów wybieranych w kantonach wg 5 przymiotnikowego prawa wyborczego. Mandaty w tej izbie dzieli się wg liczby kantonów proporcjonalnie do liczby mieszkańców. Kadencja trwa 4 lata.

-Rada Kantonów powołana jest do reprezentowania interesów kantonalnych, 20 większych kantonów ma po 2 miejsca a 6 mniejszych po l mandacie. Tryb wyboru i kadencja jest określona prawem kantonalnym.

Obie izby są równo uprawnione, wypełniają takie same funkcje, jedne funkcje wykonują na wspólnych inne na osobnych posiedzeniach.

Funkcje zgromadzenia związkowego:

1. ustrojodawcza - przyjmuje wnioski w sprawie zmiany konstytucji, opiniuje je i w ich sprawie rozpisuje referendum; decyduje również o tym, czy referendum jest prawomocne.

2. ustawodawcza -ustawy stanowi się w 3 czytaniach (w jednej a potem 2 izbie), ustawa zostaje uchwalona jeżeli jej projekt zostaje przyjęty w obu izbach, ustawy związkowe mogą wejść w życie po upływie co najmniej 90 dni od dnia uchwalenia. Prawo inicjatywy ma każdy członek zgromadzenia korzysta z tego najczęściej Rada Związkowa

3. kreacyjna - parlament dokonuje wyboru pozostałych organów związku: Radę Związkową, Prezydenta Związku, Kanclerza, Trybunał Związkowy, Naczelnego d-cę sił zbrojnych.

4. sadownicza - zgromadzenie związkowe rozpatruje spory kompetencyjne między organami związku oraz między związkiem a kantonami

5. kontrolna.

6. określenie kierunków polityki państwa - poprzez wyznaczanie zadań dla wszystkich pozostałych organów państwowych.

W Zgromadzeniu Związkowym jest mandat imperatywny i wprowadzono zakaz instruowania posłów.

Rada Związkowa (para rząd)

Wybierana na 4 letnia kadencje przez zgromadzenie Związkowe składa się z 7 ministrów -każdy z nich kieruje jednym departamentem. Wybór członków rady nie jest przypadkowy, kieruje się pewnymi zasadami:

• każdy członek musi pochodzić z innego kantonu,

• żadna partia w radzie związkowej nie może mieć większości. Rade Związkowa wybiera się wg. klucza politycznego od kilkudziesięciu lat; największe partie dzielą się miejscami w Radzie Związkowej - 2 miejsca Partia Chadecka, 2 miejsca Partia Liberalna, 2 miejsca Partia Socjaldemokratyczna, l miejsce Partia ludowa (taki skład jest od 60 lat),

• muszą być reprezentowane wszystkie grupy jeżyka urzędowego (4 języki narodowe: niemiecki, francuski, włoski, retoromański - 3 urzędowe: niemiecki, francuski, włoski i ostatni narodowy). Wszystkie dzienniki urzędowe wydaje się w 3 językach,

• żadna grupa wyznaniowa nie może zdominować rady,

Rada jest organem kolegialnym i organem wykonawczym parlamentu, wprowadza decyzje parlamentu w życie (zadanie konstytucyjne), wydaje rozporządzenia. Kompetencje rady zwiększają się gdy Zgromadzenie nie obraduje (może wtedy rozporządzać siłami zbrojnymi, podejmować niezbędne decyzje). Radą Związkową kieruje prezydent Szwajcarii, wybierany na okres l roku, przez Zgromadzenie Związkowe spośród członków Rady; jedna osoba nie może być prezydentem dłużej niż rok. Obok prezydenta wybiera w-ceprezydenta. Prezydent nie jest głową państwa, przewodniczy Radzie nie przysługują mu żadne dodatkowe kompetencje. Tradycyjne funkcje głowy państwa rozdzielone pomiędzy:

- parlament - prawo łaski, powoływania ambasadorów, nadawania ważnych orderów

- Radę Związkową- reszta funkcji zwyczajowo przypisanych do prezydenta.

Kanclerz - szef administracji związkowej zatrudnia, zwalnia urzędników federalnych (szef kadr)

Trybunał Związkowy - nie zajmuje się sprawami cywilnymi czy karnymi gdyż władza sadownicza jest domeną kantonów. Wybierany przez parlament na 6 letnią kadencje, w składzie od 20 do 26 sędziów. Rozpatruje on zażalenia na działalność Federacji (jest w pewnym sensie sadem administracyjnym), bada zgodność prawa kantonalnego z prawem związkowym, zajmuje się, ochroną praw obywatelskich, rozpatruje sprawy karne związane ze zdradą stanu.

System partyjny - system kooperacji partii, który zakłada to, że partie rywalizują ze sobą na etapie wyborów a później ze sobą współpracują.

Cechy systemu partyjnego Szwajcarii:- jest to system ustabilizowany - wszystkie znaczące partie powstały pod koniec XIX w lub na początku XX; mają względnie stały elektorat, charakteryzuje się podając orientacyjną liczbę głosów. Szwajcarskie partie są federacjami partii kantonalnych i są zdecentralizowane. W wyborach od wielu lat sukces odnoszą te same partie, 4 główne partie zdobywają ok. 80% głosów.:

Szwajcarska Partia Radykalno-Demokratyczna (neoliberałowie) - powstała w 1948 r., skupia ludność miejską wyznania protestanckiego, zwolennicy centralizacji państwa. W wyborach uzyskuje ok. 20-25% głosów

Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa - 1912 r. skupia ludność z mniejszych miejscowości, protestantów i katolików, broni suwerenności kantonów. W wyborach uzyskuje ok. 20-25% głosów. Skupia 60 tys. członków

Szwajcarska Partia Socjaldemokratyczna - 1870 skupia ludność miejską zwłaszcza -z dużych miast, ludzi pracy, inteligencję, robotników. W wyborach uzyskuje ok. 20-25% głosów, 45 tyś. członków; najliczniej reprezentowana partia w parlamencie szwajcarskim.

Szwajcarska Partia Ludowa - 1918 r., działa głównie wśród ludności protestanckiej, niemieckojęzycznej, ludzi mieszkających na wsi, czołowe hasło - obrona szwajcarskiego rolnictwa przed Unią. W wyborach 10-15% głosów skupia ok. 70 tyś. członków.

Inne partie: Zielona Partia, Sojusz Niezależnych, Szwajcarska Partia Pracy (komuniści).

• REPUBLIKA FRANCUSKA

Konstytucja.

Niewydolność systemu parlamentarnego IV Republiki powodująca kryzysy rządowe oraz problemy kolonialne spowodowały powstanie wśród elit politycznych przeświadczenia o konieczności dokonania reform ustrojowych. Reformy podjął się powołany 1.06.1958r. rząd gen. De Gaulle'a, któremu parlament udzielił w ustawie konstytucyjnej nadzwyczajnych pełnomocnictw, w tym także - do opracowania nowego projektu konstytucji. Przyjęty przez rząd projekt konstytucji został 28.09.1958r. przedłożony w referendum w celu zatwierdzenia. Projekt konstytucji przyjęty ogromną większością głosów, 04.10. został proklamowany jako konstytucja V Republiki. Integralną część systemu konstytucyjnego stanowią oprócz konstytucji Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789r. i preambuła konstytucji z 1946r.

Sposób wyboru i pozycja ustrojowa prezydenta.

Prezydent- wybierany jest w wyborach powszechnych na 7 lat, bez ograniczeń reelekcji. Kandydat musi mieć poparcie minimum 550 wyborców kwalifikowanych. Jeżeli nie ma, to odbywa się druga tura. Według konstytucji prezydent czuwa nad jej przestrzeganiem, zapewnia przez swój arbitraż właściwe funkcjonowanie władz publicznych, jak również ciągłość państwa. Jest gwarantem niepodległości, integralności terytorialnej i przestrzegania traktatów. Prezydent jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Przewodniczy Najwyższej Radzie Sądownictwa, która przedkłada wnioski w sprawie awansowania sędziów i pociągania ich do odpowiedzialności dyscyplinarnej. Prezydent stoi na czele władzy wykonawczej - przewodnicząc Radzie Ministrów ukierunkowuje prace rządu, wpływa na treść podejmowanych decyzji. Posiada kompetencje własne, które są wykonywane bez kontrasygnaty premiera lub właściwych ministrów, są to: ogłaszanie referendum, rozwiązanie Zgromadzenia, mianowanie i odwoływanie premiera, zwracanie się z orędziem do obu izb, nominowanie trzech członków Rady Konstytucyjnej. Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną tylko za zdradę stanu. Inicjatywę w sprawie postawienia prezydenta w stan oskarżenia posiadają członkowie obu izb, a wniosek wymaga podpisów 1/10 wszystkich deputowanych lub senatorów.

Tryb powoływania i odwoływania oraz funkcje rządu we Francji.

Rząd - we Francji oznacza organ kolegialny powołany przez prezydenta w celu określenia i prowadzenia polityki narodu. Natomiast „Rada Ministrów” jest to konstytucyjnie jedyna dopuszczalna prawnie forma posiedzeń rządu pod przewodnictwem prezydenta. W skład rządu wchodzą: premier, ministrowie stanu, ministrowie: resortowi lub delegowani (działają przy premierze lub ministrach resortowych ) oraz sekretarze stanu (działają przy premierze lub ministrach wykonując powierzone im zadania, ale nie stoją na czele resortów, zakres ich działania określa premier). Prezydent powołuje premiera, a na jego wniosek ministrów. Prezydent ma wpływ na dobór ministrów obrony i spraw zagranicznych. Rząd rozpoczyna działalność z chwilą powołania go przez głowę państwa. Premier ubiega się o votum zaufania w Zgromadzeniu Narodowym na podstawie przedłożonego programu działania, albo na podstawie deklaracji dotyczącej ogólnej polityki gabinetu. Tylko od premiera zależy wybór momentu, w którym stanie on wobec Zgromadzenia, a dzieje się to w okresie od 15 dni aż do 2,5 miesiąca od ukazania się dekretu powołującego premiera.

Rząd odbywa dwa rodzaje posiedzeń - Rada Ministrów - konstytucyjna forma oficjalnych posiedzeń rządu, obraduje pod przewodnictwem prezydenta, którego zastępstwo może sprawować tylko premier, ale i to wyłącznie na podstawie udzielonego mu przez prezydenta upoważnienia. Rada Gabinetowa - to organ przygotowujący posiedzenia Rady Ministrów - kierowany przez premiera. Rząd może prawidłowo działać tylko dzięki poparciu prezydenta jak i Zgromadzenia. Rada Ministrów działa na zasadzie solidarności kolektywnej, ponosząc odpowiedzialność polityczną jako całość za realizowaną przez siebie politykę. Rząd może połączyć wniosek o udzielenie votum zaufania prezentując program rządu lub deklarację o ogólnej polityce. Votum zaufania udziela się zwykłą większością głosów. Premier może połączyć wniosek o V. zaufania dla gabinetu z projektem ustawy (odrzucenie projektu ustawy traktuje się jako cofnięcie mu zaufania). Zgromadzenie może też wnieść na żądanie 1/10 deputowanych wniosek o votum nieufności wobec rządu, który jest głosowany po 48 godzinach. Wniosek taki jest przyjmowany absolutną większością głosów ogólnej liczby deputowanych. W przypadku uchwalenia wniosku prezydent może się z nim nie zgodzić lub rozwiązać Zgromadzenie.

Rząd może jednorazowo w okresie 4 miesięcy wydawać ordonanse (dekrety) z mocą ustawy organicznej i zwykłej, niezbędne dla wprowadzenia w życie instytucji Republiki i funkcjonowania władz publicznych. Wyjątkowego charakteru nie mają natomiast akty Rządowe o mocy ustawy, tzw. ordonanse ustawodawcze, które wydawane są na mocy upoważnienia Zgromadzenia Rząd może wystąpić do parlamentu w celu realizacji swojego programu z projektem tzw. ustawy upoważniającej do wydawania ordonansów. Upoważnienie to udziela się na czas określony i traci moc prawną w przypadku ich nie przedłożenia parlamentowi, ale skutki prawne zaistniałe wcześniej na ich podstawie zachowują moc. Rząd wydaje ordonanse z wyjątkiem materii dotyczącej zmian konstytucji i ustaw organicznych. Rząd na podstawie dekretu wyznacza na 6 letnią kadencję Mediatora, który przyjmuje skargi dotyczące pracy urzędów publicznych i władz lokalnych w zakresie ich działań.

Sposób wyboru, struktura i pozycja ustrojowa parlamentu V Republiki we Francji.

Parlament - dwuizbowy Parlament, składa się ze Zgromadzenia Narodowego i Senatu.

• Zgromadzenie Narodowe -liczy obecnie 577 deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych na 5 lat. Wszyscy kandydujący zobowiązani są do złożenia kaucji, która jest zwracana jeśli kandydat uzyskał co najmniej 5% głosów w okręgu. Wybory przeprowadza się według systemu większościowego w dwóch turach: warunkiem uzyskania mandatu w I turze jest uzyskanie w okręgu bezwzględnej większości ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyskał wymaganej większości po 7 dniach odbywa się II tura, do której przechodzą kandydaci, którzy uzyskali w I turze co najmniej 12,5% ogólnej liczby głosów - w II turze wybór następuje zwykłą większością.

• Senat liczy obecnie 343 senatorów, wybory przeprowadza się w departamentach, które dzieli się na 3 grupy, tak aby łączna liczba kandydatów w każdej z grup departamentu stanowiła 1/3 składu Senatu. Co 3 lata przeprowadza się wybór senatorów w jednej z tych grup na 9 lat. Nie są to wybory powszechne - wyboru dokonują elektorzy. W skład departamentalnych kolegiów elektorów wchodzą: deputowani, radcy regionalni i generalni oraz delegaci rad municypialnych. Głosowanie w kolegiach jest obowiązkowe, przeprowadzane jest w zależności od przydzielanych departamentom mandatów: w departamentach wybierających do 4 senatorów stosowany jest system większościowy (dwie tury), w wybierających większą ich liczbę - system proporcjonalny.

Istnieją trzy rodzaje ustaw: konstytucyjne, organiczne i zwykłe. Ustawy organiczne -zawierają regulacje spraw dotyczących organizacji i zakresu działania wskazanych przez konstytucję organów lub warunki związane z piastowaniem urzędów i funkcji publicznych, np.: tryb wyboru prezydenta, urzędy obsadzane przez Radę Ministrów, postępowanie przed Radą Konstytucyjną i Najwyższym Trybunałem Sprawiedliwości. Ustawy te są uchwalane w specjalnym trybie: sprzeciw Senatu może być przełamany tylko bezwzględną większością głosów, ustawy organiczne dotyczące Senatu mogą zostać przyjęte tylko za jego zgodą oraz istnieje obligatoryjna kontrola konstytucyjności takich ustaw.

Prawo inicjatywy ustaw zwykłych posiadają: premier i członkowie obu izb. Projekty rządowe (składane przez premiera)

i wnioski ustawodawcze (składane przez członków izb). Inicjatywa członków izb powinna się mieścić w granicach materii ustawy, członkowie parlamentu nie mogą być inicjatorami ustaw: finansowej, upoważniającej rząd do wydawania ordonansów i ratyfikowania zobowiązań międzynarodowych. Projekt ustawy wnoszony jest do dowolnej izby, z wyjątkiem ustaw finansowych, te wnoszone są do Zgromadzenia Narodowego. Projekt ustawy przyjęty przez jedną izbę jest kierowany do drugiej. Jeśli brak jest zgody miedzy izbami, projekt ustawy jest przesyłany między izbami aż do uzgodnienia stanowiska. Projekt ustawy miedzy uchwaleniem a promulgacją może być zaskarżony do Rady Konstytucyjnej przez: prezydenta, premiera, przewodniczących obu izb, 60 deputowanych lub 60 senatorów. Prezydent posiada 15 dni na promulgowanie ustawy, a termin ten ulega zawieszeniu, jeżeli ustawa została zaskarżona do Rady Konstytucyjnej. Rozwiązanie parlamentu przed upływem kadencji oznacza wyłącznie rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego. Prawo do tego przysługuje prezydentowi i może być stosowane w sposób dyskrecjonalny. Przed podjęciem decyzji o rozwiązaniu prezydent ma obowiązek zasięgnięcia opinii premiera oraz przewodniczących obu izb.

Zgromadzenie nie może być rozwiązane:

1). w pierwszym roku kadencji,

2). w warunkach zastosowania uprawnień wyjątkowych przez prezydenta. Na podstawie nowelizacji konstytucji z 1995r. parlament zbiera się na jednej sesji zwyczajnej w roku, a na sesjach nadzwyczajnych zwoływanych przez prezydenta na wniosek premiera lub absolutnej większości członków Zgromadzenia.

Mandat parlamentarny nie może być łączony z członkostwem w rządzie, Radzie Konstytucyjnej, Radzie Ekonomoczno-Społecznej ani z mandatem w drugiej izbie. Nie można też łączyć mandatu ze stanowiskiem przewodniczącego, członka zarządu, dyrektora przedsiębiorstwa państwowego. Od 1985r. zakazana jest też kumulacja mandatu parlamentarnego z więcej niż jednym mandatem lokalnym.

Powoływanie, skład i zadania Rady Konstytucyjnej we Francji.

Rada Konstytucyjna -składa się z 9 członków wybieranych na 9 lat, powoływanych po trzech przez prezydenta, przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego i przewodniczącego Senatu. Co 3 lata wymieniana jest 1/3 członków Rady. W skład Rady wchodzą też z mocy prawa byli prezydenci Republiki. Rada czuwa nad zgodnym z prawem przebiegiem referendum i wyborów, ustala listę kandydatów na prezydenta, rozpatruje protesty dotyczące prawidłowości wyborów do obu izb parlamentu, ustala wyniki wyborów i referendum. Rada sprawuje kontrolę konstytucyjności ustaw, rozstrzyga spory miedzy rządem a przewodniczącymi izb odnośnie do tego, czy wniesione przez parlamentarzystów projekty ustaw lub poprawki znajdują się w sferze materii ustawy, czy odnoszą się do reglamentacyjnej władzy egzekutywy. Badanie ustaw dotyczy nie tylko ich zgodności z konstytucją, ale z całym tzw. blokiem konstytucyjnym, do którego zalicza się również Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, preambułę konstytucji z 1946r. oraz Fundamentalne Zasady Republiki. Rada orzeka w sprawach zakazu łączenia mandatu członka parlamentu z innymi stanowiskami i pracą zawodową. Rada działa tylko na podstawie wniosku lub skargi odpowiednich instytucji - skarga taka może być abstrakcyjna - nie musi wiązać się z konkretną sprawą toczącą się przed sadami. Rada posiada także uprawnienia o charakterze konsultacyjnym, które polegają na wyrażaniu przez Radę stanowiska w określonych prawnie sprawach państwowych.

• REPUBLIKA REDERALNA NIEMIEC

USTAWA ZASADNICZA

Uchwalona w 1949 r. Konstytucja RFN miała być aktem tymczasowym, obowiązującym do czasu powstania zjednoczonych Niemiec. Chcąc podkreślić stanowisko Rady Parlamentarnej wobec jedności Niemiec, nazwano ten dokument ustawą zasadniczą. Określenie „ ustawa zasadnicza” miało wówczas wyrażać coś mniej znaczącego, określonego, ważnego. Nie zmieniło to istoty samej konstytucji, która miała być wyrazem tego, co najwyższe, nienaruszalne, najwyższej rangi i mocy ustawą określającą formę i treść państwa. Tymczasowość ustawy zasadniczej podkreślano też w jej wstępie. Konstytucja RFN jest dokumentem stosunkowo obszernym. Składa się ze 146 artykułów zawartych w XII rozdziałach poprzedzonych wstępem. Ust. zasadnicza była wielokrotnie nowelizowana. W obliczu zbliżającego się zjednoczenia 23. IX. 1991 r. znowelizowano po raz 36 konst., zmieniając lub uchylając stosowne postanowienia tak, aby uwzględniały one warunki funkcjonowania zjednoczonego państwa. Przeprowadzona nowelizacja w wyraźny sposób wskazuje, iż dzieło jednoczenia wszystkich Niemców zostało zakończone, zaś ustawa zasadnicza utraciła swój dotychczasowy charakter, stając się „konstytucją całego narodu niemieckiego”. Normalna zmiana konstytucji wymaga spełnienia kilku warunków. Wniosek o zmianę konstytucji przyjęty musi być większością 2/3 głosów przez parlament i Radę Związkową. Podstawowymi zasadami ustroju RFN, którym konstytucja przyznaje szczególny charakter przez niedopuszczalność ich zmian i zniesienia są:

- zasada państwa socjalnego,

- zasada federalizmu,

- zasada demokracji,

- zasada podziału władz oraz praworządności.

FEDERALIZM NIEMIECKI

Zasada federalizmu ma swa źródło w tradycji historycznej oraz w stanowisku mocarstw zachodnich po II w. światowej. Wpływ na to miało również rozbicie Niemiec na sfery okupacyjne, co w konsekwencji dało różnorodność form samorządowych w poszczególnych sferach. Federalna struktura państwa niemieckiego została więc zdecydowana jeszcze przed przystąpieniem do pracy nad uchwaleniem konst. Utworzono kraje jako jednostki federacyjne, uchwalono konst. krajowe, powołano parlamenty i rządy krajowe.

W skład federacji wchodzi 16 krajów, które mają charakter państw o ograniczonej suwerenności. Każdy kraj ma własną, podobną do ustawy zasadniczej konst. Posiadają ograniczone prawo utrzymania stosunków międzynarod. Instytucjonalnym wyrazem federalnej struktury RFN na szczeblu związkowym jest Rada Związkowa. O ile federalna struktura państwa jest konstytucyjnie chroniona i nie może być naruszana w drodze nowelizacji ustawy zasadniczej, o tyle pozycja ustrojowa krajów jako członków federacji jest słabsza niż w innych krajach (USA, Szwajcaria). Władze federalne przejawiają wyraźną tendencję do rozszerzania swych uprawnień kosztem krajów. Doprowadza to do ostrych starć politycznych, a nawet sporów konstyt. rozstrzyganych przez Trybunał Konstytucyjny. Dotychczasowe orzecznictwo Trybunału jest korzystne dla krajów- Trybunał występuje jako obrońca ich praw i odgrywa poważną rolę w utrzymaniu ustroju federalnego.

SKŁAD, PROGRAM ROLA PARTII RFN

Art. 21 Konst. RFN wprowadza instytucjonalizacje partii politycznych stanowiąc, iż partie współdziałają w politycznym kształtowaniu się woli narodu. Wcześniej w wielu innych aktach oraz w drodze polityki parlamentarnej i orzecznictwa Trybunału Konst. została ukształtowana wysoką pozycją partii jako głównego czynnika integracji społeczeństwa i pośrednika między nim a organami państwowymi. Wg L. Garlickiego istnieją 3 zasadnicze elementy systemu partyjnego: ograniczenie liczby partii reprezentowanych w parlamencie, zróżnicowanie pozycji i znaczenia poszczególnych partii, wzajemną nie alternatywność tych partii i ich podobieństwo programowe. Podobnie jak w wielu innych państwach zachodnich po II w. światowej powstało w Niemczech wiele partii, z których 11 początkowo posiadało swą reprezentację w parlamencie. Już jednak od wyborów do Parlamentu Związkowego (1953-1983) swą parlamentarną reprezentację posiadały jedynie Unia Chrześcijańsko- Demokratyczna (CDU), Unia Chrześc.- Społeczna (CSU), Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD) i Wolna Partia Demokratyczna (FDP). Zbliżony charakter programowy tych partii sprawił, że przez wiele lat możliwe były wszelkie układy koalicyjne.

PARLAMENT ZWIĄZKOWY RFN

W związku z federalną strukturą państwa parlament RFN składa się z dwóch izb. Reprezentację ogólnonarodową stanowi Izba Związku (Bundestag), i reprezentacja Krajów Rada Związkowa (Bundesrat).

• BUNDESTAG

Jest wybierany w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych, wolnych i równych. Prawo wybierania ma każdy kto ukończył 18 lat, wybranym może być każdy kto ukończył 21 lat. Konst. RFN nie określa liczby posłów do Parlamentu Związkowego, pozostawiając to ustawie wyborczej, która ulega zmianom. Od 1990 r. ustawowa liczba posłów określona została na 656. Połowa ustawowej liczby posłów wybierana jest w jedno mandatowych okręgach wyborczych wg zasady większości względnej. Druga połowa wybierana jest na podstawie list kandydatów ustalonych i przedkładanych dla każdego kraju z osobna przez partie polityczne. Kadencja Bundestagu wynosi 4 lata i liczy się od dnia pierwszego posiedzenia. Izba Związku działa permanentnie. Posiedzenia odbywają się nieprzerwanie (poza okresem ferii) przez 14 dni, po czym następuje tydzień przerwy. Tryb funkcjonowania i zasady organizacji parlamentu mają dużą niezależność w stosunku do rządu, jest suwerenny. Wewnętrznymi organami są: prezydent izby, jego zastępcy, rada seniorów, komisje stałe. Prezydent wybierany jest na okres kadencji na pierwszym posiedzeniu w głosowaniu tajnym bezwzględną większością głosów. Czterech wybieranych wiceprezydentów z prezydentem tworzy prezydium. Jego członkowie wchodzą w skład Rady Seniorów- organu doradczego prezydenta. Dużą rolę w pracy Bundestagu odgrywają komisje stałe, nadzwyczajne i powoływane do załatwienia określonych spraw, których ilość i liczb członków każdorazowo określa Bundestag. Na początku każdej kadencji parlamentu powołuje się Komisję Wspólną, składającą się w 2/3 z członków Parlamentu Związkowego i w 1/3 z członków Rady Związkowej. Jednoosobowym organem pomocniczym Bundestagu jest pełnomocnik do spraw wojskowych, który uczestniczy w sprawowaniu parlamentarnej kontroli nad armią. Formą organizacji posłów na terenie Bundestagu są frakcje, tzn. organizacje zrzeszające posłów wg przynależności parlamentarnej. Do zakresu działań Bundestagu należą: uprawnienia w zakresie zmiany konstytucji, sprawowanie kontroli nad rządem, uchwalenie ustaw, budżetu i kontrola jego wykonania, wybór własnych organów oraz udział w powołaniu kanclerza i Trybunału Konstytucyjnego.

• BUNDESRAT

Skład liczbowy Rady Związkowej konstyt. Uzależnia od liczby głosów przysługujących danemu krajowi, ta zaś jest zależna od liczby zamieszkującej go ludności. Bundesrat nie jest organem kadencyjnym- jej skład zależy od zmiany rządów krajowych, a o jej obliczu partyjno- polit. Decydują wyniki wyborów do parlamentów krajowych. W praktyce Bundesrat będący odzwierciedleniem federalnej struktury państwa i przede wszystkim stanowiska rządów krajowych, jest także, chociaż w mniejszym stopniu niż Bundestag, rzecznikiem partii lub koalicji partyjnych. Funkcje prezydenta Bundesratu sprawują kolejno szefowie rządów krajowych wybierani przez Bundestag wg ustalonego klucza. Do istotnych uprawnień prezydenta, poza kierowaniem obradami, należy przejmowanie funkcji Prezydenta Republiki Federalnej, jeżeli ten z jakichś powodów nie może ich sprawować. Prezydent wraz z wiceprezydentami tworzą organ kolegialny, kierujący pracami Rady Zw. Przy prezydencie istnieje ciało doradcze. W Bundesracie istnieją utworzone z przedstawicieli krajowych komisje stałe lub dla określonych zadań i spraw. Posiedzenia odbywają się w odstępie od 2 do 3 tygodni. Rada Związkowa jest organem, za pośrednictwem którego władze krajowe biorą udział w kształtowaniu woli federacji. Nie jest jednak organem w pełni uprawnionym, gdyż posiada tylko ograniczone uprawnienia ustawodawcze i quasi- administracyjne. Nie bierze udziału w pociąganiu do odpowiedzialności rządu. Wg ustawy zasadniczej Bundesrat został wykluczony z udziału w wyborach prezydenta oraz tworzenia i obalania rządów, zachował natomiast prawo postawienia prezydenta w stan oskarżenia oraz udziału w wyborze sędziów Federalnego Trybunału Konstyt. Wyposażony jest też w wyjątkowe dla drugiej izby prawo zatwierdzania rozporządzeń i przepisów administracyjnych rządu i ministrów. Konst. przewiduje znaczne rozszerzenie kompetencji ustawodawczych Bundesratu na wypadek ogłoszenia stanu wyższej konieczności ustawodawczej, co wymaga m.in. zgody Bundesratu.

PREZYDENT RFN

Wg przepisów ustawy zasadniczej prezydenta związku wybiera zgromadzenie związkowe bez dyskusji na 5 lat. Wybrany zostaje ten kandydat, który uzyska bezwzględną większość głosów. Wybierany może być każdy Niemiec, który ma prawo wyborcze Do Parlamentu Związkowego i ukończył 40 lat. Ponowny wybór dopuszczany jest tylko raz. Do konstytucyjnych uprawnień tradycyjnie przysługujących głowie państwa należy: reprezentowanie związku na zewnątrz, zawieranie umów z innymi państwami, wysyłanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych, mianowanie i odwoływanie sędziów związkowych, urzędników, oficerów i podoficerów, prawo łaski. O ograniczonej pozycji prezydenta świadczy to, iż pewne istotne uprawnienia są wykonywane przez niego wyłącznie na wniosek rządu np.: rozwiązuje parlament, gdy pozostawiony przez kanclerza wniosek o wotum zaufania zostanie odrzucony, wprowadza stan wyższej konieczności ustawodawczej. Do najistotniejszych uprawnień prezydenta należy wskazywanie kandydatów na kanclerza.

• WIELKA BRYTANIA

ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

W W. Brytanii nie ma konstytucji w znaczeniu, jakie przypisuje się jej na kontynencie, tzn. jednego aktu normatywnego o charakterze nadrzędnym w stosunku do innych aktów. Brak konstytucji pisanej nie pozbawia jednak W. Brytanii charakteru państwa konstytucyjnego. Konst. Bryt. tworzy całokształt norm odnoszących się do podstaw politycznego ustroju państwa.

Na system źródeł prawa składają się:

1. Zwyczajowe prawo konstytucyjne- jest częścią nie mającego charakteru pisanego powszechnego prawa zwyczajowego. Efektem jego obowiązywania są takie instytucje polityczne jak: parlament, ceremonialna już dzisiaj Tajna Rada, prerogatywy królewskie oraz zasada zwierzchnictwa parlamentu.

2. Orzecznictwo sądowe- postanowienia sądów, które odnoszą się do zakresu uprawnień wynikających z prerogatyw królewskich; na podst. Własnej interpretacji prawa zwyczajowego i pisanego określają obecny zakres prerogatyw

3. Konwenanse konstytucyjne- to utarty i powszechnie uznany sposób zachowania się w określonej sytuacji, uznawany za prawną regułę działania; kształtują się one w drodze pewnego zwyczaju wynikającego z precedensów konstytucyjnych, czyli jednorazowy rozstrzygnięć związanych ze stosowaniem konstytucji.

4. Prawo pisane- to akty prawne pochodzące z parlamentu, ale także i ustawodawstwo europejskie. Współcz. odgrywa ono rolę dominującą. Zasada zwierzchnictwa parlamentu w zakresie pisanego prawa konstytucyjnego ogranicza się w zasadzie do poprawek i ulepszania tego co już działa od dawna.

DWUPARTYJNY SYSTEM PARTYJNY

• Partia Konserwatywna (TORYSI)

• Partia Pracy (WIGOWIE)

A także Partia Liberalna, Komunistyczna Partia WB, Partia Socjaldemokratyczna, Walijska Partia Narodowa, Szkocka Partia Narodowa, Front Narodowy.

Partia Konserwatywna na szczeblu centralnym dzieli się na:

• Radę Centralną

• Komitet Wykonawczy

• Biuro Centralne

Podstawowe ogniwa organizacyjne tworzą stowarzyszenia partyjne w okręgach wyborczych. Władzę w partii sprawuje lider, który jest wybierany w tajnym głosowaniu przez członków partii. Do 1965 r. przywódca był wybierany przez monarchę. Lider mianuje:

• whipa (organizatora frakcji partyjnej w Izbie Gmin)

• przewodniczącego partii

Partia Pracy- struktura organizacyjna- luźna federacja. Tworzą ją dwa układy:

• frakcja parlamentarna, na czele której stoi egzekutywa (komitet parlamentarny) z liderem partii

• masowa organizacja członkowska- na szczeblu centralnym kieruje nią Krajowy Komitet Wykonawczy, który liczy 28 członków. Szczebel terenowy- organizuje partyjne w okręgach wyborczych. Najwyższym forum partyjnym jest Doroczna Konferencja Partii Pracy.

SYSTEM WYBORCZY WB

Rozwiązanie parlamentu i jednoczesne określenie daty wyborów powszechnych formalnie należy do panującego i jest wykonywane w formie podpisanej i ogłoszonej przez niego proklamacji. Faktyczna decyzja należy do premiera. Wybory parlamentarne przeprowadzane są nie później niż w ciągu 20-25 dni od wydania proklamacji. Czynne prawo wyborcze przysługuje osobom, które są obywatelami brytyjskimi, obyw. innych państw Wspólnoty i Republiki Irlandii zamieszkującymi w Zje4dnoczonym Królestwie. Dotyczy to osób, które ukończyły 18 lat i zostały zarejestrowane w powszechnym rejestrze wyborców właściwym dla miejsca ich zamieszkania. Czynnego prawa wyborczego pozbawieni są: parowie będący członkami Izby Lordów, nie naturalizowani cudzoziemcy, umysłowo chorzy, skazani w czasie odbywania kary, osoby skazane na 5 lat więzienia za nielegalne lub korupcyjne praktyki wyborcze. Głosowanie nie jest obowiązkowe.

Bierne prawo wyborcze przysługuje każdemu kto nie jest pozbawiony czynnego prawa wyborczego i ukończył 21 lat z wyjątkiem bankrutów, osób skazanych na ponad rok pozbawienia wolności i kleru. Zgłoszenie kandydatury w wyborach powszechnych następuje w formie pisemnej z dwoma podpisami osób ją wysuwających i ośmioma podpisami osób zarejestrowanych w rejestrze okręgu, w którym kandydatura jest wysuwana i zarejestrowana.

Wybory są równe, każdemu uprawnionemu przysługuje prawo oddania jednego głosu. Wybory powszechne przeprowadzone są w jedno mandatowych okręgach wyborczych. Za wybranego uważa się kandydata, który uzyskał w okręgu wyborczym, bez względu na frekwencję, względną większość z ogólnej liczby ważnie oddanych głosów.

Z przeprowadzeniem wyborów powszechnych związany jest proces ich weryfikacji. W WB kompetencje do weryfikowania wyników wyborów dzielone są między Izbę Gmin a organ sądowniczy. Decyzja Sądu Wyborczego wydawana jest w formie opinii podlegającej następnie po przekazaniu spikerowi, rozpatrzeniu i zaakceptowaniu ją przez izbę. Jedynie w przypadku gdy postawiono i udowodniono zarzut popełnienia przestępstwa, opinia Sądu Wyborczego stanowi ostateczną i samodzielną postawę do unieważnienia wyboru i dyskwalifikowania kandydata.

• IZBA GMIN

Skład liczbowy Izby Gmin jest zmienny, uzależniony od liczby jedno mandatowych okręgów. Obecnie Izba Gmin liczy 659 posłów, obradujących w sali opactwa Westministerskiego. Izba obraduje na sesjach, otwiera je mowa tronowa, w której są podane przyczyny zwołania izby. Sesję parlamentu kończy tzw. Prorogacja, odczytanie z polecenia monarchy przez Lorda Kanclerza, wyrażająca zgodę królewską na uchwalone przez izby ustawy oraz określająca datę zebrania się parlamentu na kolejną sesję. Izba Gmin obraduje w ciągu roku 9 miesiąca. Posiedzenia Izby odbywają się codziennie od poniedziałku do piątku. Kworum wynosi 40 posłów.

Organizację i funkcjonowanie Izby Gmin w praktyce określają w dużej mierze z jednej strony pozycja jej przewodniczącego- spikera, z drugiej zaś- rola partii politycznych i wyłonionych przez nie funkcjonariuszy partyjnych i whipa. Organami Izby Gmin są jej komisje. Z uwagi na różnice co do składu, zakresu kompetencji i procedury działania wyodrębnić można następujące rodzaje komisji:

1. Komisja Całej Izby- jest to w istocie ta sama Izba Gmin przekształcona na skutek uchwalenia wniosku złożonego przez członka izby w quasi- komisję. Różnica polega na tym, że debata toczy się nie pod przewodnictwem spikera, a pod przewodnictwem komisji budżetowej, nie jest wymagane kworum.

2. Komisje stałe- wbrew nazwie nie posiadają one ( z pewnymi wyjątkami) stałego składu, stałej kategorii spraw, którymi się kierują. Powierzono im pewne funkcje w zakresie ustawodastwa. Przeciętnie w sesji jest powoływanych około 100 takich komisji. Nie mają one nazw własnych, a tylko dla ich odrżżnienia posiadają oznaczenia A,B,C...

3. Komisje wyspecjalizowane-mają charakter albo formy kontroli parlamentarnej nad egzekutywą, zajmując się badaniem wydatków, polityki i administracji jednego z departament. rządowych odpowiadającego zakresowi ich działania, albo jako forma wypełniania przez izbę innych funkcji związanych z jej wewnętrznym działaniem i procedurą.

4. Komisje wspólne- są to komisje obu izb, których członkowie biorą udział w pracach komisji wspólnej na zasadach równej reprezentacji. Charakter wspólny mają Komisje Wspólne ds. Ustawodastwa Delegowanego i ds. Konsolidacji Ustaw

5. Komisje projektów prywatnych- skład tych komisji i postępowanie przed nimi uzależnione jest od charakteru projektu, tzn. czy został wniesiony sprzeciw wobec projektu przez któryś z zainteresowanych podmiotów czy też nie.

• IZBA LORDÓW

Drugą izbą parlamentu brytyjskiego jest Izba Lordów. Struktura tej izby jest bardzo złożona, uwarunkowana wielowiekową tradycją. Zasiadają w niej lordowie duchowni i świeccy. W grupie lordów świeckich wyróżnia się lordów dziedzicznych, lordów prawa i lordów mianowanych dożywotnio. Prawo zasiadania w Izbie Lordów przysługuje tym spośród parów dziedzicznych, którzy utrzymają to prawo na mocy uchwały izby. Według ustawy ich liczba nie może przekraczać 90 i 2 zajmujących stanowiska Lorda Marszałka i Wielkiego Marszałka Dworu. Lordowie duchowni to 26 biskupów Kościoła anglikańskiego, otrzymujących prawo do zasiadania w Izbie Lordów dopóki nie zrezygnują z godności biskupiej.

Do wykonania funkcji sądowej Izby Lordów, działającej jako Najwyższy Trybunał Apelacyjny, powołani są Lordowie Prawa mianowani dożywotnio. Mają oni również prawo do zasiadania i głosowania w izbie, niezależnie od rezygnacji ze stanowiska sędziowskiego. Jest ich 21 łącznie z Lordem Kanclerzem i byłymi lordami prawa.

Izba Lordów pozbawiona jest wpływu na projekty ustaw finansowych, prawa kontroli parlamentarnej nad rządem, ale zachowała udział w funkcji ustawodawczej oraz pewne atrybuty sądowe. Obecnie w zakresie ustawodawstwa wyróżnia się następujące Funkcje Izby Lordów:

1. bezwzględna zgoda izba przy uchwaleniu projektu ustawy o przedłożeniu kadencji parlamentu

2. opóźnianie prac ustawodawczych ( veto zawieszające) nie dłużej jednak niż na rok

3. inicjatywa nie kontrowersyjnych ustaw- odciążenie Izby Gmin od rozpatrywania projektów ustaw o skomplikowanym lub o czysto technicznym charakterze

4. pełnienie funkcji opiniodawczej w stosunku do projektów napływających do niej z Izby Gmin i innych ośrodków władzy

5. poprawianie ustawodawstwa, zwłaszcza w przypadkach bardzo szczegółowych lub kontrowersyjnych projektów rządowych

6. badanie w trybie specjalnej procedury projektów ustaw prywatnych, kwestii związanych z ustawodawstwem delegowania oraz z ustawodawstwem europejskim

W zakresie władzy sądowniczej działa jako Najwyższy Trybunał Apelacyjny pod przewodnictwem Lorda Kanclerza. Funkcja sądownicza nie jest wykonywana w rzeczywistości przez całą izbę, tylko przez Komisję Apelacyjną Izby Lordów, której członkami mogą być wyłącznie lordowie prawa, rozpatrujący sprawy w składzie 5 sędziów większością głosów.

Izba Lordów nie jest organem kadencyjnym. Zbiera się na sesje wraz z Izbą Gmin. Przewodniczy im z urzędu Lord Kanclerz, który inaczej niż spiker Izby Gmin bierze aktywny udział w debacie przemawiając i głosując jako członek swojej partii. Lord Kanclerz nie ma tak szerokiego zakresu uprawnień jak jego odpowiednik w Izbie Gmin. Ogranicza się on tylko do postawienia kwestii i zebrania głosów. Kworum izby stanowi 3 lordów.

POZYCJA USTROJOWA KRÓLA

Zjednoczone królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest monarchią konstytucyjną. Dziedziczny monarcha jest głową państwa, głową kościoła anglikańskiego w Anglii i prezbiteriańskiego w Szkocji. Jest symbolem więzy Brytyjskiej Wspólnoty.

Do uprawnień monarchy, obok tych o charakterze symboliczno- reprezentacyjnym, przysługujących mu jako głowie państwa, należą również te, który wynikają z faktu, że stoi on na czele władzy wykonawczej. Treścią władzy królewskiej są prerogatywy, czyli zakres uprawnień panującego. Niezbędny jest tu współudział ministrów ponoszących za nie odpowiedzialność przed parlamentem. Oznacza to ,że chociaż teoretycznie król może zrobić wszystko, to sposób wykonywania prerogatywy pozbawia go możliwości działania własną mocą. Do aktów prerogatywy królewskiej, wśród których wyróżnia się prerogatywy osobiste, rozumiane jako system uprawnień i immunitetów, prerogatywy polityczne oraz prerogatywy królewskie dotyczące Korony w sprawach wewnętrznych i zewnętrznych należą: zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu, powoływanie i odwoływanie premiera i członków rządu, kreowanie nowych parów, mianowanie dostojnika kościoła, nadawanie orderów i odznaczeń, stosowanie prawa łaski i wiele innych. Prerogatywy są w rzeczywistości działaniami rządu inspirującego Jej Królewską Mość radą do ich wykonywania. Wobec tak istotnych konstytucyjnych i politycznych ograniczeń monarchy jego faktyczny udział w sprawowaniu władzy ogranicza się do trzech praw:

• aby się go radzono

• prawa do zachęcania

• prawa do ostrzegania

RZĄD I GABINET Termin ”rząd” w odniesieniu do ustroju brytyjskiego ma kilka zastosowań nie pokrywających się z europejskim rozumieniem tego słowa. Na rząd składa się cały aparat administracji państwowej opłacanej ze skarbu państwa. Nazwy rząd używa się też na określenie tych sług Korony, którzy sprawują określone stanowiska polityczne (ministrowie, wiceministrowie), w przeciwieństwie do stanowisk służby cywilnej w administracji państwowej (np. pracownicy ministerstw). Nie jest to organ kolegialny, jego członkowie nigdy się nie zbierają dla wspólnych obrad; wywodzi się on spośród członków większości parlamentarnej. W zależności od rangi członkowie rządu są nominowani przez monarchę lub premiera. Rząd w znaczeniu, które najbardziej odpowiada europejskiemu to gabinet. Jest to kierowniczy, kolegialny organ rządu składający się z ministrów Korony. Skład gabinetu liczy 18-21 osób. Mianowanie członków gabinetu należy do prerogatyw monarchy. Premier jest najważniejszym, głównym doradcy królowej i szefem rządu, co stawia go w sytuacji uprzywilejowanej w stosunku do pozostałych członków gabinetu i rządu.

W angielskim systemie parlamentarnym gabinet stanowi pośrednie ogniwo pomiędzy parlamentem a resortami administracyjnymi z ministrami na czele, którzy stanowią rząd.

Gabinet stanowi samodzielny organ państwowy, którego uprawnienia wynikają z tego, że przejął on w praktyce uprawnienia monarchy, działając jako faktyczny reprezentant Korony, oraz wykonuje uprawnienia, które formalnie należą do parlamentu.

Podstawowe funkcje gabinetu:

• ostateczne ustalenie polityki, która ma być przedstawiana parlamentowi

• najwyższa kontrola organów wykonawczych zgodnie z polityką określoną przez parlament

• stała koordynacja i kierowanie działalnością resortów administracji państwowej.

POZYCJA USTROJOWA PREMIERA

Podobnie jak swego czasu odpowiedzialność polityczna przed monarchą przestała odgrywać istotną rolę na skutek wyparcia jej przez zasadę parlamentarnej odpowiedzialności rządu, tak dziś ciężar odpowiedzialności politycznej ministrów przesunął się z Izby Gmin na premiera jako szefa rządu i partii. Szczególna pozycja premiera w parlamencie:

1. Pozycja premiera w gabinecie- jest on najważniejszym głównym doradcą królowej i szefem rządu, co stawia go w sytuacji uprzywilejowanej w stosunku do pozostałych członków gabinetu i rządu

2. Szczególna pozycja w parlamencie, a zwłaszcza w Izbie Gmin. Premier będąc liderem partii rządzącej, jest formalnie liderem Izby Gmin, a powierzenie tej funkcji innemu członkowi gabinetu wypływa jedynie z technicznego podziału czynności. Niemniej zasadnicza decyzja co do zachowania się funkcji parlamentarnej w głosowaniu na forum Izby Gmin należy do premiera

3. Pozycja premiera w partii- po nominacji pozostaje nadal jej liderem, co daje mu nieograniczoną władzę wobec innych organów partyjnych i znacznie umacnia jego pozycję

4. Przejęcie faktyczne prerogatyw monarchy w zakresie rozwiązywania parlamentu

5. Udział w wykonywaniu przez monarchę prerogatyw związanych z nadawaniem tytułów, mianowanie parów oraz prawo do rozdawania stanowisk w rządzie, administracji państwowej i gospodarczej, sądownictwie i Kościele anglikańskim.

• Pytania z dziennego

• 1/ Konstruktywne votum nieufności.

• 2/ System dwublokowy (Francja)

• 3/ Ustrój terytorialny ...............,

• 4/ Porównaj kompetencje obu izb kongresu USA

• 1/ Votum zaufania,

• 2/ Ustrój terytorialny USA

• 3/ Porównaj kompetencje obu izb Parlamentu RFN

• 4/ ?

Pytania z Ostrowa

1/ Parlament Szwajcarii.

2/ Władza wykonawcza RFN

3/ Votum nieufności,

4/ System partii dominującej,

1/ System wielopartyjny,

2/ Konstytucja USA,

3/ Votum zaufania,

4/ Czteroprzymiotnikowe prawa wyborcze.

1

---