I

1. Pojęcie państwa

Jedyne dotychczasowe traktatowe pojęcie państwa znajduje się w między amerykańskiej konwencji o prawach i obowiązkach państw z dnia 23 grudnia 1933r. Według tej konwencji państwo jako osoba prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące atrybuty:

• Stałą ludność;

• Określone terytorium;

• Rząd;

• Zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami

Państwem w sensie prawa międzynarodowego jest suwerenna jednostka geopolityczna. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego każde państwo jest jednostką geopolityczną ale nie każda jednostka geopolityczna jest państwem. Cechą nieodłączną i wyróżniającą każdego państwa jest suwerenność.

Państwa w znaczeniu jednostki geopolitycznej nie należy utożsamiać z państwem w znaczeniu władzy państwowej czy aparatu państwowego.

2. Obszary podbiegunowe

W stosunku do lądowych obszarów podbiegunowych wokół bieguna północnego przyjęto w praktyce teorię sektorów geograficznych. Według tej teorii państwa które są położone wokół obszaru podbiegunowego północnego, to jest: Rosja, Norwegia, Dania, Kanada i Stany Zjednoczone, są zwierzchnikami terytoriów lądowych (wysp) znajdujących się w sektorze wyznaczonym granicami ich terytoriów podstawowych.

Zgodnie z dekretem z dnia 15 stycznia 1926r., rosyjski sektor arktyczny obejmuje wszystkie wyspy położone między wybrzeżem północnym Rosji a biegunem północnym, z wyjątkiem terytoriów nad którymi została uznana suwerenność innych państw. Chodzi tu o Spitsbergen oraz wyspy sąsiednie, których status prawny został ustalony w trybie międzynarodowym. Zgodnie z umową z 1920r. suwerenność nad tym terytorium należy do Norwegii ale może być ono również wykorzystywane przez inne państwa. W rezultacie Norwegia i Rosja mają tam stałe osady zajmujące się głównie wydobyciem węgla, natomiast Polska utrzymuje stałą stację badawczą.

3. Klasyfikacja organów organizacji międzynarodowych

Można wyodrębnić pewien schemat organizacyjny, który powtarza się zwłaszcza w przypadkach powszechnych organizacji międzynarodowych. Schemat ten obejmuje organy trojakiego rodzaju, mają one cechy zgromadzenia, rady, sekretariatu

• W każdej organizacji międzynarodowej jest organ plenarny pod nazwą zgromadzenia, konferencji czy kongresu. W skład takiego organu wchodzą wszystkie państwa członkowskie. Jest on więc najbardziej reprezentatywny, ale w przypadku organizacji międzynarodowej powszechnej jest mało operatywny.

• Jest też organ w którym reprezentowana jest tylko część państw członkowskich i nosi on zazwyczaj nazwę rady, komitetu lub komisji. Z tego rodzaju organów rezygnują tylko organizacje międzynarodowe o bardzo wąskim zakresie działania.

• Nieodzowny jest też organ administracyjny pod nazwą sekretariatu lub biura, chyba że funkcję tę pełni jedno z państw.

Charakter składu organów organizacji międzynarodowej jest różny. Należy odróżnić organy których członkami są państwa (to organy przedstawicielskie) od innych organów (organy nie przedstawicielskie).

II

1. Społeczność międzynarodowa.

Społeczność międzynarodową stanowi ogół państw. Jest to społeczność państw, które nie tylko współistnieją ale i utrzymują wzajemne stosunki.

Cechy charakteryzujące społeczność międzynarodową w porównaniu ze społecznością państwową:

• Nieduża, nie przekraczająca dwustu, liczba jej uczestników;

• Uznanie suwerennego charakteru tych uczestników, którzy są wzajemnie równouprawnieni;

• Jej organizacja wewnętrzna jest mniej rozwinięta, choć podlega stałemu rozwojowi w konsekwencji postępującej internacjonalizacji życia współczesnego.

Skład społeczności międzynarodowej jest zmienny. W ramach powszechnej społeczności międzynarodowej obejmującej wszystkie państwa świata istnieją grupy państw połączone ściślejszymi więzami gospodarczymi, politycznymi czy ideologicznymi.

2. Zmiany terytorium państwa

Wszelkie zmiany terytorium państwa są podporządkowane z punktu widzenia prawa międzynarodowego zasadzie integralności terytorialnej państw. Karta Narodów Zjednoczonych nakłada na wszystkie państwa obowiązek poszanowania integralności terytorialnej innych państw. Zakazane przez prawo międzynarodowe i nieskuteczne pod względem prawnomiedzynarodowym są wszelkie zmiany terytorialne w wyniku użycia lub groźby użycia siły w stosunkach między państwami. Tym samym pojęcie aneksji zostało postawione poza prawem międzynarodowym.

Zasada integralności państw nie wyklucza jednak zmian terytorialnych, możliwe są nabytki i ubytki terytorialne, które są zgodne z prawem międzynarodowym.]

Nabycie:

• Pierwotne- ma miejsce wtedy, gdy państwo nabywa terytorium, które przed terminem nabycia nie podlegało zwierzchnictwu terytorialnemu innego państwa: zawłaszczenie terytorium niczyjego, przyrost terytorium

• Pochodne- przedmiotem nabycia jest terytorium będące przedtem częścią terytorium innego państwa lub znajdujące się pod administracją innego państwa: cesja terytorialna(państwo na podstawie umowy przekazuje część terytorium innemu państwu), zintegrowanie terytorium państwa z terytorium kolonialnym

Utrata:

Pochodne nabycie jakiegoś terytorium przez państwo w drodze cesji terytorialnej jest jednocześnie utratą tego terytorium przez drugie państwo. Terytorium państwa może być też uszczuplone na skutek secesji jakiejś jego części, która uzyskuje status innego państwa. Natomiast dekolonizacja oznacza tylko wygaśnięcie praw i obowiązków związanych z administrowaniem terytorium kolonialnym a nie utratą suwerenności nad nim.

3. Zgromadzenie ogólne ONZ

W skład Zgromadzenia ogólnego ONZ wchodzą wszystkie państwa członkowskie. Ma one bardzo szeroki zakres kompetencji. Może omawiać wszelkie sprawy wchodzące w zakres KARTY NZ(26 VI 1945r.) oraz dotyczące kompetencji i funkcji któregokolwiek organu ONZ. Może ono również uchwalać zalecenia w takich sprawach, z wyjątkiem sporów lub sytuacji, co do których Rada Bezpieczeństwa wykonuje swoje funkcje.

Zgromadzenie ogólne zbiera się raz do roku na sesję zwyczajną, a poza tym może być zwołane na sesję nadzwyczajną na żądanie Rady Bezpieczeństwa-lub większość członków ONZ. Sesja Zgromadzenia ogólnego wybiera swojego przewodniczącego oraz jego zastępców.

III

1. Nazwa prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe to prawo które reguluje stosunki wzajemne państw tworzących społeczność międzynarodową.

Dawniej prawo międzynarodowe nazywano prawem narodów. Termin ten wywodzi się z łac. Ius gentium którym określano część prawa rzymskiego dotyczącą cudzoziemców. Natomiast termin prawo międzynarodowe, które odpowiada łacińskiemu terminowi ius inter gentes, pojawił się w pismiennictwie polskim w drugiej połowie XIX w. a obecnie jest powszechnie używany.

Prawem międzynarodowym jest prawo międzynarodowe publiczne. Prywatne prawo międzynarodowe jest cześć prawa państwa, które wskazuje prawo właściwe dla międzynarodowych stosunków osobistych i majątkowych w zakresie prawa cywilnego.

2. Cesja terytorialna

Cesja terytorialna polega na tym, że na podstawie umowy międzynarodowej jedno państwo(cedent) przekazuje część swojego terytorium innemu państwu (cesjonariuszowi).

Zwykle ma zastosowanie w warunkach pokoju, ale przewidywaną ją też w traktatach pokoju będących następstwem wojen, np. traktat pokoju z Włochami z 1947r., Włochy zrzekły się niektórych części swojego terytorium na rzecz Francji, Jugosławii i Grecji.

Niekiedy cesja terytorialna ma postać szczególną, która pozwala ją kwalifikować jako cesję wzajemną, odpłatną czy też plebiscytarną

• Cesja wzajemna zachodzi wtedy, gdy dwa państwa w trybie umowy międzynarodowej zamieniają się jakimiś częściami swoich terytoriów. Każde z nich występuje w roli zarówno cedenta, jak i cesjonariusza. Polska - ZSRR umowa z 15 lutego 1951r. o zamianie odcinków terytoriów państwowych.. ZSRR cedował Polsce cześć terytorium w rejonie Bieszczad o powierzchni 480km2, natomiast Polska cedowała na rzecz ZSRR południowo - wschodnią część ówczesnego województwa lubelskiego o takiej samej powierzchni.

• Cesja odpłatna polega na tym, że państwo cedent otrzymuje od państwa cesjonariusza w zamian za cedowane terytorium ustalona miedzy nimi w umowie międzynarodowej kwotę pieniędzy. Treścią takiej cesji jest przeniesienie zwierzchnictwa terytorialnego, a nie zmiana podmiotu własności.

W 1867r. Rosja odstąpiła Stanom Zjednoczonym Alaskę za 7.200.000 dolarów.

• Cesja plebiscytarna - jeśli umowa międzynarodowa przewiduje plebiscyt, to wola ludności terytorium, która ma być obiektem cesji, warunkuje zmianę zwierzchnictwa terytorialnego. Wymaganie przeprowadzenia plebiscytu, z punktu widzenia samostanowienia narodów można postawić w formie kategorycznej tylko w stosunku do terytoriów stanowiących odrębne całości etniczne.

Polska po I wojnie światowej - plebiscyt o odniesieniu do części Górnego Śląska, Warmii, Mazur i Powiśla (traktat Wersalski)

3. Rada Bezpieczeństwa ONZ

Składa się z 15 członków: Chiny, Francja, Rosja, Stany Zjednoczone i Wielka Brytania są stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa. Niestałych członków w liczbie 10 wybiera na okres 2 lat Zgromadzenie Ogólne ONZ, kierując się ich wkładem w dziełu utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego oraz właściwym podziałem geograficznym. Podział ten, według zalecenie Zgromadzenia Ogólnego jest taki że 5 miejsc przypada państwom Afryki i Azji, 2 miejsca państwom Ameryki Łacińskiej, 1 miejsce państwom Europy Wschodniej i 2 miejsca państwom Europy Zachodniej i innym państwom.

Polska była członkiem Rady Bezpieczeństwa w latach: 1946-47, 1960, 1970-71, 1982-83, 1996-97.

Każdy członek Rady Bezpieczeństwa powinien być stale reprezentowany w siedzibie ONZ, aby mogła ona pełni swoje funkcje bez przerwy.

W zakresie spraw dotyczących pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego Karta NZ przyjęła zasadę priorytetu kompetencji Rady Bezpieczeństwa. Jest ona tym organem ONZ na którym spoczywa główna odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego i w tym charakterze działa w imieniu wszystkich członków ONZ. Do głównych kompetencji ONZ należy pokojowe załatwienie sporów oraz podejmowanie akcji w razie zagrożenia lub naruszenia pokoju. W tym drugim zakresie jest ona władna stosować dwa rodzaje sankcji, sankcje nie pociągające za sobą użycia sił zbrojnych oraz sankcje zbrojne. Charakteru sankcji nie mają natomiast operacje pokojowe ONZ wymagające zgody państwa, na którego terytorium są przeprowadzone.

IV

1. Kurtuazja międzynarodowa

Normy kurtuazji międzynarodowej są stosowane przez państwa w celu ułatwienia sobie wzajemnych stosunków. Wyrastając ze wspólnego dnia grzeczności okazywanej przez ludzi innym ludziom, są one dostosowane do właściwości stosunków międzynarodowych. Do tej dziedziny należą na przykład reguły protokołu dyplomatycznego. Zazwyczaj są one skrupulatnie przestrzegane, jednakże ich ewentualne naruszenie nie stanowiłoby naruszenia prawa międzynarodowego.

2. Ludność państwa i jej klasyfikacja

Stała ludność państwa jest naturalnym składnikiem każdego państwa. Państwo jako suweren danego terytorium sprawuje zwierzchnictwo nad ludźmi znajdującymi się na tym terytorium. Zwierzchnictwu temu w pełnym zakresie podlegają wszystkie osoby przebywające na terytorium państwa z wyjątkiem osób sprawujących funkcje organów innych państw lub organizacji międzynarodowych - przysługują im przywileje i immunitety.

Ludność państwa dzieli się na dwie kategorie:

• Obywatele państwa - stanowią główny substrat ludności państwa w sensie jakościowym i ilościowym

• Cudzoziemcy:

1. Ludzie będący obywatelami innego bądź innych państw

2. Bezpaństwowcy

Cała ludność państwa zarówno obywatele jak i cudzoziemcy, podlega prawu tego państwa

3. Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ

Składa się z 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na okres trzech lat. Cały skład członkowski tej Rady, zgodnie z zaleceniem Zgromadzenia Ogólnego jest podzielony według regionów geograficznych. Państwa Afryki mają 14 miejsc, państwa Europy Zachodniej i inne 13, państwa Azji 11, państwa Ameryki Łacińskiej 10 oraz państwa Europy wschodniej 6. Ponowna wybieralność jest dopuszczalna, co umożliwia stałym członkom Rady Bezpieczeństwa również stałe zasiadanie w Radzie Gospodarczej i Społecznej. W latach 1995-1997 Polska była członkiem tej rady już po raz jedenasty.

Rada Gospodarcza i Społeczna prowadzi lub inicjuje studia oraz wydaje zalecenia dotyczące międzynarodowych stosunków gospodarczych, społecznych, kulturalnych, oświatowych i zdrowotnych oraz praw człowieka. Jest ona organem koordynującym działalność wszystkich organizacji wyspecjalizowanych tworzących system czy rodzinę Narodów Zjednoczonych.

V

1. Moralność międzynarodowa

Moralność międzynarodowa składa się z norm moralnych dotyczących stosunków międzynarodowych. Niektóre umowy międzynarodowe odwołują się do moralności międzynarodowej, a niejednokrotnie posługują się takimi pojęciami moralnymi jak sprawiedliwość czy słuszność. Poglądy moralne poszczególnych ludzi a nawet poszczególnych narodów, różnią się między sobą ale co do niektórych kwestii międzynarodowych są jednakowe albo przynajmniej zbieżne. Dzięki temu moralność międzynarodowa jest jednym z czynników kształtujących prawo międzynarodowe. W rezultacie niektóre podstawowe zasady stosunków międzynarodowych, jak na przykład zasada szacunku dla innych państw, mają charakter zarazem moralny i prawny.

2. Nabycie i utrata obywatelstwa

Nabycie obywatelstwa może przede wszystkim nastąpić przez urodzenie ale także przez zamążpójście lub adopcję.

Obywatelstwo może też zostać nadane cudzoziemcowi, a więc obywatelowi innego państwa, względnie bezpaństwowcowi.

Nabycie obywatelstwa przez urodzenie - państwa stosują zasadę krwi albo zasadę ziemi albo też przyznają priorytet jednej z tych zasad. Rozbieżności ustawowe państw w tym zakresie mogą prowadzić zarówno do podwójnego obywatelstwa jak i bezpaństwowości. Pierwszy przypadek zdarzy się gdy dziecko rodziców mających obywatelstwo państwa które stosuje prawi ziemi urodzi się na terytorium państwa które stosuje prawo krwi.

Polska ustawa o obywatelstwie oparta jest na prawie krwi - dziecko nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie, jeżeli oboje rodzice są obywatelami polskimi oraz jeżeli jedno z rodziców jest obywatelem polskim a drugie jest nieznane, bądź jego obywatelstwo jest nieokreślone lub nie ma żadnego obywatelstwa.

Zasada ziemi stosowana jest pomocnicze wobec dziecka urodzonego lub znalezionego w Polsce, gdy oboje rodzice nie są znani lub nie jest określone ich obywatelstwo lub nie mają żadnego obywatelstwa.

Zarówno w związku z zamążpójściem ja, jak i przy innych wielkich okolicznościach zmiany obywatelstwa szczególnie ważne jest zharmonizowane nabycie nowego obywatelstwa z utratą dawnego. Sposobem uniknięcia podwójnego obywatelstwa jest przyznanie takim ludziom prawa opcji, czyli prawa wyboru jednego z dwu posiadających obywatelstw.

Utrata obywatelstwa może nastąpić w formie zwolnienia obywatelstwa lub pozbawienia obywatelstwa. Zwolnienie obywatelstwa łączy się na ogół z nabyciem obywatelstwa innego państwa, natomiast pozbawienie obywatelstwa jest aktem zupełnie wyjątkowym.

3. Sekretariat ONZ

Składa się z Sekretarza Generalnego jak głównego funkcjonariusza administracyjnego Organizacji oraz personelu jaki może być potrzebny. Liczba osób zatrudnionych w ONZ wynosi ponad 15 tysięcy(2001). Sekretarza Generalnego mianuje na okres pięciu lat Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Sekretarz Generalny mianuje personel Sekretariatu na podstawie regulaminu uchwalonego przez Zgromadzenie Ogólne. Rekrutacja personelu powinna opierać się na jak najszerszej podstawie geograficznej.

Przy wykonywaniu swych obowiązków Sekretarz Generalny oraz personel Sekretariatu ONZ nie powinni zwracać się ani otrzymywać instrukcji od jakiegokolwiek rządu lub władzy poza Organizacją. Jako funkcjonariusze międzynarodowi są oni odpowiedzialni tylko wobec ONZ.

VI

1. Tzw. Miękkie prawo międzynarodowe

Pomiędzy prawem międzynarodowym a innymi normami międzynarodowymi są jeszcze normy zwane „miękkim” prawem międzynarodowym. Ich źródłem są przede wszystkim liczne uchwały organizacji międzynarodowych i konferencji międzynarodowych. Niektóre spośród tych uchwał są skonstruowane w sposób bardzo podobny do umów międzynarodowych, niemniej nimi nie są. Bardzo często powołuje się je w pracach naukowych z zakresu prawa międzynarodowego. Przykładem dokumentu znajdujące się na granicy między prawem międzynarodowym a „miękkim” prawem międzynarodowym jest Deklaracja zasad prawa międzynarodowego, dotyczących przyjaznych stosunków między państwami z 24.X.1970r.

2. Międzynarodowy ruch osobowy

Klasyczną formą indywidualnej zgody na międzynarodowy ruch osobowy jest ze strony państwa macierzystego paszport, a ze strony państwa obcego wiza. Paszport może wyrażać zgodę na wyjazd od jednego państwa, grupy państw lub do wszystkich państw świata. Wizy mogą być także różnego rodzaju: tranzytowe, pobytowe lub imigracyjne.

Zarówno wydanie paszportu swojemu obywatelowi, jak i udzielenie wizy cudzoziemcowi jest suwerennym aktem państwa, które dokonują regulacji międzynarodowego ruchu osobowego w drodze wydawania specjalnych aktów prawnych.

W celu ułatwienia międzynarodowego ruchu turystycznego państwa zawierają umowy, w wyniku których procedura przekraczania granic państwowych zostaj mniej lub bardziej uproszczona. Dotyczy to zarówno obowiązku posiadania paszportu, jak i obowiązku uzyskania wizy. Tego rodzaju ułatwienia mają miejsca na zasadzie wzajemności, chyba że państwa dobrowolnie zrezygnują z tego warunku.

3. Skład Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

Składa się z 15 sędziów, każdy z nich powinien być obywatel innego państwa, a razem powinni oni stanowić ciało reprezentujące główne formy cywilizacji oraz podstawowe systemy prawne świata. Sędziów MTS wybiera na okres 9 lat Zgromadzenie Ogólne ONZ oraz Rada Bezpieczeństwa, przy czym możliwy jest ponowny wybór. MTS spełnia dwie funkcje: sądową i opiniodawczą. Sędziowie korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych w sytuacji, gdy sprawują funkcje sędziowskie.

VII

1. Definicja prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe, to prawo które reguluje stosunki wzajemne państwa tworzących społeczność międzynarodową.

To system norm prawnych, które regulują stosunki wzajemne państw, a także uznanych przez nie podmiotów qusi-państwowych - Stolicy Apostolskie oraz niektórych terytoriów autonomicznych, wspólnot powstańczych i organizacji międzynarodowych.

2. Status cudzoziemców

Cudzoziemcem w jakimś państwie jest każda osoba nie będąca obywatelem tego państwa.

W świetle prawa polskiego cudzoziemcem nie jest osoba będąca obywatelem innego państwa, jeśli zarazem posiada obywatelstwo polskie.

Każdy cudzoziemiec bez względu na sposób, w jaki znalazł się na terytorium państwa obcego, podlega jurysdykcji tego państwa. Do kompetencji każdego państwa należy określenie reżimu prawnego dla cudzoziemców. Regulując status prawny cudzoziemców państwo, powinno uwzględnić zawarte przez siebie dwustronne umowy międzynarodowe, a także wielostronne umowy dotyczące praw człowieka. Państwo nie jest zobowiązane do całkowitego równouprawnienia cudzoziemców ze swoimi obywatelami, chyba że zobowiązuje się do tego w umowie międzynarodowej. Konwencja z dnia 7 marca 1966r. o zlikwidowaniu wszelkich form dyskryminacji rasowej specjalnie zastrzega, że jej postanowienia nie dotyczą różnić w traktowaniu swoich obywateli i cudzoziemców.

3. Organy pomocnicze ONZ

Organ pomocniczy jest z natury rzeczy podporządkowany głównemu organowi, który go utworzył.

Organy pomocnicze ONZ można ująć w trzy grupy:

1. Ograny sesyjne, których rola polega na usprawnieniu przebiegu sesji Zgromadzenia Ogólnego są to:

• Sześć komitetów głównych, w których są reprezentowane wszystkie państwa członkowskie ONZ

• Komitet ogólny złożony z przewodniczącego Zgromadzenia Ogólnego, jego 21 zastępców oraz przewodniczących sześciu komitetów głównych

• Komitet pełnomocnictw

2. Komitety, komisje, rady zajmujące się stale różnymi szczegółowymi dziedzinami np.:

• Komisja Prawa Międzynarodowego, zajmująca się przygotowywanie projektów umów kodyfikacyjnych

3. Powołane przez Zgromadzenie Ogólne organy o charakterze autonomicznym i różnej strukturze np.:

• Konferencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Handlu i Rozwoju (UNCTAD) zajmująca się międzynarodową współpracą ekonomiczną. Jej członkami mogą być zarówno państwa członkowskie jak i nie należące do ONZ.

VIII

1. Prawo międzynarodowe prywatne

Prawo prywatne międzynarodowe jest częścią prawa państw, które wskazuje prawo właściwe dla międzynarodowych stosunków osobistych i majątkowych w zakresie prawa cywilnego

2. Azyl terytorialny i dyplomatyczny

Treścią instytucji azylu jest prawo państwa do udzielenia schronienia cudzoziemcowi prześladowanemu ze względów politycznych przez państwo macierzyste lub inne państwo. Określenie politycznego charakteru przekonań czy działalności osób, które mogą ubiegać się o azyl w państwach obcych, należy do kompetencji tych państw. Taki charakter jest zazwyczaj przypisywany także przekonaniom i działalności religijnej i naukowej.

Deklaracja w sprawie azylu terytorialnego uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ z dnia 14.12.1967r. stanowi, że udzielanie azylu jest aktem pokojowym i humanitarnym. Azyl udzielony przez państwo powinien być respektowany przez inne państwa. Prawo azylu nie przysługuje osobom winnym zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkości.

Azyl terytorialny - polega na udzielaniu zgody na wjazd i osiedlenie się na terytorium państwa udzielającego azyl.

Azyl dyplomatyczny - polega na udzieleniu schronienia w pomieszczeniach przedstawicielstwa dyplomatycznego w obcym państwie.

Taką możliwość przewidują niektóre umowy między państwami Ameryki Łacińskiej, natomiast prawo międzynarodowe nie zna tej instytucji.

3. System głosowania w organizacjach międzynarodowych

Na system głosowania w organizacjach międzynarodowych składają się głównie dwa elementy. Pierwszy element dotyczący siły głosów poszczególnych państw członkowskich, drugi warunków podejmowania uchwał w drodze głosowania.

Ogólnie przyjęta zasada „jedno państwo - jeden głos”, uważana jest tradycyjnie za przejaw zasady równości państw w prawie międzynarodowym. Odstępstwa od tej zasady zdarzają się rzadko i mają miejsce w niektórych organizacjach międzynarodowych o charakterze gospodarczym, jeżeli przyjmują one system tak zwanych głosów ważonych.

Odstępstwo:

Rada Wspólnot Europejskich - poszczególne państwa członkowskie dysponują różną liczbą głosów - Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy - po 29; Hiszpania i Polska - 27; Holandia - 13; Belgia, Czechy, Grecja, Portugalia i Węgry - 12; Austria i Szwecja - 10; Dania, Finlandia, Irlandia, Litwa i Słowacja - 7; Cypr, Estonia, Luksemburg i Słowenia - 4; Malta - 3. Większość kwalifikowana wynosi 255 głosów przy ogólnej ich liczbie 321.

Dawniej w organizacjach międzynarodowych obowiązywała zasada jednomyślności. Przyjęcie uchwały uzależnione było od zgody wszystkich państw członkowskich, w czym upatrywano poszanowanie ich suwerenności.

Po II wojnie światowej powszechne organizacje międzynarodowe odeszły od zasady jednomyślności na rzecz podejmowania uchwał określoną większością głosów.

W niektórych organach organizacji międzynarodowych stosowana jest praktyka podejmowania uchwał bez głosowania, czyli przez tak zwany consensus. Polega to na uprzednim uzgodnieniu treści uchwały możliwej do przyjęcia przez wszystkie państwa reprezentowane w danym organie.

W organach przedstawicielskich ONZ obowiązuje zasada „jedno państwo - jeden głos”, ale nie zawsze znaczenie głosu każdego państwa członkowskiego jest takie samo. Poza tym system głosowania jest różne w różnych organach ONZ.

ZGROMADZENIE OGÓLNE - cztery systemy głosowani:

1. Większość 2/3 głosów członków obecnych i głosujących: sprawy ważne, utrzymywanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, wybór niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, wybór członków Rady Gospodarczej i Społecznej, wybór członków Rady Powierniczej(już nie praktykowany), przyjęcie nowych członków ONZ, zawieszenie w korzystaniu z prawi przywilejów członkowskich, wykluczenie członków, budżet

2. Zwykła większość członków obecnych i głosujących: uchwały w innych sprawach

3. Bezwzględna liczba głosów (czyli liczba głosów „za” musi być większa niż suma głosów „przeciw” i głosów wstrzymujących się) - do wyboru sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

4. 2/3 głosów członków Zgromadzenia Ogólnego (czyli większość wszystkich państwa członkowskich ONZ) - do uchwalenie poprawek do Karty Narodów Zjednoczonych

W Radzie Bezpieczeństwa trojaki system: uchwały w sprawach proceduralnych większością 9 głosów, uchwały w sprawach merytorycznych-taka sama większość ale włączając w to głosy stałych członków, bezwzględna większość głosów a więc 8 którychkolwiek członków do wyboru sędziów MTS

IX

1. Pojęcie podmiotowości prawnomiędzynarodowej

Podmiotowość prawnomiędzynarodowo wyraża się w posiadaniu praw i obowiązków wynikających z norm prawa międzynarodowego. Rozróżnia się zdolność prawnomiędzynarodową - zdolność do posiadania praw i obowiązków międzynarodowych oraz zdolność do czynności prawnomiędzynarodowych - zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych w drodze własnego działania.

2. Ekstradycja przestępców

Polega na wydaniu obcemu państwa osoby ściganej przez nie za popełnione przestępstwo. Ekstradycji dokonuje państwo, na którego terytorium taka osoba się znajduje. Z wnioskiem o ekstradycje występuje natomiast państwo, któremu przysługuje jurysdykcja karna wynikająca z faktu, że na jego terytorium zostało popełnione lub rozciągają się skutki popełnione przestępstwa albo też dlatego, że sprawca przestępstwa jest jego obywatelem.

Ekstradycja jest niedopuszczalna w stosunku do osób, które dopuściły się lub są podejrzane o popełnienie tak zwanych przestępstw politycznych. Państwo może nie przyznać im azylu politycznego, ale w żadnym razie nie powinno ich wydawać państwom, z których strony istnieje groźba ścigania. Wyjątkiem od tej zasady jest klauzula zamachowa przewidująca ekstradycję osób, które motywowane względami politycznymi dopuściły się zabójstwa osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (ocena charakteru przestępstwa należy do państwa wydającego.)

Powszechne prawo międzynarodowe nie nakazuje wydawania innym państwom sprawców przestępstw pospolitych. Prawnomiędzynarodowy obowiązek wydawania przestępców tej kategorii powstaje tylko w stosunkach między państwami, które zawarły umowę ekstradycyjną. W praktyce są to najczęściej umowy dwustronne.

Umowy ekstradycyjne z reguły zawierają zasadę, że podstawą wydania może być tylko czyn, który jest kara zarówno w państwie proszącym jak i państwie wydającym. Uznają one też zazwyczaj tzw. zasadę specjalności, według której osobę wydaną można ukarać tylko za przestępstwo, które było podstawą ekstradycji.

Niezależnie od jakiejkolwiek umowy międzynarodowej państwa powinny wydawać sprawców zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości, a ponadto piractwo morskie i powietrzne oraz terroryzm.

3. Uchwały organizacji międzynarodowych

Uchwały organizacji międzynarodowych mogą mieć dwojaki charakter:

1. Są zaleceniami pozbawionymi wiążącej mocy prawnej

2. Decyzjami wiążącymi pod względem prawnym

• Zalecenia są przeważnie kierowane do państw członkowskich, rzadziej zaś do państw które nie są członkami organizacji międzynarodowej. Adresaci zaleceń nie mają obowiązku prawnomiędzynarodowego zastosowania się do nich. Powinni jednak rozważyć je w dobrej wierze

• W drugiej kategorii uchwał należy wyróżni:

1. Wiążące wszystkie państwa członkowskie

2. Wiążące tylko państwa głosują za ich przyjęciem

Charakter ogólnie wiążący pod względem prawnomiędzynarodowym mają uchwały dotyczące spraw wewnątrzorganizacyjnych. Uchwały takie w innych sprawach stanowią wyjątki, które powinny być oparte na postanowieniach statutu danej organizacji międzynarodowej. Najważniejszym przykładem uchwał tego rodzaju są decyzje Rady Bezpieczeństwa dotyczące utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, które to uchwały członkowie ONZ zobowiązali się przyjmować i wykonywać. Decyzje takie Rada Bezpieczeństwa podejmuje w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji, chyba że uzna za wystarczają uchwalenie niewiążącego pod względem prawnomiędzynarodwym zalecenia. Natomiast uchwały Rady Bezpieczeństwa dotyczące pokojowego załatwiania sposób międzynarodowych zawsze mają charakter zaleceń, a nie decyzji.

X

1. Kategorie podmiotów prawa międzynarodowego

Głównymi podmiotami prawa międzynarodowego są państwa, ale nie jedynymi.

Kwestia podmiotów prawa międzynarodowego innych niż państwa jest skomplikowana. Współczesna praktyka międzynarodowa wskazuje, że państwa, regulując swoje stosunki wzajemne za pomocą prawa międzynarodowego, mogą rozszerzyć krąg jego podmiotów poza siebie samych. Dotyczy to takich tworów jak:

1. Stolica Apostolska

2. Terytoria autonomiczne

3. Wspólnoty powstańcze

4. Organizacje międzynarodowe

Są to twory quasi - państwowe

Od pomiotów prawa międzynarodowego należy odróżnić beneficjentów uprawnień, wynikających z norm prawnomiędzynarodowych. Do tej kategorii należą osoby sprawujące funkcje organów państw(np. przedstawiciele dyplomatyczni) lub wchodzące w skład organów państwa (np. jeńcy wojenni).

2. Wydalenie cudzoziemców

Polega na usunięciu jakiejś osoby przez państwo ze swego terytorium. Może to dotyczyć wyłącznie cudzoziemców. Tak zwana banicja nie jest instytucją prawa międzynarodowego, a ewentualne jej stosowanie byłoby obecnie sprzeczne z prawami człowieka.

Formy wydalenia:

1. Skuteczny nakaz opuszczenia terytorium państwa

2. Deportacja czyli przymusowe odstawienie do granicy

Stosowanie wydalenia cudzoziemców powinno być ograniczone do przypadków naruszenia przez nich prawa państwa pobytu i nie powinno mieć charakteru dyskryminacyjnego w stosunku do różnych państw.

3. Pojęcie umowy międzynarodowej

Umowa międzynarodowa to najogólniej i najkrócej uzgodnienie wzajemnych praw i obowiązków między państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego.

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego nazwa umowy międzynarodowej nie ma znaczenia. W praktyce nazwy te są bardzo różne. Do najczęściej spotykanych należą: umowa, traktat, konwencja, układ, porozumienie, deklaracja, protokół, pakt, karta. Funkcję nazwy zbiorczej pełni zazwyczaj „umowa”.

XI

1. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa państw

Zagadnienie podmiotowości prawnomiędzynarodowej nie zostało dotychczas skodyfikowane.

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa państw wynika z samej natury prawa międzynarodowego.

Wszystkie państwa mają status podmiotów prawa międzynarodowego, aczkolwiek z zastrzeżeniem wykluczenia tej kategorii jednostek geopolitycznych, które pomimo nazwy czy wbrew swojej roszczeniom nie czynią zadość pojęciu państwa w prawie międzynarodowym. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa wyraża się w posiadaniu praw i obowiązków wynikających z norm prawa międzynarodowego. Zdolność prawnomiędzynarodowa - zdolność do posiadania praw i obowiązków międzynarodowych, zdolność do czynności prawnomiędzynarodowych - zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych.

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa państw obejmuje zdolność do:

• Zawierania umów międzynarodowych

• Utrzymywania stosunków dyplomatycznych i konsularnych

• Uczestniczenia w organizacja międzynarodowych

• Odwoływanie się do pokojowych sposobów załatwiania sporów międzynarodowych

• Przedsiębrania samoobrony

2. Organy kierownicze państwa dla spraw zagranicznych

Organy kierowniczy są elementem władzy najwyższej, która stanowi - obok terytorium i ludności - trzeci składnik państwa. Wprawdzie ich organizację i kompetencje określa prawo konstytucyjne poszczególnych państwa, ale wytworzył się pewien schemat tych organów występujący we wszystkich państwach. Chodzi mianowicie o szefa państwa, parlament, rząd i jego premiera oraz ministra spraw zagranicznych.

3. Struktura umowy międzynarodowej

Prawo międzynarodowe nie zawiera żadnych norm dotyczącym struktury umów międzynarodowych, pozostawiając to do decyzji podmiotom zawierającym je, zazwyczaj umowa międzynarodowa składa się z tytułu, wstępu, części merytorycznej oraz postanowień końcowych.

Tytuł umowy międzynarodowej zawiera przede wszystkie oznaczenie jest przedmiotu. Używa się też czasem tytuły zastępczego wskazującego tylko na miejsce jej zawarcia, np. traktat wersalski. Jednak miejsce zawarcia umowy może być elementem jej oficjalnego tytułu.

Wstęp czyli preambuła, umowy międzynarodowej zazwyczaj wymienia jej strony, podaje motywy, którymi one kierują się przy jej zawarciu, oraz stwierdza wyznaczenie pełnomocników, jak również fakt wymiany lub okazania pełnomocnictw.

Merytoryczna część umowy międzynarodowej nazywa się dyspozycją. Z natury rzeczy jest to część najważniejsza. Zazwyczaj jest ona podzielona na ponumerowane artykuły, które mogą dzielić na mniejsze fragmenty, a często bywają też łączone w większe całości.

Postanowienia końcowe umowy międzynarodowej regulują przede wszystkim kwestię sposobu jej zawarcia i wejścia w życie oraz czasu obowiązywania. Ponadto występują tam takie elementy, jak miejsce i data podpisania, liczba egzemplarzy oraz język czy języki, w jakich umowa została sformułowana.

Dwustronna umowa międzynarodowa sporządzona jest zazwyczaj w dwóch egzemplarzach sformułowanych według reguły alternatu. Oznacza to, że egzemplarz oryginału umowy, jeśli chodzi o język tekstu, wszelkie wzmianki i podpisy, daje pierwszeństwo stronie, dla której jest przeznaczony. W wielostronnych umowach międzynarodowych zazwyczaj podpisy składane są w porządku alfabetycznym nazw państw.

XII

1. Pojęcie odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej

Z podmiotowością prawnomiędzynarodową ściśle związana jest zdolność ponoszenia odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej za niewykonanie obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego. Zdolność ta cechuje wszystkie kategorie podmiotów prawa międzynarodowego, ale w praktyce największe znaczenie ma w odniesieniu do państw.

Zasady odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej państw były przedmiotem prac kodyfikacyjnych ONZ. Prace te nie zostały jeszcze zakończone, toteż ten dział prawa międzynarodowego opiera się przede wszystkich na zwyczajach.

Odpowiedzialność międzynarodowa państwa powstaje wskutek powodującego szkodę naruszenia przez nie prawa międzynarodowego. Naruszenie takie określa się mianem deliktu międzynarodowego. Niezależnie od tego istnieje także problem odpowiedzialności państw za niektóre działania doz wolne przez prawo międzynarodowe, ale mogące wyrządzić szkodę innym państwom. (stąd konwencja o odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne z 29.II.1972r. stanowi, że państwo jest bezwzględnie zobowiązane do zapłacenia odszkodowania za szkodę, którą wypuszczony przez nie obiekt kosmiczny wyrządził na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu.)

Państwo ponosi odpowiedzialność za własne postępowania, a więc za postępowania swoich organów, przez którego funkcjonuje. Są to organy prawodawcze, wykonawcze i sądowe. Państwo odpowiada za swoje organy również wtedy, gdy w swej działalności przekraczają one swoje kompetencje.

Państwo nie ponosi odpowiedzialności międzynarodowej za postępowanie osób prywatnych, aczkolwiek odpowiada za własne postępowanie, które umożliwiło naruszenie prawa międzynarodowego przez takie osoby.

2. Kompetencje międzynarodowe szefa państwa

Kompetencje te mogą polegać na rzeczywistym kształtowaniu polityki zagranicznej lub mogą ograniczać się do funkcji wyłącznie reprezentacyjnych. Kompetencje te choć wskazują wiele elementów zbieżnych czy podobnych, nie są jednak jednakowe w różnych państwach.

Według Konstytucji z 2.IV 1997r. prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP. Stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

Prezydent mianuje i odwołuje przedstawicieli pełnomocnych RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych oraz przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. Prezydent jest więc tym organem, który realizuje przysługujące państwu polskiemu prawo legacji, zarówno w jego postaci czynnej (wysyłanie swoich przedstawicieli dyplomatyczny), jak i biernej (przyjmowanie obcych przedstawicieli dyplomatycznych). Ponadto prezydent ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe.

Szef państwa, przebywając na terytorium innego państwa, korzysta ze wszystkich przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, chyba ze podróżuje incognito.

3. Strony umów międzynarodowych

Stronami umów międzynarodowych mogą być państwa, organizacje międzynarodowe lub inne podmioty prawa międzynarodowego takie jak Stolica Apostolska, wspólnoty powstańcze, terytoria autonomiczne.

XIII a

1. Zbrodnie międzynarodowe

Zbrodnia międzynarodowa to akt sprzeczny z prawem międzynarodowym, stanowiący rezultat naruszenia zobowiązań międzynarodowych służących ochronie fundamentalnych interesów społeczności międzynarodowej.

Kategorie zbrodni międzynarodowych obejmują bardzo poważne naruszenia zobowiązań międzynarodowych o zasadniczym znaczeniu dla następujących wartości:

1. Utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

2. Zapewnienia prawa narodów do samostanowienia

3. Ochrony istoty ludzkiej

4. Ochrony i zachowania środowiska naturalnego

Za zbrodnie międzynarodowe państwa ponoszą odpowiedzialność materialną i polityczną, natomiast osoby fizyczne, które je popełniły, ponoszą odpowiedzialność karną.

Trzy rodzaje zbrodni:

• Zbrodnie przeciwko pokojowi - planowanie, przygotowywanie, wszczynanie lub prowadzenie wojny napastniczej albo wojny podjętej z pogwałceniem umów międzynarodowych i gwarancji międzynarodowej tudzież udział w planowaniu spisku lub w celu dokonania tych czynów

• Zbrodnie wojenne - pogwałcenie praw i zwyczajów wojennych

• Zbrodnie przeciwko ludzkości - mordowanie, eksterminacje, deportacje i inne akty nieludzkie popełniane przed wojną lub w czasie wojny wobec ludności cywilnej, a także prześladowanie ze względów polityczny, rasowych czy religijnych.

Katalog ten podlega stopniowemu rozwinięciu, można wymienić również zbrodnie ludobójstwa, zbrodnie agresji.

2. Minister spraw zagranicznych

Jest członkiem rządu i zarazem szefem urzędu państwowego pod nazwą ministerstwa spraw zagraniczny lub inną(np. Departament Stanu USA). Z reguły jest to urząd zajmują się wyłącznie stosunkami międzynarodowymi państwa. Tylko w niektórych małych państwach sprawy zagraniczne są połączone w jednym urzędzie z innymi sprawami państwowymi. Czasami zaś zdarza się, że kierownictwo ministerstwem spraw zagranicznych powierza się premierowi lub jego zastępcy.

Minister spraw zagranicznych reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych bez potrzeby posiadani specjalnych pełnomocnictw, jego oświadczenia są dla państwa wiążące pod względem prawnomiędzynarodowym. Przebywając na terytorium innego państwa, minister spraw zagranicznych korzysta ze wszystkich przywilejów i immunitetów dyplomatycznych i tym samym nie podlega obcej jurysdykcji.

Minister spraw zagranicznych kieruje więc sprawami zagranicznymi państwa, reprezentuje i chroni interesy państwa i jego obywateli za granicą oraz kieruje działalnością przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych. Koordynuje działalność innych centralnych urzędów państwowych w dziedzinie stosunków zagranicznych, współpracy gospodarczej z zagranicą. Niezbędne jest również zapewnienie, aby wszystkie elementy polityki zagranicznej państwa stanowiły spójną całość.

W myśl ustawy z dnia 4.IX.1997. o działach administracji rządowej do zakresu działania Ministra Spraw Zagranicznych Polski należy m.in. koordynowanie działalności innych organów i instytucji państwowych w dziedzinie stosunków z zagranicą.

3. Klasyfikacja umów międzynarodowych

1. Ze względu na charakter stron:

1. Umowy między państwami:

• Umowy państwowe(gdy organem zawierającym umowę jest głowa państwa)

• Umowy rządowe (gdy organem zawierającym umowę jest rząd)

• Umowy resortowe (gdy organem zawierającym umowę jest minister)

2. Umowy między organizacjami międzynarodowymi

2. Ze względu na procedurę zawarcia umowy:

1. Umowy zawarte w trybie prostym (w celu ich zawarcia wystarczy podpisanie)

2. Umowy zawarte w trybie złożonym (na zawarcie takich umów składa się więcej czynności prawnych)

3. Ze względu na liczbę stron:

1. Umowy dwustronne

2. Umowy wielostronne

Pomimo większej liczby stron umowa może mieć konstrukcję dwustronną, jeśli układ praw i obowiązków jest taki, że z jednej strony występuje jedno państwo, a z drugiej strony więcej państw

4. Ze względu na możliwość przystąpienia:

1. Umowy zamknięte (z reguły są to umowy dwustronne)

2. Umowy otwarte

• Umowy otwarte bezwarunkowo (przystąpienie zależy tylko od decyzji potencjalnej strony)

• Umowy otwarte warunkowy (potencjalna strona musi spełnić określone warunki, co zazwyczaj podlega ocenie dotychczasowych stron umowy)

5. Ze względu na okres obowiązywania

1. Umowy terminowe

2. Umowy bezterminowe

• Umowy wieczyste (nie podlegają wymowie w żadnym czasie)

6. Ze względu na ich wzajemny stosunek

1. Umowy główne

2. Umowy wykonawcze

7. Ze względu na treść:

1. Organizacja Narodów Zjednoczonych

2. Umowy polityczne

3. Umowy dotyczące praw człowieka

4. Umowy gospodarcze

5. Umowy dotyczące komunikacji i łączności

6. Umowy dotyczące oświaty, nauki i kultury

7. Umowy dotyczące pracy i ubezpieczeń społecznych

8. Umowy dotyczące ochrony zdrowia i pomocy społecznej

9. Umowy dotyczące obrotu prawnego z zagranicą

XIV

1. Formy naprawienia szkód międzynarodowych

1. Restytucja - polega na przywrócenia stanu rzecz istniejącego przed popełnieniem deliktu

2. Odszkodowanie w postaci pieniężnej lub ekwiwalentu w naturze

3. Satysfakcja - będąca formą naprawienia szkoda o charakterze niematerialnym. Polega ona na tym, że państwo które wyrządziło szkodę, wyraża ubolewania, przeprasza oraz zapewnia państwo poszkodowane, że fakty stanowiące naruszenia prawa międzynarodowego w przyszłości nie będą miały miejsca.

2. Uznanie rządu

Polega na uznaniu organu danego podmiotu powołanego do reprezentowania go w stosunkach z innymi podmiotami.

Termin „rząd” w stosunkach międzynarodowych jest używany w dwóch znaczeniach. W znaczeniu węższym oznacza on naczelny organ administracji państwowej, natomiast w znaczeniu szerszym termin ten jest synonimem najwyższych władz państwa i tak zazwyczaj jest on rozumiany, jeśli chodzi o problem uznania międzynarodowego.

Problem uznania rządu ze strony innych państw pojawia się w sytuacji, gdy do władzy dochodzi rząd w sposób niekonstytucyjny, zwłaszcza w drodze zamachu stanu.

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego konstytucyjna legalność rządu jest rzeczą obojętną

3. Tryb zawierania umów międzynarodowych

1. Tryb prosty - momentem decydującym jest tu podpisanie umowy przez kompetentnych przedstawicieli państw. W tym zakresie z tytułu pełnionych funkcji są kompetentni szefowie państw, szefowie rządów oraz ministrowie spraw zagranicznych, a ponadto - ich pełnomocnicy. Z chwilą podpisania umowa tego rodzaju staje się prawomocna, czyli obowiązująca dla stron.

2. Tryb złożony - dokonanie czynności podpisania umowy jest tylko potwierdzeniem że tekst umowy jest autentyczny i nie można go zmienić. Dzień podpisania umowy międzynarodowej uważa się za jej datę, która jest powoływana, ilekroć o niej mowa.

Złożony tryb zawarcia umowy międzynarodowej zakłada konieczność dokonania dodatkowej, w stosunku do podpisania, czynności, w wyniku której umowa staje się prawomocna, czyli obowiązująca dla stron. Ta dodatkowa czynność określana jest mianem ratyfikacji lub innym terminem równorzędnym.

XV

1. Sankcje międzynarodowe

Sankcje mogą by stosowana przeciwko państwom, które dopuściły się naruszeń prawa międzynarodowego.

1. Sankcje indywidualne - są to różne środki odwetowe, które każde państwo ma prawo zastosować w stosunku do innego państwa lub państw naruszających jego interesy chronione lub niechronione przez prawo międzynarodowe:

• Retorsje - działania odwetowe podejmowane przez państwo w odpowiedzi na sprzeczne z jego interesami, ale niestanowiące naruszenia prawa międzynarodowego, działania innego państwa

• Represalia - działania odwetowe podjęte przez państwo przeciwko innemu państwu w odpowiedzi na działania sprzeczne z prawem międzynarodowy.

2. Sankcje zbiorowe - stosowane nie przez państwo pokrzywdzone, lecz przez organizację międzynarodową. Karta Narodów Zjednoczonych przewiduje możliwość zastosowania sankcji o charakterze:

• Organizacyjnym - np. wykluczenie członkostwa z organizacji.

• Ekonomicznym

• Polityczny

• Wojskowym

2. Rzeki międzynarodowe

Rzeki dzielimy na:

1. Rzeki narodowe - w całości płyną na terytorium tego samego państwa

2. Rzeki graniczne - w części lub całości swego biegu rozgraniczają terytoria dwóch lub więcej państw

3. Rzeki wielonarodowe - przepływają przez terytoria dwóch lub więcej państw

Rzeka wielonarodowa w sensie geograficzny, jeśli jest żeglowna i ma znaczenie międzynarodowe, może stać się rzeką międzynarodową w sensie prawa międzynarodowego. Następuje to w drodze zawarcie przez państwa nadbrzeżne umowy międzynarodowej, na podstawie której zostaje ustanowiona swoboda żeglugi dla statków handlowych wszystkich państw. Zakres swobody określa właśnie ta umowa, ewentualnie także dalsze porozumienia uzupełniające.

Przedmiotem umiędzynarodowienia w przypadku rzek nie są one same jako terytorium o określonych właściwościach geofizycznych, lecz prawo uprawiania żeglugi po nich. Przykładem takiej rzeki międzynarodowej jest Dunaj, płynący przez terytorium Niemiec, Austrii, Czech, Słowacji, Węgier, Serbii, Rumunii, Bułgarii i Ukrainy.

Współcześnie rzeki o znaczeniu międzynarodowym mogą być wykorzystywane także do celów przemysłowych czy nawadniania ziemi, a więc do celów nieżeglugowych. W związku z tym państwa zawierają umowy o podziale zasobów wodnych.

3. Wejście w życie umowy międzynarodowej

Uprawomocnienie się umowy międzynarodowej rozumiane w sensie momentu od którego począwszy strony nie mogą już uwolnić się od wynikających z niej obowiązków inaczej, niż to przewiduje sama umowa lub powszechne prawo międzynarodowe, zazwyczaj zbiega się w czasie z momentem, od kiedy strony są zobowiązane stosować jej postanowienia. Ten drugi moment może jednak być późniejszy, o czym decyduje wola stron wyrażona w umowie. Można go określić mianem wejścia w życie umowy międzynarodowej.

Wejście w życiem w sensie obowiązku stosowania umowy międzynarodowej, może nastąpić w czasie konkretnie określonym, na przykład 30 lub 60 dni od daty uprawomocnienia się, albo też wówczas, kiedy powstaje sytuacja, na wypadek której umowa została zawarta.

Bywa też sytuacja przeciwna, kiedy umowa międzynarodowa jest stosowana, zanim stanie się prawomocna. Nazywa się to tymczasowym wejściem w życie. Jest to dopuszczalne, jeśli tak postanowią strony umowy.

XVI

1. Pojęcie źródeł prawa międzynarodowego

Źródłami prawa międzynarodowego w znaczeniu materialnym są czynniki, które determinują czy wpływają na treść norm prawnomiędzynarodowych. Czynniki te są różne, a ogólnie można je określić mianem współdziałania i rywalizacji państw w ich wzajemnych stosunkach.

Źródłami prawa międzynarodowego w znaczeniu poznawczym są zbiory dokumentów i materiałów z zakresu praktyki prawnomiędzynarodowej,

Źródłami prawa międzynarodowego w znaczeniu ściśle prawniczym są formy, w których tworzone są normy prawnomiędzynarodowe.

Twórcami prawa międzynarodowego są państwa, więc źródłami tego prawa są te formy, w których przejawia się wola państwa ustanowienia norm prawnomiędzynarodowych.

2. Międzynarodowe kanały morskie

Kanał morski jest sztucznym połączeniem dwóch mórz. Jeśli morza te są otwarte dla żeglugi międzynarodowej, to łączący je kanał ma znaczenie międzynarodowe, lecz jako zbudowany na terytorium jednego państwa podlega on jego jurysdykcji i pod tym względem przypomina status rzeki. Dopiero kiedy państwo - zwierzchnik terytorialny kanału morskiego zawrze umowę międzynarodową, w której zobowiąże się do udostępnienia drogi wodnej kanału innym państwo, kanał uzyskuje charakter międzynarodowy, przedmiotem umiędzynarodowienia jest przy tym tylko prawo uprawiania żeglugi, a nie kanał jako rządzenie techniczne, pewien obszar czy przedmiot własności.

Kanały międzynarodowe: Kanał Sueski, Kanał Panamski, Kanał Kiloński

3. Przystąpienie do umowy międzynarodowej

Państwa które definitywnie wyraziły wolę związania się umową międzynarodową stają się jej stronami. W przypadku umowy wielostronnej status strony mogą uzyskać państwa - sygnatariusze, czyli te które ją podpisały, jak również inne państwa, jeśli jest to umowa otwarta. Następuje to w drodze ich przystąpienia do umowy międzynarodowej, w której przygotowaniu nie brały one udziały i nie podpisały jej. W rezultacie przystąpienia państwa stają się stronami umowy międzynarodowej, nabywając takie same prawa i obowiązki, jakie przysługują jej stronom - sygnatariuszom.

Możliwość przystąpienia do umowy międzynarodowej państw nie będących jej sygnatariuszami zależy od woli tych ostatnich. Najczęściej wyrażającą one w samej umowie.

XVII

1. Umowa jako źródło prawa międzynarodowego

Umowy międzynarodowe są bezpośrednim wyrazem woli państw ustanowienia praw i obowiązków wzajemnych. Chodzi tu tylko o umowy obowiązujące a nie takie, które nie nabrały jeszcze mocy obowiązującej lub ją już utraciły. Nieobowiązujące umowy międzynarodowe mają w tym zakresie znaczenie tylko o tyle, o ile wyrażają zwyczajowe normy prawa międzynarodowego.

Charakter źródeł prawa międzynarodowego należy przypisać jedynie tym umowom międzynarodowym, które zawierają reguły postępowania podmiotów tego prawa , a więc:

1. Umowy - ustawy

2. Umowy - kontrakty, które ustalają konkretne prawa i obowiązku w oparciu o już istniejące normy prawnomiędzynarodowe.

2. Morskie wody wewnętrzne

Są to wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą morza terytorialnego państwa. W skład tych wód zatem wchodzą wody portów oraz zatok, których brzegi należą do jednego państwa, jeśli wejście do nich nie przekracza 24mil morskich (1 mila morska = 1852m). Jeżeli odległość między punktami wytyczającymi naturalne wejście przy najdalszym odpływie przekracza 24mile, to wytycza się linię prostą długości 24mil poprzez zatokę w taki sposób, aby zamknąć nią jak największą powierzchnię wód, jaką da się zamknąć linią takiej długości.

W Polsce status morskich wód wewnętrznych posiadają:

1. Część Zatoki Nowowarpińskiej i Zalewu Szczecińskiego

2. Część Zatoki Gdańskiej zamkniętej linią łączącą cypel Hel z punktem styku granicy polsko - rosyjskiej na Mierzei Wiślanej z morzem,

3. Część Zalewu Wiślanego na zachód od linii łączącej punkt styku granicy polsko - rosyjskiej na lądzie z punktem styku tej granicy na Mierzei Wiślanej

4. Wody portów

Morskie wody wewnętrzne wraz z ich dnem i podziemiem podlegają całkowicie zwierzchnictwu terytorialnemu państwa nadbrzeżnego. Korzystanie z morskich wód wewnętrznych przez statki obce zależy od uznania państwa nadbrzeżnego.

3. Umowa międzynarodowa a państwa trzecie

Możliwość przystąpienie do umowy międzynarodowej państw nie będących jej sygnatariuszami zależy od woli tych ostatnich. Najczęściej wyrażają ją one w samej umowie. W praktyce traktatowej spotyka się różne rozwiązania tej kwestii. Jednym z nich jest nieograniczone prawo przystępowania. Można uważać, że wielostronne umowy międzynarodowe, których przedmiotem jest kodyfikacja prawa międzynarodowego oraz które dotyczą interesów całej społeczności międzynarodowej, powinny być dostępne dla wszystkich państw świata. W umowach międzynarodowych zawartych pod auspicjami ONZ czasem zamieszczano postanowienia ograniczające możliwość przystąpienia do nich państwa.

XVIII

1. Zwyczaj jako źródło prawa międzynarodowego

Zwyczaj jako źródło prawa międzynarodowego charakteryzuje się dwoma zasadniczymi i niezbędnymi elementami. Elementem obiektywnym jest powszechna i jednolita praktyka państw w jakiejś dziedzinie ich wzajemnych stosunków. Elementem subiektywnym zaś jest przekonanie państw, że praktyka ta tworzy prawo międzynarodowe i w rezultacie jest przez nie wymagana.

Przez praktykę międzynarodową należy rozumieć działalność wszelkich organów państw, zwłaszcza zaś tych, które są powołane do reprezentowania ich w stosunkach międzynarodowych. Składają się na nią umowy międzynarodowe oraz takie akty jednostronne państw, jak prawodawstwo, oświadczenia rządowe, wyroki sądowe czy decyzje administracyjne w sprawach zagranicznych. Praktyka państw prowadząca do powstawania zwyczajowych norm prawa międzynarodowego powinna być nie tylko zgodna, ale również nieprzerwana i odpowiednio długotrwała.

2. Morze terytorialne

Morze terytorialne stanowi część terytorium państwa nadbrzeżnego. Jest to pas wód morskich położonych między wybrzeżem i morskimi wodami wewnętrznymi lub archipelagowymi państwa a morzem otwartym lub strefami specjalnymi. Wewnętrzna granica morza terytorialnego nazywana jest linią podstawową i od niej mierzy się jego szerokość.

Linią podstawową jest tradycyjnie linia styku lądu z morzem w stanie jego najdalszego odpływu. Przy ustaleniu tej linii państwo nadbrzeżne może zastosować system linii prostych, łączących odpowiednie punkty mocno ukształtowanego wybrzeża morskiego oraz wysp przybrzeżnych, powiększając tym samym morskie wody wewnętrzne.

Dopuszczalna szerokość morza terytorialnego wynosi obecnie 12mil morskich.

Morzem terytorialnym RP jest obszar wód morskich o szerokość 12mil morskich(22 224m), liczonych od linii podstawowej tego morza linię tę stanowi linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża lub zewnętrzna granica morskich wód wewnętrznych. Redy, na których odbywa się normalnie załadunek, wyładunek i kotwiczenie statków, są włączone do morza terytorialnego.

3. Rejestracja umów międzynarodowych

Jest to czynność która następuje w stosunku do już zawartej umowy międzynarodowej, a więc nie należy do procedury jej zawarcia.

Karta Narodów Zjednoczonych przewiduje rejestrowanie umów międzynarodowych, z tym zastrzeżeniem, że na nie zarejestrowane umowy strony nie mogą powoływać się wobec jakiegokolwiek organu ONZ.

XX

1. Środki pomocnicze ustalania norm prawnomiędzynarodowych

1. Orzeczenia sądowe - zadaniem sądu jest stosowanie prawa

2. Doktryny - zadaniem ludzi nauki jest wyjaśnianie obowiązującego prawa (de lege lata )ewentualnie postulowanie norm prawnych, jakie ich zdaniem powinny obowiązywać (de lege ferenda)

2. Morze otwarte

To te części oceanu światowego, na których państwa nadbrzeżne nie mają praw suwerennych ani uprawnień wyłącznych, określa się mianem morza otwartego lub morza pełnego. Na tym obszarze ma zastosowanie zasada wolności mórz.

Z uprawnień wynikających z zasady wolności mórz mogą korzystać wszystkie państwa, a więc zarówno państwa mające dostęp do morza, jak i państwa śródlądowe.

Zasada wolności mórz obejmuje (konwencja genewska 1958 i konwencja o prawie morza 1982):

1. Wolność żeglugi

2. Wolność rybołówstwa

3. Wolność zakładania podmorskich kabli i rurociągów

4. Wolność przelotu

5. Wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji

6. Wolność badań naukowych

3. Zasada pacta sunt servanda

Jest to fundamentalna zasada prawa międzynarodowego. Zasada ta bywa też nazywana zasadą świętości traktatów. Deklaracja londyńska z 17.I.1871r. stwierdza, że żadne państwo nie może zwolnić się z zobowiązań traktatu ani zmienić jego postanowień inaczej, jak tylko za zgodą układających się stron, osiągniętą w drodze przyjaznego porozumienia.

Podobnie stanowi wiedeńska konwencja prawa traktatów z 1969r. zgodnie z którą każda obowiązująca umowa międzynarodowa wiąże strony i powinna być przez nie wykonywana w dobrej wierze.

XXI

1. Kodyfikacja prawa międzynarodowego

Kodyfikacja prawa międzynarodowego polega na zawieraniu przez państwa umów międzynarodowych, będących zbiorem systematycznie ułożonych przepisów regulujących postępowanie podmiotów prawa międzynarodowego.

Przygotowanie projektu umowy kodyfikacyjnej odbywa się w różny sposób. Może to być dziełem samych państw, organizacji międzynarodowych, a nawet osób prywatnych. Organem Organizacji Narodów Zjednoczonych powołanym do spełniania takiego zadania jest Komisja Prawa Międzynarodowego.

Kodyfikacja prawa międzynarodowego oznacza ściślejsze formułowanie i systematyzowanie norm prawa międzynarodowego w tych dziedzinach, w których istnieje już rozległa praktyka państw, precedensy i doktryna.

2. Wolność żeglugi

Jest najważniejszym elementem wolności mórz. Oznacza ona możliwość swobodnego pływania statków i okrętów wszystkich państw. Znajdując się na morzu otwartym, statki i okręty morskie podlegają wyłącznej władzy i jurysdykcji tego państwa, którego banderę podnoszą. Nazywa się to zwierzchnictwem okrętowym. Wykonywanie tego zwierzchnictwa przysługuje okrętom wojennym i statkom strażniczym państwa bandery. Zdarzenia na pokładach statków i okrętów traktowane są zazwyczaj tak, jak gdyby miały miejsce na terytorium państwa sprawującego nad nimi zwierzchnictwo okrętowe. Niemniej jednak nie są one uważane za „pływającą” część terytorium państwa.

3. Zastrzeżenia do umów międzynarodowych

Zgłoszenie zastrzeżeń do umowy dwustronnej nie jest formalnie możliwe i byłoby jednoznaczne z propozycją zmiany uzgodnionego już tekstu. W stosunku zaś do wielostronnej umowy międzynarodowej instytucja ta umożliwia państwo stanie się jej stronami z jednoczesnym uchyleniem lub modyfikacją względem siebie skutków prawnych niektórych postanowień.

Wiedeńska konwencja prawa traktatów z 1969r. stanowi, że państwa mogą zgłaszać zastrzeżenia z wyjątkiem trzech przypadków:

1. Jeżeli umowa zabrania zgłaszania zastrzeżeń

2. Jeżeli umowa postanawia, że mogą być zgłaszane tylko określone zastrzeżenia, a dane zastrzeżenie do nich nie należy

3. Jeżeli zastrzeżenie jest sprzeczne z przedmiotem i celem umowy

Zastrzeżenia mogą być składana najpóźniej wraz z ostatecznym wyrażeniem zgody na związanie się umową międzynarodową.

Według prawa traktatów zastrzeżenie do umowy międzynarodowej może być wycofane w każdej chwili i bez zgody państw, które je przyjęły, chyba że umowa postanawia inaczej.

XXII

1. Zasada suwerenności państw

Suwerenność to wolność, ale nie dowolność w postępowaniu. Państwa, tworząc społeczność międzynarodową, z natury rzeczy mają ograniczoną swobodę postępowania. Pojęcie suwerenności państwa należy kojarzyć z jego odpowiedzialnością międzynarodową, zwłaszcza z odpowiedzialnością za międzynarodowe zobowiązania umowne.

Suwerenność oznacza także brak podporządkowania innym państwom.

Wszelkie naruszenia suwerenności państwa są zakazane i powodują odpowiedzialność międzynarodową ze strony państwa winnych takich naruszeń. Przede wszystkim zakazana jest groźba użycia siły lub użycie siły przeciwko integralności terytorialnej i niepodległości politycznej jakiegokolwiek państwa.

Suwerenność wszystkich państwa jest jednak ograniczona w drodze międzynarodowych zobowiązań umownych, których zakres jest z natury rzeczy różny, gdyż zależy od woli każdego z nich. Zawieranie umów międzynarodowych jest więc zarazem przejawem suwerenności państw, jak i jej samoograniczenia.

Państwo, aby zostać państwem w sensie prawa międzynarodowego, musi zachować suwerenność i jej przejawy w postaci zdolności traktatowej, prawa legacji oraz możności zrzeszania się w organizacjach międzynarodowych.

2. Dno i podziemie morza

Według dawnego prawa międzynarodowego tylko dno i podziemie morskich wód wewnętrznych i morza terytorialnego podlegało całkowicie zwierzchnictwu terytorialnemu państwa nadbrzeżnego. Przestrzenny zakres tego zwierzchnictwa zaczął się rozszerzać po drugiej wojnie światowej. Najpierw niektóre państwa jednostronnie rozciągnęły swoją władzę na płytkie obszary dna morskiego i jego podziemie leżące poza granicami morza terytorialnego. Obszary te to szelf kontynentalny.

Konwencja o prawie morza z 1982r. przyjęła, że minimalna szerokość szelfu kontynentalnego, bez względu na ukształtowanie dna morskiego, wynosi 200mil od linii podstawowej morza terytorialnego. Uznano też, że państwa nadbrzeżne mogą rozciągnąć swoją władzę aż do zewnętrznej krawędzi obrzeża kontynentu, tam gdzie rozciąga się ono poza 200mil.

Bałtyk, którego głębokość nie przekracza 200m, w całości jest morzem szelfowym, gdyż znajduje się na szelfie.

Zewnętrzna granica szelfu kontynentalnego stanowi granicę władzy i jurysdykcji państw nadbrzeżnych. Dno i podziemie mórz poza tą granicą stanowią wspólne dziedzictwo ludzkości. Eksploatacja zasobów dna morskiego poza granicami jurysdykcji państw nadbrzeżnych powinna być prowadzona w interesie całej ludzkości (Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego).

3. Wykładnia umów międzynarodowych

Wykładnia umowy polega na wyjaśnieniu treści jej postanowień. Jest ona aktualna wtedy, kiedy jakieś postanowienie umowy okazuje się sporne.

Wykładnia dokonywana przez wszystkie strony umowy międzynarodowej ma charakter autentyczny (autorytatywny), co znaczy, że jest dla nich wiążąca. Może ona być ujęta w oddzielnym porozumieniu albo może wynikać ze zgodnego wykonywania postanowień umowy. W tym drugim przypadku nazywana bywa wykładnią quasi - autentyczną.

Moc wiążącą ma również wykładnia dokonywana przez sąd międzynarodowy, ale tylko dla tych stron umowy międzynarodowej, które uczestniczyły w postępowaniu sądowym. Jest to wykładnia sądowa. Całkiem inny charakter ma wykładnia doktrynalna, dokonywana przez teoretyków prawa międzynarodowego, gdyż nie ma ona mocy prawnie wiążącej dla nikogo.

Zasady wykładni umów międzynarodowych:

Przede wszystkim powinna ona być dokonywana w dobrej wierze. Wyrazy i zwroty użyte w umowie powinny być rozumiane zgodnie z ich zwykłym znaczeniem, chyba że zostanie ustalone, iż zamiarem stron było nadanie im znaczenia szczególnego. Wreszcie, powinny one być interpretowane z uwzględnieniem przedmiotu i celu umowy.

Wykładnia umów międzynarodowych powinna brać pod uwagę to, co strony rzeczywiście wyraziły w umowie międzynarodowej, a nie to, co ewentualnie chciały wyrazić. Prace przygotowawcze i okoliczności zawarcia umowy mogą być tylko pomocniczymi środkami wykładni.

XXIII

1. Zasada samostanowienia narodów

Źródłem zasady samostanowienia narodów w prawie międzynarodowym jest Karta Narodów Zjednoczonych. Z dokumentów konferencji założycielskiej w San Francisco wynikają następujące ustalenia:

1. Zasada samostanowienia narodów jest organiczne związana z zasadą równouprawnienia narodów

2. Istotnym elementem tej zasady jest swobodny i prawdziwy wyraz woli narodów

3. Zasada ta ma charakter antyfaszystowski

4. Zasada ta nie sprzeciwia się dobrowolnym związkom narodów

5. Zasada ta dotyczy wszystkich narodów, bez względu na stopień ich rozwoju i formę bytu politycznego

6. Zasada ta powinna być interpretowana w związku z innym postanowieniami Karty NZ

Prawo do samostanowienia przysługuje wszystkim narodom. Większość państw współczesnych zamieszkuje ludność o dużym zróżnicowaniu etnicznym, zatem państwa wielonarodowe powinny przestrzegać w swym ustroju wewnętrznym równouprawnienia narodów. W sprawach ustroju społeczno - politycznego każdego państwa może decydować wyłącznie jego ludność bez ingerencji ze strony innych państw i ze strony ONZ. Narody mogą dokonać zjednoczenia dwu lub więcej państw, rezygnując z odrębnego istnienia. Akt taki jest zgodny z zasadą samostanowienia jeśli jest w pełni dobrowolny.

Poszanowanie zasady samostanowienia narodów wymaga, aby państwo macierzyste nie stosowało przemocy wobec części swojej ludności dążącej masowo do oderwania się, ale pod warunkiem, że nie zachodzi ingerencja ze strony innego państwa czy państw (problem secesji).

Zasada samostanowienia narodów nie wyklucza podziału jednego terytorium ani połączenia dwóch lub więcej terytoriów kolonialnych, jeśli odpowiada to woli zainteresowanej ludności.

2. Przestrzeń powietrzna

Status prawnomiędzynarodowy przestrzeni powietrznej jest funkcją statusu obszaru, nad którym się znajduje. Każde państwo ma więc całkowitą i wyłączną suwerenność w przestrzeni powietrznej nad swoim terytorium lądowym i wodnym. W tym drugim przypadku chodzi nie tylko o przestrzeń powietrzną wznoszącą się nad wodami śródlądowymi, ale odnoście do państw mających dostęp do morza także nad morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym. Do terytoriów podlegających suwerenności państw można pod względem statusu przestrzeni powietrznej przyporządkować także terytoria zależne, aczkolwiek nie wchodzą one w skład terytoriów państw, które nimi administrują i są odpowiedzialne za ich stosunki międzynarodowe.

Jednakże przestrzeń powietrzna nad morzem otwartym, włączając w to przestrzeń powietrzną nad wodami morskich stref specjalnych znajdujących się poza granicami morskimi państw nadbrzeżnych, nie podlega suwerenności żadnego państwa i wszystkie państwa mają równe prawa do korzystania z niej. To samo dotyczy przestrzeni powietrznej nad Antarktydą jako terytorium międzynarodowym, ale z zastrzeżeniem, że jest ono zdemilitaryzowane.

Rozwój komunikacji lotniczej doprowadził do korzystania z przestrzeni powietrznej państw obcych, toteż ukształtowało się prawo międzynarodowe lotnicze. Podstawową zasadą tego prawa jest to, że korzystanie z przestrzeni powietrznej obcego państwa wymaga jego zgody.

3. Nieważność umów międzynarodowych

Stwierdzenie nieważności polega na ustaleniu, że dokument, który może uchodzić za umowę międzynarodową, w rzeczywistości charakteru takiego nie ma z powodu braku jednej lub więcej przesłanek ważności umowy międzynarodowej.

Stwierdzenie nieważności oznacza więc, że umowa międzynarodowa nie istniała od samego początku (ex tunc), nawet jeśli jej postanowienia były wykonywane. Wygaśnięcie zaś może dotyczyć tylko umowy międzynarodowej, która wcześniej uprawomocniła się, a następnie z jakiejś przyczyny - uznawanej za zgodną z prawem międzynarodowym - utraciła moc obowiązującą (ex nunc).

Jedną z przyczyn nieważności umowy międzynarodowej może być brak prawnokonstytucyjnej kompetencji organu ją zawierającego do dokonania takiej czynności w imieniu państwa.

Ponadto przyczynami nieważności umów międzynarodowych są:

1. Przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienia do wyrażenia zgody

2. Błąd

3. Podstęp

4. Przekupstwo

5. Przymus wobec przedstawiciela państwa oraz

6. Przymus wobec państwa

Przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienia do wyrażenia zgody na związanie się umową międzynarodową może być przyczyną jej nieważności tylko wówczas, gdy ograniczenie upoważnienia było podane do wiadomości pozostałym państwom negocjującym przed wyrażeniem zgody na umowę, a więc było im znane.

XXIV

1. Międzynarodowa ochrona praw człowieka

Międzynarodowa ochrona praw człowieka ustanowiona była na podstawie Karty NZ. Polega ona na dwojakiego rodzaju działaniach. Z jednej strony jest to wprowadzenie w trybie międzynarodowym praw człowieka do porządków prawnopaństwowych. Z drugiej zas - ustanowienie międzynarodowych środków kontroli nad przestrzeganiem praw człowieka, przyjętych zarówno w trybie międzynarodowym, jak i państwowym. Tylko w tym pierwszym obszarze można odnotować duże osiągnięcia.

Główną podstawą prawną międzynarodowej ochrony praw człowieka jest Karta NZ, która we wstępie wyraża wiarę w podstawowe prawa człowieka, w godność i wartość osoby ludzkiej oraz w równouprawnienie mężczyzn i kobiet, co łącznie można traktować jako moralną podstawę systemu ONZ i całej społeczności międzynarodowej. Dalej, tekst Karty kilkakrotnie wyraża potrzebę poszanowania praw i podstawowych wolności człowieka dla wszystkich ludzi, bez względu na rasę, płeć, język i religię.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka(10.12.1948) - wszyscy ludzie rodzą się równi co do swojej godności i praw, przewidziane w niej prawa i wolności przysługują każdemu człowiekowi bez względu na rasę, kolor, płeć, język, religię, poglądy polityczne czy inne, pochodzenie narodowe czy społeczne, majątek, status urodzenia czy inny.

Postanowienia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka zostały skonkretyzowane i rozwinięte w m.in. Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz Międzynarodowym Pakcie Praw Cywilnych i Politycznych z 19.12.1966r. (Polska jest stroną tych paktów od 18.03.1977r.)

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych przewiduje między innymi: prawo do pracy, prawo do należenia do związków zawodowych, prawo do zabezpieczenia społecznego, prawo do odpowiedniego poziomu życia, prawo do ochrony zdrowia, prawo do oświaty oraz prawo do udziału w życiu kulturalnym.

Międzynarodowy Pakt Praw Cywilnych i Politycznych przewiduje zaś między innymi: prawo do życia, prawo do wolności i bezpieczeństwa, prawo do poszanowania wolności, prawo do zmiany miejsca zamieszkania, prawo do równości wobec sądu, prawo do osobowości prawnej, prawo do swobody myśli, sumienia i religii, prawo do spokojnych zgromadzeń, prawo do stowarzyszeń, prawo do zawierania małżeństwa i zakładania rodziny oraz prawo do udziału w życiu publicznym.

Konwencja o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa (02.12.1948) - pojęcie ludobójstwa obejmuje takie czyny dokonane w zamiarze całkowitego lub częściowego zniszczenia grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej jak: mordowanie, powodowanie ciężkiego uszkodzenia ciała lub umysłu, narzucanie wyniszczających warunków życia, zapobieganie urodzeniom, przymusowe przenoszenie dzieci z jednej grupy narodowej do drugiej.

Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (21.12.1965) - potępia dyskryminację rasową i zobowiązuje państwa - strony do niezwłocznego podjęcia wszelkich środków w celu likwidacji dyskryminacji rasowej.

Prawa dziecka - deklaracja z 20.11.1959r.

Międzynarodowa ochrona praw człowieka musi być połączona z uznaniem prawa narodu każdego państwa do samostanowienia, czyli do swobodnego wyboru ustroju politycznego i społeczno - gospodarczego. Doniosłe znaczenie ma kwestia środków gwarantujących wykonywanie postanowień traktatowych w zakresie ochrony praw człowieka. Chodzi o dwa rodzaje działań: zapobieganie naruszenia praw człowieka oraz karanie dokonanych naruszeń.

Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Cywilnych i Politycznych przewiduje, że Komitet Praw Człowieka, utworzony na podstawie tego Paktu, może otrzymywać i rozpatrywać zawiadomienia ze strony osób podających się jako ofiary naruszeń jakichkolwiek praw przewidzianych w tym pakcie.

Europejska konwencja o ochronie prawi podstawowych wolności człowieka powołała Europejską Komisję Praw Człowieka - później Europejski Trybunał Praw Człowieka, którego orzeczenia są wiążące dla państw, które uznały jego jurysdykcję.

2. Przestrzeń kosmiczna

Brak określenia górnej granicy przestrzeni powietrznej pozostawia otwartą sprawę dolnej granicy przestrzeni kosmicznej. Określenie zewnętrznej granicy przestrzeni kosmicznej jest natomiast niemożliwe wobec nieskończoności wszechświata. Pojęcie przestrzeni kosmicznej rozumiane jest zazwyczaj łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi.

Prawo międzynarodowe kosmiczne jest jedną z najmłodszych gałęzi prawa międzynarodowego. Jego podstawowym źródłem jest układ z 27.1.1967r. o zasadach działalności państw w zakresie badania i korzystania z przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi. Polska jest stroną tego układu.

Układ kosmiczny stanowi, że zarówno przestrzeń kosmiczna, jak i ciała niebieskie nie podlegają zawłaszczeniu przez państwa i są otwarte dla badań i użytkowania przez wszystkie państwa bez jakiejkolwiek dyskryminacji.

Przestrzeń kosmiczna i ciała niebieskie mogą być użytkowane wyłącznie w celach pokojowych i powinny służyć całej ludzkości.

3. Wygaśnięcie umowy międzynarodowej

Wygaśnięcie umowy międzynarodowej wiążę się z jej zakończeniem. Może ono dotyczyć tylko umowy międzynarodowej, która wcześniej uprawomocniła się, a następnie z jakiejś przyczyny - uznawanej za zgodną z prawem międzynarodowym - utraciła moc obowiązującą

Do grupy przyczyn wygaśnięcia umowy międzynarodowej przewidzianych w niej samej należy przede wszystkim upływ czasu, na jaki została ona zawarta, oraz wypowiedzenie zgodnie z jej postanowieniami.

Niektóre umowy zawarte na czas określony mają klauzulę prolongacyjną, która przewiduje automatyczne przedłużenie o określony czas, jeśli żadna ze stron nie wypowie ich w określonym czasie, przed upływem terminu ich obowiązywania.

Rzadko przyczyną wygaśnięcia umowy międzynarodowej jest przewidziane w niej spełnienie się warunku rozwiązującego.

Spośród nieprzewidzianych przyczyn wygaśnięcia umowy międzynarodowej należy przede wszystkim wymienić uchylenie jej mocy obowiązującej zgodną wolą wszystkich stron.

Wygaśnięcie umowy międzynarodowej powoduje także całkowite jej wykonanie.

Inna przyczyna wygaśnięcia umowy międzynarodowej to powstanie nowej normy o charakterze imperatywnym (ius cogens) oraz powstanie sytuacji trwale uniemożliwiającej wykonanie umowy międzynarodowej wskutek zniknięcia lub zniszczenia jej przedmiotu.

Poważne pogwałcenie dwustronnej umowy międzynarodowej upoważnia drugą stronę do uznania jej za wygasłą.

XXV

1. Prawo międzynarodowe a prawo państwowe

Mówiąc o prawie państwowym ma się na myśli albo prawo danego państwa, albo też uogólnienie prawa wszystkich państw.

Prawo międzynarodowe zaś występuje jako konkretna całość, chociaż podmiotowy zakres obowiązywania jako poszczególnych norm jest różny.

Prawo międzynarodowe nie należy traktować jako dziedziny równorzędnej każdej gałęzi prawa państwowego z osobna, ale jako dziedzina, która różni się od całości prawa poszczególnych państw.

Obydwie dziedziny prawa oddziałują na siebie w sensie merytorycznym. Treść każdej z nich jest w jakiejś mierze zdeterminowana przez treść drugiej, tworzą więc one określoną całość, co jest wyraźniej widoczne kiedy bierze się pod uwagę dłuższy okres ich rozwoju. Ten wzajemny wpływ nie jest jednak równorzędny, gdyż prymat pod tym względem należy zdecydowanie do prawa państwowego.

Związki formalne pomiędzy prawem międzynarodowym a prawem państwowym:

Dualistyczna koncepcja prawa wychodzi z założenia nie przecinania się obu porządków prawnych - międzynarodowego i państwowego.

Monistyczna koncepcja prawa uznająca jedność obu porządków: państwowego i międzynarodowego - wymaga rozstrzygnięcia kwestii, któremu z nich przypisać prymat nad drugim.

Przypisanie prawu państwowemu prymat nad prawem międzynarodowym oznaczałoby przekreślenie mocy obowiązującej prawa międzynarodowego.

Prymat prawa międzynarodowego nad prawem państwowym można rozumieć w tym sensie, że w razie konfliktu między zobowiązaniem międzynarodowym państwa a przepisem jego prawa ten drugi powinien ustąpić miejsca pierwszemu.

2. Źródła prawa dyplomatycznego

Normy prawa międzynarodowego dotyczące stosunków dyplomatycznych między państwami stanowią prawo dyplomatyczne. Jest to jedna z najstarszych gałęzi prawa międzynarodowego. Dawniej było ono prawem zwyczajowym, aczkolwiek regulamin wiedeński dotyczący klas i pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych przyjęto już 19.III.1815r., a uzupełniono protokołem akwizgrańskim z 21.XI.1818r.

W szerokim zakresie prawo dyplomatyczne zostało skodyfikowane w konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 18.IV.1961r. Konwencja ta zarazem stwierdza, że normy prawa międzynarodowego zwyczajowego powinny nadal obowiązywać w sprawach, które nie zostały wyraźnie uregulowane w jej postanowieniach. Należy także wymienić konwencję z 8.XII.1969r. o misjach specjalnych (Polska jest stroną obu tych konwencji.)

3. Zawieszenie stosowania umowy międzynarodowej

Przyczyny uzasadniające zawieszenie stosowania umowy są podobne do przyczyn ich wygaśnięcia. Poważne naruszenie umowy dwustronnej przez drugiego kontrahenta daje tytuł do definitywnego odstąpienie od niej albo do zawieszenia jej stosowania w całości lub części. Możliwość zawieszenie stosowania umowy może być przewidziana w niej samej lub w innym porozumieniu stron.

Moc obwiązująca umów wielostronnych może być zawieszona w stosunkach między państwami wojującymi.

XXVI

1. Państwa jednolite i złożone

Państwa jednolite - występują w stosunkach międzynarodowych jako niepodzielne całości np. Polska

Państwa złożone - składają się z części, części składowe mogę mieć odrębne ustroje, wykluczające w pewnych sprawach ingerencję organów ogólnopaństwowych.

Formy państwa złożonego:

• Państwo związkowe - jest zbudowane symetryczni, składa się z dwóch lub więcej części wzajemnie równorzędnych

• Państwo zróżnicowane - jest zbudowane asymetryczni, jednolicie w swej części zasadniczej, która jest niekoniecznie największa pod względem obszaru, a zarazem posiada w obrębie swoich granic inne terytorium lub terytoria, które - będąc z nim integralnie związane - mają jednocześnie jakieś odrębne cechy ustrojowe. Terytoria te określa się czasem jako fragmenty państwowe.

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego można wyróżnić dwa typy państwa złożonego:

1. Państwo, którego części składowe mają jakieś kompetencje w sprawach zagranicznych, np. Republika Federalna Niemiec.

2. Państwo, którego części składowe nie mają uprawnień międzynarodowych, ale mają zastrzeżone przed ingerencją władz centralnych kompetencje w dziedzinach dotyczących interesów państw obcych, np. Grenlandia oraz Wyspy Owcze, które wchodzą w skład Danii.

2. Prawo legacji

Prawo legacji jest nieodłącznym elementem podmiotowości prawnomiędzynarodowej państw. Jest ono dwuczłonowe, gdyż składa się z prawa legacji czynnej oraz prawa legacji biernej. Pierwsze prawo polega na wysyłaniu przez państwo przedstawicieli dyplomatycznych do innych państw, drugie - na przyjmowaniu przez państwo przedstawicieli dyplomatycznych innych państw.

3. Pojęcie i klasyfikacja sporów międzynarodowych

Pojęcie sporów międzynarodowych w prawie międzynarodowym obejmuje niemal wyłącznie spory między państwami. Spór między państwami można najprościej określić jako stan, w którym jakieś państwo występuje z roszczeniem w stosunku do innego państwa, a to inne państwo odmawia spełnienia tego roszczenia.

Spory międzynarodowe dzieli się na:

1. Prawe i polityczne - w sporach prawnych państwa uzasadniają swoje roszczenia oraz odmowę ich spełnienia argumentami z zakresu prawa międzynarodowego, co nie występuje w przypadku sporów międzynarodowych drugiej kategorii.

2. Kwalifikowane i zwykłe - spory kwalifikowane już stanowią zagrożenie lub (zwykłe)ich dalsze trwanie może stanowić zagrożenie dla pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Współczesne prawo międzynarodowego nakazuje załatwianie sporów międzynarodowych wyłącznie środkami pokojowymi.

XXVII

1. Sposoby powstania państw

Zjawisko powstawania państw można klasyfikować według różnych kryteriów. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego najbardziej właściwą klasyfikacją sposobów powstawania państw można sporządzić według rodzajów zmian, jakie powodują one na mapie politycznej świata. W konsekwencji można wyróżnić cztery sposoby powstawania państw:

1. Zjednoczenie równorzędne dwóch lub więcej państwa prowadzące do powstania nowego państwa

2. Rozczłonkowanie państwa na dwa lub więcej nowych państw

3. Secesja części terytorium państwa dająca początek nowemu państwu

4. Uzyskanie przez terytorium zależne niepodległości w postanie nowego państwa

2. Stosunki dyplomatyczne

Stosunki dyplomatyczne są najwyższą formą oficjalnych stosunków między państwami. Nawiązanie ich odbywa się na podstawie wzajemnego i dobrowolnego porozumienia państw. Sprzeczne z prawem międzynarodowym było więc ultimatum rządu polskiego z 17.III.1938r., wymuszające na Litwie nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Polską.

Utrzymywanie stosunków dyplomatycznych nie jest obowiązkowe, ale może być podyktowane potrzebą dążenia do rozwoju przyjaznych stosunków międzynarodowych.

Państwa są uprawnione do zerwania stosunków dyplomatycznych, ale powinny z tego prawa korzystać w przypadku uzasadnionych i w sposób rozważny. Stosunki dyplomatyczne bowiem nie są wyrazem stanu przyjaźni między państwa, które je utrzymują.

Zerwanie stosunków dyplomatycznych powinno ograniczać się do przypadków szczególnej dezaprobaty wobec polityki innego państwa.

Zerwanie stosunków dyplomatycznych może być także konsekwencją decyzji Rady Bezpieczeństwa ONZ o zastosowaniu sanki przeciwko państwu, które zagroziło lub naruszyło pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe.

Zerwanie lub zawieszenie stosunków dyplomatycznych nie stoi na przeszkodzie ich ponownemu nawiązaniu, jeśli ustają przyczyny zerwania lub zmienia się sytuacja polityczna zainteresowanych państw.

3. Dyplomatyczne sposoby załatwiania sporów międzynarodowych

W praktyce międzynarodowej najważniejszym i najczęściej stosowanym, a zarazem najprostszym sposobem załatwiania sporów międzynarodowych są rokowania dyplomatyczne prowadzone przez państwa będące w sporze. Są to rokowania czyli negocjacje bezpośrednie, które w drodze usuwania różnic w stanowiskach stron prowadzą do załatwienia sporu międzynarodowego. Warunkiem osiągnięcia tego celu jest zazwyczaj chęć i umiejętność znalezienia przez strony rozwiązania kompromisowego.

Rokowania dyplomatyczne w imieniu państw mogą prowadzić ich szefowie, szefowie rządów, ministrowie sprawa zagranicznych lub inne osoby specjalnie upoważnione.

Udział czynników trzecich w zakresie dyplomatycznych sposobów załatwiania sporów międzynarodowych może mieć formę bądź dobrych usług, bądź też pośrednictwa, czyli mediacji.

Dobre usługi polegają na ułatwieniu stronom wszczęcia rokowań dyplomatycznych lub ponownego nawiązania ich w razie przerwania, ale bez czynnego w nich udziału.

Pośrednictwo zaś zakłada czynny udział pośrednika w rokowaniach dyplomatycznych, a czasem nawet kierowania nimi.

Skorzystanie z prawa proponowania dobrych usług czy pośrednictwa nie może być nigdy poczytywane za akt mało przyjazny.

Do dyplomatycznych sposobów załatwiania sporów międzynarodowych należą także badania oraz koncyliacja, czyli pojednawstwo. Polegają one na powołaniu organów wspólnych państw - stron sporu, zwanych komisjami badawczymi względnie kocyliacyjnymi.

Zadaniem komisji badawczej - nazywanej czasem komisją śledczą - jest wyjaśnienie stanu faktycznego, jeśli między stronami powstała różnica zdań co do tego.

Zadaniem komisji koncyliacyjnej jest zalecenie stronom określonego załatwienia sporu.

XXVIII

1. Zjednoczenie państw

Zjednoczenie państw, które przestają istnieć, a w ich miejsce powstaje nowe państw, należy odróżnić od zjednoczenia państw, którego polega na tym, że jakieś państwo przyłącza się do innego państwa. Rozróżnienie to w praktyce może być bardzo trudne do ustalenia.

Na postawie powszechnego prawa międzynarodowego prawo do zjednoczenia z innymi państwami przysługuje każdemu państwu. Prawo to może jednak zostać ograniczone w trybie traktatowym.

Zjednoczenie państw jest legalne pod względem międzynarodowym jeśli jest ono dobrowolne i równoprawne.

2. Stałe przedstawicielstwa państw

Według konwencji wiedeńskie o stosunkach dyplomatycznych z 1961r. stałe przedstawicielstwo dyplomatyczne spełnia takie funkcje, jak:

1. Reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym

2. Ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie przyjmującym w zakresie ustalonym przez prawo międzynarodowe

3. Prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego

4. Obserwowanie wszelkimi dozwolonymi metodami sytuacji panującej w państwie przyjmującym oraz składanie o tym sprawozdań państwu wysyłającemu

5. Przyczynianie się do rozwoju przyjaznych stosunków politycznych, gospodarczy, kulturalnych i naukowych między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym

1. Ustanowienie stałych przedstawicielstw dyplomatycznych wymaga porozumień państw w tej sprawie

2. Liczba państw utrzymujących ze sobą stosunki dyplomatyczne jest w praktyce większa niż liczba państw, które ustanowiły między sobą stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne

3. Jeżeli stosunki dyplomatyczne są z natury rzeczy dwustronne, to w zakresie ustanawiania stałych przedstawicielstw dyplomatycznych wzajemność nie jest bezwzględnie konieczna.

3. Arbitraż międzynarodowy

Według pierwszej konwencji haskiej z 1907r. o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych arbitraż, czyli rozjemstwo, polega na rozstrzyganiu sporów między państwami na podstawie prawa międzynarodowego przez sędziów przez nich wybranych. Definicja ta zawiera najważniejsze elementy tej instytucji. Przede wszystkim arbitraż międzynarodowy nie ma charakteru obowiązkowego, lecz opiera się na zgodzie państw. Zgoda państw na zastosowanie arbitrażu rodzi dla nich obowiązek wykonania w dobrej wierze wyroku, od którego nie ma odwołania. Ewentualny spór co do interpretacji wyroku arbitrażowego rozstrzyga ten sam organ, który wydał wyrok.

Poddanie się państw postępowaniu arbitrażowemu może dotyczyć już powstałego między nimi sporu lub też sporów mogących powstać w przyszłości. W pierwszym przypadku odbywa się to w drodze zawarcia umowy międzynarodowej, zwanej kompromisem.

Natomiast uprzednia zgoda państw w tym przedmiocie może przybrać dwojaką formę:

1. Klauzuli arbitrażowej w umowie, której strony przewidują arbitraż jako sposób rozstrzygania sporów

2. Dwustronnej lub wielostronnej umowy której strony poddają arbitrażowi wszystkie spory prawne

Państwa będące stronami sporu ustalają skład organu arbitrażowego oraz postępowanie przed nim. Skład jego jest nieparzysty, aby umożliwić wydanie wyroku większością głosów.

Arbitraż międzynarodowy zazwyczaj ma charakter doraźny. Formą jego instytucjonalizacji jest Stały Trybunał Arbitrażowy, przewidziany w pierwszej konwencji haskiej z 1907r.

XXIX

1. Podział państw

Podział państwa na dwa lub więcej państw może przybrać dwojaką postać. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego należy odróżniać rozczłonkowanie państwa od secesji części terytorium państwa.

1. Rozczłonkowanie państwa - w miejsce dotychczasowego państwa, które upada, powstają dwa lub więcej państw nowych np. podział Czechosłowacji na której terytorium 1 stycznia 1993r. powstały dwa nowe państwa - Czechy i Słowacja.

2. Secesja części terytorium państwa - na części terytorium dotychczasowego państwa powstaje jedno lub więcej państw nowych, podczas gdy ono nadal istnieje i zachowuj podmiotowość prawnomiędzynarodową np. rozpad Związku Radzieckiego w 1991r. należy traktować jako serię aktów secesji dokonywanych przez radziecki republiko związkowe, z wyjątkiem Federacji Rosyjskiej.

Zmiany terytorialne państwa dokonane w drodze przemocy zewnętrznej są niedopuszczalne przez prawo międzynarodowe odwrotnie do działań wewnętrznych sił dezintegracyjnych.

Problem podziału państw może powstawać w państwa bardzo zróżnicowanych pod względem etnicznym, politycznym, religijnym, ustrojowym, geograficznym lub innym.

2. Dyplomatyczne misje specjalne

Należy odróżnić je od stałych przedstawicielstw dyplomatycznych. Status prawnomiędzynarodowy misji specjalnych reguluje konwencja z 16.XII.1969r.. Instytucja ta stanowi najstarszą formę kontaktów dyplomatycznych.

Misją specjalną jest misja czasowa reprezentująca państwo, wysyłane przed jedno państwo do drugiego państwa za jego zgodą w celu prowadzenia z nim rokowań w określonych sprawach albo wypełnienia wobec niego określonego zadania. Pojęcie misji specjalnej obejmuje trzy kategorie, które wykształciły się w praktyce stosunków międzypaństwowych:

1. Misje specjalne szefów państw

2. Misje specjalne szefa i członków rządu oraz osobistości reprezentujących szefa państwa

3. Inne misje specjalne, które reprezentują państwo

Funkcje dyplomatycznej misji specjalnej określa się w drodze wzajemnego porozumienia państwa wysyłającego i państwa przyjmującego.

Przywileje i immunitety personelu dyplomatycznej misji specjalnego kształtują się tak samo jak w stosunku do personelu stałego przedstawicielstwa dyplomatycznego, z tą różnicą, że specjalnie uprzywilejowane są osoby wysokiej rangi.

3. Funkcja sądowa Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

MTS jest głównym organem sądowym Organizacji Narodów Zjednoczonych, działa on na podstawie statutu.

Funkcja sądowa MTS polega na rozstrzyganiu sporów między państwami. Tylko państwa mają międzynarodową zdolność procesową w ramach MTS. Trybunał jest otwarty przde wszystkim dla państw - stron Statutu MTS. Są nimi ipso facto wszyscy członkowie ONZ oraz państwa, które przystąpiły do Statutu na warunkach określonych przez Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa.

Jurysdykcja MTS jest fakultatywna, ale państwa mogą ją uznać za obowiązkową dla siebie.

Uznanie takie odbywa się w różny sposób, a mianowicie:

1. Państwa wnoszą do rozstrzygnięcia przez MTS już istniejący spór w drodze specjalnego porozumiena lub też uznają powództwo strony przeciwnej

2. Państwa - strony umowy międznarodowej zamieszczają w niej klauzulę uznającą jurysdykcją MTS w sporach co do stosowania lub interpretacji tej umowy

3. Państwa składają deklarację, w których na zasadzie wzajemności uznają jurysdykcje MTS w sporach prawnych dotyczących: interpretacji umowy międzynarodowej, jakiegokolwiek zagadnienia prawa międzynarodowego, istnienia faktu który w razie stwierdzenia stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego, rodzaju lub rozmiaru odszkodowania należnego z tytułu naruszenia zobowiązania

XXX

1. Pojęcie uznania państwa

Uznanie państwa można zdefiniować jako akt prawnomiędzynarodowy, w którym inne państwa wyrażają gotowość stosowania względem państwa nowo powstałego powszechnego prawa międzynarodowego.

W nauce prawa międzynarodowego sformułowano dwie podstawowe teorie na temat istoty uznania państwa - teorię deklaratywną i teorię konstytutywną.

Według teorii deklaratywnej państwo staje się podmiotem prawa międzynarodowego z chwilą swego powstania, a uznanie go przez inne państwa tylko potwierdza ten stan, rozszerza zakres uprawnień oraz normalizuje jego pozycję międzynarodową. W myśl tej teorii różnica między statusem prawnomiędzynarodowym państwa uznanego za państwa nieuznanego jest tylko ilościowa.

Teoria konstytutywna wychodzi z założenia, że wprawdzie faktyczny byt państwa jest niezależny od uznania go przez inne państwa, ale takie uznanie jest koniecznym warunkiem nabycia podmiotowości prawnomiędzynarodowej. W myśl tej teorii państwo nieuznane nie jest właściwie państwem w sensie prawa międzynarodowego.

Praktyka międzynarodowa zna dwa rodzaje uznania państwa - de iure i de facto. Pierwsze ma oznaczać uznanie pełne, trwałe i ostateczne, drugie - niepełne, tymczasowe i odwołalne.

2. Personel przedstawicielstwa dyplomatycznego

Personel przedstawicielstwa dyplomatycznej można podzielić na trzy grupy:

1. Personel dyplomatyczny - członkiem jest członek przedstawicielstwa dyplomatycznego mający stopień dyplomatyczny. Są to - oprócz szefów przedstawicielstw - radcy, sekretarze oraz attaches

2. Personel administracyjno - techniczny - należą do nich kanceliści, tłumacze, lekarze, radiotelegrafiści czy szyfranci

3. Personel obsługi - osoby pełniące czynności portierów, kierowców, gońców, czy sprzątaczek

Szefa stałego przedstawicielstwa dyplomatycznego mianuje sze państwa wysyłającego lub - w przypadku charge d'affaires - minister spraw zagranicznych. Zgodna państwa przyjmującego nazywa się agrement i oznacza, że kandydat będzie traktowany jako persona grata.

Mianowanie innych członków przedstawicielstwa dyplomatycznego przez państwo wysyłające nie wymaga uprzedniej zgody pańśtwa przyjmującego. Wyjątek jednak od tej zasady może dotyczyć attaches wojskowych, morskich i lotniczych.

3. Funkcja opiniodawcza MTS

Funkcja opiniodawcza MTS polega na udzielaniu opinii doradczych w zakresie prawa międzynarodowego. Karta NZ upoważnia Zgromadzenie Ogólne oraz Radę Bezpieczeństwa do zwracania się do Trybunału w każdej kwestii prawnej. Zgromadzenie Ogólne natomiast może upoważnić inne organy ONZ oraz związane z ONZ organizacje wyspecjalizowane do zwraca się do Trybunału

Opinie doradcze MTS nie są wiążące dla organu proszącego id niego zależy, czy się do nich zastosuje. Niemniej niektóre organizacje wyspecjalizowane ONZ uznały z góry opinie doradcze, o które zwracają się do MTS, za wiążące dla siebie.

XXXI

1. Tryb uznania państwa (wyraźny, dorozumiany)

W praktyce międzynarodowej wykształciły się dwa podstawowe tryby uznania państwa - wyraźny i dorozumiany.

W pierwszym przypadku państwo wyraźnie oświadcza, że uznaje inne państwo. Oświadczenie takie może mieć formę noty dyplomatycznej, oświadczenia rządowego czy też postanowienia umowy międzynarodowej. W oświadczeniu MSZ RP z 31 grudnia 1992r. stwierdzono, że rząd polsko postanowił uznać Republikę Czeską i Republikę Słowacką od 1 stycznia 1993r. taktując je jako państwa nowe.

Uznanie dorozumiane polega na kacie państwa, z którego wynika, że traktuje ono inną jednostkę geoplotuyczhna jak państwo. Do takich aktów można zaliczyć najczęściej uznanie rządu, nawiązanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych, zawarcie umowy międzynarodowej oraz przyjęcie do organizacji międzynarodowe.

2. Przywileje i immunitety dyplomatyczne

Należy wyróżnić przywileje i immunitety, które przysługują przedstawicielstwu jako całości, oraz te, z których korzystają osoby należące do poszczególnych kategorii jego personelu.

Według konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 1961r. celem przywilejów i immunitetów dyplomatycznych nie jest zapewnienie korzyści poszczególnym osobom, lecz zapewnienie skutecznego wykonywania swych funkcji przez przedstawicielstwa dyplomatyczne reprezentujące ich państwa.

1. Stałemu przedstawicielstwu dyplomatycznemu przysługuje przede wszystkim nietykalność, która obejmuje zarówno pomieszczenia, jak i środki transportu oraz archiwa i dokumenty, gdziekolwiek one się znajdują

2. Do najważniejszych przywilejów i immunitetów należą:

• Nietykalność osobista - władze państwa przyjmującego nie mogą wobec osoby, której ona przysługuje, stosować jakiegokolwiek przymusu, chyba że chodzi o zapobieżenie przestępstwu czy w samoobronie

• Immunitet jurysdykcyjny - obejmuje sprawy karne, administracyjne i cywilne. W sprawach karnych jest on pełny, gdyż obejmuje wszelkie stadia postępowania karnego. Jeśli osoba której przysługuje immunitet dyplomatyczny, dopuści się czynu zagrożonego sankcją karną, to może ona być tylko uznana za persona non grata. Podobnie jest w sprawach administracyjnych.

Natomiast immunitet w sprawach cywilnych jest w zasadzie pełny, z wyjątkiem:

• Powództw z zakresu prawa rzeczowego dotyczących prywatnego mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa przyjmującego

• Powództw dotyczących spadkobrania, w których przedstawiciel dyplomatyczny występuje jako wykonawca testamentu, administrator, spadkobierca lub zapisobierca w charakterze osoby prywatnej

• Powództw dotyczących zawodowej lub handlowej działalności wykonywanej przez przedstawiciela dyplomatycznego w państwie przyjmującym poza jego funkcjami urzędowania

• Zwolnienie od ceł i podatków - immunitet celny oznacza zwolnienie od opłat celnych za przedmioty przeznaczone do użytku służbowego lub osobistego. Bagaż jest zwolniony od rewizji, chyba że zachodzi poważne podejrzenie, że zawiera on przedmioty niepodlegające zwolnieniu. Immunitet podatkowy oznacza zwolnienie od wszelkich podatków i opłat, z wyjątkiem podatków pośrednich wliczanych do cen towarów oraz opłat za usługi.

3. Europejskie sądownictwo międzynarodowe.

Pierwszym sądem międzynarodowym o zasięgu światowym był Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej związany z Ligą Narodów.

Po II wojnie światowej zastąpił go Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości będący głównym organem sądowym Organizacji Narodów Zjednoczonych. Sprawuje od dwie funkcje: sądową i opiniodawczą

Innym sądem międzynarodowym o charakterze globalny jest Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza, utworzony na podstawie konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza z 10 grudnia 1982r.

Sądownictwo międzynarodowe w skali regionalnej to:

1. Trybunał Wspólnot Europejskich - utworzony na podstawie traktatu rzymskiego z 25 marca 1957r., tylko częściowo sprawuje funkcje sądu międzypaństwowego, natomiast głównie zajmuje się skargami osób fizycznych i prawnych na decyzje organów Wspólnot

2. Europejski Trybunał Praw człowieka (wcześniej Europejska Komisja Praw Człowieka)- utworzony na podstawie Europejskiej konwencji o ochronie praw i podstawowych wolności człowieka z 14 listopada 1950r. - kompetencji Trybunału podlegają wszelkie sprawy dotyczące interpretacji i stosowania tej konwencji i jej protokołów, a także skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grypy jednostek które uważają że stały się ofiarami naruszenia prawa przed jedno z państw - stron

Rząd polski uznał jurysdykcję

ETPC w deklaracji z 1 marca 1993r.

XXXII

1. Tożsamość państwa

Państwo zachowuje swą tożsamość jako podmiot prawa międzynarodowego, mimo że zmienia się w nim rząd i ustrój wewnętrzny, ludność i terytorium, nazwa, a nawet status międzynarodowy, jeśli zmiany te nie niszczą suwerenności państwa. Np. żadna zmiana w strukturze politycznej państwa nie niszczą jego podmiotowości prawnomiędzynarodowej.

Zmiana ustroju terytorialnego w sensie stosunku całości państwa do jego części składowych nie oznacza jego upadku jako podmiotu prawa międzynarodowego. Np. państwo złożone przekształca się w państwo jednolite - np. Indonezja i Libia ze związkowych przekształciły się w państwa jednolite.

Jak również zmiana ustroju społecznego nie powoduje upadku dotychczasowego i powstania innego państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego. Np. Rzeczpospolita Ludowa uważana była za ten sam podmiot prawa międzynarodowego co II Rzeczpospolita i III Rzeczpospolita.

2. Przedstawicielstwa państw przy organizacjach międzynarodowych

Są one najważniejszą formą przedstawicielstw dyplomatycznych. Przedstawicielstwa takie istnieją obecnie nie tylko przy ONZ, ale również przy niektórych organizacjach wyspecjalizowanych ONZ, a także przy niektórych organizacjach partykularnych. W przypadku ONZ, na przykład, nie tylko pańśtwa członkowskie mają swoje stałe przedstawicielstwa, ale także państwa, którym przyznano status obserwatora przy tej organizacji. Przy Unii Europejskiej sto kilkadziesiąt państw niebędących jej członkami akredytowało swoje stałe przedstawicielstwa. W gronie tych państw była także Polska.

Stosunki państw z organizacjami międzynarodowymi o charakterze powszechnym reguluje konwencja z 14 marca 1975r.

Państwa wysyłające może według swego uznania mianować członków przedstawicielstwa przy organizacji międzynarodowej. Ograniczenie dotyczy tylko jego składu liczbowego oraz zastrzeżenia, że szef przedstawicielstwa i członkowie personelu dyplomatycznego powinni w zasadzie być obywatelami państwa wysyłającego.

3. Pojęcie i klasyfikacja konfliktów zbrojnych

Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny, gdyż obejmuje wszelkie przejawy walki zbrojnej, niezależnie od tego, czy strony walczące traktują jej jako wojnę w znaczeniu tradycyjnym.

Konflikty zbrojne dzielimy między innymi na konflikty zbrojne o charakterze międzynarodowym i niemiędzynarodowym.

1. Konflikt zbrojny między państwami ma niewątpliwe charakter międzynarodowy. Przykładem konfliktu międzypaństwowego były prowadzone w latach 1970-1988 działania wojenne między Irakiem a Iranem.

2. Wojny kolonialne (narodowowyzwoleńcze) nie mają charakteru międzynarodowego

3. Protokół dodatkowy do konwencji genewskiej z 10 czerwca 1977r. kwalifikuje jako konflikty międzynarodowe także konflikty zbrojne, w których narody, w wykonaniu swego prawa do samostanowienia, walczą przeciwko panowaniu kolonializmu i obcej okupacji oraz przeciwko reżimom rasistowskim. No. Konflikt francusko - algierski w latach 1954 - 1962

4. Do konfliktów zbrojnych o charakterze międzynarodowym należy także zaliczyć akcję zbrojną, jaką Rada Bezpieczeństwa może podjąć przeciwko państwu lub państwo, które dopuściły się agresji przeciwko innym państwom. Przykładem są działania zbrojne ONZ w Korei w latach 1950-1953.

Istotnym elementem konfliktu o charakterze niemiędzynarodowym jest to, aby rozgrywał się on na terytorium jednego państwa, między siłami zbrojnymi rządu a dysydenckimi siłami zbrojnymi lub innymi zorganizowanymi grupami zbrojnym. Pojęcie takiego konfliktu nie obejmuje natomiast zamieszek wewnętrznych, rozruchów czy sporadycznych aktów przemocy, które nie są uważane za konflikty zbrojne.

XXXIII

1. Upadek państwa

Stwierdzenie faktu oraz ustalenie daty upadku państwa jest bardzo ważne, gdyż z tym związane są wielorakie skutki wynikające z utraty podmiotowości prawnomiędzynarodowej.

Upadek państwa następuje w drodze samolikwidacji państwa, a więc wtedy, kiedy dwa lub więcej państw jednoczy się dobrowolnie na zasadzie równorzędności.

Zarówno równorzędne zjednoczenie państw, jak i inkorporacja państwa przez inne państwo zakładają upadek państw jako podmiotów prawa międzynarodowego, z tą jednak różnicą, że przy zjednoczeniu równorzędnym dotyczy to wszystkich państw jednoczących się, a przy inkorporacji - tylko państwa czy państw inkorporowanych. Np. przyłączenie się NRD do RFN - 3.10.1990r.

Pojęciu rozczłonkowanie państwa najbardziej odpowiada podział Czechosłowacji, który nastąpił 31.12.1993r.w miejsce którego z dniem 1.01.1994r. powstały dwa państwa sukcesyjne Republika Czeska i Republika Słowacka.

Bardzo mało prawdopodobny jest upadek pańśtwa w wyniku zupełnej emigracji jego ludności.

2. Prawo konsulatu i stosunki konsularne

Prawo konsulatu jest nieodłącznym elementem podmiotowości prawnomiędzynarodowej państw. Obejmuje ono prawo konsulatu czynne, czyli prawo wysyłania przez państwa funkcjonariuszy konsularnych, oraz prawo konsulatu bierne, czyli prawo przyjmowania funkcjonariuszy konsularnych państw innych. Prawo konsulatu - tak jak prawo legacji - przysługuje wszystkim państwom

Stosunki konsularne należy odróżnić od stosunków dyplomatycznych. Państwa mogą utrzymywać ze sobą zarówno stosunki dyplomatyczne, jak i stosunki konsularne, mogą też ogranicza się tylko do stosunków dyplomatycznych, albo tylko do stosunków konsularnych.

Nawiązanie stosunków konsularnych między państwami następuje na podstawie ich wzajemnie wyrażonej zgody. Zgoda na nawiązanie stosunków dyplomatycznych między dwoma państwami obejmuje także ich zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych, chyba że jedno z nich lub obydwa zastrzegły co innego. W takim przypadku dla ustanowienia stosunków konsularnych między tymi państwami konieczne jest ich odrębne porozumienie.

3. Zakaz wojen agresywnych

Prawnomiędzynarodowych zakaz wojen agresywnych należy do kategorii środków formalnych. Traktat o wyrzeczeniu się wojny z 27 sierpnia 1928r. wprowadził bezwzględny zakaz wojen agresywnych.

Państwa - strony tego traktatu oświadczyły uroczyście w imieniu swoich narodów, że potępiają uciekanie się do wojny w celu załatwiania sporów międzynarodowych i wyrzekają się jej jako narzędzia polityki państwowej w swych stosunkach wzajemnych. Jednocześnie uznały one, że załatwianie i rozstrzyganie wszystkich sporów lub konfliktów powinno być osiągane zawsze za pomocą środków pokojowych.

Zakaz agresji w stosunkach międzynarodowych został potwierdzony w Karcie NZ. Karta potępia jednak nie tylko użycie siły, ale i groźbę użycia siły.

XXXIV

1. Sukcesja państw

Wiedeńska konwencja kodyfikacyjna z 23 sierpnia 1978r. definiuje sukcesję państw jako przejęcie przez państwo od innego państwa odpowiedzialności za stosunki międzynarodowe terytorium. To pierwsze państwo określa się mianem państwa sukcesyjnego, a drugie - mianem państwa poprzednika. Sukcesja międzynarodowa jest stosunkiem między państwami.

Przedmiotem sukcesji państw z natury rzeczy jest terytorium, natomiast nie może być terytorium niczyje.

Rozróżnia się pojęcie sukcesji całkowitej(ma miejsce gdy część terytorium państwa lub jakiekolwiek terytorium niebędące częścią terytorium państwa, za którego stosunki międzynarodowe jest odpowiedzialne, staję się częścią terytorium innego państwa) i sukcesji częściowej (na terytorium zależnym powstaje nowe państwo niepodległe. Państwo takie nie jest zobowiązane, ale może utrzymać w mocy czy też stać się stroną jakiejkolwiek umowy międzynarodowej, która obowiązywała względem jego terytorium, w czasie kiedy nastąpiła sukcesja państw.)

2. Urzędy konsularne

Urząd konsularny jako organ państwa ma charakter przedstawicielski, ale funkcjonuje on w sferze skonkretyzowanych i ograniczonych interesów państwa wysyłającego w państwie przyjmującym.

Istnieją cztery klasy urzędów konsularnych:

1. Konsulaty generalne

2. Konsulaty

3. Wicekonsulaty

4. Agencje konsularne, przy czym te ostatnie nie mają charakteru samodzielnego , tylko są organami urzędów konsularnych wyższej klasy

3. Pojęcie agresji

Agresja jest to zastosowanie siły zbrojnej przez jedno państwo lub grupę państw przeciwko innemu lub innym państwom.

Istotą agresji jest użycie siły zbrojnej.

Istotnym elementem agresji jest element pierwszeństwa, co znaczy, że agresorem jest państwo, które - niezależnie od tego, czy z jego strony miało miejsce wypowiedzenie wojny - pierwszy popełni jeden z takich czynów jak:

1. Inwazja lub atak sił zbrojnych na terytorium innego państwa oraz wszelka okupacja wojskowa lub aneksja terytorium innego państwa przy użyciu siły

2. Bombardowanie lub użycie jakichkolwiek broni przeciwko terytorium innego państwa

3. Blokada portów lub wybrzeży innego pańśtwa przez siły zbrojne

4. Zaatakowanie sił zbrojnych lądowych, morskich lub powietrznych albo marynarki handlowej lub lotnictwa cywilnego innego państw

5. Użycie sił zbrojny stacjonujących na terytorium innego państwa za jego zgoda, niezgodnie z warunkami określonymi przy wyrażaniu zgody lub wszelkie przedłużanie ich pobytu na tym terytorium po wygaśnięciu porozumienia

6. Wyrażanie zgody, by jego terytorium, które oddało do dyspozycji innemu państwu, było wykorzystane przez to inne państwo dla dokonania agresji przeciwko państwu trzeciemu

7. Wysyłanie band zbrojnych, sił nieregularnych lub najemnych, które podejmują ataki zbrojne przeciwko innemu państwu w stopniu dorównującym atakom wyżej wymienionym albo zaangażowanie się w znaczny sposób w takie działanie

XXXV

1. Demilitaryzacja i neutralizacja terytorium

Ograniczenie zwierzchnictwa państwa w stosunku do jego terytorium lądowego mogą polegać na obowiązku samodzielnego przeprowadzenia na nim jakiś przedsięwzięć lub też na udostępnieniu go w jakimś zakresie innym państwom.

Przykładem pierwszego rodzaju jest demilitaryzacja części lub nawet całego terytorium państwa. Demilitaryzacja może być częściowa jeśli przewiduje jakieś ograniczenia w wykorzystaniu danego obszaru w celach wojskowych. Przykładem takiej demilitaryzacji są strefy bezatomowe obejmujące całe terytorium niektórych państw.

Demilitaryzacja całkowita zawiera obowiązek zlikwidowania istniejących urządzeń i wycofania sił zbrojny, z wyjątkiem oddziałów porządkowych.

Obszary zdemilitaryzowane czasami bywają zaraz obszarami zneutralizowanymi. Znaczy to, że nie mogą być na nich prowadzone działania wojenne, co obciążą nie tylko państwa będące ich zwierzchnikami. Przykładem tego obszaru są Wyspy Alandzkie.

2. Rodzaje członkostwa organizacji międzynarodowych

Problematyka członkostwa organizacji międzynarodowych jest rozległa. Obejmują one zarówno zagadnienia merytoryczne, jak i proceduralne związane z nabyciem i utratą praw członkowskich, a także z określeniem rodzajów więzi łączących państwa z organizacjami międzynarodowymi.

Członkostwo organizacji międzynarodowych zazwyczaj utożsamia się z członkostwem pełnoprawnym.

Wynika to stąd, że w bardzo wielu organizacjach jest to jedyny rodzaj członkostwa. Aby określić inny rodzaj członkostwa, kwalifikuje się je przymiotnikiem „stowarzyszone”.

W ramach jednego rodzaju członkostwa możliwe są podziały państw na grupy których organizacji międzynarodowej nie jest jednakowa.

Możliwość powiększenia składu członkowskiego organizacji międzynarodowych prowadzi do rozróżnienia członków pierwotnych i późniejszych. Członkami pierwotnymi są państwa założyciele danej organizacji międzynarodowej, natomiast członkami późniejszymi są państwa, które zostały przyjęte do tej organizacji po jej ukonstytuowaniu się.

3. Okupacja wojenna

Okupacja wojenna jest to zajęcie i ustanowienie władzy przez siły zbrojne państwa wojującego na części lub całości państwa nieprzyjacielskiego. Jest to stan przejściowy i dlatego państwu - okupantowi nie wolno zmienić statusu terytorium okupowanego. Powinno ono szanować prawo miejscowe, choć może wydawać własne przepisy prawne związane z pełnieniem władzy okupacyjnej. Ludność terenu okupowanego nie może być zmuszana ani nakłaniana do służby w siłach zbrojnych państwa nieprzyjacielskiego. Zabronione jest zarówno przesiedlanie ludności cywilnej z terytorium okupowanego, jak i osiedlanie ludności własnej na takim terenie.

Ochronie podlega również własność prywatna na terytorium okupowanym. Okupant może jednak dokonać zajęcia przeznaczonej do celów wojennych własności ruchomej państwa nieprzyjacielskiego oraz użytkować własność nieruchomą tego państwa.

XXXVI

1. Obce bazy wojenne

Instytucja baz wojennych oznacza nieraz całkowite wyłącznie spod administracji państwa części jego terytorium na rzecz innego państwa. Stanom Zjednoczonym przysługuje na przykład wykonanie pełnej jurysdykcji w obrębie bazy wojskowej w Guantanamo, chociaż suwerenem tego obszaru jest Kuba.

2. Przyjęcie w poczet członków organizacji międzynarodowych

Karta Narodów Zjednoczonych ustaliła pięć warunków, które powinien spełnić kandydat na członka ONZ.

1. Powinien być państwem

2. Powinien być państwem miłującym pokój

3. Przyjąć zobowiązania zawarte karcie oraz, zdaniem Organizacji:

4. Być zdolnym do wykonywania tych zobowiązań

5. Chcieć je wykonywać

Przyjęcie takiego państwa w poczet członków ONZ następuje w drodze decyzji Zgromadzenia Ogólnego podjętej na zlecenie Rady Bezpieczeństwa. Liczba członków ONZ wynosi obecnie 191. Do ONZ nie należy Watykan.

Spośród międzynarodowych organizacji partykularnych najliczniejsza stała się Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) do której należy obecnie 55 państw.

Przykładem organizacji międzynarodowej liczącej zaledwie trzech członków może być Beneluks(Belgia, Holandia i Luksemburg) czy Anzus (Australia, Nowa Zelandia, Stany Zjednoczone)

3. Prawo wojny morskiej

Począwszy od połowy XIX w. zaczęto je kodyfikować, przy czym pierwszym aktem w tym procesie była deklaracja paryska w przedmiocie prawa wojny morskiej z dnia 30 marca 1856r. Największe jednak w tej dziedzinie miała kodyfikacja dokonana na II konferencji pokojowej w 1907r. w Hadze

XXXVII

1. Pojęcie granic państwa

Granice państwa można rozumieć w dwojaki sposób

W sensie węższym jest to linia oddzielająca terytorium państwa od terytorium innych państw, ewentualnie od terytoriów zależnych, oraz - z wyjątkiem państw śródlądowych - od morza pełnego.

W sensie szerszym jest to płaszczyzna prostopadła do linii granicznej, co odpowiada temu, że terytorium państwa jest przestrzenią trójwymiarową i nie ogranicza się tylko do powierzchni kuli ziemskiej. Tym samym granica państwa rozgranicza również przestrzeń powietrzną oraz wnętrze ziemi.

Prawnomiędzynarodową podstawę granic państwa są umowy międzynarodowe oraz zwyczaj międzynarodowy.

2. Utrata członkostwa organizacji międzynarodowych

Statuty wielu organizacji międzynarodowych zwierają przepisy, które sprawiają że może nastąpić ustanie członkostwa państw należących do tych organizacji. Są dwa sposoby ustania członkostwa w organizacji międzynarodowej: wystąpienie oraz wykluczenie.

Prawo wystąpienia z organizacji międzynarodowej może być wyraźnie przewidziane w ich statutach albo może być domniemane jako wynikające z zachowania suwerenności przez pańśtwa członkowskie. W pierwszy przypadku obowiązujące są przepisy statutowe, natomiast w drugim przypadku państwo powinno spełnić dwa warunki. Po pierwsze powinny uprzedzić innego pańśtwa o zamiarze wystąpienia i po drugie powinny wywiązać się wobec organizacji międzynarodowej ze swoich zobowiązań, zwłaszcza z zobowiązań finansowych.

Prawo wykluczenia w statutach wielu organizacji nie jest przewidziane.

Karta NZ zaś przewiduje w art.6 że państwo członkowskie które uporczywie narusza zasady Karty, może być wykluczone z ONZ przez Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. W rezultacie przepis powyższy nie był jeszcze stosowany.

Natomiast przykładem takiej praktyki mogło być wykluczenie Afryki Południowej z Powszechnego Związku Pocztowego.

W praktyce organizacji międzynarodowych występuje jeszcze jedna forma zmniejszenia składu członkowskiego, a mianowicie jako rezultat zjednoczenia dwóch państw.

3. Pojęcie neutralności

Należy podkreślić, że pojęcie neutralności nie zostało usunięte ze współczesnego prawa międzynarodowego wraz z delegalizacją wojen agresywnych.

Powstrzymanie się od udziału w konflikcie wojennym jest istotnym elementem współczesnego pojęcia neutralności. Jest charakterystyczne, iż konwencja genewska o ochronie ofiar wojny z 1949r. nadal przewiduje że w ramach konfliktu zbrojnego między jakimiś państwami inne państwa mogą zachować neutralność.

Nadal obowiązują dwie konwencje haskie z 1907r.- konwencja o prawach i obowiązkach państw i osób neutralnych w razie wojny lądowej oraz konwencja dotycząca praw i obowiązków państw neutralnych w razie wojny morskiej.

Terytorium państwa neutralnego jest nienaruszalne. Nie mogą być na nim prowadzone żadne działania wojenne ani nie może ono być wykorzystywane do przemarszu wojsk czy transportu broni dla państw wojujących. Zasada ta odnosi się do terytorium lądowego, powietrznego oraz morskiego.

Wszelkie zamachy na swą neutralność państwa mogą odeprzeć siłą i taki fakt nie będzie uważany za czyn wrogi. Państwo neutralne ponosi odpowiedzialność międzynarodową tylko za własne postępowanie, a nie za postępowanie swoich obywateli, którzy mogą zaciągać się do armii państw wojujących, obywatele tacy tracą status neutralny

XXXVIII

1. Ustalenie granic państwa

Ustalenie granic państwa jest nieraz procesem złożonym z więcej niż z jednego aktu prawnomiędzynarodowego z których każdy następny może być konkretyzacją poprzedniego. Szczególne ustalenie granicy wraz z naniesieniem jej na mapę określa się zazwyczaj jako delimitację. Delimitacja powinna być zgodna z ogólniejszym określeniem i opisem granicy państwa we wcześniejszej umowie międzynarodowej, jeśli została ona zawarta. Ewentualne odchylenia ze względu na konkretne warunki terenowe wymagają uzgodnienia przez państwa zainteresowane.

2. Zawieszenie praw członkowskich w organizacjach międzynarodowych

Tak na przykład w art.3 Karty NZ przewiduje, że członek ONZ, przeciwko któremu została podjęta przez Radę Bezpieczeństwa akcja zapobiegawcze lub przymusowa, może być zawieszony z korzystania z praw i przywilejów członkowskich przez Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Rada Bezpieczeństwa może przywrócić korzystanie z tych praw i przywilejów.

Ograniczoną formą zawieszenia w prawach członkowskich jest pozbawienie prawa głosowania w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ. Przejawem zawieszenia może być również brak uczestnictwa w pracach organizacji międzynarodowych.

3. Zakończenie działań wojennych

Jeśli chodzi o zakończenie działań wojennych, to może ono nastąpić w drodze zawarcia rozejmu, kapitulacji lub faktycznego zaniechania walki zbrojnej. Ta ostatnia zdarza się bardzo rzadko.

Rozejm i kapitulacja mają wprawdzie taki sam skutek w postaci zaprzestania działań wojennych, ale różnią się tym, że pierwsza instytucja dotyczyć równorzędnych pozycji stron wojujących, druga zaś - ich pozycji nierównorzędnych.

W czasie drugiej wojny światowej wykształciło się pojęcie kapitulacji bezwarunkowej, które zastosowano w akcie dotyczącym Niemiec z dnia 8 maja 1945 oraz w akcie dotyczącym Japonii z dnia 2 września 1945r.

XXXIX

1. Przebieg granic państwa na wodach

Wytyczanie granic w terenie czyli demarkacja polega na oznaczaniu przebiegu granicy specjalnymi znakami.

Przebieg linii granicznej na rzece zależy od porozumienia między zainteresowanymi państwami. W razie braku szczegółowego porozumienia domniemanie przemawia na rzecz środka koryta w przypadku rzek nieżeglownych oraz najgłębszego koryta w przypadku rzek żeglownych. Mosty na rzekach granicznych należą zazwyczaj po połowie do państw sąsiednich.

Wody stojące którymi są jeziora i morza zamknięte, dzielone są między państwa nadbrzeżne wg ich uznania.

2. Status obserwatora w ONZ

Status obserwatora jest najluźniejszą formą więzi z organizacją międzynarodową. W praktyce w ONZ występują trzy kategorie obserwatorów:

1. Państwa (Szwajcaria i Watykan)

2. Organizacje narodowowyzwoleńcze (Organizacja Wyzwolenia Palestyny)

3. Międzynarodowe organizacje rządowe

Instytucja obserwatorów organizacji międzynarodowych wykazuje tendencję do rozpowszechniania się

3. Zakończenie stanu wojny

Skutki wojny zazwyczaj zbyt głęboko dotykają stosunków między państwami wojującymi, aby samo zaprzestanie działań wojennych było wystarczające. Likwidacja tych skutków wymaga późniejszym aktów, które według prawa międzynarodowego oznaczają zakończenie stanu wojny, może to nastąpić przez zawarcie traktatu pokoju lub innej umowy międzynarodowej, wydanie deklaracji przez jedną ze stron wojujących lub też przez faktyczne nawiązanie przez państwa wojujące stosunków pokojowych. Ta ostatnia ewentualność zdarza się bardzo rzadko. Współcześnie niedopuszczalne jest z punktu widzenia prawa międzynarodowego zakończenie stanu wojny wskutek zawojowania całego terytorium państwa nieprzyjacielskiego.

XL

1. Stolica Apostolska

Termin „Watykan” używa się zazwyczaj jako łączne określenie Stolicy Apostolskiej oraz Państwa Watykańskiego. Stolicę Apostolską należy rozumieć jako zespół centralnych organów Kościoła rzymskokatolickiego z papieżem na czele, natomiast Państwo Watykańskie jest jednostką geopolityczną utworzoną na podstawie traktatu między Stolicą Apostolską a Włochami z dnia 11 lutego 1929r. Traktat ten, zwany lotaryńskim, stanowi, że Państwo Watykańskie jest nieograniczoną własnością Stolicy Apostolskiej, która sprawuje nad nim wyłączną i absolutną władzę oraz suwerenną jurysdykcję.

Według powszechnej praktyki międzynarodowej Stolica Apostolska jest podmiotem prawa międzynarodowego i status taki miała także w latach 1870-1929, kiedy nie było państwa kościelnego.

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego mamy do czynienia z jednym i tym samym podmiotem, choć występują one bądź w charakterze Stolicy Apostolskiej, bądź też Państwa Watykańskiego.

Stolica Apostolska nie jest czynnikiem zewnętrznym w stosunku do Państwa Watykańskiego, co sprawa, że państwo to wraz z nią jest suwerenne i tym samym jest państwem w sensie prawa międzynarodowego.

2. Szefowie urzędów konsularnych

Szefowie urzędów dzielą się na cztery klasy, a mianowicie:

1. Konsulów generalnych

2. Konsulów

3. Wicekonsulów

4. Agentów konsularnych

Od konsulów generalnych, konsulów i wicekonsulów będących szefami agentów konsularnych należy odróżnić funkcjonariuszy konsularnych mający takie same rangi ale działający jako pomocnicy swoich szefów.

3. Akcje zbrojne Rady Bezpieczeństwa ONZ

Rada Bezpieczeństwa na której spoczywa główna odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, ma również zadanie tłumienia wojen agresywnych.

Do jej kompetencji należy stwierdzenia aktów agresji oraz decydowanie o zastosowaniu środków przymusowych obejmujące akcje niewojskowe lub wojskowe.

Sankcje niewojskowe polegają na zupełnym lub częściowym przerwaniu stosunków gospodarczych oraz środków komunikacji kolejowej, morskiej, powietrznej, pocztowej, telegraficznej, radiowej i innej, jak również na zerwaniu stosunków dyplomatycznych.

Sankcje wojskowe polegają zaś na akcjach przeprowadzanych siłami powietrznymi, morskimi lub lądowymi. Akcja taka może polegać na demonstracjach, blokadzie i innych operacjach sił zbrojnych państw - członków ONZ. Przykładem akcji zbrojnej ONZ była operacja uwolnienia Kuwejtu spod okupacji wojennej Iraku przeprowadzonej w pierwszych miesiącach 1991r.

XLI

1. Państwa składowe

Historia dyplomatyczna zna kilka przykładów, kiedy części składowe państw złożonych miały dostateczny zakres kompetencji w sprawach zagranicznych, aby wraz z tymi państwami uczestniczyć w niektórych dziedzinach stosunków międzynarodowych. Części te określane są czasem mianem państw składowych. Ich status jest dwoisty - w stosunkach z państwami obcymi występują jako podmioty prawa międzynarodowego, natomiast stosunki każdego z nich z państwem macierzystym stanowi domenę prawa państwowego. W rezultacie nie są one państwami ergo omnes (wobec wszystkich) i ich status odpowiada pojęciu autonomii niż suwerenności.

Przykładem była np.: Wielka Brytania w okresie międzywojennym była państwem, które w stosunkach międzynarodowych uczestniczyła jako całość złożona z wielu jednostek geopolitycznych, przy jednoczesnym uczestnictwie w tych stosunkach kilku jednostek autonomicznych.

Obecnie przypadki, kiedy autonomiczna część państwa złożonego występuje w stosunkach międzynarodowych nie zamiast, ale oprócz tego państwa jako całości są bardzo rzadkie. Wyspy Owcze i Grenlandia, wchodzą w skład państwa duńskiego, oraz Wyspy Alandzkie należą do Finlandii, mają swoje reprezentacje w Radzie Nordyckiej i uczestniczą w pracach tej organizacji międzynarodowej skupiającej pięć państw skandynawskich - Danię, Finlandię, Islandię, Norwegię i Szwecję.

2. Funkcje konsularne

Według konwencji wiedeńskiej z 1963r. funkcje konsularne polegają m.in. na:

1. Ochronie w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli, zarówno osób fizycznych, jak i osób prawnych

2. Popieraniu stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym

3. Zapoznaniu się - wszelkimi legalnymi sposobami - z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego państwa przyjmującego, składaniu o tym sprawozdań państwu wysyłającemu oraz udzielaniu informacji osobom zainteresowanym

4. Wystawianiu paszportów i dokumentów podróży obywatelom państwa wysyłającego oraz wiz osobom pragnącym udać się do pańśtwa wysyłającego

5. Udzielenie pomocy i opieki obywatelom, zarówno osobom fizycznym, jak i osobom prawnym pańśtwa wysyłającego

6. Pełnieniu czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego, a także pewnych czynności o charakterze administracyjnym

7. Ochronie interesów obywateli państwa wysyłającego w przypadku dziedziczenia mortis causa na terytorium państwa przyjmującego

8. Ochronie interesów nieletnich i innych osób pozbawionych pełnej zdolności prawnej, będących obywatelami państwa wysyłającego

9. Reprezentowaniu obywateli pańśtwa wysyłającego przed sądami lub innym władzami państwa przyjmującego

10. Przekazywaniu dokumentów sądowych i pozasądowych oraz wykonywaniu listów gończych lub zleceń na zebranie dowodów dla sądów pańśtwa wysyłającego

11. Wykonywaniu praw nadzoru i kontroli oraz udzielaniu pomocy statkom morskim i rzecznym mającym przynależność pańśtwa wysyłającego oraz statkom powietrznym zarejestrowanym w tym państwie, jak również ich załogom

3. Prawo do samoobrony

Karta NZ uznaje zarazem niezbywalne prawo każdego państwa - członka ONZ, przeciwko któremu dokonano napaści zbrojnej, do samoobrony indywidualnej lub zbrojnej, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje środki konieczne do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Prawo do samoobrony jest ograniczone zarówno pod względem podmiotowym, jak i czasowym. Może ono być wykonywane przez państwo tylko w następstwie dokonania napaści zbrojnej i do czasu podjęcia przez Radę Bezpieczeństwa odpowiednich środków.

Samoobrona indywidualna polega na tym, że stosuje je samo państwo napadnięte, natomiast w samoobronie zbiorowej uczestniczą nie tylko państwa napadnięte, ale również inne pańśtwa, które pospieszyły z pomocą zbrojną. Tego rodzaju pomoc z punktu widzenia prawa międzynarodowego jest dopuszczalna, a nawet obowiązkowa, jeśli chodzi o państwa sprzymierzone. Na podstawie umowy międzynarodowej państwa mogą zobowiązać się wzajemnie, że w przypadku napaści zbrojnej na którykolwiek z nich pozostałe udzielą mu natychmiastowej pomocy zbrojnej, jest to system bezpieczeństwa zbiorowego. Obecnie głównym wielostronnym przymierzem jest Pakt Północnoatlantycki (NATO) z dnia 4 kwietnia 1949r. (należy 26 państw). Uzupełnieniem NATO jest Unia Zachodnioeuropejska z dnia 17 marca 1948r.(10 państw. ). Prawo do samoobrony przysługuje nie tylko członkom ONZ, ale wszystkim państwom

XLII

1. Wspólnoty powstańcze

Na drodze do uzyskania statusu państwa w sensie prawa międzynarodowego narody nieraz przechodzą przez stadium, które można określić jako wspólnoty powstańcze. Stosowany pod tym względem jest także termin „państwo in statu nascendi” (w drodze powstania). Przypisując decydujące znaczenie rzeczywistemu sprawowaniu przez taką wspólnotę władztwa terytorialnego, należy każdorazowo ustalić zakres uznania międzynarodowego, którego przedmiotem są organy ruchu narodowowyzwoleńczego. Od uznania za powstańców lub stronę wojującą zależy bowiem zakres ich podmiotowości prawnomiędzynarodowej. Aktualnie doniosłe znaczenie ma status międzynarodowy palestyńskiego ruchu narodowowyzwoleńczego. Ruch ten rozwiną się jeszcze w latach 60-tych i wynikiem tego rozwoju było utworzenie Organizacji Wyzwolenia Palestyny(OWP). Organizacja ta uzyskała szerokie uznanie na forum międzynarodowym. Dnia 13.09.199r. został podpisany układ między Izraelem a OWP w sprawie przyznania autonomii palestyńskiej w Strefie Gazy oraz na Zachodnim Brzegu (Cisjordania) uznanych za jedną jednostkę terytorialną. W związku z powyższym można powiedzieć, że OWP uzyskało statut prawnomiędzynarodowy podobny do statusu prawnomiędzynarodowego państw. W skutek niesprzyjających warunków jeszcze nie ukształtowało się definitywnie państwo arabskie w Palestynie, niemniej jednak państwo takie znajduje się in statu nasecedni.

2. Przywileje i immunitety konsularne

Są bardziej ograniczone niż przywileje i immunitety dyplomatyczne i w zasadzie przysługują one tylko w związku z wykonywanie czynności urzędowych. Konwencja wiedeńska z 1963r. nie ograniczyła zakresu terytorialnego przywilejów i immunitetów konsularnych do okręgu konsularnego, jeśli nie obejmuje on całego terytorium przyjmującego.

Osoby pełniące funkcje konsularne w imieniu państw obcych nie mogą być pozywane przed sądy polskie w sprawach wchodzących w zakres czynności dokonanych w toku pełnienia ich funkcji urzędowych.

Kierownicy urzędów konsularnych oraz inni urzędnicy państw obcych nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych w zakresie czynności pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, a na zasadzie wzajemności w pozostałym zakresie.

Państwa mogą rozszerzyć zakres przywilejów i immunitetów konsularnych, zawierając konwencje konsularne i nieraz to czynią. Polska zawarła wiele takich konwencji.

Urzędy konsularne również mogą swobodnie porozumiewać się z państwem wysyłającym, a ich pomieszczenia i środki transportu są zwolnione od opodatkowania. Archiwa i dokumenty konsularne są nietykalne w każdym czasie i niezależnie od miejsca w którym się znajdują.

3. Międzynarodowe umowy rozbrojeniowe

Do materialnych środków zapobiegania międzypaństwowym konfliktom zbrojnym należy przede wszystkim rozbrojenie. Rozbrojenie oznacza zmniejszenie potencjału wojskowego państw, aż do jego całkowitej likwidacji. W znaczeniu szerszym pojęcie to obejmuje także ograniczenie zbrojeń, czyli zmniejszenie nie tyle już istniejącej siły wojskowej, ile jej możliwego przyrostu.

Jakiekolwiek działania rozbrojeniowe musza być rezultatem umowy międzynarodowej, współcześnie zawarto już kilkanaście umów międzynarodowych, które przewidują jakieś kroki mające prowadzić do rozbrojenia powszechnego i całkowitego.

Spośród umów międzynarodowych dotyczących ograniczenia zbrojeń większość stanowią umowy wielostronne. Tak np.:

1. Traktat z dnia 01.12.1959 dotyczący Antarktyki uczynił ją strefą zdemilitaryzowaną

2. Status taki uzyskała również na podstawie układu z dnia 27stycznia 1967r przestań kosmiczna wraz z ciałami niebieskimi

3. Układ morski z dnia 5sierpnia1963 wprowadził zakaz doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze. Przestrzeni kosmicznej i pod wodą

4. Układ z dnia 1 lipca1968 państwa dysponujące bronią jądrową zobowiązały się do nie przekazywania komukolwiek takiej broni oraz do nieokazywania pomocy w jej produkowaniu, natomiast państwa niedysponujące bronią jądrową zobowiązały się do nie przyjmowania jej od kogokolwiek i do nieprodukowania jej

5. Układ z 11lutego1971 o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów oraz w jego podłożu.

6. Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni biologicznej i toksycznej oraz ich zniszczeniu z dnia 10 kwietnia 1972

7. Konwencja o zakazie rozwijania produkcji składowania i używania broni chemicznej oraz jej zniszczeniu z dnia 13 stycznia 1993r.

Polska jest stroną wszystkich wymienionych wyżej umów.

XLIII

1. Terytoria niesamodzielne

Znacznie liczniejszą grupę wśród terytorium zależnych stanowią nadal terytoria kolonialne. KNZ przewiduje istnienie dwóch kategorii terytoriów kolonialnych, a mianowicie: terytoria niesamodzielne oraz terytoria powiernicze.

W ujęciu KNZ terytorium niesamodzielne to terytorium zamorskie, którego ludność znajduje się w stanie nierównoprawnym w stosunku do ludności państwa administrującego

W rezultacie postępów dekolonizacji liczba terytorium niesamodzielnych znacznie zmalała. Zgromadzenie Ogólne ONZ nadal zajmuje się losem politycznym takich terytoriów, jak: Anguilla, Bermudy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Falklandy(Malwiny), Gibraltar, Guam, Kajmany, Montserrat, Pitcairn, Samoa Amerykańskie, Święta Helena, Turks i Caicos oraz Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych.

Prawnomiędzynarodowym obowiązkiem państw administrujących jest doprowadzenie ich do niepodległości lub innej formy bytu politycznego wybranej przez ludność zgodnie z zasadą samostanowienia.

2. Klasyfikacja organizacji międzynarodowych

Należy odróżnić organizacje międzynarodowe powszechne oraz partykularne

Pierwszy rodzaj stanowi organizacje, które w założeniu mogą objąć wszystkie państwa świata. Ze względu na swój skład członkowski charakter powszechny ma przede wszystkim ONZ.

Ponadto z ONZ związane są trzy inne organizacje międzynarodowe o charakterze powszechnym, a mianowicie: Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA) ,Światowa Organizacja Handlu (WHO) oraz Światowa Organizacja Turystyki.

Charakter powszechny mają także międzynarodowe organizacje wyspecjalizowane związane specjalnymi układami z ONZ wraz z którą tworzą tak zwany system czy rodzinę Narodów Zjednoczonych.

Wśród organizacji międzynarodowych partykularnych szczególną grupę stanowią organizacje regionalne, których członkostwo uzależnione jest od położenia geograficznego, co niekiedy znajduje wyraz w nazwie organizacji.

Organizacje międzynarodowe o charakterze partykularnym, ale inne niż organizacje regionalne, wśród których kryterium geograficzne nie odgrywa istotnej roli.

Duże znaczenie ma podział organizacji międzynarodowych na organizacje o charakterze koordynacyjnym i integracyjnym.

3. Źródła prawa wojennego

Po drugiej wojnie światowej a więc już w czasie obowiązywania Karty NZ, przeprowadzono w Genewie obszerną kodyfikacją prawa wojennego przyjmując dnia 12.08.1949r. cztery konwencje:

1. O polepszeniu losu rannych i chorych na polu walki

2. O polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków w wojnie morskiej

3. O traktowaniu jeńców wojennych oraz

4. O ochronie osób cywilnych podczas wojny

Dnia 10.06.1977r. przyjęto dwa protokoły dodatkowe do konwencji genewskiej z 1949r. zmierzające do uzupełnienia i rozszerzenia ochrony ofiar wojny. Polska jest stroną powyższych konwencji i protokołów.

W sytuacjach nie objętych normami umownymi ludności i strony wojujące pozostają pod opieką zasad prawa narodów wypływających ze zwyczajów oraz z zasad humanitarności i wymagań sumienia społecznego. Jest to tzw. klauzula Martensa zawarta we wstępie do konwencji haskiej dotyczącej praw i zwyczajów wojny lądowej z 190r.

Trzecia konwencja haska z 1907. Ustaliła że kroki wojenne między państwa nie powinny rozpoczynać się bez uprzedniego i niedwuznacznego zawiadomienia, które będzie mieć bądź formą umotywowanego wypowiedzenia wojny, bądź formę ultimatum z warunkowym wypowiedzeniem wojny.

XLIV

1. Terytoria powiernicze

Znacznie liczniejszą grupę wśród terytorium zależnych stanowią nadal terytoria kolonialne. KNZ przewiduje istnienie dwóch kategorii terytoriów kolonialnych, a mianowicie: terytoria niesamodzielne oraz terytoria powiernicze.

Szczególnych rodzajem terytoriów niesamodzielnych były terytoria powiernicze, to jest terytoria poddane powiernictwu ONZ. Według art. 77 Karty NZ system powierniczy mógł objąć terytoria mandatowe Ligi Narodów, terytoria oderwane od państwa nieprzyjacielskich w wyniku drugiej wojny światowej oraz terytoria dobrowolnie poddane temu systemowi przez pańśtwa odpowiedzialne za ich administrację.

W praktyce powiernictwu ONZ zostało poddanych dziesięć terytoriów mandatowych oraz Somali Włoskie. Wszystkie te terytoria osiągnęły już cele systemu powierniczego i tym samym znikły z mapy politycznej świata.

2. Organizacje wyspecjalizowane ONZ

Charakter powszechny mają także międzynarodowe organizacje wyspecjalizowane związane specjalnymi układami z ONZ wraz z którą tworzą tak zwany system czy rodzinę Narodów Zjednoczonych. Są to:

1. Międzynarodowa organizacja pracy (ILO)

2. Organizacja do sprawa wyżywienia i rolnictwa (FAO)

3. Organizacja narodów zjednoczonych do sprawa oświat, nauki i kultury (UNESCO)

4. Międzynarodowa organizacja lotnictwa cywilnego(ICAO)

5. Międzynarodowy bank odbudowy i rozwoju(IBRD)

6. Międzynarodowy fundusz walutowy(IMF)

7. Światowa organizacja zdrowia(WHO)

8. Powszechny związek pocztowy(UPU)

9. Międzynarodowa unia telekomunikacyjna(ITU)

10. Światowa organizacja meteorologiczna(WMP)

11. Międzynarodowa organizacja morska(IMO)

12. Międzynarodowe towarzystwo finansowe(IFC)

13. Międzynarodowe stowarzyszenie rozwoju(IDA)

14. Międzynarodowy fundusz rozwoju rolnictwa(IFAD)

15. Organizacja narodów zjednoczonych do spraw rozwoju przemysłowego(UNIDO)

16. Światowa organizacja własności intelektualnych(WIPO)

3. Dopuszczalne cele wojny

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego wojna jest stosunkiem między państwami, a nie między ludnością państw wojujących. Prawo to czyni zasadniczą różnicę między siłami zbrojnymi a ludnością cywilną, między celami wojskowymi a cywilnym oraz między obiektami bronionym a niebronionymi. Działania wojenne mogą być przeprowadzone tylko przeciwko siłom zbrojnym państwa nieprzyjacielskiego, a nie przeciwko jego ludności cywilnej, gdyż jedynym dopuszczalnym celem wojny - niezależnie od jej zasadniczych kwalifikacji jako wojny agresywnej lub wojny obronnej - jest pokonanie przeciwnika pod względem militarnym.

XLV

1. Pojęcie organizacji międzynarodowej

Organizacje międzynarodowe można zdefiniować jako trwałe zrzeszenie państw, oparte na umowie międzynarodowej i utworzone dla określonych celów w dziedzinie stosunków międzynarodowych.

Najważniejszym elementem tej definicji jest to, że członkiem takich organizacji międzynarodowych są państwa. Tylko wyjątkowo zdarza się że członkami niektórych spośród tych organizacji o charakterze niepolitycznym mogą być - oprócz państw - niektóre terytoria autonomiczne.

2. Międzynarodowe organizacje regionalne

Międzynarodowe organizacje regionalne obejmują państwa położone na określonej części jakiegoś kontynentu i tym samy mające mniejszą liczbę członków. Przykładami takich organizacji mogą być:

1. Rada nordycka

2. Stowarzyszenie państwa Azji południowo - wschodniej (ASEAN)

3. Południowoazjatyckie stowarzyszenie dla współpracy regionalnej(SAARC)

4. Wspólnota gospodarcza państw Afryki zachodnie(ECOWAS)

5. Organizacja państw Karaibów wschodnich(OECS)

6. Forum Pacyfiku południowego (SPF)

3. Zakaz broni masowej zagłady

Dotychczas nie ma umowy międzynarodowej, która zakazywałaby użycia broni atomowej (jądrowej), ale można przyjąć, że zakaz taki wynika z całości prawa wojennego, w szczególności zaś z zasady humanitaryzmu. Użycie takiej broni z natury rzeczy nie może być skierowane tylko przeciwko siłom zbrojnym przeciwnika, ale musi ugodzić także ludność cywilną. Państwa neutralne częstokroć byłyby w takim razie także poszkodowane.

XLVI

1. Zwierzchnictwo terytorialne

Stosunek państwa do jego terytorium określa się mianem suwerenności lub zwierzchnictwa terytorialnego. Treścią tego zwierzchnictwa jest podległość wszystkich osób i rzeczy znajdujących się na terytorium państwa jego prawu i jurysdykcji. Jest to niezbędny element suwerenności państwa, bez którego nie mogłoby ono istnieć.

Władza państwa na jego terytorium jest wyłączna i całkowita. Wyłączność władzy państwa oznacza, że na swoim terytorium nie dzieli ono jej z żadnym innym państwem. Do historii należy już instytucja kondominium, która polegała na tym, że jakieś terytorium podlegało zwierzchnictwu dwu państw.

Ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego są różnorakie, można je podzielić na te, które wynikają z powszechnego prawa międzynarodowego, oraz te, których podstawą są umowy międzynarodowe, chociaż te pierwsze zostały potwierdzone w różnych umowach międzynarodowych.

2. Statuty organizacji międzynarodowych.

Umowa międzynarodowa zawierająca przepisy, które dość szczegółowo i w sposób odpowiednio usystematyzowany regulują powyższe zagadnienia, ma charakter statutu organizacji międzynarodowej. Statut w tym znaczeniu jest pożądaną, ale nie bezwzględnie konieczną podstawą prawną działania organizacji międzynarodowej.

Nazwy statutów są rozmaite, najczęściej spotyka się takie nazwy, jak: konwencja, porozumienie, konstytucja, traktat, karta, protokół, pakt i wreszcie statut.

Nawet rozbudowany w swej treści statut organizacji międzynarodowej nie jest wystarczającą podstawą jej działalności i zazwyczaj wymaga uzupełnienia innymi aktami prawnomiędzynarodowymi, które powinny być z nim zgodne. Można wyróżnić trzy rodzaje takich aktów:

1. Umowy międzynarodowe zawarte przez państwa członkowskie, na przykład dotyczące przywilejów i immunitetów

2. Regulaminy uchwalane przez organy org. międzynarodowych na podstawie wyraźnego lub przynajmniej domniemanego upoważnienia zawartego w ich statutach

3. Inne uchwały tworzące normy tak zwanego prawa wewnętrznego organizacji międzynarodowych

Tylko nieliczne statuty organizacji międzynarodowych zawierają postanowienia o możliwości ich likwidacji.

3. Jeńcy wojenni

W sposób humanitarny powinni być traktowani jeńcy wojenni, czyli członkowie sił zbrojnych państwa wojującego, którzy znaleźli się we władzy państwa nieprzyjacielskiego. Odpowiedzialność za przestrzeganie prawa jenieckiego ponosi przede wszystkim państwo zatrzymujące jako całość, jak i jego jednostka wojskowa wykonująca bezpośrednią władze nad jeńcami wojennymi. Państwo zobowiązane jest zapewnić jeńcom wojennym odpowiednie zakwaterowanie, wyżywienie i opiekę lekarską. Mają oni prawo do poszanowania ich godności, do wymiany korespondencji z rodzinami i do wykonywania praktyk religijnych.

Jeńcy wojenni schwytani podczas ucieczki mogą być karani tylko dyscyplinarnie. Nie mogą być wykorzystywania do działa zbrojnych ani zatrudniani do prac niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia. Z tym zastrzeżeniem, że szeregowi jeńcy wojenni mogą być zatrudniani jako robotnicy, podoficerowie przy pracach nadzorczych, a oficerowie - tylko na własną prośbę. Jeńcy wojenni nie mogą zrzec się samodzielnie swego statusu i przysługujących im uprawnień. Po zakończeniu działań wojennych powinni oni być niezwłocznie zwolnieni i repatriowani.

---