Prawo międzynarodowe publiczne

by Justin Credible

1. Prawo międzynarodowe publiczne - zespół norm regulujący wzajemne stosunki między państwami. Jednakże definicja ta odstaje od obecnego stanu faktycznego, gdyż prawo międzynarodowe publiczne reguluje także stosunki między państwami a organizacjami międzynarodowymi. Także jednostka w pewnych sytuacjach może być podmiotem prawa międzynarodowego (np. występowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka). Jednakże jednostki mają tylko tle praw, ile państwo zgadza im się przyznać.

Cechy prawa międzynarodowego:

- w prawie międzynarodowym nie ma prawodawcy ponieważ wszystkie państwa są równe, prawo powstaje wskutek kontaktów między państwami (zawieranie umów)

- w prawie międzynarodowym nie ma klarownego wskazania dyspozycji, określa się sposób zachowania się podmiotu jaki jest od niego oczekiwany. Jeśli chodzi o sancje to występują, ale najczęściej umieszczane są w przepisach odrębnych (np. w Karcie NZ rozdział VI traktuje o sankcjach).

- w prawie międzynarodowym nie ma „policjanta” - organu, który pilnowałby porządku prawnego. Wyegzekwowanie zachowania może odbywać się ylko przez presję otoczenia. Przestrzeganie prawa wywodzi się z zasady dobrej wiary - pacta sunt servanta (art. 2 ust. 2 Karty NZ oraz art 26. Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów. Kolejna zasada prawa międzynarodowego to par in parem non habet imperium - równy nie ma władztwa wobec równego.

Jeśli chodzi o sankcje w prawie międzynarodowym to mają one inny charakter niż np. w prawie karnym. Wyróżnia się następujące typy sankcji:

1) psychologiczna - potępianie państwa, które zachowuje się niezgodnie z prawem międzynarodowym, uruchomienie aparatu opinii publicznej. Przykładem nieskuteczności tej sankcji jest casus podziału Chin na CHRL i wyspiarski Tajwan w 1949 roku. Chiny ludowe przestrzegały Tajwan 354 razy w ciągu roku aby nie naruszał przestrzeni powietrznej Chin - społeczność międzynarodowa przywykła do tego.
Inne przykłady: podczas stanu wojennego Polska ograniczyła prawa związków zawodowych, co pozostawało w sprzeczności z przepisami umów międzynarodowych. Zostało to potępione, w tym przypadku okazało się skuteczne. Podobnie RPA przy znoszeniu Apartheidu, również wywierano nacisk psychologiczny (zakaz uczestnictwa RPA w wydarzeniach sportowych, kulturalnych, konferencjach, blokada handlowa, która jednak była omijana poprzez wysyłanie towarów przez marionetkowe państwo - Suazi Land). Obecnie przykładem sankcji psychologicznej jest izolacja Białorusi oraz nacisk jaki społeczność międzynarodowa wywarła na rzecz przemian demokratycznych na Ukrainie.

2) odwetowa - najstarszy typ sankcji związany z taką samą reakcją na zadany „cios”, mogą przybrać formę:
- retorsji (środek odwetowy zgodny z prawem, np. wydalenie dyplomaty, wojna celna)

- represaliów (odpowiedzi czynem zabronionym przez prawo na czyn zabroniony)

Jeżeli chodzi o retorsję to przykładem może być wydalenie dyplomaty, który przykładowo przyłapany na szpiegoswie uznawany jest za persona non grata i usuwany z państwa. W odpowiedzi drugi kraj robi to samo z jego odpowiednikiem (niedawny casus radcy ambasady Polski na Białorusi). W ramach sankcji odwetowej zaatakowane zbrojnie państwo ma prawo do samoobrony. Podkreśla się skuteczność sankcji odwetowej, gdyż jest szybka.

3) zorganizowana - używana przez organ organizacji międzynarodowej, ma on prawo do stosowania sankcji na mocy umowy międzynarodowej, którą państwa podpisały, np. Rada Bezpieczeństwa w ONZ. Umowy określają dokładne sytuacje w których sankcje moga być zastosowane, skutki niewykonania zobowiązań międzynarodowych także wyraźnie przewiduje umowa, mogą one przybrać formę: sankcji organizacyjnych (dotyczą uczestnictwa państwa w dalszej współpracy międzynardodowej, obok zawieszenia i wykluczenia mogą stanowić ostrzeżenie lub wezwanie do przestrzegania postanowień umowy), sankcje korygujące (sankcje, przez zastosowanie których państwa korygują skutki naruszenia prawa międzynarodowego), środki przymusu bezpośredniego (mają wyjątkowy charakter, stosowane wobec państw winnemu norm zakazujących stosowania gróźb, użycia siły, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe - pierwsza umowa która je przewidywała to Pakt Ligi Narodów)

2. Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne

Rozważając wzajemne relacje prawa międzynarodowego do wewnętrznego sformułowano w doktrynie dwie teorie:

a) monistyczną

b) dualistyczną

ad a) prawo międzynarodowe i wewnętrzne tworzą jeden system prawny, w którym normy pozostają względem siebie w porządku hierarchicznym. W zależności od sposobu ustalania hierarchii między normami wyróżnia się monizm z prymatem prawa wewnętrznego i monizm z prymatem prawa międzynarodowego. Pierwszy z nich wykształcił się w nauce niemieckiej pod wływem G. W. F. Hegla (inni reprezentanci to A. Zorn, A. Lasson, K. Schmitt) - traktują prawo międzynarodowe jako zewnętrzne prawo pastwowe, podporządkowane państwu - skompromitowany przez narodowy socjalizm w niemczech. Pogląd o prymacie prawa międzynarodowego, cieszący się znacznym uznaniem w doktrynie za przedstawiciela ma H. Kelsena - uznanie że prawo międzynarodowe jako wyższy porządek prawny ogranicza swobodę działania państwa (teza sprzeczna z praktyką międzynarodową). A. Verdross dopuszczał możliwość kolizji między normami prawa międzynarodowego i prawa wewnętrznego.

b) ogólne założenia sformułował H. Triepl w pracy „Prawo międzynarodowe i wewnątrzpaństwowe” wydanej w 1899 roku. Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne stanowią dwa odrębne systemy różniące się między sobą: przedmiotem regulacji i źródłami. D. Anzilotti podkreślał, że nie można wyprowadzać norm prawa wewnętrznego z międzynarodowego i na odwrót. Twierdził, że normy obu systemów nie mogą kolidować. Normy międzynarodowe mogą uzyskać moc obowiązującą w porzadku wewnętrznym w drodze transformacji. Rozróżnia się transformację zwykłą (ogłoszenie umowy w odpowiednim dzienniku urzędowym) i transformację generalną (na podstawie ogólnej klauzuli konstytucyjnej włącza się wszystkie normy wiążące państwo do prawa wewnętrznego). Teoria dualistyczna jest bliższa rzeczywistości, ale teza o braku konfliktów jest raczej nierzeczywista.

3. Problematyka stosowania prawa międzynarodowego w Polsce

Wyraźnie została uznana wyższość wiążących norm międzynarodowych nad normami wewnętrznymi. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. w artykule 89 ust. 1 stanowi:

„Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polsą umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.”

Jeżeli umowa nie wymaga zgody na ratyfikację wyrażonej przez Sejm w ustawie to Prezes Rady Ministrów zamierzając przedstawiać Prezydentowi RP umowę do ratyfikacji musi notyfikować to Sejmowi.

Ratyfikacja umowy jest wyłącznym uprawnieniem Prezydenta RP.

Relacje między prawem wewnętrznym a międzynarodowym określa art. 91 Konstytucji:

„1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.”

Konstytucja nie wypowiada się expressis verbis na temat norm zwyczajowych, ale z przepisu art. 9 można wyinterpretować, że wiążą one RP. Jednakże wyższość nad krajowym porządkiem prawnym mają tylko ratyfikowane umowy międzynarodowe, zwyczaj oraz umowy nie wymagające ratyfikacji nie mają pierwszeństwa. Trudno powiedzieć na gruncie jakiej teorii stoi regulacja w Polsce w zakresie stosowania prawa międzynarodowego.

4. Zasięg norm prawa międzynarodowego.

Typy norm ze względu na zasięg:

1) dwustronne (bilateralne) - określanie granic oraz tzw. konwencje konsularne (sposób traktowania naszych obywateli w państwie, z którym daną umowę zawieramy)

2) regionalne (zawierane przez grupę państw) - np. umowa tworzaca Organizację Jedności Afrykańskiej

3) partykularne (tworzone przez pastwa, które chcą osiągnąć wspólny cel, nie są związane krytrium terytorialnym), np. NATO

4) powszechne (stosowane na całym lub niemal całym świecie, przykłady to statuty organizacji, które mają najszerszy zasięg - typowy przykład Karta NZ - ONZ jest typem organizacji prawie powszechnej (nie należą Tajwan, Państwo Watykańskie). Umowami typowo powszechnymi są umowy komunikacyjne - Powszechny Związek Pocztowy, Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny, umowy dotyczące miar i wag.

5. Historia prawa międzynarodowego

Periodyzacja:
1) starożytność (do IV/V wieku)

2) średniowiecze (do 1492 r.)

3) nowożytność

a) I okres - XVI - XVIII/XIX (do Wielkiej Burżuazyjnej Rewolucji Francuskiej)

b) do końca I wojny światowej

4) współczesność (od 1919 r. - utworzenia Ligi Narodów)

Elementy do analizy:
a) rodzaj kontaktów jakie miały ze sobą państwa zaliczane do społeczności międzynarodowej

b) rozwój norm prawa międzynarodowego

c) kto się tam w doktrynie wyróżniał :)

ad 1) Starożytność

a) brak zorganizowanej społeczności międzynarodowej, były wszak jej elementy Bliski Wschód, basen Morza Śródziemnego, Daleki Wschód

b) tworzą się pierwsze zwyczaje wojenne (biała flaga, zakaz zabijania wysłanników), pierwsza znana umowa międzynarodowa pochodziła z Bliskiego Wschodu - zawarta przez władzcę Lagasz z mieszkańcami Ummy. Jeśli chodzi o Grecję to pojawiały się traktaty pokoju „na wieczne czasy”, stosowane były;
- represalia (tzw. sylia), stosowano androlepsję (schwytanie obywateli obcego panstwa i więzienie ich do czasu uzyskania zadośćuczynienia z tytułu naruszenia prawa),
- azyl (asylia) - wyjęcie jednostki spod stosowania represaliów,
- instytucja proksenosa (proksenia) - konsula opiekującego się cudzoziemcami

- izopolitije (mowy o przyznaniu obwatelom drugiego miasta na zasadzie wzajemności praw obywatelskich)

- amifiktionie (związki państw o charakterze religijno-politycznym mające na celu ochronę miejsc kultu religijnego)

- amicitia - rzymskie traktaty przyjaźni

- societas, foedus - rzymskie traktaty przymierza

- foedus iniquum - nierówne przymierza

- iure gentium sancti sunt, pacta sunt servanda

c) dzieła filozofów i poematy np. Demostenes wypowiadał się o androlepsji, Homer opisywał zasady prowadzenia wojny, Platon i Augustyn z Hippony sformułowali pojęcie wojny sprawiedliwej jako prowadzonej bez zbędnego zniszczenia. Cyceron i jego „Bellum Iustum” w którym pisze, że żadna wojna nie jest sprawiedliwa, jeżeli nie została wypowiedziana i jeżeli nie została wszczęta na skutek doznanej krzywdy.

ad) 2

a) i b) zupełna zmiana charakteru społeczności międzynarodowej, uznawało się za nią państwa chrześcijańskie pod wodza papieża. One decydują o kształcie stosunków i ich rodzajach. Wojny dalej występują, ale na gruncie teorii wojny sprawiedliwej (Tomasz z Akwinu) - zawieranie landfrydów i tzw. „pokojów królewskich” (king's peace), sprawiedliwość ta odnosiła się jednak tylko do chrześcijan, dla innowierców nie mają zastosowania żadne ograniczenia, czasami zawierano 10 letnie rozejmy. W 1535 roku Franciszek I zawarł z sułtanem tureckim Solimanem Wspaniałym umowę zwaną kapitulacją, określała ona m.i. prawa Francuzów znajdujących się na terytorium państwa otomańskiego, zezwalała na ustanawianie konsulów francuskich z jurysdykcją w stosunku do obywateli Francji w sprawach cywilnych i karnych. Nastąpił rozwój kontaktów międzynarodowych, sobory i synody przekształciły się w zjadzdy monarchów, np. sobór w Konstancji (1414-1418), w XV wieku wykształciła się instytucja stałych przedstawicielstw dyplomatycznych. Rozwój handlu doprowadził do tworzenia związków miast - największym była tzw. Wielka Hanza (miasta położone nad Bałtykiem i Morzem Północnym), będąca podmiotem prawa międzynarodowego i polityki międzynarodowej, prowadząca nawet wojny.

Odkrywanie nowych lądów - w 1493 roku Aleksander VI w bulli Inter Caetra dokonał podziału obszarów kolonialnych między Hiszpanię i Portugalię, wyznaczając za granicę linię 100 mil morskich na zachód od Azorów, potwierdziło to porozumienie Jana Portugalskiego i Izabelli Katolickiej z 1494 roku.

c) jeśli chodzi o doktrynę to wszystko zaczęło się od teologii, chociaż początkowo chrześcijaństwo było w ogóle niechętne wojnie to w IV wieku nastąpiła zmiana poglądów w tym względzie, co wiązało się z objęciem władzy przez cesarzy chrześcijańskich. Prekursorem doktryny wojny sprawieldliwej był św. Augustyn, kontynuowali to św. Izydor Sewilski (VII w.), Rajmund z Perjafort (XIII w.), Henryk z Saguzy (Hostiensis XIII w.). Według św. Tomasza z Akwinu dla stwierdzenia wojny sprawiedliwej potrzebne są trzy elementy:
- auctoritas principis (autorytet panującego)
- iusta causa (sprawiedliwa przyczyna)
- recta intentio (prawa intencja)

Jeśli chodzi o poglądy w zakresie prawa i stosunków międzynarodowych to w XVI wieku rozwijały się wśród kilku teologów hiszpańskich i prawnika włoskiego Alberico Gentili. Zwani byli „prekursorami Grocjusza”:
- Dominik Soto, De iustitia et de iure

- Franciszek de Vitoria, Relectiones Thelogicae (zajmował się także w wykładzie De Indis aspektami moralnymi i prawnymi wojen prowadzonych przez Hiszpanię z państwami indiańskimi)

- Franciszek Suárez, De legibus ac Deo Legislatore

- Alberico Gentili (profesor Oksfordu), De iure belli i De legationibus

W średniowieczu wysuwano projekty utworzenia związku państw europejskich, pierwszym autorem takiego projektu był Piotr Dubois (De recuperatione Terrae Sanctae - 1305 - propozycja trwałego przymierza państw europejskich dla zdobycia ziemi świętej), podobny pomysł miał Jerzy z Podiebradu w XV wieku (proponował europejski sejm w Bazylei)

Polska (XV i XVI wiek - okres wojen krzyżackich): problematyka wojny sprawiedliwej przewijała się u:
- Stanisława ze Skarbimierza (Kazanie o wojnach sprawiedliwych, 1410)
- Paweł Włodkowic z Brudzenia (członek delegacji polskiej na sobór w Konstancji w latach 1414-15 - teza: wiara nie powinna pochodzić z przymusu - prekursor tolerancji religijnej w Europie)

Kontynuatorem był Andrzej Frycz Modrzewski (De republica emendanda - 1551-1554), arianie pacyfiści: Grzegorz Paweł z Brzezin, Szymon Budny.

Prekursorem zasady narodowościowej był Jakub z Szadka (konferencja toruńska 1466 r.)

Prawo i praktyka dyplomatyczna: Krzysztof Warszewicki - De legato et legatione (1595)

ad 3a)

a) nowy układ geopolityczny, osłabienie władzy cesarstwa i papiestwa, formacja państwa nowożytnego, reformacja, przede wszystkim zasada równości prawnej państw - jednym z jej przejawów zasada wolności mórz. Druga zasada uzupełniająca równość prawną to zasada równowagi politycznej (np. koalicje antyfrancuskie za czasów Ludwika XIV i Napoleona)

b) traktat w Utrechcie z 1713 roku wymienia zasadę równowagi (iustum potentiae aequlibrium) - traktat dotyczył podziału posiadłości hiszpańskich między Habsburgów i Burbonów;

traktaty westfalskie z 1648 roku (Münster katolicy, Osnabrück protestanci) - cuius regio eius religio;

utworzenie I Ligi Neutralności Zbrojnej (1780) i drugiej (1800) - przyczyniło się to do rozwoju prawa wojny morskiej i prawa neutralności;

c) doktryna Rousseau-Portalisa podstawą podjęcia kroków zmierzających do polepszenia losu rannych i chorych żołnierzy poprzez zawieranie umów międzynarodowych;

Ogromny wpływ na rozwój prawa międzynarodowego miał Hugo Grocjusz (Huig de Groot) - autor dzieł De iure belli ac pacis 1625, Mare Liberum 1609 (polemika Jana Seldena w rozprawie Mare Clausum 1635), Die iure praedae. Wydzielił naukę prawa międzynarodowego od teologii, dopuścił istnienie prawa naturalnego niezależnego od Boga, obok praw boskiego, naturalnego rozróżniał też prawo pozytywne dzielące się na prawo cywilne i prawo narodów, które może być udowodnione przez zwyczaj i świadectwo biegłych. W XVII i XVIII wieku powstała szkoła prawa naturalnego, rozwijająca poglądy Grocjusza, należeli do niej:
- Samuel Pufendorf (Elementa iurisprudentiae universalis, De iure naturae et gentium)

- Jan Chrystian Wolff (koncepcja civitas maxima - wspólnoty obywatelskiej państw)

- Emeryk de Vattel (Prawo narodów, czyli zasady prawa naturalnego)

Odmienne stanowisko co do źródeł i istoty prawa międzynarodowego wobec naturalistów zaowocowało wykształceniem się szkoły pozytywistów, podczas gdy naturaliści zasady pr. międzynarodowego wywodzili z natury człowieka, tak pozytywiści uważali przepis prawny za przejaw woli państwa a w konsekwencji umowę międzynarodową i zwyczaj za źródła prawa międzynarodowego, przedstawiciele:
- Ryszard Zouche i Korneliusz van Bynkershoek - pozostawali jeszcze pod wpływem szkoły prawa naturalnego

- Jakob Moser, Jerzy Fryderyk Martens byli już zdecydowanie pozytywistyczni

W XVII i XVIII powstawały projekty utworzenia związku państw dla utrzymania pokoju i rozstrzygania sporów międzynarodowych:
- wielki plan - opracowany przez księcia Sully, przyjęty przez króla francuskiego Henryka IV- federacja 15 państw z Wielką Radą na czele

- projekt Williama Penna, przewidujący utworzenie parlamentu europejskiego

- projekt Emeryka Crucé, związek państw zarówno chrześcijańskich jak i niechrześcijańskich, z wysoką radą w Wenecji

- projekt księdza de Saint Pierre, organem związku państw byłby senat złożony z 24 delegatów

Polska:

Odmienne tendencje polityczne prac: ks. Konstantego Święcickiego i ks. Samuela Chróścikowskiego, średniowieczne poglądy na prawo naturalne, saska mentalność;

Odmiennie - ks. Hieronim Stroynowski (Nauka prawa przyrodzonego, politycznego, ekonomiki politycznej i prawa narodów 1785), Tadeusz Morski (Myśli o potrzebie i sposobach przysposobienia młodzieży do służyby dyplomatycznej w Polszcze 1792);

szambelan Feliks Łojka polemizuje z roszczeniami zaborców (Zbiór deklaracji, not i czynności główniejszych 1773);

Gromadzenie i publikacja norm międzynarodowych:

- ks. Maciej Dogiel (1758-1764) - 3 tomy (z zamierzonych 5) - Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ductus Lithuaniae,

- pijarzy (6 tomów 1773-90: Traktaty między mocarstwami europejskimi od roku 1648 zaszłe, kontynuacją był zbiór Adama Czartoryskiego z XIX wieku

- Jacek Jezierski, Traktaty polskie z sąsiednimi mocarstwy zawarte, informacje dla posłów na Sejm Czteroletni

Koncepcja zapewnienia pokoju poprzez utworzenie związku państw, Memoriał w sprawie utrwalenia pokoju Stanisława Leszczyńskiego (skierowany do Ludwika XV, wydany drukiem dopiero w 1931 r.), Adam Czartoryski stworzył projekt Ligi Europejskiej zawarty w instrukcjach posła rosyjskiego wysłanego do Anglii w 1804

ad 3b)

Rewolucja we Francji wywarła potężny wpływ na kształtowanie się ustroju społeczno-ekonomicznego i politycznego państw europy, także w dużym stopniu na ich wzajemne stosunki. Upadek wielu rządów feudalnych. W postulatach wysuniętych przez rewolucję francuską znajdziemy zasadę nienaruszalności terytorium oraz zasadę nieinterwencji w sprawy wewnętrzne drugiego państwa, zasadę wolności żeglugi na rzekach wspólnych, azyl udzielany przestępcom politycznym.

- Kongres wiedeński 1815 zebrał się po zakończeniu wojen napoleoskich, implikacje w dziedzinie prawnomiędzynarodowej:

* utworzenie Wolnego Miasta Krakowa (istniało do 1848)

* uznanie trwałej neutralności Szwajcarii

* przyjęcie regulaminu rang dyplomatycznych

* uznanie w traktacie wolności żeglugi na rzekach wspólnych, poczynając od miejsca, gdzie zaczynają być żeglowne, aż do ujścia; dołączono do traktatu wiedeńskiego aneks zawierający szczegółowe postanowienia dotyczące żeglugi na Renie, Nekarze, Menie, Skaldzie, Mozie

* wydanie deklaracji w sprawie handlu Murzynami z Afryki, uznanie tego procederu za kolidujący z zasadami humanitarnymi i moralnością powszechną i zakaz tej praktyki.

Z kongresem wiąże się geneza Świętego Przymierza, doszło do zawarcia paktu Rosji, Austrii i Prus (z inicjatywy Aleksandra I we wrześniu). W późniejszym terminie przystąpiły Anglia (listopad 1815) oraz Francja (1818) - stworzono pentarchię - „dyrektoriat europejski”. Naruszała ona zasadę nieinterwencji (np. wkroczenie wojsk austraickich do Neapolu, a francuskich do Hiszpanii). Opór Anglii, a później także Francji doprowadził do upadku Świętego Przymierza.

- doktryna Monroego - w 1823 roku James Monroe, prezydent Stanów Zjednoczonych sformułował w swoim orędziu zasadę nieinterwencji państw europejskich w sprawy amerykańskie, miała podwójną treść: 1) zasadę nieinterwencji, 2) orędownictwo Stanów Zjednocznonych nad kontynentem amerykańskim (później hegemonię nad państwami Ameryki Łacińskiej - dewiza „Ameryka dla Amerykanów)

- ekspansja społeczności międzynarodowej związana z rozwojem gospodarki, ekspansji kolonialnej, rewolucja przemysłowa doprowadziła do zintensyfikowania kontaktów międzynarodowych, powstały międzynarodowe ruchy robotnicze, nabierały siły ruchy narodowowyzwoleńcze, powstania narodowe, dołączenie państw pozaeuropejskich - Turcja, Chiny, Japonia, republiki Ameryki Łacińskiej.

- ekspansja kolonialna:
* Anglia - subkontynent Indyjski, Birma i Egipt
* Francja - podbiła bądź rozciągnęła protekcję nad obszarami Północnej i Zachodniej Afryki, podbiła Indochiny

* Belgia objęła zwierzchnictwo nad Kongo

* Włochy - część Somalii i traktat z 1889 roku z Abisynią na którego tle doszło do wojny

* Rosja - protektorat nad Chiwą i Bucharą, zwierzchnictwo aż po rzekę Amur
/Chiny stały się przedmiotem ekspansji gospodarczej i politycznej państw europejskich od czasu pierwszej wojny opiumowej (1842) - na podstawie traktatu nankińskiego z tego samego roku Anglia objęła zwierzchnictwo nad wyspą Hongkong i zmusiła Chiny do otwarcia portów, przyjęcia systemu sądownictwa kapitulacyjnego i przyznania jej wielu innych przywilejów. Traktat ten otworzył nową erę nierównoprawnych traktatów, doszło do podziału Chin na strefy wpływów/ Konferencja berlińska w 1885 dokonała podziału dużych obszarów Afryki, wydano deklarację w sprawie wolności handlu w dorzeczu Konga oraz umiędzynarodowienia rzek Kongo i Niger/ USA weszły na drogę polityki imperialistycznej zajmując Teksas, Kalifornię i Arizonę, a po wojnie z Hiszpanią rozciągnęły swe wpływy na Kubę i Filipiny.

- traktat paryski z 1856 roku - kończący wojnę krymską (Francja i Anglia były po stronie Turcji), postanowienia:
* wyraźne dopuszczenie Turcji do społeczności międzynarodowej

* utworzenie Serbii jako państwa wasalnego Turcji

* neutralizacja Morza Czarnego (w roku 1870 Rosja, korzystając z wojny prusko-francuskiej, wypowiedziała jednostronnie postanowienia dotyczące neutralizacji Morza Czarnego, a w rok później mocarstwa zachodnie na konferencji londyńskiej przyjęły to wypowiedzenie od wiadomości, deklarując jako zasadę prawa narodów, że zwolnienie ze zobowiązań traktatu lub zmiana jego postanowień nie może się dokonać inaczej jak tylko za zgodą układających się stron osiągniętą przez przyjazne porozumienie”

* utworzenie Europejskiej Komisji Dunaju z udziałem mocarstw europejskich

* demilitaryzacja Wysp Alandzkich

* wydanie deklaracji dotyczącej prawa wojny morskiej

- traktat berliński z 1878 roku zakończył wojnę rosyjsko-turecką:
* proklamowano niepodległość Serbii, Czarnogóry i Rumunii

* zapowiedź utworzenia Bułgarii jako państwa wasalnego Turcji (w 1908 książę Bułgarii proklamował niepodległość i ogłosił się carem Bułgarii)
W 1912 wynikiem pierwszej wojny bałkańskiej było utworzenie niepodległego księstwa Albanii

- rozwój współpracy międzynarodowej i prawa międzynarodowego doprowadził do utworzenia w II połowie XIX wieku stałych organizacji międzynarodowych:
1865 - Międzynarodowy Związek Telegraficzny

1874 - Powszechny Związek Pocztowy

1875 - Międzynarodowe Biuro Wag i Miar

działania dotyczące humanitaryzacji wojny:

1864 - Konwencja genewska w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu będących (konwencja Czerwonego Krzyża)

1868 - deklaracja petersburska - wyrzeczenie się używania w czasie wojny pocisków wagi mniejszej niż 400 g, wybuchających lub zawierających materiały piorunujące lub zapalne.

Konwencje zapobiegające ujemnym zjawiskom społecznym:

1890 - Akt Antyniewolniczy

1904 i 1910 - Konwencja w sprawie zwalczania handlu kobietami i dziećmi

1906 - Konwencja w sprawie zakazu nocnej pracy kobiet

1906 - Konwencja w sprawie zakazu używania białego fosforanu do produkcji zapałek

- Konferencje haskie (1899 i 1907)
I - zwołana z inicjatywy cara Mikołaja II, w wyniku obrad przedstawicieli 26 państw uzgodniono i zawarto trzy konwencje dotyczące:
* pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych
* praw i zwczajów wojny lądowej

* zastosowania do wojny morskiej przepisów konwencji Czerwonego Krzyża z 1864 roku

oraz trzy deklaracje
II - druga konferencja, 44 państwa (dołączyły te z Ameryki Łacińskiej) - podpisano trzynaście konwencji i jednej deklaracji: I, IV i X były powtórzeniem tych przyjętych w 1899 roku, VI, VII, VII, IX, XI dotyczyły poszczególnych kwestii prawa wojny morskiej, V i XII określaly prawa i obowiązki państw neutralnych w czasie wojny, II ograniczała prawo użycia siły do ściągnięcia długów międzynarodowych, III dotyczyła rozpoczęcia kroków nieprzyjacielskich, XII tworzyła międzynarodowy Trybunał Łupów dla orzekania o legalności wyroków sądów kaperskich ustanawianych przez państwa uczestniczące w wojnie morskiej - konwencji nie ratyfikowano. W 1909 roku w Londynie próbowano udoskonalić postanowienia w sprawie prawa wojny morskiej, jednak opór Izby Lordów doprowadził do braku ratyfikacji deklaracji dotyczącej wojny morskiej, jednakże jej znaczenie dla praktyki było ważne, gdyż jej postanowienia odpowiadały powszechnie uznanym zasadom prawa międzynarodowego.

c) Nauka prawa międzynarodowego

- wprowadzenie w XIX wieku nauki prawa międzynarodowego do programu nauczania uniwersyteckich wydziałów prawa

- masa autorów, generalnie kierunek pozytywistyczny, chociaż zdarzali się jeszcze naturaliści, duży wpływ na poglądy w wielu sprawach w kwestii stosunków międzynarodowych i prawa międzynarodowego wywarła szkoła narodowa - reprezentantem był Włoch P.S. Mancini autor pracy Narodowośc jako źródło prawa narodów 1851

- w 1873 roku powołano w Belgii dwa stowarzyszenia międzynarodowe mające na celu prowadzenie badań i popieranie rozwoju prawa międzynarodowego, działają one do dzisiaj:
Stowarzyszenie Reformy i Kodyfikacji Prawa Międzynarodowego (w 1895 przybrało nazwę International Law Association) i Instytut Prawa Międzynarodowego (Institut de Droit International)

- projekty zmierzające do zapewnienie trwałego pokoju - rozprawa Immanuela Kanta O wiecznym pokoju 1795, nowością jest zakładanie towarzystw pacyfistycznych,- Boston 1815 pierwsze tego typu stowarzyszenie oraz organizowanie międzynarodowych kongresów pacyfistycznych (pierwszy w 1849 roku).

- pojawienie się postulatu rozbrojenia - E. Girardin - Rozbrojenie europejskie 1853

Polska:

- rozbiory nie sprzyjały

- przedstawiciele z UJotu - F. Słotwiński (Prawo natury rządowe 1815, Prawo narodów naturalne połączone z praktyką państw europejskich 1822) i F. Kasperek historyk prawa (Udział Polaków w uprawie prawa międzynarodowego 1885). Autorami monografii byli G. Roszkowski i M. Rostworowski (profesor i sędzia Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze). W Wa-wie wykładał Antoni Białecki (po rosyjsku)

ad 4) jeśli chodzi o współczesność to za dużo tu pisać... najważniejssze daty:

28 czerwca 1919 - traktat wersalski (duży z Niemcami pokojowy, mały z Polską w sprawie ochrony mniejszości)

10 września 1919 - traktat w Saint Germain-en-Laye z Austrią

27 listopada 1919 - traktat z Bułgarią w Neuilly

4 czerwca 1920 - traktat z Węgrami w Trianon

19 sierpnia 1920 - w Sevres z Turcją (zastąpiony 24 lipca 1923 traktatem w Lozannie)

Do każdego z traktatów jako część dołączono I Pakt Ligi Narodów.

6. Źródła prawa międzynarodowego:

- w znaczeniu materialnym - wszystkie okoliczności, które doprowadziły do powstania normy

- w znaczeniu formalnym - konkretne normy prawne

- w znaczeniu poznawczym - zbiory dokumentów, dziennik ustaw, wydawnictwo ONZ (LNTS, UNTS - United Nations Treaty Series, ETS - European Treaty Series - Wydawnictwo Rady Europy)

Cechy źródeł prawa międzynarodowego:

- równorzędny charakter źródeł

- jeden rodzaj źródeł czasem deroguje drugi rodzaj (np. norma pisana deroguje normę zwyczajową, ale mogą też funkcjonować równolegle)
- źródła nie mogą być sprzeczne (w razie konfliktu sąd kieruje się zasadami słuszności i sprawiedliwości, od tego są wyjątki ---> art. 103 Karty NZ - tworzy pewną hierarchiczność źródeł prawa, chodzi głównie o decyzje Rady Bezpieczeństwa. Istnieje też kategoria przepisów ius cogens (są to przepisy imperatywne) - umowa sprzeczna z normami ius cogens jest nieważna, problematyczne jest tylko stwierdzenie, które normy to iuris cogentis. Domniemywać można, że są to normy zwyczajowe. W sprawie „Barcelona Traction” MTS dał przykład norm iuris cogentis dotyczących wszystkich państw:

- normy dotyczące pewnych aspektów praw człowieka

- zakaz agresji

- zakaz ludobójstwa

Konwencja wiedeńska o prawie traktatów uznaje za przepis ius cogens - normę przyjętą i uznaną przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejsża normę powszechnego prawa międzynarodowego o tym samym charakterze)

Nie istnieje spisany katalog źródeł prawa, doktryna przyjmuje, że są to źródła którymi posługuje się Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. Art. 38 statutu MTS wymienia na podstawie jakich źródeł orzeka MTS. W 1907 zaistniała próba sporządzenia hierarchicznego systemu źródeł prawa, z umowami na czele podczas tworzenia Międzynarodowego Trybunału Łupów (kaperskiego), lecz w związku z nieratyfikowaniem konwencji pomysł upadł. Źródłami prawa na podstawie których orzeka MTS są:

I - Orzecznictwo i doktryna jako pomocniczy środek orzekania. Praktycznie największe znaczenie maja opracowania zbiorowe (np. komisji ONZ), Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego, Komisji Prawa Międzynarodowego (polskim przedstawicielem Z. Galicki)

II - Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane. Art. 38 pochodzi z roku 1919, świat dzielił się wtedy na kolonie i metropolie, art. odnosił się do Stałego Trybunału Sprawiedliwości. Pojęcie ogólnych zasad jest niejasne, wskazuje się że należą do nich te wywodzące się z prawa rzymskiego lub z art. 2 KNZ - zasady dobrej wiary, pokojowego rozstrzygania sporów, pokojowego współistnienia, znaczenie tutaj miała też Deklaracja Zasad Prawa Międzynarodowego ONZ - 1970 roku (np. pacta sunt servanda)

a) zasada dobrej wiary - miała zastosowanie w orzecznictwie MTS w sprawie francuskich prób nuklearnych na atolu Mururoa. Francja oświadczała, że już nie będzie ich przeprowadzać. Australia i Nowa Zelandia podnosiły brak mocy takiego oświadczenia. MTS w wyroku nakazał zaprzestania prób, w 1974 roku nie zobowiązał Francji do zawarcia umowy, a jedynie do wydania jasnej deklaracji. Tym samym MTS odpowiedział Australii i Nowej Zelandii w sprawie ich wątpliwości.

b) zasada estoppel - nie zaprzeczania sobie. Wyrok w sprawie konfliktu między Kambodżą a Tajlandią, chodziło o spory dotyczące wytyczenia granic między Kambodżą a Syjamem (obecnie Tajlandia). Granica przebiegała przez świątynię Preah Vihear. Tajlandia najpierw ją kwestionowała, a później zaczęła ją kwestionować. Również zasada ta znalazła zastosowanie w sprawe Danii, Holandii i RFN w sporze dotyczącym wytyczenia szelfu kontynentalnego.

c) zasada słuszności - prawo międzynarodowe nie może przeczyć zdrowemu rozsądkowi (art. 282 Traktatu o WE)

III - Umowy (omówione poniżej)

IV - Zwyczaj - należy odróżnić zwyczaj od orzekania na podstawie zasady ex aequo et bono - zasada słuszności i równości - orzekanie na jej podstawie nie jest orzekaniem na podstawie zwyczaju, także precedens nie jest zwyczajem, należy też odróżnić zwyczaj od obyczaju. Zwyczaj musi mieć dwa elementy:
1) usus (praktyka, stała, regularna, jednolita) - element obiektywny

2) opinio iuris (wewnętrzne przekonanie o słuszności takiego stosowania) - element subiektywny

Zwyczaj może być wytworzony przez jedno państwo, jak i pomiędzy państwami. Ważne, żeby zwyczaj nie był oprotestowany. Przejawem opinio iuris jest np. głosowanie w organizacjach międzynarodowych. Do niedawna uznawano także za konieczny składnik zwyczaju czas obowiązywania. Po wysłaniu przez ZSRR sputnika wytworzył się zwyczaj, że powyżej pewnej wysokości jest przestrzeń kosmiczna, dostępna dla każdego państwa. Co ważne, zwyczaj działa erga omnes.

Oprócz wymienionych w art 38 statutu MTSu mamy także następujące źródła prawa:
V - Akty jednostronne - są to oświadczenia państw, notyfikacje, zaliczamy do nich:

1) protest

2) uznanie

3) przyrzeczenie lub gwarancja

4) zastrzeżenie

Akty jednostronne stanowią źródła prawa jeżeli są czysto jednostronne, jeżeli nie są częścią umowy. Ich cechy charakterystyczne:

- bezwarunkowość i definitywność
- złożone publicznie
- erga omnes
- wolne od wad

- czysto jednostronne

- złożone przez uprawniony podmiot

- z zamiarem wykonania

Akty jednostronne dzielimy na:

a) obligatoryjne - gdy państwo zostało zmuszone wyrokiem MTS

b) fakultatywne - np. zastrzeżenia do umów międzynarodowych, uznanie jurysdykcji MTSu, zrzeczenie się

VI - Uchwały organizacji międzynarodowych, dzielimy na:

- pro foro externo - wydawane na zewnątrz, nie posiadają charakteru wiążącego - np. potępienie łamania praw człowieka

- pro foro interno - regulują działalność wewnątrz organizacji lub organu (np. przyjęcie nowego członka)
Wyjątkowo uchwałami pro foro externo, które mają moc wiążącą są uchwały zwane decyzjami Rady Bezpieczeństwa w sprawie utrzymania bezpieczeństwa i pokoju na świecie.

7. Umowy międzynarodowe.

W przeciwieństwie do zwyczaju obowiązują inter partes, zwyczaj jako powszechnie obowiązujące źródło prawa wchodzi tam gdzie nie ma umów. Orzeczenie MTS z 1986 r. (Nicaragua Case) - Nikaragua miała długi wobec USA, te ostatnie dokonywały interwencji w wewnętrzne sprawy Nikaragui w celu wyegzekwowania tych długów. Nikaragua podniosła, że jest to niezgodne z umownym prawem międzynarodowym między tymi państwami. USA stwierdziło, że umowa nie była ratyfikowana przez USA i nie obowiązuje. MTS natomiast orzekł, iż nie ma to znaczenia, ponieważ zasada nieingerencji jest zwyczajem. Mogą zatem istnieć obok siebie i obowiązywać zarówno umowa, jak i zwyczaj w tym samym przedmiocie.

Od połowy XIX wieku mamy do czynienia z wielkimi kodyfikacjami (prawo morza, traktatów itp.). Z punktu widzenia zawierania umów międzynarodowych najważniejsza jest Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 roku (ratyfikowana formalnie przez Polskę w 1990 roku, wcześniej faktycznie stosowana - USA do tej pory nie ratyfikowały konwencji). Konwencja zawiera definicję umowy międzynarodowej (wyłącznie na użytek konwencji).

W rozumieniu potocznym definiuje się umowę międzynarodową jako - porozumienie podmiotów prawa międzynarodowego wywołujące skutki w prawie międzynarodowym. Definicja zawarta w art. 2 Konwencji - międzynarodowe porozumienia pomiędzy państwami zawarte w formie pisemne, regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy zawarte jest w jednym, czy wielu dokumentach, bez względu na jego szczególną nazwę.

1) Nazwa umowy zależy wyłącznie od aktualnie panującego trendu, przed II wojną „pakty”, później „konwencje” (odnoszona do umów wielostronnych), również „modus vivendi”, „statut organizacji międzynarodowej”, „Konstytucja”.

2) Tylko pomiędzy państwami (również Stolica Apostolska). Nie dotyczy organizacji międzynarodowych. Konwencja dotyczy wszystkich umów, a więc także zawieranych na forach organizacji międzynarodowych.

3) Forma pisemna - wg. jednego z twórców konwencji - wszystkie umowy nie pisemne należy uznać za nie zawarte. Chińczycy zaprotestowali, w konwencji uznano, że dotyczy ona tylko umów w formie pisemnej, lecz pozostałe także są ważne.

4) liczba dokumentów - Konwencja o prawach dziecka z 1980 roku (90 państw) - dokumentów ratyfikacyjnych jest tyle ile jest państw. Dochodzą tez inne dokumenty. W przypadku wielkich umów międzynarodowych możliwy jest kompromis - mało przepisów i wiele państw albo obszerne umowy ale mniej panstw.

Art. 19 przedmiotowej Konwencji zezwala na składanie zastrzeżeń wyłącznie w umowach wielostronnych, w przypadku umów bilateralnych państwa nie mogą składać zastrzeżenia. Zastrzeżeniem jest jednostronne oświadczenie woli, mające na celu zmodyfikowanie postanowień umowy. Nie do wszystkich umów można składać zastrzeżenia (np. Karta NZ), zastrzeżenia nie mogą godzić w cel, sens umowy. Przykładowo można wskazać zastrzeżenia państw Arabskich do Konwencji w sprawie zakazu dyskryminacji kobiet, czy USA do paktu praw człowieka. Polska dość często składa zastrzeżenia, np. do Konwencji genewskiej w sprawie statusu uchodźców z 1951 roku (art. 24 ust. 2 - wypłata odszkodowań uchodźcom). Kolejny przykład to Gwatemala, wobec ich niejasności większość państw oprotestowała zastrzeżenia w formie sprzeciwu, były to sprzeciwy kwalifikowane, państwa nie czuły się związane konwencją wzajemnie z Gwatemalą.

Sprzeciwy:
a) kwalifikowane (jw.)

b) zwykłe - polegający na tym, że państwo składające zastrzeżenia i sprzeciw wobec zastrzeżeń nie będą związane przepisami co do których złożono sprzeciw i zastrzeżenie.

Dokumenty dotyczące zastrzeżeń i sprzeciwów również składają się za umowę. Warunki składania zastrzeżeń:
- nie może być złożone po fakcie

- nie może być złożone do części umowy, co do których umowa zabrania składania zastrzeżeń

- nie może być sprzeczne z celem umowy

- nie można złożyć do umów, w których jest to zakazane

Etapy zawierania umów międzynarodowych

1) rokowania (negocjacje) - kończą się parafowaniem, oznacza to, że tekst jest zaakceptowany, nie wolno go zmieniać, parafują go osoby, które negocjowały. Wszystko kończy się wspólną popijawą w formie bankietu ;)

2) Podpisanie (art. 7 i 8 konwencji wiedeńskiej) - podpisują osoby, które mają do tego prawo. Upoważnienia udziela prezydent, premier, minister spraw zagranicznych, regulacja co do tego kto udziela upoważnień winna być zawarta w przepisach prawa wewnętrznego. W Polsce zawiera je Ustawa o umowach międzynarodowych z 2000 roku oraz Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych z 2000 roku. Rozporządzenie zawiera m.in. wzory wniosków o udzielenie zgody na rozpoczęcie negocjacji. Konwencja wiedeńska przyjmuje domniemanie posiadania kompetencji do zawarcia umowy międzynarodowej przez określone podmioty, a mianowicie: głowa państwa, szef rządu, ministrer spraw zagranicznych. Są także osoby, którym przysługuje ograniczone domniemanie kompetencji - ambasadorowie i szefowie misji dyplomatycznych - mogą parafować i negocjować. Podobne domniemanie przysługuje ministrom resortowym w sprawach z zakresu ich właściwości w stosunkach dwustronnych, podobne uprawnienia mają także osoby akredytowane na konferencji, na której przyjęto tekst umowy międzynarodowej. Zawsze w przypadku braku odpowiedniego pełnomocnictwa może nastąpić konwalidacja - poprzez odpowiednie oświadczenie państwa (ratyfikację) lub w drodze czynności faktycznego wykonywania tej umowy.

Zgodnie z prawem zwyczajowym, jest przyjęte między państwami, że niektóre osoby mają prawo do podpisania umów między nimi (np. w państwach socjalistycznych - I sekretarz partii). W przypadku umowy dwustronnej podpisanie wiąże się z prawem alternatu (wymiana dokumentów), w przypadku umowy wielostronnej są różne formy podpisywania umów - zwykle w kolejności alfabetycznej języka w jakim sporządzono umowę, jest też opcja pêle-mêle - podpis tam gdzie jest miejsce.

3) Wejście w życie umowy międzynarodowej

a) umowy proste stanowią o dacie swojego wejścia w życie

b) umowy złożone - wymagają dalszej procedury, najczęściej jest to ratyfikacja (bądź zatwierdzenie) - umowa może wchodzić w życie w momencie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych

4) Publikacja umowy międzynarodowej. W Polsce ratyfikowane umowy międzynarodowe publikuje się w Dzienniku Ustaw. Istnieje też praktyka rejestrowania umów w sekretariacie ONZ (art 102 Karty NZ), nie stanowi to obowiązku, ale warto dokonać takiej rejestracji ze względu na to, że nie można powoływać się na umowy nie zarejestrowane przed MTSem i organami ONZ. Umowa podpisana jest przekazana depozytariuszowi (sekretarz generalny ONZ, gdy umowa jest wielostronna to rząd państwa, w którym ją podpisano, jeżeli dotyczy wojny to rząd Szwajcarii).

Budowa umowy międzynarodowej.

1) Na ogół umowy zawierają preambuły, znajdują się w nich przesłanki zawarcia umowy, odesłania do poprzednich umów, bądź traktatów międzynarodowych.

2) Treść umowy

3) Przepisy końcowe:
- określają jak wchodzi w życie

- zawierają klauzule dotyczące ratyfikacji; klauzula ratyfikacyjna si omnes (wchodzi w życie po złożeniu dokumentów ratyfikacyjnych przez wszystkie państwa - np. Pakt Przeciwwojenny); klauzula ratyfikacyjna ilościowa kwalifikowana (np. Karta NZ, art 110 ust 3 - wymaga aby Karta była zmieniana jeżeli zamiana zostanie ratyfikowana przez 2/3 członków ONZ, w tym 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa)

- klauzula o zróżnicowanym przyjęciu

- klauzula wzajemności

- klauzula narodowa (drugiej stronie przyznaje się w określonym zakresie takie przywileje jakie mają towary bądź osoby strony pierwszej)

- klauzula arbitrażowa (decyduje o sposobie, trybie wnoszenia sprawy do organów arbitrażu, określa te organy)

- klauzula o prowizorycznym przyjęciu (pomiędzy podpisaniem a rattyfikacją strony mogą się umówić, że umowa będzie stosowana)

- klauzula kolonialne (panstwa określają czy umowa rozciąga się na terytoria zamorskie)

- klauzula wypowiadająca (określa się jak należy wypowiedzieć umowę)
- klauzula KNU (największego uprzywilejowania, drugiej stronie przyznaje się takie same prawa lub przywileje jakie posiada trzecie państwo najbardziej uprzywilejowane)

Rodzaje umów międzynarodowych, ze względu na:
a) zasięg obowiązywania: powszechne (cały świat) --- regionalne (region)
b) możliwość przystąpienia: otwarte (dla wszystkich państw) --- zamknięte (pewnie też są półotwarte i półzamknięte, ale tego na wykładzie nie było...)

c) zawierane na czas wojny --- zawierane na czas pokoju

d) charakter postanowień: konstytucyjne (traktaty o przyjaźni i współpracy) --- kontrakty

e) stopień skomplikowania: proste --- złożone

f) przedmiot: brak możliwości dychotomicznego podziału, różne przedmioty - wojskowe, gospodarcze, kulturalne itp.)

g) konkordaty (zawierane ze Stolicą Apostolską, regulują pozycję Kościoła katolickiego w Polsce)

h) podpisywane na rzecz państw trzecich (np. dotyczące umiędzynarodowienia rzek - Konwencja Belgradzka o statusie Dunaju z 1946 roku) - jeżeli państwo trzecie nie zaprotestuje oznacza to, że korzyść została przyjęta. Kłopot jest z umowami na niekorzyść państw trzecich. Państwo takie musi wyrazić zgodę na niekorzyść na piśmie (zgodnie z konwencją wiedeńską - przykład układy poczdamskie) - państwa podpisujące taką zgodę muszą mieć intencję niekorzyści.

Skuteczność umowy międzynarodowej

Umowa jest nieważna w następujących przypadkach:

1) art 46 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów - jeżeli przy jej podpisywaniu naruszono przepisy wewnętrzne dotyczące sposobu zawierania umów (np. dotyczące pełnomocnictw, formy) - tylko w przypadku gdy takie naruszenie było oczywiste i dotyczy normy o zasadniczym charakterze.

2) wady oświadczenia woli
- (art. 47) przekroczenie kompetencji przez przedstawicieli państwa w zakresie szczególnego ograniczenia upoważnienia, aby umowa była nieważna istnieje obowiązek notyfikacji pozostałym państwom o takim ograniczeniu.

- (art. 48) (niezawiniony) błąd co do okoliczności faktycznej lub stanu prawnego o ile stanowił istotną podstawę zgody państwa na związanie się traktatem - tzw. error

- (art. 49) - podstęp (dolus - celowe wprowadzenie w błąd przez drugie państwo)

- (art. 50) - przekupstwo (trudno to do końca zdefiniować, czym innym jest wręczenie podarunku w Europie, a czym innym np. w Afryce)

- przymus międzynarodowy:
* wobec przedstawiciela państwa (art. 51)

* wobec państwa (art. 52)
jest to bezwzględna przyczyna nieważności traktatu!!!

- niezgodność umowy z imperatywną normą prawa międzynarodowego (art. 53) - także bezwzględna przyczyna nieważności traktatu!!!

Bezwzględnych przyczyn nieważności nie można konwalidować!!!

Wygaśnięcie umowy międzynarodowej:

1) przewidziane w samej umowie

- jeżeli upłynął okres na jaki została zawarta

- wypowiedziania zgodnie z postaowieniami

- gdy cel umowy został zrealizowany (tylko niektórzy tak uważają)

- spełnienie się warunku rozwiązującego (np. Układ Warszawski, art. 11 stanowił, iż jeżeli w Europie i na świecie przestaną istnieć dwa wrogie bloki to układ przestanie istnieć, w roku 1990 na tej podstawie go rozwiązano) - warunek musi być przyszły i niepewny.

2) nieprzewidziane w samej umowie

- państwa jako „gospodarze” umowy mogą ją zmienić, zawrzeć umowę nową

- jeżeli umowa jest dwustronna a państwo-strona przestaje istnieć - wygasają jeżeli nie zostaną przyjęte przez sukcesora np. ZSRR -> Rosja, w przypadku Czech i Słowacji mamy dwóch sukcesorów państwa Czechosłowackiego

- jeżeli zgodnie z klauzulą ratyfikacyjną jest wymagana pewna ilość dokumentów ratyfikacyjnych i spadnie liczba tych dokumnetów

- jeżeli strona wycofa się z umowy (wyjątek od pacta sunt servanda)

- druga strona stale i uporczywie łamie postanowienia umowy

- z powodu zaniku przedmiotu umowy

- rebus sic stanibus (zasadnicza i nieoczekiwana zmiana okoliczności faktycznych - np. umowy co do mniejszości narodowych po II wojnie światowej)

- kiedy powstaje nowa norma ius cogens (stare wygasają)

8. Podmioty prawa międzynarodowego

Pierwotnymi podmiotami prawa międzynarodowego są państwa, mają one zdolność prawnomiędzynarodową od chwili powstania. Zdolność ta w wyjątkowych przypadkach może przestać istnieć (np. Niemcy po II wojnie światowej podzielone na strefy okupacyjne)

Atrybuty państwa:

1) terytorium

2) ludność

3) władza

Na konferencji w Montevideo przyjęto, że państwo powinno mieć zdolność utrzymywania stosunków dyplomatycznych. Koncepcja ta jednak nie przyjęła się w Europie. Zdolność do czynności prawnych pzejawia się głównie w zdolności traktatowej (ius tractatuum). Zdolność ta wynika z suwerenności państwa. Niektórzy autorzy nazywają to uprawnienie ius contrahendi. Oprócz zdolności do zawierania traktatów na zdolność do czynności prawnomiędzynarodowych składają się ius legationis (prawo legacji - prawo do wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych - mikropaństwa ze względu na swoje terytorium nie wykonują w pełni tego prawa, nie mają po prostu wystarczającego terytorium) oraz ius standi (prawo do stawania przed trybunałami międzynarodowymi, nazywane jest także ius locus). Innymi przejawami zdolności do czynności prawnych jest:
- członkostwo w organizacjach międzynarodowych

- branie udziału w konferencjach międzynarodowych

Są problemy z państwami „karłowatymi”. Największe z Monako i Andorą. Karta NZ wyraża równość i suwerenność członków. Monako zawsze było komuś podlegało, obecnie istnieje przepis, że w razie wymarcia dynastii Grimaldich to Monako wraca do Francji. W 1806 roku ks. Monaco zwrócił się o przyjęcie protektoratu przez Francję. W 1994 roku Monako przyjęto do ONZ, obowiązki opieki dyplomatycznej sprawuje Francja. Andora na początku lat 90 przyjęła konstyucję, powołała parlament i także została przyjęta. Funkcje głowy państwa sprawują tam współksiążęta francuski (każdorazowy prezydent Francji) i episkopalny (każdorazowy biskup hiszpańskiego Seo de Urgel).

Przyjęcie do ONZ wiąże się z uznaniem danego podmiotu za państwo. Uznanie międznarodowe nie jest uregulowane w prawie międzynarodowym, jest czymś w rodzaju jednostronnego aktu, powodującego dopuszczenie do obrotu międzynarodowego, ma charakter deklaratoryjny (nie tworzy państwa - lecz stwierdza jego istnienie). Dla państwa wydającego akt uznania ma charakter konstytutywny co wiąże się z czynnościami dyplomatycznymi, wysłania przedstawicieli itp. Forma uznania:
- wyraźna - uroczysta, nota dyplomatyczna

- dorozumiana - podpisanie umowy, wysłanie konsula

- zbiorowa - przyjęcie do organizacji międzynarodowej

Rodzaje uznania:

- de iure - całkowite, bezwarunkowe, nieodwołalne

- de facto - warunkowe, czasowe

Tak było w przypadku Timoru Wschodniego do 2002 roku (warunkiem było odbycie się wolnych wyborów parlamentarnych)

Podmioty wtórne występują obok państw jako podmiotów pierwotnych - posiadają zdolność do czynności prawnych ponieważ inne państwa tak uznały (nie z momentem powstania). Opinia doradcza MTSu z 1947 roku w sprawie hrabiego Bernadotte. Był funkcjonariuszem ONZ zamordowanym w Egipcie. ONZ chciał odszkodowania, Egipt natomiast nie uznawał podmiotowości organizacji międzynarodowej. MTS uznał w opinii, że podmioty prawa międzynarodowe nie muszą być takie same (państwa, organizacje i inne). Jak na razie tylko państwa i organizacje międzynarodowe są takimi podmiotami!

Stolica apostolska (podmiot sui generis)

Do 1870 roku nie było problemu - gdyż Państwo kościelne dysponowało wszystkimi atrybutami państwowości. W 1870 roku zniknęło terytorium. Poprzez uznanie wysokiego autorytetu papiestwa, fakt, iż wysyła nuncjuszy, bierze udział w konferencjach międzynarodowych i podpisuje umowy uznawano Stolicę Apostolską za inny niż państwo podmiot prawa międzynarodowego. 11 luty 1929 zawarto Traktat Laterański - rozwiązało to problem terytorium. Od tego czasu na arenie międzynarodowej mamy dwa podmioty:
a) Stolicę Apostolską - zawiera ważne umowy, konkordaty, jest stroną konwencji o prawie traktatów, konwencji genewskich z 1946 roku, konwencji o stosunkach dyplomatycznych

b) Państwo Watykan - pełni rolę służebną wobec Stolicy Apostolskiej - zawiera umowy „przyziemne” dot. transportu, lotnictwa. Jest członkiem Międzynarodowej Unii Pocztowej, Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego, bije własną monetę (Euro watykańskie). Jest stroną Konwencji Haskiej z 1954 roku o ochronie zabytków zniszczonyh w czasie konfliktów zbrojnych, członek UNESCO.

Stolica Apostolska nie jest członkiem żadnej organizacji międzynarodowejm ,a status obserwatora posiada przy UE, ONZ, RE.

Celem utworzenia Państwa Watykańskiego było dostarczenie terytorium St. Apostolskiej. Obywatelstwo watykańskie ma charakter funkcjonalny, powiązany z funkcjami jakie sprawują tam obywatele (np. gwardzista jest obywatelem watykańskim tak długo jak pracuje w takim charakterze w Watykanie).

Zakon Maltański - również uznawany za podmiot prawa międzynarodowego, powstał w XI wieku, przy okazji I wyprawy krzyżowej. Napoleon zlikwidował Zakon, później Anglicy nie pozwolili na jego odrodzenie. Obecnie ma siedzibę w Rzymie (2 budynki). Włochy traktują te nieruchomości jako jednostki eksterytorialne. Zakon zawiera umowy międzynarodowe, utrzymuje stosunki dyplomatyczne, bierze udział w konferencjach międzynarodowych, działa w różnych organizacjach jako obserwator (UNESCO, UNICEF). Nie można mówić o wyłącznym obywatelstwie Zakonu, istnieje ono obok macierzystego. Sposoby nabycia:
- pochodzenie szlacheckie

- działalność charytatywna, zasobność itp.

Zakon wydaje własne znaczki, własne rejestracje (dla samochodów służbowych) i bije własną monetę - 1 SKUD.

Za podmioty prawa międzynarodowego uznaje się także ruchy narodowowyzwoleńcze. Mogą być dopuszczone na forum międzynarodowym jeżeli spełnią pewne warunki - uznanie ma dla nich charakter konstytutywny.

Warunki uznania:

1) ruch zorganizowany

2) panujący nad pewnym terytorium

3) sprawować władzę nad tym terytorium

4) charakter zbrojny ruchu

5) przestrzeganie prawa (przede wszystkim międzynarodowego)

W historii prawa międzynarodowego uznano naród za podmiot prawa międzynarodowego:
- 1916 - naród czeski

- 1917 naród polski

Ostatnim podmiotem jaki otrzymał podmiotowość prawno międzynarodową jest Międzynarodowy Trybunał Karny. Ma prawo podpisywania umów z państwami o przekazywanie osób podejrzanych o popełnienie przestępstw.

Czy osoba fizyczna jest podmiotem prawa międzynarodowego?

- wg. oficjalnego stanowiska doktryny (w tym katedry prawa miedzynarodowego na UŚ) osoba fizyczna nie jest podmiotem prawa międzynarodowego, ale w pewnych sytuacjach, w określonym zakresie może się nim stać;

- jeżeli jest sądzona przed trybunałami (Milosević)

- ludność obszarów powierniczych (historyczna sprawa - ludność takich obszarów mogła składać petycje do Rady Powierniczej ONZ)

- casus Kofiego Annana (jeżeli funkcjonariusz staje przed komisją organizacji to staje się podmiotem prawa międzynarodowego publicznego)

- każda osoba fizyczna - możliwość zaskarżenia państwa w zw. z naruszeniem praw człowieka.

9. Charakter terytorium:

Terytorium rozpatruje się na trzech płaszczyznach:
a) powietrzne

b) lądowe

c) morskie
- rozdzielenie terytorium państw granicami (płaszczyzna prostopadła do powierzchni ziemi rozdzielająca terytorium jednego państwa od drugiego). Problem gdzie sięga terytorium państwa a zaczyna przestrzeń kosmiczna uznawana za wspólne dziedzictwo ludzkości. Granica przestrzeni kosmosu:
- tam gdzie najniżej leci statek kosmiczny tam jest granica kosmosu

- tam gdzie najwyżej leci samolot tam jest przestrzeń powietrzna

* perigeum (także perygeum) - najniższa orbita, po jakiej zdolny jest lecieć statek kosmiczny. Nie ważna jest wysokość, ważna zasada. (Punkt na orbicie ciała okrążającego Ziemię (satelity), w którym jest ono najbliżej Ziemi.)

- granice lądowe mogą mieć charakter naturalny (wg. ukształtowania terenu - rzek, gór, kryteriów demograficznych) bądź sztuczny (wytyczane na południkach, równoleżnikach - tzw. astronomiczne - np. Polska/obwód kaliningradzki)

- w zależności od tego, czy rzeka jest żeglowna, czy nie granica może być wytyczona za pomocą zasady thalweg'u (zgodnie z nurtem) - tam gdzie rzeka jest nieżeglowna lub jest wiele nurtów, jak np. Dunajec to stosuje sie regułę mediany (geometryczny środek rzeki).

Jak dochodzi do utworzenia granic:
1) decyzja polityczna

2) delimitacje - opisanie granicy w umowie i dołączenie jej do mapy w małej skali

3) demarkacje - wytyczenie granicy w terenie

4) redemarkacja

Żeby zaistniała granica potrzebna jest umowa międzynarodowa. Powołuje się komisję graniczną, czuwa ona nad przebiegiem tej granicy (czy znaki dobrze stoją, czy teren się nie obsuwa itp. Gdy zaistnieją zawaania granicy komisja sporządza stosowny protokół zmian, a gdy zmiany są znaczne wymagana jest umowa.

Polska wyłączyła możliwość sądzenia o granice przed MTS (tak samo jak sprawy ocrony środowiska i długi zagraniczne). Granice na Bałtyku określa umowa z 1976 roku o podziale Bałtyku, której stronami były: Finlandia, Szwecja, Polska, ZSRR, Dania i Niemcy.

Granice wyznaczają terytorium wyłącznej władzy państwa, tam gdzie państwo sprawuje swoją samowładność i całowładność z wyjątkami:

1) immunitetów dyplomatycznych i konsularnych

2) rzek międzynarodowych (konwencja barcelońska 1921 uznaje za rzekę międzynarodową taką, na której państwa nadbrzeżne zdecydowały się zrzec suwerenności terytorialnej (np. Ren, Dunaj, Niger). Rzeki międzynarodowe mają swoje statuty, cechy konstytutywne rzeki międzynarodowej:

- żeglowność

- status określony w umowie międzynarodowej

- przepływa przez co najmniej dwa państwa

- musi wpływać bezpośrednio lub pośrednio do morza

3) dzierżawy i służebności międzynarodowe - obecnie brak przykładu, do 1997 roku Hongkong, Makan do 99 r (dzierżawa), w przypadku służebności państwo udostępnia częśc swojego terytorium na ściśle określone cele, np. Grecja udostępniła wyspy Francji i Wlk. Brytanii celem wybudowania i zarządzania laboratoriami morskimi

4) zneutralizowanie i zdemilitaryzowanie obszaru (np. wysp Alandzkich - 1856 r. - należą do Finlandii)

5) bazy wojskowe (Borne-Sulinowo - byłe bazy ZSRR) - rządzą się prawami państwa do którego należy. Państwo wynajmjące ma obowiązek zapewnić kontakt bazy z państwem wysyłającym

6) korytarz powietrzny - musi być wyrażona zgoda na przelot, musi być wyznaczony

7) tranzyt międzynarodowy (Rosja przez Litwę do Obwodu Kaliningradzkiego)

8) prawo swobodnego przepływu

10. Międzynarodowe prawo morza

Kategorie mórz:

1) morskie terytorium państwa (wody terytorialne)

2) morskie strefy specjalne (nie wchodzą w skład wód terytorialnych, ale państwo wykonuje pewne uprawnienia na zasadzie wyłączności)

3) morza otwarte (pełne - nie podlega jurysdykcji żadnego państwa, jest wspólnym dziedzictwem ludzkości)

ad 1) Wody terytorialne (szerokie do granicy nie przekraczającej 12 mil morskich, odmierzanych od lini podstawowych, czyli lini najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża, oznaczona na mapach o dużej skali oficjalnie uznanych przez państwo nadbrzeżne:

- wody wewnętrzne - wody pomiędzy lądem, a wewnętrzną granicą morza terytorialnego (linią podstawową), są to wody portów, zatok- brzegi muszą należeć do 1 państwa, których szerokość ujścia nie przekracza 24 mil morskich -> wyjątek stanowią zatoki historyczne (np. Morze Białe - Rosja)

- Konwencja o prawie morza z Montego Bay z 1982 roku wprowadza:

* wody archipelagowe (państwa, których terytorium znajduje się tylko na wyspach) - tworzy się je poprzez łączenie prostymi liniami najdalej wysuniętych punktów wysp. Musi być zachowana proporcja pomiędzy wodami archipelagowymi a obszarem lądowym - nie może być większa niż 1 : 9. Na wodach archipelagowych państwo sprawuje niczym nie skrępowaną jurysdykcję, wyjątkiem jest prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim. Ma szerszy zakres niż prawo nieszkodliwego przepływu ponieważ prawa „archipelagowego” nie można zawiesić

- morze terytorialne - pas wód pomiędzy wybrzeżem i morskimi wodami wewnętrznymi (wodami archipelagowymi) a morzem otwartym. Wewnętrzna granica morza teryterialnego nazywana jest linią podstawową, linia podsawowa mierzona jest przy najniższym odpływie. Szerokość morza terytorialnego leży w gestii ustaleń każdego z państw, może wynosić maksymalnie 12 mil od lini podstawowych.

- pas przyległy - maksymalnie 24 mile od lini podstawowej, państwo nie ma pełnej suwerenności, ustanawiany jest aby chronić interesy państwa na morzu terytorialnym w celach:
1) wykonywania jurysdykcji sanitarnej

2) imigracyjnej

3) celnej

4) skarbowej

Prawo nieszkodliwego przepływu - korzystają z niego statki wszystkich państw, zarówno nadbrzeżnych, jak i śródlądowych. Przepływ oznacza żeglugę przez morze terytorialne celem:
a) przejścia przez morze bez wchodzenia na wody wewnętrzne i bez zatrzymywania się na redzie bądź urządzeniu portowym

b) wejścia na wody wewnętrzne lub wyjścia z nich albo zatrzymania się na redzie lub przy urządzeniu portowym

Warunki przepływu: nieszkodliwy i szybki. Można zatrzymać się i zarzucić kotwicę, tylko wówczas, gdy jest to związane ze zwyczajną żeglugą, konieczne z powodu siły wyższej lub niebezpieczeństwa, albo celem udzielenia pomocy ludziom, statkom morskim lub powietrznym znajdującym się w niebezpieczeństwie lub krytycznym położeniu.

Prawo nieszkodliwego przepływu przysługuje statkom i okrętom wojennym bez zgody państwa nadbrzeżnego. Konwencja z Montego Bay wylicza jakie działania stanowią naruszenie warunków nieszkodliwego przepływu - są to takie zachowania które naruszają pokój, porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwa nadbrzeżnego (groźba użycia siły lub jej użycie przeciwko państwu nadbrzeżnemu, manewry i ćwiczenia z użyciem broni, szpiegowanie, propaganda, start - lądowanie - przyjęcie na pokład jakiegokolwiek statku powietrznego, badź urządzenia wojskowego, przyjmowanie i wydawanie jakichkolwiek towarów lub walut, przyjmowanie lub wysadzanie ze statku jakichkolwiek osób z naruszeniem usa lub innych przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych, zanieczyszczanie, połowy, badania i obserwacja hydrograficzna, zakłócenia funkcjonowania systemu łączności, wszelkie inne niezwiązane bezpośrednio z przepływem działania.

Okręty podwodne mają obowiązek przepływania przez morze terytorialne na powierzchni i z podniesioną banderą. Statki o napędzie jądrowym lub z ładunkiem jądrowym powinny mieć odpowiednie dokumenty i przestrzegać specjalnych środków zapobiegawczych zgodnie z odpowiednimi umowami międzynarodowymi.

Okręt wojenny - należący do sił zbrojnych, noszący zewnętrzne znaki wyróżniające okręty posiadające przynależność danego państwa, dowodzony przez oficera marynarki wojennej, z załogą podlegającą normalnej dyscyplinie wojskowej

Warunki sprawowania jurysdykcji karnej na obcym statku:

- gdy skutki przestępstwa rozciągają się na państwo nadbrzeżne

- jeżeli przestępstwo zakłóca spokój kraju lub porządek publiczny na morzu terytorialnym

- jesli kapitan statku, przedstawiciel dyplomatyczny lub urzędnik konsularny państwa bandery statku zwraca się o pomoc

- podjęcie działań koniecznych do zwalczania nielegalnego obrotu narkotykami i substancjami psychotropowymi

Jednostce państwa nadbrzeżnego przysługuje prawo pościgu za statkiem, który popełnił przestępstwo, waruki:

- dostateczne podejrzenie naruszenia przepisów pańswa nadbrzeżnego

- nieprzerwany (hot and continous)

- przez uprawnione organy (okręty wojenne lub samoloty wojskowe lub inne statki morskie lub powietrzne co do których nie zachodzi wątpliwość, że są uprawnione do takiego działania)

- poprzedzony oddaniem sygnałów dżwiękowych i świetlnych

Pościg należy przerwać kiedy jednostka wpłynie na wody państwa swojej bandery, państwa trzeciego lub gdy jednostka zostanie zatrzymana.

Prawo wizyty i rewizji. Polega na zatrzymaniu statku i wejścu na pokład i dokonaniu rewizji. Kapitan okrętu wojennego może to zarządzić, jeżeli posiada uzasadnione informacje, że dany statek przewozi nielegalnie narkotyki, broń, trudni się handlem ludźmi, piractwem, ma fałszywą banderę lub nie ma żadnej. Przysługuje tylko okrętom woennym na morzu pełnym.

ad 2) Na wyłącznej strefie ekonomicznej państwa mają wyłączne prawa do:

- odławiania zasobów morskich

- ustanawiania sztucznych wysp i urządzeń

- prowadzenia badań naukowych

Państwo ma obowiązek dbania o środowisko. Strefa do 200 mil morskich. Na Bałtyku obowiązują w tym zakresie umowy wielostronne

ad 3) Jest VI wolności morza pełnego:

Z konwencji genewskiej z '55 roku:
1) prawo przepływu

2) prawo przelotu

3) wolność rybołustwa

4) wolność układania kabli i rurociągów

Z konwencji z Montego Bay z 1982 roku:

5) prawo do badań naukowych

6) wolość do budowania platform i urządzeń morskich

Polskimi przepisami regulującymi prawo morza jest ustawa z 1991 roku o obszarach morskich Rzeczpospolitej Polskiej i administracji morskiej. W Polsce nie ustanowiono zatok historycznych, nie ustanowiono pasa przyległego. <Na zatokach hist. nie ma prawa nieszkodliwego przepływu>

Szelf kontynentalny - dno morskie i podziemie obszarów podmorskich, które rozciągają się poza morzem terytorialnym na całej długości naturalnego przedłużenia jego terytorium lądowego aż do zewnętrznej krawędzi obrzeża kontynentalnego albo na odległość 200 mil od lini podstawowych.

Sytuacja prawna dna nie jest tożsama z sytuacją prawną wód. Wytyczanie szelfu kontynentalnego - wg. reguł Irlandha (grubość skał osadowych)

Na szelfie państwa mają suwerenne prawo do:
1) łowienia

2) eksploatacji

3) badań naukowych

Maksymalna szerokość szelfu to 350 mil. Panstwo ma obowiązek dbania o środowisku, odprowadzania 7% zysku na rzecz org, ochrony dna morskiego, o ile korzysta z szelfu.

Spór o langusty, pomiędzy Australią i Nową Zelandią. NZ łowiła je na morzu pełnym a langusty urodziły się na szelfie australijskim

11. Prawo dyplomatyczne i konsularne

A) PRAWO DYPLOMATYCZNE

Jest regulowane zarówno prawem krajowym (np. immunitety), jak i międzynarodowym:

- regulamin wiedeński z 1815 roku - najstarsze źródło prawa dyplomatycznego w sprawie stopni pierwszeństwa agentów dyplomatycznych

- protokół Akwizgrański z 1818 roku - w sprawie ministrów i rezydentów

Obecnie obowiązują:

- Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku

- ONZtowska konwencja o misjach specjalnych (Nowy Jork, 1961)

- konwencja wiedeńska dotycząca reprezentacji państw w ich stosunkach i organizacjach międzynarodowych o charakterze uniwersalnym z 1975 roku

Wymagania wobec przedstawicieli dyplomatycznych RP zawiera ustawa o służbie zagranicznej z 2001 roku. Ostateczna decyzja w sprawie mianowania danego człowieka na daną funkcję leży w gestii kancelarii Prezydenta RP. Wcześniej odbywa się tzw. procedura agrēment (cicha zgoda wyrażana przez państwo przyjmujące - dotyczy to szefa misji dyplomatycznej, czasami wymagana wobec attaché wojskowych, chargés d'affaires). Państwo przyjmujące może się nie zgodzić na przyjęcie (np. kandydat powiedział kiedyś coś obraźliwego o tym państwie), nie musi ono podawać powodów i rzadko to robi (ostatnio tak było z Matką Senatu, Alicją Grześkowiak, Watykan nie zgodził się na nią i podał powód. [Sejmowa Komisja Spraw Zagranicznych zatwierdziła Hannę Suchocką na stanowisko ambasadora RP przy Watykanie. O stanowisko to starała się świątobliwa Alicja Grześkowiak, jednak z Watykanu "dano naszemu MSZ nieoficjalnie, ale stanowczo do zrozumienia, że Stolica Apostolska nie jest tym pomysłem zachwycona." (Przegląd) Dlaczego? Watykan jest państewkiem, którego administracja działa wzorcowo - prężnie i efektywnie. Watykan mówi naszym politykom: "więcej kompetencji, mniej pobożności". Od pobożności w Watykanie jest Jan Paweł II, reszta ma się zajmować sprawnym zarządzaniem całego Kościoła oraz koordynacją współpracy z innymi państwami. Nasza świętoszka niestety źle się zapisała pod tym względem, jej nieracjonalne okazywanie pobożności dało się we znaki w Watykanie. Była ona bowiem niezwykle gorliwa w nawiedzaniu papieża, zajmując niepotrzebnie jego czas. "Bywały okresy, że zjawiała się w Rzymie co dwa tygodnie. Formalnym powodem tak częstych wypraw za Spiżową Bramę było członkostwo w Papieskiej Radzie ds. Rodziny. Nie byłoby w tak częstych wizytach nic złego, gdyby nie to, że każde z tych odwiedzin, ku zakłopotaniu władz włoskich, ambasady RP i watykańskiego Sekretariatu Stanu, traktowała jako wizytę oficjalną i za każdym razem domagała się też audiencji u papieża. W konsekwencji włoski MSZ musiał co raz wysyłać na lotnisko Fumicino wysokiego urzędnika i zmotoryzowany konwój karabinierów, w którego asyście Matka Boska Senacka, jak ją ochrzcili niektórzy polscy księża z Watykanu, pędziła z wyciem syren zatłoczonymi ulicami Wiecznego Miasta do Watykanu. Trwało to długo, ale w końcu władze watykańskie i włoskie zakomunikowały sekretariatowi pani marszałek, że odtąd będą traktowały jej przyjazdy jako prywatne. Pani marszałek próbowała tu i ówdzie protestować, ale nic to nie dało" (Mirosław Ikonowicz, "Ambasadorowie za Spiżową Bramą", Przegląd, nr 31/2001)]

Wyrażenie zgody jest poufne. Ambasador, który został zatwierdzony ma około 3 miesiące czasu na przygotowanie się do wyjazdu. Od ambasadora wymaga się umocowania, posiadać jakiś glejt, najczęściej jest to list uwierzytelniający. Wydawany przez głowę państwa uwierzytelniającego. Moment złożenia listów decyduje o całej misji dyplomatycznej - moment ten określa reguła precedencji (ten jest ważniejszy, kto wcześniej złożył listy) - wymuszona została przez Talleyranda na kongresie wiedeńskim w 1815 roku. W każdej klasie przedstawicieli dyplomatycznych ten będzie pierwszy witał się z głową państwa, składał kwiaty na uroczystościach itp, kto wcześniej złożył listy uwierzytelniające. Często jest to kwestia minut, np. Polska przyjmuje listy raz w miesiącu.

Zgodnie z konwencją wiedeńską o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku uważa się, że szef misji objął funkcje w państwie przyjmującym w momencie złożenia listów uwierzytelniających, bądź gdy notyfikował o swoim przybyciu, a wierna kopia jego listów uwierzytelniających została złożone w MSZecie państwa przyjmującego lub w innym właściwym ministerstwoe. Kolejność składania listów uwierzytelniających lub ich wiernych kopii jest ustalana według daty i godziny przybycia szefa misji.

Szefowie misji dyplomatycznych dzielą się na trzy klasy:

1) ambasadorzy i nuncjusze apostolscy oraz inni szefowie misji równorzędnego stopnia (akredytowani przy głowach państw) - dziekanem korpusu dyplomatycznego jest zawsze najstarszy ambasador, chyba że jest nim nuncjusz (Polska, Hiszpania, Włochy). Dziekan reprezentuje cały korpus dyplomatyczny.

2) ministrowie pełnomocni, posłowie pełnomocni, internuncjusze (akredytowani przy głowach państw) - ta klasa już wyszła z użycia, występują jeszcze pronuncjusze, których status jest nieuregulowany, nieoficjalnie należą jednak do tej klasy. Nie ma także rezydentów (wymarli - konwencja akwizgrańska z 1818 roku)

3) chargés d'affaires (akredytowani przy ministrach spraw zagranicznych) - najniższa klasa, stosuje się ja gdy stosunki są nie najlepsze lub dopiero co rozpoczęte stosunki. (np. Polska - Korea Płn.)

Są dwa rodzaje chargés d'affaires:
- en pied („pieszo”, gdy jest szefem misji dyplomatycznej)

- ad interim (gdy jest zastępcą szefa misji na okres przejściowy, gdy np. ambasador wyjeżdża na urlo, leczenie. Gdy szef misji wyjeżdża musi poinformować o tym Ministra Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego)

Mamy więc dwa rodzaje szefów misji dyplomatycznych:

- ambasadrów i nuncjuszy

- chargés d'affaires en pied

Klasy szefów misji dyplomatycznych stosuje się tylko w sprawach pierwszeństwa i etykiety.

Funkcje misji dyplomatycznej:
1) reprezentowanie państwa wysyłającego w przyjmującym

2) ochrona interesów państwa wysyłającego w przyjmującym

3) prowadzenie rokowań z rządami państw przyjmujących

4) zaznajamianie się wszelkimi legalnymi środkami z rozwojem i sytuacją w państwie przyjmującym (tzw. biały wywiad) oraz zdawanie sprawozdań

5) popieranie przyjaznych stosunków między państwami

Misja dyplomatyczna musi przestrzegać prawa państwa przyjmującego a jej pomieszczenia muszą być wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem. Jeden ambasador może być jednocześnie akredytowany w dwóch lub więcej krajach (tak Polska działa w Afryce). Misja dyplomatyczna realizuje swoje funkcje wykorzystując rozmaite przywileje i immunitety.

Do początków XX wieku wyznawano zasadę reprezentacji - ambasador (poseł) według niej był tak samo ważny jak władca go wysyłający. Obecnie zarzucono tą zasadę, przywileje i immunitety, nietykalność osobista misji dyplomatycznej służy właściwemu jej funkcjonowaniu. Państwo przyjmujące nie może dowolnie wkraczać na jej teren, tylko za zgodą szefa misji, lub gdy on nie może wyrazić zgody - innego pracownika dyplomatycznego. Można domniemywać zgodę szefa w wyjątkowych sytuacjach, z wyjątkiem nietykalności archiwów ambasady (nawet jak się mają spalić to niech się palą).

Przywileje:

- zobowiązanie państwa przyjmującego do ułatwienia korzystania z budynków misji

- nietykalność korespondencji misji

- nietykalność osobista przedstawiciela dyplomatycznego (chroniona prawem wewn. 136 kk) - ambasador jest bardzo ważny i nietykalny, pozostali członkowie misji także, lecz między ich pozycją prawną jest przepaść. Widać to np. w ochronie prawnokarnej. Ambasador chroniony jest zawsze, reszta tylko w czasie wykonywania obowiązków. Inni przedstawiciele dyplomatyczni ambasady to np. radca ambasady, sekretarz, attaché. Dalej personel administracyjny i techniczny (archiwiści, szyfranci, tłumacze) - im przysługuje ochrona w związku z pełnioną funkcją. Jest jeszcze personel służbowy misji - np. kierowcy - tutaj ochrona w czasie pełnienia funkcji. Ostatnia grupa to najczęściej obywatele państwa przyjmującego

Przedstawiciele dyplomatczni korzystają z pełnego immunitetu jurysdykcyjnego karnego. Immunitet należy do państwa, a nie do osoby, państwo może go cofnąć, orzecznictwu sądów polskich nie podlegają:
- uwierzytelnieni w RP szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych
- personel dyplomatyczny tych przedstawicielstw
- personel administracyjny i techniczny tych przedstawicielstw
- członkowie rodzin osób ww. jeśli pozostają z nimi we wspólnocie domowej i nie posiadają obywatelstwa państwa przyjmującego
Z przywileju immunitetu nie korzystają:
- obywatele polscy lub osoby posiadające w kraju stałe miejsce zamieszkania, w zakresie czynności nie pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem funkcji urzędowych
Immunitet ten wyłącza ściganie z powodu jakiegokolwiek przestępstwa, a więc bez względu na wagę przestępstwa i bez względu na to, czy popełnione zostało w czasie urzędowania czy też poza nim!

Art. 9 konwencji wiedeńskiej stanowi o instytucji persona non grata - dotyczy to tylko szefa misji i pracowników dyplomatycznych, o pozostałych kategoriach pesonelu misji mówi się, że są niemile widziane (niepożądane).

Immunitet jurysdykcyjny cywilny i administracyjny - korzysta z niego przedstawiciel dyplomatyczny z wyjątkiem, gdy:

1) prowadzi jakąś działalność gospodarczą lub sprawuje funkcje ogólnie zabronione (ale może być np. wykładowcą na uczelni)

2) nabywa prywatnie nieruchomość na terenie państwa przyjmującego według prawa tego państwa

3) gdy jest spadkodawcą lub wykonawcą testamentu według prawa państwa przyjmującego

Zasadniczo przedstawiciele dyplomatyczni zwolnieni są także z ceł, opłat i podatków.

PRAWO KONSULARNE

Stosunki konsularne są niezależne od stosunków dyplomatycznych. Ambasada może posiadać wydział konsularny (ale konsulat nie może mieć wydziału ambasadorskiego). Konsulat nie jest przedstawicielstwem dyplomatycznym, jest to zwykły urząd państwow. Konsulatów może być wiele, zazwyczaj działają w terenie poza stolicą. Konsul jest urzędnikiem państwa, a nie jego przedstawicielem.

Źródła prawa konsularnego:

- konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych z 1963 roku (kodyfikacja prawa zwyczajowego, ma charakter subsydiarny - uzupełnia konwencje dwustronne)

- ustawa o służbie zagranicznej z 2001 roku (określa wymogi dla kandydatów na urzędników konsularnych)

- ustawa o funkcjach konsulów z 1984 roku

- szereg aktów niższego rzędu i wewnętrznych MSZ itp.

Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych z 1963 roku dotyczy konsulów zawodowych i honorowych. Nie definiuje pojęcia „konsul”. Określa natomiast klasy urzędników konsularnych:
1) konsul generalny

2) konsul

3) wicekonsul

4) agent konsularny

W każdej klasie obowiązuje zasada precedencji. Konsul wyposażony w listy komisyjne składane w Ministerstwie Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego. Zatwierdzenie szefa misji konsularnej następuje w formie tzw. exequatur [SJP PWN: uznanie konsula w jego oficjalnym charakterze przez państwo przyjmujące; także: dokument stwierdzający takie uznanie]. Jest to pieczęć przybijana na listach kmisyjnych. MSZ wysyłający pyta się wstępnie o zgode MSZ państwa przyjmującego, a następnie wystawia list komisyjny na którym państwo przyjmujące przybija exequatur.

Funkcje konsula:

1) sprawowanie opieki nad obywatelem państwa wysyłającego, zwłaszcza nad nieletnimi (może być kuratorem)

2) świadczenie pomocy prawnej

3) wystawianie paszportu

4) opieka nad statkami morskimi i powietrznymi i ich załogą

5) działa jako przewodniczący urzędu stanu cywilnego

6) jest zobowiązany do rozwijania przyjaznych stosunków między państwami

7) spełnia te same funkcje co przedstawiciel dyplomatyczny za wyjątkiem reprezentacji.

immunitet konsularny - orzecznictwu sądów polskich nie podlegają:
- kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni państw obcych
- inne osoby zrównane z nimi na podstawie umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych
Jest on podmiotowo i przedmiotowo węższy w porównaniu z immunitetem dyplomatycznym. Orzecznictwu sądów polskich nie podlegają sprawcy czynów popełnionych w toku i w wykonaniu ich funkcji urzędowych, a na zasadzie wzajemności w pozostałym zakresie.
Zatrzymać lub aresztować tymczasowo można kierownika urzędu konsularnego oraz innych urzędników konsularnych państw obcych tylko w razie zarzutu popełnienia zbrodni - należy o tym powiadomić Ministra Spraw Zagranicznych - poza tym wypadkiem pozbawienie wolności takiej osoby może nastąpić wyłącznie w wykonaniu prawomocnego wyroku sądu polskiego
Immunitet konsularny nie ma zastosowania:
- do obywatela polskiego lub osoby mającej w kraju stałe miejsce zamieszkania, w zakresie czynności nie pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych
- w razie zrzeczenia się immunitetu przez państwo wysyłające

W latach 30. XX wieku rozróżniono wyraźnie konsulaty na honorowe i zawodowe.

Proksenos - pierwowzór konsula, starożytna Grecja, opieka nad cudzoziemcami w państwach greckich. Był to urząd honorowy. Pośrednik w sprzedaży towarów, opiekował się spadkiem zmarłego, jego rodziną.

Współczesny konsul zaczął się rozwijać w średniowieczu w basenie Morza Śródziemnego - Genua, Piza itp. Consules marinorum - dla żeglarzy; Consules mercatorum - dla kupców.

Consules ultramarini (zamorscy) - najczęściej ustanawiani przez kupców w państwach muzułańskich dla ochrony tworzonych przez nich faktorii. Piza, Barcelona, Genua - potem miasta Francji zaczęły przejmować tę praktykę. W XII wieku zaczęto podpisywać z państwami muzułmańskimi kapitulacje (umowy nierównoprawne, nakładające obowiązki tylko na jedną stronę). (I taka umowa Piza - Sułtan Marokański, Piza - Władca Walencji - zrzekał się władzy na rzecz konsula, W 1535 roku Franciszek I zawarł z sułtanem tureckim Solimanem Wspaniałym umowę zwaną kapitulacją, określała ona m.i. prawa Francuzów znajdujących się na terytorium państwa otomańskiego, zezwalała na ustanawianie konsulów francuskich z jurysdykcją w stosunku do obywateli Francji w sprawach cywilnych i karnych. W 1923 roku na mocy traktatu z Lozano Turcja zrzuca kapitulacje, w 1937 czyni to Egipt, a 1947 Chiny.

Konsul był wybierany spośród kupców. Wiek XB - Ryszard III - instytucja konsula wysyłanego, wysłał konsula do Pizy. Pierwszym zawodowym konsulem był Lorenzo Strozzi. Ryszard III zaopatrzył go w pierwsze listy komisyjne uprawniające do opieki nad kupcami angielskimi w Pizie. W czasach absolutyzmu liczba i znaczenie konsulów zmalało, poza tym w wieku XVII/XVIII nastąpił gwałtowny rozwój dyplomacji.

XIX - ze względu na rozwój komunikacji i środków transportu ponownie pojawiła się potrzeba istnienia konsulów.

Konsulat a sprawa polska:

Polska w 1776 roku miała konsula w Hamburgu - Berdhart. W 1919 roku usiłowano tworzyć konsulaty honorowe (Kiszyniów, Czerniowce, Kijów) i zawodowe. W 1930 było ponad 70 honorowych konsulatów, a w 1939 aż 150.

W 1924 roku weszła w życie ustawa o organizacji konsulatów i funkcjach konsulów. Obowiązywała do '84 roku. Dopszczała stanawianie konsulatów zawodowych i onorowych. W czasie II wojny światowej instytucja konsulatów honorowych bardzo się sprawdziła - konsulowie nie będący obywatelami Polski byli nadal lojalni wobec Polski. Otwarto 3 nowe konsulaty: Swansee (UK), Hallifax (Kanada), Tampic (Meksyk). Po drugiej wojnie zaczęto likwidować konsulaty honorowe (do '49 przetrwał konsulat w Nicei). Nie przyjmowano też konsuli honorowych, wyjątkami były Belgia, Indie, Włochy.

Pierwszym polskim konsulem honorowym był Fernando Leasing - Filipiny. Obecnie w Polsce znajduje się ponad 100 konsuli honorowych, nie ma definicji konsula honorowego, każde państwo samo kształtuje ich pozycję. Polska ma obecnie 156 konsulatów honorowych za granicą.

Konsul zawodowy	Konsul honorowy
- urzędnik państwowy - otrzymuje wynagrodzenie - działa na podstawie mianowania - podlega szkoleniu - musi być obywatelem państwa wysyłającego - nie może prowadzić dodatkowej działalności - ma wszystkie przywileje i immunitety	- nie jest urzędnikiem - nie otrzymuje wynagrodzenia, musi sam utrzymać konsulat, czasem trafi mu sie ryczałt (ale mały) - działa na podstawie umowy prywatnoprawnej - może być obywatelem zarówno państwa przyjmującego jak i trzeciego - najczęściej prowadzą działalność dodatkową - zazwyczaj nie posiada przywilejów i immunitetów lub w niewielkim zakresie

Krótki poradnik jak zostać konsulem honorowym :)

Kandydaci na konsulów honorowych zgłaszają się sami, attaché sprawdza czy konieczne jest tworzenie okręgu konsularnego. Konsulatów nie tworzy się w stolicach. Ambasada przesyła kartę identyfikacyjną kandydata. Wymaga się opinii premiera oraz ministra gospodarki, jeżeli konsulat miałby być otworzony w mieście portowym to wymagana jest też opinia ministra infrastruktury. Decyzję wydaje dyrektor departamentu konsularnego. Jeżeli jest później wstępna zgoda na exequatur wystawia się listy komisyjne. Konsul wtedy musi podpisać dwa oświadczenia:
- że nie będzie dochodził roszczeń prawa pracy
- że będzie pokrywał sam wszelkie wydatki
Konsul honorowy wyłącznie sprzyja i promuje, pomaga. Nie ma prawa legalizowania dokumentów, świadczenia pomocy prawnej. Raz do roku konsul zawodowy powinien przeporwadzić inspekcje, a konsul honorowy napisać raport do zawodowego z tego co zrobił.

12. Ludność

Jeśli chodzi o zagadnienie ludności to rozważa się je w dwóch aspektach:
- wewnętrznym
- zewnętrznym (międzynarodowa ochrona praw człowieka)

O tym kto jest obywatelem decyduje prawo wewnętrzne danego kraju: konstytucja stanowi w art. 34 iż obywatelswo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców posiadająch obywatelstwo polskie. Nie można pozbawić nikogo obywatelstwa, można natomiast obywatelstwa się zrzec, w takim przypadku trwa długa i skomplikowana procedura sprawdzania takiej osoby przez ABW. W Polsce obowiązuje więc zasada ius sanguinis (prawo krwi). Prawo nadawania obywatelstwa i wyrażania zgody na jego zrzeczenie się posiada wyłącznie Prezydent RP.

Ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 roku reguluje nabycie obywatelstwa w sposób pierwotny (przez urodzenie):
- zasada ogólna to ius sanguinis (prawo krwi)
- subsydiarnie ius soli (prawo ziemi - poprzez urodzenie się na danym terenie, w Polsce zasada ta obowiązuje jeżeli dziecko zostanie znalezione na terytorium Polski i nie można ustalić obywatelstwo albo gdy dziecko urodzi się w Polsce a rodzice są bezpaństwowcami)
Obywatelstwo też może być nadane (nabycie wtórne):
- może je nabyć cudzoziemiec, który zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się co najmniej 5 lat
- nie dotyczy to obywateli UE
- możliwe jest nadanie bez tych restrykcji (vide Olisadebowicz) - Prezydent stosuje ten tryb wobec obywateli UE
- „uproszczonym” sposobem nabycia obywatelstwa jest ożenek z obywatelem polskim trwający 3 lata + posiadanie zezwolenia na osiedlenie . Nie musi posiadać zezwolenia jeśli 3,5 roku pozostaje w związku małżeńskim.

Nadanie obywatelstwa polskiego tylko jednemu z rodziców rozciąga się na dzieci, jeżeli:
1) pozostają wyłącznie pod jego władzą rodzicielską albo
2) drugie z rodziców jest obywatelem polskim lub
3) drugie z rodziców wyraziło zgodę przed właściwym organem na nabycie przez dziecko obywatelstwa polskiego.
Dzieciom pozostającym pod opieką obywatelstwo polskie może być nadane jedynie za zgodą opiekuna wyrażoną w odpowiednim oświadczeniu złożonym przed właściwym organem po uprzednim zadośćuczynieniu wymogom właściwego prawa obcego.
Nadanie lub rozciągnięcie nadania obywatelstwa polskiego na dzieci, które ukończyły szesnaście lat, następuje jedynie za ich zgodą.

W Polsce nie ma możliwości nabycia obywatelstwa przez adopcję oraz automatycznego nabycia obywatelstwa przez zawarcie małżeństwa, prowadzi to do zjawiska bezpaństwowości (bezpaństwowiec - apatryda)

Oprócz ustawy o obywatelstwie mamy akże ustawę o repatriacji z 2000 roku. Ma ona zastosowanie przede wszystki dla osób z azjatyckiej części Rosji. Przewiduje nabycie obywatelstwa z chwilą przekroczenia granicy w celach repatriacyjnych. Konsul sprawdza czy takie osoby rzeczywiście spełniają odpowiednie warunki (związek z Polską). repatriacja jest możliwa gdy jakaś gmina zaoferuje im mieszkanie i środki utrzymania. Na dokumentach repatriacyjnych na granicy przybija się pieczątkę - określa ona moment nabycia obywatelstwa.

Status cudzoziemców w Polsce określają dwie ustawy z 2003 roku:
- ustawa o cudzoziemcach
- ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP
oraz ustawa z 2002 roku o zasadach wjazdu i pobytu obywateli na terytorium RP (weszła w życie 1 V 04). Jeśli chodzi o dwa pierwsze akty prawne to nie mają one zastosowania do obywateli UE.
W Polce mamy 3 kategorie cudzoziemców:
- obywateli państw trzecich
- obywateli UE
- obywateli państw trzecich wymagających ochrony
Ustawodawca przyjął, że obywatel UE nie wymaga ochrony. Status obywatela UE jest uregulowany w Traktacie Akcesynym (załącznik 12). Do 3-ch miesięcy od wjazdu do Polski obywatele UE nie muszą się nigdzie meldować. Ustawa ozasadach wjazdu i pobytu reguluje zasady zatrudniania się obywateli UE, obejmuje to swoją kompetencją wojewoda.
Ustawa o udzielaniu ochrony nawiązuje do konwencji genewskiej z 1951 roku o statusie uchoodźców. W Polsce najwięcej wniosków o status uchodźcy składają Czeczeńcy (5 tyś na 7 tyś wniosków w ogóle).Trzeba odróżnić osobę-cudzoziemca, który wymaga ochrony od nielegalnego emigranta. Istnieją cztery formy ochrony cudzoziemców na terytorium RP:
1) status uchodźcy
2) azyl terytorialny
3) pobyt tolerowany
4) ochrona czasowa

ad 1) Ten jest najczęściej udzielany - uchodźcą zgodnie z konwencją genewską jest osoba, która wykaże że jest indywidualnie prześladowana z powodu:
- narodowości
- rasy
- przynależności do określonej grupy społecznej (tę przesłankę wprowadzono w 1951 roku ze względu na Taków, był to wtedy problem. Dzisiaj zasadniczo wrzucam tam wszystko, niektórzy uważają, że mogą to być np. kobiety prześladowane w państwach muzułmańskih, homoseksualiści karani za takie związki. Pierwszą osobą, której przyznano ten status w Polsce był Północny Koreańczyk, homoseksualista narodowości rosyjskiej <ostrooo>
- religii
- poglądów społecznych
Status uchodźcy przyznawany jest na podstawie prawa krajowego, dlatego w każdym państwie inne są wymagania. Jeśli chodzi o Polskę to wymagania są następujące. W momencie wjazdu do Polski należy na granicy wobec funkcjonariuszy SG złożyć wniosek o przyznanie statusu uchodźcy. Jednak większość tak nie robi. Niezłożenie wniosku na granicy nie może powodować odmowy przyznania takiego statusu, ale jest to robione, gdyż takie zachowanie umniejsza wiarygodności osoby wnioskującej. Wniosek taki można też złożyć w Urzędzie ds. Cudzoziemców i Repatriacji w warszawie - organem właściwym do rozpoznania jest Prezes UCiR, rozpatruje on wszystkie wnioski w I instancji. Cudzoziemcy, którzy nie mają odpowiednich środków utrzymania są wysyłani do ośrodków recepcyjnych (12 w Polsce w odległości do 200 km od Warszawy). Taka osoba, musi w terminie późniejszym złożyć osobiste zeznania, należy jej zapewnić tłumacza. (Najczęściej urzędnikami w UCiR są filologowie). Osoby te są pytane: dlaczego zmierzają do Polski, proszone o udowodnienie prześladowania, nie wystarczy dyskryminacja!
II instancją jest Rada ds. Uchodźców, w założeniu ma to być organ złożony z 12 niezależnych ekspertów, 6 mianowanych przez Ministra Spraw Zagranicznych, 6 przez Ministra Sprawiedliwości. Wbrew nazwie rada orzeka a nie radzi - wydaje decyzje. Od takiej decyzji cudzoziemcowi przysługuje skarga do WSA w Warszawie (potem ewentualnie do NSA). Jednak cudzoziemiec ma prawo do pobytu w Polsce tylko do momentu wydania decyzji przez Radę (na czas trwania postępowania administracyjnego) - w przypadku postępowania sądowego już nie. Po wydaniu negatywnej decyzji przez Radę musi on w ciągu 14 dni opuścić terytorium RP albo zostanie deportowany lub dostanie nakaz opuszczenia RP. (Na wykładzie podkreślano brak rzetelności takiego rozwiązania, mimo że ETPCz w Strasburgu uważa je za wystarczające - byćmoże ze względu na unormowania dotyczące wstrzymania wykonalności decyzji i innych aktów określonych w prawie o postępowaniu przed sądami adminstracyjnymi - takie luźne dywagacje, nie uczyć się tego ;)
Po otrzymaniu statusu uchodźcy cudzoziemiec otrzymuje tzw. „dokumenty ggenewskie” zastępujące paszport. Uprawniają one tdo zamieszkania, podjęcia pracy - uprawnienia analogiczne do obywatela RP.
Polska przyznaje status uchodźcy w ok 2-3% przypadków starania sie o niego, w państwach UE średnia wynosi 10-20%. Osoby starającej się o status uchodźcy nie można wydalić - tzw. zasada non-refoulment - nie wolno go wydalać do kraju, gdzie groziłoby mu niebezpieczeństwo ze względu na 5 przesłanek konwencji genewskiej. Status uchodźcy można cofnąć, jeśli dana osoba popełniła zbrodnię przeciwko ludzkości, wojenne lub jeśli już tego statusu nie potrzebuje. Generalnie jest przyznawany na 10 lat!

ad 2) Udzielany bardzo rzadko, choć jest w Konstytucji RP „art. 56 ust. 1. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie.”. Wymagania konkretne są bardzo szczegółowo określone w ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP z 2002 roku. Na podstawie konstytucji udziela się go gdy jest to w interesie RP, nie stosuje się tu norm prawa międzynarodowego. Od 1992 roku został przyznany 2 osobom z Białorusi (z rozwiązanego parlamentu). Na Zachodzie nie rozróżnia się azylu terytorialnego i statusu uchodźcy, istnieje jedna instytucja obejmująca obydwie występujące u nas.

ad 3) Nie można się o niego starać - przyznaje się go osobom, którym odmówiono statusu uchodźcy, a osoby te nie mają dokąd wrócić (90% Czeczeńców). Przyznaje się go na 1 rok, ale można go przedłużyć. Jedynym wyjątkiem jest przyznanie pobytu tolerowanego na wniosek - wojewoda wydaje decyzję o deportacji, a osoba wobec której skierowano decyzję może złożyć wniosek o taki pobyt ze względu na zagrożenie w kraju do którego ma być deportowana. (art 97 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP:) Cudzoziemcowi udziela się zgody na pobyt tolerowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jego wydalenie:

1) mogłoby nastąpić jedynie do kraju, w którym zagrożone byłoby jego prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, w którym mógłby zostać poddany torturom albo nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu lub być zmuszony do pracy lub pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być ukarany bez podstawy prawnej w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r.

2) jest niewykonalne z przyczyn niezależnych od organu wykonującego decyzję o wydaleniu lub od cudzoziemca;

3) mogłoby nastąpić jedynie do kraju, do którego wydanie cudzoziemca jest niedopuszczalne na podstawie orzeczenia sądu o niedopuszczalności wydania cudzoziemca albo na podstawie rozstrzygnięcia Ministra Sprawiedliwości o odmowie jego wydania;

4) miałoby nastąpić z innych przyczyn niż zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa albo bezpieczeństwa i porządku publicznego, a cudzoziemiec jest małżonkiem obywatela polskiego lub cudzoziemca posiadającego zezwolenie na osiedlenie się.

Pobyt tolerowany jest krytykowany, gdyż może być cofnięty ze względu na zagrożenie bezpieczeństwa państwa - ze względu na bezpieczeństwo państwa można w Polsce deportować cudzoziemca do kraju gdzie grożą mu tortury

ad 4) Nie została jeszcze nikomu udzielona. Udzielana jest całym grupom. O jej udzieleniu decyduje Rada Ministrów, przeznacza na to odpowiednie środki. Może trwać maksimum 1 rok z możliwością przedłużenia. Obowiązuje na mocy ustawy z 2003 - jest to więc instytucja nowa. (Art. 106. 1. Cudzoziemcom masowo przybywającym do Rzeczypospolitej Polskiej, którzy opuścili swój kraj pochodzenia lub określony obszar geograficzny, z powodu obcej inwazji, wojny, wojny domowej, konfliktów etnicznych lub rażących naruszeń praw człowieka, można udzielić ochrony czasowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez względu na to, czy ich przybycie miało charakter spontaniczny, czy też było wynikiem pomocy udzielonej im przez Rzeczpospolitą Polską lub społeczność międzynarodową.)

13. Organizacje międzynarodowe.

Podmioty wtórne - (casus Bernadotta - omówiony wyżej - sprawa Egipt kontra ONZ)
Organizacje międzynarodowe dzielą się na:
a) międzyrządowe (posiadają podmiotowość prawnomiędzynarodową)
b) pozarządowe (tzw. NGO)

Przykłady różnych rodzajów organizacji:
ONZ - powszechna o celach ogólnych
UNESCO, WHO - powszechna, wyspecjalizowana
Rada Europy - regionalna, cele ogólne
EWWiS - regionalna, wyspecjalizowana

PRZECZYTAĆ Kartę NZ zwracając uwagę na: organy, głosowania, funkcje, kompetencje, poprawki, cele i zasady!!!

Sekretarze generalni ONZ
Trygve Lie Dag Hammarskjöld U Thant Kurt Waldheim Xavier Peréz de Cuéllar Boutros Boutros-Ghali Kofi Annan	Norwegia Szwecja Birma Austria Peru Egipt Ghana	1946-1953 1953-1961 1961-1971 1972-1981 1982-1991 1992-1996 od 1997

14. Ochrona praw człowieka w systemie ONZ

Z powszechną płaszczyzną ochrony praw człowieka (uniwersalną, globalną) mamy do czynienia w systemie ONZ. Sama Karta NZ odnosi się bardzo pobieżnie do praw człowieka, natomiast dokumentem który należy tutaj wziąć pod uwage jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (10 grudnia 1948 r.)
Jest to jedynie uroczysta deklaracja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, nie posiada mocy wiążącej, jednakże niektóre państwa włączyły jej tekst do konstytucji bądź, zawierają odesłanie do zasad Deklaracji (np. nowa konstytucja Afganistanu).
Amerykańska doktryna stoi na stanowisku, że deklaracja ta jest prawem zwyczajowym, dlatego wiąże erga omnes, nie spotyka się to z aprobatą rodzimej doktryny. Polska przyjęła deklarację po zmianach roku '56. Państwa socjalistyczne nie przyjęły deklaracji ze względu na dwa przepisy:
- prawo do azylu
- prawo do własności
W '48 roku zaczęto prace nad opracowaniem traktatu międzynarodowego. W 1966 roku na forum ONZ w Nowym Jorku przyjęto dwa pakty:
1) Międzynarodowy Pakt Praw Społecznych, Gospodarczych i Kulturalnych
2) Międzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych
Żaden z tych paktów nie zawiera prawa do azylu, ani prawa do własności.
W Pakcie 2) znalazł się art. 12 - prawo do obywatelstwa - każdy je posiada i nikt nie może być go pozbawiony, tak samo jak prawa poruszania się, wyjazdu i powrotu do kraju. Do paktu „cywilnego” przyjęto protokuł dodatkowy na mocy którego można składaćzawiadomienia do Komitetu Praw Człowieka w Genewie (1966 r - 104 sygnatariuszy). Drugi protokół fakultatywny dotyczy zniesienia kary śmierci (przyjęty w 1989 roku - 54 sygnatariuszy), 200 rok protokół dodatkowy o zakazie wykonywania kary śmierci.

Deklaracja + dwa pakty stanowią Kartę Praw Cłowieka. Te dokumenty stanowią uniwersalną podstawę do ochrony praw człowieka

Rodzaje praw człowieka.
* prawa I generacji - domniemanie niewinności, nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege, zakaz tortur, rzetelny proces itp. - prawa kategoryczne, natychmiastowo wykonalne
* prawa II generacji - znajdują się w drugim pakcie, nie nadają się do natychmiastowego wykonania, są to tzw. prawa progresywne.
Obydwa pakty łączy art. 1 - prawo do samostanowienia, które przysługuje tylko i wyłącznie narodom, jest więc to wyjątek od indywidualnego charakteru praw proklamowanych paktami. Obok tego istnieje też prawo każdego państwa do integralności terytorialnej - często sprzeczne (np. Rosja - Czeczenia).

Oprócz ochrony uniwersalnej mamy do czynienia z ochroną szczególną (praw lub grup):
1) Grupy:
- prawa kobiet - konwencja o likwidacji dyskryminacji kobiet z 1979 roku (Komitet ds. kobiet)
- prawa dziecka - konwencja o prawach dziecka z 1989 roku + 2 protokoły: ochrona dzieci w konfliktach zbrojnych (2000 r.) oraz dotyczący sprzedaży dzieci, pornografii i prostytucji (2000 r.)
Konwencję Praw Dziecka opracowywali przede wszystkim Polacy. Jest ona elastyczna - uwzględnia rozwój dziecka od urodzenia do 18 roku życia, nie dotyczy nasciturusa. (art. 3 - wszystkie organy, instytucje powinny działać w jak najlepszym interesie dziecka), konwencja przewiduje składanie raportów przez państwa-strony co 4 lata.
- mniejszości narodowe, etniczne, językowe - nie przyjęto nigdy żadnego aktu międzynarodowego na forum ONZ - istnieje Deklaracja o prawach osób należących do mniejszości etnicznych i językowych z 1992 roku
2) Prawa
- konwencja z 1965 roku o zakazie dyskryminacji rasowej (Komitet ds. dyskryminacji rasowej)
- konwencja z 1984 roku o zakazie stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania (Komitet Przeciwko Torturom)

Wszystkie wymienione powyżej komitety mają siedziby w Genewie. Nie są one sądami, choć mają prawo orzekać odszkodowania. Komitety przyjmujące okresowe raporty to Komitet Praw Dziecka, Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.
Pierwsza z procedur Komitetu Praw Człwieka z 1967 roku zwana procedurą 1235, przewiduje poddanie dorocznie publicznej debacie wniosków członków Komisji o zbadanie niepokojącej sytuacji ochrony praw człowieka w poszczególnych krajach.Procedura 1503 umożliwia pojedynczym osobom lub grupom osób zgłaszania do ONZ przypadków łamania praw człowieka, nawet jeśli nie są one objęte umowami międzynarodowymi.
Rezoulcja Komitetu Praw Człowieka z 1970 roku - przysługuje każdemu człowiekowi i organizacji pozarządowej na łamanie praw człowieka (actio popularis). Mogą być oskarżone tylko państwa, które przyjęły protokoły. Wg. 1503 każd może złożyć zawiadomienie bez względu na to czy państwo uznaje Komitet Praw Człowieka. Korzystne dla obywateli państw niedemokratycznych. Może być ona utajniona. Jest ona jednak mało skuteczna.

15. Regionalna ochrona praw człowieka - Europa

Głównym dokumentem jest Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 roku, ma ona 13 protokołów dodatkowych, Polska nie ratyfikowała 12 i 13.

Artykuł 2  

Prawo do życia

1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego, skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.

2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły:

a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;

b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem,

c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

Artykuł 3  

Zakaz tortur

Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.

Artykuł 5  

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego

1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:

a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd;

b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku;

c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą, lub, jeśli jest to konieczne, w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu;

d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu postawienia go przed właściwym organem;

e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi;

f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby, w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa, lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję.

2. Każdy, kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku poinformowany o przyczynach zatrzymania i o stawianych mu zarzutach.

3. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę.

4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.

5. Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.

Artykuł 6  

Prawo do rzetelnego procesu sądowego

1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.

2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.

3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:

a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;

b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;

c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;

d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;

e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie.

Artykuł 8  

Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego

1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.

Artykuł 14  

Zakaz dyskryminacji

Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.

Artykuł 34  

Skargi indywidualne do ETPCz

Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w Konwencji lub jej protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa.

Protokoły dodatkowe zawierały:
Nr I - Ochrona własności, prawo do nauki, prawo do wolnych wyborów
Nr VI - Zniesienie kary śmierci (nie dotyczy ustawowych regulacji na czas wojny lub okres bezpośredniego zagrożenia wojną)
XIII - Zniesienie kary śmierci w każdych okolicznościach

W 1987 roku przyjęto Europejską Konwencję o zapobieganiu torturom, nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu. Nie zawiera przepisów merytorycznych tylko odwołuje się do art. 3 EKPCz. Tworzy Europejski Komitet dla zapobiegania torturom, nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu.

16. Pokojowe rozstrzyganie sporów.

Początków pokojowego rozstrzygania sporów dopatrujemy się u Cycerona (skubany :), który mówił, że sposobem zwierzęcym jest wojna, a ludzkim mediacja.

1794 rok - pierwsze oddanie sporu do komisji koncyliacyjnej, był to spór w sprawie „traktatu Jay'a” - traktatu o współpracy, handlu i nawigacji pomiędzy USA a UK. Sposoby mediacji:

- kontynentalny (jeden mediator)

- amerykański (więcej mediatorów)
1899 - konferencja Haska - zawarcie konwencji haskiej o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych w 1899 roku. --> powołanie Stałego Trybunału Arbitrażowego ---> 1907 nowelizacja:
Konwencja ma dwie części:

I - dyplomatyczne (niewiążące) sposoby załatwiania sporów

1) negocjacje (rokowania)

2) mediacje (pośrednictwo)

3) dobre usługi - państwo trzecie doprowadza państwo biorące udział do stołu obrad, samo jednak nie bierze udziału w mediacji

4) komisje śledcze - powoływane przez strony sporu, wydają one niewiążący raport

5) komisje koncyliacyjne - po wydaniu raportu podają zalecenie jak może być rozstrzygnięty spór - nie jest ono wiążące

II Arbitraż (wiążące rozstrzyganie sporów)
1) część dotycząca arbitrażu w ogólności (postępowanie bardzo elastyczne, jeżeli sprawa ma trafić do arbitrażu to państwa muszą zawrzeć umowę o arbitraż (zapis na sąd - jaki sąd, forma postępowanie, rodzaj dowodów, osoby mediatorów, charakter wyroku)

2) postępowanie przed Stałym Trybunałem Arbitrażowym (stale działa wyłącznie sekretariat Trybunału (5 os. z Sekretarzem Generalnym). Sprawuje pieczę nad listą sędziów kandydatów na arbitrów - każde z państw może podać max 4 osoby a państwa w sporze mogą z listy wybierać sędziów. Sędziowie podani przez państwo (Polska - 3) tworzą grupy narodowe. Każde z państw w sporze wybiera po 5 arbitrów, a ci superarbitra. Orzeka 11 sędziów, wyrok jest ostateczny, nieodwołalny i niezaskarżalny.

DRUGIM SPOSOEM JEST POSTĘPOWANIE PRZED ONZowskim Międzynarodowym Trybunałe Sprawiedliwości ---> patrz Karta NZ i statut MTS

17. Prawo wojny

W prawie międzynarodowym nie ma wojny, są konflity zbrojne. Kiedyś ius ad bellum <prawo do wojny> było oznaką suwerenności. Od końca XIX wieku zaczęto je ograniczać wskazując że państwa nie musza zawsze uciekać się do wojny. Po I wojnie uzależniono użycie siły od decyzji Rady Ligi Narodów. W 1928 roku na konferencji w Paryżu przyjęto Pakt Brianda-Kellogga (pakt o wyrzeczeniu się wojny). Składa się z 3 artykułów, państwa wyrzekły się wojny uważając ją za zbrodnię. Pakt stanowił uzasadnienie oskarżenia zbrodniarzy wojennych. Mówimy o prawie w wojnie (wojennym) - ius in bello, składa się z dwóch aspektów:

1) sposób prowadzenia wojny (prawo haskie) - nie wolno napadać na szpitale itp - tzw regulamin wojny lądowej

2) prawo genewskie - prawo humanitarne, nazwa bierze się od konwencji genewskich z 1864 roku - rok wcześniej powstał Komitet Czerwonego Krzyża.

1949 rok - 4 konwencje genewskie:

- o ochronie chorych i rannych w wojnie lądowej

- o ochronie chorych i rannych rozbitków w wojnie morskiej

- o traktowaniu jeńców wojennnch

- o ochronie ludności cywilen w czasie konfliktu zbrojnego

1977 - przyjęto dwa protokoły dodatkowe:

- I dotyczy międzynarodowych konfliktów zbrojnyich i rozszerza zakres ochrony

- II dotyczy konfiktów o charakterze wewnętrznym (domowym);

Protokół II i konwencje dają duże uprawnienia Międzynarodowemu Czerwonemu Krzyżowi.

Najważniejszy jest art. 3 - taki sam we wszystkich konwencjach - tzw. minikonwencja, stanowi, że nikt nie może być arbitralnie pozbawiony życia, zakaz tortur, prawo do religii, leczenie rannych, z chwilą zabrania i leczenia rannego przestaje być żołnierzem, należy go traktować jak własnego obywatela. „Wojna to stosunek państwa do państwa, a nie człowieka do człowieka” - Portalis

Do prawa genewskiego zaliczamy też:

- konwencje o ochronie zabytków w czasie konfliktu zbrojnego, Haga 1954

- konwencje o zapobieganiu stosowania, produkowania i składowania min przeciwpiechotnych, Ottawa 1997

3) według niektórych można wyróżnić trzecią kategorię (aspekt) - prawo norymberskie - do karania zbrodniarzy wojennych

8 sierpnia 1954 - porozumienie londyńskie między 4 mocarstwami w sprawie karania i ścigania głównych sprawców przestępstw wojennych państw Osi oraz statut MTW, który sądził w sprawach:
1) zbrodnie przeciwko pokojowi

2) zbrodnie wojenne

3) zbrodnie przeciwko ludzkości

Mógł orzec karę więzienia, dożywocie i karę śmierci.

Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 roku uznana przez MTS za prawo zwyczajowe (nie można składać zastrzeżeń) --> zobowiązuje państwa do ścigania ludobójstwa (genocydu).

18. Trybunały międzynarodowe.

profesor Płachta wyróżnia 4 rodzaje trybunałów:

1) typu norymberskiego (po konflikcie)

2) ad hoc

3) mieszany

4) stały

ad 1) MTW, Trybunał Tokijski, Trybunał dla byłej Jugosławii [powołany decyzją Rady Bezpieczeństwa], Trybunał dla Rwandy [powołany decyzją Rady Bezpieczeństwa]

ad 2) Miał być powołany do osądzenia cesarza Wilhelma II ale nie wyszło (a może do osądzenia Saddama powołano taki?)

ad 3) Sędziowie międzynarodowi + krajowi - np. dla zbrodni popełnionych w Kamobodży, ... Sierra Leone

ad 4) W 1998 powołano i przyjęto statut Międzynarodowego Trybunału Karnego - wszedł w życie 1 VIII 2002 roku, w lutym 2003 powołano sędziów. W marcu 2003 rozpoczął działalność. Powstał na mocy traktatu, jest to organ międzynarodowy. Jurysdykcja MTK obejmuje ściganie najcięższych przestępstw, ma charakter komplementarny, nie zastępuje ścigania krajowego. Jest to organ niezależny od państw ONZ. MTS uzyskał podmiotowość prawno-międzynarodową. Ma prawo zawierać umowy o dostarczanie osób podejrzanych o popełnienie zbrodni. Do statutu dołączone są „reguły interpretacyjne”, „reguły procesowe i dowodowe” oraz „elementy definicji zbrodni”.

Organy:
- Prezydium

- Wydział Przygotowawczy

- Wydział Orzekający

- Wydział Odwoławczy

- z wydziałem śledczym współpracuje urząd prokuratora

- sekretariat

Siedziba w Hadze. Jest 18 sędziów, w ramach sekretariatu działa biuro ochrony świadków i pokrzywdzonych.

Kognicja:

1) ludobójstwo

2) zbrodnie wojenne

3) zbrodnie przeciwko ludzkości

4) zbrodnia agresji.

Kary: pozbawienie wolności do 30 lat, dożywocie, grzywna

---