WYKŁAD 1 – 7.X.2004

5,0 z ćwiczeń zwalnia z egzaminu

LITERATURA:

- Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides – “Prawo międzynarodowe publiczne” (wyd. VI- VIII)

EGZAMIN

Pierwszy termin (podstawowy) będzie pisemny:

1. 10 pytań otwartych (0-10 pts za każde), do zaliczenia 67%

2. 20 pytań do uzupełnienia

Prawo międzynarodowe publiczne (PMPubl.) wymaga znajomości szczegółów i jest zmienne. Powstało w toku długiej ewolucji. PMPubl. nowożytne bierze swój początek w połowie XVII wieku. W latach następnych ulepszano je z powodów politycznych i interpretacyjnych (jak?, kto? Jaki jest skutek?). Np. działania USA i NATO w Kosowie (03.-06.1999) czy interwencja w Iraku (03.2003) były z punktu widzenia PMP nielegalne. Można szukać przyczyny w obronie praw człowieka, mniejszości etnicznych czy, jak w przypadku Iraku, że była to tzw. “interwencja wyprzedzająca”. Art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych mówi o prawie do samoobrony. Państwa mogą nadużywać tego prawa. Istnieje bowiem dysproporcja środków, którymi dysponują państwa, zaś PMP nie określa środków do korzystania z art. 51, daje tylko wskazówki do jego wykorzystania. Od lat 50. XX wieku dominuje w prawie słowo pisane, zaś w PM dominował zwyczaj. Konwencje wiedeńskie skodyfikowały PM. Zwyczaje PM obowiązują nadal, lecz zostały uzupełnione kodyfikacją.

OBSZAR POD JURYSDYKCJĄ KRAJU

Toczą się spory jak wysoko “w górę” sięga suwerenność państwa, bowiem samolot na przelot nad terytorium innego państwa musi mieć na niego zgodę, zaś wahadłowce i inne statki kosmiczne już nie… Problem dotyczy ewentualnych komercyjnych lotów kosmicznych, bowiem sfera kosmiczna to dobro wspólne.

SUWERENNOŚĆ PAŃSTWA

Według XIX-wiecznych koncepcji różniła się od współcześnie obowiązujących. Dochodzimy tu do problemu działań integracyjnych (integracja- to rezygnacja z pewnych suwerenności w zamian za określone korzyści). Czy suwerenność integracyjna zastąpi państwową? Czy “super-państwo” zastąpi Państwo?

PRAWO MIĘDZYNARODOWE

W strukturach ONZ mamy obecnie 192 państwa. Państwo zaś musi spełniać 3 podstawowe warunki. Musi posiadać czynniki ludzki, terytorialny, władzy najwyższej. Np. Polska w czasie II wojny światowej pozbawiona była czynnika ludzkiego i terytorialnego, które były pod okupacją. Częściowo brakowało tych elementów, zaś czynnik władzy najwyższej był obecny w postaci rządu na obczyźnie.

KAPITULACJA BEZWARUNKOWA to, zgodnie z definicją, zdanie się na łaskę i niełaskę zwycięzcy. Po II w. św. Niemcy zdały się na tę łaskę. Między 8.05.1945 a IX/X 1949 Niemcy nie miały rządu (władzy najwyższej), który zastępowany był przez Sojuszniczą Radę Kontroli, lecz naród istniał, tyle że objęty był kwarantanną. We IX.1949 powstał NRF, a 7.X.1949 – NRD i do zjednoczenia 3.X.199o istniały dwa suwerenne państwa niemieckie.

Osoby fizyczne i prawne z jednego kraju wchodzą w kontakt z osobami fizycznymi innych państw, które posiadają znaczną funkcję zewnętrzną. Występuje sprzężenie zwrotne: polityka wewnętrzna jest taka jak polityka zagraniczna, a polityka zagraniczna – jak polityka wewnętrzna. Państwa utrzymują ze sobą różnego rodzaju stosunki. Stanowią one fundament współpracy międzynarodowej (sojusze czy też antypatie). W historii nigdy nie było kraju w pełni izolacjonistycznego (np. ChRL końcem lat 60. XX w.), bowiem ta autarkia kończyła się fiaskiem. Na arenie międzynarodowej nie można być w pełni samodzielnym, dlatego też występuje współzależność państw. Do nawiązania, utrzymywania/ podtrzymywania, rozwijania stosunków międzynarodowych konieczne są określone normy postępowania.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE jest zespołem norm regulujących stosunki między państwami; podmiotami są PAŃSTWA, zaś funkcją – regulowanie stosunków międzypaństwowych. Obecnie występują także inne podmioty, jak organizacje międzynarodowe czy narody starające się o niepodległość. Przez utrzymywanie stosunków międzynarodowych tworzy się SIATKA państw, narodów zdolnych do samostanowienia. Podzielone są zdania co do pełnej zdolności samostanowienia organizacji:

1. całkowicie niezależne

2. uzależnione od uregulowań wewnętrznych

WSPÓŁCZESNE PRAWO MIĘDZYNARODOWE jest zespołem norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu, nie tylko stosunki międzypaństwowe, lecz także między państwami a innymi podmiotami, bądź między tymi podmiotami; reguluje stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i niepodlegającymi wspólnej władzy państwowej podmiotami.

PM reguluje głównie stosunki międzypaństwowe, do czego odnosi się większość umów. Dzisiejsza społeczność międzynarodowa jest w większości społecznością państw.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE jest tak naprawdę prawem wewnętrznym poszczególnych państw (w Polsce od 1965) – jest to zespół norm, których zadaniem jest wskazanie określonego systemu prawnego (własnego, obcego państwa), właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej lub majątkowej. Istnienie spowodowane jest stosunkami cywilnymi. Rodzinnymi, prawem pracy, czyli występowaniem “obcego elementu”. Służy w tzw. “bezpośrednim stosowaniu” (np. adopcja czy alimenty międzynarodowe, praca zagranicą). Poza nazwą z PMPubl. nie łączy się w żadnym elemencie. PMPryw. wskazuje konkretne sytuacje czy rozstrzygnięcia.

NAZWA PMPubl. (w Polsce często używa się miana PRAWO NARODÓW, którego użyto już w tekście Konstytucji 3 maja 1791) wywodzi się z łacińskiego ius gentium, które w Imperium Rzymskim było prawem cudzoziemców, regulującym stosunki między nimi a Rzymianami. Termin ius intergentium został wprowadzony w XVII w. przez Richarda ZOUCHE, a w Wielkiej Brytanii wprowadził go Jeremy BENTHAM w wieku XVIII. W PM słowo naród jest synonimem państwa.

FUNKCJE, PRZEDMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

1. UTRZYMYWANIE MIĘDZYNARODOWEGO POKOJU I BEZPIECZEŃSTWA- co jest priorytetem

2. ZAPEWNIENIE POKOJOWEGO WSPÓŁISTNIENIA PAŃSTW

3. ZAPEWNIENIE ROZWOJU STOSUNKÓW SPOŁECZNO- GOSPODARCZYCH

4. WYRÓWNANIE DYSPROPORCJI GOSPODARCZYCH

5. REGULOWANIE STOSUNKÓW ZEWNĘTRZNYCH PAŃSTW

1. określa sytuację państwa w społeczności międzynarodowej, prawa zasadnicze państw, istotę państwa we wspólnocie międzynarodowej

2. określa ogólne zasady postępowania państw we wzajemnych stosunkach- zasada nieagresji, nakaz pokojowego rozwiązywania sporów

3. reguluje konkretne stosunki między krajami (zobowiązania sojusznicze, przyrzeczenie neutralności, pomoc gospodarczą)

4. ustala formy wzajemnych stosunków (np. prawo dyplomatyczne i konsularne; międzywojenny zwyczaj odpowiedzi salwą z baterii helskiej im. H. Laskowskiego na salwę płynącego do portu Gdynia- Oksywie okrętu wojennego innego państwa)

5. reguluje zasięg władzy terytorialnej poszczególnych państw (np. granice i ich delimitacja, stosunki graniczne)

6. ustala reguły postępowania na obszarach niepodlegających niczyjej kontroli (np. “pełne morze”, kosmos)

6. REGULUJE PRZESTRZEGANIE UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH W PRAWIE WEWNĘTRZNYM (NP. IMMUNITETY DYPLOMATYCZNE)

7. ODDZAIŁUJE NA STOSUNKI WEWNĘTRZNE PAŃSTW- normy międzynarodowe nie regulują tych stosunków, np. kraj zobowiązuje się do przestrzegania praw człowieka (wykonywanie tych zobowiązań nazywane jest implementacją)

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PRAWA MIEDZYNARODOWEGO

1. SPOSÓB TWORZENIA- brak ustawodawcy

2. STOSOWANIE PRZYMUSU W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM – nie jest to jednak przymus siłowy

3. BRAK OBOWIĄZKOWEGO SĄDOWNICTWA MIĘDZYNARODOWEGO

4. STOSOWANIE PRAWA I JEGO MOC WIĄŻĄCA

Kraje stosujące PM są równe wobec niego i wzajemnie niezależne. Twórcy Ligi narodów, a później ONZ uznali, iż część państw ma większy wpływ na bezpieczeństwo międzynarodowe, stąd też utworzono odpowiednio: Radę Ligi Narodów i Radę Bezpieczeństwa ONZ (5. stałych i 10. zmiennych członków), co przeczyło zasadzie równości (1 kraj- 1 głos). Odrębność państw, tzn. iż kraje stosujące PM nie mają nad sobą żadnej władzy. Nie ma bowiem żadnego rządu światowego czy rady światowej, a ONZ jest tylko organizacją… Społeczność międzynarodowa jest różna od społeczności wewnątrzpaństwowej, gdyż tworzona jest przez państwa będące podmiotami PM, a państwo musi się zgodzić, aby norma obowiązywała na jego terytorium (zgoda pisemna, ustna, uściskiem dłoni).

AD. 1 Prawo tworzone jest:

a) niesformalizowane

b) zdecentralizowane

Jest ono PARTYKULARNE. Normy prawa wewnętrznego są powszechne, a w PM obok norm powszechnych występują także normy partykularne, wiążące strony konkretnej umowy.

WYKŁAD 2 – 14.X.2004

PM nie ma ustawodawcy, tworzy je grupa suwerennych i niezależnych państw.

AD. 2

W PM brak jest zorganizowanego aparatu przymusu. Wygląda to inaczej niż w prawie wewnętrznym, gdzie występuje scentralizowany aparat przymusu. W PM realizowany jest odmiennie niż w prawie wewnętrznym. Państwa mogą występować w obronie naruszonego prawa. Mogą korzystać z dopuszczalnych i uznanych przez PM środków. Dzisiaj jest nieco odmienna sytuacja, ponieważ wojna kiedyś dopuszczana, dziś jest nielegalna z punktu widzenia PM. Mimo zakazu wojny, podejmowane są próby wytworzenia międzynarodowego aparatu przymusu, choć tylko niektóre kraje są za scentralizowanym aparatem przymusu. Do czasów Ligi Narodów (1919) nie było żadnej zorganizowanej formy przymusu. Podejmowały go indywidualne państwa.

Liga Narodów była próbą stworzenia sformalizowanego międzynarodowego aparatu przymusu. Dziś jedyną organizacją, która ma prawo sankcji i przymusu jest ONZ. Działa tu system Narodów Zjednoczonych (organizacje wyspecjalizowane, sądownictwo międzynarodowe), zaś Rada Bezpieczeństwa ONZ decyduje o użyciu siły. Artykuł 51 Karty Narodów Zjednoczonych (KNZ), wymienia jeden przypadku, w którym dozwolone jest użycie siły- obrona indywidualna lub zbiorowa. Na podstawie decyzji RB, ONZ może zastosować sankcje wobec państwa, które:

a) doprowadziło do zagrożenia pokoju

b) doprowadziło do naruszenia pokoju

c) dopuściło się aktu agresji

ONZ może stosować sankcje tylko w celu obrony pokoju i w celu jego przywrócenia. Prawo stosowania przymusu objawia się w każdym przejawie pogwałcenia PM

Sankcje w PM

a) natury psychologicznej- stwierdzenie naruszenia prawa, napiętnowanie państwa, które naruszyło prawo przez inne państwo lub ich grupę (różne są oświadczenia potępiające, np. przez sąsiada czy sojusznika)

b) natury odwetowej- stosowane odwetowo przez pokrzywdzonego lub zbiorowo (czyli przy udziale innych państw); są to retorsje i represalia

c) zorganizowane- stosowane w majestacie prawa przez właściwy organ międzynarodowy; mogą być organizacyjne (np. wykluczenie ZSRR z LN w XI.1939), gospodarcze, polityczne lub zorganizowane sankcje wojskowe.

Wtedy, kiedy nie było aparatu przymusu, to część badaczy odmawiała PM charakteru prawa. Był to niesłuszny tok rozumowania. W stosowaniu aparatu przymusu organizacje międzynarodowe nigdy nie były tak sprawne, jak poszczególne państwa. Rzecz bowiem nie polega na karaniu, lecz raczej na wykrywaniu przestępstw i ich zapobieganiu (prewencja). W PM bezsporne jest ustalenie sprawcy, prowodyra czynu, a później wymierza się karę. Często sankcja psychologiczna jest nieskuteczna. Trzeba też mierzyć siłę na zamiary. ONZ może stosować sankcje tylko w trzech w/w sytuacjach, a i tak nie czyni tego skutecznie.

Aparat przymusu jest problemem społeczności międzynarodowej, zwłaszcza teraz kiedy pojawia się problem „uderzenia wyprzedzającego”.

AD. 3

Państwo może, ale nie musi stanąć przed sądem międzynarodowym. Wewnątrz państwa problem nie istnieje, gdyż przed sądem wewnętrznym trzeba stanąć. Przez wieki nie było sądownictwa międzynarodowego. Doraźnie powstawały sądy arbitrażowe. Obecnie, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze jest głównym organem sądownictwa międzynarodowego państw.

Sądy międzynarodowe nie mają kompetencji obowiązkowych, muszą się opierać na zgodzie państw, które może oddać możliwość sądzenia wszystkich sporów, bądź tylko pewnej ich kategorii (np. o odszkodowanie), co wynika najczęściej z umów międzynarodowych. Kraje korzystają z zasad suwerenności. Kraje niechętnie poddają się sądownictwu międzynarodowemu. Wolą negocjować ze sobą w myśl zasady: „lepsze najgorsze porozumienie, niż najlepszy wyrok”.

Z chwilą, kiedy kompetencje sądów międzynarodowych są uznane, to wyrok takiego sądu jest bezwzględnie obowiązujący i nie można się uchylić od jego wykonania.

AD. 4

Cechy PM powodowały dalsze dyskusje nad jego zasadniczością. Jeśli mówi się, że PM jest nieskuteczne, to trzeba podać fakty na potwierdzenie tego stwierdzenia. Zdecydowana większość państw przestrzega PM, choć mniejszość je łamie (naruszenie nietykalności ambasady USA w Teheranie było głośne i bezprawne, nie wspomina się zaś o przestrzeganiu tego prawa).

PM jest psute przez politykę i polityków stosujących je instrumentalnie.

PM jest prawem, a głównym argumentem za tym przemawiającym jest to, że wszystkie państwa uznają PM za prawo i uznają jego moc wiążącą.

Występuje spór odnośnie relacji PM, a prawo wewnętrzne. Sformułowano dwie teorie:

a) monistyczną – PMPubl. i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny, w którym normy są względem siebie hierarchiczne

- monizm z prymatem prawa wewnętrznego (szkoła niemiecka pod kierownictwem Hegla)

- monizm z prymatem PM (szkoła wiedeńska)

b) dualistyczną – PMPubl. I prawo wewnętrzne, to nie tylko dwie odrębne gałęzie prawa, lecz także dwa odrębne systemy prawa.

Lizotti (?) twierdzi, że PM nie można wyprowadzić z prawa wewnętrznego, i na odwrót. W rzeczywistości istnieje granica kompromisu między PM a prawem publicznym. Pewne elementy z PM są inkorporowane do prawa wewnętrznego, a umowy czasem wynikają z sytuacji gospodarczej. Ruch i oddziaływanie tych praw jest dwustronne.

PERIODYZACJA HISTORII PM

Początkiem nowożytnego PM był Pokój Westfalski z 1648 roku, który oddziela PM od prawa starożytnego, które nie tworzyło pewnego rodzaju norm, łącząc się często z elementami sakralnymi. W starożytności pojawiają się umowy międzynarodowe i posłowie, dopuszczano wojnę, pojawiają się związki państw- Grecja. Na gruzach Rzymu panował chaos. W Średniowieczu charakterystyczną była piramida feudalna. Władza polityczna była podzielona, ukształtowało się wiele norm, choć nie tworzyły one odrębnego działu. Od czasów Średniowiecza zaczynają się pojawiać instytucje prawa antywojennego (Kościół wprowadził- „treuga Dei”- pokoje Boże). Zaś kiedy nie walczono zawierano liczne umowy obwarowywane przysięgą. Dodatkową gwarancją byli zakładnicy czy zastaw. Rozwijała się instytucja poselstwa, pojawił się konsulat w celu ochrony obrotu towarowego i osobowego. Zaczęła się także tworzyć chrześcijańska irrenologia (nauka o pokoju). W XV/XVI wieku kształtowała się zasada suwerenności władzy państwowej (która była personifikowana), która stała się podstawową zasadą PM. Wielkie odkrycia geograficzne rozwijały PM- powstało prawo morza i prawo żeglugi, a istotną kwestią był podbój Nowego Świata (pojawiła się instytucja efektywności?). w XVI wieku rozpowszechniła się instytucja stałych posłów, co pociągnęło za sobą rozwój prawa dyplomatycznego. Rozwinęła się instytucja konsula, który stracił jurysdykcję nad obywatelami, a miał bronić interesów państwa. Po wojnach zawierano traktaty pokojowe (w 1648 ustalono nowy porządek świata).po 1648 przełomem była Wielka Rewolucja Francuska i próba przerzucenia suwerenności z władcy na naród, który jest nośnikiem i depozytariuszem suwerenności. Regresem w tym procesie było powstanie Świętego Przymierza, które tamowało rozwój PM w XIX wieku. W tymże wieku następuje duża eksploatacja kolonii i tworzą się państwa Ameryki łacińskiej. PM, zwane dotąd europejskim, stało się „prawem cywilizowanych narodów”. W okresie rozwoju kapitalizmu wolnorynkowego powstały klasyczne traktaty oparte handlowe oparte o klauzulę najwyższego uprzywilejowania (niedyskryminowanie partnera). W XIX wieku odnośnie krajów Bliskiego i Dalekiego Wschodu stosowano umowy nierównoprawne, dające przywileje tylko jednej stronie (prekursor umów kapitulacyjnych). Pierwsze wielostronne umowy dotyczą ius in bello. Rok 1856 przyniósł zniesienie korsarstwa. Podjęto się humanitaryzacji wojny (z inicjatywy Henri Dunanta, na mocy konwencji genewskiej powołano Międzynarodowy Czerwony Krzyż) na przełomie XIX i XX wieku usankcjonowany był podział świata na strefy wpływów oraz powstawały nowe wielostronne sojusze(Ententa Cordial vs. Trójprzymierze) w czasie I w. św. Prowadzono humanitaryzację walki, los jeńców podporządkowano prawu, regulowano sposoby walki powietrznej. W okresie XX-lecia międzywojennego tworzą się pierwsze organizacje międzynarodowe, wykształciła się praktyka konferencji międzynarodowych, a rozwój prawa następował dzięki pracom Ligi Narodów (zakaz wojny agresywnej- 28.VIII.1928- Pakt Brianda- Kelloga; wszedł w życie w 1929). Pakt Brianda- Kelloga jako pierwszy potępił wojnę agresywną. Od tego momentu wojna agresywna była naruszeniem PM. Spowodował on również powstanie pojęcia „zbrodni przeciwko ludzkości” i instytucji zdolnych do sądzenia. W czasie II w. św. podpisano Kartę Atlantycką (14.VIII.1941), na mocy której powołano później ONZ. Po II w. św. świat miał podstawowe dwa cele: likwidacja skutków wojny i regulacja świata oraz powstanie ONZ i jej praktyczne działanie. Załamał się system kolonialny. Świat dzielono na 3 części:

I Świat – kapitalistyczne kraje Europy Zachodniej, USA, Kanada, Australia

II Świat – kraje socjalistyczne

III Świat – reszta

PM usankcjonowało istniejący układ się. Po II w. św. było ono stale udoskonalane (np. w 1918 wojna była całkowicie legalna, a obecnie jest całkowicie nie legalna).

WYKŁAD 3 – 21.X.2004

Temat: ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Umowy międzynarodowe dokładnie omówione w podręczniku.

Termin „źródła prawa międzynarodowego” ma różne znaczenia:

1) źródła PM w znaczeniu materialnym – zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm PM, tj. współpraca, współzawodnictwo w wyniku interesów (także sprzecznych) doprowadziły do powstania PM

2) źródła PM w znaczeniu formalnym – to formy, w których tworzone są normy PM; przejawia się w nich wola państw (i organizacji); należą do nich umowa międzynarodowa i zwyczaj

3) źródła PM w znaczeniu poznawczym – najczęściej są to zbiory dokumentów, z których czerpiemy wiedzę (państwa są obowiązane do rejestracji umów, opis praktyki państw w zakresie SM)

Na wykładzie termin rozumiany będzie głównie w znaczeniu formalnym, gdyż w tej formie wszedł do języka prawniczego i jest używany w dokumentach.

Artykuł 38 statutu MTSu ma pomóc w zrozumieniu źródeł:

1. Trybunał, którego zadaniem jest rozstrzygać przedłożone mu sprawy zgodnie z prawem międzynarodowym, stosuje:

1. umowy międzynarodowe, bądź ogólne, bądź partykularne ustanowione(?) normy wyraźnie uznawane przez państwa spór współwiodące

2. zwyczaj międzynarodowy jako dowód powszechnej praktyki przyjętej jako prawo

3. ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane

4. zastrzeżeniem postanowień artykułu 59 statutu MTS wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa międzynarodowego różnych narodów jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawa.

Z punktu widzenia formalnego artykuł 38 wymienia niektóre źródła, gdyż wyroki mogą się pokrywać z PM. Nie musi być ten artykuł uznany za wyczerpujące źródła PM, a z drugiej strony nie wszystkie podpunkty muszą być podstawą wyrokowania. Podstawą wyrokowania jest umowa i zwyczaj.

Ad c) – dziś formułowany byłby nieco inaczej (brak podziału na „naszych” i „dzikich”). Samo sformułowanie i interpretacja wskazuje, że chodzi o prawo ogólne (brak jakiegokolwiek przymiotnika). Chodzi o generalne zasady prawa. Ogólne zasady prawa mieszczą się w umowach międzynarodowych i zwyczaju, więc wtedy „ogólne zasady” byłyby niepotrzebne. Dlatego też termin „ogólne zasady prawa” odnosi się do wspólnych wszystkim systemom prawa zasad prawa wewnętrznego.

Teorie źródeł PM

1. pozytywistyczne (woluntarystyczne) – źródłem jest uzgodniona wola państw, wyrażona wyraźnie lub milcząco; D. Ancelotto)

2. naturalistyczne (obiektywistyczne) – główni przedstawiciele: Vicher, Scully; źródła są niezależne od woli państw (przyrodzony porządek rzeczy); formalne źródła PM (umowa, zwyczaj) to sposoby stwierdzenia źródeł prawa, a nie ich tworzenia

Racja jest u pozytywistów, gdyż racją jest „uzgodniona wola państw”, które są ustawodawcami PM. Wielu autorów twierdzi, że poza wolą państw mogą występować inne czynniki nań wpływające.

WSPÓŁCZEŚNIE uważa się, że źródłem PM są głównie umowa międzynarodowa i zwyczaj międzynarodowy, co potwierdza konwencja genewsko o … . PM reguluje głównie stosunki między państwami, które związane są umowami, na które się zgodziły (czasem nawet w sposób dorozumiany). Występuje immanentny związek między wolą a zgodą.

Formy wyrażania zgody (tworzenia PM):

1. umowa międzynarodowa – wyrażana expresis verbis

2. zwyczaj międzynarodowy – w sposób milczący

Czasem przyjmuje się, że nie wszystkie umowy międzynarodowe są źródłami. Umowy dzielimy na:

1. prawotwórcze - (umowa- ustawa)

2. kontraktowe

Źródłem są tylko umowy prawotwórcze. Jest to próba analogii do prawa wewnętrznego, gdzie ustawy tworzą państwa, a reszta to umowy stron. Kontrakty tworzące prawa i obowiązki stron muszą być zawierane zgodnie z ustawami i im podporządkowane (w tym konstytucji)- np. kontrakt o dostawę niewolników jest nielegalny i niezgodny z prawem wewnętrznym. Podział na umowy prawotwórcze i kontraktowe nie mają pokrycia w rzeczywistości, bo umowy zawierają państwa, a umowa zawierana jest zarówno ustawą, jak i kontraktem. Umowy wiążą tylko strony, które je zawarły (sformalizowane zawarcie, wykonywanie, przestrzeganie), dlatego uważa się wszystkie umowy za prawotwórcze.

Czy źródłem PM mogą być ustawy niektórych organizacji międzynarodowych? Np. uchwały organizacji międzynarodowych mogą wiązać ją samą, bo sama tworzy przepisy, które ją obowiązują. Czy mogą tworzyć normy wiążące „nie- członków”? Niektóre uchwały organizacji międzynarodowych mają charakter prawotwórczy. Rzadko organizacje międzynarodowe są uprawnione do tworzenia norm wiążących kraje nie będące członkami danej organizacji. Fundamentem na to jest znów ZGODA, którą państwa wyrażą mając w tym jakiś interes.

Współudział organizacji międzynarodowych w tworzeniu prawa przez państwa.

Międzynarodowa Organizacja Pracy uchwala konwencje, które po odpowiedniej ratyfikacji stają się obowiązujące. Początkowo są one tylko projektem, więc nie są źródłem. Dopiero po uchwaleniu i ratyfikacji są wiążące (po uzyskaniu wyraźnej akceptacji państw).

ŚRODKI POMOCNICZE W ORZEKANIU

Środki pomocnicze (judykatura- orzecznictwo, doktryna- nauka PM) nie są źródłami PM (choć mogą nimi być w niektórych krajach). Nie są źródłami dlatego, iż nie są źródłami wyrażania woli państw. Mogą być pomocniczymi środkami stwierdzania norm PM (opierając się na judykaturze można dojść do normy- potwierdzić jej istnienie). Sądy przyczynić się mogą do uściślenia PM. Nauka zaś może pośrednio wpływać na tworzenie PM, bowiem ma ona badać treść (co jest? co obowiązuje?) i analizować budowę. Z tego zaś buduje normy, które obowiązują. Opracowuje postulowane normy PM, proponując kierunki zmian. Twórcza rola nauki polega na inspirowaniu i wpływaniu na postępowanie państw, a przez to pośrednio na normy. To wpływa na PM w ogóle i pomaga stwierdzić czy; norma istnieje, jaka jest jej konkretna treść, zakres obowiązywania i jej konsekwencje prawne.

TWORZENIE NORM PM PRZEZ ZWYCZAJ

Zwyczaj, pomimo kodyfikacji, nie przestał istnieć. Istnieje równolegle prawo umów i zwyczajowe. Przy wątpliwościach pomaga zwyczaj. Artykuł 38 statutu MTS, ustęp 1, litera c nakazuje stosowanie zwyczaju, który przez wieki był kwintesencją PM (z niego wykształciło się prawo morza pełnego, nietykalność posłów itp.)

Zwyczaj należy odróżnić od:

a) zasady słuszności (rozstrzygnięcie am aequo et bono) – zwyczaj zdecydowanie zachowuje charakter normatywny, a słuszność jest elementem o charakterze poza prawnym (wg statutu MTSu); rozstrzygnięcie w oparciu o zasadę słuszności możliwe jest tylko i wyłącznie z upoważnienia stron (wtedy sąd orzeka zgodnie z własnym poczuciem sprawiedliwości)- dotąd się to nie zdarzyło…; kilka razy odwoływano się do związku słuszności i sprawiedliwości a zwyczajem (np. odnośnie szelfu kontynentalnego z 1968); stosowanie prawa nie może bowiem prowadzić do skutków nieracjonalnych i niesprawiedliwych.

b) zwykłej praktyki (usus) – sama praktyka nie może prowadzić do powstania norm prawa zwyczajowego, bo musi jej towarzyszyć przeświadczenie o mocy obowiązującej danej normy postępowania; określone zachowania mogą być powszechnie przestrzegane, nawet jeśli nie są obwarowane sankcją (odnośnie szelfu kontynentalnego); są przestrzegane w niezmiennej formie z powodu grzeczności, tradycji, słuszności, pomimo braku sankcji; najczęściej stosowane w prawie morza (zwyczaj salutowania bandery okrętu wojennego przez okręty handlowe- zwyczaj, lecz bez sankcji)

ROZRÓŻNIENIE MIĘDZY IUS COGENS A PRAWEM ZWYCZAJOWYM

Normy ius cogens (bezwzględnie obowiązujące) nie mogą być zmienione i uchylone w umowach inaczej jak za zgodą wszystkich:

a) pacta sunt servanda

b) rebus sixtansibus (zasada zmiennych okoliczności)

c) zasada słuszności

Podobnie jak normy powszechnego PM, ius cogens muszą być normami zwyczajowymi. Poddane są testowi całej społeczności prawnej. Derogacja ius cogens jest prawnie nieważna

Normy prawa zwyczajowego mogą być zmieniane:

1) przez umowy między państwami

2) nowe normy zwyczajowe (uniwersalne, regionalne, lokalne)

Po kodyfikacji PM jesteśmy świadkami renesansu PM (bowiem w SM uczestniczy dużo państw, niechęć do umów międzynarodowych wcześniej wyłączonych z regulacji, brak pewności obrotu prawnego). Zwyczaj jest bowiem równorzędnym źródłem PM.

Definicje PM dawniej obejmowały 2 elementy. Obecnie najczęściej stosowana jest definicja Marka Hudsona, który zaproponował Komisji Prawa Międzynarodowego w 1950 ułatwienie odczytywania dowodów na rzecz istnienia prawa zwyczajowego. Hudson wyróżnia 4 elementy definicji zwyczaju:

a) zgodna praktyka pewnej liczby państw odnośnie do danego typu sytuacji należącej do domeny SM

b) ciągłość lub powtarzalność praktyki w znaczącym okresie czasu

c) koncepcja, że praktyka jest wymagana lub zgodna z przeważającym PM

d) musi istnieć powszechna, milcząca akceptacja tej praktyki przez inne państwa

Ostatecznie KPM skreśliła tę definicję ze względu na nieostrość sformułowań. Definicja odkreśla konieczność elementu materialnego (praktyka państwa) połączonego z elementem psychologicznym (poczucie obowiązku stosowania się do sposobu postępowania określonego daną normą). Wymóg ten podkreślono wielokrotnie (np. STSM, który po 1945 przekształcił się MTS).

Łatwiej jest stwierdzić praktykę. Winna ona być międzynarodowa (np. oficjalne oświadczenia wydane przez organ władny do reprezentowania państwa- głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych) i wewnętrzna. Dotyczy to umów bi- i multilateralnych, wyroków sądów, trybunałów, komisji arbitrażowych, dokumentów politycznych, oświadczeń formalnych organizacji międzynarodowych

Ustawodawstwo wewnętrzne idzie w parze z praktyką. W orzecznictwie MTSu przyjmuje się, że rozstrzygają oficjalne oświadczenia państw (prymat oświadczenia).

Charakter prawotwórczy ma praktyka organizacji międzynarodowych odnośnie PM i prawa wewnętrznego tych organizacji (są generalnie wiążące państwa członkowskie).

Polityka tworząca prawo zwyczajowe winna być:

a) spójna

b) stała (regularna)

c) jednolita

Ten wymóg pojawiał się wielokrotnie w orzecznictwie haskim. Norma zwyczajowa jest uogólnieniem praktyki, więc nigdy nie będzie tak ścisła, jak normy prawa traktatowego (verba norat scripte manet). Jeśli pojawią się wątpliwości, to bada się jednolitość zachowań praktyki. Do niedawna mówiono, iż praktyka winna być do niepamiętnych czasów. Obecnie mówi się już tylko o znaczącym okresie czasu (np. deklaracja Trumana o zasobach morskich na szelfie państwa nadmorskiego, która doprowadziła do powstania normy zwyczajowej).

Praktyka powszechna:

a) z udziałem wszystkich (bądź prawie wszystkich)

b) z udziałem bezpośrednio zainteresowanych i objętych obowiązywaniem normy

Najczęściej mamy do czynienia z udziałem bezpośrednio zainteresowanych i objętych obowiązywaniem normy. Norma zwyczajowa powstaje z reguły w wyniku praktyki małej liczby państw, przy milczącej zgodzie innych. Reprezentatywność powinna odzwierciedlać kraje o różnych systemach. Często brak sprzeciwu wypływa z braku zainteresowania daną praktyką.

WYKŁAD 5 – 4.XI.2004

Artykuł 38 statutu MTSu to główne źródła PM.

Aspekty PM:

a) polityka (spójna, stała, jednolita)

b) opinio iuris – przekonanie o mocy wiążącej

Jest to tzw. element psychologiczny. Opinio iuris nie poparte praktyką nie może być zwyczajem (orzeczenie dotyczące Nikaragui- samo oświadczenie państw, którym nie towarzyszą działania nie są wiążące).

Obyczaj czy protokół są różne także m.in. od kurtuazji międzynarodowej i nie mogą być zwyczajem międzynarodowym. Od lat 30. XX wieku następuje przesunięcie opinio iuris z państw, na ocenę działań przez organy stosujące prawo (sądy). Praktyka sądowa wzmacniała zwyczaj. Zanika zaś różnica między rolą sędziego międzynarodowego jako organu stosującego PM, a funkcją stanowienia prawa. Prawnik nie może bowiem kierować się elementem psychologicznym. Stwierdzenie opinio iuris jest często trudne. Rzadko bowiem zdarzają się sytuacje, w których państwa składają jednoznaczne oświadczenia odnośnie stosowania przepisu. Często są to abstrakcyjne deklaracje. Dlatego praktyka międzynarodowa stosuje różne sposoby określania opinio iuris. Państwa wzajemnie obserwują swą praktykę i składanie oświadczeń pomyłkowych jest prawie zerowe. Jeżeli państwa są dodatkowo i bezpośrednio dotknięto działaniem norm, mogą się przeciwstawić powstaniu normy zwyczajowej. Bowiem brak działania oznacza zgodę na normę. Opinio iuris może więc być głosowanie w organizacji międzynarodowej przez przedstawicieli krajów, bądź oświadczenia składane przy podpisywaniu umów (głos za przyjęciem deklaracji oznacza zgodę na zobowiązanie się występującymi w nim normami zwyczajowymi).

W doktrynie PM istnieje pogląd, że jeżeli nawet nie można znaleźć dowodów w postaci jednoznacznych deklaracji poszczególnych państw uznających obowiązywanie danych norm zwyczajowych, to jednak istnienie opinio iuris można przyjąć na podstawie jednolitej i konsekwentnej praktyki państw. Prowadzi to do zatarcia różnic między normami wiążącymi a innymi normami. Nie można wnioskować przekonania o mocy wiążącej normy z samego tylko podpisania (ratyfikacji, przystąpienia do umowy wielostronnej). Przekonanie to jest wyrazem woli związania się państwa konkretną normą wiążącą. Potrzebne są inne formy praktyki, np. zaniechanie (powstrzymanie się od działania).

Zaniechanie jest elementem orzecznictwa sądowego, które pozwala udowodnić istnienie prawa zwyczajowego, jeśli podyktowane jest świadomością istnienia obowiązku zaniechania (nie było przesłanek, aby np. użyć broń jądrową, więc nie znane jest stanowisko państw, a media są podzielone).

ZAKRES OBOWIĄZYWANIA NORM ZWYCZAJOWYCH

W doktrynie nie ma zgodności w tej kwestii

1) koncepcja woluntarystyczna – zwyczaj obowiązuje tych, co się na niego godzą, w sposób wyraźny lub dorozumiały (zwyczaj jako cicha umowa)

2) koncepcja obiektywistyczna (socjologiczne podejście do prawa) – każdy fakt kreujący PM jest odrębny i nie ma mowy o żadnym porozumieniu państw (związanie prawem zwyczajowym bez zgody państw)

Zasada powszechnej normy wiążącej prawo zwyczajowe zastosowana jest nie tylko do normy tworzącej się, lecz także do normy już stworzonej. Dziś uważa się, że obowiązująca norma zwyczajowa o charakterze uniwersalnym wiąże także nowe państwa (czyli powstałe po krystalizacji się zwyczaju). Wyjątkiem są państwa, które od początku konsekwentnie i jednoznacznie przeciwstawiają się powstaniu danej normy (Musi wykluczyć wyraźnie lub milczące uznanie w czasie krystalizacji normy i po jej powstaniu). Wyodrębnienie takie zaakceptował MTS w kilku orzeczeniach.

ZWYCZAJE REGIONALNE I LOKALNE

Prawo zwyczajowe ma tendencję do uniwersalizacji, choć nie można wykluczyć, iż tylko część podmiotów będzie uznawać taki zwyczaj. Będzie on partykularny (lokalny, regionalny). Zazwyczaj obowiązuje on sąsiadów, członków danej organizacji. Stwierdzenie regionalizacji zwyczaju możliwe jest post factum (np. ludobójstwo- ze zwyczaju lokalnego powstała norma powszechnie obowiązująca). Norma regionalna wiąże kraje, które wyraźnie ją uznały. Nie dotyczy zaś państw trzecich.

Dziś dominuje tendencja podkreślania roli zwyczaju uniwersalnego, kosztem zwyczajów regionalnych. Zwyczaj uniwersalny można oprzeć na domniemanym uznaniu, lecz regionalny potrzebuje jednoznacznie podkreślonej zgody ... TUTAJ MAM JAKĄŚ MAŁĄ LUKE, BO MI KONTEKST OSTATNIEGO AKAPITU NIE PASUJE. 

Powiązanie między umową międzynarodową a normą zwyczajową

Po II w. św. zawierano wiele umów międzynarodowych (np. Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1963)- lecz ŻADNA NIE MA CHARAKTERU UNIWERSALNEGO. Stosunek między umową międzynarodową a normą zwyczajową może być trojaki (tzw. stosunek deklaratywny/ generujący):

1) umowa może zawierać normy, które w czasie jej zawierania były wiążącymi normami zwyczajowymi

2) umowa może stanowić ostatnie stadium w procesie kształtowania się norm prawnych

3) umowa może proponować nowe normy prawne, które potwierdzone późniejszą praktyką tworzyć będą nowe prawo zwyczajowe.

WYKŁAD 4 – 28.X.2004

PRAWNO- MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE HANDLU MIĘDZYNAODOWEGO (GATT/ WTO)

System GATT/WTO, po II wojnie światowej
SEKTOR FINANSOWY	SEKTOR POLITYCZNY	SEKTOR HANDLOWY
Powstał w 1944, kiedy 44 kraje zwołały konferencje do Bretton Woods (NY, USA). Powstały wówczas takie instytucje jak: Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW/ IMF) czy Bank Światowy (Międzynarodowy Bank ds. Rekonstrukcji i Rozwoju- IBRD). Powstały one w celu bankowo- finansowego uporządkowania świata (w międzywojniu były bilateralne umowy barterowe, a teraz powstały instytucje mogące globalnie uporządkować ów system; np. w 1936/37 Jugosławia chcąc kupić od Niemiec karabiny maszynowe zostały zmuszone do zakupu „w pakiecie” zapasu aspiryny, który wystarczyłby na lat 60…). System powstały w Bretton Woods przetrwał do 23.VIII.1971, kiedy prezydent Nixon zawiesił(?) wymienialność dolara amerykańskiego na złoto (35$/u). Od 1971mamysystem zwany „po Bretton Woods”, bądź też „neo Bretton Woods”. Krytykowany jest on z różnych stron, np. Mobutu Sesesekou ukradł z funduszu ok. 6-8mld $; Kongo było krajem kleptokratycznym, w którym główną dewizą było „kradnij i daj kraść innym”). Jednakże system ten stworzył jednolity standard wiarygodnego oceniania możliwości finansowych państw, które chciałyby uzyskać pożyczkę (tzw. pakiet dostosowawczy).	Organizacja Narodów Zjednoczonych wzięła swój początek z eksperymentu Ligi Narodów. Następnie podwaliny położyła Karta Atlantycka (14.VIII.1941), którą w VI.1945 spisano jako statut ONZ. Weszła ona w życie w X.1945. Obecnie liczy 191 członków i jest jedyną w pełni globalną organizacją międzynarodową. Do głównych zadań należy zapewnienie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Krytykowana jest za nepotyzm, korupcję etc.. Często jest to krytyka słuszna, lecz nasuwa się pytanie co by było bez ONZ?	Sektor ten uregulowano najpóźniej tworząc GATT. Powstał on jako zbiór przepisów prawnomiędzynarodowych, a jego działanie wynikało z logiki. Spisanie odbyło się bez większych problemów i w 1947opublikowano ów zbiór. Od 1.I.1948 (na mocy Karty Hawańskiej) stał się faktem politycznym. ITO (Międzynarodowa Organizacja Handlu), którą tworzyła Karta Hawańska NIGDYNIE POWSTAŁA, ponieważ interesy USA i innych krajów były rozbieżne. USA nie chciały ograniczeń w ekspansji handlowej. Tylko niektóre kraje ratyfikowały ten dokument. Natomiast wszyscy podpisali protokół o Tymczasowym stosowaniu GATT w stosunkach handlowych. Nie powołano jednak administracji tej organizacji, a przy jej biurze w Genewie stworzono Biuro Administracyjne (od 1.I.1949), w którym pracowało 35 osób (w 1995 było ich już 2600). GATT posiada statut, lecz nie ma w nim mowy o administracji... Między 1948 a 1995, GATT działał jako kontrakt do realizacji wyznaczonych celów i pełnił obowiązki organizacji międzynarodowej. Zmieniło się to w latach 1986-94, po zmianach politycznych, kiedy to zaczęła się runda urugwajska GATT. W czasie jej trwania podpisano protokół w Marakeszu. Powstał system GATT/WTO (od 1.I.1995 powołano ciało administracyjne, WTO, globalnego administratora), w jego skład wchodzi: statut- zbiór prawnomiędzynarodowy; GATT ’47 + GATT ’94 (dołożone reguły administracyjne); nie mogą one istnieć osobno WTO – 1.I.1995, administruje handlem światowym - ZASADA NEGOCJACJI WIELOSTRONNYCH - JEDNO PAŃSTWO- JEDEN GŁOS (tak samo jest w ONZ, a różnie w Banku Światowym, gdzie liczba głosów jest proporcjonalna do wkładu finansowego; 84%mająkraje G-7) - ZASADA NIEDYSKRYMINACJI- towary zagraniczne nie mogą być traktowane gorzej niż towary własne - KLAUZULA NAJWIĘKSZEGO UPRZYWILEJOWANIA- przywilej przyznany jednemu partnerowi, rozciąga się na pozostałych partnerów; jest manipulowana dla celów politycznych SKUTKI działania GATT/ WTO i PROGNOZA: działaniem docelowym jest obniżenie stawek celnych na artykuły przemysłowe (produkcja rolna ma znaczenie strategiczne, wzięło się to z Cap, powstałego we WE w 1962, kraje unii subsydiują swe rolnictwo kwotą ok. 160 mld$ rocznie- USA „tylko” ok. 40 mld$; w latach 1950-90 cła w skali globalnej spadły z 40-50% do 8-12%; osiągnięto to rokowaniami wielostronnymi, do których dołączyły też inne kraje.

Sektory są powiązane (sektory komplementarne). Każdy kontrakt musi spełniać pewne reguły- można wszystko, co jest powyżej standardu GATT/WTO. Prognozuje się, iż w przyszłości, organizacje regionalne, takie jak UE czy NAFTA, mogą stworzyć swe własne reguły omijając reguły GATT/WTO, a cały świat podzieli się na regiony.

Negocjacje GATT/WTO odbywały się w długofalowych rundach negocjacji (obecnie trwa runda 9.). Najważniejsze z nich to:

1. runda Kennedy’ego (1964-67)-

- obniżono cła na artykuły przemysłowe o 1/3- ½;

- objęła bariery pozataryfowe (niezgodne z prawem);

- jedyną legalną formą ochrony są cła; jak powiedział T. Boy-Żelrński „statystyka musi kłamać”

b) runda tokijska (1973-79)-

- cła obniżono o kolejne 35% (około);

- jednakże nie zmieniła się sytuacja krajów rozwijających, bowiem cła na ich towary były wysokie (więc w 1966 dopisano do GATT ’47 rozdział IV, o krajach rozwijających się)

- zawiera system GSP- prawne wyrównanie warunków startu/ szans; różne są opinie co do jego skuteczności

c) runda urugwajska (1986-94)-

- zrewidowano GATT ’47 (GATT ‘94+ WTO)

- uznano, że opłaty wyrównawcze i bariery pozataryfowe są niezgodne z prawem- tzw. „opcja krocząca”, muszą wygasnąć do 1.I.2005

- zapowiedziała taryfikację artykułów rolnych i spożywczych

- cła są jedynym legalnym i dopuszczalnym środkiem regulacji

* istnieją towary strategiczne, którymi nie handluje się bez zezwolenia

- zredukowano cła na artykuły przemysłowe o kolejne 35%, a na artykuły rolne o 30%

- stworzyła 3 obszary istotne

• zajęła się handlem usługami (potroił się w ostatnim trzydziestoleciu)

• handlowe aspekty własności intelektualnej

• handlowe aspekty światowej polityki inwestycyjnej

- dołożono reguły dla zamówień rządowych (określony schemat, konkurs, realizacja)

~ ułatwia handel światowy, czyniąc go przejrzystym

Runda w Doha (Katar)

• rozpoczęła się w 2000 i miała trwać do 2004, lecz na pewno się przeciągnie

• negocjuje się na 20 tematów, do najważniejszych należą:

1) obniżenie barier handlowych na produkty rolne

2) dalsza redukcja ceł na artykuły przemysłowe

3) eksport usług

4) sprawy ochrony własności intelektualnej

• tematy singapurskie – globalne reguły dotyczące inwestycji, politycznej konkurencji, zamówień publicznych i ułatwień w handlu ,międzynarodowym; miały one pomóc krajom słabiej rozwiniętym

• pakiet rolniczy

• dostęp krajów biednych do bogatszych rynków

• dopłaty do eksportu

• wsparcie wewnętrzne stosowane przez kraje rozwinięte

~ kraje biedne walczą o liberalizację handlu artykułami rolnymi, aby jak najszybciej wejść na wyższy stopień rozwoju, natomiast kraje rozwinięte chcą jak najwolniej otwierać swe rynki i nie ograniczać subsydiarności rolnictwa; zgoda w tym temacie jest niezbędna, aby dyskutować o innych sprawach, jeśli brak jest zgody, to można (ale nie trzeba) głosować większością 2/3 głosów

- kraje rozwijające i biedne zgodzą się na rozmowy w innych kwestiach, tylko po dojściu do porozumienia w kwestii rolnictwa

- przed otwarciem tej rundy negocjacji USA i UE ogólnikowo się porozumiały, co do liberalizacji rolnictwa

1) zniesienie (stopniowe) eksportu artykułów rolnych(?)

2) należy ograniczyć pomoc wewnętrzną

* kraje rozwijające się przed rundą w Kunkun (Meksyk), stworzyły grupę 21 (Brazylia, Chiny, Indie i in.), skupiającą połowę ludności świata i 2/3 zatrudnionych w rolnictwie

* kraje najbiedniejsze, jak Benin, Burkina Faso, Czad czy Mali, o dochodzie poniżej 1000S na osobę, stworzyły swój własny system, aby korzystać z pomocy

* szczyt w Meksyku zakończył się fiaskiem przez tematy singapurskie

* w czasie dwóch sesji ONZ (1974-75), przyjęto bez głosowania formułę Nowego Międzynarodowego Porządku Ekonomicznego, zakładającego, iż kraje bogate część swego dochodu przekażą krajom biednym (H. Kissinger- współzależność- biedni mogą domagać się wszystkiego, lecz tylko niektóre żądania są możliwe do spełnienia <anegdotka z portfelem>).

WYKŁAD 6 – 18.XI.2004

Prawo zwyczajowe jest jednym z najważniejszych elementów źródeł PM.

Zaniechanie zaś odgrywa taką samą rolę jak powstrzymanie się od działania.

Zwyczajów lokalnych nie należy łączyć z prawem zwyczajowym, które obowiązuje jakby w cieniu kodeksów

OGÓLNE ZASADY PRAWA

- są to prawa „w ogóle”

- zasady orzecznictwa trybunałów miedzynarodowych

• zasada dobrej wiary- wyraźnie określona w art. 2, ustęp 2 KNZ: „Dla zapewnienia wszystkim członkom korzystania z praw i korzyści wynikających z przynależności do Organizacji, wszyscy oni powinni z dobrą wiarą wypełniać zobowiązania zaciągnięte przez nich zgodnie z niniejszą Kartą”.

• pacta sunt servanda – powiązana z ius cogens; każdy traktat (będący w mocy) wiąże jego strony i winien być przestrzegany przez nie w dobrej wierze

- zasada dobrej wiary precyzuje, np. negocjacje powinny być prowadzone w dobrej wierze, tzn. nie mieć na celu oszukanie, wyzyskanie strony przeciwnej;

- trwa jakiś spór o terytorium, a państwa będące w sporze demonstrują zwierzchnictwo nad spornym terytorium- od takich działań winny się powstrzymać;

• estoppel – zasada przyjęta z prawa anglosaskiego; rozumiana jest jako zasada zaufania w prawie rzymskim; jest ona powszechnie obowiązująca w międzynarodowych trybunałach arbitrażowych i sądach wewnętrznych; powoływano się na nią w doktrynie (spór graniczny między Kambodża a Tajlandią odnośnie traktatu granicznego z poprzedniczką Tajlandii- Syjamem z Francją, który powoływał Komisję Delimitacyjną; uwzględniła ona świątynię Preavitela (czy coś takiego) w Kambodży, co Syjam zaakceptował; później, w czasie wizyty syjamskiego księcia w świątyni była flaga francuska, przekonywano, że Syjam nie kwestionował zwierzchnictwa francuskiego; chodziło zaś o to, do kogo będzie należeć świątynia, a że miano zaufanie do mapy, to państwo godziło się w sposób oczywisty na obowiązujący stan rzeczy); nie ma żadnego wyroku dokładnie tłumaczącego zasadę estoppel; jednak odróżnia się ją od milczącej akceptacji; na estoppel powołujemy się tylko wtedy, kiedy są wątpliwości czy rzeczywiście nastąpiło uznanie (domniemywa się go z faktów konkludentynych); skutkiem milczącego uznania jest przeciwstawność sytuacji danego państwa (cokolwiek to znaczy…). Relację dają orzeczenia izby MTA w sporze o wody zatoki Maine(chyba…). Koncepcja estoppel i milczącego uznania wywodzi się z dobrej wiary i zasady słuszności. Sądy arbitrażowe musiały odwoływać się do zasady słuszności (np. sprawa szelfu kontynentalnego Morza Północnego). Na podstawie słuszności można dokonać oceny norm prawa, a celem słuszności nie jest poprawianie norm czy równanie stron.

- do zasady słuszności i sprawiedliwości odwoływano się gdy brak jest konkretnych norm; np. konwencje odnośnie prawa morza, Międzynarodowe Prawo Gospodarcze- w tym przypadku w dwóch aspektach

1) dokumenty dotyczące Nowego Międzynarodowego ładu Gospodarczego (ZO ONZ 1974-75, brak mocy prawnie obowiązującej)- odwoływały się do zasady słuszności i zmierzały do ustanowienia sprawiedliwych zasad (ceny wywozowe, przywozowe, równy podział głosów)

2) kryterium ustalania odszkodowań za wywłaszczone mienie- winno być wypłacane niezwłocznie, w odpowiedniej walucie i wysokości, winno być oparte na uczciwej, rynkowej cenie wywłaszczenia majątku (cena w normalnych warunkach); podział aktywów i pasywów państwa poprzednika (np. CSRS podzielono w stosunku 2:1 na TCH i SVK); umowa nie jest jedyną możliwością podziału (np. przy bardzo niekorzystnych umowach odnośnie wymogów sprawiedliwości); nie jest łatwo stwierdzić, co jest słuszne i sprawiedliwe, gdyż decydują o tym okoliczności.

SUWERENNOŚĆ

Pojęcie to, zarówno w PM, jak i SM uległo przemianom. Ewoluowało od lat. Nie ma obecnie państwa w 100% suwerennego (wedle koncepcji klasycznej), gdyż państwa zrzekają się dobrowolnie pewnych aspektów suwerenności w celu uzyskania korzyści.

Różnice terminologiczne suwerenności, niepodległości, niezależności czy niezależności często są postrzegane sztandarowo i wykorzystywane instrumentalnie. Przypisuje się im wartość najwyższą dla państwa, narodu, jednostki. Mają olbrzymi ładunek emocjonalny i znaczenie. Często „suwerenności” używa się w kontekście „niepodległość”, choć nie są to pojęcia tożsame. Występuje tendencja do ujmowania ich jako pary wyrażeń stanowiącej całościowe określenie niezależności państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych. Dotyczą one charakteru państwa i charakterystyki jego stanu. W wykładni znaczeniowej brak jest konsekwencji, gdyż objaśnia się suwerenność jako samodzielność polityczną, gospodarczą, ekonomiczną, a „suwerenność” to niezależność, a „niepodległość’, to „niezależność jednego państwa od innych w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych”. Wedle języka polskiego: niepodległość odnosi się do państwa, niezależność- to swoboda państwa i innych podmiotów fizycznych i prawnych, a niezawisłość to stan bytu państwowego (np. istota konstytucyjnej niezawisłości sądów od jakiejkolwiek ingerencji.

W PM suwerenność jest pojęciem prawnym- jest to podporządkowanie państwa tylko PM; niepodległość jest pojęciem politycznym i oznacza faktyczną zdolność państwa do podejmowania decyzji państwowych.

HISTORIA SUWERENNOŚCI:

1. etap – charakter mniej lub bardziej uświadomionej idei

2. etap – przybiera postać cechy państwa

3. etap – idea występująca jako cecha państwa, przybiera postać zasady znajdującej swój wyraz w konstytucjach

Najwcześniej suwerenność wiązano z suwerennością władcy, łączono ją z podmiotowymi uprawnieniami do sprawowania władzy przez jednostkę. Definiowano ją z perspektywy suwerena, którym był tylko władca. Jako pierwszy, w sposób świadomy, pojęciami suweren i suwerenność operował Jean Bodin (twórca metody historycznej w prawoznawstwie), autor tezy o suwerenności władzy państwowej. Wg niego „jest to sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i tym, co jest im wspólne, z władzą suwerenną na czele”. Tylko suwerenność stanowi czy zbiorowość jest rzeczpospolitą. Przymioty suwerenności spełnia władza: nieustająca, absolutna, niepodzielna. Koncepcje Bodina były prologiem do koncepcji suwerenności ludu (narodu), która pojawiła się już u Marsyliusza z Padwy czy J.J. Rousseau (zmieniał poglądy kilkukrotnie, lecz przyznał, że bezpośrednia forma władzy możliwa jest tylko w małych podmiotach; dopuszczał demokrację pośrednią pod trzema warunkami: przedstawiciele narodu nie mają władzy własnej, działają na zasadzie mandatu imperatywnego, a ustawa staje się wiążąca po przyjęciu przez naród- referendum). Okazało się, że prawo jest wyrazem wspólnej zgody (umową społeczną), a nie rozkazem. Zasada suwerenności ludu zawarta jest już w 1. konstytucji, legła u podstaw artykułu 3. francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789- „początek wszelkiej władzy zwierzchniej należy z istoty swej do narodu”.

Przełom XVII i XVIII wieku: pojawia się koncepcja zbywalności suwerenności (akceptowana przez Grocjusza). Wpływ na koncepcję suwerenności miał John Locke. U Hobbes’a suwerenność mogła być godziwa lub nie (określała cel). Zaś wzrastająca świadomość ludzi miała doprowadzić do suwerenności narodu.

Wiek XIX i XX: terminowi suwerenność starano się nadać wydźwięk pozytywny. Przyjmowano, że suwerenność ma charakter absolutny i niezbywalny. Zbywano ustalenia funkcji suwerena. Konsekwencją było przeniesienie suwerenności jako całości. W XIX wieku zmieniono to na koncepcję jurydykatywną, odrywając ją od polityki. Suweren stanowi uzasadnienie i źródło legalnych decyzji państwa (Austin, Blutnschli). W nauce polskiej Cezary Berezowski przez suwerenność rozumiał władzę najwyższą (nikomu nie podlegającą i niezależną). Treścią jest działanie na arenie międzynarodowej i wykonywanie praw zasadniczych (prawo do egzystencji, do istnienia, wszechstronnego rozwoju0 pierwsze prawa zasadnicze). W okresie międzywojennym pojawiały się koncepcje uznające suwerenność za zbytek.

Kelsen zbudował teorię suwerenności PM- miała być ono apolityczna, zastępował suwerenność państwa, suwerennością PM, sprowadzał ją do czynnika judykatywnego.

WNIOSKI HISTORYCZNE EWOLUCJI

1) rozumienie istoty suwerenności uległo radykalnej zmianie

a) czynniki wewnętrzne- umacniały suwerenność, chroniły interesy państwa

b) czynniki zewnętrzne- wzrost wzajemnej zależności, osłabiały suwerenność

• początkowo absolutyzowano suwerenność (stały niezmienny aspekt). Rozważania koncentrowały się na suwerenie i jego kompetencjach. W aspekcie międzynarodowym były to nieograniczone aspekty działalności monarchy.

2) zagadnienie komplikuje się wraz z powstaniem innych podmiotów, brak jest bowiem jednego absolutnego wzorca

a) aspekt zewnętrzny – wielu suwerenów

b) aspekt wewnętrzny – jeden suweren; różne pojmowanie aspektów

3) dziś suwerenność określa nie tylko wyłączność regulowania stosunków wewnętrznych i zewnętrznych oraz władztwa, lecz podkreśla akcentowanie niezależnego charakteru osób fizycznych lub prawnych (suwerenne decyzje jednostek, organizacji; suwerenność gospodarcza, polityczna, ekonomiczna_

Wyraz „suwerenność” który miał wyrażać niezależność władzy państwowej służy jako desygnat innych wyrazów do określenia niezależności w sensie podmiotowym i przedmiotowym. Wyrazistość tego pojęcia ulega zmianom.

WSPÓŁCZESNE ROZUMIENIE SUWERENNOŚCI

„Jest mniej więcej jasne tylko to, że suwerenności nie można rozumieć po dawnemu”. Pojęcie suwerenności ciągle ewoluuje. Im więcej się o niej mówi, tym bardziej kontrowersyjne się ono staje. Wyróżnia się trzy zasadnicze ujęcia:

1) suwerenność państwową – pojmowaną w kategoriach PM

2) suwerenność narodową (instytucjonalną) – prawa konstytucyjne

3) suwerenność polityczną – różne aspekty politologiczne (oraz także ekonomiczne)

WYKŁAD 7 – 25.XI.2004

SUWERENNOŚĆ PAŃSTWOWA

Państwo to suwerenna organizacja terytorialna. Suwerenność jest cechą władzy państwowej, personifikującym państwo w SM. Trzy elementy konstytuujące państwo (niezbędne, aby istniało państwo): terytorium, ludność i władza najwyższa (centralna). Widzę, że Kuleczka zapomniał o konwencji z Montewideo i 4. aspekcie- zdolność do utrzymywania stosunków zewnętrznych…

Suwerenność państwowa przejawia się w dwóch aspektach:

1) zewnętrznym – który określa status państwa w SM, bowiem władza państwowa jest władzą najwyższą i nie podlega żadnej innej władzy zewnętrznej; jest także władzą pierwotną, gdyż nie czerpie swych uprawnień od żadnej innej władzy; taka suwerenność jest chroniona normami PM: zasadą suwerennej równości państw czy zakazu użycia siły lub groźby jej użycia (Karta NZ)

2) wewnętrznym – wyrażającym swobodę państwa w wykonywaniu kompetencji na swoim terytorium; w zakresie tym jest ona

a) kompetencją wyłączną – nie mającą konkurencji ze strony innych podmiotów

b) kompetencją pełną – gdyż obejmuje całość uprawnień władczych

c) kompetencją samodzielną – uznaniowy charakter wypełniania swych uprawnień; żaden podmiot nie może ingerować w zakres i sposób realizowani kompetencji

- zasada zakazu mieszania się do spraw wewnętrznych państwa nie ma charakteru absolutnego, ponieważ wykonywana władza musi mieścić się w ramach PM

- suwerenność terytorialna (zwierzchnictwo), to pełnia i wyłączność władzy do sprawowania rządów na danym terytorium

Według Ludwika Ehrlicha suwerenność to: samowładność (prawna niezależność od jakiegokolwiek czynnika zewnętrznego- swoboda na arenie międzynarodowej) i całowładność (kompetencja do normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa)

Według Encyklopedii SM- suwerenność w PM to niezależność państwa od każdego czynnika zewnętrznego oraz jego samodzielność w regulowaniu stosunków wewnętrznych; może być objawiona w dwóch aspektach:

a) pozytywnym – jaki charakter kompetencji, jaka zdolność podejmowania samodzielnej decyzji bez ograniczenia rzeczowego- „omnipotencja” państwa

b) negatywnym - państwo jest panem swoich działań i nie ma innej władzy nad sobą poza PM – jego dominacja w wyniku zgody państwa

c) układu zewnętrznego – jakie stosunki z innymi państwami

d) układu wewnętrznego – swobodna regulacja spraw wewnętrznych

Współcześnie suwerenność państwowa jest rozumiana jako zdolność państwa do bycia podmiotem praw i obowiązków międzynarodowych poprzez niezależne, pełne, niepodzielne wykonywanie kompetencji państwowych (uwzględniają międzynarodowe zależności oraz wynikająca z własnej woli swoboda przekazywania lub ograniczania tych kompetencji na rzecz organizacji międzynarodowych, pozostająca jednocześnie w zgodzie z normami PM

SUWERENNOŚĆ NARODOWA (INSTYTUCJONALNA)

Jej istotą jest legitymacja do rządzenia władzy z demokratycznie wyrażonej woli narodu. Jest więc teoretycznie władzą suwerenną, bo rozciąga się na wszystkie dziedziny życia, wobec wszystkich osób i działa przy pomocy dowolnie ustalonych form. Zakres władzy suwerena regulują konstytucyjne uprawnienia państwowe (kto jest podmiotem władzy państwowej) i sposób działania. Oznacza to, że władza jest sprawowana nie tylko w imieniu i dla narodu, ale również z optymalnym (rzeczywistym) udziałem narodu. Definicje odwołują się do pojęcia narodu, który w czasach obecnych nie jest podmiotem rzeczywiście i bezpośrednio rządzącym w państwie. Wyraża bowiem swą wolę przez przedstawicieli narodu.

Suwerenność ma (naród jako fikcja personifikacyjna wobec zbiorowości obywateli):

a) zapewnić suwerenowi zbiorczemu prawo do współdecydowania z organami państwa w procesie rządzenia – referendum

b) determinuje obowiązek prawny przedstawicieli do powoływania się swoimi działaniami na dobro i interesy narodu

c) jest punktem oparcia dla innych demokratycznych zasad i rozwiązań ustrojowych

SUWERENNOŚĆ POLITYCZNA

Pojęcie to jest najbardziej nieostre, jest różnie definiowane. Najwłaściwsza wydaje się określenie, że suwerenność polityczna, to wydolność państwa do korzystania z suwerenności w rozumieniu PM. W 1931 STSM wyraźnie odróżnił suwerenność w rozumieniu PM od niezawisłości państwa (nomen omen także suwerenności). Suwerenność polityczna to niepodległość, więc pewne formy wolności politycznej mają znaczenie w aspekcie międzynarodowym, gdyż państwo nie jest niepodległe- suwerenne same w sobie, tylko w odniesieniu do innych państw. Tak więc niepodległość jest wolnością negatywną (od przymusu i zakazu). Niepodległość to warunek i środek do realizacji woli zbiorowej (instytucje państwowe, partie polityczne, organizacje).

SUWERENNOŚĆ POTENCJALNA

- niepodległość miałaby nią być, to formalne i rzeczywiste pole manewru

- podejmowane samodzielnie działanie w sprawach wewnętrznych i ustalenie priorytetów polityki zagranicznej

SUWERENNOŚĆ MATERIALNA

- to absolutna (omnipotencja, lecz nie absolutyzm) i bezwarunkowa władza

- to bardziej praktyka

SUWERENNOŚĆ FORMALNA

- to bezpośrednie poddanie się PM (bardziej teoria prawa)

Jeśli suwerenność jest faktem, to powinna być odpowiednio stwierdzona w obecnym kontekście społeczno- narodowym i SM. Jeśli zaś jest teorią, to jej znaczenie zależy od zakresu, jaki dostarcza przekonujących wyjaśnień o danym systemie prawa i polityki.

TZW. UZUPEŁNIAJĄCE KATEGORIE SUWERENNOŚCI (XIX, XX wiek)

1) suwerenność symboliczna – państwo posługuje się symbolami związanymi z niezależnością państwa oraz uznaje je za wartość społeczną; kultywowanie kulturowej tożsamości tworzącej dany naród (sztandar, hymn, flaga)

2) suwerenność proceduralna, materialna – to zdolność państwa do w pełni samodzielnego formułowania zasad jego polityki, egzekwowania ich przez system polityczny i ich kontroli; temu służą instrumenty państwa w zakresie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, własna waluta w gospodarce (dziś stan gospodarki- zdolność jej wyodrębnienia), władza państwowa w zakresie polityki

3) suwerenność realna – zdolność państwa do realizacji własnego interesu także przy pomocy instrumentów międzynarodowych i współpracy z innymi państwami, zaspokajanie potrzeb kulturowych i cywilnych własnych obywateli; maksimum korzyści, skuteczność środków.

OGRANICZENIA SUWERENNOŚCI I JEJ WYKONYWANIA

Jest to problem teoretyczny, który jest pierwotnym w procesie integracyjnym. Jeżeli spojrzymy na suwerenność w kategoriach absolutnych, to taką władzę może wykonywać tylko jeden podmiot w państwie. Na płaszczyźnie SM, zasada ta jest nielogiczna, gdyż suwerenność jednego państwa nie może ograniczać suwerenności innych państw. Dlatego suwerenność jest ograniczona, nie jest absolutna, więc pojęcie suwerenności jest pewną fikcją i nie ma miejsca we współczesnych SM. Tak więc suwerenność ze swej istoty jest ograniczona, podzielona (suma uprawnień), albo też suwerenność nie jest władzą tylko sumą wolności, a władza ma cechę wykonalności i jest ograniczona, ponieważ dozuje ją suweren. Suwerenność jako suma uprawnień, więc mogą one być podzielone na inne podmioty, które mogą być ograniczone w swych kompetencjach/ suwerenem zaś jest ten, kto ma łączny, skumulowany atrybut suwerenności. Dlatego jest się suwerenem, jeśli posiada się atrybuty suwerenności. Z tego względu państwa walczą na gruncie SM o takie atrybuty suwerenności jak chociażby prestiż. Suwerenność posiada sferę wewnętrzną jak i zewnętrzną. Możemy mówić także o suwerenności władcy, narodu czy państw narodowych. Obecnie możemy zaobserwować spadek samodzielności państw narodowych. Powstaje pytanie, czy suwerenność ma takie samo znaczenie jak kiedyś.

WYKŁAD 8 – 2.XII.2004

SUWERENNOŚĆ – ciąg dalszy

NAJNOWSZE TEORIE STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH I PAŃSTWA NARODOWEGO Z JEGO SUWERENNOŚCIĄ

Kwestie zagrożeń i wyzwań dla suwerenności państw narodowych (globalizacja, otwieranie gospodarek narodowych, integracje europejskie) ma rozwiązywać prawo konstytucyjne, wewnętrzne kraju i PMPubliczne.

• po I w. św. – idealizm (USA, GBR), za Grocjuszem, Rousseau, Montesquieu i Kantem, twierdzący że istnieje harmonia świata powodująca zbieżność interesów i prowadząca o gotowości państw o współpracy (występują wspólnoty interesów w skali międzynarodowej)

• lata 30. XX wieku – realizm polityczny (power politic model), za Hobbesem, Macchiavellim, później Edward NN., twierdzący iż jedynymi aktorami w systemie międzynarodowym są państwa, które same decydują o celach swojej polityki zewnętrznej i interesach narodowych (nie muszą zwracać uwagi na innych, brak patrzenia na prawne i moralne konsekwencje). Polityka zagraniczna prowadzona jest w próżni moralnej, a normy prawa to zasłona dymna skrywająca cele państwa (cele deklarowane a cele rzeczywiste), więc suwerenność to siła państwa, jego samowystarczalność i eksponowanie jego siły.

• dzisiaj to wszystko się zmienia, idealizm i realizm polityczny są niewystarczające, państwa wzajemnie się do siebie zbliżają, uzależniają się od siebie, wzrasta tym samym rola niepaństwowych uczestników SM

• współcześnie, kompleksowo spoglądając na zagadnienie suwerenności można zauważyć nowe teorie (uniwersalistyczne, globalne, transnarodowe), które twierdzą, iż współczesne państwo nie jest dominującym uczestnikiem SM, a wyznacznikiem jego pozycji nie jest siła, lecz czynnik gospodarczy.

Zwolennicy transnarodowego modelu SM twierdzą, ze ważniejsze od atrybutów państwa są skutki powiązań, zależności stosunków wewnętrznych i zewnętrznych (że niby ten podział już nie istnieje). Państwa łączą się bowiem na poziomie funkcjonalnym, a to nie narusza suwerenności indywidualnej. Istota suwerenności tkwi w jej sferze dynamicznej, a nie statycznej (dziś suwerenność to nowa jakość). Istnieje elastyczność państwa w dostosowywaniu się do nacisków pochodzących z zewnątrz.

WSPÓŁCZESNE ZAGROŻENIA I WYZWANIA DLA SUWERENNOŚCI

1) globalizacja- to obiektywny proces narastania różnorodnych związków i oddziaływań w skali światowej (globalny przepływ kapitału, towarów, ludzi, informacji i intensyfikacja tego procesu), radykalnie wzrasta podatność państw i narodów na różnorodne uwarunkowania globalne i wpływy pochodzące ze środowiska międzynarodowego

- postrzeganie globalizacji w postaci wyzwań, problemów (ekologicznych, politycznych, demograficznych): problemy globalne są zróżnicowane, jednakże wspólne ich cechy, to:

a) ogólnoświatowa skala

b) olbrzymia waga tych problemów (problemy krytyczne)

c) sposób rozwiązania przez ścisłą współpracę (gdy państwa nie współpracują w rozwiązywaniu problemów globalnych, to niby bronią swej suwerenności; czyżby przeszkodą w ich rozwiązaniu była podział na suwerenne państwa? Aby rozwiązać ten problem redefiniowano suwerenność wskazując na współzależność państw- 1995, Nowy Jork, Akademia Pokoju- dostosowywanie suwerenności do świata w stanie globalizacji)

2) otwieranie gospodarek narodowych i rosnąca konkurencyjność narodowa – zmienia się zachowanie państw, państwa średni i małe, słabe i rozwijające się- otwierają swą gospodarkę, aby móc się rozwijać; w gospodarce narodowej obok kapitału państwowego (nawet prywatnego) pojawia się kapitał zagraniczny, co powoduje powiązanie procesu produkcji, wymiany i konsumpcji dóbr i usług z gospodarką światową. Konsekwencją jest utrata przez rynki charakteru narodowego, zanika zwierzchnictwo terytorialne, bowiem w procesie tym dominującą rolę zaczynają odgrywać firmy i konsorcja międzynarodowe. To znowuż powoduje sytuacje, iż produkt niby jest polski, lecz wyprodukowany przez giganta światowego- utrata monopolu przez państwo. Procesy globalizacyjne stanowią wiec stopniowe pozbawianie podstaw państw narodowych i naruszają ich gospodarczą suwerenność. Tak więc dziś o suwerenności państwa powinna decydować jego zdolność do konkurowania w gospodarce.

3) problem integracji regionalnej (zarówno politycznej, jak i gospodarczej)- globalizacja prowadzi do integracji działalności gospodarczej, przekształcaniu się interesów narodowych w jeden wspólny interes regionalny. Państwa przekazują pewne kompetencje suwerenne na rzecz władz regionalnych. Ścierają się tutaj tendencje do zachowania suwerenności i kreowania współzależności. Państwa rezygnując ze swobody podejmowania decyzji (częściowej), otrzymują w zamian inne uprawnienia (zastępowanie uprawnień). Tak więc suwerenność i współzależność uzupełniają się wzajemnie.

4) rosnący wpływ organizacji międzynarodowych – podstawą ich działania jest stały zespół norm wyrażony przez państwa z wolą współpracy. Niby są one odrębne od państw członkowskich, lecz w rzeczywistości działają z poręki państwa. W praktyce organizacje międzynarodowe także oddziaływają na państwa drogą współpracy, negocjacji. Organizacje międzynarodowe nie mogą działać przeciwko zasadom PM. Tworzą tylko takie reguły postępowania, jakie podejmują decyzją państw członkowskich.

Jaka będzie przyszłość państwa narodowego?

Państwo narodowe musi koniecznie zmienić formułę swych zachowań, wziąć na barki nowe wyzwania. Może to doprowadzić do zmiany akcentów, ról, znaczeń państw na arenie międzynarodowej. Pojęcie suwerenności musi być konstruowane w sposób otwarty i uwzględniać współzależności państw. Nie prowadzi to do zaniku suwerenności, tylko do bardziej złożonych sposobów wykonywania władzy. Dlatego też państwa narodowe nie zanikną, tylko będą musiały podzielić się władzą z nowymi „władzami globalnymi”.

W doktrynie PM suwerenność nie jest normą, nie ma statusu zasady normo-prawnej. Zestawia się ją z zasadą równości państw (art. 2, ustęp 1 KNZ)- suwerenna równość w deklaracji zasad PM. Wszystkie państwa korzystają z suwerennej równości. Mają więc równe prawa i obowiązki, są równymi członkami społeczności międzynarodowej, niezależnie od różnic gospodarczych, politycznych etc.

Równa suwerenność to (suwerenność w formie przymiotnikowej):

1. równość państw pod względem prawnym

2. każde państwo korzysta z praw związanych z pełną suwerennością

3. każde państwo ma obowiązek szanowania osobowości innych państw

4. integralność terytorialna i niepodległość polityczna państw są nienaruszalne

5. każde państwo ma swobodę wyboru systemu politycznego, gospodarczego etc.

6. każde państwo ma obowiązek wykonywać swoje zobowiązania międzynarodowe i współżyć pokojowo z innymi państwami

1) pełna suwerenność podejmowania decyzji o przyłączeniu się, bądź nie, do organizacji międzynarodowej

2) rozstrzygający głos w sprawie wprowadzenia zmian do umowy założycielskiej

3) suwerenna decyzja o opuszczeniu organizacji zgodnie ze stosownymi postanowieniami konstytucji lub zasadami PM

Tak prawdę powiedziawszy kompletnie nie mam pojęcia do czego są te trzy ostatnie punkciki… Trzeba by skonsultować u źródła…

WYKŁAD 9 – 9.XII.2004

OGRANICZENIA SUWERENNOŚĆI

Pojęcie suwerennej równości z góry zakłada pewne ograniczenia i nie oznacza pełnej suwerenności. Sugeruje, iż kompetencje państwa ogranicza suwerenność innych państw, gdyż są one równe.

W środowisku międzynarodowym istniej często usankcjonowania nierówność państw (np. stali członkowie RB ONZ- równi i 5 równiejszych). Gdyby nie było to usankcjonowane prawnie, to w PM panowałby chaos.

Państwa- elementy społeczności międzynarodowej są podmiotami pierwotnymi i kształtują PM, a nie organizacje, korporacje czy osoby prywatne. PM co do zasady nie przyznaje państwom kompetencji państwowych, takich które obowiązywałyby w obrocie międzynarodowym, lecz raczej kontroluje czy ich wykonywanie nie zakłóca kompetencji innych państw. Reszta podmiotów wynika z suwerenności.

1927, wyrok STSM w sprawie statku „Lotus”- wszystko, co można wymagać od kraju, to nie przekraczanie kompetencji wyznaczanych mu przez PM. Poniżej tej granicy, tytułem dla sprawowania władztwa, jest jego suwerenność.

PM w większości tworzą państwa. Tak więc one decydują, co należy do ich kompetencji.

Podległość państw PM i ich równość pod względem suwerenności warunkują się nawzajem. W sprawie statku „Lotus”, sędzia Weiss uznał, że jeśli państwo nie jest suwerenne, to nie może podlegać PM, nie może być podmiotem. PM ma harmonizować i godzić różne suwerenności (które nie są jednolite).

Określone kompetencje państwowe: ich wykonywanie podlega ocenie pod kątem PM (w tym norm zakazujących). Funkcja PM polega na zapewnieniu równości krajów względem suwerenności i kontroli wypełniania ich kompetencji. Forma i zakres zależy od prawnomiędzynarodowych regulacji i woli państw.

OGRANICZENIA WYKONYWANIA SUWERENNOŚCI W PM

Kompetencje podlegają ograniczeniu z racji konieczności współpracy międzynarodowej i koegzystencji. Uzasadnia się je interesem społeczności międzynarodowej.

Uprawniony interes narodu zorganizowanego w państwie, któremu przysługuje uprawnienie do wykonywania suwerenności, ustępuje uprawnionemu interesowi społeczności międzynarodowej. Ograniczenia mogą być:

a) prawne i faktyczne

b) legalne i nielegalne

c) dobrowolne i przymusowe

Najtrudniejszy problem stanowi zakwalifikowanie kompetencji państwa jako zgodne czy niezgodne z PM, ustalenie kryteriów interpretacji i stosowania tego prawa, zapewnienie skutecznej ochrony przed jego naruszeniem.

Trudniejsze jest rozróżnienie między legalnymi ograniczeniami wykonywania kompetencji, a nielegalnymi naruszeniami suwerenności państw.

Ograniczenia prawne mają charakter dowolny, choć w sytuacjach wyjątkowych mogą być narzucone (np. integralność terytorialna Jugosławii w 1999, kiedy zmuszono ją do zmiany statusu prawnego Kosowa). Ograniczenie kompetencji z PM nie może być postrzegane jako ograniczenie suwerenności państwa.

Ograniczenia dobrowolne wynikają z ustaleń między krajami, a ten, co się godzi na ograniczenia musi mieć w tym jakiś interes. Sprawa parowca „Wimbledon” z 1923- STSM odrzucił , że zawarcie traktatu postulującego pewne działania lub zaniechania nie oznacza ograniczenia suwerenności. Nadaje temu wykonaniu określony kierunek. Zaś możność zawierania układów międzynarodowych jest jednym z atrybutów państw. Państwo jest ograniczone głównie tymi zobowiązaniami, które samo zaciągnęło. Wyjątek stanowi reguła ius cogens, która jest narzucana z góry (np. normy prawa humanitarnego przewidują bezskuteczność wypowiedzenia pewnych umów; zakaz ludobójstwa nie ogranicza suwerenności państwa). Niektóre dobrowolne ograniczenia skłaniają do refleksji czy dany podmiot zachowuje suwerenność, czyli czy dalej pozostaje państwem (np. protektoraty międzynarodowe były uznawane za państwa, co wynikało z faktu zawarcia umowy o protektoracie; z czasem podważano legalność takich działań z powodu nacisku państwa na państwo- np. na Czechosłowację w 1938; umowy o protektoracie cedował na protektora pewne funkcje na czas nieokreślony). Umowy o protektoratach były wynikiem epoki kolonialnej. Dokładnie badano ich zgodność z PM, a protegowanych zwano też państwami zależnymi czy pół-suwerennymi, co jest kompletnym nonsensem.

Zbliżony status mają części państwa wydzierżawione i eksploatowane przez inny kraj na mocy odszkodowań, lecz za wynagrodzeniem. Podkreślano suwerenność państw zarządzanych.

Suwerenność a kompetencje terytorialne to nie jest to samo! Znane są bowiem przypadki wykonywania zarządu przez ONZ, co nie ogranicza suwerenności danego kraju (np. zarząd Saary przez Ligę Narodów- suwerenność zachowały Niemcy, ale eksploatacji dokonywała Liga Narodów, jako rekompensata za poniesione straty). System mandatowy czy powierniczy, to zarząd bez suwerenności „kraju zarządzanego”. Np. w Kosowie- zachowano suwerenność Jugosławii, lecz jest tam „nadzór międzynarodowy”, co ma dać impuls „do ułożenia się dwóch zwaśnionych państw”. W doktrynie PM podkreśla się, że ustanowienia na terytorium innego kraju bazy wojskowej ogranicza czy wręcz wyłącza jej obszar spod suwerenności i zarządu terytorialnego kraju, na terenie którego owa baza się znajduje. Podobna sytuacja ma się ze strefą zdemilitaryzowaną, zneutralizowaną. Jest ona wyłączona spod zarządu kraju, na terenie którego się znajduje (np. umowa o stacjonowaniu Armii Czerwonej na terenie Polski z 20.XII.1956). Spory dotyczące baz wojskowych często rodziły konflikty (np. francusko- tunezyjski konflikt w Wizercie z początku lat 60. XX wieku). Nie określony jest także status amerykańskiej bazy Guantanamo na Kubie, którą wydzierżawiono na okres 99. lat.

Ograniczenia prawne mogą być przymusowe jako konsekwencja naruszenia PM. Stosowane są dla zapewnienia minimum ładu, ponieważ mogą np. chronić suwerenność innych państw, nie usuwają suwerenności, lecz mogą mieć wpływ na granice czy ustrój państwa (np. 15.V.1955- wycofanie się mocarstw z okupowanej Austrii i wprowadzenie tam wieczystej neutralności. Co prawda ograniczało to suwerenność lecz tworzyło niezawisłe państwo, które miało być wiecznie neutralne). Casus Austrii zmuszał do zastanowienia się nad sytuacją Niemiec w roku 1945. Wtedy to Niemcy bezwarunkowo skapitulowały. Alianci wyeliminowali rząd III Rzeszy, utworzyły Sojuszniczą Radę Kontroli, sprawującą funkcje państwowe, lecz wykluczono możliwość jakichkolwiek aneksji terytorialnych (status Prus Wschodnich i tzw. Ziem Zachodnich uregulowano w Poczdamie). Sytuacja ta miała charakter przejściowy, gdyż chciano ustanowić państwowość niemiecką. W latach 1945-49, Niemcy miały podmiotowość przy okresowej utracie zdolności prawnych. Podobna sytuacja ma miejsce w jugosłowiańskiej prowincji Kosowo. 10.VI.1999 rezolucją 12/44 RB ONZ nakazała „pokojowe zakończenie konfliktu w Jugosławii w związku z sytuacją w Kosowie”. Utworzono tam międzynarodową obecność cywilną i prawną.

Ograniczenia faktyczne mają swe źródło w faktach wynikających ze zjawisk subiektywnych i strukturalnych. Wiążą się też m. in. z rozwojem technologicznym, różnicą potencjałów gospodarczych, militarnych itp. Nie ograniczają one suwerenności, lecz wyznaczają ramy i możliwości działania. Wpływu na możliwości działania nie można przeceniać, gdyż istnienie tzw. „wielkich mocarstw”, zagrażałoby suwerenności innych państw. Ograniczenia te nie mają charakteru prawnego, gdyż międzynarodowe stosunki gospodarcze mają charakter zależności i współzależności państw. Polityka walutowa może mieć wpływ ekstraterytorialny (np. ilość USD w świecie jest dwa razy większa niż w USA). Ma to wpływ na politykę emisyjną banków narodowych czy kredytową banków prywatnych. Zjawisko to jest akceptowane co do zasady przez PM. Po II w. św. rozwinęła się regulacja prawna, która ograniczyła w tej materii suwerenność. Zakazano nieograniczonej dewaluacji waluty. Znana jest zależność waluty krajowej od waluty partnera gospodarczego, czy eksportera określonego surowca. Brak własnej waluty czy dopuszczenie innej nie oznacza utraty suwerenności (w UE walutą jest euro - wszystkie kraje ponoszą odpowiedzialność w skali Unii za ilości pieniądza we wspólnocie). Nie sposób znaleźć dwa państwa o identycznym potencjale politycznym, gospodarczym, militarnym czy kulturalnym. Różnice powodują zróżnicowane możliwości działania. Kraje większe i silniejsze są aktywniejsze na arenie międzynarodowej. Mając interesy w innych krajach mocarstwa mówią o „wpływach”, zaś te kraje o „nacisku”.

Ograniczenie suwerenności z punktu prawno międzynarodowego polega na tym, iż państwo nie przestając istnieć formalnie, traci częściowo lub całkowicie prawo występowania w SM, jako podmiot. W jego imieniu występuje inne państwo. W tym kontekście mówi się o krajach zależnych czy półsuwerennych. Teza o stopniowalnym charakterze suwerenności jest sprzecznością immanentną i mało praktyczna. Skłania do nadawania suwerenności absolutnej, od której są odstępstwa i uchylenia. Suwerenność jest nie tylko cechą idealną, lecz także kompetencją państwa (prawami suwerennymi)ograniczenia prawne i faktyczne są w tym wypadku uzasadnione. Ograniczenia wynikające z PM NIE MOGĄ być ograniczeniem suwerenności państwa. Nie wpływają one na status państwa, jedynie ograniczając pewne kompetencje. Suwerenność nie zanika, zmienia się charakter i formy współpracy. Następuje przewartościowanie roli państw. Suwerenność zaś powinna być odpowiednio rozumiana i interpretowana. W PM kwalifikacja ograniczeń kompetencji, jako zgodnych lub nie z prawe narodów (PM), winna prowadzić do ustalenia kryteriów klasyfikacji i zapewnienia skutecznej ochrony.

WYKŁAD 10 – 16.XII.2004

DOPUSZCZALNA INGERENCJA W SFERĘ KOMPETENCJI PAŃSTWA

Sfera kompetencji wyłącznej – to sfera wewnętrzna, własna. Każde państwo może działać swobodnie, według własnej woli we wszystkich sprawach należących do kompetencji własnej. Artykuł 2 ustęp 7 KNZ mówi: „Żadne z postanowień niniejszej Karty nie upoważnia Narodów Zjednoczonych do wtrącania się w sprawy, które zasadniczo należą do wewnętrznej kompetencji jakiego bądź państwa (…)”.

W praktyce występuje tendencja do określania kompetencjami tego, co słuszne. PM uznając istotę nie definiuje kompetencji. Można je sformułować w aspekcie negatywnym- kompetencją jest to, do czego nie ma regulacji w PM. Przesądza to o tym, co należy do kompetencji własnej.

WNIOSKI

1) Zakres kompetencji wewnętrznej zmienia się w czasie- może być już kompetencją międzynarodową (dawniej obywatelstwo było regulowane w prawie wewnętrznym, zaś teraz jest to ograniczone, bowiem w celu usprawnienia ustawodawstwa i uniknięcia sytuacji wielorakiego obywatelstwa lub bezpaństwowości zawiera się umowy międzynarodowe, dlatego kwestia ta przestała być kompetencją wyłączną państwa). Państwo określa nadal kto jest jego obywatelem, zaś w sytuacji co najmniej dwóch obywatelstw przyznaje się zasadę suwerenności (to, z którym jest bardziej związany). Dla Polski liczy się tylko obywatelstwo polskie.

2) Zakres kompetencji wyłącznej jest zmienny podmiotowo, nie ma bowiem sfery wyłącznej wspólnej wszystkim państwom. O określeniu sfery decyduje czas, miejsce, okoliczności (np. kara śmierci dziś nie jest już kompetencja wyłączną. Jest sferą wyłączną tylko dla tych państw, które nie zaciągnęły takiego zobowiązania- skutek ewolucji PM).

Czy są takie kategorie, których nie można wyłączyć z kompetencji wewnętrznej?

- niektórzy twierdzą, iż wybór ustroju politycznego, społecznego czy gospodarczego jest kompetencją wewnętrzną, a nacisk umową jest nielegalny, gdyż nie należy to do kompetencji PM

• Deklaracja Zasad PM (produkt KPM) – każde państwo może swobodnie wybrać i rozwijać swój system społeczny, polityczny, gospodarczy i kulturalny; wiąże się to z prawem do samostanowienia

- inne zdanie w tej kwestii głosi, iż brak szczegółowej regulacji w PM nie znaczy, że te kwestie są w sferze wyłącznej kompetencji państwa; nie istnieje bowiem żaden formalny katalog materii, która byłaby z góry wyłączona z materii PM

- Kuleczka skłania się do myśli, iż kompetencja wyłączna zawęża się

Z zasady suwerenności wynika zasada nieinterwencji – nie wnikania w sprawy wewnętrzne państwa

- doktryna Calvo- Drago (w związku z interwencją państw europejskich w Wenezueli w latach 1902-03 w celu wymuszenia spłaty długów) – wierzyciel zagraniczny nie ma prawa uprzywilejowanego traktowania, a państwo którego jest obywatelem nie może ściągać prywatnych długów (poruszono tę kwestię w konwencji haskiej z 1907 roku)

- obecnie zasada ta jest jedną z podstawowych zasad pokojowego współistnienia państw (ius cogens)

• artykuł 2 ustęp 7 KNZ

- została potwierdzona i rozszerzona rezolucjami ZO ONZ

• Deklaracja o Ochronie Niepodległości i Suwerenności (21.XII.1965)

• Deklaracja Zasad PM (X.1970)- „żadne państwo, ani grupa państw nie mają prawa mieszać się bezpośrednio lub pośrednio w sprawy wewnętrzne i zewnętrzne państw. Wszelki inne formy mieszania się lub gróźb przeciw osobowości państw lub jego interesom gospodarczym, społecznym, politycznym stanowią pogwałcenie zasad PM”.

WNIOSKI

Dziś interwencja w PM oznacza akt bezprawny, a jej zakaz to akt negatywny państw. Funkcja jest ochronna przed naciskami na państwa (tymi, których nie chroni PM). Interwencja, brak jej definicji, nie ma mocy prawnej. Można ją opisowo porównywać. Interwencja w rozumieniu PM dotyczy działań, które charakteryzują się:

a) wywierana jest presja na sferę zastrzeżoną dla jednego państwa, co jest rezultatem działania innego państwa lub grupy państw

b) presja dotyczy wykonywania przez państwo jego kompetencji nie podlegającym uregulowaniom prawno- międzynarodowym (nacisk na sferę wyłączną)

c) presja polega na zastosowaniu siły zbrojnej lub groźbie jej zastosowania

Interwencja może przybierać formy: zbrojną, gospodarczą, dyplomatyczną , prawną (bezpośrednia), ukrytą (pośrednia). Bez znaczenia jest skuteczność tej presji. Interwencja jest z definicji nielegalna, lecz akceptowaną jest tzw. „interwencja humanitarna”, co pozbawia ją nieważności…

Interwencja humanitarna to użycie siły zbrojnej na terenie innego kraju bez jego wiedzy i zgody oraz akceptacji RB ONZ, w celu ochrony osób, których los jest poważnie zagrożony na terytorium danego państwa.

Ochrona ekstesywna(ekspansywna- nie wyraźnie mam napisane) jest niepotrzebna, przesadzona (np. 1983 interwencja USA w Granadzie). W interwencji humanitarnej winno się chronić ludność. Operacją, a nie interwencją są akcja na wniosek i za zgodą legalnych władz („interwencja na zaproszenie”). Praktyka toleruje jednak interwencje bez zgody i akceptacji RB ONZ. Czasami interwencje mają na celu obalenie rządu czy zmianę systemu. Doktryna PM jest podzielona w gestii dopuszczalności interwencji humanitarnej. Państwa rzadko się na nią powołują szukając innych przesłanek do interwencji (samoobrona, czy ochrona prawa do samostanowienia) masowe, ciężkie naruszenia praw człowieka prowadzą do konfliktów zbrojnych. W tym kontekście interwencja humanitarna ma znaczenie „specjalnych interwencji prewencyjnych”.

W 1989 roku F. Mitterand powiedział , iż zasada nieingerencji kończy się tam, gdzie pojawia się ryzyko braku udzielenia pomocy.

Praktyka międzynarodowa toleruje interwencje. Od około 10. lat zaczyna tworzyć się norma, zwyczaj w PM. W tej chwili nie ma jeszcze zwyczaju uznawania interwencji, lecz co będzie czas pokaże. Grocjusz twierdził, że społeczeństwo międzynarodowe ma prawo interweniować zbrojnie, jeżeli państwo dopuszcza się ciężkich zbrodni wobec swej ludności.

Selektywność tego zjawiska polega na tym, że trzeba wybrać między tym, co moralne, a tym, co politycznie możliwe i ideowe.

KOMPETENCJA KONKURENCYJNA PAŃSTW

Stanowi zagrożenie suwerenności państw. Problem konkurencji w stosunku do zdarzeń prawnych lub ich kompetencji, szczególnie jeśli nie ma regulacji w PM, prowadzi do eksterytorialnego stosowania prawa. Rozwija się w kwestii działań legislacyjnych i sądowych wobec:

a) osób prawnych lub fizycznych (własnych obywateli za granicą czy cudzoziemców na własnym terytorium)

b) pewnych zdarzeń (przestępstw karnych, nacjonalizacji, porozumień kartelowych)

c) stosunków prawnych (np. umów prawa prywatnego)

d) skutków tych zdarzeń lub stosunków łączących je z „elementem zagranicznym”

Wpływanie na stosunki obywateli z innym państwem kwestionuje jego kompetencje (suwerenność). Ważne jest stwierdzenie konfliktu, ale także sposobu wykonywania kompetencji (szukać należy w normach kolizyjnych- działają przez „łączniki”, takie jak obywatelstwo sprawcy, miejsce zbrodni itp.). problem konkurencji jest aktualny z powodu:

a) integracji państw

b) liberalizację gospodarczą (łączenie korporacji)

Rozwinęła się tendencja ścigania norm o charakterze „erga omnes” (dotyczących wszystkich) przez wszystkich i wszędzie. Niektóre traktaty wyłączają immunitet głowy państwa i organów państwa.

Suwerenność jest szczególnym atrybutem państwa, wyróżniającym je z innych podmiotów PM. Sprowadza się ją do samodzielnego określania i osiągania swoich interesów narodowych. Nie ma charakteru absolutnego, gdyż granicą są kompetencje innych państw, realne możliwości czy PM. Ograniczenia suwerenności są konsekwencją:

a) podległości państw powszechnie uznawanym normom PM

b) postanowień umów międzynarodowych, których państwo jest stroną

c) uchwał organizacji międzynarodowych, do których państwo należy (zasada kompromisu?)

Państwa są równe pod względem suwerenności. Stosunki między nimi opierają się na zasadzie równej suwerenności. Nie ma bowiem bezwzględnego i nieograniczonego prymatu suwerenności państwa. Na początku lat 90. XX wieku, sekretarz generalny ONZ Bhutros- Bhutros Ghali mówił, iż „absolutna suwerenność państw zniknęła”. Dokonuje się za to jej transformacja. Suwerenność państwowa funkcjonuje wewnątrz systemu PM. Odwoływanie się do suwerenności nie zwalnia ze zobowiązań traktatowych ani ogólnych norm PM. Mogą one ograniczać suwerenność, lecz nie pozbawiają jej istoty. Tylko ją zmieniają…

EGZEKWOWANIE PM ŚRODKAMI POKOJOWYMI

PM dostarcza szerokiej palety środków przymusu. Stanowią odpowiedź na zachowania podmiotów. Nie zawsze środki te są niezgodne z prawem. Są to tzw. środki samopomocy:

a) retorsje – to działalność odwetowa w odpowiedzi na sprzeczne z interesami, nieprzyjazne działanie innego państwa zgodne z PM; są one legalne, jak i nielegalne (np. ograniczenia w wydawaniu wiz, żądanie opuszczenia kraju, zerwanie stosunków dyplomatycznych czy bojkot IO- 1980/84); retorsje sprowadzają się do zasady wzajemności i nie ma sztywnych legalnych kryteriów odwoływania się do retorsji

Legalność retorsji

1) cel środka odwetowego - odwoływanie się do PM; mogą być nielegalne jeśli mają na celu podporządkowanie innego państwa, a nie tylko wymuszenie przestrzegania prawa

2) proporcjonalność środka odwetowego do zamierzonego celu

b) represalia – ustaliły go sądy arbitrażowe (co to jest i jaki jest tego zasięg); są to środki odwetowe państwa poszkodowanego za wcześniejsze naruszenie PM przez sprawcę deliktu, polegającego na tymczasowym zawieszeniu przestrzegania pewnej normy PM i mającymi na celu zmuszenie sprawcy do naprawienia szkody, przywrócenia działalności, zapobieżenie nowego naruszenia prawa

Legalna retorsja musi spełniać:

1) jedynie przeciwko sprawcy wcześniejszego deliktu

2) środek odwetowy proporcjonalny do zamierzonego celu

3) środek musi być konieczny (podjęty w sytuacji, gdy nie można uzyskać satysfakcji w inny sposób)

4) państwo musi o reparację wystąpić przed podjęciem środków przymusu – modyfikacja przez spór amerykańsko- francuski z 1978 roku i od tamtego czasu punkt ten brzmi: „obowiązek negocjacji w celu załatwienia sporu”.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE – WYKŁADY

Społeczność międzynarodowa – jest to ogół podmiotów politycznych i społecznych, których działalność regulowana jest postanowieniami prawa międzynarodowego (umów, traktatów, konwencji), i którzy wchodzą ze sobą w rozmaite stosunki i tworzą niezwykle rozbudowaną sieć zależności. Pojęcie to kształtowało się w XVI i XVII wieku. Społeczność międzynarodową można postrzegać ze względu na znaczenie:
- najwęższe - to ogół suwerennych państw;

- najszersze - to ogół uczestników stosunków międzynarodowych.
Społeczność obejmuje podmioty prawa międzynarodowego.

Suwerenność – po raz pierwszy słowa tego użył Jean Bodin w dziele „Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej” Według niego suwerenność to władza nad ludźmi, która jest absolutna, trwała, wieczna, niepodzielna i nieograniczona.

Ludwik Ehrlich – składają się na nią dwa podejścia: samowładność i całowładność

- samowładność oznacza prawną niezależność od wszelkich czynników zewnętrznych.
- całowładność to niezależność od wszelkich czynników wewnętrznych, kompetencja wszelkich stosunków w państwie. Przejawia się ona w zwierzchnictwie terytorialnym oraz personalnym i ma charakter pierwotny.
K. Skubiszewski – suwerenność jest to prawo do podejmowania decyzji, ale bez naruszania praw innych państw i zgodnie z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego.

Wspólnota państw – grupy państw połączone szerszymi więzami. Przynależność do społeczności międzynarodowej jest obowiązkowa, natomiast do wspólnoty państw jest dobrowolna. Mogą je tworzyć np. normy moralne.

Normy ius cogens – są to normy prawa powszechnie wiążące, co oznacza, że ich stosowanie nie może być niczym, nawet wolą stron, ograniczone, co znaczy, że takie normy są bezwzględnie obowiązujące. Normy zostały uznane za normy o wyższym charakterze (zakaz niewolnictwa, ludobójstwa, agresji)

Cechy charakterystyczne dla społeczności międzynarodowej:

- niewielka liczba członków
- brak nadrzędności (społeczność oparta na współpracy)
- niski stopień zorganizowania

Cechy charakterystyczne dla społeczności krajowej:

- duża liczba członków

- istnieje nadrzędność

- wysoki stopień zorganizowania

Prawo międzynarodowe - nie ma jednej definicji. Uznaje się, że prawo międzynarodowe to zespół norm regulujących postępowanie między państwami a organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mających zdolność do działania w tym zakresie.

Cechy prawa międzynarodowego:

- państwa stanowią i egzekwują prawo międzynarodowe

- brak hierarchii źródeł (wyjątek art. 103 Karty Narodów Zjednoczonych i Normy Ius Cogens)
- budowa normy (złożona z hipotezy i dyspozycji; nie w sankcje)

- nie jest to ani system zupełny ani jednolity

Ze względu na stopień zorganizowania w prawie międzynarodowym wyróżniamy sankcje:

a) zorganizowane – wprowadzone przez umowy międzynarodowe. Dodatkowo sankcje zorganizowane możemy podzielić na:

- organizacyjne – stosowane w ramach organizacji międzynarodowych (wykluczenie, naruszanie reguł organizacji)

- korygujące – cofnięcie korzyści, przerwanie współpracy, żeby skorygować działania państwa

b) przymus bezpośredni – TYLKO Rada Bezpieczeństwa ONZ może wydać decyzje o zastosowaniu takiego przymusu;

c) niezorganizowane:
- aspekt psychologiczno – socjologiczny – jest państwo, które nie przestrzega reguł

- środki odwetowe – dzielą się na:
*retorsje - są legalne; jedno państwo A działa w stosunku do drugiego państwa B zgodnie z prawem międzynarodowym ale naruszając interesy polityczne tego państwa B. wtedy państwo B odpowiada identycznie;
*represalia – nielegalne; państwo A działa w stosunku do państwa B w sposób sprzeczny z prawem międzynarodowym, tj. łamie normy prawa międzynarodowego. Wtedy państwo B działa w stosunku do państwa A tak samo

Prawo międzynarodowe prywatne - zespół norm regulujących stosunki z dziedzin prawa: cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, handlowego, gospodarczego, na obszarze danego państwa, w sytuacji, gdy w danym stanie faktycznym występuje element obcy.

Prawo międzynarodowe publiczne - dawniej jako prawo narodów( z jęz. łac- ius gentium) określano nim część prawa rzymskiego dotyczącego cudzoziemców. PM- jako zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych, mających zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych. Prawo międzynarodowe publiczne określane jest jako dziedzina prawa. Wprowadzone zostało w XVIII wieku. Użył go Jerremy Bentham. Do Polski termin ten wprowadził Franciszek Kasparek.

Podstawa obowiązywania prawa międzynarodowego:
- teoria naturalistyczna – odwołuje się do kontekstu natury i oznacza, że każde państwo ma przyrodzone i niezbywalne prawa, które muszą być respektowane przez inne podmioty;.
- teoria pozytywistyczna – wola państw wyrażona w umowach albo zwyczaju międzynarodowym; - teoria solidarystyczna – ważna jest solidarność państw;
- teoria normatywistyczna – odwoływała się do normy najwyższego rzędu wg zasady „pacta sunt servanda” (prawa należy dotrzymywać).

3 podstawy przestrzegania prawa:
|- siła (rezolucja ONZ, traktaty pokoju)
- wzajemność (państwo A przestrzega prawa państwa B, bo liczy na to samo ze strony państwa B)
- wspólny interes (międzynarodowe prawo humanitarne, przepisy dot. kosmosu)

Stosunek prawa międzynarodowego do krajowego:
- teoria monistyczna – prawo międzynarodowe tworzy jeden system prawny, a normy są hierarchicznie uporządkowane; u podstaw leży przekonanie pacta sunt servanda
- dualistyczna – prawo międzynarodowe i krajowe to 2 odrębne autonomiczne porządki prawa.
Z punktu widzenia prawa krajowego, prawo międzynarodowe jest prawem obcym i możliwa jest kolizja norm;
- teoria eklektyczna - prawo międzynarodowe i krajowe to 2 odrębne prawa, ale maja część wspólną; pierwszeństwo mają normy prawa międzynarodowego.

Źródła prawa w Polsce:
- konstytucja
- ustawy
- ratyfikowane umowy międzynarodowe (stanowią część porządku krajowego i są wdrażane bezpośrednio)

26.02.2013

Norma moralna ma charakter nakazowo – roszczeniowy.

Kiedy w prawie są luki to uciekamy się do norm moralnych, ale nie można podejmować działań, które powodują negatywne skutki u sąsiadów – zasada dobrego sąsiedztwa.

Nauka skutecznego działania, osiągania celów – T. Koterwiński. – PRAKSEOLOGIA – działania zgodne z prawem międzynarodowym.

• prowadzenie tajnych rokowań – np. o rozbrojenie – państwa nie chcą takich informacji ujawniać

• prowadzenie na najniższym szczeblu – by obarczyć kogoś niskiego za niepowodzenie

• rozszerzenie podmiotowe – jeśli cel nie jst możliwy do osiągnięcia w danej grupy państw to można zaprosić do rokowań inne państwa

• przedmiotowe – jeśli cel jest zależny od zgody innego państwa to trzeba napisać tak roszczenia by ono też coś osiągnęło. Obietnica za obietnicę np. kompromis, każdy musi coś zyskać

reguła faktów dokonanych – niezgodne z prawem – państwa silniejsze Se tym posługują.

NORMY POLITYCZNE - uzupełnienie moralności międzynarodowej to baza dla prawa międzynarodowego przyszłego. Za ich niezachowanie będą konsekwencje. To nie jest prawo, ale i tak są sankcje za to polityczne. Znajdziemy je w np. komunikatach, oświadczeniach z najwyższych szczeblu.

Normy kurtuazji międzynarodowej – normy grzeczności, obyczajowości – nie SA wiążące, to nie jest wiążące Rawo, naruszenie nie jest sankcjonowane, to są jakieś gafy tylko, faux pas. Np. całowanie królowej brytyjskiej. To wywodzi się z tradycji danego kraju.

ZASADA SUWERENNEJ RÓWNOŚCI – deklaracja zasad prawa międzynarodowego 1970 rok. Wszystkie państwa mają równe prawa i obowiązki są równymi członkami społeczności, bez względu na różnice. Są równe wobec prawa, ale nie maja równych praw. Integralność powinna być szanowana, każdy ma prawo do wyboru swojego systemu politycznego.

Zasada do samostanowienia – Ne można ingerować w sprawy wewnętrzne innego państwa.

Prawo do zawierania umów, przystępowania do org, do nawiązywania stosunków, do decydowania o wojnie i pokoju.

Suwerenność jest niepodzielna. Jest albo jej nie ma.

Nie można zasłaniać się suwerennością by łamań np. prawa człowieka.

W prawie międzynarodowy nie ma katalogu źródeł prawa. Są jednak podstawy orzekania przez MTS: umowy między, zwyczaje m, zasady zwyczajne prawa, doktryny i orzecznictwo. To nie jest hierarcha ani wyczerpany katalog. Zostało to przyjęte w roku 1945. Czasami tez akty jednostronne państw. – zasady orzekania przez MTS. Stronami mogą być tylko państwa.

Źródła materialne – to co leży u podstaw praw

Formalne – zwyczaj, umowa międzynarodowa.

Poznawcze – zbiory orzeczeń, dokumentów, kazusów.

Klauzula Si omnes – jeśli strona nie jest w konwencji haskiej to nie ma ona zastosowania w wojnie, w którym bierze to państwo . zastąpiona przez nowy zwyczaj.

Umowa międzynarodowa - zwyczaj – zasad ogólne prawa .

Umowa – dotyczy wiedeńska konwencja o prawie traktatów. Art. 6 wszyscy maja prawo do zawieraia umów międzynarodowych

Umowy w formie ustnej są ważne.

Prawo traktatów – konwencja o sukcesji państw – dziedziczeniu.

Pojęcia traktatu, zawarte między przynajmniej między dwoma państwami, międzynarodowe porozumienie, forma pisemna, regulowane przez prawo międzynarodowe, nieważne czy w jednym czy kilku dokumentach, bez względu na jego nazwę.

Trzeba rejestrować wszystkie umowy w sekretariacie generalnym ONZ – jeśli nie, ni można się na nie powołać w np. MTS, ale jest ważna – jednak można się powoływać – ściema. Za ligi narodów byłaby nieważna.

• Dwustronne, wielostronne,

• Kręg podmiotowy: otwarte, zamknięte, półotwarte

• Pokojowe, gospodarcze, polityczne wojskowe

• Resortowe, rządowe, państwowe (ratyfikowane przez głowę państwa)

• Forma: pisemne, ustne.

BUDOWA umowy międzynarodowej:

• Tytuł - nazwa

• Preambuła – np. coraz rzadziej inwokacja , intytulacja, arenga – motywy zawarcia, narracja – okoliczności, komparycja.

• Dyspozycja – merytoryczna część, obowiązki, prawa stron

• Przepisy końcowe – kiedy wchodzi w Zycie, na jaki czas obowiązuje, klauzula rozstrzygania sporów,

• Miejsce, data zawarcia, podpisy, pieczęcie. – w wielostronnych – alfabetycznie lub gdzie jest miejsce tam się podpisujesz.

Zwyczaj międzynarodowy: dowód powszechnej praktyki przyjętej za prawo – za definicja.

Praktyka ma charakter

Zaniechanie – powstrzymanie od działania, nie dlatego, że nie było tym zainteresowane, tylko dlatego, bo uwazało, że tak trzeba

Praktyka – w umowach międzynarodowych. Orzecznictwo krajowe, międzynarodowe, oświadczenia państw.

Czas – ile ta praktyka ma trwać, by wykształcił się zwyczaj, kiedyś to było 100-150 lat. Teraz nawet jedna praktyka może stać się zwyczajem. Krótki okres czasu nie jest przeszkodą, ale musi być spójna, jednolita, powszechna. Nawet ok 5lat.

Zwyczaj – jeśli państwa nie protestują to to staje się zwyczajem…

• Dwustronny -

• Powszechny – większości państw,

• Regionalny – regionalne. Nie można się powołać na zwyczaj panujący gdzieś tam w Ameryce południowej np. nie można udzielić azylu dyplomatycznego.

Umowa do zwyczaju – stosunek:

1. Umowa może zawierać normy –

2. Umowa to ostatnie stadium kształtowania normy zwyczajowej

3. Umowa proponuje coś nowego, co nie jest prawem zwyczajowym.

5.03.2013.

ZASADY OGÓLNE PRAWA to:

1. Zasady prawa międzynarodowego – nie do przyjęcia ta teoria.

2. Zasady wspólne dla porządków krajowych państw – tez nie do przyjęcia – zbyt zróżnicowane kręgi kulturowe.

3. Reguły myślenia prawniczego np. Prawo wcześniejsze uchyla prawo późniejsze, wnioskowania prawnicze – to środki interpretacji, ale nie źródła prawa ani zasady

4. Zasady wspólne wszystkim porządkom prawnym świata – ta jest dobra.

5. Uznane przez wszystkie narody cywilizowane – ze starego mtsu wzięte, ale nie ma juz takiego podziału już na świecie, więc nieważne.

Wyrządzenie szkody rodzi obowiązek naprawienia.

Nie można przekazać więcej praw niż samemu sie posiada.

Bezprawie nie można robić prawa

Nikt nie może być ponownie sądzony o to samo przestępstwo.

Zasada praw nabytych.

Ciężar dowodu wiązy na stronie, kto twierdzi, że tak jest.

To zasady ogólne prawa!!

DOKTRYNA – środek pomocniczy, poglądy pisarzy różnych narodowości. Zasania: analiza i próba ustalania treści i wpływanie na tworzenie prawa międzynarodowego. Postulowanie norm prawnych, które powinny obowiązywać.

ORZECZNICTWO – chodzi o orzeczenia sądów krajów i międzynarodowych, w zakresie jakim dotyczą spraw międzynarodowych. Pomocniczy środek określenia normy prawnej. Odrzucenie precedensu. Wiąże tylko państwa w danym sporze. Mts orzeka w podobnej sprawie to odwołuje sie juz do wcześniejszych ustaleń faktycznych i prawnych. Nie może wykraczać poza

Akty jednostronne państw – jednostronny przejaw woli państwa, niezwiązany z innym aktem prawnym. Akt dyskrecjonalny. Np. Protest.

Przykłady. Protest, zrzeczenie się, uznanie, notyfikacje, przyrzeczenie publiczne – odrzucone i czasami podaje się deklaracje – też odrzucone.

Protest jest częsty – oświadczenie, że państwo nie zgadza się z jakimś stanem prawnym np. Nie chcą by zwyczaj międzynarodowy się wykształcił.

Zrzeczenie – uszczuplenie stanu posiadania np. Zrzeczenie się przywilejów dyplomatycznych.

Przyrzeczenie publiczne – że w sytuacji i czasie danym zachowa się w odpowiedni i dany sposób.

Uprawnienia prawotwórcze – mogą wydawać normy wiążące państwa. Organizacja proponuje normy prawne dla państw. ONZ przyjmuje konwencje, ale nie jest ona wiążąca dla wszystkich, trzeba ją ratyfikować w każdym państwie.

1. Pro foro interno – wydawane do wewnątrz, czyli np. statuty, regulaminy, przepisy.

2. Pro foro externo- na zewnątrz, dotyczą stos zewnętrznych państw, między samymi państwami poza organizacją. Organizacja nakłada na członków obowiązki, które musza wykonywać poza organizacją. Np. UE – wydaje przepisy i trzeba się do nich stosować, np. Relacje międzynarodowe. Żeby była prawotwórcza musi być wiążąca i spełniać zasady prawa międzynarodowego. MO dna morskiego, WHO, WMO, IHAO – one mają taką moc.

12.03

umowy międzynarodowe.

proces zwierania,

przyczyny nieważności i wygasanie umów.

rokowania -

negocjacje - umowy dwustronne, pisemne lub ustne, zakończone przyjęciem tekstu umowy, w drodze zgody wszystkich państw biorących udział. na konferencji wystarczy zgoda 2/3 negocjujących. przyjęcie tekstu zbiega się z ustaleniem autentyczności tekstu, czyli, że jest ważny. następują poprzez podpisanie, parafowanie, referendum, które musi zostać potwierdzone.

tryb prosty zawarcia umowy -jednoetapowo, znaczy ze to państwo sie juz zobowiązało. negocjacje kończą sie zawarciem umowy - podpisaniem lub wymiana dokumentów. tj wysyłane są noty z propozycja noty, odsyła się zgodę. większość tak jest podejmowanych

złożony - 2 etapy, pierwszy etap to podpis, ale to nie związanie się z umową, drugi to ratyfikacja, czyli ostateczna zgoda. etap prawa krajowego - ratyfikacja i ogłoszenie umowy ma znaczenie, ze umowa to powszechnie obowiązująca i międzynarodowego - rat jest skuteczna, gdy nastąpiła juz wymiana, lub notyfikacja o rat lub w traktacie wielostronnym jest depozytariusz, który powiadamia wszystkie strony.

mieszany -

zgoda państwa na związanie sie umową może być poprzez podpis, wymiana dokumentów, ratyfikacja, zatwierdzenie, przyjęcie - otwarty sposób wyrażenia zgody do przystąpienia - otwarta formuła, przystąpienie - państwo staje sie strona umowy na późniejszym etapie.

domniemanie ratyfikacji -

rejestracja i ogłoszenie umowy -

depozytariusz międzynarodowy - jedno państwo lub rzadko kilka państw, lub organizacja międzynarodowa. pozycja określona jest jako mająca charakter międzynarodowy, działa w sposób bezstronny, zadaniem przyjmowanie dokumentów i notyfikacje ratyfikacji i przekazuje innym stronom, jeśli są jakieś zastrzeżenia to on to gromadzi i przekazuje innym stronom.

pełnomocnictwo - reprezentowanie państwa maja prawo osoby, które maja pełnomocnictwo, wynika z okoliczności, ze są zobowiązane do pełnomocnictwa, lub czasem stanowisko np. prezydent, premier i msz maja prawo wyrazić zdanie, co do wiązania się umowy. dokument kompetentnych osób do podjęcia negocjacji, mowym przyjęcia tekstu, ustalenia autentyczności. reprezentanci wymieniają sie papierami.

ambasador, akredytator przy organizacji lub konferencji - może tylko przyjąć tekst umowy, dalej musi mieć pełnomocnictwo.

komitet weryfikacji lub kredencji pełnomocnictw.

zastrzeżenia do umów międzynarodowych - jednostronne oświadczenie, złożone przez państwa przy podpisaniu ... etc, które zmierza do modyfikacji lub wyłączenia pewnych skutków postanowień traktatów wb. tego państwa.

niektóre konwencje zakazują lub dopuszczają zastrzeżenia.

reakcje za zastrzeżenia - akceptacja lub sprzeciw. jeśli jest dopuszczona przez traktat to nie trzeba sie na niego zgadzać. jeśli jest mało państw to musza sie one zgodzić na takie zastrzeżenie. można też wycofać zastrzeżenia lub sprzeciw do niego - nie ma tu żadnych wytycznych.

deklaracje interpretacyjne - wyjaśnienie znaczenia postanowienia lub przepisu, ma charakter wyjaśniający, zakres jego stosowania.

kiedy można w umowę założyć obowiązki lub dać mu prawa - musza spełnić warunki: zamiar taki musi istnieć i musi być zgoda państwa, którego to dotyczy, jeśli chodzi o nadanie prawa to nie wymaga wyraźnej zgody. w razie obowiązku trzeba na piśmie wyraźną zgodę dać - tworzy to węzeł obligacyjny - państwo takie nie jest stroną umowy, ani nie powstaje nowa umowa. na odwołanie obowiązku też jest zgoda potrzebna, na odwołanie prawa...

26.03.2013

Rozwiązywanie umów-

Względna przyczyna nieważności –

1. Pogwałcenie kompetencyjnej normy zawierania traktatów jeśli było to oczywiste dla strony drugiej –

2. Umowa zawarta z przekroczeniem pełnomocnictwa państwa a druga strona o tym wiedziała i działała mimo tego

3. Oszustwo – podstępne oszukanie strony, gdzie druga rozporządza w sposób niekorzystny – można uznać, że cala umowa jest ważna z wyłączeniem tego nieważnego artykułu

4. Przekupstwo, korupcja – korzyść pośrednia lub bezpośrednia, realna obietnica korzyści.

5. Naruszenie stosownych reguł organizacji międzynarodowych.

Bezwzględne przyczyny:

1. Przymus wb. przedstawiciela państwa lub państwa

2. Przymus ekonomiczny nie liczy się

3. sprzeczność z normą jus cogens

takie umowy nie mogą być naprawiane.

Wygaśnięcie a nieważność:

Nieważność – nigdy jej nie było, nawet gdy jest rozwiązana

A wygaśniecie, - była, ale jej czas się skończył, zwalnia strony z dalszego jej wykonywania.

Wygaśnięcie względne – wygasa tylko w stosunku do niektórych stron w traktacie wielostronnym

Bezwzględne – dla wszystkich wygasa.

Przyczyny wygasania:

1. te które są przewidziane w treści umowy – np. gdy umowa była zawarta na 10 lat np. EWWiS który był na 50 lat;

2. te które nie są przewidziane w treści – zawarte na czas nieokreślony

warunek zawieszający..

zgoda wszystkich stron –

całkowicie wykonanie umowy – sprzedaż, budowa elektrowni atomowej, mostu granicznego,

rozpad państwa lub jego zniknięcie z mapy

zniszczenie przedmiotu umowy np. ważnej rzeźby lub obrazu

klauzula zasadniczej zmiany okoliczności –

istotne naruszenie umowy przez drugą stronę – istotne które jest nieprzewidziane w traktacie odrzucenie traktatu

Polską procedurę zawierania umów określa: konstytucja, ustawa z 2000 roku i rozporządzenie RM z 2000 roku.

RM zawiera umowy, które wymagają ratyfikacji.

Zawieranie umowy w polskim prawie, czyli negocjacje, podpisanie w trybie złożonym, a ostatni etap, czyli wyrażenie zgody na umowę to zatwierdzenie przez RM lub ratyfikacje przez prezydenta art. 133 konstytucji.

Pokoje, sojusze, układy wojskowe i polityczne, obciążające finanse – takie potrzebują ratyfikacji.

Rozwiązywanie sporów

1.

2. procedura pojednawcza – komisja jest tworzona, po 2 ludzi z każdego państwa plus szef komisji i wtedy mają 12 mc na rozstrzygnięcie sporu.

Sukcesja państw w odniesieniu do traktatów:

1. uniwersalna/całkowita

2. częściowa – tylko zmiana terytorialna

Dochodzi do niej w cesji terytorium, łączenia lub jednoczenia, podziału/rozpadu, secesji, uzyskanie niepodległości.

Takie umowy można zmieniać tylko dwustronnie.

Cesja – przekazanie w drodze umowy terytorium dla innego państwa – przesunięcie granicy.

Automatyczna sukcesja

9.04 rzad na emigracji

16.04 odpowiedzialność międzynarodowa państw

Prawo odwetu w granicach PM

Naruszenie :

- działanie

- zaniechanie: zawiadomienia o zaminowaniu /Albania/

Szkoda nie jest wymagana by stwierdzić naruszenie, wina też nie jest konieczna.

Nie ma konwencji o odpowiedzialności międzynarodowej.

Atrybucja – przypisanie zachowania państwu, odpowiedzialność za działania, w odniesieniu także organów, nawet jeśli organy są mu przekazane od innego państwa, przekroczenie uprawnień, pozakonstytucyjna zmiana władzy – rebelia,

Konsekwencje: każdy naruszyciel musi zaprzestać czynu, dać gwarancje, że nie będzie się to zdarzać + reparacje

Inne państwa: muszę współpracować

2.Restytucja lub restytucja zastępcza

3.Satysfakcja/zadośćuczynienie – przeprosiny, wciągnięcie flagi, odegranie hymnu, orzeczenie mts

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność państwa: 4

Siła wyższa – nie można inaczej niż tak, ale nie zdarzyło się tak nigdy, stan wyższej konieczności, jedyna możliwość ochrony interesów, trzeba dzialać w obliczu zagrożenia interesow, nie można zarażac interesów innych państw lub społ międzynarodowej,

Zgoda państwa poszkodowanego -

Działanie w stanie zagrożenia życia – distress – musi naruszyc prawo by zachować osoby przy zyciu pod opieka panstwa, kapitan ma obowiązek odpowiedzi na sos i musi im pomoc, ale jeśli jest zagrożenie dla zycia jego kapitana to może to zaniechać.

Środki odwetowe, represalia: ograniczone do środków odwetowych, kontra środki, nie można w ich ramach stosować siły zbrojnej. Używa się je, by zmusić państwo do powrotu na dobrą drogę. Musza być one proporcjonalne do pierwszego naruszenia, musza zostać poprzedzone droga negocjacji i powinno się rozstrzygnąć spór przed jakims organem. Trzeba je zaniechać po realizacji celów.

TERYTORIUM

1. podlegające jurysdykcji państwowej

2. niepodlegające

wycinek globu, określony geograficznie i jest na nim władza państwowa, inna władza nie może tam dzialać, chyba że państwo się na to zgodzi. Można sprzedać lub wymienić się lub wydzierżawić /np. kanal panamski/

zakres suwerenności terytorialnej

składniki terytorium: ląd wraz z wnętrzem ziemi, wyspy, podzielone jak alaska, terytorium morskie: morskie wody wew, morze terytorialne – prawo nieszkodliwego przepływu dla państw 3, wody archipelagowe tylko gdy takie są w państwie – przejście arch szlakiem morskim, terytorium powietrznen – uprawnienia dla państw3 – swoboda przelotu

zasada integralności terytorialnej – zbiór nakazow i zakazów – niewykonanie grozi sankcją. Nakaz poszanowania, nieuznawania nabytków nielegalnie nabytych, wspolna akcja przeciw łamiącemu prawo, zakaz działalności przeciw integracji innego panstwa. Prawo do secesji – nie ma reguł w tym zakresie ae mamy prawo narodów do samostanowienia – jednak to nie jest to samo!

nienaruszalnośc granic