JIW Ćw.
Dr. I. Swoboda
iswoboda@us.edu.pl
C1
Zrobić wizytówki. Wydrukować program z maila grupowego.
Zaliczenie: 2 nieobecności max. Oceniana Możliwe, że będą krótkie referaty.
C2
Język informacyjno-wyszukiwawczy. Funkcje znaku, języka, język informacyjny. Jego funkcje i struktura, miejsce w systemie informacyjno-wyszukiwawczym. Pragmatyka języka, typologia. Poznawanie typów języków w następnym semestrze. Stosować nomenklaturę dziedziny.
Podstawa: Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych
Ścibor: Wybrane zagadnienia teorii języków informacyjnych
Wyjaśnić znak, język naturalny, język etniczny, język sztuczny, funkcje języka, funkcje języka informacyjno-wyszukiwawczego. Definicje języka informacyjno-wyszukiwawczego. W: Encyklopedia języka 6. 11-27). Definicja w srebrnym słowniku: do typologii.
Język to słownik (zasób leksykalny, metody przejścia, słownictwo naturalne, paranaturalne, sztuczne; jednostki autosyntaktyczne, synsyntaktyczne) + gramatyka (zbiór reguł) + semantyka (reguły interpretacji), czyli nauka o znaczeniu wyrazów/znaków + zasady pragmatyczne
J=<V,G> lub J=<V,G,S,P>
ZNAK - obiekt (w tym sytuacja), któremu przyporządkowana jest reguła semantyki; termin używany jest w różnych znaczeniach, co nie pozwala na skonstruowanie jednej definicji. Przy tworzeniu jej bierze się następujące cechy dystynktywne, co daje następny podział:
Czy mają nadawcę?
+sygnały, -symptomy (oznaki)
+:Czy komunikują tylko same siebie?
+Apele, -sygnały semantyczne
-: Czy są podobne do komunikowanego obiektu?
+Obrazy (zn. ikoniczne), -sygnały arbitralne
-: Czy funkcję semantyczną pełnią wyrażenia elementarne?
+Jednoklasowe, -dwuklasowe
Przykłady: symptom: podwyższona temperatura: symptom choroby. Apel: utwór muzyczny. Zn. Ikoniczne: fotografia, mapa. Jednoklasowe: sygnalizacja uliczna. Dwuklasowe: język naturalny.
ZNAK to forma lub forma + treść (element rzeczywistości pozajęzykowej) - bilateralność znaku. Języki informacyjno-wyszukiwawcze mają znaki konwencjonalne.
Denotacja, ekstensja - zakres znaczenia wyrażenia. Denotacja to zbiór wszystkich desygnatów. Denotacja bezpośrednia to zbiór bezpośrednich desygnatów wyrażenia (dokumentów), denotacja pośrednia - pośrednich (z rzeczywistości pozadokumentacyjnej).
Język naturalny - język etniczny, język powstały stopniowo i samorzutnie w toku porozumiewania się pewnej grupy etnicznej. Pełni wiele różnorodnych funkcji. Kod foniczny poprzedza tekstu graficznego. Słownictwo jest w sumie nieograniczone (jeśli jest żywy).
Język sztuczny - język, którego konstrukcja (opis strukturalny języka poprzedza użycie, np. Esperanto, język znaków drogowych, języki informacyjno-wyszukiwawcze. Jest zaprojektowany w konkretnym celu, ściśle określone, wyspecjalizowane funcje - esperanto służy temu samemu, co język naturalny. Słownictwo jest ograniczone, zamknięte, konkretne, zwykle bez synonimii - większa precyzja.
Język deskryptorowy - język informacyjno-wyszukiwawczy najczęściej o notacji paranaturalnej, z określoną w tezaurusie paradygmatyką, którego jednostki słownika nazywane są deskryptorami, a gramatykę stanowią najczęściej reguły relacji syntagmatycznych oraz modyfikatory i/lub wskaźnik roli.
Funkcje języka
Język informacyjno-wyszukiwawczy odtwarza pewną treść dokumentu - buduje opis dokumentu treściowy i formalnych (cechy nośnika informacji). - funkcja metainformacyjna (możliwość opisu dokumentu - cechy formalne i treściowe; tworzenie charakterystyki wyszukiwawczej dokumentu). Funkcja wyszukiwawcza służy do budowania zapytań wyszukiwawczych (informacyjnych). Chcąc znaleźć dokument musimy przełożyć nasze zapytanie na system języka, w którym pytamy - przekład na język informacyjno-wyszukiwawczy. Tworzenie instrukcji wyszukiwawczych do zbioru wyszukiwawczego.
Jest to język sztuczny
Język naturalny
- Funkcje języka (informacyjna/opisowa/semantyczna (przekazywanie informacji), fatyczna, metajęzykowa, ekspresywna, impresywna (język wpływa na innych ludzi), metainformacyjna, poetycka).
- pole semantyczne (to, co jesteśmy w stanie określić językiem). Wieloznaczność/polisemia, synonimia, homonimia, rozwój spontaniczny, niekontrolowany
- Słownictwo nieograniczone (dla języka żywego)
Funkcja metainformacyjne
Charakterystyka wyszukiwawcza dokumentu
Charakterystyka słowna to opis w języku naturalnym, określający cechy formalne i treściowe.
Funkcja wyszukiwawcza
Potrzebę wyszukiwawczą przekształcamy na zapytanie wyszukiwawcze (też w języku wyszukiwawczym, instrukcja słowna), dopiero to zapytanie przekładamy na język informacyjno-wyszukiwawczy - na zapytanie w odpowiednim języku sztucznym (instrukcja wyszukiwawcza). Instrukcja wyszukiwawcza zawiera wyrażenia słownictwa języka oraz operatory logiczne - I, LUB, NEGACJA.
Język informacyjno-wyszukiwawczy
- Funkcje języka (funkcja opisowa ~= metainformacyjna funkcja porządkująca/organizująca jest pochodną funkcji metainformacyjnej, funkcja impresywna ~= wyszukiwawcza, funkcja określania zakresu tematycznego jest pochodną obu głównych funkcji. To zakres tematyczny języka - to, jak duży zakres można tym językiem wyrazić.
- Pole semantyczne, rozwija się w sposób projektowany, zorganizowany, kontrolowany. Precyzyjność, eliminacja wieloznaczności, synonimii i homonimii.
- Słownictwo ograniczone, wykazywalne w całości.
C3
Teksty: Pojęcie system informacyjno-wyszukiwawczy.
System informacyjno-wyszukiwawczy to środki metodyczne (normy, instrukcje) i techniczne (nośniki i urządzenia, umożliwiające korzystanie z nośników). System przetwarzający informacje, który z informacji wyjściowych (dokumenty) tworzy zbiór informacyjny. Zbiór informacyjny to zbiór dokumentów odpowiednio uporządkowany LUB zbiór dokumentów w systemie. Zbiór charakterystyk wyszukiwawczych tworzy zbiór wyszukiwawczy - odpowiednio opracowany. Na tym zbiorze system szuka fragmentów instrukcji zapytania. Jak znajdzie system jakiś pasujący rekord, to go podaje jako wynik. (relewancja techniczna (zgodność instrukcji i charakterystyki dokumentu) i praktyczna (mogliśmy nasze zapytanie źle wyrazić w języku JIW - to my popełniliśmy błąd w przekładzie naszego zapytania)).
Ważny jest podział na systemy:
Dokumentacyjne - tym głównie będziemy się zajmować - informacja wyjściowa o dokumentach, w których dane zapytanie się znajduje
Faktograficzne - po zapytaniu nie dostejemy informacji o tym, gdzie jest informacja, tylko już gotowe fakty, informacje.
Inne podziały:
Systemy dziedzinowe
Systemy
Inne podziały systemów:
Manualny/tradycyjny (katalogi, kartoteki)
Zautomatyzowany (najczęściej komputerowe)
Katalogi mikrofiszowe
Kartoteki kart obrzeżnych
Systemy dzielimy też na:
Jednostopniowe - bezpośrednie dotarcie do dokumentu (książki na półce)
Dwustopniowe (nie szukamy dokumentów, a kart katalogowych, które nas do dokumentu odsyłają)
Trzystopniowe - kartoteka kart przeziernych -> katalog -> pierwotny dokument.
Karta katalogowa musi być umieszczona pod katalogiem słów kluczowych - biblioteka, archiwum, Polska.
Karty przezierne - to systemy przedkomputerowe do wyszukiwania informacji naukowej. Książka dostawała numer wpływu, wraz z sygnaturą. Charakterystyka rzeczowa odbywała się na temat słów kluczowych. Do wyszukiwania w systemie. Kodowano informacje, jakie dokumenty spełniają dane kryteria. Mamy kartę z jednym ze słówek kluczowym - np. Biblioteki. Na karcie mamy miejsce na powiedzmy 6000 książek - wielka tabelka na całej stronie, w której zaznaczamy, czy dana książka spełnia cechę czy nie. Jeśli spełnia, dziurkujemy jej pole w tabelce.
Są też systemy kart obrzeżnie perforowanych. Na środku karty były informacje tekstowe. Bo brzegach były odpowiednio zakodowane dziurkami i nacięciami informacje o tytule, roku wydania, itd. Specjalne maszyny wyszukiwały rekordy (karty) odpowiadające zapytaniu, dzięki zestawom igieł, którymi zaznaczano żądane zapytanie. Karty, które miały w tym miejscu wycięcie, wypadały z maszyny. Były to wyniki wyszukiwania.
C4 - indeksowanie i pragmatyka języka informacyjnego
Punkty 4,5 z zagadnień. Szerokość i szczegółowość indeksowania. Zaznaczać skąd bierzemy pojęcia.
Pragmatyka
/J. Pacek: Indeksowanie w XXI wieku, Ewolucja i współczesne funkcje pojęcia/
Indeks to narzędzie wyszukiwania stworzone dla użytkownika i oddane w jego ręce. Musi ułatwić czytelnikowi docieranie do interesujących go zagadnień.
Rozumienie tradycyjne
Początki indeksów to rejestr / wykaz składek / rubryk, służący do sprawdzenia, czy dzieło jest kompletne - Registrum chartarum, registrum foliorum. Z czasem przekształciło się to na spis treści, nazywany też registrum, syllabus, tabula, indeks.
Indeks tradycyjny budowany jest zapisów indeksowych, czyli elementów właściwych dla danego tekstu. Indeksator pracuje na przełamanych szpaltach korekty książki. Podkreśla wyrazy, mające być umieszczone w indeksie jako hasła indeksowe, wraz z ich lokalizacją w tekście.
Trzy główne grupy tematów:
Tematy osobowe
Geograficzne
Rzeczowe
Indeksowanie to czynność charakteryzowania zawartości tekstu za pomocą słów kluczowych, zaś zbiór słów kluczowych dla danego tekstu jest jego skorowidzem lub INDEKSEM RZECZOWYM. Włącza się tu tylko pojęcia najważniejsze, dotyczące istotnych punktów tekstu - to POJĘCIA KLUCZOWE / SŁOWA KLUCZOWE.
Język indeksowania - czasem trzeba przełożyć wyrazy w tekście na odpowiedni język indeksowania (np. Podając wyrazy w jednej formie gramatycznej).
Konkordacje - podawanie całego zdania z indeksowanym hasłem - we wszystkich użyciach w tekście. Konkordacje były 7-9 razy obszerniejsze niż indeksowane dzieło (np. Biblia)
Indeksowanie 2 to proces charakteryzowania treści dokumentu i jej przekładu na język informacyjny. Wynikiem indeksowania jest charakterystyka wyszukiwawcza dokumentu lub instrukcja wyszukiwawcza pytania. To innymi słowy klasyfikowanie dokumentu - tematowanie bądź przedmiotowanie (zapoznanie z tekstem dzieła, ustalenie tematów dzieła, wybór tematów reprezentatywnych dla treści dzieła, redakcję haseł przedmiotowych w przyjętym języku).
1. Zapoznanie się z dokumentem
2. Wybór informacji, elementów istotnych dla indeksowania
3. Przełożenie tej informacji na JIW.
Indeksowanie:
Manualne, ręczne, tradycyjne, intelektualne
Automatyczne - algorytmy statystyczne, mechaniczne
Inny podział indeksowania:
Swobodne - swobodne słowa kluczowe - wybieramy słowa do charakterystyki, mogąc je zmienić pod kątem formy gramatycznej (szyk porzeczownikowy, tylko w mianowniku etc.). Nie korzystamy z żadnego słownika do przełożenia naszych słów na jakiś JIW. Charakterystyka słowna jest końcowym efektem naszej pracy - jest podstawą dla instrukcji wyszukiwawczych.
Derywacyjne - żywcem wyciągnięte słowa z tekstu. Indeksowanie pełnotekstowe,
Syntaktyczne - tylko te wyrażenia, które wchodzą w jakieś związki z innymi wyrażeniami.
Słownikowe - za pomocą słownika danego JIW przekładamy nasze znaleziska na JIW.
Paradygmatyczne - relacje systemowe, które są odwzorowane w słowniku. Odzwierciedlamy relacje paradygmatyczne.
Hierarchiczne - coś jest wyżej, coś niżej. Samochód - samochód osobowy - samochód marki Fiat. Dodajemy coś, co jest nadrzędne: samochód.
Asocjacyjne - różne relacje pokrewieństwa. Np. Część do całości. Drzewo - gałąź - liść.
Współrzędne - w zależności od tego, jaki mamy język. Np. Polska - Historia - XX wiek. Te oznaczenia są współrzędne, kolejność nie ma znaczenia, bo jednostki te mają równoważność. W UKD kolejność będzie miała już znaczenie, ale zależne jest to od gramatyki języka.
Semantyczne - charakterystyka słowna jest tworzona intuicyjnie, nie ma zasad instrukcji indeksowania, które słowa brać, a które nie.
Tryby indeksowania
Wyszczególniające - zagłębianie się w treść
Uogólniające - tylko najważniejsze elementy dokumentu
Desygnat to obiekt rzeczywistości pozajęzykowej. Mamy desygnaty pośrednie (każdy rzeczywisty obiekt, każde krzesło) i bezpośrednie (dokumenty o krzesłach)
Denotacja to inaczej zakres nazwy - zbiór desygnatów, którym według reguł języka możemy daną nazwę przyporządkować. To np. Zbiór wszystkich krzeseł. Nazwy ogólne: człowiek; nazwa jednostkowa: Maciej Brzęczyszczykiewicz. Jeden desygnat. I już.
Konotacja to treść nazwy; zespół cech konstytutywnych, charakterystycznych, które pozwalają nam określić, czy dany element rzeczywistości należy do danej nazwy. Jeśli obiekt ma cztery nogi, oparcie i nie ma podłokietników, możemy go nazwać krzesłem. Konotacja bezpośrednia dotyczy dokumentów (cechy charakterystyczne dokumentu, który mówi o krzesłach - np. Jest „Krzesło“ w charakterystyce dokumentu) i konotacja pośrednia (konotacja elementu rzeczywistości).
Tryby indeksowania:
Indeksowanie wyszczególniające - mamy dokument o samochodach marki Fiat i w indeksowaniu używamy wyrażenia „Samochód marki Fiat“ lub jeszcze bardziej szczegółowego.
Indeksowanie uogólniające - mamy dokument o samochodach marki Fiat. Indeksowanie uogólniające będzie używało nazwy szerszej w indeksowaniu - samochód.
Instrukcja indeksowania - określają reguły, tryb pracy indeksatora. Zależy to od rodzaju dokumentu, od potrzeb użytkownika. Mówi o
Szerokość - określenie zakresu, w jakim odwzorowuje się informacji. Pomijamy pewne kwestie, elementy, które by zaciemniły użytkownikowi obraz. W katalogu dokumentów o historii Polski dokument o historii Polski i Europy zindeksujemy tylko elementy związane z historią Polski.
Szczegółowości - ilość wyszczególnianych elementów. Czy podajemy samochód marki fiat, samochód marki Pegueot, samochód marki Volvo, czy damy jedynie w indeksie „Samochód osobowy“.
Głębokości - maksymalna planowa szczegółowość indeksowania.
C5
Indeksowanie słownikowe - wyszczególniające. Liczba słów kluczowych 5-8.
C6 - klasyfikacje i typologie
Języki JIW różnią się strukturą, zakresem, zasięgiem stosowania, objętością słownika, funkcjami i przeznaczeniem
Zakres tematyczny:
Uniwersalny (całość dziedzin, jak UKD, język haseł przedmiotowych BN)
Wielodziedzinowe (kilka dziedzin powiązanych)
Specjalistyczny (jedna dziedzina, branżowe klasyfikacje)
Zasięg stosowania:
Międzynarodowy (jak UKD)
Krajowe
Lokalne
Instytucji
Wielkość słownictwa:
Duża (UKD)
Mała
Dzielimy też na występowanie słownika:
Słownikowe
Bezsłownikowe (język swobodnych słów kluczowych)
Struktura: Typologia nie musi być podziałem wyczerpującym, ani nie musi być rozłączna (w typologii jeden element może być w kilku grupach). Podziały ze względu na funkcje:
A. Języki dokumentacyjne:
Języki opisu formalnego
Języki opisu bibliograficznego
Język opisu katalogowego (tu: np. Miejsce na sygnaturę)
Język cytowań bibliograficznych (opisujemy wszystkie prace, na które dokument się powołuje)
Języki opisu rzeczowego
Klasyfikacja dokumentów - systemy o słownictwie sztucznym (np. Sztuczne symbole)
Monohierarchiczne - wszystkie jednostki są wyliczone. Klasyfikując dokumenty do każdego dokumenty bierzemy już gotowe klasyfikacje. Monohierarchiczne to takie, które posiadają główne dziedziny. Monohierarchiczne dzielimy dalej:
Całkowicie monohierarchiczne
Z wyodrębnionymi poddziałami pomocniczymi
Fasetowe (poliherarchiczne)
Języki haseł przedmiotowych - ułożone alfabetycznie - języki o słownictwie paranaturalnym
Języki słów kluczowych - języki o słownictwie paranaturalnym
Języki deskryptorowe - języki o słownictwie paranaturalnym
Kody semantyczne - języki o słownictwie paranaturalnym
Inne języki z rozbudowanymi środkami i relacjami syntagmatycznymi
B. Języki faktograficzne
W7 - struktura i systemy notacyjne
Punkty 7-8: Struktura, systemy notacyjne - do słowników, słowniki sobie podarować. Tu: Sosicka-Kalata koniecznie na te zajęcia.
J = <V;G>
J = <V,G,I,P>
V - słownictwo - zasób leksykalny języka, zbiór wszystkich jednostek
Słownik to zbiór jednostek odpowiednio poukładanych w bazie danych - np w porządku alfabetycznym
G - gramatyka
I - interpretacja i reguły interpretacyjne
P - pragmatyka, reguły pragmatyczne
Plan wyrażania - to dźwiękowa lub graficzna forma - podobnie jak denotacja
Plan treści - struktura elementów zbierająca wszystkie znaczenia języka - wszystkie znaki, które służą wyrażaniu. To wszystkie konotacje.
Struktura języka JIW.
Poziom |
Nazwa znaku |
Nazwa znaku tworzonego |
Funkcja znaczeniowa |
Funkcje informacyjne |
Reguły gramatyczne |
1 |
Elementarny znak graficzny (EZG) |
EJL |
- |
- |
Reguły notacyjne |
2 |
Elementarna jednostka leksykalna |
Zdanie JIW |
Ma |
- |
Reguły zdaniotwórcze |
3 |
Zdanie JIW (proste -jeden temat prosty i rozbudowane - z jednostek auosyntaktycznej i synsyntaktycznej i złożone - dwie lub więcej jednostek autosyntaktycznych) |
Tekst |
Ma |
- |
Reguły tekstotwórcze |
4 |
Tekst (Charakterystyka wyszukiwawcza lub instrukcja wyszukiwawcza) |
|
Ma |
ma |
|
Kontapenacja - łączenie elementów i wyrażeń w ciąg. Kontapencja to tworzenie z ABC
Notacja - organizacja EZG oraz reguły budowania z tych elementów elementarnych jednostek leksykalnych. N = <B_n, B_r>. Elementarna baza notacyjna to taka, która składa się z cyfr. Baza to zbiór wszystkich jednostek używanych głównie do jednostek wyższego rzędu. Podstawowa baza notacyjna.
Typologia języków ze względu na:
Bazę notacyjną
Jednolite (podstawowe EZG są jednego typu):
Alfabetyczna (język łaciński)
Numeryczna
Specjalna (określone symbole)
Mieszane
Alfanumeryczna (litery i cyfry)
Rodzaj generowanego słownictwa:
Paranaturalne - kształtem są takie same jak w języku naturalnym, treść może być taka sama, a może być inna. (np. Reformacja: w JIW rozumiemy pełną treść (reformacja, kontrreformacja czy cokolwiek tu jeszcze damy) w języku naturalnym reformacja ma treść tylko reformacji) - języki haseł przedmiotowych, słów kluczowych itd.
Sztuczne - nawet jeśli pokryje się forma sztuczna z językiem naturalnym, to będzie miała inne znaczenie; całkowita umowność - nierównokształtne z językiem.
Według ujawniania struktury semantycznej JIW (tylko dla sztucznych języków) - odwzorowuje strukturę znaczeniową jednostek
Notacja strukturalna (strukturę jednostek widzimy już w budowie jednostek)
Hierarchiczna (już w symbolu widzimy hierarchię - coś jest nadrzędne, coś jest podrzędne) - np. A = historia. AB = historia - II wojna światowa
Według stosowania techniki kompresji
Kompresywna (stosuje techniki uproszczeń - ukrywa zależności hierarchiczne na pewnych poziomach)
Niekompresywna
Według rodzaju EZG:
Hierarchiczna alfabetyczna
Sektorowa (nieskończona rozwijalność: najlepiej ostatnią literę pozostawić bez znaczenia i doklejać do innych liter, jeśli nam ich zabraknie)
Hierarchiczna numeryczna. Podział wg pojemności i szeregu zasad porządkowania
Dziesiętna (ograniczona, skończą się znaki, to koniec, nie można nic dodać)
Setna
Ósemkowa (bazą notacyjną są cyfry arabskie - podobna do sektorowej: 1, 2, 3... 8, 9, 91, 92, 93 itd.
Hierarchiczna alfanumeryczna
Komponentalną (składnikowa)
Notacja niestrukturalna (nie widać struktury w jednostkach, struktury znaczeniowej)
Porządkowe (liczba porządkowa nie mówi nic o strukturze - jednostką leksykalną jest numer porządkowy, ale nic z tego nie wynika - to tylko porządek)
SC (znaków skróconych)
Retroaktywne
W8
Po świętach do końca ten sam punkt (Już słowniki)
GRAMATYKA
Gramatykę rozpoznajemy między językami już na pierwszym poziomie - EZG.:
Gramatyka zerowa - nie ma żadnych połączeń, zdania są elementarne i składają się z podstawowej jednostki leksykalnej. Jedna jednostka elementarna tworzy zdanie i nie można nic do tego dołączać.
Gramatyka pozycyjna - miejsce każdej jednostki jest ściśle określone - zmiana szyku powoduje zmianę znaczenia.
Gramatyka częściowo pozycyjna (np. UKD i jednostki autosyntaktyczne i synsyktaktyczne)
Szyk dowolny, gramatyka niepozycyjna (np. Szyk dowolny słów kluczowych, czasem dla klasycznych języków deskryptorowych)
Zdania tworzą tekst - wiążą go relacje syntagmatyczne - zachodzą pomiędzy wszelkimi elementami tekstu, dającymi się wyodrębnić (bo są jeszcze relacje występujące w słowniku). ~Relacje:
Dwukropki i myślniki w np. UKD (Filozofia - Historia - 20 w. - wyrazy to podstawowe wyrazy języka, myślniki to wyrażenia gramatyczne. 783(438)“19“ - EZG - cyfry, pozostałe to środki gramatyczne - kropki, dwukropki, plusy - to też EZG)
Wskaźniki więzi - Miedź1 Ołów2 Pokrycie2 Rury1. Wskaźniki to te cyferki: określają przynależność do zdań: Rury miedziane. Pokrycie ołowiem.
Wskaźniki roli - symbole literowe lub cyfrowe używane do określenia funkcji lub roli spełnianej.
Wskaźniki wagi - określają wagę (istotność) danego elementu w zdaniu.
POLE SEMANTYCZNE - wszystkie te środki, które nam umożliwiają realizację tego, co chcemy wyrazić w danym języku. W Słoniku występują relacje paradygmatyczne. Część jest jeszcze pozajęzykowa i systemowa; ogółem: relacje semantyczne:
Paradygmatyczne (systemowe/słownikowe) - zachodzące pomiędzy elementami języka naturalnego
Relacja genetyczna, hierarchiczna (rodzaj-gatunek, gatunek-rodzaj: silnik spalinowy => silnik, żaba -> płaz)
Relacja współrzędności (wiąże terminy z terminem nadrzędnym: kot, pies - ssaki - relacja zachodzi między psami a kotami)
Relacja synonimii (synonimii wyszukiwawczej lub współrzędności zakresowej) - (tu: pełna: forma jest inna, znaczenie jest to samo) - raczej niepożądane w JIW
Relacja antonimii (inna forma, odwrotne znaczenie)
Relacja homonimii (ta sama forma, inne znaczenie)
Relacja hierarchii tematycznej (nadrzędność i podrzędność: ważne dla JIW - np. medycyna - laryngologia)
Pozajęzykowe - pomiędzy elementami opisywanymi w tekstach
Mereologiczna, hierarchiczna (część-całość, całość-część - np. Koło - rower)
Kojarzeniowa (pokrewieństwo: przyczyna-skutek (przestój - awaria), podobieństwo funkcjonalne)
Relacje mereologiczne i generyczne nazywamy relacjami hierarchicznymi. Mają nadrzędne i podrzędne elementy.
Jest jeszcze relacja odpowiedniości wyszukiwawczej (ekwiwalencji - pojawia się w języku deskryptorowym: “Używaj”/”Nie używaj”).
SŁOWNIKI
Przez słownik rozumiemy uporządkowany zbiór wyrażeń / jednostek danego języka. Słownik jawny (dodatni) zawiera wyrazy języka naturalnego, które mogą pełnić funkcje dla JIW, słownik jawny (ujemny) - stop listy - to te wyrażenia, które nie mogą pełnić funkcji w JIW.
Jak może być wyrażane słownictwo w języku - jak pokazuje się przejście między naturalnym a sztucznym językiem (nazywają się te słowniki według ujmowanego języka: tablicami klasyfikacyjnymi, słownikami tematów i określników, słownikami haseł przedmiotowych, kartotekami haseł wzorcowych (KHW) lub kartotekami haseł klasyfikacji albo wreszcie tezaurusami dla języków deskryptorowych, słownikami i wykazami słów kluczowych).
Relacja odpowiedniości wyszukiwawczej to relacje między terminami (grupami terminów) synonimicznymi lub quasi-synonimicznymi których ustalenie jest potrzebne przy wyborze formy tematu. Z relacji tego typu wynikają wszelkie odsyłacze. Przejście z JIW do języka naturalnego i na odwrót może być zatem realizowane na te trzy sposoby. Odpowiedniości między językiem naturalnym:
Jawne (są pokazywane od razu - jednej jednostce języka naturalnego język naturalny => JIW - wszędzie tam, gdzie jednostki są nierównokształtne z językiem naturalnym)
Niejawne (język JIW wykorzystuje słowa języka naturalnego i nie widać przejścia z jednego do drugiego. Wyrażenia są równokształtne)
Częściowo jawne (tylko dla części słownictwa podany jest odpowiednik w języku naturalnym. Mamy w słowniku śmigłowiec, ale piszemy NU helikopter - dla helikoptera już widać przejście do JIW. Wyrażona jest relacja odpowiedności wyszukiwawczej.
Cztery typy słowników:
Słowniki wyliczające EJL, dodatnie - tu tezaurusy, słowniki haseł wzorcowych, w słownikach słów kluczowych mogą mieć już pełne zdania
Słowniki podające całe zdania, dodatnie
Słowniki negatywne, ujemne (stop-listy)
Słowniki podające reguły wykorzystania wyrazów i połączeń wyrazowych języka naturalnego jako EJL języka JIW - reguły tworzenia elementów języka z języka naturalnego - instrukcja wyszukiwania. Nawiązują często do słowników innego typu.
W praktyce mamy często do czynienia ze słownikami mieszanymi. Np. W tablicach UKD pojawiają się często zdania.
Całe słownictwo, tylko wycinek słownictwa, część słownictwa z regułami dotyczącymi pozostałych jednostek (słowniki kontrolowane - znacząca część + reguły tworzenia wyrazów)
Słownictwo może być uporządkowane:
Formalnie - zwraca uwagę na formę - paranatulane języki według alfabetu, często według wewnętrznej struktury (tak się porządkuje UKD)
Semantycznie - głównym kryterium jest znaczenie
Losowo - brak uporządkowania
Formalno-semantycznie.
W każdym słowniku wyróżniamy zrąb główny i pomocniczy. Główny może być np. Formalny, pomocniczy może być (i najczęściej jest) Semantyczny
C9
Zwrócić uwagę na te przejścia (odpowiedniości) w kolejnych źródłach. Przypomnieć relacje słownikowe, słowniki, typy słowników itd, całość. Czytać: Słownik języka inf-wysz jako słownik przekładowy (rozdział). Zwrócić uwagę na sposób przejścia słownictwa naturalne-sztuczne. Koordynacja.
Struktura /nazwa |
Języki haseł przedmiotowych (paranat.) |
Języki słów kluczowych (paranat.) |
Języki deskryptorowe (paranat.) |
Klasyfikacje (sztuczne, na przykładzie UKD) |
Reguły gramatyczne |
EZG |
Litera i znaki specjalne (myślnik, nawias) |
Litera |
Litera |
w UKD jest to cyfra, w innych może być np. Litera) |
notacyjne |
EJL |
Temat i określnik |
Słowo kluczowe (jedno lub wielowyrazowe) |
deskryptor |
Symbol główny i symbol pomocniczy |
zdaniotwórcze |
Zdanie JIW |
Temat Temat - określnik - ... (Hasło przedmiotowe) |
Słowa kluczowe |
deskryptory |
Symbol prosty (sg), symbol rozwinięty (sg+sp), symbol złożony (Symbol główny (autosyntaktyczny) i symbol pomocniczy (synsyktaktyczny). Są tu znaki delimitacyjne - +, /, : |
tekstotwórcze |
Tekst JIW |
|
|
|
|
|
Gramatyka |
Gramatyka pozycyjna |
Gramatyka niepozycyjna |
Gramatyka niepozycyjna lub częściowo pozycyjna (jeśli mamy relacje syntagmatyczne) |
Gramatyka częściowo pozycyjna |
|
słownik |
Słownik haseł przedmiotowych |
Słownik słów kluczowych |
Tezaurus |
Tablice |
|
Jednostki EJL, z których można samodzielnie tworzyć zdania, nazywa się autosyntaktyczna
Słowniki jawne i niejawne
Słowniki wyliczają nam EJL, zdania, inne jeszcze podają reguły budowania jednostek zamiast je wyliczać (instrukcje indeksowania np.). Bywają też słowniki mieszane, podaje EJL, zadnia oraz reguły tworzenia jednostek (bo rzadko słownik podaje wszystkie jednostki).
Słowniki: dodatnie/ujemne, czy widać przejście naturalne/nienaturalne, jaki jest układ i uporządkowanie jednostek, jak są wyrażane odpowiedniości wyszukiwawczej, jakie są relacje, jak są oznaczane. Relacje słownikowe (hierarchiczne, współrzędności, odpowiedniości wyszukiwawczej, kojarzeniowe (pokrewieństwa)).
Słownik języka haseł przedmiotowych
Układ: spis, wstęp/instrukcja, zrąb główny, wykazy określników formalnych i ogólnych, wykaz określników formalnych, wykaz określników chronologicznych dla XX i XXI w. Podaje EJL, czasem zdania. Informacyjno-naturalna (od wyrażeń języka do wyrażeń naturalnych) to większość słownika, naturalno-informacyjna część (od języka naturalnego do informacyjnego) jest tylko wpleciona (zob.).
Relacje hierarchiczne za pomocą oznaczeń TS (temat szerszy), TW (temat węższy). Odpowiedniość wyszukiwawcza oznaczana poprzez U lub NU. Słownik częściowo jawny (dzięki stop-listom). Głównie dodatni. Porządek formalny, w obrębie artykułów przedmiotowych semantyczny. Tyle że określony porządek struktury hasła (TS, TW, TK, NU, U, zobacz też). Pokrewieństwo semantyczne. Relacje pozajęzykowe skojarzeniowe: TK (temat skojarzony). Zdania Trawy - choroby, trawy - ochrona. Tematy węższe pozostają ze sobą w relacji współrzędności
Uniwersalna klasyfikacja dziesiętna
Podział na tablice pomocnicze i tablice główne. Porządek semantyczno-formalny. Relacje hierarchiczne ukazane w haśle ze względu na strukturę EJL. Relacje skojarzeniowe (zob. Też). Dodatni, słownik jawny. Informacyjno-naturalna część to część główna, naturalno-informacyjna to indeksy przedmiotowe z tyłu
Tezaurusy
Społeczeństwo : mikrotezaurus
Słownik częściowo jawny, dodatni (z elementami ujemnymi), porządek formalny, potem semantyczny, nie ma wyraźnego podziału na informacyjno-naturalną i naturalno-informacyjną część. Wylicza EJL
Relacje hierarchiczne - obecne, zaznaczane przez BT i NT
Relacje skojarzeniowe - obecne, zaznaczane poprzez RT
Relacje współrzędności
Relacje odpowiedniości wyszukiwawczej - USE, UF, +UF, -UF.
Przykład artykułu deskryptorowego:
OŚWIATA (35.0)
UF: edukacja (odpowiedniość wyszukiwawcza, podobnie jak USE)
BT: społeczeństwo (hierarchiczna, też TT, nazwa działu)
NT: dokument dotyczący oświaty i nauki, kształcenie, organizacja kształcenia, polityka oświatowa, prawo oświatowe, szkolnictwo. (pośrednio pokazuje współrzędne, wspólna klasa nadrzędna)
RT: kultura, nauka (skojarzeniowa)
FT: education, education, Bildung (terminy równoległe - można tu mówić o odpowiedniości wyszukiwawczej)
/kolokwium/
Relacje syntagmatyczne (w zdaniach, występujące między elementami tekstu) możemy wyrażać w językach w dwa sposoby - symbol prosty i symbol złożony (łączony plusem, dwukropkiem, ukośnikiem - w klasyfikacjach jak UKD). W języku haseł przedmiotowych do tych relacji służy myślnik. W języku deskryptorowym będą to wskaźniki roli, wskaźniki wagi i wskaźniki więzi. W języku słów kluczowych generalnie nie ma takich relacji (bo jest indeksowanie współrzędne - nie pokazuje relacji syntagmatycznych). Syntagmatyczne widzimy w tekście.
Definicje: Co to jest JIW. Używać nomenklatury fachowej, ale nie musi być słowo w słowo.
C10
Indeksowanie współrzędne - każda EJL jest jednostką autosyntaktyczną. Nie ma żadnych relacji między jednostkami, więc wszystkie są równorzędne i mogą same tworzyć zdania. Słowa kluczowe - obojętnie w jakiej kolejności je ustawimy, będą miały to samo znaczenie. Charakterystycczne dla języków o gramatyce niepozycyjnej.
C11 - cechy dobrego JIWu
Język haseł wzorcowych (hasła przedmiotowe BN) - Biblioteka Narodowa. NUKAT - jak kartoteka haseł funkcjonuje w katalogu. Tu język haseł wzorcowych, KABA i MESH.
W MARCU (w języku JHPBN):
550 %a TEMAT SKOJARZENIOWY
550 %w h %a TEMAT WĘŻSZY
550 %w g %a TEMAT SZERSZY
450 %a HASŁO ODRZUCONE
Hasła przedmiotowe trafiają potem w opisie dokumentu MARC do pól 6xx.
Co oznacza, że JIW jest dobry?
Ma spełniać swoje cele,
ma być intuicyjny (intuicyjny interfejs języka),
prosty,
łatwy,
odpowiedni do potrzeb, dopasowany do systemu informacyjnego, w którym funkcjonuje
odpowiednio szeroki zakres tematyczny dopasowany do użytkownika i do dziedziny wiedzy
odpowiednia szczegółowość wyrażeń - odpowiednia głębokość indeksowania,
pod względem pola: dosyć dokładnie wykazać relacje między jednostkami - odpowiednia siatka relacji, eliminacja homonimii i synonimii,
odpowiednie zaznaczanie relacji odpowiedniości wyszukiwawczej,
język powinien mieć przejrzyste reguły tworzenia wyrażeń złożonych
Język powinien mieć możliwość aktualizacji
Język powinien być produktywny - jesteśmy w stanie język rozwijać przez nowe pojęcia - tak, aby nie zaburzyć istniejących relacji
Notacja: bardziej przyjazne to zwykle języki o paranaturalnej notacji
Zakres tematyczny języka
Pod uwagę trzeba wziąć odbiorcę dziedziny - można ku temu albo zebrać zbiór dokumentów, można też projektować język, patrząc na zapytania użytkowników. Jedni uważają jedną szkołę za słuszną, drudzy wybierają drugą drogę - dokumenty to rzecz wtórna - tworząc język możemy nie wiedzieć o pewnych działach tylko dlatego, że akurat nie ma na ten temat żadnych dokumentów.
Szczegółowość indeksowania musi być dostosowana d czytelników - powinien być ani nie za wąski, ani nie za szeroki. Ale to trudno uzyskać.
Siatka relacji paradygmatycznych - są potrzebne użytkownikowi, aby się w języku nie zgubić, katalogującemu przydaje się, aby wiedzieć, jaką przyjąć szczegółowość. Dla czytelnika ważne są odsyłacze (same relacje) - takie np. „Zobacz“ lub „Zobacz też“.
Eliminacja homonimii - eliminuje to szum informacyjny - (np. Użytkownik pytając o „Różę“ dostaje informację o chorobie zamiast o roślinie) - trzeba określić dookreślenia, zwykle w nawiasie.
Synonimia jest podciągana zwykle do relacji odpowiedniości leksykalnej. Wyklucza się ją poprzez odsyłacze. Na wyższych poziomach niż EJL synonimia też się tworzy czasem i bardzo trudno ją przewidzieć i trudniej jeszcze ją wykluczyć.
Wieloznaczność - np. W języku dowolnych słów kluczowych powiedzieć HISTORIA FILOZOFIA to nie wiadomo nigdy, czy znaczy t historia filozofii, czy też filozofia historii. Inne języki (jak JHP) już to odpowiednio rozwiązują
Notacja sztuczna hierarchiczna od razu mówi o hierarchii - czyli wiadomo od razu.
Relewancja - odpowiedniość wyszukiwawcza Może być pragmatyczna, techniczna
Pertynencja - relewancja pragmatyczna/praktyczna - relewancja z punktu widzenia użytkownika. Czy użytkownik jest zadowolony z wyników wyszukiwania - bez względu na to, czy jego zapytanie jest błędne, czy poprawne. Jest t subiektywne odczucie użytkownika.
Techniczna to taka, która porównuje zapytanie (instrukcję) z wynikami.
C12 - trafność, kompletność, relewancja
Punkt 10. Zapoznać się z materiałem.
Na trafność wpływa eliminacja homonimii (ma na to wpływ gramatyka języka), szczegółowość słownictwa (indeksowania)
Mgr A. Matysek
Konsutacje: środa 11:00-11:45
a.matysek@yahoo.pl
E-student.wikidot.com
C13
2 nieobecnści max
Warunki zaliczenia: kolokwium 16 grudnia
Tezaurus - jak go robić, projekt fragmentu (kilka stron)
Powtórzenie z zeszłego semestru
Referaty (lub punkty 12-13 jako referaty)
Mieć notatki (nie trzeba słowo w słowo).
C13 [14.10.2009] - powtórka
Struktury monorelacyjne - wykorzystują jedną relację
Struktury polirelacyjne stosują wiele struktur hierarchicznych jednocześnie
C14 [21.10.2009] - Języki unitermowe i języki słów kluczowych
Języki unitermowe i języki słów kluczowych. Rys historyczny. Charakterystyka słownictwa i gramatyki. Metodyka indeksowania w języku słów kluczowych. Ćwiczenia w indeksowaniu za pomocą swobodnych słów kluczowych z wykorzystaniem słowników słów kluczowych. Wyszukiwanie informacji według słów kluczowych w wybranych bazach danych (CYTBIN, SYNABA itp.).
1) Babik W.: Języki informacyjno-wyszukiwawcze - charakterystyka funkcjonalno-strukturalna i metodologiczna. [W:] Informacja naukowa: rozwój, metody, organizacja. Pod red. Z. Żmigrodzkiego, W. Babika i D. Pietruch-Reizes. Warszawa 2006, s. 191-218 [zwłaszcza s. 209-211].
2) Bielicka L. A., Ścibor E.: Języki informacyjne. Rodzaje i zastosowanie w działalności informacyjnej. Warszawa 1982, s. 21-23, 63.
3) Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Oprac. B. Bojar. Warszawa 2002.
Język słów kluczowych - JIW o notacji paranaturalnej, bez ścisłej paradygmatyki o jednostkach elementarnych nazywanych słowami kluczowymi. Słownictwo języków słów kluczowych składa się z quasi-naturalnych jednostek leksykalnych - słów kluczowych. Słowa kluczowe to terminy jedno- lub wielowyrazowe, wybrane swobodnie z opisywanego dokumentu, muszą jednak być słowami znaczącymi, selektywnymi (najlepiej rzeczownik lub przymiotnik w mianowniku l.poj. albo pluraria-tantum). I jest to etap końcowy - nie trzeba już przekładać takiej charakterystyki na znormalizowane deskryptory, symbole czy tematy i określniki. Słownik słów kluczowych nie jest zatem zamknięty - stanowi raczej wykaz użytych w różnych opisach jednostek i nie jest to słownik ujemny, zakazujący jakiś jednostek. Gramatyka JSK jest niepozycyjna (indeksowanie współrzędne).
Język swobodnych słów kluczowych nie posiada słownika, a jednostki pochodzą z indeksowanego tekstu i są wybierane przez indeksatora - z zasobu słownika czynnego (mentalnego).
Język unitermowy stanowi odmianę JSK i został stworzony w 1951 r. przez M. Taube'go (ang. unit term - termin jednostkowy). Unitermy są przeważnie jednowyrazowe - to równokształtne wyrazy (nie połączenia międzywyrazowe) - takie, które nie są złożone motywowane, tj. mają tylko jeden rdzeń (nie: helioterapia). Rozróżniamy:
Unitermy wolne - równokształtne z wyrazami o jednym rdzeniu
Unitermy związane - równokształtne z połączeniami wyrazowymi lub wyrazami złożonymi motywowanymi. A) dozwolone tylko takie unitermy jednowyrazowe, które zbudowane są z “pojęć jednostkowych” - nierozkładalnych pojęć prostych). B) Jeśli taki uniterm ma być wielowyrazowy, to musi się składać z istniejących już unitermów wolnych.
Języka unitermowego używamy wpisując każdą jednostkę na osobną kartę katalogową danej jednostki. Np. karta KOMPUTER będzie zawierać wszystkie dokumenty (ich numery/sygnatury) z unitermem KOMPUTER. Dały podstawy do rozwoju języków deskryptorowych z np. przydatnymi wskaźnikami więzi i roli czy też jednostkami wielowyrazowymi.
Wady:
Duży szum informacyjny (nierelewancja)
Duże prawdopodobieństwo fałszywych koordynacji
Brak odsyłaczy pomiędzy jednostkami
Brak relacji hierarchicznych
Brak kontroli nad słownictwem
Zalety:
Możliwość składania dużej liczby zdań ze stosunkowo małej liczby elementów
Łatwość posługiwania się dzięki jednostkom z języka naturalnego
Łatwość wprowadzania nowych jednostek
Kontrola synonimii i homonimii
Użycie:
Wyszukiwarki stron internetowych i innych zasobów Internetu (roboty, które przeszukują nagłówki i treść dokumentów)
Tytuł |
Słowa kluczowe |
Typologia językowa; systemów leksykalnych i fleksyjnych a gramatyka normatywna |
gramatyka normatywna; system leksykalny, system fleksyjny, typologia językowa |
Ekspresja muzyczna i plastyczna dzieci nadpobudliwych w wieku przedszkolnym a motywacja wewnętrzna |
ekspresja muzyczna, ekspresja plastyczna, dziecko nadpobudliwe, wiek przedszkolny, motywacja wewnętrzna |
Akcesoria rytualne niezbędne do leczenia wspólnot wioskowych w Dzień Świętej Agaty |
Akcesoria rytualne, wspólnota wioskowa, Dzień Świętej Agaty, leczenie |
Wartość bezwzględna nauk idiograficznych i nomotetycznych filozofii polskiej |
nauki idiograficzne, nauki nomotetyczne, filozofia polska, wartość bezwzględna |
Darwinizm społeczny w indukcji enumeratywnej a poznanie empiryczne biologicznej koncepcji społeczeństwa |
darwinizm społeczny, indukcja enumeracyjna, poznanie empiryczne, biologiczna koncepcja społeczeństwa, |
Straty wojenne Ślązaków podczas II wojny sukcesyjnej śląska - analiza artykułów z Dziennika Polskiego |
straty wojenne, II wojna sukcesyjna śląska, Ślązacy, Dziennik Polski |
Wynalazek wojny religijnej a kultura rolnicza i wydajność pracy w Komunistycznej Partii Chin |
Wojna religijna, kultura rolnicza, Komunistyczna Partia Chin, wydajność pracy, wynalazek |
Drukarstwo i druki XVI wieku na ziemiach dzisiejszej Słowacji |
Drukarstwo, Słowacja (XVI w.), księgarstwo, cenzura, rynek książki |
Przedstawiono historię drukarstwa na ziemiach dzisiejszej Słowacji w XVI w. oraz stan naukowego opracowania wytworów drukarskich na tle sytuacji politycznej, wyznaniowej i kulturalnej. Ukazano przeszkody w rozwoju drukarstwa. Pierwszą z nich była niedostateczna alfabetyzacja, ponadto potrzeby ludzi wykształconych zaspokajał dowóz książek z zagranicy, gdzie miejscowe drukarnie zaopatrywały się w papier. Dodatkowym utrudnieniem była konieczność uzyskiwania pozwoleń na druk od władzy świeckiej i kościelnej. Opisano działalność drukarń wędrownych oraz ośrodki drukarstwa. Wskazano przejawy cenzury wobec luteran, którą spowodowała kontrreformacja w latach sześćdziesiątych XVI w. Przywileje dla drukarzy ograniczały produkcję niekatolickich książek. Musieli oni posiadać cesarskie zezwolenie. Oficyny działające bez takiego zezwolenia miały być zamknięte. Żeby uniknąć represji, słowaccy drukarze pracowali na obczyźnie. Wydawali oni publikacje m.in. w Wenecji, Pilznie, Norymberdze, Pradze, w Nysie na Śląsku. W XVI w. rozwinął się również handel książką. Początki księgarstwa wiążą się z pracą wędrownych kupców. Studenci niemieckich uniwersytetów importowali książki. Współcześnie publikowane są prace naukowe o historii drukarstwa: bibliografie i katalogi. Słowacka Biblioteka Narodowa zaczęła przygotowywać katalog druków z XVI w. Ukazał się on w 4 tomach, a dalsze tomy są w opracowaniu; obecnie jest poddawany retrokonwersji. |
|
Biblioteki cyfrowe w Polsce i ich zamierzenia : Seminarium Krajowej Rady Bibliotecznej i Biblioteki Narodowej |
Konferencja, Biblioteka cyfrowa, Technologia komputerowa |
Omówiono Seminarium Krajowej Rady Bibliotecznej i Biblioteki Narodowej zatytułowane ,,Biblioteki cyfrowe w Polsce i ich zamierzenia", które odbyło się w Warszawie 8 lutego 2006 r. w siedzibie BN. Spotkanie zostało przygotowane przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Krajową Radę Biblioteczną i BN, z udziałem przedstawicieli bibliotek, instytucji zainteresowanych tematyką oraz reprezentantów władz rządowych. Celem spotkania było ,,zainicjowanie działań zmierzających do konsolidacji środowisk zaangażowanych w tworzenie bibliotek cyfrowych w Polsce". Opisano poszczególne referaty, m.in.: Elżbiety Stefańczyk, Joanny Pasztaleniec-Jarzyńskiej, Stanisława Czajki wraz z Ewą Potrzebnicką i E. Stefańczyk, Przemysława Szymańskiego, Bożeny Bednarek-Michalskiej, Marka Adamca, Marka Niezgódki, Mirosława Górnego. Podsumowano dyskusję końcową seminarium, na której poruszano m.in. kwestię stworzenia tezaurusa na potrzeby bibliotek cyfrowych, plany realizacji budowy wirtualnej biblioteki, racjonalnego wykorzystania funduszy i sprzętu. |
C15 [4.11.2009] - Języki deskryptorowe
Podstawowe pojęcia: deskryptor, askryptor, artykuł deskryptorowy, tezaurus. Rodzaje deskryptorów: prosty, złożony, tytułowy, główny, węższy, szerszy, kojarzeniowy, modyfikator, identyfikator. Relacje odwzorowywane w języku deskryptorowym, wykładniki relacji (wskaźniki). Tezaurus jako słownik języka deskryptorowego. Wybrane typologie tezaurusów.
Literatura:
1) Babik W.: Języki informacyjno-wyszukiwawcze - charakterystyka funkcjonalno-strukturalna i metodologiczna. [W:] Informacja naukowa: rozwój, metody, organizacja. Pod red. Z. Żmigrodzkiego, W. Babika i D. Pietruch-Reizes. Warszawa 2006, s. 191-218 [zwłaszcza s. 211-212].
2) Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Oprac. B. Bojar. Warszawa 2002.
3) Ścibor E., Tomasik-Beck J.: Metodyka budowy tezaurusów. Warszawa 1995.
Gramatyka niepozycyjna, słownictwo paranaturalne
Deskryptor - elementarna jednostka leksykalna, będąca wyrażeniem autosyntaktycznym języka deskryptorowego. Najczęściej to rzeczowniki, rzeczowniki odczasownikowe
Askryptor - odpowiednik słowny deskryptora, stanowiący słowo kluczowe pewnych dokumentów w zbiorze wyszukiwawczym danego systemu informacyjno-wyszukiwawczego. Np. auto - SAMOCHÓD, gdzie “auto” jest askryptorem deskryptora SAMOCHÓD. Terminy zakazane, najczęściej synonimy.
Artykuł deskryptorowy - jednostka tezaurusa złożona z deskryptora tytułowego (czasem też jego definicja a także objaśnienie (w wypadku wieloznaczności)), innych deskryptorów (związanych z nim wybranymi relacjami paradygmatycznymi) oraz ewentualnie askryptora (czy też askryptorów) i uwag typu scope note (wyjaśnia znaczenie homonimu np. Odra rzeka, Odra choroba) wraz z odpowiednimi wykładnikami relacji zachodzących między tymi wyrażeniami.
Deskryptor główny
Definicja
Askryptor (NU)
Deskryptory węższe lub szersze (WD, SD)
Relacje kojarzeniowe (KD)
Tezaurus (1): tezaurusy filologiczne - słownik odwzorowujący strukturę pola semantycznego danego języka. Artykuł słownikowy tezaurusa składa się z hasła, będącego nazwą określonego pola semantycznego, wyrażeń, tworzących to pole, najczęściej są to: synonimy, hiponimy, hiperonimy, antonimy oraz tzw. Wyrażenia pokrewne (skojarzone) połączone z nim określonymi relacjami asocjacyjnymi, w tym relacjami podobieństwa znaczeniowego, oraz ewentualnie z informacji dodatkowych dotyczących relacji semantycznych między tymi wyrażeniami oaz użycia tych wyrażeń. Pierwszym takim tezaurusem był Roget's Thesaurus of English Words and Phrases (1852).
Tezaurus (2): tezaurusy dokumentacyjne - słownik języka deskryptorowego, który obok deskryptora podaje deskryptory związane z nim wyróżnionymi relacjami paradygmatycznymi oraz askryptory. Pierwszy taki tezaurus był z 1964 roku - 924 jednostki, 307 617 askr. sekr. W 1974 było 730 jednostek, 307 deskryptorów, 297 askryptorów. W 1974 w Rosji - 6406 jednostek, 1033 d, 5373a, w 1988: 3092, 329d, 329a, tezaurus bibliotekarski 276, 1994: 1312d, 680a. Wyróżnia się następujące rodzaje tezaurusów, zależnie od:
Liczby języków naturalnych, na których słownictwie oparto leksykę danego języka deskryptorowego:
tezaurusy jednojęzyczne
tezaurusy wielojęzyczne
zakresu pola semantycznego:
specjalistyczne:
tezaurusy branżowe
tezaurusy dziedzinowe
tezaurusy nadrzędne
makrotezaurusy
cech formalnych (układu i formy prezentacji):
tezaurusy alfabetyczne lub alfabetyczno-hierarchiczne
tezaurusy fasetowe
tezaurusy graficzne
tezaurusy permutacyjne
ze względu na charakter (?):
Źródłowe
Docelowe
Tezaurusy też dzielą się:
Niezależne
Wchodzące w skład systemu tezaurusów
Postać publikacji
Publikowane
Nieopublikowane
Deskryptor prosty - równokształtny z jednym wyrazem ortograficznym języka naturalnego. Jego forma gramatyczna jest z góry określona (zwykle to rzeczownik lub przymiotnik)
Deskryptor złożony - równokształtne z wielowyrazową frazą rzeczownika języka naturalnego
Deskryptor tytułowy - deskryptor stanowiący hasło artykułu deskryptorowego
Deskryptor główny - deskryptor niepodporządkowany hierarchicznie żadnemu innemu deskryptorowi (niepowiązany z szerszymi, węższymi itp.)
Deskryptor węższy - deskryptor związany z deskryptorem tytułowym relacją podrzędności - np. Język sztuczny - Język
Deskryptor szerszy - deskryptor związany z deskryptorem tytułowym relacją nadrzędności - np. Język - Język sztuczny
Deskryptor kojarzeniowy (asocjacyjny, pokrewny) - deskryptor związany z deskryptorem tytułowym jedną z (wyspecjalizowanych lub nie) relacji skojarzeniowych - np. Cybernetyka - Teoria informacji
Modyfikator (deskryptor pomocniczy, aspektowy) - elementarna jednostka leksykalna, będąca wyrażeniem synsyntaktycznym języka deskryptorowego, pełniąca funkcję wykładnika językowego kategorii. Przez kategorię rozumie się akcydentalne cechy funkcjonalne (np. materiał badawczy, surowiec) lub kategorię ontologiczną (np. Szkoły wyższe - Organizacja; psychologia - Nauczanie)
Identyfikator - wyrażenie autosyntaktyczne języka deskryptorowego równokształtne z nazwą własną, np. Uniwersytet Warszawski. Najczęściej identyfikatory są umieszczane w oddzielnych wykazach dołączanych do tezaurusów.
Relacje:
Ekwiwalencji (odpowiedniości wyszukiwawczej) (U, NU) - zachodzi między deskryptorem a askryptorem. Jest to relacja zwrotna, symetryczna. Wskaźniki, oznaczające tą relację, umieszczane są jednocześnie przy deskryptorze i askryptorze. (np. licznik promieniowania gamma: U Radiometr; OBUDOWA PRZESUWNA:
Hierarchiczna (DW, DS - węższy, szerszy)
Mereologiczna
Genetyczna
Skojarzeniowa (KD)
SAMCHÓD NU auto DW SAMOCHÓD OSOBOWY DW SAMOCHÓD CIĘŻAROWY DS POJAZDY MECHANICZNE KD MECHANIKA POJAZDOWA KD KIEROWCA KD WYŚCIGI SAMOCHODOWE |
KOBIETA NU pani NU dama DW DZIEWCZYNA DW STARUSZKA DS CZŁOWIEK KD FEMINIZM KD PŁEĆ |
POJAZD ROLNICZY DW TRAKTOR DW KOMBAJN DS POJAZD DS SPRZĘT ROLNICZY DK ROLNIK DK MASZYNA |
DĄBROWSKI J.H. DS HISTORIA POLSKI - XVIII W. KD WOJNY NAPOLEOŃSKIE
|
MATEMATYKA NU matma DW GEOMETRIA DW LOGIKA DW ARYTMETYKA DS NAUKI ŚCISŁE KD LICZBA KD MATEMATYK KD FIZYKA |
EWOLUCJA NU teoria ewolucji NU teoria Darwina DS ROZWÓJ SPOŁECZNY KD KAROL DARWIN KD ZWIERZĘTA KD ROŚLINY KD CYWILIZACJA |
PROGRAM NU aplikacja DW PROGRAM BIUROWY DW PROGRAM BIBLIOTECZNY DW GRA KOMPUTEROWA DS OPROGRAMOWANIE KD PROGRAMOWANIE KD INFORMATYK |
|
kobieta
C16 [18.11.2009] - Języki deskryptorowe
Metodyka budowy tezaurusów. Etapy procesu tworzenia tezaurusów. Problemy językowe przy opracowaniu tezaurusa.
Przegląd tezaurusów z zakresu informacji naukowej. Omówienie zagranicznych tezaurusów z informacji naukowej.
Literatura:
1) Babik W.: Języki informacyjno-wyszukiwawcze - charakterystyka funkcjonalno-strukturalna i metodologiczna. [W:] Informacja naukowa: rozwój, metody, organizacja. Pod red. Z. Żmigrodzkiego, W. Babika i D. Pietruch-Reizes. Warszawa 2006, s. 191-218 [zwłaszcza s. 211-212].
2) PN-92/N-09018. Tezaurus jednojęzyczny: zasady tworzenia, forma i struktura.
3) Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Oprac. B. Bojar. Warszawa 2002.
4) Ścibor E., Tomasik-Beck J.: Metodyka budowy tezaurusów. Warszawa 1995.
5) Woźniak-Kasperek J.: Podstawy budowy tezaurusa: poradnik. Warszawa 2005.
6) Tomasik-Beck J.: Tezaurusy obcojęzyczne z zakresu informacji naukowej. „PTINT” 1999, nr 2, s. 32-40.
Układ tezaurusa
Część formalna (strona tytułowa i spis treści)
Wprowadzenie:
Przeznaczenie i zakres stosowania,
Zakres słownictwa (zakres tematyczny)
Znaczenie skrótów
Ogólna liczba i zasady wyboru deskryptorów
Rodzaje relacji
Układ, zasada porządkowania (tego nie trzeba do pracy)
Instytucja odpowiedzialna, zasady aktualizacji,
data wprowadzenia ostatniego deskryptora
Zasady i instrukcje indeksowania (tego nie trzeba do pracy)
Część główna - deskryptory, askryptory, relacje: podzielone według założeń i uporządkowane według przyjętego porządku głównego. Części tezaurusa ze względu na układ jednostek:
część alfabetyczna
część alfabetyczno-hierarchiczna - wykaz askryptorów i deskryptorów w jednym ciągu (ten układ do pracy)
część hierarchiczna
część systematyczna - wszystkie deskryptory wraz z objaśnieniami i definicjami uporządkowane według porządku logicznego). Może to być:
klasyfikacja dziedzinowa (w działach według dziedzin, potem według relacji hierarchicznej)
klasyfikacja fasetowa (ułożenie w fasetach odpowiadającym uszczegółowionym kryteriom semantycznym deskryptorów. Wewnątrz faset - hierarchicznie)
klasyfikacja dziedzinowo-fasetowa
Części lub indeksy pomocnicze
Wykaz wykorzystanych źródeł (w wikidot będą podane przykłady)
Metody budowania tezaurusów:
Metoda indukcyjna - od szczegółu do ogółu
Metoda dedukcyjna - od ogółu do szczegółu - korzystamy z gotowych zbiorów słownictwa (z gotowych : swobodnie dobierane słowa kluczowe
2001 - Polski tezaurus informacji naukowej
2005 - Najnowszy amerykański (angielski?) tezaurus informacji naukowej - Assis&T
W części graficznej umieszczamy tylko deskryptory, nie askryptory
Do pracy:
20 deskryptorów (19min-25max) - zatrzymać się na tym poziomie, nie trzeba wyczerpywać tematu
ma być część graficzna z 3 poziomami
termin: 6 stycznia
C17 [25.11.2009] - typy klasyfikacji JIW
Podstawowa terminologia: klasyfikacja, klasyfikowanie, klasa (definicja, rodzaje), symbol klasyfikacyjny, zasada podziału, podział logiczny, gałąź klasyfikacyjna, łańcuch klasyfikacyjny, szereg klasyfikacyjny, faseta. Klasyfikacja a typologia. Klasyfikacja nauk a klasyfikacja piśmiennictwa. Typy klasyfikacji piśmiennictwa (ze względu na zakres pola semantycznego, strukturę, zastosowanie).
Literatura:
1) Babik W.: Języki informacyjno-wyszukiwawcze - charakterystyka funkcjonalno-strukturalna i metodologiczna. [W:] Informacja naukowa: rozwój, metody, organizacja. Pod red. Z. Żmigrodzkiego, W. Babika i D. Pietruch-Reizes. Warszawa 2006, s. 191-218 [zwłaszcza s. 206-208].
2) Bielicka L. A., Ścibor E.: Języki informacyjne. Rodzaje i zastosowanie w działalności informacyjnej. Warszawa 1982, s. 7-18, 27-30.
3) Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Oprac. B. Bojar. Warszawa 2002.
4) Sosińska-Kalata B.: Klasyfikacja: struktury organizacji wiedzy, piśmiennictwa i zasobów informacyjnych. Warszawa 2002.
5) Ścibor E.: Klasyfikacja piśmiennictwa. Olsztyn 1996, s. 31-39.
Klasa to zespół obiektów, posiadających przynajmniej jedną cechę wspólną. Każda klasa ma nazwę („stół”), treść (wszystkie wspólne cechy stołów - blat oparty na nogach) i zakres (wszystkie desygnaty - wszystkie stoły).
Podział
Cechę, według której dokonujemy podziału nazywamy zasadą podziału, albo podstawą podziału. Podział logiczny powinien być rozłączny (jeden element musi być tylko w jednej klasie) i adekwatny (wszystkie elementy uniwersum).
Klasyfikacje są uniwersalne i branżowe (specjalne)
Klasyfikacje monohierarchiczne - jedna zasada podziału i jedno drzewo hierarchiczne
Klasyfikacje fasetowe (polihierarchiczne) - na jednym stopniu podziału można stosować wiele zasad podziału, co nie pozwala na uporządkowanie wyodrębnionych w ten sposób klas w jedno drzewo klasyfikacyjne
Faseta - zbiór klas, wyodrębniony według jednej zasady podziału i uporządkowanych według relacji generycznej. Fasety mogą być grupowane w kategorie, nazywane są dlatego podkategoriami.
Klasyfikacja nauk dzieli dziedziny, klasyfikacja piśmiennictwa - literaturę.
Klasa macierzysta: Krzesło:
Krzesła obrotowe
Materiałowe
Skórzane
Lniane
Itd.
Klasa węzłowa to klasa która dzieli się na następne klasy
Klasyfikacje stosowane już było w Bibliotece Assurbanipala
C18 [02.12.2009]
Zadanie: Klasyfikacja dwukropkowa Ranganatana - kiedy powstała, kto był autorem, jakimi symbolami są oznaczane działy i klasy główne, jak wygląda poziom drugiego poziomu (litery lub cyfry), jaki jest symbol klasyfikacyjny oznaczający informację naukową (information science).
JIW typu klasyfikacji.
Klasyfikacja wyliczająca a klasyfikacja fasetowa - metodyka tworzenia (ćwiczenie praktyczne: porządkowanie zestawów pojęć według zasad obydwu typów klasyfikacji). Klasyfikacje tematyczne (szczytowe) - definicja, możliwe zastosowania, przykłady.
Literatura:
1) Babik W.: Języki informacyjno-wyszukiwawcze - charakterystyka funkcjonalno-strukturalna i metodologiczna. [W:] Informacja naukowa: rozwój, metody, organizacja. Pod red. Z. Żmigrodzkiego, W. Babika i D. Pietruch-Reizes. Warszawa 2006, s. 191-218 [zwłaszcza s. 206-208].
2) Bielicka L. A., Ścibor E.: Języki informacyjne. Rodzaje i zastosowanie w działalności informacyjnej. Warszawa 1982, s. 7-18, 27-30.
3) Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Oprac. B. Bojar. Warszawa 2002.
4) Sosińska-Kalata B.: Klasyfikacja: struktury organizacji wiedzy, piśmiennictwa i zasobów informacyjnych. Warszawa 2002.
5) Ścibor E.: Klasyfikacja piśmiennictwa. Olsztyn 1996, s. 31-39.
Klasyfikacja dwukropkowa KDR (Colon classification)
Autor: Shiyali Ramamrita Ranganathan (1892-1972) - matematyk i biblitekarz z Indii, twórca pięciu praw Ranganatana, związany z uniwersytetem w Madrasie, kształcił się w Londynie, by pełnić stanowisko bibliotekarza uniwersyteckiego i uporządkować księgozbiór. Później profesor uniwersytetu w Delhi.
Data powstania: 1. wersja: 1933 (1. wydanie), 1939 (2.), 1950 (3.). 2 wersja: 1950-1952 (1952, 1957, 1960, przedruk 1963)
Symbole działów i klas głównych: duże litery A-Z (dla dziedzin wiedzy, Z, A dodają nowe kategorie główne, jak zabraknie na nie miejsca) i cyfry arabskie (dla działów ogólnych)
Z Generalia 1 Wiedza ogólnie 2 Bibliotekarstwo 3 Nauka o książce 4 Dziennikarstwo A Nauki przyrodnicze AZ Nauki matematyczne B Matematyka BZ Nauki fizyczne C Fizyka D Inżynieria_ |
E Chemia F Technologia G Biologia H Geologia HZ Górnictwo I Botanika J Rolnictwo K Zoologia KZ Hodowla zwierząt L Medycyna LZ Farmakognozja_ |
M Nauki stosowane Doświadczenia duchowe i mistycyzm MZ Nauki humanistyczne i społeczne MZA Nauki humanistyczne N Sztuki piękne NX Literatura i język O Literatura P Językoznawstwo Q Religia_ |
R Filozofia S Psychologia Nauki społeczne T Wychowanie U Geografia V Historia W Nauki polityczne X Ekonomika Y Socjologia YX Praca społeczna Z Prawo_ |
Kolejne poziomy klasyfikacji: tworzy się je poprzez dodanie cyfr arabskich, później (następny poziom) A.
Poddziały wspólne obok klas głównych (5 podstawowych kategorii filozoficznych):
P - Personality (Indywiduum): kategoria oznaczająca pojęcia posiadające cechy indywidualne, oznaczana przecinkiem (,)
M - Matter (Materia): kategoria materiału i własności, oznaczana średnikiem (;)
E - Energy (Energia): kategoria procesów i działań, oznaczana dwukropkiem (:)
S - Space (Przestrzeń): kategoria miejsca, lokalizacji przestrzennej, oznaczana kropką (.)
T - Time (Czas): kategoria czasu, lokalizacji chronologicznej, oznaczana apostrofem (')
B Mathematics B1 Arithmetic B13 Theory of numbers B2 Algebra B23 Algebraic equations B25 Higher Algebra B3 Analysis B33 Differential Equations B331,1,2:1 Numerical solutions B37 Real Variables B38 Complex Variables B4 Other Methods B6 Geometry B7 Mechanics B8 Physico-Mathematics B9 Astronomical Mathematics |
C Physics C1 Fundamentals of Physics C2 Properties of Matter C3 Sound C4 Heat C5 Light and Radiation C6 Electricity C7 Magnetism C8 Cosmic Hypothesis |
D Engineering E Chemistry facets :1 General Chemistry :2 Physical Chemistry :3 Analytical Chemistry :33 Qualitative Chemistry :34 Quantitative Chemistry :35 Volumetric Chemistry :4 Synthetic Chemistry :5 Extraction Chemistry E1 Inorganic Chemistry E10 Group 0 E11 Group 1 |
Nad KDR czuwa Ośrodek Badań i Szkolenia w Zakresie Dokumentacji (Documentation Research and Training Center) w Bangalore
|
Data tablic |
Notacja główna |
Podziały dodatkowe |
Twórca |
„Bibliotekarstwo” |
|
UKD |
1905 |
0-9 |
0-9 |
Otlet, La Fontaine |
|
|
KBK (kongresu) |
1901 |
A-Z |
0-9 |
T. Jefferson |
|
|
KBB (Blisa) |
1935 |
0-9 |
A-Z |
Blis |
|
|
KDR |
1933 |
A-Z |
0-9 |
Ranganathan |
2 |
|
BKK |
1968 |
A-A (cyrylica) |
0-9 |
|
|
|
KDD |
1876 |
0-9 |
0-9 |
Dewey |
|
|
Przykładowa klasyfikacja:
BOMBOWCE, CYWILNY SPRZĘT LOTNICZY, KONSERWACJA, KONSTRUKCJA, KORPUS SAMOCHODOWY, MYŚLIWCE, SAMOLOTY BOJOWE, SAMOLOTY 4-SILNIKOWE, SAMOLOTY 2-SILNIKOWE, SAMOLOTY 1-SILNIKOWE, SAMOLOTY ODRZUTOWE, SAMOLOTY PASAŻERSKIE, SAMOLOTY ŚMIGŁOWE, SAMOLOTY TRANSPORTOWE, SILNIKI LOTNICZE, UKŁAD STEROWANIA, WOJSKOWY SPRZĘT LOTNICZY.
Etapy tworzenia:
struktury monohierarchicznej
wybór ogólnych kryteriów podziału
identyfikacja pojęć złożonych
identyfikacja szczegółowych kryteriów podziału
uporządkowanie pojęć w jednolitej strukturze drzewa
znakowanie klas symbolami wybranej notacji
struktury polihierarchicznej
podział nazw klasyfikowanych obiektów według kategorii
podział nazw klasyfikowanych obiektów według charakteryzujących je cech
wprowadzenie nazw kategorii
znakowanie kategorii symbolami wybranej notacji
Monohierarchiczna |
Polihierarchiczna |
|
|
Konserwacja samolotów pasażerskich 1-silnikowych to będzie: Wojskowe konstrukcje korpusów śmigłowców 2-silnikowych: 2biii2a |
Konserwacja samolotów pasażerskich 1-silnikowych to będzie: 2a3a4a5a konstrukcje bojowych 4-silnikowych śmigłowców wojskowych: 2b4b3c6b |
Klasyfikacje fasetowe - takie klasyfikacje, w których na jednym stopniu podziału stosowanych jest wiele zasad podziału
Klasyfikacje tematyczne - przeznaczone do grupowania materiałów bibliotecznych w serie, zeszyty, rozdziały. Zwykle monohierarchiczne, niegłębokie, odsyłają raczej do bloków informacji, nie konkretnych dokumentów. Np. BSO - Broad System of Ordering, Polska Klasyfikacja Tematyczna, Rubrykator MSINT, katalogi internetowe.
BSO - opracowana w 1978 roku przez FID i UNESCO. Nie służy do klasyfikowania dokumentów, a jedynie porządkowania. Mamy np. grupy nauka i technologia (200-450) albo Potrzeby człowieka (500-588). Mamy 3 poddziały pomocnicze (źródła, czas, miejsce). Jeśli symbole są z tego samego działu, to łączymy zerem, jeśli z innych - myślnikiem. Np.
Np.
528.43 Kobiety
168 Organizacje
168-528.43 - Organizacje kobiet
Gdzie stosuje się PKT? Jak znajdziemy, wysyłamy maila.
C19 [09.12.2009] - Język haseł przedmiotowych jako typ JIW
Tematowanie, hasło przedmiotowe, temat, określnik. Język Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej (JHP BN) - podstawowe informacje (budowa artykułu przedmiotowego, odzwierciedlane relacje paradygmatyczne). Język haseł przedmiotowych KABA - metoda tworzenia, kategorie leksykalne, struktura hasła przedmiotowego, kompatybilność z językami RAMEAU, RVM, LCSH. Kartoteka haseł wzorcowych a kartoteka autorytatywna. Porównanie języków KABA i JHP BN. Wyszukiwanie w kartotece haseł wzorcowych katalogu NUKAT.
Literatura:
1) Babik W.: Języki informacyjno-wyszukiwawcze - charakterystyka funkcjonalno-strukturalna i metodologiczna. [W:] Informacja naukowa: rozwój, metody, organizacja. Pod red. Z. Żmigrodzkiego, W. Babika i D. Pietruch-Reizes. Warszawa 2006, s. 191-218 [zwłaszcza s. 208-209].
2) Burchard M.: Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny NUKAT i jego języki informacyjno-wyszukiwawcze. „Poradnik Bibliotekarza” 2003, nr 10, s. 3-7.
3) Głowacka T.: Język KABA i języki haseł przedmiotowych nowej generacji. „Przegląd Biblioteczny” 2003, R. 71, z. 1/2 , s. 125-137.
4) Głowacka T.: Język KABA jako przykład języka haseł przedmiotowych w formie kartoteki wzorcowej. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1999, T. 71, s. 43-64.
5) Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Oprac. B. Bojar. Warszawa 2002.
6) Stolarczyk A., Klenczon W.: Język haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej. „Biuletyn Informacyjny Biblioteki Narodowej” 1998, nr 4, s. 28-31.
Język haseł przedmiotowych: Słownictwo: notacja paranaturalna. Jednostki leksykalne: tematy i określniki. Gramatyka: reguły budowy haseł przedmiotowych
JHP BN: Słownik otwarty, stale uzupełniany i meliorowany. Obecny stan - około 12 tysięcy jednostek. Gramatyka: pozycyjna. Słownik: wykaz terminów w porządku alfabetycznym - tematy i określniki. Powszechne w katalogach OPAC. Hasło przedmiotowe to zdanie JIW.
Kartoteki wzorcowe:
Haseł osobowych
Haseł geograficznych
Haseł korporatywnych
Początek JHP - 1945 (w Instytucie Bibliograficznym - kartoteka przedmiotowa egzemplarza obowiązkowego)
Pierwszy słownik JHP: Jan Kossonosski: 1956: Słownik tematów dla bibliografij i katalogów w układzie przedmiotowym.
Poprawka słownika: Ewa Stępniakowa, Janina Trzcińska: 1982, trzytomowy słownik JHP BN. Hasła jako rzeczowniki, rzeczowniki z przymiotnikiem, lub sam przymiotnik.
Druga edycja tego słownika (1993) także w bazie MAK
1997: Konwersja na USMARC
Aktualnie jako katalog wzorcowy w INNOPAC-u
Język KABA powstał z potrzeby stworzenia wspólnego języka haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej i bibliotek akademickich. Jest kompatybilny z francuskimi RAMEAU i LCSH (mają te języki analogiczne określenia - te języki są w pełni przekładalne między sobą). Wszystkie charakteryzują się takimi cechami:
Nieograniczony zakres słownictwa
Tematy i określniki; określniki swobodne i związane
Leksyka w spójnej KHW
Porównanie JHP BN i KABA:
JHP |
KABA (Katalogi Automatyczne Bibliotek Akademickich) |
1945 - |
1991 - biblioteka UW chciała stworzyć język do opisu katalogów 1992 - BJ, BUG |
Tematy ogólne i jednostkowe (np. nazwy własne):
Określniki:
|
Tematy rzeczowe (zamiast ogólnych) i tematy z prepozycją (coś jak określnik) - tematy z prepozycją stosujemy gdy przedmiotem jest Określniki są swobodne i związane. Określniki:
|
Budowa: Temat - okr. jednostkowe - okr. przedmiotowe - okr. klasowe - okr. lokalizujące |
Budowa: Rzeczowe - geograficzne - chronologiczne - formy\ |
Smoki : potwory z mitów i książek / oprac. Gerrie McCall |
UJ: Hasło przedmiotowe Smoki -- legendy. Hasło przedmiotowe Smoki -- wydawnictwa ilustrowane. Hasło przedmiotowe Potwory -- wydawnictwa ilustrowane. |
Zjawy: szaleństwo i śmierć w lit. Hispanoamerykańskiej Realizm magiczny - literatura Ameryki Łacińskiej |
Literatura hispanoamerykańska - tematy, motywy Realizm magiczny (literatura) Fantastyka (literatura) |
Pedagogika biblioteczna
|
Biblioteki i edukacja - Konferencje Biblioteki - aspekt społeczny - konferencje |
Kartoteki autorytatywne i haseł wzorcowych. Autorytatywna kartoteka dotyczy hasła autorskiego, korporatywnego, geograficznego - ale tylko to, co jest polskie. Pozostałe kartoteki są KHW.
Hodowla psów w Szwajcarii w XIX w.
Psy - hodowla (określnik przedmiotowy) - Szwajcaria (okr. lokalizujący) - XIX w. (chronologiczny)
Psy - hodowla (rzeczowy) - Szwajcaria (geograficzny) - XIX w. (chronologiczny)
Do kolokwium: wiedzieć jaka gramatyka, jaka notacja, jak słownik, jak EJL, EZG, kto stworzył dany język i kiedy, podstawowe terminy typu deskryptor, deskryptor złożony, klasa, gałąź itp. Różne typologie tezaurusów i języków klasyfikacyjnych. W kilku słowach - max jednym zdaniem... Co to JIW, tezaurusy z informacji naukowej. Nie będzie ćwiczeń praktycznych. Forma - na własnych kartkach - pytanie i potem odpowiedź. Koło 15 pytań.
S