Nie od dzisiaj wiadomo, że ludzie, dokonując zakupów, kierują się nie tylko użytecznością produktów, ale także otaczającą je aurą symboliki. To właśnie opakowanie jest tym czynnikiem, który wywiera istotny wpływ w budowie wizerunku marki czy przedsiębiorstwa. W dzisiejszych czasach przy dużym wyborze produktów na półce sklepowej, klient za każdym razem może dokonywać wyboru na nowo, a opakowanie jest tym czynnikiem, który może przeważyć szalę na korzyść danego produktu (Sawicki, 2004). Opakowanie powinno cechować się takim wyglądem, aby nabywca mógł wybrać ten produkt, który konkuruje i sąsiaduje z innymi. Do najczęściej wymienianych funkcji opakowania należą: przyciągnięcie uwagi nabywcy, umożliwienie zidentyfikowania produktu poprzez dostarczenie informacji, ochrona produktu przed zepsuciem i innymi czynnikami oraz wzbudzenie pragnienia jego posiadania (Ratajczak 1998).

Do najistotniejszej funkcji, jaką spełnia opakowanie należy funkcja informacyjna. Informacja przedstawiona w sposób zrozumiały, wyczerpujący i wiarygodny może wpłynąć na decyzje o zakupie. Opakowanie jest nośnikiem treści, która do konsumenta dociera poprzez wzrok a mniej za pomocą dotyku. Aby funkcja informacyjna była skuteczna w projektowaniu opakowania należy uwzględnić m.in. sposoby identyfikacji produktu lub marki przez klientów oraz treść i formę oznaczeń umieszczonych na ściance czołowej i ściankach bocznych opakowania. To producent powinien postarać się, aby informacja umieszczona była w postaci czytelnych napisów z użyciem znaków oraz słów zrozumiałych dla przeciętnego konsumenta ( Jeznach i in, 2003).

Do ważnych funkcji opakowania należą ponadto: nadanie kształtu produktowi, ułatwienie wykorzystania produktu, umożliwienie zidentyfikowania producenta i produktu oraz informowanie o jego cechach. Nadanie kształtu przez opakowanie dotyczy przede wszystkim wyrobów płynnych m.in. mlecznych napojów fermentowanych (Ratajczak 1998).

Przeobrażenia zachodzące w ostatnich latach na rynku mleczarskim w dużym stopniu zdeterminowane są zachowaniami konsumentów. Stawiają oni wysokie wymagania nie tylko odnośnie jakości produktu, zdrowotności czy atrakcyjności sensorycznej, ale także wymagają, by nabyte przez nich dobro nie tylko nie szkodziło ich zdrowiu, ale wręcz je poprawiało. W związku z tym nabywcy coraz częściej poszukują

na etykietach informacji o składzie, wartości odżywczej i innych czynnikach, które zachęciłyby do kupna tego a nie innego produktu (Witczak 2003).

Zatem w warunkach nasilającej konkurencji, producenci zostali niejako zmuszeni do wyjścia naprzeciw wymaganiom konsumentów oczekujących rzetelnej informacji o zapakowanych produktach (Górska - Warsewiecz 2006).

Przykładem produktów w sprzedaży, których niezmiernie ważną rolę odgrywa wygląd opakowania jest mleko fermentowane (mleczne napoje fermentowane). Wśród mlecznych napojów fermentowanych do najbardziej popularnych należą jogurt i kefir. Nabywane są one przez „konsumentów tradycyjnych”, którzy przy wyborze produktu kierują się tradycją wyniesioną z domu rodzinnego i przyzwyczajeniami żywieniowymi. Grupa ta obejmuję także konsumentów, którzy zwracają uwagę na cenę oraz modyfikacje

i ulepszenia, jakim został poddany produkt (Górska-Warsewiecz 2006).Rozwijający się sektor żywności funkcjonalnej spowodował, że mleczne napoje fermentowane znajdują się na najwyższym szczeblu prozdrowotnych produktów żywnościowych. Kefir oraz jogurt należą do grupy tzw. żywności probiotycznej, która poprzez odpowiednią ilość zawartych żywych mikroorganizmów, reguluje proporcje mikroflory w przewodzie pokarmowym, wpływając tym samym na zdrowie konsumenta (Dzwolak, 2006).

Mleczne napoje fermentowane w zasadzie zawierają te same ilości składników żywieniowych jak mleko, ale od mleka różni je to, że przez zachodzące procesy podczas fermentacji stają się bardziej dostępne dla organizmu. Przez degradację białek mleka podczas fermentacji powstają łatwo przyswajalne peptydy i wolne aminokwasy. Powstały w żołądku luźny skrzep jest znacznie lepiej trawiony przez dzieci i dorosłych

w porównaniu z mlekiem niepoddanym procesom fermentacyjnym.

Ułatwiają przyswajanie wapnia, fosforu, białka a obecne w nich bakterie fermentacji mlekowej pełnią funkcję regulatora mikroflory przewodu pokarmowego. W ostatnich kilkunastu latach, dzięki stopniowemu nabywaniu przez społeczeństwo dobrych nawyków żywieniowych oraz dość agresywnej reklamie w rasie i telewizji, obserwuje się znaczny wzrost spożycia jogurtu i kefiru ( Dzwolak, 1997). Atrakcyjna oferta tych produktów na polskim rynku wzbudza zainteresowanie konsumentów tego rodzaju artykułami oraz zachęca do ich nabycia i spożywania.

Według Polskiej Normy (PN- A-86061) kefir to mleko fermentowane zawierające użytą do fermentacji charakterystyczną mikroflorę ziaren kefirowych

z gatunku Lactobacillus kefir oraz rodzajów Lactococcus, Leuconostoc i Acetobacter oraz drożdże fermentujące laktozę i nie fermentujących laktozę, żyjące w ścisłej symbiozie. Fermentacja mlekowo-alkocholowa zachodzi dzięki ziarnom kefirowym zwanych także grzybkami kefirowymi.

Kefir produkuje się jako stały metodą termostatową, gdzie mleko po zaprawieniu zakwasem wprowadzane jest do opakowań jednostkowych i poddawane dojrzewaniu w temp. pokojowej ( 20-25⁰ C), oraz jako mieszany -metodą zbiornikową gdzie do mleka po pasteryzowanego o temp. 22⁰C dodaje się zakwas i ukwasza do pH 4.5-4.6 (Dzwolak, 1997).

W ostatnich latach nastąpiła znaczna poprawa jakości kefiru, wskutek czego został znacznie wydłużony deklarowany przez producenta okres przydatności do spożycia. Stało się to możliwe dzięki podniesieniu higieny produkcji oraz przestrzeganiu łańcucha chłodniczego w produkcji i obrocie handlowym. Dzięki wydłużeniu przydatności kefiru do spożycia mogą zaistnieć możliwości pełnego rozwoju bakterii aromatyzujących. Dlatego słuszne wydaje się zamieszczenie przez producentów na opakowaniach informacji o tym fakcie, dzięki czemu wzdęcie opakowania jest kojarzone przez kupujących z oznaką zepsucia produktu.

Informacje, co do stosowanej mikroflory podawane na opakowaniu przez różnych producentów są dość różnorodne, spotyka się m.in. określenia typu: żywe kultury bakterii

i drożdży kefirowych, żywe kultury bakteryjne, aktywna mikroflora mleka czy informację o tym, że produkt zawiera mikroflorę ziaren kefirowych. Skład jakościowy mikroflory kefiru wytwarzanego przez różne zakłady mleczarskie może być zróżnicowany. Jak dotąd brak jest sprecyzowanych powszechnie obowiązujących wymagań, co do liczby charakterystycznych bakterii w kefirze. Jedyne wymagania, jakie istnieją dotyczą liczby drożdży, która ma być według wymagań krajowych nie mniejsza niż 10² j.t.k/1 g, a według wymagań FAO/WHO nie mniejsza niż 10⁴ j.t.k./1g (Molska, 2006).

Według definicji FAO/WHO jogurt jest mlecznym napojem fermentowanym uzyskanym przez ukwaszenie mleka bakteriami jogurtowymi Lactobacillus bulgaricus

i Streptococcus thermophilus. Po zaszczepieniu mleka stosuje się dwa warianty produkcji jogurtu, w wyniku, czego otrzymuje się jogurt stały lub mieszany. Jogurt stały otrzymuje się metodą termostatową, która polega na przetłoczeniu ochłodzonego mleka (do temp. inkubacji) do izolowanego tanku, w którym dodawany jest zakwas. Tak zaszczepione mleko pompuje się do urządzenia pakującego a napełnione opakowania umieszczane są

w komorze inkubacyjnej w temperaturze 42-45⁰C, gdzie po osiągnięciu wymaganej wartości pH, jogurt jest schładzany w celu zatrzymania fermentacji. Przy produkcji jogurtu mieszanego, ochłodzone mleko po pasteryzacji przetransportowuje się do izolowanego tanku, w którym po uprzednim dodaniu zakwasu zachodzi fermentacja mlekowa.

Po kilkuminutowym mieszaniu pozostawia się mleko w spokoju do momentu zakończenia dojrzewania jogurtu (Dzwolak, 1997).

Końcowym efektem jest jogurt o jednolitym równomiernie rozbitym skrzepie (zależnie od metody otrzymywania), o białej do lekko kremowej barwie oraz czystym orzeźwiającym, lekko kwaśnym smaku i zapachu (Kolanowski, 2001).

W zależności od rodzaju jogurtu proces pakowania może być realizowany

w różnych etapach procesu technologicznego. Najczęściej stosowane są opakowanie bezzwrotne - kubki o różnych kształtach wykonane m.in. z polietylenu, polipropylenu, polistyrenu, polichlorku winylu. Spotyka się dwa typy opakowań jednostkowych.

Do pierwszych należą gotowe ukształtowane kubki dostarczane do zakładów mleczarskich, natomiast do drugich opakowania przygotowane bezpośrednio ze zwoju z tworzywa termoplastycznego, formowane w urządzeniu do pakowania zanim nastąpi napełnienie jogurtu. Końcowy etap stanowi pokrycie opakowania folią aluminiową (Dzwolak, 1997).

Na atrakcyjność kefiru i jogurtu wpływa nie tylko smak i zapach, ale także ich struktura, konsystencja oraz barwa i wygląd - czyli wszystkie te czynniki, które decydują

o stopniu przyjemności ogólnego zadowolenia odczuwanego podczas ich spożywania. Atrakcyjność tych wyróżników zależy przede wszystkim od świeżości surowca, poziomu komórek somatycznych w mleku, jego składu chemicznego i stabilności termicznej oraz właściwych parametrów technologicznych. Równie ważnymi czynnikami wpływającymi na cechy napojów fermentowanych są dodatki stabilizująco - zagęszczające wnoszone do mleka decydujące o formowaniu tekstury i konsystencji już w procesie pasteryzacji. Uniknięcie wielu wad mlecznych napojów fermentowanych jest możliwe dzięki użyciu odpowiednich preparatów stabilizująco-zagęszczających. Zapewniają one nadanie tym produktom cech aksamitności, puszystości i lekkości organoleptycznej”. Dodatki stabilizująco-zagęszczające zawierają naturalne substancje jak: skrobia, pektyna, żelatyna, karagen, gumy spożywcze, koncentraty białek mleka lub białek roślinnych, a także niektóre sole spożywcze. Konsekwencją nieprawidłowego zastosowania substancji stabilizująco-zagęszczających może być przyczyną zbytniej kleistości, nadmiernego żelowania lub ciągłej konsystencji. Nieprawidłowe zastosowanie i niska jakość proszku mlecznego oraz koncentratów białek mleka stosowanych do standaryzacji zawartości białka i suchej substancji, są jedną z głównych przyczyn powstawania mączystości

i ,,kredowego” posmaku. Jednakże o końcowym sukcesie napojów fermentowanych decyduje przede wszystkim odpowiednio dobrana szczepionka (Dzwolak i in.,2006).

Sektor mleczarski w Polsce ulega dynamicznym procesom transformacji, które inspirują do podejmowania dyskusji dotyczących w szczególny sposób uwypuklenia wątku kształtowania atrakcyjności produktów mleczarskich na rynku. Atrakcyjność przekładająca się m.in. na częstotliwość sięgania po dane produkty mleczarskie stanowi w znacznej mierze odzwierciedlenie roli pełnionej przez opakowania. Poza tym poprzez atrakcyjność można porównać popyt z podażą, rozpatrzyć aspekty jakości, skuteczności działań marketingowych, doskonalenia systemu opakowań oraz preferencje konsumenta przy zakupie produktów mleczarskich ( Gaworski i Szamańska, 2006).

W ostatnich latach do mlecznych napojów fermentowanych zaczęto stosować butelki PET. Do wzrostu sprzedaży przyczynia się oczywiście atrakcyjność opakowania. Oferowane butelki mają interesujące kształty oraz możliwość zastosowania różnego rodzaju etykiet

o różnorodnej ciekawej szacie graficznej. Zaletą opakowań PET jest także praktyczne zamknięcie, opakowania są łatwe do przechowywania w lodówce, posiadają łatwy sposób nalewania, a produkty oferowane w tego rodzaju opakowaniach postrzegane są przez klientów jako bardziej,, świeże ” (Anonim, 2007).

Wzrost znaczenia opakowania jako środka identyfikacji i reklamy produktu, nastąpiło

w momencie, gdy rozwojowi uległa sprzedaż samoobsługowa, podczas której to właśnie wygląd opakowania decyduje często o zakupie produktu (Jakowski, 2005).

Istotna rola opakowania wynika z faktu, iż jego wartość promocyjna, jako nierozłączna część towaru jest jednym z czynników, który decyduje o rynkowym sukcesie.

Aby produkt miał właściwą wartość na rynku, nie tylko on sam musi być konkurencyjny, ale w nie mniejszym stopniu konkurencyjne musi być jego opakowanie

( Walden-Kozłowska, 2003).

Współczesny klient 70% decyzji zakupowych dokonuje przy półce sklepowej, co z kolei przekłada się na fakt, że na ile atrakcyjne jest opakowanie i na ile to opakowanie przez swój wizerunek jest w stanie zachęcić do jego kupna, na tyle klient jest w stanie zapamiętać je i powtórnie stać się jego nabywcą. W fazie zakupu funkcją opakowania jest odzwierciedlenie wizualnej atrakcyjności produktu, wzbudzenie zainteresowania oraz utożsamienie z marką, natomiast w fazie po zakupowej -wywołanie satysfakcji i chęci ponownego nabycia. Podstawę wizerunku tworzy etykieta, jakość, wielkość oraz funkcjonalność opakowania. W wizualnym postrzeganiu marki uwzględniana jest unikalna, charakterystyczna konwencja prezentacji produktu i budowie towarzyszącej

mu atmosfery przez kolor, kształt, symetrię, proporcję, wzór, wielkość i styl pisma

( Świątkowska i in., 2006).

Poprzez opakowanie można, zatem podnieść wartość marki w oczach klientów, nadać jej konkretny wizerunek czy tożsamość, a tym samym wyróżnić spośród masy podobnych produktów. Wizerunek marki decyduje z kolei o sile więzi emocjonalnej łączącej ją

z nabywcą a tym samym o jego lojalności (Sawicki, 2004).

Opakowanie ma za zadanie nie tylko przekonać kupującego do nabycia określonego produktu, ale także może spowodować wybór całkowicie innego niż ten, którego pozyskaniem klient był pierwotnie zainteresowany. W przypadku oceniania przez nabywcę dużego znaczenia nabiera umieszczenie na opakowaniu danych, które w zrozumiały

i przekonywujący sposób przemawiałyby do konsumenta. Nabywca jednak o wiele bardziej ceni informację, która nie pochodzi od producenta, lecz ma charakter obiektywny i niezależny. Stąd wartościowym rozwiązaniem jest umieszczenie informacji o zdobytych, bądź opiniach powszechnie uznanych instytucji (Gaworski i Szamańska, 2006).

Do zakupu mogą zachęcić informacje o posiadanym przez producenta certyfikacie jakości ISO bądź znaku jakości Q, o zdobytych przez produkt nagrodach i wyróżnieniach lub specjalne znaki wyróżniające np. znak ,,Teraz Polska”. Informacje te powinny być zauważalne, ale nienatrętne (Ratajczak, 1998).

Wszystkie wymagania i ogólne zasady dotyczące opakowania są jak najbardziej aktualne w przypadku wszystkich rodzajów mleka fermentowanego. Wprowadzane do obrotu handlowego powinny być wyraźnie oznakowane, zawierając na etykiecie opakowania pełną, rzetelną informację dla zapewnienia jakości produktu i bezpieczeństwa konsumentów.

Zgodnie z wytycznymi FAO/WHO na etykiecie opakowania powinny być umieszczone następujące informacje:

- rodzaj, gatunek i przeznaczenie szczepu, (przy czym wskazane przeznaczenie szczepu nie powinno wprowadzać w błąd konsumentów odnośnie funkcjonalności szczepu)

- minimalna liczba żywych komórek każdego szczepu probiotycznego obecnego

w produkcie (pod koniec okresu przydatności produktu do spożycia),

- sugerowana wielkość spożycia musi dostarczać efektywną dawkę probiotyku

w odniesieniu do twierdzenia zdrowotnego,

- twierdzenia zdrowotne,

- właściwe warunki przechowywania produktu,

- kontakt z producentem w celu uzyskania szczegółowych informacji dotyczących produktu (Moneta, 2006).

Zamieszczenie na opakowaniu informacji o wartości odżywczej produktu, dokonywane jest z myślą o konsumencie, dlatego powinno być one łatwe i proste do zrozumienia. Dostarczenie konsumentowi tej informacji może pomóc mu w dokonywaniu świadomych wyborów (Nitecka i in.,2006). W wielu przypadkach dopiero w momencie spożywania konsument dokładnie ogląda opakowanie i czyta zamieszczone na nim informacje. W tedy uświadamia sobie, co spożył i czy ma to korzystny czy negatywny wpływ na jego zdrowie.

Wymagania legislacyjne dotyczące znakowania żywności nakazują prezentowanie informacji w sposób czytelny, zrozumiały i niewprowadzający w błąd. Ustalono zasadę zamieszczania informacji obowiązkowych na opakowaniu, zgodnie, z którą, informacja ta powinna być wyraźnie widoczna i nie przysłoniętą przez inne pisane bądź przedstawiane graficzne informacje. Podstawowe informacje jak nazwa produktu, wyznacznik trwałości, warunki przechowywania, zawartość netto, powinny znajdować się w tym samym polu widzenia. Najczęściej jednak sprawdzaną informacją przez konsumentów jest termin przydatności do spożycia, zatem o czytelność tej informacji szczególnie powinien zatroszczyć się producent.. Sugeruje się, aby opis daty znajdował się na jasnym kontrastowym tle. Wielkość druku powinna być możliwie jak największa. Ponadto tam, gdzie występuje kod kreskowy zaleca się oddzielenie tych dwóch elementów.

(Staniewska i in.,2006)

Według PN-A-86061:2002 zawartość tłuszczu podana na opakowaniu może być wyrażona jako ułamek masowy lub objętościowy wyrażony w procentach, lub jako 0% (m/m)

w przypadku, gdy mleczny napój fermentowany został wyprodukowany z mleka odtłuszczonego o zawartości tłuszczu nie większej niż 0,05 % (m/m). Jeśli do napoju została dodana dodatkowa mikroflora powinno być dodane określenie ,,z dodatkową mikroflorą” lub wymieniona dodatkowa nazwa drobnoustrojów. Mleczne napoje fermentowane powinno oznaczać się terminem przydatności do spożycia i przechowywać w klimatyzowanych pomieszczeniach lub urządzeniach chłodniczych, czystych, chroniących produkt przed światłem, obcymi zapachami oraz innymi szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi w temperaturze od 0-8⁰C przez cały okres przechowywania

i transportu. Na produkcie, do którego został dodany środek słodzący powinno umieścić się określenie „słodzone…”. Nazwa produktu o zwiększonej zawartości suchej masy

tj. zawierającego nie mniej niż 5,6% ( m/m) białka, powinna obejmować również określenie „o zwiększonej zawartości suchej masy”. Brak informacji o nazwie zwierzęcia, z którego produkt został wyprodukowany oznacza, że jest to produkt z mleka krowiego

(PN-A-86061:2002).

Alergia na mleko krowie (a raczej na jego białka tj. beta laktoglobulinę i alfa laktoglobulinę) oraz jego przetwory, jest jedną z pierwszych pojawiających się u małych dzieci. Jogurt i kefir są tymi produktami, u których także występują eliminowane białka. Czytając uważnie etykietę należy wykluczyć te produkty, które w swoim składzie zawierają mleko, mleko w proszku, serwatkę, białka mleka krowiego

(Jakubik, 2006). Jednakże na opakowaniach przeważnie brak jest jakichkolwiek informacji dotyczących składników wywołujących alergię a konsument poszukując tej informacji najczęściej odkłada produkt i nie decyduje się na jego kupno.

Projektanci opakowań prognozują, iż zestaw przedstawianych konsumentom informacji będzie coraz bogatszy a jego forma coraz bardziej atrakcyjna. Ich zdaniem w niedalekiej przyszłości klient po posłużeniu się przyłączonym do sklepowego terminalu komputerowego czytnikiem kodów kreskowych i odczytaniu kodu zamieszczonego na opakowaniu, będzie mógł zapoznać się z wszelkimi danymi dotyczącymi tego produktu oraz obejrzeć filmy prezentujące możliwość zastosowania go do innych potraw(Ratajczak, 1998). Możliwe stanie się także sprawdzenie jakości oraz świeżości produktu bezpośrednio przy półce sklepowej. Rozwiązaniem problemu świeżości i faktycznej aktywności bakterii może być rozwiązanie opatentowane przez francuską firmę CRYOLOG i być może już niedługo znajdzie zastosowanie do wszystkich produktów żywnościowych w tym przetworów mlecznych. Firma ta opracowała unikalną technikę określania świeżości produktów TRACEO. Jest to samo przylepna etykieta składająca się z żelu i mikroorganizmów spożywczych, która staje się nie przejrzysta z chwilą, gdy produkt traci przydatność do spożycia (Wierzejska, 2006).

W tradycyjnym ujęciu zadanie opakowania polega na przechowywaniu i ochronie produktu w drodze z fabryki do sklepu, a później do gospodarstwa domowego, przyciągnięciu uwagi klienta w punkcie sprzedaży, odróżnieniu marki od innych produktów, zasygnalizowaniu nabywcy jej jakości i użyteczności. Jednakże producenci oprócz zapewnienia funkcjonalności opakowania wykazują coraz większą dbałość

o poprawne i umiejętne przedstawienie informacji, które mogą zaważyć o kupnie tego

a nie innego produktu. Opakowania mlecznych napojów fermentowanych, do których należą jogurt i kefir w dużej mierze muszą sprostać wymaganiom stawianym producentom przez regulacje prawne oraz wymaganiom i upodobaniom konsumentów ( Sawicki, 2004).

Postępy technologii w opakowalnictwie i wzornictwie stwarzają dogodne warunki dla producentów, którzy prześcigają się w coraz to nowych pomysłach wprowadzając nowe opakowania, czyniąc tym samym polski rynek mlecznych napojów fermentowanych bardziej atrakcyjnym.

2. Cel badań

Celem badań było sprawdzenie zgodności informacji podanych na opakowaniach mleka fermentowanego ( jogurtów i kefirów) z wymaganiami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych (Dziennik Ustaw z 2002 r. > Nr 220 > poz. 1856). Dodatkowo podjęto się oceny stopnia świadomości konsumentów na temat informacji jakie powinny być umieszczane na opakowaniach tego typu produktów.

3. Materiały i metody badań

1. Materiał badań

Przedmiotem badań były opakowania mleka fermentowanego (kefir i jogurt) o różnej gramaturze (150g, 175g, 200g, 350g, 400g) zakupionego w handlu detalicznym na terenie Chojny. Próby badawcze pochodziły od trzech różnych. Producentów (A,B,C). Łącznie ocenie poprawności podanych informacji poddano 60 opakowań (30 opakowań po kefirze

i 30 opakowań po jogurcie).

2. Metody badań

3.2.1 Pierwsza część badań polegała na sprawdzeniu zgodności informacji zawartych na opakowaniach jogurtów i kefirów z wymogami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych (Dziennik Ustaw z 2002 r. > Nr 220 > poz. 1856).

Rozporządzenie to reguluje szczegółowy zakres i sposób znakowania środków spożywczych w opakowaniach jednostkowych, przeznaczonych bezpośrednio dla konsumenta, oraz zakres informacji podawanych na opakowaniach.

Zgadnie z nim na opakowaniach powinno umieszczać się:

-nazwę produktu

-datę minimalnej trwałości albo termin przydatności do spożycia

-informacje dotyczące składników występujących w środku spożywczym

-dane producenta lub dane jednostki wprowadzającej środek spożywczy do obrotu w kraju

-kraj, w którym wyprodukowano lub przetworzono środek spożywczy

-zawartość netto

-warunki przechowywania

-oznaczenie partii produkcyjnej.

3.2.2. Kolejnym etapem badań było przeprowadzenie ankiety wśród 100 losowo wybranych osób. Ankieta zawierała 11 pytań i przeprowadzana była przeważnie w miejscach publicznych jak: sklep czy w miejscach pracy. Skonstruowana więc musiała być tak, by respondent podczas udzielania odpowiedzi nie odczuł trudności i nachalności zadawanych pytań a co za tym idzie niechęci w udzielaniu na nie odpowiedzi. Natomiast celem tych krótkich i konkretnie sprecyzowanych pytań było faktyczne urzeczywistnienie stosunku konsumenta do jogurtu/kefiru oraz jak kształtuje się jego świadomość, co do informacji, które powinny być zawarte na opakowaniu. Ankieta zawierała zarówno pytania testowe, w których ankieter wybierał jedną lub więcej odpowiednich dla niego odpowiedzi oraz jedno pytanie otwarte, w którym określić musiał, jakie według niego informacje powinny być zawarte na opakowaniu. Pomimo, że krótka forma ankiety nie zajmowała respondentowi więcej czasu niż 2-3 minuty, pytanie to sprawiało najwięcej trudności a często było tak, że ankieter powracał do niego dopiero po udzieleniu odpowiedzi na wszystkie pytania. Ankietowani po określeniu płci, wieku, wielkości gospodarstwa domowego wskazywali, który napój (jogurt, kefir), dlaczego oraz jak często spożywają. Następnie pytano o wielkość nabywanych opakowań, o znajomość informacji, które powinny być na nich zawarte oraz o modyfikacje, jakim według ankietowanych powinny ulec dane umieszczane na opakowaniach. Respondenci precyzowali także, czym sugerują się podczas wyboru konkretnego produktu oraz czy kupowane przez nich kefiry lub jogurty są wyrobami znanych o ogólnopolskim zasięgu firm czy regionalnych zakładów mleczarskich.

1. Załącznik. Ankieta, według której przeprowadzono wywiad

1. Proszę podać płeć:

 Kobieta

 Mężczyzna

2. W jakim jest Pan/Pani wieku:

 do 21 lat

 21-30

 31-39

 40-59

 59-65

3. Jak duże jest Pana/Pani gospodarstwo domowe:

 1 osoba

 2 osoby

 3 osoby

 4 osoby

 powyżej 4 osób

4. Który z wymienionych napojów fermentowanych kupuje Pan/Pani najczęściej:

 jogurt

 kefir

 jogurt i kefir

 nie kupuje ani jogurtu ani kefiru

5. Jak często kupuje Pan/Pani:

Jogurt Kefir

a) raz w miesiącu a) raz w miesiącu

b) raz w tygodniu b) raz w tygodniu

c) kilka razy w tygodniu - ile razy……. c) kilka razy w tygodniu - ile razy…….

6. Dlaczego Kupuje Pan/Pani, kefir / jogurt:

 bo lubię

 bo znam jego walory lecznicze i ze względów zdrowotnych

 bo nie lubię ale jestem zmuszony ze względów zdrowotnych

7. Jakie według Pana/Pani informacje powinny być zawarte na opakowaniu. Proszę wymienić?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

8. Czy kupowane przez Pana/Panią, jogurt / kefir najczęściej to:

 pojedyncze małe opakowania do 150g

 pojedyncze duże opakowania do 400g

9. Co chciałby Pan/Pani zmienić na opakowaniu?

 nadruk powinien być większy by lepiej można było przeczytać zawarte na opakowaniu informacje.

 data ważności powinna być lepiej widoczna

10. Czy kupuje Pan/Pani, jogurt / kefir:

 znanych rozreklamowanych firm

 czy wyroby regionalnych zakładów mleczarskich

11. Kupując jogurt / kefir sugeruje się Pan/Pani:

 ceną

 marką

 nie zwracam na to uwagi, kupuje produkty „ pierwsze z brzegu”

4. Wyniki badań i ich omówienie

4.1 Opis charakterystyki opakowań po jogurtach

Przebadano 21 opakowań małych (70%) i 9 opakowań dużych (30%). W przedniej części opakowania widnieje nazwa produktu, której styl pisma charakterystyczny jest dla danego producenta, następnie nad nazwą produktu -nazwa producenta i znak firmowy oraz zależnie od składu twierdzenia takie jak: zawiera wapń, naturalne źródło wapnia, żywe kultury bakterii, 1,5% tłuszczu, bez cukru, z polskiego mleka czy nawet sugerowana cena -teraz 1,19zł. Wszystkie te elementy słowne uzupełnia delikatna szata graficzna, charakterystyczna dla danego produktu najczęściej przejawiająca się w kolorach zieleni, niebieskiego, białego rzadziej żółtego. Dodatkowo umieszczona w kolorze czerwonym informacja, podkreśla jej ważność oraz ma za zadanie zwrócić uwagę i zachęcić w ten sposób konsumenta do kupna. Najczęściej są to informacje typu: promocja 20g gratis, teraz 1,19zł lub 0% tłuszczu. Producenci często używają tej metody, gdyż są oni świadomi, że taka informacja może wywołać chęć nabycia dobra niemal w trybie natychmiastowym. Także zależnie od producenta stosowane są różne sposoby umieszczania informacji w bocznych częściach opakowania. Niekiedy umieszczane są one razem jako całość po jednej stronie a niekiedy po obu stronach, zależnie od treści, którą producent przeznaczył do umieszczenia na opakowaniu.

Na każdym opakowaniu podstawowe informacje jak: nazwa produktu, data minimalnej trwałości do spożycia, skład, dane producenta, zawartość netto oraz warunki przechowywania były jak najbardziej zgodne i prawidłowo zamieszczone zgodnie

z Rozporządzeniem. Oprócz podstawowych wymaganych informacji producenci na opakowaniach umieszczają także m.in. telefon kontaktowy oraz adres internetowy

( e-mail), krótkie twierdzenia zdrowotne, których treść zależna jest od wielkości opakowania.

Na opakowaniach producenta A i B brak było informacji o kraju, w którym produkt został wyprodukowany. Sugerować mogłaby to jedynie informacja na opakowaniach firmy A -,,z polskiego mleka”. Opakowania producenta B także nie miały informacji o kraju, w którym jogurt został wyprodukowany, natomiast zestaw informacji na opakowaniach producenta C był jak najbardziej kompletny. W przypadku małych opakowań jogurtu (150g, 175g) oczywiste jest, że treść musi pokryć się z miejscem przeznaczonym na jej umieszczenie w związku z tym na 21 małych opakowań 5 charakteryzowało się pismem, które uniemożliwiało przeczytanie treści informacyjnej, gdyż uległo rozmazaniu

4.2 Opis charakterystyki opakowań po kefirach.

W próbie 30 opakowań po kefirze, 18 stanowiły opakowania małe (180g i 200g) co stanowi 60% i 12 opakowania duże ( 350 i 400g) - 40%. Wieczko opakowania kefiru oraz przednia część opakowania podobnie jak w przypadku opakowań jogurtu jest miejscem, gdzie nazwa produktu oraz znak firmowy umieszczone są w centrum za pomocą charakterystycznych dla danego producenta wielkości liter. Wieczko jest także miejscem, na którym wybita jest data przydatności do spożycia i zależnie od zastosowanej szaty graficznej i odcieni kolorów jest ona mniej lub bardziej widoczna.

Na wieczku 5 opakowań małych (producent A) zamieszczone były także twierdzenia typu: naturalne źródło wapnia, żywe kultury bakterii, 0 % tłuszczu. Wymagania, co do umieszczenia na opakowaniach nazwy produktu, informacji dotyczących składników, danych producenta, zawartości netto, warunków przechowywania oraz numeru partii produkcyjnej są umieszczone prawidłowo.. Oprócz podstawowych informacji zawarte są m in.: strona internetowa producenta i adres internetowy (e-mail), telefon specjalnej infolinii, twierdzenia zdrowotne oraz twierdzenia odnośnie zawartej mikroflory, posiadania certyfikatu jakości, oraz możliwość uniesienia wieczka spowodowanym działaniem żywych kultur bakterii kefirowych.

Podobnie jak w przypadku opakowań po jogurtach producenci A i B nie umieścili informacji dotyczącej wskazania kraju produkcji kefiru ( co także mogłoby sugerować twierdzenie ,, z polskiego mleka”). Informacje umieszczone przez producenta C analogicznie jak w przypadku opakowań po jogurtach umieszczone są prawidłowo. Cyfry przedstawiające datę ważności na opakowaniach po jogurtach i kefirach są prawie tej samej wielkości a osobom starszym w odczytaniu mogą sprawiać trudności. Co ciekawe wieczko oraz przednia część opakowań po jogurtach i kefirach przedstawione są w taki sam sposób a mianowicie kolejno od góry umieszczona jest nazwa producenta, pod nią nazwa produktu i w odpowiedniej szacie graficznej charakterystyczne dla produktu twierdzenia typu: bez cukru, 0% tłuszczu.

Informacje, które powinny być zawarte na opakowaniu	Producent A	Producent B	Producent C
Nazwa produktu	+	+	+
Termin przydatności do spożycia	+	+	+
Informacje dotyczące składników	+	+	+
Dane producenta	+	+	+
Kraj, w którym wyprodukowano lub przetworzono środek spożywczy	_	_	+
Zawartość netto	+	+	+
Warunki przechowywania	+	+	+
Oznaczenie partii produkcyjnej	+	+	+
Ilość sztuk przebadanych	10	10	10

Tabela przedstawiająca wyniki zgodności treści informacyjnej opakowań po jogurtach z Rozporządzeniem

	Producent A	Producent B	Producent C
Nazwa produktu	+	+	+
Termin przydatności do spożycia	+	+	+
Informacje dotyczące składników	+	+	+
Dane producenta	+	+	+
Kraj, w którym wyprodukowano lub przetworzono środek spożywczy	_	_	+
Zawartość netto	+	+	+
Warunki przechowywania	+	+	+
Oznaczenie partii produkcyjnej	+	+	+
Ilość sztuk przebadanych	10	10	10

Tabela przedstawiająca wyniki zgodności treści informacyjnej opakowań po kefirach z Rozporządzeniem

4.3 Omówienie wyników przeprowadzonych za pomocą ankiety

Badanie przeprowadzono wśród mieszkańców miasta Chojna. Przepytano 100 osób wśród których 58% stanowią kobiety (do 21 lat-5.1%, 21-30 lat -29.4%, 31-39 lat - 22.4%, 40-59 lat -32.7%, 59-65 lat -10.3%) a 42% mężczyźni (do 21 lat -7.1%, 21-30 lat - 28.6%, 31-39 lat -31%, 40-59 lat -33.3%).

Wśród kobiet największym powodzeniem cieszy się jogurt, który spożywa

aż 67.2%, . natomiast w grupie mężczyzn spożycie tego napoju zadeklarowało 61.9%. Konsumpcja kefiru jest znacznie mniejsza-zaledwie 12% kobiet i 7.1% mężczyzn pije regularnie kefir. Zaś kefir oraz jogurt spożywa 20,7% kobiet i 26.2% mężczyzn. Wśród mężczyzn 4.7% nie spożywa ani jogurtu ani kefiru.

Rys. 1. Spożycie mleka fermentowanego przez kobiety

Rys. 2. Spożycie mleka fermentowanego przez mężczyzn

Kobiety (48.2%) wykazały większą świadomość (32.5%) dobrego wpływu mlecznych napojów fermentowanych na organizm człowieka w stosunku do mężczyzn. Natomiast mężczyźni wykazali większe spożycie z czystej chęci (67.5%) w stosunku do kobiet (51.7%).

Rys.3.Przyczyny spożywania mleka fermentowanego.

Na pytanie: Jakie informacje wg Pani powinny być zawarte na opakowaniu najczęściej podawano: data ważności -51.7%, skład - 48.2%, konserwanty - 22.4%, kalorie 10.3%,

cena-3.4%, zawartość cukru i tłuszczu-1.7%, kalorie i wartość odżywcza w całym opakowaniu a nie w 100g - 1.7%, 17,2% kobiet nie miało zdania.

Mężczyźni natomiast odpowiadali następująco: skład-45%, data ważności-35%, kalorie-20%, data produkcji-5%, wartość odżywcza i nazwa producenta - 2.5%, 15% mężczyzn nie miało zdania.

Rys 3. Informacje jakie według ankietowanych powinny być zawarte na opakowaniu.

Mężczyźni(75%) podobnie jak kobiety(70.6%) najczęściej wybierają małe opakowania do 200g. 35% mężczyzn i 58.6% kobiet uznało że na opakowaniu powinna być lepiej widoczna data ważności. 25.8% kobiet i 12.5%mężczyzn sprawia trudność w odczytaniu zawartych na opakowaniu informacji przez co poprawie powinien ulec nadruk, 15.5% kobiet i 30% mężczyzn uznało ze modyfikacjom należy poddać zarówno datę ważności jak i nadruk natomiast co ciekawe 22.5% mężczyzn uznało, że zawarta na opakowaniu treść informacyjna jest dobra i nie wymaga modyfikacji.

Rys. 3. Czynniki, które według ankietowanych powinny ulec zmianie.

75.8% kobiet i 70% mężczyzn wybiera produkty znanych firm. Kupując jogurt lub kefir 44.8% kobiet sugeruje się ceną, marką -34.4%, ceną oraz marką 13.8% a 6.9% kobiet nie zwraca na nic uwagi- wybiera produkty pierwsze z brzegu. 30% mężczyzn wybiera produkty pierwsze z brzegu.40% sugeruje się ceną a 20% marką,10% stanowią respondenci którzy przy wyborze kierują się ceną i marką.

Rys. 4. Czynniki, którymi konsumenci kierują się przy zakupie jogurtu/kefiru.

5. Podsumowanie

Przeprowadzonej analizy opakowań mleka fermentowanego wynika, że zgodność informacji z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych (Dziennik Ustaw z 2002 r. > Nr 220 > poz. 1856) jest prawie bez zastrzeżeń. Stwierdzono jedynie braki co do wymagań umieszczenia na opakowaniu producenta A i B. informacji o kraju, w którym produkt został wyprodukowany. Wszystkie pozostałe wymogi były zgodne i nie budzą zastrzeżeń a oprócz nich poprzez uzupełnienie szatą graficzną opakowania stają się na tyle atrakcyjne, że zwracają na siebie uwagę klienta i wywołują w nim uczucie chęci zakupu.

Z przeprowadzonej ankiety wynika, że zarówno wśród kobiet i mężczyzn jogurt jest napojem fermentowanym, którego spożywa ponad połowa respondentów, średnio 64%.

Według kobiet producenci powinni postarać się o umieszczenie daty ważności w sposób bardziej dbały, gdyż ponad połowie w jej odczytaniu sprawia trudność. Co czwarty mężczyzna uważa natomiast że treść informacyjna zawarta na opakowaniu przedstawiona jest w sposób prawidłowy i nie wymaga modyfikacji.

Zaufanie konsumentów w dużym stopniu zależy od informacji dostarczanych mu za pomocą opakowania, dlatego ważne jest, aby były one wszechstronne, jasno sprecyzowane

i czytelne (Staniewska, 2006). Z przeprowadzonych przez Europejską Organizację Konsumencką (BUEC) badań na temat rozumienia i odbioru przez konsumentów zasad znakowania żywności wynika, że Polacy kupując żywność zwracają uwagę najczęściej na cenę -88%, datę minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia -87%, zawartość netto -70%, markę produktu -64%. Zdaniem 67% ankietowanych sposób prezentacji wykazu składników powinien być ulepszony. Zmiany powinny dotyczyć m.in. powiększenia czcionki -65%, poprawienia przejrzystości -38%, umieszczenia w bardziej widocznym miejscu -30% (Wierzejska, 2006). Odpowiedzi podawane przez ankietowanych mogą stanowić niejako wskazówkę dla producentów, na co klient w momencie oglądania opakowania zwraca swoją uwagę. W związku z tym producenci oprócz podstawowych standardów prawnych wymaganych przez państwo, aby polepszyć formę przedstawianych na opakowaniu informacji, powinni kierować się także sugestiami nabywców ich produktów. Wybiegając w przyszłość, aby lepiej umożliwić konsumentowi wybór z półki sklepowej produktu o najwyższej jakości, producenci powinni umieszczać oprócz daty przydatności do spożycia datę produkcji produktu, gdyż pozwoli to kupującemu na wybór produktu o zawartej w nim mikroflorze najwyższej jakości.

Nie należy lekceważyć przeprowadzania ankiety wśród konsumentów gdyż właśnie za jej pośrednictwem producent jest w stanie określić preferencje i kontrolować zmiany myślenia, jakie zachodzą w ich umysłach.

Znaczenie opinii konsumentów w kształtowaniu popytu na wyroby mleczarskie jest niezaprzeczalne, dlatego tez należy zgodzić się ze stwierdzeniem J. Kondratowicz-Pozorskiej, że:,, potrzebne jest nowe spojrzenie na to, jak przyciągnąć nowych nabywców, utrzymać dotychczasowych, a samemu przetrwać na rynku” (Góralczyk, 2006).

Średnio 72,9% ankietowanych wybiera produkty znanych firm oznacza to, że niejako oczekują oni, że zakupiony przez nich produkt, będzie charakteryzował się dość dobra jakością -marką. Natomiast atrakcyjność opakowania wpływa na ocenę postrzeganej jakości produktu i marki. Konsumenci przenoszą wrażenie, jakie wywarło opakowanie na produkt. Jeśli produkt oceniony jest bardzo korzystnie ze względu na jakość również jego opakowanie otrzyma najwyższe noty. Taką zależność np. na rynku serów obserwuje się w odniesieniu do serów topionych, pleśniowych, serków homogenizowanych, twarożkowych i do smarowania, a także do serów podpuszczkowych (Świątkowska i in., 2006)

6. Literatura

1. Sawicki J.,2/2004. Kreowanie tożsamości marki za pomocą opakowania produktu. Marketing i rynek, s. 42-43

2. Ratajczak P., 1998. Rola opakowań w marketingu żywności. Opakowania pod red B. Czerniawskiego i J. Michniewicza, wyd.Agro Food Technology, s.813, 820

3. Witczak J., 8/2003. Jakość żywności jako czynnik wpływający na decyzje nabywcze konsumentów. Marketing i rynek, s.18

4. M. Jeznach, A. Bacińska, 12/2003.Funkcja informacyjna opakowania. Opakowanie, s.10

5. Góska-Warsewicz H., 10/2006. Konsumenci produktów mleczarskich. Przemysł spożywczy, s.18

6. Góska-Warsewicz H., 10/2006. Konsumenci produktów mleczarskich. Przemysł spożywczy, s.18

7. Dzwolak W., 1997. Mleczne napoje fermentowane. Mleczarstwo pod red. S. Ziajka wyd. ART. Olsztyn,s.66,68

8. Dzwolak W., 1997. Mleczne napoje fermentowane. Mleczarstwo pod red. S. Ziajka wyd. ART. Olsztyn,s.7, 80,83

9. Kolanowski W., 5/2001. Białe zdrowie. Przegląd gastronomiczny, s11

10. Adamczyk G., 1/2007. Zachowania żywieniowe młodych konsumentów na rynku przetworów mlecznych. Przegląd mleczarski, s.46

11. Dzwolak W., 1997. Mleczne napoje fermentowane. Mleczarstwo pod red. S. Ziajka wyd. ART. Olsztyn,s 85

12. PN-A-86061:2002 Mleko i przetwory mleczne. Mleko fermentowane

13. Dzwolak W., 1997. Mleczne napoje fermentowane. Mleczarstwo pod red. S. Ziajka wyd. ART. Olsztyn,s 93,94

14. Molska I., Nitkiewicz E., Wyrobek I., 12/2006. Charakterystyka mikroflory kefiru. Przegląd mleczarski, s 4,5

15. Anonim., 1/2007. Rynek mleczarski zdobyty przez butelki PET. Przegląd mleczarski. S19

16. Dzwolak I., Zuraw J., Jankowski P., Przybylski R., 4/2006. Wady mlecznych napojów fementowanych. Przegląd mleczarski, s. 6., Wpływ systemów stabilizująco-zagęszczających na prozdrowotne właściwości mlecznych napojów fermentowanych. Przegląd mleczarski, 9/2006, s.10

17. GaworskiM., Szamańska E., 10/2006. czynniki kształtujące atrakcyjność produktów mleczarskich na rynku cz. I i II . Przegląd mleczarski, s. 24,84

18. Jakowski S., 9?2005. Wytyczne ogólne dotyczące pakowania żywności. Opakowanie, s.10

19. Walden-Kozłowska A., 4/2003. Elementy tworzące image produktu w umyśle konsumenta. Marketing i rynek, s.16

20. Swiątkowska M., Górska-Warsewicz H., Krajeński K., 8/2006. Funkcje opakowania a wizerunek produktu. Przemysł spożywczy, s.82

21. Rawicki J., 2/2004. Kreowanie tożsamości marki za pomocą opakowania produktu. Marketing i rynek, s.44

22. GaworskiM., Szamańska E., 10/2006. czynniki kształtujące atrakcyjność produktów mleczarskich na rynku. Przegląd mleczarski, s. 24,25

23. Moneta., 1/2006. fermentowane produkty mleczne suplementowane bakteriami probiotycznymi. Przegląd mleczarski s.6

24. Nitecka E., 9/2006. Znakowanie żywności, dyskusja nad poprawą prawa unijnego. Przegląd mleczarski,s. 102

25. Serocka I., 1/2007. Ocena znakowania opakowań mleka i przetworów mlecznych. Przegląd mleczarski,s.48

26. Staniewska K. Panfil-Kuncewicz H., Staniewski B., 7/2006. Wybrane aspekty związane z znakowaniem opakowań żywności. Przegląd mleczarski, s. 30, 31, 32

27. PN-A-86061:2002 Mleko i przetwory mleczne. Mleko fermentowane

28. Jakubik N. ,,Dieta dla alergika”. http://www.elans.pl/article/read/dieta-dla-alergika

29. Ratajczak P., 1998. Rola opakowań w marketingu żywności. Opakowania pod red B. Czerniawskiego i J. Michniewicza, wyd.Agro Food Technology, s.824

30. Wierzejska R., 2/2006. Nowe wymagania w znakowaniu żywności. Przemysł spożywczy, s.45

31. Nitecka E., 9/2006. Znakowanie żywności, dyskusja nad poprawą prawa unijnego. Przegląd mleczarski, s. 103

32. Sawicki J., 2/2004. Kreowanie tożsamości marki za pomocą opakowania produktu. Marketing i rynek, s.44

33. Staniewska K. Panfil-Kuncewicz H., Staniewski B.,7/2006.Wybrane aspekty związane ze znakowaniem opakowań żywności. Przemysł mleczarski, s.32

34. Wierzejska R., 2/2006. Nowe wymagania w znakowaniu żywności. Przemysł spożywczy, s.44

35. Góralczyk M., 11/2006.jak konsumenci oceniają ofertę wyrobów mleczarskich. Przegląd mleczarski, s.11

36. Świątkowska M., Górska-Warsewicz H., Krajewski K., 8/2006. Funkcje opakowania a wizerunek produktu. Przemysł spożywczy, s.82

26

---