Wykaz zagadnień do egzaminu z przedmiotu „Geologia”

1. czym zajmuje się geologia

Geologia - jedna z nauk o Ziemi, zajmuje się budową, własnościami i historią Ziemi oraz procesami zachodzącymi w jej wnętrzu i na jej powierzchni, dzięki którym ulega ona przeobrażeniom.

2. czym zajmuje się geologia historyczna

Geologia historyczna - dział geologii obejmujący naukę o rozwoju Ziemi (a zwłaszcza skorupy ziemskiej) i świata organicznego w przeszłości geologicznej.

3. czym zajmuje się paleontologia

Paleontologia - nauka o organizmach kopalnych, wyprowadzająca na podstawie skamieniałości i śladów działalności życiowej organizmów wnioski ogólne o życiu w przeszłości geologicznej.

4. czym zajmuje się paleogeografia

Zajmuje się też rekonstrukcją środowiska geograficznego różnych obszarów Ziemi w różnych momentach przeszłości (paleogeografia).

5. czym zajmują się nauki litofacjalne

6. czym zajmuje się kartografia

dziedzina nauki o mapach (w tym o atlasach, globusach, modelach plastycznych - mapach plastycznych itp.), teorii map, metodach ich sporządzania i użytkowania; jak również dziedzina działalności organizacyjnej i usługowej, związanej z opracowywaniem, reprodukcją i rozpowszechnianiem map

7. czym zajmuje się stratygrafia

Dział geologii historycznej zajmujący się ustalaniem wieku i przyczyn rozmieszczenia skał w skorupie ziemskiej

8. co to są procesy endogeniczne

są to procesy geologiczne wywołane energią wnętrza Ziemi. To ona wpływa na rozmieszczenie i przebieg plutonizmu i wulkanizmu, procesów sejsmicznych, lądotwórczych, górotwórczych i innych.

9. co to są procesy egzogeniczne

to procesy geologiczne wpływające na obraz powierzchni Ziemi, wywołane jest czynnikami zewnętrzymi czyli egzogenicznymi.

10. omów układy krystalograficzne

11. czym jest środek symetrii, oś 2,4,6 krotna, oś inwersyjna

12. co to jest translacja, inwersja, oś śrubowa

inwersja - przekształcenie względem osi symetrii

13. co to jest projekcja biegunowa i jak zaznaczamy na tej projekcji poszczególne elementy symetrii kryształu

14. czym jest wietrzenie fizyczne

rozpad skały bez zmiany jej składu mineralnego. Uzależnione od:

1. zmiany temperatury powietrza

2. intensywności wietrzenia

3. szaty roślinnej

4. zamarzania wody

15. czym jest wietrzenie chemiczne

związane z reakcjami chemicznymi podłoża z wodą tlenem, dwutlenkiem węgla, kwasami i bakteriami. Woda zawierająca CO2 oraz inne substancje chemiczne może rozpuszczać inne minerały i wymywać je ze skał przez co skała się kruszy i rozdrabnia. Zmiania to jednocześnie jej skład chemiczny. W wyniku tego wietrzenia powstają zwietrzelinowe pokrywy gliniaste a wapienie ulegają krasowieniu.

16. czym jest wietrzenie biologiczne

polega na chemicznym i mechanicznym mieszaniu skał. Znaczną rolę w tych wietrzeniach odgrywają organizmy żywe.

17. co to jest denudacja

zespół czynników prowadzących do zrównania terenu poprzez transport materiału skalnego w dół (z zasady do oceanu).

18. co to jest zwietrzelina

to materiał powstały wskutek procesów wietrzenia. Zwietrzelina utworzona w wyniku wietrzenia fizycznego jest zespołem okruchów skalnych różnej wielkości, o składzie chemicznym materiału wyjściowego; zwietrzelina powstała wskutek wietrzenia chemicznego stanowi produkt odbiegający swym składem od utworu wyjściowego.

19. czym jest insolacja,

jest to wietrzenie skał na skutek ogrzewania ich promieniami słonecznymi

20. co to jest eksfoliacja i jak powstaje kasza skalna

oddzielanie się przypowierzchniowej warstwy skalnej; zachodzi ponieważ warstwa przypowierzchniowa skały nagrzewa się mocniej niż jej głębsze partie - w efekcie powstają drobne pęknięcia równoległe do powierzchni skalnej i skała się łuszczy.

21. co to są kryoturbacje

22. jak powstają gleby poligonalne

to gleby powstające w warunkach klimatu zimnego, przy rocznych sumach opadów w granicach 150-300 mm. Na obrzeżach takich terenów występują mchy, porosty i nieliczne trawy, z których szczątków powstaje płytki poziom próchnicy. Gleby te występują na terenach arktycznych i górskich, natomiast w Polsce można je spotkać w Tatrach i Sudetach.

23. czym jest i jak powstaje pingo

pagórkowata forma ukształtowania powierzchni ziemi, charakterystyczna dla terenów wiecznej (wieloletniej) marzłoci. Tworzy go soczewka lodu gruntowego, powstającego w wyniku zamarzania wody przenikającej ku górze z głębiej położonych warstw gruntu (lód iniekcyjny), pokryta grubą warstwą zamarzniętych osadów.

24. co to są redukaty

produkty sedymentacji; substancje organiczne rozkładające się do siarkowodoru

25. co to są hydrolizaty

26. co to są precypitaty

27. jak powstają gołoborza

Głównym czynnikiem powstania gołoborzy były procesy mrozowe (zmiany temperatury - zamarzanie i rozmarzanie podłoża; zamarzanie wody w szczelinach i spękaniach ciosowych) powodujące rozpad blokowy skał.

28. co to jest wietrzenie alitowe

rodzaj wietrzenia chemicznego polegający na rozkładzie skał zbudowanych ze związków glinokrzemianowych w warunkach gorącego, wilgotnego klimatu

29. co to jest wietrzenie hialitowe

W produktach wietrzenia nie dochodzi do oddzielenia się Si od Al. Dlatego wietrzenie to nosi nazwę sialitowego.

30. jak powstaje bielica i orsztyn

Bielica powstaje z utworów piaszczystych, zwykle pochodzenia lodowcowego i rzecznego, w procesie tzw. bielicowania. Słabo rozwinięty poziom próchniczny, a dobrze rozwinięty poziom wymywania.

Orsztyny - tworzą się w procesach eluwialno-iluwialnych, które największą aktywność wykazują w glebach bielicowych, murszowatych i niektórych czarnych ziemiach.

31. jak powstaje lateryt

powstaje w wyniku wietrzenia skał krzemianowych w klimacie gorącym i klimacie wilgotnym

32. jak powstają boksyty

powstaje w wyniku wietrzenia skał krzemianowych

33. jak powstaje terra rosa

produkt wietrzenia skał węglanowych zbudowany z uwodnionych tlenków Al i Fe (zwykle w klimacie śródziemnomorskim)

34. wpływ klimatu na wietrzenie

35. co to jest halmyroliza

to podmorskie wietrzenie spowodowane działaniem słonej wody i związków chemicznych pochodzących z rozkładających się szczątków organicznych (gł. dwutlenek węgla, siarkowodór, amoniak).Wskutek halmyrolizy dochodzi do chemicznego rozkładu minerałów wolno zakrywanych przez nowe osady. Halmyroliza szkliw i popiołów wulkanicznych prowadzi do powstania bentonitów.

36. jakie są rodzaje erozji

erozja lodowcowa (glacjalna)

erozja wodna

erozja eoliczna (wiatrowa)

ruchy masowe

37. omów erozję rzeczną

erozja denna - dominuje w górnym odcinku rzeki, gdzie występują duże spadki terenu

erozja boczna - w środkowej części, gdzie spadek maleje

erozja wsteczna - głownie w górnym biegu rzeki w środkowym i dolnym na progach skalnych i wodospadach

38. omów erozję deszczową

jest najprostszą formą erozji wywołanej przez wodę płynącą. W wyniku jej działania luźne osady są zmywane ze stoków.

39. co to są piramidy ziemne

stożkowate wzniesienie typu ostaniec, powstające przez intensywną erozję i rozczłonkowanie stoków zbudowanych z luźnych skał. Klasyczny obszar występowania tych piramid ziemnych znajduje się w Kapadocji, w centralnej Turcji.

40. co to są ripplemarki, diuny, krewa

Ripplemarki są to grzbieciki zbudowane z piasku powstałe w wyniku przesuwania ziaren piasku przez wiatry, prądy wodne lub falowanie.

41. co to jest bruk korytowy, odsyp, jamy wirowe

Bruk korytowy - najgrubszy materiał skalny składany na dnie koryta rzecznego.

Odsyp - nagromadzone luźne osady, głównie piasków i żwirów, w korycie rzecznym

Jamy wirowe -

42. jakie są typy rzek

rzeki stałe - płynące nieprzerwanie przez cały rok,

rzeki okresowe - płynące jedynie w porze deszczowej, wysychające natomiast w porze suchej.

43. omów trakcję, saltację, suspensję

Trakcja - wleczenie materiału skalnego po podłożu

Saltacja - skokowe przesuwanie materiału skalnego

Suspensja - transport materiału skalnego w zawiesinie

44. co to jest kaptaż rzeczny

cofnięcie się źródła spowodowane erozją wsteczną, może doprowadzic do przesunięcia działu wodnego i przechwycenia wody innej rzeki. NP. Kaptaż Lubelski z Pokrzywianką

45. na czym polega odmłodzenie erozji rzecznej

46. jakie są typy teras

- skalne
- osadowe
- mieszane

47. jak tworzy się sieć inwersyjna a jak resekwentna

48. wpływ budowy geologicznej na sieć rzeczną

49. typy przełomów

przełom przelewowy (przecięcie jęzorów osuwiskowych, wałów morenowych itp.),
przełom regresyjny - może prowadzić do kaptażu,
przełom epigenetyczny - rzeka odpreparowuje z pod pokrywy skał osadowych
rzeźbę starszą wykształconą z odpornych skał.
Przecinając ją tworzy przełomy (np. przełom Dunajca
przez Masyw Czeski),
przełom antecedentny - na obszarze wynoszonym rzeka nadąża z erozją
wgłębną, tworząc przełom często o meandrowym lub krętym przebiegu (przełom Popradu przez Beskid Wysoki, Dunajca w Karpatach),
przełom strukturalny - rzeka przecina skały o dużej odporności na erozję.

50. co to jest kras

procesy rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego. Krasowieniu podlegają skały krasowiejące: przede wszystkim wapienie, a także dolomity, margle, gips, anhydryt, halityt (potocznie sól kamienna).

51. jak powstają mogoty

forma krasu powierzchniowego będąca kopiastym, stromościennym pagórem, zbudowana ze skał wapiennych, które nie uległy rozpuszczeniu przez wodę. Występuje w klimacie ciepłym i wilgotnym.

52. co to jest ponor, polie, wywierzysko

Ponor - wchłon, na obszarach krasowych, miejsce gdzie wody strumieni, potoków czy rzek wpływają pod powierzchnię terenu.

Wywierzysko - typ źródła o silnym wypływie. Najczęściej występuje w regionach górskich. Wydajność takiego źródła może być znaczna, jeśli jest mniejsza od ilości wody wpływającej do ponor (wchłonu) jest to ujemny bilans zlewni.

Forma terenu właściwa obszarom krasowym, mająca postać otworu lub korytarza wydrążonego przez wodę. Miejsce wpływu wód krasowych w podziemne korytarze.

53. omów kras freatyczny

54. omów kras wadyczny

55. jakie znasz speleotemy

56. w jakich skałach rozwija się kras

przede wszystkim wapienie, a także dolomity, margle, gips, anhydryt, halityt (potocznie sól kamienna).

57. wpływ klimatu na kras

58. co to jest dolina zawieszona

rodzaj doliny bocznej oddzielonej od doliny głównej stromym progiem; dno doliny bocznej przy ujściu znajduje się powyżej dna doliny głównej. Powstaje wtedy, gdy proces pogłębiania dna doliny, powodowany np. przez rzekę lub lodowiec, przebiega dłużej w dolinie głównej niż w bocznej; lub jest efektem poszerzenia doliny w czasie przekształcania jej z doliny wciosowej w dolinę U-kształtną w wyniku działalności lodowca (egzaracja).

59. typy lodowców

• odowce typu spitsbergeńskiego

• lodowce piedmontowe

• lodowce fieldowe

• lodowice górskie, (górsko-dolinne):

1. alpejskie

2. lodowce himalajskie

3. lodowce kraterowe

4. lodowce karowe,

5. lodowce wiszące i lodowce regenerowane

6. lodowce zboczowe,

7. lodowce gruzowe:

60. co to jest szarża lodowca

61. omów zasady bilansu lodowcowego

62. typ moren lodowcowych

morena boczna - osypanie się na brzegi cyrku i jęzora lodowcowego produktów wietrzenia skał

morena środkowa - połaczone moreny boczne dwóch jęzorów

morena czołowa - wał powstały u czoła lodowca, z materiału skalnego pochodzącego z jego wytapiania się

morena denna - materiał skalny tej moreny pochodzi z niszczenia podłoża i materiału wytopionego z lodowca, transportowany przez lodowiec w jego dolnej części (stopa lodowca)

63. jak powstają iły warwowe

Iły warwowe powstawały w zastoiskach u czoła lądolodu, współcześnie tworzą się na obszarach polarnych. W Polsce występują w pasie nizin i na pojezierzach.

64. jaka jest działalność erozyjna lodowców

Erozja lodowcowa - procesy mechaniczne zachodzące pod lodowcem; pobieranie materiału skalnego z podłoża wskutek jego przymarzania i wciskania w lód, rozkruszanie, rysowanie i wygładzanie skał podłoża. W wyniku działania erozji lodowcowej powstaje rzeźba glacjalna. Świadectwem erozji glacjalnej są: wygłady, mutony, misy, wanny

65. jaka jest działalność akumulacyjna lodowców

wały moren czołowych - są to wały powstające w wyniku usypania materiału skalnego niesionego w masie lodowca u jego czoła,

wały moren bocznych - są to wały tworzące się przy zboczach dolin górskich,

równiny moreny dennej - są to powierzchnie powstałe na dnie lodowca, po jego stopnieniu.

66. co to jest drumlin, kem oz

kemy - są to pagórki powstałe podczas wycofywania się lądolodu z terenów nizinnych, na skutek osadzania się w jego szczelinach nanoszonego przez potoki roztopowe materiału.

ozy - są to pagórki powstałe w szczelinach lądolodu w wyniku akumulacji materiału niesionego przez płynące pod lądolodem wody,

Drumlin - jest to niskie, owalne wzgórze (długość do około 1 km, wysokość 5 - 60 m) o podłużnym, asymetrycznym profilu (bardziej stromy stok występuje od strony, z której nasuwał się lądolód).

67. co to jest deglacjacja frontalna

powolne cofanie się czoła lodowca (w wyniku przewagi topnienia nad napływem nowego lodu) bez utraty jego zwartości; charakterystyczna dla lodowców górskich;

68. co to jest deglacjacja aeralna

powierzchniowe zanikanie lodowca, zachodzące równomiernie od góry; lodowiec nie zachowuje swojej zwartości, pozostają bryły martwego lodu zazwyczaj pokryte moreną powierzchniową

69. co to jest baraniec

rodzaj pagórka, wyniosłości skalnej o wysokości od kilkunastu centymetrów do kilkudziesięciu metrów, powstająca w wyniku procesu mechanicznego niszczenia podłoża skalnego wywoływanego przez działalność lodowca.

70. jakie znasz przykładowe skały tworzące eratyki

skały krystaliczne np. granity i gnejsy

71. jak powstaje dolina U-kształtna

dolina powstała w wyniku przekształcenia doliny V-kształtnej przez lodowiec. Profil takiej doliny przypomina literę "U": dno jest płaskie i szerokie, a zbocza bardzo strome, nierzadko nawet pionowe. Jest to element charakterystyczny dla obszarów wysokogórskich

72. jakie są produkty działalności fluwioglacjalnej

ozy, kemy i sandry, a także powstające z połączenia rozrastających się sandrów równiny sandrowe.

73. co to jest deflacja

wywiewanie drobnego, luźnego materiału skalnego (misy, ostańce, bruk, jamy)

74. co to jest korazja

żłobienie i ścieranie skał poprzez niesiony wiatrem materiał skalny, piasek (gruzy, gzymsy, graniami, żłobki)

75. co to jest graniak

odłamek skalny o wygładzonych ścianach i 2-3 ostrych krawędziach, oszlifowany wskutek tarcia niesionych przez wiatr okruchów skalnych

76. omów erozyjna działalność morza

77. pływy morskie a tsunami geneza, działalność

Tsunami - fala oceaniczna wywołana podwodnym trzęsieniem ziemi, wybuchem wulkanu bądź osuwiskiem ziemi (lub cieleniem się lodowców), rzadko w wyniku upadku meteorytu

Pływy morskie - regularnie powtarzające się podnoszenie i opadanie poziomu wody w oceanie. Wywołuje je zjawisko pływowe, którego przyczyną są siły grawitacyjne Księżyca i Słońca

78. działalność prądów zawiesinowych

Prąd zawiesinowy - rodzaj podwodnego prądu gęstościowego, w którym gęstsza od otoczenia zawiesina okruchów skalnych spływa pod wpływem grawitacji, a osadzanie się ładunku powstrzymywane jest głównie przez turbulencję ośrodka

Prądy zawiesinowe występują powszechnie na szelfach i stokach kontynentalnych i są odpowiedzialne za transport osadów ze zlewisk do głębokich partii oceanów. Ich cechą charakterystyczną jest zdolność do płynięcia po bardzo słabo nachylonych stokach (nawet poniżej 1°^[), a więc w miejscach, gdzie zamierają ruchy masowe. Prądy zawiesinowe potrafią jednak osiągać znaczne prędkości i mogą powodować np. uszkodzenia kabli podmorskich.

79. czym są powierzchniowe ruchy masowe

ruchy materiału skalnego skierowane w dół zbocza wywołane siłą ciężkości. W ruchy masowe zaangażowana jest tylko siła grawitacji tzn. nie obejmują one ruchów spowodowanych prądem wody, ruchem lodowców oraz wiatrem

80. co to jest osiadanie

jest to powolny ruch gruntu, w wyniku którego powierzchnia terenu ulega obniżeniu i powstaje niecka

81. co to jest spełzywanie

W zależności od rodzaju materiału na powierzchni, mówimy o spełzywaniu gleby lub spełzywaniu skały. W rezultacie nie dochodzi do odsłonięć powierzchni podstawy skalnej

82. co to jest staczanie się

83. jak powstaje osuwisko

Osuwisko - Jest to rodzaj ruchów masowych polegający na przesuwaniu się materiału skalnego lub zwietrzelinowego wzdłuż powierzchni poślizgu (na której nastąpiło ścięci), połączone z obrotem.

84. osuwisko asekwentne i konsekwentne

 asekwentne - tworzą się w jednorodnych, niewarstwowanych skałach (glinach, iłach),

 konsekwentne - powstają w wyniku ruchu mas skalnych po jakiejś powierzchni strukturalnej (wyróżnia się osuwiska konsekwentno-strukturalne,

85. jak powstaje obryw

gwałtowne oderwanie się mas skalnych od stromego, urwistego stoku, częste przy trzęsieniach ziemi. Najczęściej przyjmuje formę lawiny kamiennej

86. jak tworzą się spływy błotne

Często spływy błotne są wynikiem ulewnych deszczów, szybkiego topnienia dużych mas śniegu lub po erupcji wulkanów. Wtedy grube warstwy luźnych skał (gliny, iły, piaski) są silnie przesiąknięte wodą i przemieszczają się szybko w postaci potoków błota i kamieni.

87. czym jest olistolit

masa skalna przemieszczona przez osuwisko podwodne lub na skutek samodzielnego ześlizgnięcia się po skłonie basenu sedymentacyjnego

88. czym jest olistostroma

89. co to jest denudacja i jak się tworzy

zespół czynników prowadzących do zrównania terenu poprzez transport materiału skalnego w dół (z zasady do oceanu). Składają się na nią: erozja, wietrzenie, ruchy masowe (np. lawiny, spływy błotne). Średnia prędkość "zdzierania kontynentów" wynosi około 6 mm/1000 lat. Po odciążeniu terenu przez denudację zwykle następują ruchy tektoniczne, które wynoszą obniżony teren.

90. co to są aluwia

sady rzeczne, okruchy skalne (żwiry, piaski i muły) transportowane i osadzane przez rzekę w dolinie rzecznej.

91. warstwowanie typy i tworzenie się

to cecha skał osadowych polegająca na występowaniu w nich warstw

Warstwowania przekątne mozna podzielić na:

• zestawy tabularne

• klinowe

• rynnowe (symetryczne i asymetryczne)

• zestawy kątowe

• tangencjalne

• sigmoidalne

• agradacyjne warstwowanie przekątne

• warstwowanie jodełkowe (=herring bone)

• warstwowania złożone: smużyste, faliste i soczewkowe

• wielkoskalowe warstwowanie przekątne

• kopułowe warstwowanie przekątne

92. omów tworzenie się delty i delty wstecznej

Delta - to ujście rzeki w postaci kilku odnóg, tworzących obszar nizinny o charakterze bagiennym

Delta wsteczna -

93. co to są tyllity

94. co to jest barhan

Wydma - która ma ramiona wysunięte zgodnie z kierunkiem wiatru, występuje na pustyniach

95. typy wydm

Paraboliczne - ramiona skierowane w kierunku przeciwnym do wiatru, występuje w klimacie na tyle wilgotnym, że umożliwia rozwój roślinności

Barchany

Poprzeczne - wały zgodne z kierunkiem wiatru, dużo piasku, silny wiatr, połączone barchany

Gwiaździste - w kształcie stożka, wiatry w różnych kierunkach

96. co to są fanglomeraty

skała osadowa składająca się ze słabo obtoczonego, gruboziarnistego materiału, który został zdeponowany w sposób nagły, najczęściej na przedpolu gór lub lądolodów

97. omów osady plaja, caliche

98. omów tworzenie się kredy jeziornej

Kreda jeziorna, powstaje w jeziorach, bagnach i podmokłych łąkach. Tworzy się wskutek chemicznego lub biochemicznego wytrącania się węglanu wapnia w środowisku słodkowodnym zubożonym w CO₂.

99. co to jest gytia

osad organiczny lub organiczno-mineralny powstający na dnie jezior, zwłaszcza eutroficznych, o barwie szarej.

100. jak powstaje torfowisko wysokie a jak niskie

 torfowiska niskie - powstające na skutek przepływu lub stagnowania wód eutroficznych, najczęstsze na obszarze Polski, wykształcają się w obrębie dolin rzecznych, żyzne i bogate florystycznie

 torfowiska wysokie - zasilane przez oligotroficzne wody opadowe, mszary powstające w bezodpływowych zagłębieniach terenu, silnie kwaśne, ubogie w substancje odżywcze, a co za tym idzie - ubogie florystycznie

101. jak tworzą się węgle kamienne (oraz pośrednie utwory)

102. omów prawo Stokesa

Prawo Stokesa - prawo określające siłę oporu ciała w kształcie kuli poruszającego się w płynie (cieczy lub gazie). Zostało odkryte w roku 1851 przez Sir George'a Stokesa.

Prawo wyraża się wzorem:

gdzie:

- siła oporu,

η - lepkość dynamiczna płynu,

r - promień kuli,

- prędkość ciała względem płynu.

Wzór ten jest spełniony dla małych prędkości ciała, ściślej: w przypadku małych liczb Reynoldsa (Re) charakteryzujących przepływ (Re < 1). Dla kuli liczbę Reynoldsa definiuje się jako:

gdzie:

ρ - gęstość płynu, w którym porusza się kula.

Prawo zapisane w pierwotnej postaci można przekształcić do:

co zgodnie z definicją współczynnika oporu aerodynamicznego (C_x) jest równoważne z:

W gazach wzór jest spełniony dla ciał, których średnica jest znacznie większa od drogi swobodnej cząstki gazu, co jest równoważne Liczba Knudsena< 0,01. Dla ciał o mniejszym promieniu stosuje się wzór z poprawką uwzględniającą drogę swobodną cząsteczek:

gdzie λ = średnia droga swobodna cząsteczki gazu.

Wzór jest stosowany w fizyce cząstek, meteorologii, chemii koloidów, do określania szybkości osiadania cząstek, jest wykorzystywany do wyznaczania lepkości cieczy za pomocą wiskozymetru.

Ze wzoru tego wynika wzór na prędkość graniczną spadania kulki:

gdzie: V_s - prędkość graniczna, g - przyspieszenie ziemskie, ρ_p - gęstość kulki, ρ_f - gęstość płynu.

Dla powietrza, którego gęstość można pominąć wzór przyjmuje postać:

103. jaki jest podział stref morskich

Strefy różnią się panującymi w nich warunkami środowiskowymi oraz występującymi w nich organizmami. Najbliżej lądu znajduje się strefa litoralna, która stanowi przybrzeżną część nerytycznej strefy życia (jest to strefa rozciągająca się nad szelfem kontynentalnym). W głąb morza, na głębokości 200-2000 m ciągnie się batial, a następnie najgłębsza strefa - abisal. Powyżej abisalu znajduje się toń wodna tworząca strefę zwaną pelagialem. Jej górną warstwą jest eufotyczna strefa życia. Dno i przydenną warstwę wody w strefie nerytycznej, batialnej i abisalnej określa się jako strefę bentoniczną.

104. omów strefę litoralną (podział, formy)

105. jak powstaje koncentrat plażowy

106. jak tworzą się mierzeje

Przedłużenie zasadniczego lądu stałego lub jego półwyspu, usypane przez morskie fale przybrzeżne, tworzące piaszczystą barierę oddzielającą zalew lub zatokę od morza. Tworzą ją jeden lub dwa półwyspy oraz ewentualnie znajdujące się w linii mierzei wyspy.

Przykładem nietypowej mierzei, zwanej kosą, która nie biegnie wzdłuż lądu, lecz wchodzi daleko w głąb morza, jest Mierzeja Helska, która z geograficznego punktu widzenia jest barierą dla Zatoki Puckiej.

107. co się tworzy w lagunach

108. jak tworzą się toczeńce

109. jak tworzą się oolity i stromatolity

Skały osadowe zbudowane w przeważającej większości z ooidów. Tworzą się w płytkich morzach w strefie przybrzeżnej.

Stromatolity to skały węglanowe złożone z cienkich lamin węglanu wapnia wytrąconego z wody morskiej jako efekt uboczny życia sinic. Występują od archaiku do dziś, ale szczególnie liczne były w proterozoiku. Należą do jednych z najstarszych śladów życia na Ziemi. Występują w postaci warstw, izolowanych lub połączonych ze sobą kopułowatych form wzrostowych oraz form poligonalnych o laminach ugiętych miseczkowato. Najstarsze stromatolity pochodzą sprzed 3,4-3,5 mld lat, znaleziono je w południowej Afryce (grupa Sebakiwian) oraz w Australii (grupa Warrawoona).

110. omów powstawanie raf

Rafy koralowe powstają na skutek działalności skałotwórczej organizmów morskich - koralowców, tworzących kolonie, oraz otwornic, mięczaków, mszywiołów, a także wrośniętych w nie cząstek kostnych innych organizmów morskich, oraz żwiru, piasku i mułu wapiennego.

    Koralowce mają postać wyłącznie polipów. Polipy tworzą rafy pobierając z otaczającej je wody węglan wapnia, z którego budują szkielet. Podczas rozmnażania polipów, rafa rozrasta się wszerz i w górę. Pojedyncze polipy są ze sobą połączone żywą cenenchyma.

111. jak tworzą się muły czarne, niebieskie, zielone, białe, czerwon

112. omów muły okrzemkowe i radiolariowe

Muł okrzemkowy tworzy się w chłodnych, mniej słonych morzach obu półkul. Złożony jest głównie ze skorupek planktonicznych alg zwanych okrzemkami, tworząc żółtoszary klejowaty osad, po wyschnięciu biały. Muły okrzemkowe występują w wysokich szerokościach geograficznych półkuli południowej, ponadto na półkuli północnej tworzą pas biegnący od Japonii do zachodniej Kanady. Niektóre pelagiczne osady mają do 50% drobnego piasku terygenicznego. Głębokomorskie osady piaszczyste pochodzą więc z redepozycji.

Muł radiolariowy jest to muł barwy czerwonej lub brunatnej; gdy zawierają więcej manganu, ich barwa jest bardziej brunatna. Nie zawierają węglanu wapnia lub zawierają go bardzo niewiele, natomiast główna ich masa składa się z radiolarii z domieszką innych krzemionkowych organizmów, okrzemek i igieł gąbek. Organizmy krzemionkowe stanowią 20-60% składu mułu.

113. jakie znasz rodzaje diagenezy

Diageneza - proces tworzenia skały zwięzłej ze skał luźnych polegający na łączeniu (zlepianiu) spoiwem ziaren skalnych. Rodzaje diagenez:

diageneza halmyrolityczna - pod wpływem wody morskiej

diageneza epigenetyczna - przemiany, zwłaszcza chemiczne, zachodzą jeszcze po stwardnieniu utworu

114. czym jest kompakcja

kompakcja - zmniejszenie się objętości osadu i wzrost jego gęstości pod wpływem nacisku osadów nadległych i słupa wody basenu sedymentacyjnego.

115. czym jest rekrystalizacja i cementacja

Rekrystalizacja - proces wtórnej krystalizacji minerałów w skale lub osadzie zachodzący podczas diagenezy i metamorfizmu, bez dopływu substancji z zewnątrz; prowadzi do zmiany wielkości i kształtu kryształów bez zmiany ich składu chem. oraz do tworzenia się nowych ziarn mineralnych.

Cementacja - proces przemiany luźnego osadu w zwięzłą skałę dzięki krystalizacji — w wolnych przestrzeniach między ziarnami osadu — spoiwa skalnego, tj. cementu, składającego się z minerałów tworzących się na miejscu powstania skały

116. jak powstają konkrecje i sekrecje

Konkrecja - Skupienie mineralne występujące w skałach osadowych, różniące się składem i budową od skały otaczającej, np. kryształ chalcedonu w wapieniach, kryształ. pirytu w skałach ilastych.

Sekrecje - skupienie mineralne wypełniające pustke w skale, złożone z minerałów wytrąconych z roztworu krążącego w obrębie skały lub poprzedzającego ją osadu; rozrasta sie od zewnątrz ku środkowi, stąd często ma koncentryczną budowę.

zalicza się do nich np. skamieniałości, geody.

117. co to jest strefa saturacji i aeracji

- Strefa saturacji - strefa nasycenia wodą - strefa gruntu, w której wszystkie spękania i pory są wypełnione wodą

- Strefa Aeracji, strefa rozciągająca się od powierzchni Ziemi do zwierciadła wód gruntowych; w strefach aeracji pory i szczeliny skalne są wypełnione głównie powietrzem, a woda w większych ilościach występuje tylko okresowo.

118. jak tworzą się źródła artezyjskie

119. jak tworzą się cieplice

-niekiedy w wyniku podgrzania wód gruntowych, przesączających się na dużą głębokość, a później szybko podnoszących się ku górze i wypływających pod ciśnieniem.

120. co to jest metamorfizm

metamorfizm - ogół procesów powodujących zmianę składu mineralnego i przeobrażenie tekstury skał lub złóż, zachodzących zazwyczaj w głębszych poziomach skorupy ziemskiej, pod wpływem zmiany warunków fizykochemicznych, w których te utwory powstały; przeobrażone skały są nazywane metamorficznymi. na metamorfizm ma wpływ cisnienie i temperatura.

121. jakie znasz typy metamorfizmu

-allochemiczny

-dynamiczny

-hydrotermalny

-izochemiczny

-kompleksowy

-kontaktowy

-regionalny

-metasomatyczny

-progresywny

-retrogresywny

122. omów metamorfizm zderzeniowy

123. omów metamorfizm dyslokacyjny

124. omów metamorfizm kontaktowy

125. omów metamorfizm nadsubdukcyjny

126. co to jest facja, parageneza, protolit

Facja-Zespół cech litologicznych ,paleontologicznych i ekologicznych osadu umożliwiający określenie jego zmiennosci. Facje dzielimy :

1)pod względem paleontologiczno-litologicznym

a)litofacja

b)biofacja

c)ichnofacja

d)mikrofacja

2)pod względem genetycznym

a)geochemiczna

b)f. minerałów ciężkich

c)facja metamorficzna

d)facja eoliczna

e)facja lagunowa

f)facja głębokomorska

g)facja rzeczna

h)facja zastoiskowa

3)pod względem petrograficznym

a)facja diagenetyczna

b)facja granulometryczna

c)facja skał metasomatycznych

d)facje skał wulkanogenicznych

Parageneza-wspólne występowanie szeregu minerałów lub skał uwarunkowane kolejnością ich powstania w tym samym środowisku fizykochemicznym i pod wpływem tych samych procesów geologicznych. Np. : występowanie kwarcu, skaleni w granicie.

Protolit -termin określający skałę będącą wyjściową do procesów metamorficznych i związanych z nim produktów

127. omów metamorfizm regionalny

Metamorfizm regionalny- zachodzi wówczas, gdy wskutek ruchów tektonicznych znaczne fragmenty skorupy ziemskiej zostaną wciągnięte na duże głębokości, gdzie panują zarówno wysoka temp. I wysokie ciśnienie. M. regionalny ma największy zasięg. Stopień przeobrażenia skał zależy głównie od głębokoście na jaką zostaną wciągnięte skały. Przykładem tak powstających skał są gnejsy i eklogity. Dużą rolę odgrywają także procesy metasomatyczne.

M. regionalny dzielimy na

Dynamotermiczny-zachodzi na różnych głębokościach w czasie ruchów tektonicznych,zmiany zachodza pod wpływem podwyższonej temp. i cisnienia wrazstajacych wraz z głębokością.

Pogrzebany-zachodzi na dużych głębokościach podczas ruchów obniżających dna zbiorników sedymentacyjnych, bez udziału ruchów tektonicznych. Przeobrażenia wywołane są działaniem wysokich temp, do 400 stopni i wysokich cisnień litostatycznych .

128. jak tworzą się rogowiki (skarny)

Skarny-skały metamorficzne powstałe wskutek zmian metasomatycznych zachodzących na kontakcie skał osadowych(wapieni, dolomitów)ze skałami magmowymi pod wpływem intruzji magmowych, powstają w warunkach facji hornfelsowej,w której decydujacą rolę odgrywa wysoka temperatura a mniejszą cisnienie.

129. omów ultrametamorfizm

Ultrametamorfizm-proces intensywnego metamorfizmu regionalnego,zachodzący na pograniczu magmatyzmu wyżej ległej strefy objetej metamorfizmem.Prowadzi do upłynnienia łatwo topliwych składników skały i powstania wtórnego stopu magmowego zwanego migmą. Ultrametamorfizm zachodzi najczęściej na głębokości od kilku do kilkudziesięciu km. W temp. Ok. 700 stopni i cienieni 0,5-0,8 GPa. Nierzadko procesom ultra metamorficznym towarzyszy aktywna działalnośc wody oraz rozpuszczonych w niej składników mineralnych,których obecność powoduje obniżenie temp topnienia skały.Przykładem Ultrametamorfizmu jest migmatyzacja oraz jej produkt migmatyt. Zachodzi poniżej kata zony.

130 omów strefę epi

Epizona-najpłytsza strefa metamorfizmu głębokość 6-10 km,stosunkowo niskie temp. 100-300 stopni,wystepuje duże ciśnienie kierunkowe tzw stress.Stopień przeobrażenia skał jest najmniejszy jednak z silnym zaznaczeniem deformacji tektonicznych.w tej strefie przewaza metamorfizm dyslokacyjny, czego skutkiem jest częste słupkowanie. Do tej strefy włacza się także niskotemp. Metamorfizm kontaktowy i metasomatozę.powstaja m.in. łupki sercytowe, chlorytowe i fyllity.

131 omów strefę mezo

Mezozona-srodkowa strefa metamorfizmu, gł. 10-18 km, temp300-500 stopni,umiarkowane ciśnienie hydrostatyczne do 500KPa, silne cisnienie kierunkowe.Stopień przeobrażenia skał jest średni,jednak z duzym zaznaczeniem deformacji tektonicznych.W tej strefie przeważaja zmiany chemiczne tzw. metasomatoza. Do tej strefy włącz się także średniotemperaturowe odmiany metamorfizmów kontaktowego i metasomatycznego.powstaja m.in. gnejsy i amfibolity.

132 omów strefę kata

Katazona-najgłebsza strefa metamorfizmu gł 18-30km,temp 500-900 stopni, wysokie cisnienie hydrostatyczne ,słabe lub brak cisnienia kierunkowego.stopien przeobrażenia skał jest bardzo duży. Mogą się one zazębiać (upłynienie składników dużych kompleksów skał wskutek wzrostu temp),bądź ulec granityzacji. Zmiany te mają głównie charakter zmian na polu krystalograficznymi chemicznym. Wysokie ciśnienie nie sprzyja wysokim deformacjim tektonicznym w tym powstawaniu tekstury kierunkowej. Do tej strefy włącza się wysoko temp. Odmiany met amorfizmów kontaktowego i metasomatycznego. Poniżej tej strefy zachodzi ultrametamorfizm.Powstaja gnejsy i eklogity.

133. czym jest wulkanizm

Wulkanizm to ogół procesów geologicznych związanych z wydobywaniem się magmy towarzyszących jej gazów i fragmentów skalnych na powierzchnie Ziemi z głębi skorupy ziemskiej. Jest to ogół procesów związanych z przemiesczaniem się magmy z głębokich warstw ziemi na jej powierzchnie. Końcowym etapem jest erupcja czyli wylew magmy .Efektem są góry wulkaniczne, bądź na pow wody wyspy wulkaniczne np.; Hawaje .najwiekszą aktywność wulkanizmu wystepuje u wybrzeży Pacyfiku.

134. czym jest plutonizm

Plutonizm- ogół procesów geologicznych polegających na podziemnym tworzeniu,przemiesczaniu się magmy i jej zastyganiu w obrębie dolnej skorupy ziemskiej górnego płaszcza tzw intruzje,oraz na tworzeniu się z niej skał plutonicznych.Należydo procesów endogenicznych.W wyniku plutonizmu powstają intruzje magmowe,czyli obszary na których magma przenika pomiedzy inne skały.

135 omów produkty działalności wulkanicznej

A)Lawy składają się ze stopionych tlenków krzemu,tlenków metali, krzemianów i gazów

-lawy kwasne: duza lepkość, gęsta szybko krzepnie,wolno się porusza,zawierają dużo SiO2

-lawy zasadowe: mała lepkość,rzadkie wolno krzepną szybko się poruszają,zawierają mało SiO2

-lawy blokowa:duzo gazów ,szorstka ,żuzlowa,wnetrze potoku jest porowate w trakcie krzepnięcia lawa się kruszyi dzieli na bloki ,jest to lawa bazaltowa (a-a)

Lawy trzewiowe : mało gazów,nerkowate i sznurowe formy,powierzchnia gładka i lsniąca (lawa pahaoehoe)lawa bazaltowa

Lawa poduszkowa: powstaje W WYNIKU PODWONEJ ERUPCJI,bardzo szybko stygnie dzieląc się elipsoidalnie(tworzą się charakterystyczne poduszki)

B)Materiały piroklastyczne

-bomby wulkaniczne :bryły lawy wyrzucone i zastygłe w powietrzu.Mogą przekraczać objętość 1m 3 ,mogą to być fragmenty stożka wulkanicznego

-szlaki:fragmenty szklistej nieco pęcherzykowatej lawyo średnicy ok. 10 cm

Scoria :fragmenty gąbczastej lawy wielkości orzecha wyrzucone przez wulkan i krzepnące w powietrzu

-Lappile : fragment wielkości orzecha powstałe z rozdrobnionej lawy lub z pokruszenia starej lawy

-piaski i popioły wulkaniczne:drobne frakcje materiału piroklastycznego,powstające albo z rozpylenia lawy albo z rozpylonego siła wybuchu wulkanu fragmentu stozka lub komina wulkanicznego.popioły wulkaniczne osadzone na lądzie mają nazwe tufów a w środowisku wodnym tufitów

-pumeks: tworzy się z wyrzuconych w powietrze fragmentów gorącej lawy bogatej w gazy, które wydobywaja się podczas stygnięcia powietrzu

C) Gazy-najwięcej jest pary wodnej oprócz niej :chlor siarkowodór dwutlenek siarki metan.gazy wydobywaja się znacznie dłużej niż lawa

-Mofety; chłodne wyziewy o temp<100 stopni,zawierające głównie CO2,bez większej ilości pary wodnej.Towarzysza wulkanom wygasłym

-Solfatary:wyziewy o temp 100-200 stopni .złozone z pary wodnej ,H2Si CO2.wystepuja w kraterach drzemiących wulkanów.

-Fumarole: gorące 200-800 stopni wyziewy pary wodnej ,CO2, F2, Cl2,S2,H2,H2S,SO2,HCl,czasem obecny jest argon i hel.Wystepuja w szczelinach i kraterach wulkanów czynnych.

136. omów typy erupcji wulkanicznych

Ze względu na formę

A)Erupcje centralne -produkty wydobywaja się z krateru bedącego elementem wulkanu

B)E. linijne- produkty erupcji wydobywają się szczelinami(w ich wyniku powstały trapy tzw. pokrywy lodowe)

C)arealne -polega na wydobywaniu się magmy na całej powierzchni na wskutek przetopienia skał nadkładu

D)hydroerupcje -spowodowane cisnieniem pary wodnej powstałej w wyniku kontaktu wód powierzchniowych lub wód podziemnych z magmą lub rozgrzanymi skałami

E)Podwodne-mają miejsce na dnie morskim często produktem są lawy poduszkowe,powstają często wyspy wulkaniczne

Ze względu na siłe i częstotliwość wybuchu

A)hawajska -wulkan wybucha często lecz spokojnie wyrzucając lawy zasadowe,kształt tarczowy np:wulkan manua Kea

B)E.stromboli- wulkan wybucha często rytmicznie ,niezbyt gwałtowne wylewa niewielkie ilości law obojetynych, wyrzucając niewielkie ilości materiałow piroklastycznych

C)E.pelee- wulkan wybucha z niezwykła gwałtownosciąa lawa zawiera wiele gazów.W trakcie erupcji zostaje zniszczona część stozka,tworzą się także chmury gazowo-popiołowe

D)E.Merapi -wulkan wybucha rzadko wulewając kwaśne lawy ,często tworzące kopuły.

E) E.Vulcano-rytmiczne wybuchy, wulkan wyrzuca chmury popiołów i znaczne ilości sredniozasadowej lawy

F)E.Pliniusza-wybuch trwa krótko lecz ma ogromna siłe,produktami są niemal wyłącznie popioły

137. omów budowę wulkanu

Wulkan składa się z kilku głownych elementów:

1)Stożek wulkaniczny-wysokosc i kształt zależa od rodzaju i ilości materiału wydobywającego się w trakcie erupcji.

2)Komin wulkaniczny-kanał, którym na powierzchnie Ziemi są dostarczane produkty erupcji.

3)Krater-zakończenie komina wulkanicznego,jest on lejkowatym zagłębieniem powstałym przez rozkruszenie i wyrzucenie skał podczas erupcji, a także przez obsuwanie się ścian.

4)Ognisko(komora) magmowa-łącząca się kominem wulkanicznym z kraterem,jest to zbiornik magmy,będący źródłem materiału erupcji wulkanicznej

5)Kaldera-koliste zagłębienie w szczytowej partii stożka wulkanicznego powstałe w wyniku wysadzenia szczytowej części stożka w czasie erupcji, może powstac także wskutek zapadnięcia się części wulkanu(zawalenie się stropu opróżnionej komory magmowej znajdującej się pod wulkanem)

6)Stożki pasożytnicze-otwory na stożkach wulkanicznych, przez które może następować erupcja

138. omów typy ekshalacji wulkanicznej

Ekshalacja-jest to proces polegający na wyziewaniu przez wulkan pary wodnej i gazów związanych z działalnością wulkaniczną.

Fumarole- gorące 200-800 stopni wyziewy pary wodnej ,CO2, F2, Cl2,S2,H2,H2S,SO2,HCl,czasem obecny jest argon i hel.Wystepuja w szczelinach i kraterach wulkanów czynnych.

-Solfatary:wyziewy o temp 100-200 stopni .złozone z pary wodnej ,H2Si CO2, z którego wystrąca się duza ilość siarki,wystepuja w kraterach drzemiących wulkanów.Czasami traktowane jako odmiana fumaroli.

-Mofety; chłodne wyziewy o temp<100 stopni, zawierające głównie CO2,bez większej ilości pary wodnej. Towarzysza wulkanom wygasłym

139. co to jest komin sedex

140. omów piroklastyki

Materiały piroklastyczne

-bomby wulkaniczne :bryły lawy wyrzucone i zastygłe w powietrzu.Mogą przekraczać objętość 1m 3 ,mogą to być fragmenty stożka wulkanicznego

-szlaki:fragmenty szklistej nieco pęcherzykowatej lawyo średnicy ok. 10 cm

Scoria :fragmenty gąbczastej lawy wielkości orzecha wyrzucone przez wulkan i krzepnące w powietrzu

-Lappile : fragment wielkości orzecha powstałe z rozdrobnionej lawy lub z pokruszenia starej lawy

-piaski i popioły wulkaniczne:drobne frakcje materiału piroklastycznego,powstające albo z rozpylenia lawy albo z rozpylonego siła wybuchu wulkanu fragmentu stozka lub komina wulkanicznego.popioły wulkaniczne osadzone na lądzie mają nazwe tufów a w środowisku wodnym tufitów

-pumeks: tworzy się z wyrzuconych w powietrze fragmentów gorącej lawy bogatej w gazy, które wydobywaja się podczas stygnięcia powietrzu

141. typy erupcji

Ze względu na formę

A)Erupcje centralne -produkty wydobywaja się z krateru bedącego elementem wulkanu

B)E. linijne- produkty erupcji wydobywają się szczelinami(w ich wyniku powstały trapy tzw. pokrywy lodowe)

C)arealne -polega na wydobywaniu się magmy na całej powierzchni na wskutek przetopienia skał nadkładu

D)hydroerupcje -spowodowane cisnieniem pary wodnej powstałej w wyniku kontaktu wód powierzchniowych lub wód podziemnych z magmą lub rozgrzanymi skałami

E)Podwodne-mają miejsce na dnie morskim często produktem są lawy poduszkowe,powstają często wyspy wulkaniczne

Ze względu na siłe i częstotliwość wybuchu

A)hawajska -wulkan wybucha często lecz spokojnie wyrzucając lawy zasadowe,kształt tarczowy np:wulkan manua Kea

B)E.stromboli- wulkan wybucha często rytmicznie ,niezbyt gwałtowne wylewa niewielkie ilości law obojetynych, wyrzucając niewielkie ilości materiałow piroklastycznych

C)E.pelee- wulkan wybucha z niezwykła gwałtownosciąa lawa zawiera wiele gazów.W trakcie erupcji zostaje zniszczona część stozka,tworzą się także chmury gazowo-popiołowe

D)E.Merapi -wulkan wybucha rzadko wulewając kwaśne lawy ,często tworzące kopuły.

E) E.Vulcano-rytmiczne wybuchy, wulkan wyrzuca chmury popiołów i znaczne ilości sredniozasadowej lawy

F)E.Pliniusza-wybuch trwa krótko lecz ma ogromna siłe,produktami są niemal wyłącznie popioły

142. lokalizacja geotektoniczna wulkanów

Rozmieszczenie geograficzne wskazuje ,że większość wulkanó znajduje się w waskich strefach ,które najczęściej SA młodymi pasmami górskimi lub łukami wyspowymi u wybrzeży Pacyfiku. Aktywną strefę wystepowania wulkanów są także okolice ryftów śródoceanicznych.Ważna strefa wystepowania wulkanów jest takzde wschodnie wybrzeże Afryki(Wiekie rowy wsch-afrykanskie).Wiekszosc wulkanów znajduje się tez w strefie kolizji płyt litosfery(skorupa ziemska jest w tych miejscach mało stabilna)

143. omów wulkanizm na innych planetach

Wulkany występuja na róznych obiektach Układu słonecznego.Licznie występują na Marsie ,przykładami są Olympus Mons(najwyzsza góra w U.S 25 km wys.),Arsia Mons,Paranis Mons,Ascraes Mons(są to wulkany tarczowe).Silna aktywność wulkaniczna można zaobserwowac na księżycu Jowisza Io .Jest to najaktywniejszy rejon wulkanizmu we wszechświecie spowodowany siła pływową Jowisza. Na księżycu Neptuna o nazwie Tryton występuję licznie kriowulkany,wyrzucające duze ilości metanu,płynnego azotu. Za aktywność kriowulkaniczną odpowiedzialne są prawdopodobnie zmiany pór roku na Trytonie.Istnieje duze prawdopodobieństwo, że kriowulkany występują także na innych lodowych księżycach m.in. na księżycach Jowisza(Europa i Ganimedes),Uranu(miranda),Saturna(tytan).

144. typy intruzji zgodnych
Intruzje zgodne charakteryzują się tym,ze ich sciany pokrywaja się z powierzchniami strukturalnymi skał otaczających.

A)Sille-powstaja na wskutek wniknięcia intruzji między dwie cienkie warstwy skalne równolegle do uławicenia. Powstają wtedy żyły magmowe o dużej rozciągłości między dwoma warstwami skalnymi.Grubosc do kilkudziesięciu metrów.Zachodzi głównie w skałach osadowych

B)Lakkolity-to ciała magmowe w kształcie bochenka lub grzyba ,wciśniete między warstwy w ten sposób, że podstawa lakolitu jest płaska ,strop zas łukowato wygiety .Tworzą sieę na głębokości 0,5-3 km.

C)Lopolit-jest odwróconą formą lakkolityczną tzn. jest wypukły ku dołowi,prawdopodobnie wskutek zapadnięcia się spagu(dolna powierzchnia warstwy skalnej)

D)Fakolit-niewielka forma(ze skał plutonicznych i subwulkanicznych)w kształcie soczewki, wystepujaca zgodnie z ułożeniem sfałdowanych warst skalnych. Występuje najcześciej na przegubach antyklin rozdzielając warstwy skał starszych.

145. typy intruzji niezgodnych

Intruzje niezgodne przecinają powierzchnie strukturalne nie dostosowując się do nich

A)Dajski-intruzje w formie zył biegnących w poprzek warstw skalnych,ich długosc może sięgac kilkuset km. ,szerokość zaś kliku kilometrów.

B)Żyła kominowa-intruzja o kształcie pionowego walca.W sytuacji gdy żyła kominowa ma dużą średnicę klasyfikowana jest jako pień wulkaniczny.

C)Neki wulkaniczne- są to intruzje w postaci kominów wulkanicznych wypełnionych różnorodnym materiałem wulkanicznycm mają kształt cylindrycznyi średnicę wynoszącą do kilku km.

D)Batolity- wilekie masywy skał magmowych, najczęściej granitoidów. Górna p;owierzchnia batolitu przecina niezgodnie rózne skały natomiast dolna nie jest nigdzie osłonieta, Największy batolit w pln, cześci Kordylierów ma ok. 2000km długhosci i do 200km szerokości

E)Apofiza-jest to odgałęzienie intruzji

F)Harpolit-jest to intruzja ułożona zgodnie z powierzchniami pęknięc tektonicznych.

G)Etmolit-intruzja ,która lejkowato zwęza się ku dołowi i na ukos przecina warstwy skał starszych.

146. omów procesy przebiegające w batolicie

147. omów stadia krzepnięcia magmy

likwacja (odmieszanie) - polega na odmieszaniu się składników stanu pierwotnego i utworów oddzielnych faz cieplnych o różnym składzie chemicznym i gęstości. Odbywa się pod wpływem siły ciężkości.

konwekcja - odbywa się przy znacznym udziale składników lotnych. Jeżeli magma posiada składniki lotne, dochodzi do wymiany fazy gazowej. Składniki lotne przemieszczają się ku górze. Następuje oddestylowanie magmy i uwalnianie się od wcześniej wydzielonych kryształów.

dyfuzja termiczna - polega na wędrówce pewnych jonów. Jony wędrują ku zewnętrznym, chłodniejszym partiom zbiornika magmowego. Dyfuzja termiczna może prowadzić do znacznego zróżnicowania składu mineralnego skał żyłowych.

asymilacja - jest wynikiem nadtapiania się skał otaczających zbiornik magmowy. Może być również wynikiem wymiany składników zbiornika z magmą.

frakcyjna krystalizacja magmy - wydzielanie się kryształów za stopu magmowego w czasie krzepnięcia wskutek obniżania temperatury. Przebieg procesów spowodowanych frakcyjną krystalizacją magmy zależy od szybkości krzepnięcia magmy. Minerał wykrystalizowuje i jeżeli jest lżejszy - wędruje do góry, jeśli cięższy - do dołu (jest to dyferencjacja grawitacyjna, dotyczy ona również płynnej magmy, która rodziela się na frakcje różniące się gęstością). W czasie frakcyjnej krystalizacji magmy występują trzy etapy:

etap wczesnej krystalizacji - magma jest gorąca, wydzielają się oliwiny, powstają rudy metali (chromit) i jako cięższe oddzielają się od magmy. Powstają skały należące do perydotytów. Później powstają z nagromadzenia piroksenu piroksenity. Plagioklazy wędrują do góry. Może powstać np. skała zwana anortozytem.

główne stadium krystalizacji - krystalizują nadal pirokseny i plagioklazy, labrador i andezyt. Nie mają one w swoim składzie wody i jonu OH-. Magma jest wzbogacana w składniki lotne. Obok piroksenów powstają amfibole, zawierające grupę hydroksylową. Powstają zespoły mineralne plagioklazów i piroksenów. Z ich nagromadzenia powstają skały o składzie gabra i diorytu z amfibol i piroksenów. Pod koniec tego etapu magma ubożeje w tlenki magnezu, żelaza i wapnia, bo weszły one w skład amfiboli, piroksenów i plagioklazów. Wzbogaca się natomiast w tlenki sodu, potasu i krzemionki. Zostaje bardzo dużo składników lotnych. Krystalizują plagioklazy zasobne w albit i tworzy się biotyt. Z nich powstaną m.in. granodioryty.

stadium końcowe krystalizacji magmy - magma ma charakter resztkowy. Powstają wtedy granity i sjenity. Przeważa skaleń potasowy (ortoklaz), jest duża zawartość krzemionki. Krystalizuje biotyt (z ciemnych minerałów). Temperatura magmy jest powyżej 600ºC. W temperaturze między 600 a 500ºC następuje etap pegmatytowy. Zasadniczą rolę skałotwórczą odgrywają resztki magmowe (rozrzedzone krzemiany). Powstają pegmatyty. Dalej trwa etap pneumatolityczny (500-400ºC), gdzie przy znacznym udziale gazów silnie sprężonych magma przenika wydzielone już minerały i zbiorniki magmowe. Powstają: turmalin, topaz, beryl. Magma stygnie (temperatura poniżej 400ºC). Powstają inne minerały z bardzo dobrze wykształconymi kryształami. Jest to etap hydrotermalny. W tym etapie następuje oddzielenie gorących zmineralizowanych wód i tzw. resztek pomagmowych, które krążąc szczelinami i porami w skałach utworzonych z zastygłej już magmy (oraz przenikając do innych okolicznych masywów skalnych), powodują przemiany chemiczne okolicznych skał a także dalej stygnąc tworzą wartościowe złoża np. kwarcu, wiele złóż różnych metali i innych minerałów (tzw. szeregi reakcyjne Bowena).

148. co to jest dyferencjacja

Dyferencjacja magmy - zróżnicowanie składu magmy pierwotnej w skorupie ziemskiej.

Procesy prowadzące do dyferencjacji: likwacja, konwekcja, dyfuzja termiczna, asymilacja, frakcyjna krystalizacja magmy

149. co to jest synteksis i anateksis

Anateksis, proces zachodący w głębi skorupy ziemskiej, polegający na stopniowym roztapianiu (upłynnianiu) starszych kompleksów skalnych pod wpływem wysokiej temperatury i wysokiego ciśnienia, niekiedy również na przepojeniu ich emanacjami magmy (gazy, pary) i magmą. Podczas anateksis poszczególne składniki skały wytapiane są w kolejności określonej przez ich temperaturę topnienia. Ciekłe produkty pozostają w skale lub pod wpływem ciśnienia są wyciskane spomiędzy składników nieupłynnionych i gromadzą się w masy tzw. wtórnej magmy. Proces powstawania wtórnej magmy w wyniku anateksis nosi nazwę palingenezy, magma taka zaś - magmy palingenetycznej.

Synteksis- niestety nie wiem

150 jak tworzą się intruzje warstwowe

etap wczesnej krystalizacji - magma jest gorąca, wydzielają się oliwiny, powstają rudy metali (chromit) i jako cięższe oddzielają się od magmy. Powstają skały należące do perydotytów. Później powstają z nagromadzenia piroksenu piroksenity. Plagioklazy wędrują do góry. Może powstać np. skała zwana anortozytem.

151. omów produkty krystalizacji początkowej

główne stadium krystalizacji - krystalizują nadal pirokseny i plagioklazy, labrador i andezyt. Nie mają one w swoim składzie wody i jonu OH-. Magma jest wzbogacana w składniki lotne. Obok piroksenów powstają amfibole, zawierające grupę hydroksylową. Powstają zespoły mineralne plagioklazów i piroksenów. Z ich nagromadzenia powstają skały o składzie gabra i diorytu z amfibol i piroksenów. Pod koniec tego etapu magma ubożeje w tlenki magnezu, żelaza i wapnia, bo weszły one w skład amfiboli, piroksenów i plagioklazów. Wzbogaca się natomiast w tlenki sodu, potasu i krzemionki. Zostaje bardzo dużo składników lotnych. Krystalizują plagioklazy zasobne w albit i tworzy się biotyt. Z nich powstaną m.in. granodioryty.

152. omów produkty krystalizacji właściwej

stadium końcowe krystalizacji magmy - magma ma charakter resztkowy. Powstają wtedy granity i sjenity. Przeważa skaleń potasowy (ortoklaz), jest duża zawartość krzemionki. Krystalizuje biotyt (z ciemnych minerałów). Temperatura magmy jest powyżej 600ºC. W temperaturze między 600 a 500ºC następuje etap pegmatytowy. Zasadniczą rolę skałotwórczą odgrywają resztki magmowe (rozrzedzone krzemiany). Powstają pegmatyty. Dalej trwa etap pneumatolityczny (500-400ºC), gdzie przy znacznym udziale gazów silnie sprężonych magma przenika wydzielone już minerały i zbiorniki magmowe. Powstają: turmalin, topaz, beryl. Magma stygnie (temperatura poniżej 400ºC). Powstają inne minerały z bardzo dobrze wykształconymi kryształami. Jest to etap hydrotermalny. W tym etapie następuje oddzielenie gorących zmineralizowanych wód i tzw. resztek pomagmowych, które krążąc szczelinami i porami w skałach utworzonych z zastygłej już magmy (oraz przenikając do innych okolicznych masywów skalnych), powodują przemiany chemiczne okolicznych skał a także dalej stygnąc tworzą wartościowe złoża np. kwarcu, wiele złóż różnych metali i innych minerałów (tzw. szeregi reakcyjne Bowena

153. omów produkty krystalizacji późnej i resztkowej

Resztkowa

stadium końcowe krystalizacji magmy - magma ma charakter resztkowy. Powstają wtedy granity i sjenity. Przeważa skaleń potasowy (ortoklaz), jest duża zawartość krzemionki. Krystalizuje biotyt (z ciemnych minerałów). Temperatura magmy jest powyżej 600ºC. W temperaturze między 600 a 500ºC następuje etap pegmatytowy. Zasadniczą rolę skałotwórczą odgrywają resztki magmowe (rozrzedzone krzemiany). Powstają pegmatyty. Dalej trwa etap pneumatolityczny (500-400ºC), gdzie przy znacznym udziale gazów silnie sprężonych magma przenika wydzielone już minerały i zbiorniki magmowe. Powstają: turmalin, topaz, beryl. Magma stygnie (temperatura poniżej 400ºC). Powstają inne minerały z bardzo dobrze wykształconymi kryształami. Jest to etap hydrotermalny. W tym etapie następuje oddzielenie gorących zmineralizowanych wód i tzw. resztek pomagmowych, które krążąc szczelinami i porami w skałach utworzonych z zastygłej już magmy (oraz przenikając do innych okolicznych masywów skalnych), powodują przemiany chemiczne okolicznych skał a także dalej stygnąc tworzą wartościowe złoża np. kwarcu, wiele złóż różnych metali i innych minerałów (tzw. szeregi reakcyjne Bowena).

154. co to są kumulaty

W najgłębszych warstwach strefy spreadingu wytrącają się najbardziej zasadowe ("ultrazasadowe") skały, najbardziej też przypominające składem płaszcz: dunity, harzburgity, perydotyty i inne, w których ważnym składnikiem mineralnym jest oliwin. Tego typu skały, utworzone poprzez osiadanie wytrąconych ze stopu kryształów, określa się mianem kumulatów

155. omów produkty hydrotermalne

Procesy hydrotermalne są związane najczęściej z ostatnim stadium krystalizacji magmy (tzw. stadium pomagmowe). Polegają na migracji w skałach wysokozmineralizowanych roztworów wodnych powstałych w wyniku dyferencjacji magmy. P.h. są przyczyna powstawania wielu minerałów, szczególnie odznaczają się przy powstawaniu pegmatytów. Zmiany zachodzące przy udziale migrujących wód nazywa się metasomatozą (jeśli zachodzi znacząca zmiana składu chemicznego i mineralnego skały). Pochodzenie hydrotermalne ma wiele złóż kruszcowych (np.złoża molibdenu w postaci molibdenitu).

156. omów związek formowania się złóż z poszczególnym etapem krystalizacji magmowej

Struktura obejmuje: stopień krystaliczności skały, wielkość i kształt jej składników oraz wzajemne stosunki między nimi. Ten zespół cech magmowych zależy przede wszystkim od warunków i szybkości krystalizacji magmy, w znacznie mniejszym stopniu od jej składu. Prawidłowość kształtu kryształów zależy od kolejności krystalizacji.

157. związek wulkanizmu z plutonizmem

158. omów proces fosylizacji

-proces diagenezy resztek organicznych w skale.( inaczej:ogół procesów prowadzących do utrwalenia organizmów roślinnych i zwierzęcych lub ich części w osadzie.) W jego wyniku powstają skamieniałości. Miękkie części organizmów zachowują się w skałach bardzo rzadko; szanse przetrwania mają natomiast szkielety, zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Przy słabym działaniu procesów diagenetycznych,

szkielety zwierząt mogą zachować się w pierwotnym stanie i mogą mieć nawet pierwotne barwy. Bardzo bliskie takiego stanu zachowania są muszle mięczaków w środkowoeuropejskich iłach występujących w krze lodowcowej w okolicach łukowa na podlasiu. Zewnętrzny szkielet (muszle)

organizmów składa się bardzo często z argonitu. W czasie diagenezy ulega on często przekrystalizowaniu w kalcyt, który jest bardziej trwały. Cząsteczki szkieletu mogą też zostać zastąpione przez inne minerały, np. kwarc, siarczki lub dolomit, a częściej roślinne mogą ulec sylifikacji

bądź uwęgleniu. Często muszle rozpuszczają się całkowicie, a w stwardniałym osadzie pozostają tylko ich odciski lub też wypełnienia wnętrz (odciski).

159. co to jest odlew, odcisk, ośródka

-odlew- forma skamieniałości powstała wskutek wypełnienia pustej przestrzeni pozostałej po rozpuszczeniu twardej części organizmu (np. skorupy, muszli itp). Na odlewie rzeźba zewnętrznej powierzchni orginału zachowuje swoją pierwotną postać.

-odcisk- forma skamieniałości w postaci odbicia zewnętrznej powierzchni twardej części organizmu( np. muszli, skorupy itp)

-ośródka-typ skamieniałości będący odlewem przestrzeni zamkniętej przez twarde części organizmu, np.wnętrza muszli, skorupy itp., powstały wskutek wypełnienia tej przestrzeni osadem po rozłożeniu materii organicznej.

160. omów proces fosylizacji

Fosylizacja - suma procesów, którym uległy martwe organizmy lub ich fragmenty albo ślady ich działania (np. tropy) przechodząc w stan kopalny.

Najkorzystniejsze warunki do rozpoczęcia procesu fosylizacji panują w środowisku wodnym. Największe szanse na fosylizację mają organizmy o twardym szkielecie zewnętrznym lub wewnętrznym. Podstawowym warunkiem fosylizacji jest szybkie przykrycie szczątków martwych organizmów osadem, co odcina dostęp tlenu (tlen powoduje szybki rozkład organizmu), chroni przed padlinożercami i uszkodzeniami mechanicznymi, a także umożliwia przemiany chemiczne lub mineralogiczne szczątków. W czasie twardnienia osadów często dochodzi do zniekształceń szczątków. Organizmy rzadko zachowują się w stanie nieuszkodzonym. Dochodzi do tego w szczególnych warunkach, np. wskutek zamrożenia.

Fosylizacja zachodzi w wyniku różnych procesów. Są to m.in.:

-karbonizacja

-sylifikacja

-kalcytyzacja

-dolomityzacja

-fosforytyzacja

-pirytyzacja

-glaukonityzacja

Nauką zajmującą się procesami fosylizacji jest tafonomia.

161. omów radiolarie i otwornice

Otwornice (Foraminifera) - grupa organizmów należących do królestwa Protista.

Systematyka - Europejski rejestr gatunków morskich : [1]

Posiadają pancerzyki zbudowane z węglanu wapnia (CaCO3), lub ze zlepionych ziarenek piasku (otwornice aglutynujące). Pod względem trybu życia wyróżnia się otwornice planktoniczne oraz bentoniczne. Najstarsze otwornice pochodzą z kambru (era paleozoiczna). W pancerzykach znajdują się małe otworki (apertura), przez które otwornice mogą wypuszczać nibynóżki - retikulopodia. Otwornice mają duże znaczenie w oznaczaniu wieku skał, oraz warunków ich powstawania, zwłaszcza w przypadkach, kiedy jest dostępna mała ilość materiału skalnego (np. w rdzeniach wiertniczych).

Opisano około 4 000 żyjących gatunków organizmów zaliczanych do gromady Foraminifera. Występują we wszystkich środowiskach morskich od biegunów po równik.

162. omów gąbki

Gąbki (Spongia lub Porifera - porowce) - typ prymitywnych, beztkankowych zwierząt wyłącznie wodnych, najczęściej morskich.

Gąbki są przedstawicielem przedtkankowców (Parazoa). Są to wielokomórkowce, których komórki charakteryzują się wysoką specjalizacją pod względem funkcji. Tworzą one wyraźną warstwę zewnętrzną i wewnętrzną, a pomiędzy nimi występuje mezoglea.

Charakterystyka ogólna [edytuj]

Długość ciała pojedynczego osobnika wynosi przeciętnie nie więcej niż kilkanaście milimetrów. Wyjątek stanowią niektóre osobniki żyjące na dużych głębokościach w ciepłych morzach, które osiągać mogą nawet do 1,5 m wysokości. Najczęściej są jednak spotykane w ciepłych wodach morskich na płytkich strefach przybrzeżnych. Wszystkie gąbki są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia przemysłowe. Rozmnażają się płciowo i bezpłciowo. W cyklu życiowym występuje wolno pływająca larwa, dorosłe postacie prowadzą osiadły tryb życia najczęściej tworząc kolonie. Wytwarzają biotoksyny co chroni je przed atakiem ze strony drapieżników.

Budują olbrzymie kolonie liczące nawet 50 000 osobników. Żywią się drobinkami pokarmowymi. Dorosłe osobniki przyczepiają się do podłoża i długo uważano je za osiadłe. Zaobserwowano jednak,że postacie dorosłe kilku gatunków mogą się powoli poruszać (ok. 4mm dziennie) za pomocą wyrostków na dolnej części ciała<wg Biologii Villeego>. Są jednymi z najprostszych zwierząt, nie posiadają nerwów ani żadnych organów. Ich budowa, a zwłaszcza obecność komórek kołnierzykowatych (choanocytów) sugeruje, że są one bardzo blisko spokrewnione z wiciowcami kołnierzykowymi. Wniosek ten potwierdziły badania genetyczne. Obecnie znanych jest ok. 10 000 gatunków gąbek, ale niektórzy naukowcy uważają, że może być ich jeszcze trzy razy więcej. Te zwierzęta żyją nawet na głębokości 9 000 metrów. Pierwsze niepewne skamieniałości gąbek pochodzą już z końcowego neoproterozoiku (600 mln lat temu), niewątpliwe gąbki znane są z początku kambru.

163. omów koralowce i archeocjaty

Koralowce (Anthozoa, z gr. anthos - kwiat + zoon - zwierzę, kwiatozwierz) - jamochłony tworzące gromadę zaliczaną do typu parzydełkowców. Występują kolonijnie w formie polipów w morzach strefy ciepłej, przytwierdzone do dna morskiego. Najlepiej rozwijają się w ciepłych, nasłonecznionych wodach. W budowie koralowców wyróżnić można warstwę zewnętrzną, tzw. ektodermę, która w górnej części tworzy otwór gębowy i gardziel, przechodzącą w jamę gastralną. Wewnętrzna strona ściany ciała, endoderma, tworzy wypustki do jamy gastralnej. Przestrzeń pomiędzy ektodermą a endodermą wypełnia warstwa mezoglei, w której u wielu gatunków znajdują się skleroblasty, które pełnią rolę komórek szkieletotwórczych.

Koralowce są zazwyczaj rozdzielnopłciowe, rozwój ze stadium larwy. Są jednymi z głównych organizmów skałotwórczych.

Archeocjaty (Archaeocyatha) - wymarła gromada gąbek, żyjąca w kambrze, ważne skamieniałości przewodnie w kambrze dolnym. Były to organizmy osobnicze lub kolonijne, kolonie tworzyły rafy wymagające wód morskich, płytkich i ciepłych.

164. omów małże

Małże (Bivalvia, Lamellibranchia, z gr. bi - dwa + łac. valva - skorupka) - takson w randze gromady obejmujący morskie i słodkowodne mięczaki (Mollusca) o dwubocznie spłaszczonym ciele, składającym się z tułowia zwanego workiem trzewiowym i nogi, pozbawione głowy. Worek trzewiowy okryty jest dwoma bocznymi płatami płaszcza wytwarzającymi dwuklapową muszlę. Obie połówki muszli połączone są więzadłem i u niektórych gatunków zamkiem. Więzadło rozchyla połówki muszli zaś zamykają je mięśnie zwieracze. Wielkość muszli małży jest bardzo zróżnicowana, od kilku milimetrów aż po ponad metr u Tridacna gigas. Woda wpływa do jamy płaszcza przez otwór zwany syfonem wlotowym (wpustowym), a wypływa syfonem odpływowym (wyrzutowym). Zanikła u nich charakterystyczna dla mięczaków tarka w gardzieli. Na nodze umieszczony jest gruczoł bisiorowy, produkujący krzepnące nici zwane bisiorem, służące do przymocowania małża do podłoża. W rozwoju małży występują larwy trochofora, weliger i u niektórych pasożytnicza - glochidium.

165. omów ramienionogi

Ramienionogi (Brachiopoda, z gr. brachion - ramię + pous - noga) - typ drobnych morskich bezkręgowców, podobnych z wyglądu do małży.

Ramienionogi są osiadłymi, dennymi filtratorami. Ich ciało składa się z części miękkiej otoczonej dwiema skorupkami: brzuszną i grzbietową. Zwierzęta te przymocowują się do podłoża za pomocą umieszczonej w tylnej części ciała nogi lub - w przypadku niektórych gatunków pozbawionych tej jakże przydatnej części ciała - przy pomocy brzusznej skorupki. Za sterowanie skorupkami odpowiedzialny jest złożony system mięśni; system mięśniowy szczególnie rozbudowany jest w przedniej części ciała, gdzie służy również do poruszania otaczającymi otwór gębowy czułkami.

Zdecydowana większość gatunków jest rozdzielnopłciowa, ale ramienionogom brak dymorfizmu płciowego. Jaja zapładniane są wewnątrz muszli samicy; wyklute z nich formy larwalne są ruchliwe nawet przez dwa tygodnie. Dorosłe ramienionogi osiągają rozmiar 9 centymetrów (Magellania venosa) [1] i są spotykane przede wszystkim na dnie płytkich stref mórz i oceanów. Najmniejsze okazy mają skorupkę długości zaledwie 1 mm Do wyjątków należą gatunki abisobentalne, które jednak odnajdywano nawet na głębokości 6000 metrów.

166. omów ślimaki

Ślimaki, brzuchonogi (Gastropoda, z gr. gaster - brzuch + pous - noga) - jedna z najliczniejszych i najbardziej zróżnicowanych gromad mięczaków, zaliczana niekiedy do podtypu muszlowce.

Ślimaki kopalne spotyka się już w warstwach wczesnokambryjskich.

Występowanie

Ślimaki w zasadzie nie opanowały jedynie powietrza. Gromada niezwykle bogata w gatunki i bardzo zróżnicowana - zalicza się do niej około 105 tys. gatunków, z czego w Polsce występuje 6 gat. morskich oraz ok. 200 gat. lądowych i ok. 50 słodkowodnych[1]. W innych źródłach można trafić na dane mówiące o 43 tys. gatunków (z czego w Polsce występuje ok. 200 gatunków ślimaków, zarówno wodnych jak i lądowych), co stanowi 78% mięczaków[potrzebne źródło]. Większość gatunków żyje w morzu - zwykle charakteryzuje je bogactwo barw i kształtów, nie brak też słodkowodnych, ziemnowodnych i lądowych - wymagają zwykle dużej wilgotności środowiska. Wielkość osobników waha się od poniżej 1 mm do powyżej 1 m.

167. omów trylobity

Trylobity (†Trilobita, z gr. treis - trzy + lobos - płat) - gromada wymarłych morskich stawonogów o owalnym i spłaszczonym grzbietobrzusznie ciele, z wyraźnie wyróżnioną częścią głowową, tułowiową i ogonową. Od strony grzbietu przykryte wapiennym pancerzem. Dwie głębokie bruzdy wzdłuż dłuższej osi ciała dzielą optycznie jego powierzchnię na trzy płaty (stąd nazwa gromady). Pojawiły się w połowie wczesnego kambru, a wymarły z końcem permu.

Budowa

Pancerz trylobita składa się z tarczy głowowej (cephalon), tułowiowej (thorax) i ogonowej (pygidium). Każda z tych części może być zaopatrzona w kolce, u niektórych gatunków dłuższe niż sam osobnik. Formy o licznych i długich kolcach wykorzystywały je prawdopodobnie do życia na grząskich dnach.

168. omów liliowce

Liliowce są zbudowane z łodygi, ramion i kielicha. W kielichu mieszczą się podstawowe narządy ciała. Pośrodku kielicha położony jest otwór gębowy, zaś odbyt znajduje się na szczycie rurki odbytowej, lub obok otworu gębowego. Z boku kielicha wyrasta pięć ramion, które mogą rozgałęziać się na większą ich liczbę. Na każdym z nich są nóżki ambulakralne, które wraz z ramionami tworzą sieć służącą do chwytania drobnych organizmów. Ramiona wzmacniane są płytkami branchialnymi.

Część liliowców posiada łodygę, przytwierdzającą je do podłoża. Łodyga składa się z okrągłych lub wielokątnych członów. Jest ona unerwiona i umięśniona, dzięki czemu może się poruszać. Większość współczesnych liliowców jest bezłodygowa. Dziś istnieje około 100 rodzajów liliowców, żyjących głównie w głębokich wodach.

Liliowce są wyłącznie zwierzętami morskimi i mogą występować w znacznym przedziale głębokości, od bardzo płytkomorskich środowisk (dzisiejsze wolnożyjące komatulidy) do głębokomorskich ( dzisiejsze cyrtokrynidy, które znajdywane są nawet poniżej 1000 m). Formy bentoniczne posiadają różne sposoby przytwierdzania się do dna, np. izokrynidy wykorzystywały w tym celu długie i elastyczne cirri (boczne wyrostki łodyg), penetrujące w miękki osad, z kolei u większości cyrtokrynidów i millerikrynidów elementem przytwierdzającym je do twardego podłoża lub twardych obiektów, np. skorup jest dyskoidalne zakończenie łodygi tzw. holdfast.

169. omów jeżowce

Jeżowce (Echinoidea), gromada zwierząt bezkręgowych zaliczana do typu szkarłupni. Zamieszkują strefę denną wód słonych o zasoleniu powyżej 20% wszystkich stref geograficznych kuli ziemskiej.

Ciało jeżowca ma kształt zbliżony do kulistego, o rozmiarach od 1 do ponad 20 cm. Większość jeżowców ma twardy szkielet utworzony ze zrośniętych płytek wapiennych rozmieszczonych rzędami od otworu gębowego na spodniej części ciała do umieszczonego na wierzchniej stronie otworu odbytowego. Pięć par płytek wapiennych ma otworki (tzw. płytki ambulakralne), przez które wysuwane są rozciągliwe nóżki zakończone przyssawką. Na szkielecie znajdują się guzki, połączone ruchomo z panewkami kolców otaczających gęsto ciało jeżowca. Kolce mają różną budowę, mogą być gładkie, ząbkowane, żeberkowane lub szorstkie. Pomiędzy kolcami znajdują się tzw. pedicelaria, służące do oczyszczania powierzchni ciała i do obrony. Często zawierają gruczoły jadowe zawierające jad o dużej nieraz sile działania.

170. omów głowonogi zewnątrz-szkieletowe

171. omów głowonogi wewnątrz-szkieletowe

172. omów paprotniki i kalamity

drzewiaste rośliny z klasy skrzypowych żyjące w okresie karbonu. Osiągały wysokość 30 m i wraz z przedstawicielami widłakowych (głównie Lepidodendrony) tworzyły ówczesne bagienne lasy. Przyczyniły się do powstania pokładów węgla kamiennego.

Do paprotników zalicza się następujące typy: widłakowe, skrzypowe, paprociowe oraz wymarłe ryniofity (zwane dawniej psylofitami). Rośliny te występują w środowiskach wilgotnych. Potrzebują wody do zapłodnienia. Mają łodygę, korzenie o charakterze przybyszowych oraz rożnie wykształcone liście. W budowie wewnętrznej występują tkanki. Paprotniki są roślinami, u których pokoleniem dominującym jest sporofit, a gametofit jest zredukowany, ale samodzielny.

173. co to jest Rodinia

- jeden z najstarszych znanych superkontynentów w geologicznej historii Ziemi.

Rodina uformowała się pod koniec mezoproterozoiku, około 1,2 - 1,1 mld lat temu. Nie są znane jej dokładne rozmiary i położenie, ale uważa się, że w skład Rodinii wchodziły wszystkie istniejące wówczas masy lądowe. Kraton północnoamerykański stanowił centrum tego kontynentu. Około 750 mln lat temu superkontynent rozdzielił się na trzy części, pomiędzy którymi otworzył się nowy ocean - Panthalassa. Laurencja przemieściła się na południe, ląd Gondwany (Australia, Antarktyda i Indie) odsunął się na północ, a pomiędzy nimi znalazł się kraton Konga (obszar środkowozachodniej Afryki)

174. co to jest Pangea

- superkontynent istniejący na Ziemi w okresie pomiędzy 300 a 180 milionów lat temu. Słowo "Pangea" pochodzi z greki i w wolnym tłumaczeniu znaczy "Wszechziemia". Pangea uformowała się w karbonie, na skutek zamknięcia się paleozoicznego oceanu Reik i kolizji kontynentu Laurosji z południowym superkontynentem Gondwany. Towarzyszyło temu intensywne wypiętrzanie się gór zwane orogenezą hercyńską, które utworzyło masywne pasmo hercynidów w centrum powstałego lądu.

175. co to jest Tetyda

- Prehistoryczny ocean istniejący od późnego karbonu do wczesnego neogenu.Tetyda powstała jako wielka zatoka na wschodzie Pangei, a po otwarciu swej zachodniej części zaczęła oddzielać kolejno powstające kontynenty: Laurazję od Gondwany, a następnie Afrykę od Eurazji. Tetyda uległa zamknięciu wskutek kolizji Afryki, Arabii i Indii z Eurazją. Jej miejsce zajmuje obecnie Ocean Indyjski,

176. co to jest Japetus

- hipotetyczny prehistoryczny ocean, istniejący w starszym paleozoiku między kontynentami Bałtyką, Laurencją i Gondwaną.

177. omów budowę prekambryjskiego podłoża platformowego Polski

- Prekambryjska platforma wschodnioeuropejska obejmuje wschodnią i północno-wschodnią Europę. Jest to najstarsza część Europy, uformowana w neoprotorozoiku. Skały prekambryjskie tego regionu wchodzące w skład jego fundamentu krystalicznego, występują na powierzchni w obrębie tarcz bałtyckiej i ukraińskiej; na pozostałym obszarze leżą na różnej głębokości pod przykryciem skał młodszych. Najstarsze skały fundamentu odsłaniają się na tarczy bałtyckiej. Powstanie tych skał ocenia się na ok. 3,8-3,2 mld lat temu. W większości fundament krystaliczny platformy składa się ze skał protorozoiku, o wieku 2,5-1,7 mld. W mezozoiku i trzeciorzędzie obszar platformy był kilkakrotnie zalewany przez płytkie morza, które pozostawiły po sobie osady węglanowe i ilasto-piaszczyste. Najgrubsze osady mezozoiku i trzeciorzędu powstawały w południowej części platformy. Plejstoceńskie zlodowacenia pozostawiły w północnej części platformy osady lodowcowe i wodnolodowcowe, osiągające lokalnie kilkaset metrów miąższości, zaś w południowo-zachodniej części platformy - pokrywy lessowe.

178. omów jednostki paleozoiczne Polski

- blok dolnośląski (będący odsłoniętym na powierzchni fragmentem orogenu sudeckiego), struktura śląsko-morawska, blok górnośląski (będący waryscyjskim zapadliskiem przedgórskim), trzon paleozoiczny Gór Świętokrzyskich (będący fragmentem odsłoniętego na powierzchni przedpola orogenu waryscyjskiego), antyklinorium dolnego Sanu (będące fragmentem przedpola orogenu waryscyjskiego, przykrytym osadami zapadliska przedkarpackiego),

179. omów jednostki mezozoiczne Polski

- Jednostki mezozoiczne występują w zasadzie na całym terenie Polski z wyjątkiem Górnego Śląska oraz Karpat. Są to:

- Pokrywa mezozoiczna Polski północno-wschodniej,

- Niecka brzeżna składająca się z niecek: pomorskiej, warszawskiej i lubelskiej,

- Wał środkowopolski dzielący się na wał pomorski, kujawski, kutnowski, zrąb świętokrzyski i zrąb dolnego Sanu,

- Niecki: szczecińska, łódzka i miechowska,

- Monokliny: przedsudecka i krakowsko-częstochowska.

Granice jednostek w większości przypadków są umowne.

180. omów budowę Karpat i Tatr

- Karpaty opisane w pytaniu 183 + Tatry są górami fałdowymi orogenezy alpejskiej, dlatego charakteryzuje je tzw. młoda rzeźba terenu, Masyw zbudowany jest z paleozoicznego trzonu krystalicznego (głównie z późnokarbońskie) granitoidów, w mniejszym stopniu ze starszych skał metamorficznych, zwłaszcza migmatytów) i mezozoicznych skał osadowych tworzących płaszczowiny: wierchową i dwie główne reglowe - kriżniańską oraz choczańską. Zdecydowaną większość Tatr budują skały trzonu krystalicznego, skały osadowe płaszczowin są obecne głównie na północnym skraju Tatr, gdyż były one przesunięte i obalone na północ. W polskiej części Tatr, będącej północną częścią tego masywu, skały osadowe zajmują większą powierzchnię niż krystaliczne.

181. kiedy powstał wał meta karpacki

- Wał meta karpacki powstał w Oligocenie.

182. jaka jest budowa Sudetów

- Historia geologiczna Sudetów sięga początków historii ziemi sprzed 4,5 miliarda lat. W związku z odmiennymi efektami starszych i młodszych procesów górotwórczych wyróżnia się dwa różne piętra strukturalne.

Starsze piętro strukturalne związane jest z hercyńską orogenezą (przeszło 300 mln lat temu) i zbudowane jest ze skał metamorficznych i skał magmowo - głębinowych i skał wulkanicznych.

Młodsze piętro strukturalne to skały osadowe z okresu późnokarbońskiego jak i pochodzenia trzeciorzędowego oraz czwartorzędowego. Ponadto na młodsze piętro strukturalne składają się trzeciorzędowe wylewy bazaltowe.

183. jaka jest budowa Karpat

- Podział polskich Karpat jest oparty na budowie geologicznej. Wyróżnia się tu starsze Karpaty Wewnętrzne, w skład których wchodzą Tatry, Podhale i Pieniny oraz młodsze Karpaty Zewnętrzne, czyli Beskidy, Bieszczady i Pogórze Karpackie.Geneza Karpat związana jest z ostatnimi ruchami górotwórczymi - orogenezą alpejską. Partie tych gór zbudowane są głownie ze skał osadowych. Skały tworzą kilka różniących się między sobą serii, które pod wpływem nacisku sił górotwórczych wytworzyły płaszczowiny (fałdy). Siły te były skierowane na północ.

184. co to jest bruzda polska

- obszar fałdowań mezozoicznych, znajduje się pomiędzy łańcuchami hercyńskimi a platformą prekambryjską.

185. jakie osady powstały w cechsztynie

- werra (łupek miedzionośny) (Z1), stassfurt (Z2), leine (Z3), aller (Z4), ohre (Z5)

187. kiedy tworzyły się największe pokłady węgla brunatnego w Polsce

- największe pokłady węgla brunatnego w Polsce tworzyły się w kredzie.(mało o tym jest :/)

188. omów złoża węgla kamiennego w Polsce

- miejsca wydobycia:

Województwo małopolskie: Libiąż - KWK "Janina", Brzeszcze - KWK "Brzeszcze", Trzebinia - KWK "Siersza" - zamknięta, Krzeszowice - KWK "Krystyna" - zamknięta

Województwo śląskie: Górnośląski Okręg Przemysłowy, Rybnicki Okręg Węglowy i Zagłębie Dąbrowskie.

Zagłębie Dolnośląskie (zaprzestano wydobycia)

Zagłębie lubelskie (Bogdanka koło Łęcznej)

Złoża węgla kamiennego w Polsce należą do jednych z największych na świecie, przez wiele lat Polska była w czołówce krajów z największym wydobyciem węgla.

189. co to jest mapa zakryta

-mapa geologicznie zakryta- mapa geologiczna będąca obrazem budowy geologicznej widocznym na powierzchni terenu, często zawierająca też oznaczenie czynnych procesów geologicznych.

190. co to jest mapa odkryta

-mapa geologicznie odkryta- mapa geologiczna będąca domniemanym obrazem budowy geologicznej po usunięciu określonych warstw od góry, np. mapa odkryta bez czwartorzędu (podczwartorzędowa), bez kenozoiku i kredy (podkredowa) itp.

191. co to jest mapa półodkryta

192. co to jest mapa strukturalna

193. co to jest mapa intersekcyjna

- Jest to mapa zawierająca linie intersekcyjne będące wynikiem przecięcia powierzchni geol. (np. powierzchni warstwy, uskoku) przez powierzchnię terenu.

194. co to jest mapa ścięcia poziomego- Jest to mapa zawierająca linie intersekcyjne będące wynikiem przecięcia powierzchni geol. (np. powierzchni warstwy, uskoku) przez powierzchnię terenu.

195. czym jest mapa geologiczna

- Jest to mapa tematyczna, na której za pomocą kolorów przedstawiona jest treść geologiczna. Najczęściej jest to wiek skał, rzadziej rodzaj. Przykłady: fioletowy - trias, niebieski - jura, żółty - trzeciorzęd, czerwony - granit.

Układ krystalograficzny

Stosunki kątowe i osiowe

Kąty międzyosiowe

Parametry ściany jednostkowej

Trójskośny

    γ  90⁰

a  b  c

Jednoskośny

 = γ  90⁰  

a  b  c

Rombowy

 =  = γ = 90⁰

a  b  c

Tetragonalny

 =  = γ = 90⁰

a = b  c

Trygonalny

(Romboedryczny)þ

a₁= a ₂= a ₃ = 90⁰

γ = 120⁰

a₁ = a₂ = a₃  c

a₁ = a₂ = a₃  90⁰

a = b = c

Heksagonalny

a₁= a ₂= a ₃ = 90⁰

γ = 120⁰

a₁ = a₂ = a₃  c

Regularny

 =  = γ = 90⁰

a = b = c

---