Ustrojowe prawo administracyjne

dr Małgorzata Kruszewska-Gagoś

egzamin - pisemny, koniec maja”0”

Podręcznik: ”Prawo administracyjne, część ustrojowa”, prof. Jan Boć

Podział prawa administracyjnego

1. Prawo ustrojowe - dotyczy aparatu administracyjnego

2. Prawo procesowe - dotyczy toku działania organów administracyjnych

3. Prawo materialne - dotyczy konkretnych działów administracji publicznej, gdy realizacja prawa następuje przez wydanie decyzji co do praw lub obowiązków lub stosunki prawne (prawa i obowiązki występujące z mocy prawa)

Prawo administracyjne

Kto? Co? Jak?

prawo ustrojowe prawo materialne prawo procesowe

Ustrojowe prawo administracyjne - jest częścią zasad i struktur spełniających funkcję administracji publicznej z uwagi na wypełnianie celów publicznych. Do ustrojowego prawa administracyjnego zalicza się problematykę zasad budowy administracji publicznej, podziału administracji publicznej, struktury i zadań (kompetencji) podmiotów realizujących administrację publiczną, podziału administracyjnego, kadr w administracji, a także kontroli administracji publicznej. W tym znaczeniu stanowi ona rozwinięcie problemów podejmowanych przez naukę prawa konstytucyjnego (o ile w prawie materialnym administracyjnym i prawie procesowym w rachubę wchodzi prawo powszechnie obowiązujące, o tyle w prawie ustrojowym niekiedy dużą rolę odgrywają normy prawa wewnętrznego). Podstawę ustroju administracji określają normy konstytucyjne, co wskazuje na związki ustrojowego prawa administracyjnego z prawem konstytucyjnym. Ustrojowe prawo administracyjne z jednej strony konkretyzuje normy konstytucyjne, a z drugiej jego domeną są ustawy oraz normy prawa wewnętrznego kształtujące organizację administracji publicznej.

Normy prawa ustrojowego wywierają bezpośrednie skutki prawne w sferze stosowania norm prawa materialnego i procesowego - dlaczego? - bo w szczególności prawo ustrojowe kształtujące system organizacji i funkcjonowania administracji publicznej wskazuje organ właściwy do załatwienia określonej sprawy. Administrację publiczną realizują z jednej strony organy administracji rządowej i samorządowej, a z drugiej pozostałe podmioty administracyjne (w tym między innymi organy samorządu zawodowego, gospodarczego, organy zakładów publicznych, fundacje i stowarzyszenia).

Pojęcie administracji publicznej

Administracja publiczna - to jest przyjęte przez państwo i realizowane przez jego zawisłe organy , a także przez organy samorządu terytorialnego zaspokajanie zbiorowych i indywidualnych potrzeb obywateli wynikających ze współżycia ludzi w społecznościach.

W obowiązującym stanie prawnym wśród podmiotów administracji publicznej wyróżnia się:

1. administrację rządową obejmującą administrację centralną oraz administrację terenową (zespoloną pod zwierzchnictwem wojewody oraz nie zespoloną);

2. administrację samorządową, obejmującą samorząd terytorialny (samorząd gminy, powiatu, wojewódzki) oraz samorząd specjalny (zawodowy, gospodarczy, rolniczy);

3. ponadto funkcje administracji publicznej realizują też zakłady publiczne, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, fundacje.

Zasady powiązań podmiotów administracji publicznej

1. Zasada decentralizacji i dekoncentracji - należy odróżnić decentralizację od dekoncentracji. W przypadku decentralizacji brak jest zależności osobowej i służbowej, a w jej miejsce przyjmuje się domniemanie samodzielności i niezależności podmiotów. W dekoncentracji uprawnienia do wydawania rozstrzygnięć są przekazywane organom podporządkowanym. Natomiast w decentralizacji uprawnienia do wydawania rozstrzygnięć są przekazywane organom niezależnym. Innymi słowy dekoncentracja przekazuje zadania, a decentralizacja zadania i władzę administracyjną.

2. Zasada centralizacji i decentralizacji - są one wobec siebie przeciwstawne. Centralizacja jest połączona z hierarchicznym podporządkowaniem. Oznacza ona, że w określonej sferze właściwości (kompetencji) rzeczowej system organów administracji jest zorganizowany w ten sposób, że podejmowanie decyzji należy wyłącznie do organów wyższych (przykład organu zcentralizowanego - administracja obrony narodowej, polityki zagranicznej kierowana centralnie przez ministrów).

3. Zasada hierarchicznego podporządkowania - może ona występować jako forma organizacyjna w administracji publicznej w stosunkach między poszczególnymi organami (np. w wojsku) jak i w wewnętrznej strukturze organów (np. w ministerstwie - w relacjach między ministrem a dyrektorami departamentów, czy urzędzie wojewódzkim między wojewodą a dyrektorami wydziałów).

Z systemem administracji zdecentralizowanej wiąże się instytucja nadzoru. Nadzór oznacza możność podjęcia prawem przewidzianych środków wiążących nadzorowanego lub możność bezpośredniego wzruszenia (np. stwierdzenia nieważności jego aktów).

Pojęcie organu administracji publicznej

Organ administracji publicznej utożsamiany jest z człowiekiem (zwanym w literaturze pełniącym, piastującym funkcję organu administracyjnego) lub z grupą ludzi (w przypadku organu kolegialnego). Ujęcie takie jest trafne, ponieważ organ istnieje od czasu jego powołania, natomiast od momentu utworzenia do momentu powołania można mówić jedynie o urzędzie organu w znaczeniu zbioru kompetencji z nim związanych. Dokonując klasyfikacji organów administracji publicznej można wyróżnić:

- organy naczelne

- organy centralne

- organy terenowe

- organy decydujące i pomocnicze

- orany jednoosobowe (monokratyczne)

- organy kolegialne

Organ administracji publicznej (!):

1. stanowi wyodrębnioną organizacyjnie część aparatu administracji publicznej tworzoną na podstawie prawa i w sposób przez prawo przewidziany;

2. działa w imieniu i na rachunek państwa albo w imieniu i na rachunek jednostki samorządu terytorialnego będącej odrębnym podmiotem władzy publicznej w państwie;

3. z reguły jest uprawniony do korzystania ze środków władczych;

4. wykonuje zadania publiczne zakresu administracji;

5. działa w ramach przyznanych mu przez prawo kompetencji.

Wyodrębnienie organizacyjne - polega na tym, że organ posiada określoną przez prawo formę organizacyjną, która czyni niego pewną organizacyjną jedność, np. organem powiatu jest rada powiatu jako określony przez Ustawę o samorządzie powiatowym skład radnych, a nie poszczególni radni.

Korzystanie ze środków władczych - na zewnątrz przejawia się w uprawnieniu do stanowienia aktów prawnych posiadających moc obowiązującą zagwarantowaną możliwościami stosowania przymusu państwowego w celu doprowadzenia do ich wykonania.

Kompetencja - to istota wyodrębnienia organu administracji publicznej i podstawa jego działania. Zakres kompetencji jest określony przez przepisy prawa. Kompetencje organu należy odróżnić od jego zadań, które nie wiążą się z konkretnym działaniem i z obowiązkiem wykonania konkretnego działania, lecz dotyczą ogólniejszego celu, jaki organ ma osiągnąć lub osiągać, wykorzystując do tego ogół swoich kompetencji.

Podział organów administracji publicznej

Podstawowym podziałem organów administracji publicznej jest podział na:

- organy administracji państwowej (prezydent - organ naczelny)

- organy administracji rządowej

- organy administracji samorządowej.

Demokratyczne państwo prawne przekazuje część swoich zadań wspólnotom samorządowym i reprezentującym je organom. W ten sposób powstaje podział organów państwowych na:

- organy administracji rządowej - realizujące te zadania państwa, których nie przekazano samorządom

- organy administracji samorządowej - realizujące zadania własne i zadania zlecone.

Błędem jest przeciwstawianie tych organów samorządu organom państwa, bo wszystkie te organy pozostają we wspólnym systemie organów administracji.

Klasyfikacja organów administracji państwowej

Do podstawowych kryteriów klasyfikacji organów administracji państwowej zaliczyć należy:

1. sposób powoływania

2. miejsce w strukturze organizacji

3. terytorialny zasięg działania.

Należy wyróżnić:

1. naczelny organ administracji państwowej (Prezydent RP) - nie rządowej (!)

2. naczelne organy administracji rządowej (Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczący komitetów określonych w ustawach - osoby powołane do składu rządu w trybie art. 147, ustęp 4 Konstytucji, gdyż do nich zgodnie z treścią art. 149 ustęp 2 Konstytucji stosuje się odpowiednio przepisy odnoszące się do ministra kierującego działem administracji rządowej).

Naczelne organy administracji państwowej nie są tak rozumiane w Konstytucji z 1997 r. W ujęciu strukturalnym i funkcjonalnym do organów naczelnych można zaliczyć Radę Ministrów i organy wchodzące w jej skład. Ta kwalifikacja nie obejmuje Prezydenta. Prezydent jest organem o podstawowym znaczeniu dla państwa, a nie tylko dla administracji. Prezydent jest naczelnym organem administracji państwowej, chociaż zgodnie z zasadą trójpodziału władzy, Prezydent obok Rady Ministrów mieści się w systemie władzy wykonawczej. Organem władzy wykonawczej obok Rady Ministrów jest Prezydent RP. Przepisy Konstytucji przyznają Prezydentowi liczne kompetencje z zakresu administracji. Chociaż Prezydent jest organem o podstawowym znaczeniu dal państwa, to jednak można go zaliczyć do naczelnych organów administracji państwowej ze względu na sprawowanie władzy wykonawczej oraz zakres jego kompetencji ze sfery administracyjnej.

W zakresie funkcji administracyjnych Prezydenta wyróżnia się kompetencje polegające na:

1. stanowienie aktów normatywnych - wydawanie rozporządzeń, rozporządzeń z mocą ustawy wprowadzających stany nadzwyczajne, także zarządzeń wewnętrznych;

2. polegające na obsadzie państwowych stanowisk (komp. kreujące) - to dość duża liczba kompetencji, np. desygnowanie prezesa R.M., powoływanie R.M. i dokonywanie w niej zmian, zwoływanie Rady Gabinetowej w sprawach szczególnej wagi, powoływanie prezesa TK, prezesa SN, prezesa NSA;

3. polegające na wydawaniu aktów indywidualnych (decyzji) w określonych dziedzinach, w niektórych kategoriach spraw administracyjnych - np. nadanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na jego zrzeczenie się, nadawanie orderów i odznaczeń, prawo łaski, nadawanie tytułu naukowego profesora.

Pojęcie naczelnego organu administracji rządowej

Na podstawie obowiązującego prawa możemy sformułować 4 określenia naczelnych organów, z których każde analizowane oddzielnie jest równie poprawne:

1. naczelne organy administracji rządowej to te spośród organów administracji publicznej, które są powoływane bezpośrednio przez Prezydenta lub też po uprzednim wyborze przez Sejm;

2. naczelnymi organami administracji rządowej są organy zwierzchnie wobec pozostałych organów w strukturze administracji rządowej;

3. naczelnymi organami administracji rządowej są organy powoływane przez Prezydenta lub Sejm i których właściwość terytorialna obejmuje obszar całego państwa;

4. n.o.a. rządowej są organy zwierzchnie wobec pozostałych organów w strukturze całego państwa (def. prof. Bocia).

Jedną z tych definicji znać!

Pojęcie urzędu

Urząd występuje w następującym znaczeniu:

1. Jako wyodrębniony zespół kompetencji (praw i obowiązków związanych z określonym organem administracji publicznej, np. urząd wojewody, rektora, itp.) W języku potocznym pojęcie urzędu jest równoznaczne z pojęciem stanowiska (stanowisko rektora, dziekana). Utworzenie urzędu nie jest tożsame powołaniem organu, bo powołanie organu oznacza obsadzenie urzędu. W omawianym znaczeniu urzędy tworzone są w drodze aktów normatywnych rzędu ustawy, natomiast obsadzane są w drodze decyzji zwierzchniego organu administracji, w drodze aktu organu władzy, w drodze wyborów.

2. Jako szczególna nazwa organu administracyjnego - np. urząd morski. Jest to jednak nazwa umowna, ponieważ organ administracji nie może być utożsamiany z całym urzędem. Organem jest kierownik urzędu, któremu prawo przydaje różne nazwy (np., szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców, prezes).

3. Jako zorganizowany zespół osób przydany organowi administracyjnemu do pomocy w wykonywaniu jego funkcji, np. ministerstwo, rektorat, urząd wojewódzki.

Centralne organy administracji rządowej

Konstytucja o nich nie wspomina. Centralne organy administracji są z reguły tworzone w drodze ustawy (czasem rozporządzenia). Ustawowy charakter ich tworzenia wynika w dużej mierze z założenia, że w przeciwieństwie do Rady Ministrów, która jest organem łączącym funkcję administrowania z rządzeniem czyli funkcją polityczną, organy centralne powoływane są do realizacji wyłącznie funkcji administracyjnych. Powinny zatem mieć apolityczny charakter i zatrudniać profesjonalnych urzędników. Wprawdzie organy te noszą niekiedy nazwy sugerujące ich skład, jednak zazwyczaj są organami monokratycznymi (szef urzędu zwany prezesem lub dyrektorem). A jeśli organ nosi nazwę komitetu czy komisji, to mamy do czynienia z organem kolegialnym, ale przysługujące mu funkcje jednoosobowe pełni zazwyczaj przewodniczący.

Każdy organ centralny, skoro nie ma statusu organu naczelnego, podlega nadzorowi jakiegoś organu naczelnego, najczęściej prezesa Rady Ministrów lub poszczególnych ministrów.

Organy centralne mają własne kompetencje przypisane im przez ustawy. Te kompetencje są ograniczone do dziedziny, w której te organy działają, i nie obejmują prawa do stanowienia aktów powszechnie obowiązujących. Mogą wydawać zarządzenia, nie mogą wydawać rozporządzeń.

Organy administracji publicznej i organy administrujące

Zarówno państwo, jak i inne podmioty, którym państwo odstąpiło część swoich funkcji, muszą działać za pośrednictwem kogoś, kto faktycznie realizuje określone zadania i reprezentuje dany podmiot na zewnątrz. W związku z tym wprowadzone zostało pojęcie organu administracji publicznej (są to organy administracji państwowej i organy tych podmiotów, z którymi państwo dzieli funkcję administracyjną, np. organy samorządu terytorialnego). Natomiast organy pozostałych podmiotów, które funkcję administracji publicznej wykonują dodatkowo (np. organy zakładów administracyjnych) będą zawsze nazywane organami administracyjnymi. Kompetencja jest podstawową cechą organu administracji publicznej czyli organu administracyjnego. Sama jednak kompetencja, która polega na możności realizowania danej formy działania administracji może być wolą ustawodawcy przypisana także podmiotowi, który nie jest organem administracji publicznej (organem administracyjnym), czyli nie został co do zasady powołany do sprawowania administracji publicznej, a do wykonywania innych zadań. Taki podmiot, który ma kompetencję przyznaną wyraźnie jemu przez ustawę, nazywa się organem administrującym. Czyli organem administrującym jest każdy podmiot, któremu prawo przydaje funkcję administrowania, a przydanie to nastąpiło. W zakres organów administrujących wchodzą wszystkie organy administracyjne i inne podmioty.

Przykłady organów administrujących

Organ	Przykład
Organ państwowy oraz organ publiczny, który nie tylko pełni funkcje wynikające z jego powołania, ale także kompetencje przyznane mu przez prawo administracyjne, dzięki którym działa w sposób właściwy organom administracyjnym.	Prezydent RP - dzięki prerogatywom nadanym mu przez Konstytucję realizuje funkcję administracji publicznej.
Kierownicy państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych, którzy działają na terenie województwa oraz prowadzą sprawy z zakresu administracji publicznej.	Rektorzy uniwersytetu.
Kierownicy jednostek organizacyjnych państwa, którzy zostali upoważnieni przez starostę do wydawania decyzji administracyjnych.	Kierownik powiatowego centrum pomocy rodzinie.
Organy wykonawcze jednostek pomocniczych samorządu terytorialnego odpowiednio upoważnione.	W sołectwie - sołtys, w dzielnicach i osiedlach - zarządy.
Organy jednostek organizacyjnych gminy, a także przedsiębiorstwa upoważnione do załatwiania indywidualnych spraw z zakresu administracji publicznej.	Dyrektor miejskiego zakładu komunikacyjnego.
Organy organizacji społecznych i inne społeczne podmioty organizacyjne, które łączą funkcje charakterystyczne dla ich funkcjonowania z funkcjami administrowania zlecone im w drodze aktu normatywnego (ustawy).	Polski Czerwony Krzyż, Polski Związek Łowiecki.
Podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego (odpowiednio upoważnione).	Stowarzyszenia i fundacje, np. Stowarzyszenie Przyjaciół Dzieci, Fundacja Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Fundacja TVN - nie jesteś sam.
Podmioty prywatne odpowiednio upoważnione realizujące zadania z zakresu administracji publicznej.	Prywatne Przedsiębiorstwo Oczyszczania Miasta.

Akty prawne:

- Konstytucja z 1997 r.

- Ustawa z dnia 08.08.1996 r. o Radzie Ministrów

- Tekst jednolity Dziennik Ustaw z 2003 nr 24, pozycja 199 z późniejszymi zmianami (ostatnia zmiana z 2007 r.)

- Uchwała nr 49 Rady Ministrów z dnia 19.03.2002 r. - Regulamin pracy Rady Ministrów (w Monitorze Polskim z 2002 r. nr 13, pozycja 21)

Strony internetowe prezesa R.M:

www.kprm.gov.pl

www.premier.gov.pl

Zgodnie z treścią art. 146 Konstytucji RP Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Polski. Szczegółowe zadania i kompetencje rządu określa ustawa z dnia 08.08.1996 o Radzie Ministrów. Natomiast szczegółowy tryb pracy określa Regulamin Pracy R.M.

Rada Ministrów a rząd

Z treści art. 1 Ustawy o Radzie Ministrów wynika tożsamość pojęć: Rada Ministrów i rząd. Chociaż podkreśla się, że pojęcie rządu akcentuje bardziej walor polityczny. Natomiast Rada Ministrów jest podstawowym ośrodkiem rządzenia.

Status prawny Rady Ministrów

Rada Ministrów (rząd) jest to naczelny kolegialny organ państwowy będący konstytucyjnie władzą wykonawczą o kompetencji generalnej czyli jest ona objęta konstytucyjnym domniemaniem kompetencji oznaczających, że należą do niej sprawy polityki państwa niezastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. Czyli status prawny Rady Ministrów wykracza poza kategorię organu administracji publicznej a część działalności tego organu jest domeną prawa konstytucyjnego.

Skład Rady Ministrów

W skład Rady Ministrów wchodzą:

- prezes Rady Ministrów

- ministrowie

oraz podmioty fakultatywne (zależne od woli prezesa) i mogą nimi być:

- wiceprezesi R.M.

- przewodniczący określonych w ustawach komitetów.

Rozróżniamy 2 grupy ministrów:

1. kierujący określonymi działami

2. wypełniający zadania wyznaczone im przez prezesa R.M.

Ad. 1. Ministrowie kierujący określonymi działami mają prawo wydawania rozporządzeń (potocznie są zwani ministrami resortowymi, bądź działowymi). Są oni upoważnieni do stanowienia prawa na podstawie ustawy i w celu jej wykonania.

Ad. 2. Tych ministrów, określonych niekiedy jako bez teki albo ministrów zadaniowych, nie dotyczy przepis o wydawaniu rozporządzeń. Są to ministrowie - członkowie Rady Ministrów (obecnie Michał Boni). W 1997 r. po klęsce powodzi powołany został minister do spraw likwidacji skutków powodzi.

I jedni i drudzy wchodzą w skład rządu.

Resort a dział - czy to są pojęcia tożsame?

W języku potocznym są tożsame, a również w literaturze tak się przyjmuje, chociaż właściwie należy zakwestionować, że w obowiązującym ustawodawstwie pojęcie resortu zostało zastąpione przez pojęcie działu - wprowadzone przez Ustawę z dnia 04.09.1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. art. 5. tej Ustawy mówi, że jest 36 działów - tekst jednolity z 2007 r., nr 65. pozycja 437 z późniejszymi zmianami). Ustawowe pojęcie działu wiąże się z wyznaczonym w Ustawie o działach administracji rządowej z 1997 r. pewnym kręgiem spraw z zakresu administracji rządowej, które zostają poddane kierownictwu właściwego ministra.

Ministrowie są członkami R.M. a z drugiej strony są organami kierującymi działem (działami) administracji rządowej zajmującymi się poszczególnymi dziedzinami tej administracji. Ten dualistyczny charakter ministrów wynika z Ustawy o Radzie Ministrów i z Ustawy o działach administracji rządowej.

Odpowiedzialność członka Rady Ministrów

Członek Rady Ministrów reprezentuje w swoich wystąpieniach stanowisko zgodne z ustaleniami przyjętymi przez Radę Ministrów. Ponadto realizuje politykę ustaloną przez Rząd. W tym celu:

1. współdziała z innymi członkami Rady Ministrów

2. nadzoruje działalność terenowych organów administracji rządowej

3. współdziała z samorządem terytorialnym, organizacjami społecznymi, przedstawicielstwami środowisk zawodowych i twórczych

4. występuje do prezesa R.M. o powołanie zespołów międzyresortowych do wykonywania zadań wykraczających poza zakres jego działania

5. powołuje rady i zespoły jaki organy pomocnicze w sprawach należących do zakresu jego działania po zawiadomienia prezesa R.M.

Ponadto:

- jest zobowiązany do inicjowania i opracowywania w zakresie swojego działania polityki rządu, przedkładania inicjatyw i odpowiednich projektów aktów normatywnych na posiedzeniach R.M.

- upoważniony przez R.M. reprezentuje rząd przed Sejmem w sprawach rozpatrywanych z inicjatywy R.M i składa po porozumieniu się z prezesem R.M. wszelkie oświadczenia w imieniu rządu.

Członkowie Rady Ministrów ponoszą solidarną odpowiedzialność przed sejmem za działalność Rady Ministrów, jak również odpowiedzialność indywidualną za sprawy należące do ich kompetencji lub powierzone im przez prezesa R.M. Jest to odpowiedzialność parlamentarna (polityczna) realizowana przed Sejmem. Konsekwencją pociągnięcia do odpowiedzialności parlamentarnej jest votum nieufności (wobec R.M. - art. 158 Konstytucji, wobec ministra - art. 159 Konstytucji).

Powoływanie Rady Ministrów

Polega na całym cyklu czynności, na który składają się:

- tzw. procedura zasadnicza

- i procedury rezerwowe.

Procedura zasadnicza zostaje zainicjowana przez Prezydenta RP aktem desygnacji prezesa RM, który w ciągu 14 dni prowadzi działania zmierzające do utworzenia gabinetu (rządu). Aktem zamykającym proces kształtowania składu R.M. jest wręczenie przez Prezydenta aktów powołania prezesa R.M. i pozostałych jej członków oraz złożenie przez nich przysięgi wobec Prezydenta. W ciągu 14 następnych dni prezes R.M. ubiega się o uzyskanie od Sejmu votum zaufania.

Zadania i kompetencje Rady Ministrów

1. zapewnienie wykonania ustaw

2. wydawanie rozporządzeń

Zapewnienie wykonania ustaw polega na dbałości i takie działanie administracji rządowej, a także podległych ich nadzorowi innych organów administracji publicznej (np. samorządowej), żeby rzeczywiście wypełniały one dyspozycje ustawowe i żeby to wykonywanie było zgodne z prawem. W tym celu R.M. będzie używać dostępnych jej środków prawnych, zwłaszcza środków nadzorczych w celu oddziaływania na inne organy.

Wydawanie rozporządzeń to zwłaszcza działalność wykonawcza samej Rady Ministrów:

3. koordynowanie i kontrolowanie prac organów administracji rządowej

4. wykonywanie zadań w zakresie skarbu i budżetu państwa - ochrona interesów Skarbu Państwa, uchwalanie budżetu państwa, kierowanie jego wykonaniem

5. wykonywanie zadań w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego o zewnętrznego, w zakresie obronności i porządku publicznego

6. wykonywanie zadań w zakresie polityki zagranicznej

7. określanie trybu i organizacji własnej pracy.

Tryb pracy Rady Ministrów

Są 2 typy:

- podstawowy (posiedzenia)

- dodatkowy (droga obiegowa)

Tryb podstawowy - Rada Ministrów to organ kolegialny działający pod przewodnictwem prezesa R.M. Obraduje na posiedzeniach pod przewodnictwem prezesa R.M. Posiedzenia obsługuje sekretarz R.M, który zajmuje się między innymi przyjmowaniem i przekazywaniem projektów dokumentów rządowych, opracowywaniem protokołu ustaleń, przygotowuje dokumentację rozpatrywaną przez Radę Ministrów oraz przedkładane do podpisu prezesowi R.M., koordynuje działalność legislacyjną R.M. i prezesa R.M. Zawiadomienia o posiedzeniach R.M. sekretarz doręcza uczestnikom posiedzenia wraz z porządkiem obrad nie później niż na 5 dni przed datą posiedzenia. W uzasadnionych przypadkach prezes R.M. może zwołać posiedzenie R.M. w trybie nagłym i na tym posiedzeniu musi przedstawić uzasadnienie nagłego trybu zwołania posiedzenia.

Posiedzenia R.M. są niejawne, niemniej jednak R.M. jest zobowiązania informować opinię publiczną o przedmiocie posiedzenia oraz o podjętych rozstrzygnięciach. Ten obowiązek wynika z Ustawy o R.M. i nie tylko. Nie dotyczy to spraw, w stosunku do których prezes Rady Ministrów zarządził tajność obrad. Zgodnie z regulaminem pracy R.M. z każdego posiedzenia (właściwie co tydzień) jest sporządzony komunikat prasowy z posiedzenia. Jest sporządzony przez rzecznika prasowego i jest rozsyłany do mediów oraz na strony internetowe.

Tryb dodatkowy - korespondencyjne uzgadnianie stanowisk. Projekt dokumentu rządowego lub rozstrzygnięcia skierowany do rozpatrzenia w trybie obiegowym uważa się za przyjęty, jeśli wszyscy członkowie R.M. wyrazili na piśmie zgodę na przyjęcie dokumentu lub proponowaną treść rozstrzygnięcia oraz wtedy, kiedy w wyznaczonym terminie nie zostały zgłoszone uwagi lub zastrzeżenia do projektu. Sekretarz R.M. przedstawia na najbliższym posiedzeniu R.M. wykaz dokumentów rządowych i spraw przyjętych lub rozstrzygniętych przez R.M. w trybie obiegowym.

Rada Gabinetowa

W wyjątkowych sytuacjach, w sprawach szczególnej wagi Prezydent RP może zwołać Radę Gabinetową, którą tworzy R.M. obradująca pod przewodnictwem Prezydenta RP.

Rozstrzyganie spraw i podejmowanie rozstrzygnięć na posiedzeniach

Posiedzenia R.M. odbywają się przy obecności większości członków R.M. Rozstrzygnięcia R.M. zapadają w drodze uzgadniania, natomiast w przypadkach, gdy osiągnięcie uzgodnienia nie jest możliwe, projekt rozstrzygnięcia poddawany jest głosowaniu z inicjatywy przewodniczącego posiedzenia. Rozstrzygnięcia w drodze głosowania zapadają zwykłą większością głosów obecnych członków R.M., a w razie równej liczny głosów rozstrzyga głos przewodniczącego posiedzenia (najczęściej jest to prezes R.M.).

Wewnętrzne organy Rady Ministrów i prezesa Rady Ministrów

Należytemu przygotowaniu realizacji zadań ustrojowych R.M. służą liczne podmioty struktury wewnętrznej rządu. Działalność wewnętrzna tych podmiotów oznacza, że są one pozbawione własnych uprawnień władczych. Mają one charakter organów wewnętrznych, pomocniczych lub opiniodawczo-doradczy uczestniczących w procesach decyzyjnych R.M., uczestniczących pomocniczo w przygotowaniu rozstrzygnięć lub stanowiska rządu w zakresie koordynacji działań w prowadzeniu polityki państwa. Prezes R.M. może z własnej inicjatywy lub na wniosek członka R.M. w drodze zarządzenia tworzyć organy pomocnicze takie jak:

1. stały komitet lub komitety Rady Ministrów - w celu inicjowania przygotowania i uzgadniania rozstrzygnięć albo stanowisk (np. Komitet Europejski R.M. - jako stały komitet R.M. będący organem opiniodawczo-doradczym oraz pomocniczym R.M. i prezesa R.M. w sprawach związanych z członkowstwem Polski w Unii Europejskiej)

2. komitety do rozpatrywania określonych kategorii spraw lub określonej sprawy - np. Zarządzenie prezesa R.M. z 2005 r. w sprawie międzyresortowego zespołu do przygotowania wizyty Jego Świątobliwości Papieża Benedykta XVI w RP w 2006 r., ich celem było przygotowanie i zabezpieczenie tej wizyty

3. rady i zespoły opiniodawcze lub doradcze w sprawach należących do zadań i kompetencji R.M. lub prezesa R.M. - np. Zespół ds. nagród działający przy prezesie R.M., do zadań zespołu należy przede wszystkim ocena wniosków o przyznanie nagród prezesa R.M. za rozprawy doktorskie i habilitacyjne oraz działalność naukową i naukowo-techniczną

4. komisje do opracowywania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa - są tworzone przez R.M. w drodze rozporządzenia (np. Komisja kodyfikacji prawa karnego, K.k. prawa cywilnego, K.k. prawa pracy)

5. komisje wspólne składające się z przedstawicieli rządu oraz przedstawicieli zainteresowanej instytucji czy środowiska społecznego - są powoływane przez R.M w uzgodnieniu z daną instytucją czy środowiskiem. Wydając rozporządzenie R.M. określi nazwę i podmiot działania komisji wspólnej oraz jej skład i tryb postępowania. Celem komisji wspólnej jest wypracowanie wspólnego stanowiska w sprawach ważnych dla polityki rządu oraz interesów reprezentowanej w komisji instytucji lub środowiska (np. Komisja wspólna przedstawicieli rządu i Konferencji Episkopatu Polski - na rzecz potrzeby dialogu i harmonii społecznej, Komisja wspólna rządu i samorządu terytorialnego, Komisja wspólna rządu i mniejszości narodowych i etnicznych.

Organami wewnętrznymi R.M. są także organy wymienione wprost z nazwy w Ustawie o Radzie Ministrów, która określiła ich status prawny i zakres działania:

1. Rada legislacyjna - organ opiniodawczy i doradczy w zakresie projektów rządowych ustaw oraz projektów aktów wykonawczych wydawanych przez R.M.

2. Rządowe centrum legislacji przy prezesie R.M. - zapewnia koordynację działalności legislacyjnej R.M., prezesa R.M. i innych organów administracji rządowej, zapewnia też obsługę prawną R.M

Kancelaria prezesa Rady Ministrów

Kancelaria prezesa R.M. zapewnia obsługę R.M., prezesa R.M., wiceprezesów R.M., Kolegium d/s służb specjalnych, Rady legislacyjnej. Kancelaria może obsługiwać również pełnomocnika rządu oraz wskazane przez prezesa R.M. organy pomocnicze, komisje, komisje wspólne, czyli organy wewnętrzne R.M.

Kancelaria jest urzędem (trzecie znaczenie pojęcia „urząd” - struktura organizacyjna i majątkowa oraz zespół ludzi wyodrębniony do realizacji zadań organu) obsługującym RM, ………. d/s służb specjalnych - organ opiniodawczy, choćby w sprawach programowania nadzorowania, koordynowania działalności np. wojskowych służb informacyjnych, agencji wywiadu, a także działań podejmowanych dla ochrony i bezpieczeństwa państwa, czyli działań Policji i innych służb. Kancelarią kieruje szef kancelarii powoływany i odwoływany przez prezesa RM. Najważniejsze zadania kancelarii można podzielić na:

1. kontrolne - np. kontrola realizacji zadań wskazanych przez RM lub jej prezesa

2. koordynacyjne - koordynacja polityki kadrowej w administracji rządowej

3. informacyjne - np. wydawanie Dz. U. czy Monitora Polskiego, a także obsługa prawna i informacyjna RM.

W statucie, który jest nadawany kancelarii przez prezesa RM w drodze zarządzenia, określony jest szczegółowy zakres zadań i organizacja kancelarii oraz jednostki organizacyjne nadzorowane przez szefa kancelarii.

Wydrukować:

1. Ustawa z dnia 08.08.1996. o Radzie Ministrów - tekst jednolity Dz. U. z 2003 r. nr 24, pozycja 199

2. Ustawa o działach administracji rządowej z dnia 04.09.1997. - Dz. U. z 2007 r. nr 65, pozycja 437

3. Regulamin pracy RM - uchwała RM nr 49 z dnia 19.03.2002

Organy wewnętrzne Rady Ministrów

Są dwa stałe komitety RM:

1. Stały Komitet RM - organ opiniodawczo-doradczy. Jego zadaniem jest przygotowywanie, uzgadnianie i przedstawianie Radzie Ministrów lub jej prezesowi projektów rozstrzygnięć albo stanowisk, które będą przedstawione do rozpatrzenia Radzie Ministrów lub prezesowi.

2. Komitet Europejski RM - stanowi forum uzgadniania stanowisk, podejmowania bieżących decyzji o prowadzenia dyskusji w sprawach polityki europejskiej. Do jej zadań należą przygotowywanie, uzgadnianie lub opiniowanie projektów rozstrzygnięć albo stanowisk RM lub prezesa RM w sprawach związanych z członkowstwem Polski w Unii Europejskiej.

Pełnomocnik rządu

RM może ustanowić pełnomocnika rządu do określonych spraw, których przekazanie członkom RM nie jest celowe. Pełnomocnikiem rządu może być sekretarz stanu lub podsekretarz stanu (wiceminister), a w szczególnie uzasadnionych przypadkach pełnomocnikiem rządu w zakresie zadań o znaczeniu regionalnym może być wojewoda. Pełnomocnika rządu powołuje lub odwołuje prezes RM, natomiast RM w drodze rozporządzenia określa zakres upoważnień udzielonych pełnomocnikowi, sposób sprawowanie nadzoru nad jego działalnością oraz sposób zapewnienia pełnomocnikowi obsługi merytorycznej, organizacyjno-prawnej, technicznej, kancelaryjno-biurowej. Zazwyczaj kancelaria prezesa RM zapewnia tę obsługę. Aktualnie np. został powołany pełnomocnik rządu ds. przygotowania organów administracji rządowej i sprawowania przez RM przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej (każde państwo sprawuje je kolejno przez pół roku).

Funkcja administracyjna prezesa RM

W ramach funkcji administracyjnej prezesa RM możemy wymienić następujące grupy kompetencji (zadań):

1. wydawanie rozporządzeń i zarządzeń

2. sprawowanie kierowanie i nadzoru nad administracją rządową

3. zwierzchnictwo służbowe nad pracownikami administracji rządowej

4. sprawowanie nadzoru nad podmiotami zdecentralizowanymi, zwłaszcza nad samorządem terytorialnym

5. kompetencje organizacyjno-porządkowe, tworzenie zespołów

Jako przewodniczący RM prezes reprezentuje RM, kieruje jej pracami, ustala porządek obrad, przewodniczy posiedzeniom, kieruje merytoryczną działalnością RM, decyduje o składzie RM koordynuje i kontroluje pracę RM i pozostałych członków Rady, zapewnia wykonanie polityki RM. Ponadto jako naczelny organ administracji rządowej dokonuje obsady personalnej szeregu organów administracji rządowej.

Zakres i zasady działania ministrów jako naczelnych organów administracji rządowej

Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez prezesa RM. Szczegółowe regulacje dotyczące klasyfikacji działów administracji rządowej oraz właściwość ministra kierującego określonym działem są zawarte w ustawie z dnia 04.09.1997 r. o działach administracji rządowej. Należy podkreślić, że pojęcie „ministra właściwego do spraw” nie kreuje jeszcze konkretnego urzędu ministra czy stanowiska ministra, które obejmuje konkretna osoba. To pojęcie stanowi jedynie pewną konstrukcję prawną, której celem jest, wraz z ogólniejszym pojęciem działu, stworzenie względnie trwałego podziału sfery administracji rządowej. W oparciu o ten określony ustawodawczo podział premier może dokonywać różnych zabiegów koncepcyjno-organizacyjnych zmierzających do stworzenia układu strukturalno-funkcjonalnego odpowiadającego wizji politycznej i programowej rządu. W konsekwencji konkretny minister (będący członkiem RM) w drodze aktu podstawowego, tj. rozporządzenia atrybucyjnego, wydanego przez prezesa RM, staje się jednocześnie właściwym ministrem w odniesieniu do jednego lub kilku działów. Względnej trwałości działów administracji rządowej (określa ją ustawa z 1997 r.) towarzyszy zatem elastyczność kształtowania składu RM (rozporządzenie premiera). Konstytucja nie określa ani nazw konkretnych ministrów, oprócz ministra obrony narodowej (art. 134. ustęp 2.) oraz ministra sprawiedliwości (art. 187. ustęp 1. punkt 1) ani ich liczby. Szczegółowy zakres działania ministra określa prezes RM w drodze rozporządzenia, wskazując dział lub działy, którymi będzie kierował dany minister. Poza rozporządzeniem atrybucyjnym zakres działania każdego ministra jest wyznaczony również przez przepisy ustawy o działach administracji rządowej (zamknięte katalogi spraw należące do danego działu) oraz przez przepisy tej ustawy zawarte w rozdziale III regulujące zadania ministra kierującego określonym działem administracji rządowej (minister powinien inicjować i opracowywać politykę RM w stosunku do działu, którym kieruje oraz przedkładać projekty aktów normatywnych na posiedzeniu RM w zakresie spraw należących do działu, którym kieruje).

Współpracownicy ministra

Minister kierujący działem lub działami administracji rządowej wykonuje swoje zadania przy pomocy wiceministrów (tj. sekretarzy i podsekretarzy stanu) oraz gabinetu politycznego ministra. Wiceministrowie są powoływani przez prezesa RM na wniosek właściwego ministra, ale do ich odwołania taki wniosek nie jest już wymagany. Zakres czynności wiceministra określa sam minister, o czym zawiadamia premiera. W zakresie ustalonym przez ministra zastępuje go wiceminister. Pod względem funkcji i roli stanowisko sekretarza i podsekretarza stanu nie różnią się między sobą poza kolejnością zastępowania ministra. Różnica tkwi jedynie w randze tych stanowisk z punktu widzenia urzędowej hierarchii i prestiżu oraz tego, że sekretarz pełni obowiązki I zastępcy i podobnie jak sam minister może łączyć…………………..Z przyczyn organizacyjno-kadrowych, ale i z politycznych osoby będące pełnomocnikami rządu często są sekretarzami bądź podsekretarzami stanu. W razie dymisji ministra dymisję składają też sekretarze i podsekretarze stanu.

Ministerstwo

Ministerstwo tworzy, znosi lub przekształca Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Ministerstwo to urząd, aparat pomocniczy, który obsługuje ministra oraz sekretarzy i podsekretarzy stanu.

Komórki organizacyjne w ministerstwie

W skład ministerstwa wchodzą:

1. departamenty - do realizacji merytorycznych zadań ministerstwa

2. biura - do realizacji zadań w zakresie obsługi ministerstwa

3. sekretariaty - do obsługi ministra oraz komitetów, rad i zespołów

4. wydziały - jako komórki organizacyjne, które mogą być tworzone wewnątrz departamentów i biur.

Podział ministerstwa na komórki organizacyjne powinien uwzględnić podział na oddziały w ten sposób, że działowi odpowiada w całości jeden lub więcej departamentów. Prezes RM w drodze zarządzenia nadaje ministerstwu statut, w którym określa jego szczegółową strukturę organizacyjną. Natomiast minister w drodze zarządzenia ustala regulamin organizacyjny ministerstwa określający zakres zadań i tryb pracy komórek organizacyjnych ministerstwa oraz jednostek organizacyjnych podległych i nadzorowanych przez ministra (nadzór ministra nad podległymi lub nadzorowanymi centralnymi organami administracji rządowej).

W celu dostosowania do polityki ustalonej przez RM zasad i kierunków działania podległych bądź nadzorowanych przez ministra centralnych organów administracji ministerstwo może wydawać kierownikom urzędów centralnych wiążące ich wytyczne i polecenia. Te wytyczne i polecenia nie mogą dotyczyć rozstrzygnięć co do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji administracyjnej. Wytyczne i polecenia wydane ustnie wymagają potwierdzenia na piśmie. Minister, do którego zakresu działania należy sprawowanie nadzoru nad określonym urzędem centralnym przedstawia sprawy dotyczące tego urzędu na posiedzeniu RM. Ponadto minister składa prezesowi RM wnioski o powołanie i odwołanie kierownika urzędu centralnego, o nadanie statutu urzędowi centralnemu, powołuje zastępców kierownika urzędu centralnego.

Klasyfikacja urzędów centralnych

I Ze względu na podległość danego organu:

1. organy podległe Radzie M (np. kolegium ds. służb specjalnych)

2. organy podległe prezesowi RM (zwłaszcza organy nie wymienione w żadnym z działów administracji rządowej, np. Urząd ochrony konkurencji i konsumentów, Urząd zamówień publicznych, ZUS - organem tak naprawdę jest szef urzędu)

3. organy podległe poszczególnym ministrom (np. minister właściwy d/s wewnętrznych sprawuje nadzór nad Policją, minister d/s budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej sprawuje nadzór nad głównym inspektorem nadzoru budowlanego).

Hierarchicznie organy centralne usytuowane są bezpośrednio poniżej organów naczelnych rządowych, którym są podporządkowane. Ujęte są one w struktury działów, ale wyłączone ze struktury ministerstw, bądź zajmują pozycję organów wyodrębnionych z ram działów administracji podlegając bezpośrednio RM lub prezesowi RM ewentualnie Sejmowi, jak np. generalny dyrektor ochrony danych osobowych.

Centralne organy administracji są organami zwierzchnimi terytorialnych organów administracji, wraz z którymi tworzą quasi resorty:

główny inspektor nadzoru budowlanego (centralny organ administracji rządowej)

wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego

powiatowy inspektor nadzoru budowlanego

Centralne organy administracji nie są organami terenowymi. Ich właściwość miejsca rozciąga się na obszar całego kraju. Organy w terenie to zazwyczaj administracji zespolonej lub niezespolonej.

Klasyfikacja organów administracji publicznej:

1. jednoosobowe i kolegialne

2. zcentralizowane i zdecentralizowane

3. centralne i terenowe

4. decydujące i pomocnicze

5. zawodowe i społeczne.

Ad. 1. Kryterium: struktura organu i jego skład

Organ monokratyczny działa jednoosobowo, kolegialny - w skład wchodzi kilka, kilkanaście osób. Organy jednoosobowe w sensie pozytywnym cechuje:

- szybkość podejmowania decyzji

- jasno określona odpowiedzialność

- niższe koszty utrzymania organu.

Natomiast wady organów monokratycznych - brak tych zalet, które posiadają organy kolegialne, a mianowicie:

- obiektywność rozstrzygnięcia spraw w odczuciu powszechnym

- posiadanie większego zasobu wiedzy merytorycznej

- podejmowanie decyzji w znaczeniu strategicznym.

Przykłady organu jednoosobowego - minister, wojewoda, starosta, prezes RM.

Organ kolegialny - rada gminy, RM.

Ad. 2. Zcentralizowane - są to organy podporządkowane w różnym zakresie Radzie M, prezesowi RM, bądź poszczególnym ministrom. Ich pozycję określają odpowiednie ustawy szczegółowo regulujące zakres, zasady i stopień tego podporządkowania. Natomiast organy zdecentralizowane to przede wszystkim organy samorządu terytorialnego (organy gminy - rada gminy, wójt bądź burmistrz czy prezydent miasta; organy powiatu - rada powiatu, zarząd powiatu, oba kolegialne; organy samorządu województwa - sejmik województwa i zarząd województwa).

Ad. 3. Organy centralne i terenowe - podział dotyczy organów administracji rządowej. O ile centralne obejmują zasięgiem całe państwo, to terenowe zawsze obejmują część terytorium państwa. Terenowe organy administracji rządowej to:

- wojewoda

- organy administracji zespolonej

- organy administracji niezespolonej.

Ad. 4. Organy decydujące mają uprawnienia do władczego rozstrzygania spraw w drodze wiążących decyzji, natomiast pomocnicze - mają jedynie prawo występowania z inicjatywą, opiniowania spraw przedstawionych im przez organ decydujący.

Ad. 5. Zawodowy - taki, w skład którego wchodzą osoby otrzymujące z tego tytułu wynagrodzenie. Społeczny - w skład którego wchodzą osoby, nie otrzymując z tego tytułu wynagrodzenia za pracę, a swoją działalność w tym organie traktują honorowo (np. radni - mają diety lub ekwiwalent za utracony zarobek, co nie jest równoznaczne z otrzymywaniem wynagrodzenia za pracę).

Ustawa o administracji rządowej w województwie z dnia 05.06.1998 r. - tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. nr 80 pozycja 872

Terenowa administracja rządowa

Zadania administracji rządowej w województwie wykonują:

1. wojewoda

2. działający po zwierzchnictwem wojewody kierownicy zespolonych służb i straży wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach w imieniu:

- wojewody z ustawowego upoważnienia

- własnym, jeśli ustawy tak stanowią

3. organy administracji niezespolonej

4. organy samorządu terytorialnego - jeśli wykonywanie zadań administracji rządowej wynika z ustawy lub zawartego porozumienia

5. działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych inspekcji i straży wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach

6. organy innych samorządów (samorządów zawodowych) - jeśli wykonywanie zadań administracji rządowej następuje na podstawie ustawy lub porozumienia.

Generalnie występuje dualizm administracji publicznej w województwie, gdyż w województwie administrację publiczną wykonują:

1. organy administracji rządowej (wojewoda sprawujący władzę administracji ogólnej i organy administracji niezespolonej)

2. organy samorządu województwa.

Ad. 1. Administracja rządowa w terenie dzieli się na zespoloną, pozostającą pod zwierzchnictwem wojewody i składającą się ze służb inspekcji i straży oraz niezespoloną podlegającą bezpośredniemu zwierzchnictwu ministrów lub centralnych organów administracji rządowej.

Wojewoda

Urząd wojewody w Polsce ma bardzo długą tradycję. Jeszcze na dworach pierwszych Piastów wojewoda zastępował panującego w najważniejszych sprawach państwowych i pomagał w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Pomimo wielu zmian w ustroju administracji urząd ten w różnych formach stale powracał. Zgodnie z treścią art. 152 Konstytucji z 1997 roku wojewoda jest przedstawicielem RM w województwie, a także zgodnie z treścią art. 171 ustęp 2 Konstytucji, jest jednym z organów nadzoru nad samorządem terytorialnym.

Powołanie wojewody

Wojewodę powołuje i odwołuje prezes RM (nadrzędność osobowa prezesa RM nad wojewodą) na wniosek ministra właściwego d/s administracji publicznej. Natomiast wicewojewodów powołuje i odwołuje również prezes RM, lecz na wniosek wojewody.

Nadzór nad działalnością wojewody

Jest to typowy nadzór hierarchiczny charakterystyczny dla struktur zcentralizowanych. Prezes RM sprawuje nadzór nad działalnością wojewody (a w jego imieniu także upoważniony minister d/s administracji publicznej) i dokonuje okresowej oceny jego pracy.

Kryteria:

Nadzór nad działalnością wojewody sprawowany jest pod względem zgodności jego działania z prawem oraz polityką rządu, a także pod względem rzetelności i gospodarności.

Prezes RM kieruje działalnością wojewody, wydając w tym zakresie zarządzenia i polecenia (nadrzędność służbowa prezesa RM) a także z inicjatywy właściwych ministrów oraz sprawuje kontrolę nad ich wykonaniem. Prezes RM określa w drodze zarządzenia szczegółowe zasady składania przez wojewodę sprawozdań z wykonywanej działalności. Prezes RM rozstrzyga również spory między wojewodą a właściwym ministrem. Szczególnym środkiem nadzoru prezesa RM jest uchylanie aktów prawa miejscowego wydawanych przez wojewodę lub organy administracji niezespolonej, jeśli są one niezgodne z ustawami lub aktami wydanymi w celu ich wykonania, a także prawo ich uchylania z powodu niezgodności z polityką rządu lub naruszenia zasad rzetelności i gospodarności.

Status pracy wojewody

Najważniejsze znaczenie dla określenia statusu prawnego wojewody mają jego funkcje, które zostały wyliczone w ustawie wsposób enumeratywny:

1. przedstawicielstwo RM w województwie

2. zwierzchnictwo nad zespoloną administracją rządową

3. nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego

4. wykonywanie kompetencji organu wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym (kpa), jeśli ustawy szczególne tak stanowią

5. reprezentowanie Skarbu Państwa w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach

6. funkcja prawodawcza.

Ad. 1. Wojewoda jako przedstawiciel RM odpowiada na wykonywanie polityki rządu na obszarze województwa. Pośród kompetencji wojewody jako przedstawiciela RM można wymienić:

1. kontrolę wykonania zadań z zakresu administracji rządowej

2. koordynację poprzez zapewnienie współdziałania wszystkich jednostek administracji rządowej i samorządowej działających na terenie województwa

3. kierownictwo jednostkami administracji rządowej i samorządowej w zakresie zapobiegania zagrożeniom życia, zdrowia, mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa, a także utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, zapobieganiu klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczaniu i usuwaniu ich skutków na zasadach określonych w ustawach

4. reprezentowanie RM na uroczystościach państwowych i w trakcie oficjalnych wizyt przedstawicieli państw obcych w województwie

5. przedstawianie Radzie M za pośrednictwem ministra właściwego d/s administracji publicznej projektów dokumentów rządowych w sprawach dotyczących województwa.

W sytuacjach nadzwyczajnych (wymienionych w ramach kompetencji wskazanych w punkcie c) wojewoda może wydawać polecenia obowiązujące nie tylko wszystkie organy administracji rządowej, ale również organy samorządu terytorialnego. W ustawach szczególnych zawarte są zadania wojewody precyzujące rolę wojewody w sytuacjach nadzwyczajnych, np. w trybie przewidzianym ustawą Prawo ochrony środowiska wojewoda jest kompetentny w zakresie przedłożenia Radzie M wniosku o wprowadzenie w drodze rozporządzenia stanu klęski żywiołowej. Procedura określona w ustawie nakłada na wojewodę szczegółowy tryb ogłoszenia przedmiotowego rozporządzenia, między innymi poprzez rozplakatowanie w miejscach publicznych. Jako przedstawiciel rządu wojewoda kieruje również działami prowadzonymi w celu zapobiegania skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia na obszarze województwa. W zakresie tych działań wojewoda podlega właściwemu ministrowi. Na podstawie ustawy z dnia 18.12.2008 r. o zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi wojewoda w drodze rozporządzenia ogłasza i odwołuje stan epidemii na obszarze województwa lub jego części. Wojewoda może również na mocy tego rozporządzenia wprowadzić czasowe ograniczenia w ruchu osobowym oraz funkcjonowaniu określonych instytucji lub zakładów pracy, a także zakaz ograniczania widowisk i zgromadzeń.

Ad. 2. Jako zwierzchnik zespolonej administracji rządowej wojewoda realizuje następujące zadania:

1. kieruje i koordynuje działalność tej administracji

2. zapewnia warunki do skutecznego działania

3. ponosi odpowiedzialność za rezultaty jej działania

Szczegółowe zadania i kompetencje wynikające z funkcji zwierzchnika zespolonej administracji rządowej określają odrębne ustawy. Organem zespolonej administracji rządowej w województwie jest wojewoda (sprawujący zwierzchnictwo), a w przypadkach określonych w ustawach w szczególności w zakresie wydawania indywidualnych aktów administracyjnych kierownik zespolonej służby, inspekcji lub straży wojewódzkiej. Organami administracji rządowej zespolonej pod zwierzchnictwem wojewody są między innymi (obecnie jest ich 15):

- komendant wojewódzki Policji

- kurator oświaty

- wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego.

Zwierzchnikiem wojewódzkiej rządowej administracji jest wojewoda, który wykonuje zadania głównie przy pomocy kierowników zespolonych służb inspekcji i straży wojewódzkich.

Administrację rządową na terenie województwa wykonują również działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb inspekcji i straży - stanowią oni jednak powiatową administrację zespoloną. Przypisana wojewodzie i staroście konstrukcja zwierzchnictwa jest istotnie zróżnicowana. Wiąże się to głównie z „pochodzeniem” tych organów. Wojewoda ma charakter rządowy, starosta zaś umocowany jest przez segment władzy lokalnej reprezentujący wspólnotę powiatową. Ponadto należy podkreślić podwójne podporządkowanie służb inspekcji i straży, zwłaszcza ich kierowników, którzy podlegają zwierzchnictwu wojewody, a jednocześnie swoim organom nadrzędnym. Podporządkowanie organom centralnym występuje w układzie pionowym, a wobec wojewody w układzie poziomym.

Zespolenie może być pełne lub niepełne, np. w przypadku działań komendanta wojewódzkiego Policji mamy do czynienia z niepełnym zespoleniem i zwierzchnictwem kompetencyjnym. Wojewoda bowiem nie ma prawa ingerować w działania komendanta wojewódzkiego Policji dotyczące wykonywania potencjalnych czynności policyjnych i wydawanych w związku z nimi decyzji administracyjnych. W tym przypadku niepełne czyli ograniczone zwierzchnictwo wojewody nad komendantem Policji sprowadza się tylko do możliwości oddziaływania wojewody na komendanta jedynie w kryteriach organizacyjnych, finansowych. Natomiast nadzór merytoryczny jest tu zastrzeżony dla organu centralnego, który z racji swego profesjonalizmu i kompetencji jest bardziej właściwy w tych sprawach aniżeli wojewoda. Tego typu ograniczone zwierzchnictwo może skutkować ograniczeniami co do realizacjo przez kierowników służb inspekcji i straży poleceń służbowych wydawanych im przez wojewodę jako ich zwierzchnika. Jeżeli bowiem polecenie służbowe wojewody będzie dotyczyć zadań merytorycznych tych jednostek, to może ono w uzasadnionych przypadkach być zmienione przez organ centralny nadzorujący merytorycznie daną wojewódzką służbę, inspekcję lub straż. Polecenie wojewody traktuje się jako tzw. „polecenie celu” nakazujące realizację określonego działania, ale bez sprecyzowania środków, sposobu i trybu realizacji polecenia należących do kompetencji samego kierownika jednostki zespolonej. Wojewódzki inspektor bądź komendant wykonuje w imieniu wojewody jako zwierzchnika administracji rządowej na terenie województwa zadnia i kompetencje wynikające ze stosownej ustawy dotyczącej zadań i kompetencji tej jednostki organizacyjnej (wojewódzkiej służby, inspekcji i straży). Z tytułu zwierzchnictwa nad administracją zespoloną wojewoda ma względem niej określone uprawnienia, które klasyfikuje się jako rodzaj zespolenia (zwierzchnictwa).

Rodzaje zespolenia:

1. zespolenie organizacyjne - zakłada połączenie organizacyjne całego aparatu administracyjnego w jednym urzędzie i pod jednym zwierzchnictwem (dwie postacie zespolenia - pełna i niepełna i przeważa postać niepełna - aparat pomocniczy służb inspekcji i straży pozostaje poza strukturą urzędu wojewódzkiego);

2. zespolenie finansowe - budżet zespolonej administracji wojewódzkiej, w tym dochody i wydatki budżetu wojewódzkiego oraz jednostek organizacyjnych zespolonych służb inspekcji i straży ujęte są w części budżetu państwa obejmującej budżet właściwego wojewody.

Główny inspektor nadzoru budowlanego - organ centralny administracji rządowej

Wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego wojewoda

Powiatowy inspektor nadzoru budowlanego starosta

3. zespolenie osobowe - uzyskiwane przez organ administracji rządowej (wojewodę) stanowczego wpływu na obsadę najważniejszych (kierowniczych) stanowisk w organach służb inspekcji i straży z pewnymi wyjątkami, a mianowicie:

- z wyjątkiem komendanta wojewódzkiego policji, który jest powoływany po zasięgnięciu opinii wojewody, natomiast komendant wojewódzki państwowej straży pożarnej jest powoływany za zgodą wojewody;

4. zespolenie kompetencyjne - zazwyczaj jest niepełne

Stopień zespolenia poszczególnych organów z wojewodą nie jest jednakowy. Nie wszystkie aspekty zespolenia występują w takim samym wymiarze i w odniesieniu do każdej służby, inspekcji i staży. W celu ich dokładnego poznania niezbędna jest analiza ustaw szczególnych dotyczących tych służb, inspekcji i straży. Wojewoda ponosi odpowiedzialność polityczno-prawną za prawidłowe i skuteczne wykonywanie zadań państwa na podległym mu terenie. Jest to odpowiedzialność za efekt działania całej administracji rządowej, a przy tym także wszystkich służb inspekcji i straży

Katalog organów tworzących wojewódzką administrację zespoloną jest zamknięty. Jakiekolwiek zmiany w tym zakresie wymagają ingerencji ustawodawcy. Tego rodzaju działania od czasu przyjęcia konstrukcji zespolenia (od 1998 r.) miały już miejsce.

Ad. 3. W Konstytucji uregulowane są dwa zasadnicze elementy konstrukcji nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego, mianowicie kryterium ingerencji nadzorczej czyli legalność oraz organy powołane do sprawowania nadzoru (przede wszystkim wojewoda). Podstawowe kompetencje nadzorcze wojewody w stosunku do samorządu terytorialnego sprowadzają się do:

1. płaszczyzny merytorycznej (tzw. nadzór merytoryczny wojewody), ale jedynie w ramach zgodności z prawem czyli rozstrzygnięć nadzorczych wojewody w odniesieniu do uchwał organów gmin, powiatów i samorządu województwa

2. płaszczyzny personalnej tj. wnioskowania do prezesa RM o odwołanie organów (wójta, burmistrza, prezydenta miasta) w razie powtarzającego się naruszania Konstytucji lub ustaw oraz wnioskowanie o ustanowienie zarządu komisarycznego w jednostkach samorządu terytorialnego w razie nie rokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy.

Ad. 4. W myśl kpa funkcjonuje domniemanie właściwości samorządowego kolegium odwoławczego (sko) do działania w charakterze organu wyższego stopnia w stosunku do np. wójta. Załatwianie spraw indywidualnych przez wojewodę działającego w charakterze organu wyższego stopnia ma miejsce tylko wyjątkowo na mocy przepisu szczególnego.

Ad. 5. Wojewoda reprezentuje Skarb Państwa w odniesieniu do mienia powierzonego mu w celu wykonywania jego zadań.

Ad. 6. Na postawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie wojewoda oraz organy administracji niezespolonej stanowią akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze województwa lub jego części. Ponadto w zakresie nieuregulowanym w ustawie wojewoda może wydawać rozporządzenia porządkowe, jeśli jest to niezbędne dla ochrony życia, zdrowia lub mienia praz zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Rozporządzenia porządkowe mogą przewidywać za naruszenie tych przepisów kary grzywny wymierzane na zasadach i w trybie określonym w prawie o wykroczeniach. W drodze rozporządzenia prezes RM określi tryb tych kontroli aktów prawa miejscowego ustanowionych przez wojewodę i organy administracji niezespolonej.

Akt prawa miejscowego

Jest to podstawowe źródło prawa powszechnie obowiązującego na obszarze działania organów, które ustanowiły akt prawa miejscowego czyli lokalnie stanowione na podstawie i w granicach ustaw, stanowione przez organy samorządu terytorialnego lub przez terenowe organy administracji rządowej, ogłoszone. Ogłoszenie na zasadach i w trybie określonym w ustawie jest warunkiem wejścia w życie.

Wojewoda jest zobowiązany do wykonywania swoich zadań przy pomocy wicewojewodów. To stanowiska wynikające bezpośrednio z ustawy i mające charakter obowiązkowy. Wicewojewodowie, dyrektor generalny urzędu, dyrektorzy wydziałów, kierownicy zespolonych służb inspekcji i straży wojewódzkich. Specjalny status ma I wicewojewoda, którego kompetencje zgodnie z ustawą w ramach zastępstwa mają zakres taki sam, jak zakres wszystkich kompetencji wojewody, jeżeli wojewoda nie pełni swoich obowiązków służbowych. Przy zaistnieniu takiej wyjątkowej sytuacji I wicewojewoda staje się samodzielnym organem administracji publicznej o własnych kompetencjach.

Urząd wojewódzki

Aparat pomocniczy wojewody jest zorganizowany w urzędzie wojewódzkim, na którego czele stoi dyrektor generalny. Pozycja, zadania i kompetencje dyrektora generalnego urzędu wojewódzkiego są określone w ustawach oraz w statucie urzędu i regulaminie organizacyjnym. Dyrektor generalny urzędu podlega kierownikowi urzędu czyli wojewodzie. W celu realizacji swoich zadań może wydawać zarządzenia.

Kolegium doradcze przy wojewodzie

Jest to obligatoryjny zespół doradczy wojewody. Oprócz obligatoryjnego kolegium doradczego wojewoda może tworzyć inne zespoły doradcze, których rolą jest współdziałanie poprzez ustalenia i opinie w wykonywaniu zadań nałożonych na wojewodę. Podstawy prawne do powołania innych zespołów są przewidziane w ustawach szczególnych, np. wojewódzki zespół reagowania kryzysowego.

ADMINISTRACJA ZESPOLONA

Do wojewódzkiej administracji zespolonej należą:

- wojewoda sprawujący zwierzchnictwo nad administracją zespoloną, a obok niego:

- służby, inspekcje i straże (nie tylko wojewódzkie, ale i powiatowe).

powiatowych służb inspekcji i straży - stanowią oni jednak powiatową administrację zespoloną. Administrację rządową na terenie województwa wykonują również działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb inspekcji i straży - stanowią oni jednak powiatową administrację zespoloną.

Z Ustawy o administracji rządowej w województwie oraz z przepisów szczegółowych wynika, że służby, inspekcje i straże są to jednostki organizacyjne wyodrębnione według kryterium przedmiotowego, tzn. zajmujące się poszczególnymi działami administracji publicznej w województwie. Ustawodawca odróżnia służby, inspekcje i straże od kierowników tych jednostek, które mają status jednoosobowych organów administracji publicznej i obok wojewodów mogą również wydawać indywidualne akty administracyjne.

Administracja zespolona (nie trzeba się uczyć wszystkiego na pamięć):

1. Wojewoda

2. Komitet Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej

3. Komitet Wojewódzki Policji

4. Kurator Oświaty

5. Państwowa Straż Rybacka

6. Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny

7. Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej

8. Wojewódzki Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

9. Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego

10. Wojewódzki Inspektor Nadzoru Geodezyjnego i Kartograficznego

11. Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa

12. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska

13. Wojewódzki Inspektor Transportu Drogowego

14. Wojewódzki Konserwator Przyrody

15. Wojewódzki Konserwator Zabytków

16. Wojewódzki Lekarz Weterynarii

Zespolenie to scalenie, połączenie, a punktu widzenia administracji zespolenie oznacza połączenie administracji specjalnych z wojewodą w aspekcie np. organizacyjnym, personalnym, kompetencyjnym. Połączenie z wojewodą zakłada także przyjęcie podstawowego założenia, że administracja specjalna zespolona jako całość ma jeden urząd i jednego „szefa”, do którego należy obsada personalna stanowisk kierowniczych w tej administracji, a także odpowiedzialność za działania tej organizacji. Przejawem np. zespolenia organizacyjnego jest włączenie w statut Urzędu Wojewódzkiego nazw stanowisk kierowniczych zespolonych służb inspekcji i straży oraz nazw komend inspektoratów i innych jednostek pomocniczych stanowiących aparat pomocniczy kierowników wojewódzkich służb inspekcji i straży w taki sposób, że w tym akcie cała administracja zespolona jawi się jako jedna „firma”. Pozycja służb inspekcji i straży jest złożona. Z jednej strony należy do wojewódzkiej administracji zespolonej podlegając w tym zakresie zwierzchnictwu wojewody, z drugiej jednak strony w sensie operacyjnym działają w ogólnokrajowych systemach zarządzania kierowanych ze szczebla centralnego.

Statut Urzędu Wojewódzkiego

Określa organizację zespoloną administracji rządowej w województwie. Jest nadawany przez wojewodę, podlega zatwierdzeniu przez prezesa RM i jest ogłaszany w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym. Statut ten określa w szczególności:

1. nazwę i siedzibę Urzędu

2. nazwy stanowisk dyrektorów i wydziałów

3. nazwy wydziałów i innych komórek organizacyjnych Urzędu

4. zakresy działania wydziałów i innych komórek organizacyjnych

5. nazwy stanowisk kierowników zespolonych służb inspekcji i straży wojewódzkich

6. nazwy komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb inspekcji i straży wojewódzkich

7. zakresy działania komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych

8. nazwy, siedziby i zakresy działania delegatur

9. skład kolegium wojewody i tryb jego pracy

10. inne sprawy istotne dla organizacji i funkcjonowania urzędu

Regulamin Urzędu Wojewódzkiego

Jest ustalany przez wojewodę w drodze zarządzenia. Określa szczegółową organizację i tryb pracy Urzędu Wojewódzkiego. Częścią tego regulaminu są regulaminy komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych ustalone przez kierowników tych jednostek i zatwierdzone przez wojewodę. W przypadku niezatwierdzenia tych regulaminów kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich mogą wystąpić do właściwego ministra o wszczęcie przez niego sporu z wojewodą. Regulamin Urzędu Wojewódzkiego udostępnia się do powszechnego wglądu.

Instrukcja kancelaryjna

Zasady i tryb wykonywania czynności kancelaryjnych przez organy administracji zespolonej w celu zapewnienia jednolitego sposobu tworzenia, ewidencjonowania i przechowywania dokumentów oraz ochrony ich przed uszkodzeniem, zniszczeniem lub utratą określone są w rozporządzeniu w sprawie instrukcji kancelaryjnej. Wszyscy pracownicy są zobowiązani do przestrzegania zasad wykonywania czynności kancelaryjnych określonych w rozporządzeniu.

Delegatury Urzędu Wojewódzkiego

Są w liczbie od 1 do 5 w województwie. Delegatura to aparat pomocniczy wojewody zorganizowany poza jego siedzibą. Wojewoda może tworzyć dwa rodzaje delegatur:

1. delegatury Urzędu Wojewódzkiego

2. delegatury komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb inspekcji i straży wojewódzkich.

Kompetencja wojewody w zakresie tworzenia delegatur jest wyrazem jego zwierzchnictwa wobec administracji zespolonej w województwie. Wyłączne prawo wojewody do tworzenia delegatur Urzędu Wojewódzkiego podkreśla jego pozycję jako kierownika tego Urzędu. Natomiast w odniesieniu do delegatur komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych ta kompetencja jest traktowana jako przejaw zespolenia organizacyjnego.

Cel tworzenia delegatur

To usprawnienie działania wojewódzkich organów zespolonej administracji rządowej. Obecne województwa mają duży zasięg terytorialny (16 województw), a zapewnienie sprawnego działania Urzędu (w ty, dostęp obywateli do Urzędu) mogłoby być trudne. Dopuszczalność tworzenia delegatur, brak szczegółowych wytycznych co do ich liczby i wielkości należy oceniać pozytywnie. Wojewoda statucie Urzędu W. określa nazwy, siedziby i zakres działania delegatur. Zmiany w tym zakresie wymagają zmiany statutu Urzędu W.

WOJEWÓDZKA ADMINISTRACJA NIEZESPOLONA

Poza administracją zespoloną w skład rządowej administracji terenowej. Są to wyodrębnione organizacyjnie, niezespolone z wojewodą, terenowe administracje specjalne podległe bezpośrednio ministrom lub centralnym organom administracji rządowej takie jak:

1. urzędy celne

2. straż graniczna.

Brak zespolenia tej kategorii organów oznacza, że wojewoda nie sprawuje wobec nich zwierzchnictwa, a jego wpływ na ich działania jest ograniczony. Jednak wojewoda ma prawo do składania wniosku lub wyrażania zgody na powołanie lub odwołanie organów administracji niezespolonej. Spory z powodu nieuwzględnienia wniosku wojewody lub nie uzyskania jego zgody rozstrzyga prezes RM. Ponadto wojewoda ma pewne kompetencje kontrolne i koordynacyjne wobec organów niezespolonych. Organy administracji niezepolonej działające na obszarze województwa są zobowiązane do:

1. uzgadniania z wojewodą aktów prawa miejscowego stanowionych przez te organy na podstawie odrębnych ustaw

2. zapewnienia zgodności swoich działań z poleceniami wojewody w zakresie wykonywania funkcji przedstawiciela RM

3. składania wojewodzie rocznych informacji

4. a na żądanie wojewody także bieżących wyjaśnień o swej działalności na obszarze województwa.

Ustawa o administracji rządowej w województwie zawiera załącznik ze spisem organów administracji niezespolonej (nie na pamięć):

1. dowódcy okręgów wojskowych

2. szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień

3. dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej

4. dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych

5. dyrektorzy obwodowych urzędów miar

6. dyrektorzy okręgowych urzędów probierczych (chodzi o metale szlachetne)

7. naczelnicy obwodowych urzędów probierczych

8. dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej

9. regionalni dyrektorzy ochrony środowiska

10. dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych

11. dyrektorzy urzędów morskich

12. dyrektorzy urzędów statystycznych

13. dyrektorzy żeglugi śródlądowej

14. komendanci oddziałów straży granicznej

15. komendanci placówek i dywizjonów straży granicznej

16. okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego

17. państwowi inspektorzy sanitarni

18. powiatowi oraz graniczni lekarze weterynarii.

Wiele z tych organów to organy nadzorcze i kontrolne. Zakres działania niektórych z nich nie pokrywa się z zasadniczym podziałem terytorialnym (dotyczy ich podział specjalny).

Rodzaje podziałów terytorialnych

1. zasadniczy

2. pomocniczy

3. podziały specjalne

Ad. 1. Podział zasadniczy

tworzony ze względu na potrzebę wykonywania na danym terenie zadań publicznych o podstawowym znaczeniu dla państwa. Podział terytorialny zasadniczy (administracyjny) państwa polskiego zreformowano na mocy Ustawy z 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu trójstopniowego zasadniczego podziału państwa. Jednostkami zasadniczego podziału terytorialnego są:

1. gminy

2. powiaty

3. województwa

Zasady kształtowanie zasadniczego podziału terytorialnego państwa muszą uwzględniać dwa elementy:

- więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe

- zapewnienie zdolności wykonywania zadań publicznych

Zachodzi wyraźny związek pomiędzy decentralizacją a podziałem terytorialnym, o czym świadczy treść art. 16 ustęp 1 Konstytucji, że „ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową”.

Gmina - gmina i powiat to wspólnoty samorządowe lokalne, a województwo to wspólnota regionalna. Tworzenie, łączenie, podział i znoszenie gmin, ustalanie ich nazw i granic oraz siedzib władz następuje w drodze rozporządzenia RM po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. Przy tworzeniu, łączeniu, podziale, znoszeniu gmin oraz ustalaniu ich granic należy dążyć do tego, aby gmina obejmowała obszar możliwie jednorodny ze względu na układ zasadniczy i przestrzenny oraz więzi społeczne i gospodarcze, zapewniając zdolność wykonywania zadań publicznych.

Powiat - jako jednostka zasadniczego podziału terytorialnego obejmuje całe obszary graniczących ze sobą gmin albo cały obszar miasta na prawach powiatu. Jest tworzony, łączony, dzielony i znoszony również w drodze rozporządzenia RM. Przy wydawaniu takiego rozporządzenia Rada Ministrów kieruje się identycznymi kryteriami jak w przypadku gmin.

Województwo - jest tworzone i znoszone w drodze ustawy. Jest ich 16.

Ad. 2. Podział pomocniczy

Uzupełnia podział zasadniczy. Jest tworzony dla organów o charakterze pomocniczym wobec organów o znaczeniu podstawowym. To podział na dzielnice w gminach miejskich, sołectwa - w gminach wiejskich. Podział pomocniczy nie jest obligatoryjny. Jego wprowadzenie zależy od danej gminy (uchwała rady gminy). Podział ten ma znaczenie z punktu widzenia skuteczności i racjonalności wykonywania zadań

Ad. 3. Podziały specjalne

Dotyczą administracji niezespolonej. Wyodrębnione są ze względu na szczególne zadania państwa, których specyfika wymaga np. nietypowych warunków terenowych (np. obszary garnizonów wojskowych, obszary podległe urzędom morskim). Podział specjalny obejmuje te podziały, które nie pokrywają się z zasadniczym i pomocniczym podziałem terytorialnym państwa, a które dokonywane są na podstawie odrębnych ustaw. Nie dla wszystkich organów administracji niezespolonej konieczne jest tworzenie podziału specjalnego.

Podmioty administracji publicznej

administracja rządowa administracja zdecentralizowana upoważnione podmioty prawa prywatnego

administracja centralna samorząd terytorialny samorząd specjalny zakłady publiczne fundacje prawa publicznego

rządowa administracja terenowa

zespolona niezespolona

samorząd wojewódzki samorząd zawodowy szkoły

samorząd powiatowy samorząd gospodarczy przedszkola

samorząd gminny

Korporacje prawa publicznego

Podmiot administracji publicznej wyposażony we władztwo administracyjne ukonstytuowany wg zasady członkowstwa i istniejący niezależnie od liczby i zmiany członków. Istotą korporacji jest więc udział w niej pewnej grupy osób, które je stanowią. Podstawową formą korporacji jest samorząd terytorialny, któremu państwo przekazuje znaczną część swojej funkcji administracyjnej, a jednocześnie wyposaża go w osobowość prawną, w tym w osobowość prawną w dziedzinie prawa publicznego. Pozostałe kategorie samorządu publicznego nazywa się samorządami specjalnymi, ponieważ w ich skład nie wchodzą już wszyscy, ale grupy osób wyodrębnione na podstawie szczególnego kryterium, np. samorząd zawodowy jednoczący grupy społeczne wykonujące ten sam zawód, np. samorząd zawodowy adwokatów, radców prawnych, notariuszy, lekarzy. Celem tworzenia tego rodzaju samorządu jest potrzeba sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem tych zawodów przez jego członków w granicach interesu publicznego. Szczegółowy zakres kompetencji samorządu zawodowego powinny określać ustawy.

Zadania samorządu zawodowego:

1. współdziałanie z organami władzy i administracji rządowej i samorządowej oraz z innymi instytucjami i organizacjami społecznymi w sprawach związanych z wykonaniem danego zawodu;

2. opiniowanie i występowanie z inicjatywami w zakresie aktów prawnych dotyczących tego zwodu, prowadzenie szkoleń;

3. ustalanie zasad etyki danego zawodu;

4. decydowanie o nabywaniu i pozbawianiu uprawnień członków korporacji.

Inna forma samorządu specjalnego to samorząd gospodarczy. Jednostkami organizacyjnymi są tu izby gospodarcze zorganizowane na podstawie kryterium regionalnego. Są to organizacje dobrowolne, reprezentujące interesy gospodarcze zrzeszonych podmiotów w zakresie ich działalności wytwórczej, handlowej, budowlanej lub usługowej w szczególności wobec organów państwowych. Szczególnym ich zadaniem jest kształtowanie i upowszechnianie zasad etyki w działalności gospodarczej.

Zakład administracyjny

Zadania z zakresu administracji publicznej wykonywane są również przez specyficzną i bardzo zorganizowaną grupę podmiotów, którą określa się mianem zakładów administracyjnych lub zakładów publicznych. Pojęcie zakładu administracyjnego nie jest jednoznaczne i występuje w wielu kontekstach znaczeniowych.

Definicje (nie uczyć się na pamięć!):

1. W znaczeniu potocznym - zazwyczaj utożsamiamy z przedsiębiorstwem, spółką lub miejscem pracy

2. W rozumieniu ekonomicznym - jednostka gospodarcza wyodrębniona pod względem techniczno-organizacyjnym z całości gospodarki uwspółcześnionej, ale nie stanowią jeszcze przedsiębiorstwa, spółki

3. W rozumieniu prawa pracy - zakład pracy oznacza każdą jednostkę organizacyjną zatrudniającą pracowników

4. W rozumieniu prawa finansowego - zakład budżetowy

5. W rozumieniu prawa cywilnego - zakład to wyodrębniona organizacyjnie i materialnie część przedsiębiorstwa, spółki, która nie ma osobowości prawnej i pozostaje na rozrachunku wewnętrznym z macierzystą jednostką organizacyjną

6. W prawie administracyjnym - zakładem administracyjnym jest jednostka organizacyjna powołana do świadczenia usług materialnych na podstawie nawiązanego z użytkownikiem stosunku administracyjnoprawnego charakteryzującego się podporządkowaniem użytkowników poleceniom kierownika zakładu. Występuje tu nadrzędność organu zakładu nad użytkownikiem określana jako władztwo zakładowe (szkoły, przedszkola, muzea). Istotę władztwa zakładowego stanowi zakres upoważnień dla organów zakładu do jednostronnego kształtowania stosunków prawnych z użytkownikami zakładu, a także z osobami, które znalazły się na terenie jego działania w innym charakterze, np. jako osoby odwiedzające chorych w szpitalu. Nie ma jednej ustawy, która dotyczyłaby wszystkich zakładów administracyjnych. Zakłady te są tworzone na podstawie konkretnych ustaw dotyczących danej jednostki, chociaż wykazują wiele cech wspólnych charakteryzujących zakład. Zakład publiczny od korporacji różni to, że nie jest on prowadzony przez członków, a może mieć tylko użytkowników.

Jakie są te zakłady administracyjne?:

1. W dziedzinie oświaty - szkoły

2. W dziedzinie kultury - biblioteki publiczne

3. W dziedzinie wychowania - przedszkola samorządowe

4. W dziedzinie reedukacji - więzienia, domy poprawcze, izby wytrzeźwień

5. W dziedzinie ochrony zdrowia - szpitale, kliniki

6. W dziedzinie opieki społecznej - domy dziecka, domy opieki dla ludzi starszych

Cechy tych zakładów:

1. Zakłady administracyjne powołane są do świadczenia usług niematerialnych w dziedzinie oświaty, kultury, nauki, wychowania, reedukacji, ochrony zdrowia, opieki społecznej.

2. Powołanie zakładów administracyjnych leży w sferze społecznych zadań każdego współczesnego państwa. W związku z tym motywacje ekonomiczne powinny być tu drugorzędne.

3. Tworzone są przez różne organy administracji publicznej na podstawie wielu ustaw.

4. Korzystanie z zakładów jest ograniczone. Mogą z nich korzystać tylko użytkownicy danego zakładu, np. na lekcjach w szkole może być obecny jedynie uczeń danej szkoły, klasy. Dostępność tych zakładów może być też w pewien sposób ograniczona, np. dostępność kliniki rządowej.

5. Korzystanie z zakładów może być dobrowolne lub przymusowe (zakład karny).

6. Między organami zakładu a użytkownikiem nawiązuje się więź z mocy prawa (np. szkoła podstawowa - obowiązek nauki) albo na mocy decyzji administracyjnej (szkoła wyższa).

7. Między korzystającym a organami zakładu wytwarza się z mocy prawa lub decyzji o przyjęciu stosunek władztwa zakładowego, którego treść stanowi z jednej strony możliwość jednostronnego ustalenia pozycji prawnej i faktycznej użytkownika, z drugiej zaś strony obowiązek użytkownika dotyczący poddania się dyspozycjom organów zakładu. Podstawa prawna dla władztwa zakładowego obejmuje akty normatywne typu statutów, regulaminów, zarządzeń, zgodne co do treści z ogólnie obowiązującym prawem, ale skierowane do ograniczonego kręgu adresatów. Zagwarantowanie wykonania aktów prawnych organów zakładu jest dwojakie:

- w sytuacji korzystania dobrowolnego głównym środkiem jest usunięcie z grona użytkowników;

- w sytuacji korzystania przymusowego istnieje możliwość użycia ośrodków przymusu państwowego (najczęściej przez organy zakładu).

Podległością organom zakładu objęte są, oprócz użytkowników, osoby nie będące użytkownikami, a przebywające na terenie zakładu.

8. Nie mają osobowości prawnej (oprócz szkół wyższych - gdy je zaliczymy do zakładów administracyjnych).

9. Działalność zakładu jest objęta w sferze finansowania budżetem centralnym lub budżetem samorządowym w zależności od tego, czy organami zwierzchnimi zakładu są organy administracji rządowej czy organy samorządu terytorialnego.

Do zadań administracji publicznej należy organizowanie, zaspokajanie potrzeb społeczeństwa w sferze oświaty, szkolnictwa wyższego, opieki zdrowotnej, opieki społecznej. Do realizacji tych zadań organy administracji nie są przystosowane, stąd muszą powoływać różnego rodzaju jednostki organizacyjne dysponujące odpowiednim majątkiem, bazą techniczną, przygotowaniem kadrowym. Podstawową jednostką organizacyjną realizującą zadania administracji świadczącej jest właśnie zakład administracyjny (zakład publiczny, zakład użyteczności publicznej.

Podział zakładów ze względu na rodzaj korzystania:

1. Zakłady otwarte (np. muzea)

2. Zakłady o ograniczonym kręgu użytkowników (dostępne dla osób spełniających określone wymogi, np. szkoły średnie, wyższe i szpitale)

3. Zakłady zamknięte (korzystanie z nich jest dla określonych osób obowiązkowe - np. zakłady karne).

Definicja zakładu w prawie administracyjnym:

To względnie samodzielna jednostka organizacyjna wyposażona w niezbędne, trwale wyodrębnione środki rzeczowe, osobowe korzystająca z władztwa zakładowego, której podstawowym celem jest świadczenie zadań publicznych o szczególnym znaczeniu społecznym.

Fundacje prawa publicznego

Są formami organizacyjnymi podobnymi do zakładów publicznych, przy czym podstawowa różnica między nimi a zakładem publicznym polega na tym, że w przypadku zakładu publicznego jego cel, organizacja i samo istnienie zależą od decyzji podmiotu tworzącego zakład (może on zakład przekształcić lub zlikwidować). Cel jest ustanawiany na stałe w akcie o ustanowieniu fundacji przez fundatora.

Fundacje prawa publicznego, które zostały utworzone ustawą lub umową międzynarodową:

1. Fundacja Zakład Narodowy imienia Ossolińskich

2. Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej

3. Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie.

Do fundacji prawa publicznego należy też zaliczyć fundacje tworzone przez ministrów, np. Fundacja Na Rzecz Nauki Polskiej, lub utworzone przez organy samorządowe.

Inne podmioty wykonujące zadania administracji publicznej

Wchodzą tu też inne podmioty, nie wchodzące w skład aparatu administracyjnego, w szczególności są to organizacje społeczne. Zlecenie funkcji z zakresu administracji publicznej organizacjom społecznym może nastąpić tylko w drodze ustawy na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego.

Cechy organizacji społecznych:

1. odrębność od struktur państwa

2. samodzielność organizacyjna

3. trwałość celów i struktur

4. dobrowolność uczestnictwa

Są to stowarzyszenia, zrzeszenia, związki zawodowe, spółdzielnie.

Pośród wielu możliwości decentralizowania administracji publicznej i wymaganego przez zasadę pomocniczości maksymalnego zbliżania tej administracji do obywatela formą najdalej idącą jest prywatyzacja zadań publicznych.

Samorząd terytorialny

Podstawową cechą struktury samorządu terytorialnego jest to, że jego jednostki (gmina, powiat, województwo) są całkowicie niezależne od siebie, chociaż zostały rozmieszczone na trzech piętrach podziału terytorialnego. Nie oznacza to jednak jakiejkolwiek hierarchii między nimi. Organy samorządu województwa nie stanowią wobec powiatu i gminy organów nadzoru lub kontroli oraz nie są organami wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym. Powiat nie ma żadnych kompetencji władczych wobec gmin. Jednostki każdego z wymienionych szczebli podlegają osobno nadzorowi organów administracji rządowej, a także dla każdej z nich z osobna organem odwoławczym jest samorządowe kolegium odwoławcze (sko).

Samorząd

Samorząd jest formą administracji zdecentralizowanej. Może występować jako:

1. samorząd terytorialny

2. samorząd gospodarczy

3. samorząd zawodowy.

Podstawą wyodrębniania tych samorządów są więzi łączące grupy społeczne (odpowiednio w przypadku np. samorządu terytorialnego więzi społeczne, gospodarcze, kulturowe). Samorząd terytorialny jest określany mianem samorządu powszechnego, podczas gdy pozostałe kategorie samorządu są zaliczane do samorządu specjalnego. Ustrój samorządu terytorialnego w Polsce w latach 1990-1998 opierał się na ogólnych postanowieniach konstytucyjnych - od Małej Konstytucji , tj. Ustawy z dnia 17.10.1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą oraz o samorządzie terytorialnym po Konstytucję RP z dnia 02.04.1997 r., a także opierał się na Ustawie ustrojowej z dnia 08.03.1990 r. o samorządzie terytorialnym (obecnie jest to Ustawa o samorządzie gminnym). Art. 164 Konstytucji - podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Inne jednostki samorządu lokalnego i regionalnego określi ustawa. Podstawy ustrojowe kolejnych stopni, których utworzenie przewidziane zostało w Konstytucji z 1997 r. określiły odrębne ustawy ustrojowe: Ustawa z dnia 05.06.1998 r. o samorządzie powiatowym oraz Ustawa z dnia 05.06.1998 r. (również) o samorządzie wojewódzkim. Oznaczało to również konieczność zmiany nazwy Ustawy o samorządzie terytorialnym, która przestała już być jedyną ustawą ustrojową dotyczącą samorządu terytorialnego na Ustawę o samorządzie gminnym z dnia 08.03.1990 r. Reforma administracji publicznej w 1998 r. oznaczała powstanie samorządu na szczeblu powiatowym i wojewódzkim. W 1990 r. samorząd terytorialny został reaktywowany na szczeblu gminy.

Zasady funkcjonowania samorządu terytorialnego:

1. zasada pomocniczości - zasada podziału władzy od dołu do góry - nie należy powierzać jednostce większej tego, co może zrobić równie wydajnie jednostka mniejsza

2. zasada samodzielności - może być rozpatrywana w kilku aspektach:

1. wyodrębnienia prawnego

2. przyznania samodzielności wykonywania zadań określonych ustawowo

3. samodzielności finansowej

4. możliwości kształtowania ustroju wewnętrznego (statut)

3. zasada decentralizacji - samorząd terytorialny ma ustawowo wyodrębnione zadania i kompetencje.

Gmina

Podstawową jednostką terytorialną jest gmina. Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. Gmina to wspólnota samorządowa na odpowiednim terytorium. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, posiada osobowość prawną, a samodzielność gminy podlega ochronie sądowej. Ustawodawca, określając zakres działania gminy, posłużył się klauzulą generalną polegającą na domniemaniu właściwości gminy we wszystkich sprawach publicznych o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżonych ustawami na rzecz innych podmiotów. To właśnie na rzecz gminy ustanowiono domniemanie zadań i kompetencji w systemie samorządu terytorialnego. Na jej wzór określono organizację innych jednostek samorządu terytorialnego - powiatu i województwa samorządowego. O ustroju gminy stanowi jej statut. Projekt statutu gminy powyżej 300 tys. mieszkańców podlega uzgodnieniu z prezesem RM na wniosek ministra właściwego ds. administracji publicznej. W sprawach spornych rozstrzyga Rada Ministrów. Statut musi być zgodny z aktami wyższego rzędu i podlega ogłoszeniu w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym. Uchwalenie statutu to wyłączna właściwość rady gminy. Statut określa organizację wewnętrzną oraz tryb organów gminy.

Organy gminy to:

1. organ stanowiący i kontrolny - rada gminy (rada miejska - jeśli siedziba rady gminy znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy)

2. organ wykonawczy - wójt, burmistrz, prezydent miasta.

Gmina jest prawnie zorganizowanym terytorialnym związkiem osób określonym w ustawie jako wspólnota samorządowa. Wspólnota mieszkańców stanowiących gminę ma charakter przymusowy i gmina nie może na mocy własnego aktu dokonać samorozwiązania. Przynależność do wspólnoty samorządowej powstaje z mocy samego prawa przez sam fakt zamieszkiwania, zameldowania, niezależnie od wykazywanej aktywności i zaangażowania w sprawy lokalne. Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym poprzez wybory i referendum lub za pośrednictwem organów gminy. Odpowiednie rozstrzygnięcia dotyczące tworzenia, łączenia, znoszenia i ustalania granic gmin podejmowane przez RM w formie rozporządzenia uzależnione są jedynie od przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami gminy. Z prawnego punktu widzenia ich wola nie ma charakteru decydującego i istocie zmian organizacyjnych. Należy dążyć do tego, aby gmina obejmowała obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny oraz więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych.

Władze a organy

Pojęcie „władza” jest szersze i zawiera w sobie samych członków wspólnoty samorządowej (mieszkańców) a ponadto jej organy (art. 11 Ustawy o samorządzie gminnym). Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory, referendum lub za pośrednictwem organów gminy). Ustawa na pierwszym miejscu wymienia formę demokracji bezpośredniej (podejmowanie rozstrzygnięć w głosowaniu powszechnym poprzez wybory i referendum) a jako drugą formę - demokracji pośredniej przedstawicielskiej.

W wyniku reformy administracji publicznej w styczniu 1999 r. powstały (oprócz gmin) inne jednostki samorządu terytorialnego - powiaty i województwa. Dokonano wówczas podziału miast na dwie kategorie:

1. mające jednocześnie status powiatów, czyli tzw. powiaty grodzkie (miasta na prawach powiatu)

2. miasta, które nie mają charakteru powiatów grodzkich, które włączono w skład powiatów ziemskich (np. Puławy - tzw. miasto prezydenckie; jest tam gmina miejsko wiejska i powiat ziemski).

Rodzaje gmin i różnicowanie ich ustroju

Polskie gminy charakteryzują się bardzo dużymi różnicami w stanie kapitału ludzkiego i potencjału terytorialnego.

1. Gmina wiejska:

Najczęściej występujący rodzaj gmin w Polsce. Poprzez gminę wiejską należy rozumieć gminę o niewielkim terytorium i liczbie mieszkańców. Są tu specyficzne problemy - zazwyczaj związane ze strukturą zatrudnienia, głównie w rolnictwie. W gminach wiejskich zachowana została ciągłość wspólnych praw majątkowych mieszkańców wsi do pewnych nieruchomości i urządzeń (np. wspólne pastwiska). Wszystkie przysługujące dotąd mieszkańcom wsi (do 1990 r.) prawa własności, użytkowania lub inne prawa rzeczowe i majątkowe pozostały nienaruszone po wejściu w życie Ustawy o samorządzie terytorialnym. Rada gminy nie może uszczuplić dotychczasowych praw wspólnot wiejskich do korzystania z mienia gminnego bez zgody zebrania wiejskiego.

Jednostki pomocnicze w gminach wiejskich to sołectwa, natomiast organ uchwałodawczy sołectwa to zebranie wiejskie. Specyfika ustroju gmin wiejskich przejawia się w nazwie organu wykonawczego (wójt) i liczebności rady gminy ustalonej zgodnie z treścią art. 17 Ustawy o samorządzie gminnym z zależności od liczby mieszkańców (maksymalnie 45).

2. Gmina miejska:

O gminie typu miejskiego można mówić wówczas, gdy siedziba rady gminy znajduje się w mieście położonym na terytorium gminy. Rada gminy nosi wówczas nazwę rady miejskiej, a organem wykonawczym jest takiej gminy jest burmistrz. Należy rozróżnić przynajmniej 2 podstawowe typy gmin miejskich:

a) gminy, których siedziba władz położona jest w niewielkiej miejscowości korzystającej z praw miejskich

b) gmina miejska może być również gminą obejmującą wyłącznie obszar dużej miejscowości posiadającej prawa miejskie, tzn. cała gmina jest miastem (miasta średniej wielkości - Puławy).

Specyfika zadań gmin miejskich pierwszego typu bardzo często jest zbliżona do specyfiki gmin wiejskich, natomiast w przypadku gmin drugiego typu chodzi już o problemy typowe dla terenów wysoko zurbanizowanych. Obydwa opisane typy gmin miejskich łączy ta wspólna cecha, iż wykonują wyłącznie zadania gmin w odróżnieniu od kolejnego - trzeciego - typu gminy miejskiej, tj. miasto na prawach powiatu, np. Lublin, tzw. miasto grodzkie.

1. miasto na prawach powiatu - prawa powiatu przysługują miastom, które w dniu 31.12.1998 r. liczyły więcej niż 100 tys. mieszkańców, a także miastom, które z tym dniem przestały być siedzibami wojewodów, chyba że na wniosek właściwej rady miejskiej odstąpiono od nadania miastu praw powiatu oraz tym, którym nadano status miasta na prawach powiatu przy dokonywaniu pierwszego podziału administracyjnego kraju na powiaty (1998).

Z punktu widzenia prawa ustrojowego miasto na prawach powiatu jest gminą (np. Lublin), w której organy noszą nazwę rady miasta i prezydenta miasta. W ślad za liczebnością gminy odpowiednio jest większa liczebność radnych - organu stanowiącego, inna odrębność ustrojowa bardzo dużego miasta na prawach powiatu (powyżej 300 tys. mieszkańców). Jest tu obowiązek uzgadniania projektu statutu gminy z prezesem RM na wniosek ministra właściwego ds. administracji publicznej. Gmina tego typu, oprócz zadań wykonywanych zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym wykonuje również zadania powiatu wyliczone w Ustawie o samorządzie powiatowym. Specyfika zadań omawianej gminy wiąże się z problemami dużych aglomeracji miejskich i jest bardzo podobna do specyfiki gmin miejskich drugiego podtypu (średnie miasta).

Miasto stołeczne Warszawa

Zadania o szczególnym charakterze wykonuje miasto stołeczne Warszawa będące, zgodnie z przepisami Ustawy o ustroju miasta stołecznego Warszawy z dnia 15.03.2002 r., gminą. Przepisy tej Ustawy mają charakter przepisów szczególnych wobec przepisów Ustawy o samorządzie gminnym (w 2002 r. zlikwidowano gminy warszawskie i powstały w ich miejsce dzielnice). Najistotniejszą odrębnością ustrojową Warszawy jest to, że w gminie tej utworzenie jednostek pomocniczych, czyli dzielnic, jest obowiązkowe. Ustawodawca nie pozostawił również radzie miasta stołecznego Warszawy swobody w kształtowaniu liczby i granic dzielnic, ale postanowił o utworzeniu enumeratywnie utworzonych dzielnic (byłe gminy warszawskie). Organem stanowiącym i kontrolnym dzielnicy jest (w przypadku dzielnic warszawskich) rada dzielnicy, która wybiera zarząd dzielnicy w składzie:

1. burmistrz dzielnicy

2. jego zastępca

3. pozostali członkowie - jeśli statut dzielnicy tak stanowi.

Tak jak wszystkie jednostki pomocnicze, dzielnice w Warszawie mają charakter prawnie niesamodzielnych, tj. nie posiadających własnej odrębnej podmiotowości publiczno-prawnej, odrębnej osobowości prawnej.

Gminy o szczególnych warunkach naturalnych

Niektóre polskie gminy mają szczególne warunki klimatyczne, topograficzne. Do nazwy gminy (miejscowości), w której granicach znajduje się obszar uzdrowiska, może zostać dodany odpowiednio wyraz „Zdrój”, jeśli podstawą leczenia są tam wody lecznicze, lub wyraz „Cieplice”, bądź „Uzdrowisko termalne”, jeśli podstawą lecznictwa są wody termalne. Są tam też opłaty klimatyczne.

Powiaty

Powiaty są drugim rodzajem jednostek samorządu lokalnego w Polsce. Rozróżniamy:

1. powiaty ziemskie

2. powiaty grodzkie

W Ustawie o samorządzie powiatowym ustawodawca wskazał, że ustrój powiatów grodzkich jest kształtowany zgonie z Ustawą o samorządzie gminnym. Terytorium powiatu ziemskiego (albo wiejskiego) otacza terytorium miasta na prawach powiatu zwanego potocznie powiatem grodzkim.

Województwo samorządowe

Województwa to jedyny rodzaj samorządu regionalnego w Polsce. Polskie województwa nie legitymują się żadnymi cechami właściwymi dla regionów autonomicznych, nie korzystają z atrybutów autonomii.

Atrybuty gmin

Jednostka samorządu terytorialnego musi posiadać:

1. osobowość cywilnoprawną i publicznoprawną

2. ludność - do wspólnoty samorządowej przynależymy z mocy prawa przez sam fakt zamieszkiwania i zameldowania

3. terytorium - zgodnie z zasadniczym podziałem terytorialnym państwa

4. ustrój - każdy samorząd ma statut i regulamin organizacyjny i te dwa elementy determinują ustrój i organizację.

Samorząd nie wpisuje się do rejestru, ale jego osobowość prawna wynika z ustaw.

Klasyfikacja organów jednostek samorządu terytorialnego (!)

Organami gminy są:

1. rada gminy - organ stanowiący i kontrolny

2. wójt (burmistrz, prezydent miasta) - organ wykonawczy (od 2002 r.)

Organami powiatu są:

1. rada powiatu - organ stanowiący i kontrolny

2. zarząd powiatu na czele ze starostą - organ wykonawczy

Organami województwa samorządowego są:

1. sejmik województwa - organ stanowiący i kontrolny

2. zarząd województwa na czele z marszałkiem - organ wykonawczy.

Zarówno organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego pozostają w systemie władzy wykonawczej i sprawują administrację publiczną. „Uchwałodawstwo” rady nie jest ustawodawstwem, chociaż w pewnym zakresie organy stanowiące i kontrolne stanowią przepisy powszechnie obowiązujące (chodzi o prawa lokalne). Tylko wymienione wcześniej organy są organami jednostki samorządu terytorialnego. Nie można nazwać organem powiatu starosty, a organem województwa samorządowego - marszałka tego województwa, choć są to organy administracji publicznej wykonujące kompetencje zewnętrzne, podpisujące decyzje administracyjne.

Władze a organy

Organy są władzami gminy (lub inne jednostki samorządu terytorialnego - powiatu, województwa samorządowego), ale w literaturze zalicza się do władz również mieszkańców, którzy mają kompetencje stanowiące poprzez wybory i referendum. Pojęcie „władza” jest szersze i zawiera w sobie samych członków wspólnoty samorządowej (mieszkańców), a ponadto jej organy. Ustawodawca na pierwszym miejscu wymienia formę demokracji bezpośredniej (podejmowanie rozstrzygnięć w glosowaniu powszechnym - poprzez wybory i referendum a jako drugą formę - demokrację pośrednią, przedstawicielską.

System demokracji bezpośredniej w samorządzie terytorialnym (instytucje, które tworzy):

1. wybory

2. referendum lokalne

3. konsultacje z mieszkańcami

4. zgromadzenie ogółu mieszkańców sołectwa, osiedla czyli zebranie wiejskie, ogólne zebranie mieszkańców.

Ad. 1. Wybory - Ustawą określającą zasady i tryb przeprowadzania wyborów do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, zgłaszania kandydatów oraz warunki ważności tych wyborów jest ustawa z dnia 16.07.1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Natomiast w odniesieniu do wyborów organu wykonawczego w gminie zastosowanie ma ustawa z 2002 r. O bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta. W gminie z wyborów powszechnych pochodzi organ stanowiący i kontrolny, jak i organ wykonawczy.

Wybory do rad gminy, rad powiatów i sejmików województw, a także wybory organu wykonawczego w gminie są:

- powszechne

- równe,

- bezpośrednie

- w głosowaniu tajnym.

Głosować można tylko osobiście i tylko 1 raz. Czynne prawo wyborcze ma każdy obywatel Polski, który najpóźniej w dniu głosownia kończy 18 lat oraz stale zamieszkuje na obszarze działania organu stanowiącego i kontrolnego. Nie mają prawa wybierania osoby:

- pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym

- pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu

- ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądowym.

Prawo wybierania do rady gminy ma również obywatel UE nie będącym obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania ukończył 18 lat, stale zamieszkuje na terenie gminy i został wpisany do stałego rejestru wyborców prowadzonego w gminie.

W wyborach do rady gminy w gminie do 20 tys. mieszkańców wyborca głosuje na konkretnych kandydatów. Zaś w gminie powyżej 20 tys. mieszkańców w powiecie i w województwie wyborca oddaje głos na jedną listę kandydatów, zaś podział mandatów między listy kandydatów lub grupy list dokonuje się proporcjonalnie do łącznej liczby ważnie oddanych głosów odpowiednio na kandydatów danej listy albo grupy list, z tym zastrzeżeniem, że w podziale mandatów uczestniczą listy kandydatów tych komitetów wyborczych, na których listy w skali jednostki samorządu terytorialnego oddano co najmniej 5% ważnie oddanych głosów.

Ad. 2. Referendum lokalne - to podstawowa forma demokracji bezpośredniej.

Def. materialna - to wyrażenie w drodze głosowania woli mieszkańców (członków wspólnoty samorządowej) co do sposobu rozstrzygnięć sprawy dotyczącej tej wspólnoty.

Def. formalna - to udzielenie na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na podstawowe pytanie bądź pytania albo też dokonanie wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami.

W referendum mają prawo brać udział stali mieszkańcy danej jednostki samorządu terytorialnego, którzy mają czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki (Ustawa z dnia 15.09.2000 r. o referendum lokalnym - Dz.U. z 2000 r. nr 88, poz. 9 i 85 z późniejszymi zmianami).

Rodzaje referendum lokalnego:

1. z punktu widzenia inicjatorów (kryterium podmiotowe) - inicjatorem może być:

- organ stanowiący i kontrolny jednostki samorządu terytorialnego - rada gminy, powiatu, sejmik województwa lub sami mieszkańcy danej jednostki co najmniej w liczbie 10% uprawnionych do głosowania (gminy albo powiatu) i co najmniej 5% w przypadku województwa.

b) ze względu na kryterium przedmiotowe - ref. może być przeprowadzone w trzech zakresach spraw:

- w sprawie sposobu rozstrzygnięcia kwestii dotyczącej wspólnoty, a mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki (może być gminne, powiatowe, wojewódzkie);

- w przedmiocie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie celów, zadań i kompetencji organów gminy (może być zorganizowane tylko w gminie);

- w przedmiocie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (na wszystkich trzech szczeblach), a w odniesieniu do gminy także w przedmiocie odwołania wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.

c) obligatoryjne i fakultatywne - podział z uwagi na fakt, czy dana sprawa będąca przedmiotem referendum może być rozstrzygnięta tylko za jego pomocą czy również w inny sposób - przez czynność organu samorządowego:

- obligatoryjne - w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców, odwołania organu stanowiącego przed upływem kadencji lub wójta, burmistrza czy prezydenta miasta.

Referendum przeprowadzają powołane w tym celu właściwe komisje terytorialne ds. referendum w stałych obwodach utworzonych w celu wybrania kandydatów do organu stanowiących jednostki samorządu terytorialnego.

Referendum na wniosek mieszkańców - inicjatywa może wyjść od:

1. grupa co najmniej 15 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego, a w odniesieniu do referendum gminnego także 5 obywateli, którym przysługuje to prawo;

2. statutowa struktura terenowa partii politycznej działające w danej jednostce samorządu terytorialnego

3. organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną, której statutowym terenem działania jest co najmniej obszar danej jednostki samorządu terytorialnego.

Inicjator referendum powiadamia na piśmie przewodniczącego zarządu danej jednostki samorządu terytorialnego (w gminie - wójta, burmistrza lub prezydenta miasta) o zamiarze wystąpienia z inicjatywą przeprowadzenia referendum. Na swój koszt inicjator referendum podaje do wiadomości mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego przedmiot zamierzonego referendum (ta informacja winna zawierać pytanie bądź pytania referendum albo warianty zaproponowane do wyboru, natomiast jeśli wniosek dotyczy samoopodatkowania się mieszkańców, wówczas ta informacja winna zawierać cel lub cele oraz zasady samoopodatkowania, natomiast jeśli informacja o zamierzonym referendum dotyczy sprawy odwołania jednostki samorządu terytorialnego, wówczas konieczne jest podanie powodów wraz z uzasadnieniem, dlaczego). W terminie 60 dni od dnia powiadomienia zarządu gminy, bądź wójta, burmistrza czy prezydenta miasta, inicjator zbiera podpisy mieszkańców uprawnionych do wybierania organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego, którzy chcą poprzeć inicjatywę w tej sprawie. Wniosek musi być poparty: w gminie - 10% uprawnionych do głosowania, w ………………………. 5% uprawnionych do głosowania.

Finansowanie referendum:

Koszty pokrywa się z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, której dotyczy referendum. Finansowanie referendum jest jawne. Wydatki inicjatora ponoszone w związku z referendum są pokrywane z jego źródeł własnych.

Wynik referendum lokalnego i jego skutki (!)

Referendum lokalne jest ważne, jeśli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania. Referendum w prawie odwołania organu pochodzącego z wyborów bezpośrednich jest ważne w przypadku, gdy wzięło w nim udział nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu. Wynik referendum jest rozstrzygający, jeśli za jednym z rozwiązań oddano więcej niż połowę ważnie oddanych głosów (ale to może się zmienić). Wynik referendum gminnego w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne jest rozstrzygający, jeśli za samoopodoatkowaniem oddano co najmniej 2/3 ważnych głosów.

Wynik referendum jest podawany do wiadomości publicznej, a także ogłoszony w Dz. Urz. Województwa. Rozstrzygnięcie referendum powoduje po stronie właściwego organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego powstanie obowiązku niezwłocznego podjęcia czynności w celu realizacji tego rozstrzygnięcia. W razie rozstrzygnięcia polegającego na odwołaniu organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego ogłoszenie wyniku referendum jest równoznaczne z zakończeniem działalności tego organu, a także w powiecie i w województwie - z zakończeniem z mocy prawa działalności jego organu wykonawczego (zarządu).

Wyniki referendum podlegają kontroli sądu powszechnego w terminie 7 dni od dnia podania wyników referendum do wiadomości publicznej (od ogłoszenia w wojewódzkim Dz. Urz.). Każdy mieszkaniec danej jednostki uprawniony do głosowania może wnieść protest, jeśli dopuszczono się naruszenia przepisów ustawy, a naruszenie to mogło wywrzeć istotny wpływ na wynik referendum. Protest rozpatruje sąd okręgowy w ciągu 14 dni od dnia zgłoszenia protestu.

Konsultacje:

Ustawy samorządowe wprowadzają 2 kategorie konsultacji społecznych:

1. obligatoryjne - dotyczą sytuacji wyraźnie przewidzianych w ustawach i są przeprowadzane w zakresie:

1. tworzenia, łączenia, podziału, znoszenia gmin i powiatów, a także ustalania ich granic

2. nadawania gminie lub miejscowości statusu miasta i ustalania jego granic

3. ustalania i zmiany nazwy gmin i powiatów

4. tworzenia jednostek pomocniczych w gminie;

2. fakultatywne - dotyczą innych spraw, ważnych dla danej jednostki samorządu terytorialnego.

Ustawodawca nie określił zasad oraz trybu przeprowadzania konsultacji, odsyłając w ty, zakresie do uchwał, które powinny podjąć organy stanowiące poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Ustawodawca pozostawił interpretację jednostkom. Konsultacje polegają na zasięgnięciu opinii mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego, przy czym opinia ta nie jest wiążąca, ale ma niewątpliwie znaczenie polityczne i społeczne.

ADMINISTRACJA RZĄDOWA TERENOWA - PO ZMIANIACH OD 01.04.2009 r.

(z tego materiału przygotować się na egzamin)

Ustawa o wojewodzie i administracji rządowej w województwie stanowi element reformy administracji publicznej. Na podstawie tej ustawy wzmocniona została pozycja wojewody i już sam tytuł ustawy odzwierciedla najważniejszą rolę wojewody w strukturze administracji rządowej w województwie. Poprzedni tytuł to: Ustawa o administracji rządowej w województwie. Zadania z zakresu administracji rządowej w województwie wykonują:

1. wojewoda

2. organy rządowej administracji zespolonej w województwie, w tym kierownicy zespolonych służb inspekcji i straży

3. organy administracji niezespolonej

4. jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, jeśli wykonywanie przez nie zadań wynika z oddzielnych ustaw lub z zawartego porozumienia (gmina, a nie organy)

5. starosta, jeśli wykonywanie przez niego zadań administracji rządowej wynika z odrębnych ustaw.

Funkcje wojewody:

1. jest przedstawicielem RM w województwie

2. zwierzchnikiem rządowej administracji zespolonej w województwie

3. organem rządowej administracji zespolonej w województwie (+)

4. organem nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego i ich związków pod względem legalności (wojewoda kontroluje pod względem legalności, gospodarności i rzetelności wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej)

5. reprezentantem Skarbu Państwa w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach

6. organem wyższego stopnia w rozumieniu kp

7. organem administracji rządowej w województwie (niezastrzeżone w odrębnych ustawach do właściwości innych organów tej administracji). (+)

Utrzymano zasadę wyraźnego wskazania katalogu funkcji wojewody, rozszerzając ten katalog wprost o dwie funkcje (punkt 3 i 7).

Przyjęte w ustawie rozwiązania mają na celu wyraźne podporządkowanie wojewody prezesowi RM tak w sferze służbowej, jak i osobowej przy założeniach możliwości dekoncentracji znacznej części uprawnień prezesa RM na rzecz ministra właściwego ds. administracji. W ustawie przyjęto koncepcję administracji zespolonej jako jednolitej organizacji opartej na hierarchicznym podporządkowaniu wojewodzie (zarządzenie terytorialne, horyzontalne) uzupełnieniem której są organy administracji rządowej oparte również na hierarchicznym podporządkowaniu (zarządzanie resortowe, wertykalne). Od 01.04.2009 r. wojewoda, oprócz kierowania jako zwierzchnik rządowej administracji zespolonej, będzie mógł również kontrolować służby, inspekcje i straże.

Powoływanie i odwoływanie wojewodów

Pozostało ono wyłączną kompetencją prezesa RM, podejmowaną w przypadku wojewodów, na wniosek ministra właściwego ds. administracji publicznej, a w przypadku wicewojewodów na wniosek właściwego wojewody (bez zmian). Istotna zmiana w stosunku do poprzedniej ustawy - wprowadzenie kryteriów, jakie musi spełniać kandydat na wojewodę lub wicewojewodę:

1. posiada obywatelstwo polskie

2. posiada tytuł zawodowy magistra lub równorzędny

3. posiada 3-letni staż pracy w zakresie kierowania zespołami lidzkimi

4. nie był skazany prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe

5. korzysta z pełni praw publicznych

6. cieszy się nieposzlakowaną opinią

Nadzór nad działalnością wojewody

W zakresie nadzoru nad działalnością wojewody utrzymano rozwiązania dotyczące kierowania działalnością wojewody przez prezesa RM, który wydaje w tym celu wytyczne i polecenia oraz dokonuje okresowej oceny pracy wojewody i żąda przekazywania sprawozdań z działalności wojewody. Kryteria pozostały te same - legalność, gospodarność i rzetelność. Funkcje wojewody jako przedstawiciela RM pozostały też te same, ale wzmocniono je w przypadku zarządzania kryzysowego.

Akty prawa miejscowego - bez zmian

Zespolona administracja rządowa i funkcja kontrolna wojewody - istotne w nowej ustawie

Wojewoda jako zwierzchnik zespolonej administracji rządowej czyli służb, inspekcji i straży, oprócz kierowani jej działalnością uzyskał uprawnienia do kontrolowania jej działalności. Ponadto organy administracji niezespolonej (czyli np. dowódcy okręgów wojskowych, dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych) zostały obowiązane do składania wojewodzie rocznych informacji o swojej działalności w województwie (nowość) do końca lutego każdego roku. W przypadku, gdy obszar działalności organu przekracza obszar jednego województwa, wówczas informacje o działalności składa się wszystkim właściwym wojewodom.

Organy administracji zespolonej

Rozszerzeniem kompetencji wojewody jest ponadto nałożenie na kierowników zespolonych służb inspekcji i straży obowiązku przekazywania wojewodzie wszelkich informacji o wynikach kontroli w ich jednostkach.

Kontrola prowadzona przez wojewodę

Wojewoda kontroluje

1. wykonywanie przez organy rządowej administracji zespolonej w województwie zadań wynikających z ustaw i innych aktów prawnych wydanych na podstawie upoważnień w nich zawartych, ustaleń RM oraz wytycznych i poleceń prezesa RM;

2. wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego i inne podmioty zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia.

Kontrola ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności organów poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie i dokonanie oceny wykonywanej działalności. Kontrolę zarządza wojewoda. Może być ona przeprowadzona jako kompleksowa, która obejmuje całą działalność podmiotu kontrolowanego i problemowa, która obejmuje wybrane zagadnienia z działalności podmiotu kontrolowanego, a także sprawdzająca - obejmuje sprawdzanie sposobu wykorzystania uwag i wykonania wniosków z poprzednich kontroli, doraźna - obejmuje zbadanie zagadnień wskazanych przez zarządzającego kontrolę i koordynowana - która obejmuje te same zagadnienia w kilku podmiotach kontrolowanych. Kontrola jest prowadzona na podstawie rocznych planów kontroli. Przed jej rozpoczęciem za żądający kontrolę może zażądać od podmiotu zarządzającego kontrolę odpowiednich dokumentów i materiałów dotyczących jego działalności. Kontrolujący podlega wyłączeniu od udziału w kontroli na wniosek lub z urzędu, jeśli wyniki kontroli mogą dotyczyć jego praw lub obowiązków albo praw lub obowiązków jego małżonka lub osoby pozostającej faktycznie we wspólnym z nim pożyciu - krewnych i powinowatych do IIº albo osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli. Powody wyłączenia kontrolującego trwają mimo ustania małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia lub kurateli.

Z ustaleń pokontrolnych sporządza się protokół, który jest podpisywany przez kontrolującego i przez kierownika podmiotu kontrolowanego. Kontrola jest przeprowadzana w siedzibie podmiotu kontrolowanego i w czasie wykonywania jego zadań, a niekiedy również poza godzinami jego pracy i w dniach wolnych od pracy.

Obowiązki kierownika podmiotu kontrolowanego:

1. obowiązek niezwłocznego przedstawienia na żądanie kontrolującego wszelkich dokumentów i materiałów do przeprowadzania kontroli oraz zapewnienia terminowego udzielania wyjaśnień przez pracowników;

2. obowiązek zapewnienie warunków i środków niezbędnych do sprawnego przeprowadzania kontroli, w szczególności udostępniania urządzeń technicznych i środków transportu oraz w miarę możliwości oddzielnych pomieszczeń z odpowiednim uposażeniem;

3. obowiązek sporządzania na żądanie kontrolującego niezbędnych do kontroli odpisów i kserokopii lub wyciągów dokumentów oraz zestawień i obliczeń opartych na dokumentach.

Pracownicy podmiotu kontrolowanego mają natomiast obowiązek składania ustnych lub pisemnych wyjaśnień w sprawach dotyczących przedmiotu kontroli. W przypadku wyjaśnień ustnych sporządza się protokół. W uzasadnionych przypadkach pracownik może odmówić udzielania wyjaśnień. Odmowę również odnotowuje się w protokole kontroli. Po zakończeniu postępowania kontrolnego kierownik podmiotu kontrolowanego informuje wojewodę o sposobie wykorzystania uwag i wniosków oraz wykonania zadań podjętych działaniach bądź też przyczynach niepodjęcia działań.

Odnośnie administracji niezespolonej - w uzasadnionych przypadkach wojewoda może również przeprowadzić kontrolę administracji niezepsolonej.

ADMINISTRACJA SAMORZĄDOWA - jawność działalności gminy

Działalność organów gminy jest jawna (organy gminy - rada gminy, wójt, burmistrz, prezydent miasta). Ograniczenia jawności mogą wynikać wyłącznie z ustaw. Jawność działania organów gminy obejmuje w szczególności:

1. prawo obywateli do uzyskiwania informacji

2. prawo do wstępu na sesję rady gminy i jej posiedzenia oraz posiedzenia jej komisji

3. prawo dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych - w tym protokołów z posiedzeń rady gminy i komisji rady gminy - zasady dostępu do tych dokumentów i korzystania z nich są określone w statucie gminy. Te zasady muszą być zgodne z Konstytucją i ustawami (Ustawa o dostępie do informacji publicznej). Ograniczenia w dostępie do informacji wynikają między innymi z Ustawy o ochronie informacji niejawnych z 2001 r. - ze względu na tajemnicę państwową bądź służbową. Odmowa udostępnienia informacji w obecnym stanie prawnym jest decyzją administracyjną.

Organ stanowiący i kontrolny gminy - rada gminy

Kadencja = 4 lata od dnia wyboru

Liczba radnych - w zależności od liczby mieszkańców = 15-45

Status prawny radnego - radny nie jest organem gminy, lecz członkiem organu kolegialnego.

Obowiązki radnego:

1. utrzymywanie stałej więzi z mieszkańcami oraz ich organizacjami - przyjmowanie zgłaszanie postulatów i przedstawianie ich do rozpatrzenia; radny nie jest związany instrukcjami wyborców

2. branie udziału w pracach rad gminy i jej komisji oraz innych instytucji samorządowych, do których został on wybrany lub desygnowany

3. z ustawy nie wynikają dla radnego uprawnienia do składania wniosków lub interpelacji kierowanych do organów państwowych lub instytucji działających na obszarze gminy, ale w praktyce nadal są stosowane interpelacje i wnioski radnych (te kwestie winny być rozstrzygnięte w statucie).

Przywileje radnego:

1. nałożono na pracodawcę obowiązek zwolnienia radnego od pracy zawodowej w celu umożliwienia mu brania udziału w pracach organów gminy

2. podlega ochronie prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych; oznacza to, że osoba, która dopuściłaby się napaści na radnego w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych podlega wyższej, surowszej karze niż sprawca napaści na „zwykłego człowieka”

3. ochronie podlega również stosunek pracy radnego - rozwiązanie z nim stosunku pracy wymaga uprzedniej zgody rady gminy, której jest członkiem; rada gminy musi odmówić zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym, jeśli podstawą rozwiązania są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu.

Osoba wybrana na radnego nie może wykonywać pracy w ramach stosunku pracy w urzędzie gminy, w której uzyskała mandat oraz wykonywać funkcji kierownika lub jego zastępcy w jednostce organizacyjnej tej gminy. W tej sytuacji osoba wybrana na radnego ma obowiązek złożyć wniosek o urlop bezpłatny w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów. Niezłożeni przez radnego odpowiedniego wniosku jest równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu. Radni nie mogą podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn mogących podważyć zaufanie wyborców do wykonywania mandatu. Radni nie mogą powoływać się na swój mandat w związku z podjętymi dodatkowymi zajęciami bądź działalnością gospodarczą prowadzoną na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami. Ponadto radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której uzyskał mandat, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności. Jeśli przed rozpoczęciem wykonywania mandatu radny prowadził działalność z wykorzystaniem mienia komunalnego to jest zobowiązany do jej zaprzestania w ciągu trzech miesięcy od złożenia ślubowania. Jeśli nie wywiąże się z tego obowiązku, wówczas jest to podstawa do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu radnego.

Niepołączalność mandatu radnego (incompatibilitatis).

Mandatu radnego nie można łączyć z :

1. mandatem posła lub senatora

2. wykonywaniem funkcji wojewody lub wicewojewody

3. członkowstwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego (powiecie, województwie samorządowym możliwe jest wybranie radnego do zarządu tej samej jednostki samorządu terytorialnego, a niedopuszczalne jest wybranie do zarządu innej jednostki tego rodzaju). Od 27.10.2002 r. obowiązuje zakaz łączenia mandatu radnego ze stanowiskiem wójta lub jego zastępcy.

Ad. 1. i 2. - pracownik administracji rządowej z wyjątkiem wojewody oraz wicewojewody może natomiast zostać radnym, lecz nie może być ani wójtem gminy ani członkiem zarządu powiatu bądź województwa.

Społeczne wykonywanie mandatu radnego

Po zdobyciu mandatu radny nie nabywa roszczenia o zawarcie z nim z tego tytułu stosunku pracy. Na zasadach ustalonych przez radę gminy radnemu przysługują jednak diety oraz zwrot kosztów podróży służbowych. Przy ustalaniu wysokości diet rada gminy bierze pod uwagę funkcje pełnione przez radnego. Ponadto Rada Ministrów określa w drodze rozporządzenia maksymalną wysokość diet przysługujących radnemu w ciągu miesiąca, uwzględniając liczbę mieszkańców gminy. Radny nie może brać udziału w głosowaniu w radzie ani w komisji, jeżeli dotyczy ono jego interesu prawnego.

Oświadczenia majątkowe

Radny jest zobowiązany do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym. Dotyczy ono jego majątku odrębnego oraz majątku objętego wspólnością majątkową. Radny składa oświadczenie przewodniczącemu rady gminy. Są dwa egzemplarze tego oświadczenia - jeden z nich składany jest w urzędzie skarbowym. Oświadczenie to jest przechowywane prze 6 lat. Informacje w nim zawarte są jawne z wyłączeniem informacji o adresie zamieszkania składającego oświadczenie oraz o miejscu położenia nieruchomości. Podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy powoduje odpowiedzialność karną. Sankcje za uchybienie terminowi złożenia oświadczenia:

1. w aktualnej kadencji - utrata diety do czasy złożenia oświadczenia lub informacji o działalności gospodarczej prowadzonej przez małżonka na terenie gminy, w której radny uzyskał mandat;

2. sankcja w następnej kadencji - wygaśnięcie mandatu.

Wygaśnięcie mandatu radnego następuje wskutek:

1. odmowy złożenia ślubowania

2. pisemnego zrzeczenia się mandatu

3. naruszenia ustawowego zakazu łączenia mandatu radnego z wykonywaniem określonych w odrębnych przepisach funkcji lub działalności (w ciągu trzech miesięcy od dnia wyboru nie zaprzestał działalności z wykorzystaniem mienia gminy)

4. utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów

5. prawomocnego skazującego wyroku sądu orzeczonego za przestępstwo umyślne

6. śmierci.

Wygaśnięcie mandatu radnego stwierdza rada w drodze uchwały najpóźniej w terminie trzech miesięcy od występowania przyczyny wygaśnięcia mandatu.

Wybory uzupełniające

W przypadku wygaśnięcia mandatu radnego rady w gminie liczącej do 20 tys. mieszkańców wojewoda zarządza wybory uzupełniające. Natomiast w gminie powyżej 20 tys. mieszkańców właściwa rada (sejmik) podejmuje uchwałę na następnej sesji o wstąpieniu w jego miejsce kandydata z tej samej listy, który w wyborach uzyskał kolejno największą liczbę głosów. Przy równej liczbie głosów decyduje kolejność umieszczenia nazwiska kandydata na liście.

Czas działania rady

Kadencja rady gminy trwa 4 lata licząc od dnia wyboru, a po upływie tego terminu wygasa z mocy prawa. Odwołanie rady gminy przed upływem kadencji może nastąpić wyłącznie poprzez referendum gminne. Ponadto, zgodnie z dzisiejszym prawem, można wskazać dwa bardzo szczególne przypadki zaprzestania działalności rady gminy przed upływem kadencji:

1. odbyło się ważne referendum w sprawie odwołania wójta zapoczątkowane wnioskiem rady gminy z przyczyny innej niż nieudzielanie wójtowi absolutorium, a referendum to nie spowodowało odwołania wójta - w takiej sytuacji działalność rady gminy ulega zakończeniu z mocy prawa;

2. na skutek zastosowania środków nadzorczych Sejm w drodze uchwały może rozwiązać radę gminy w razie powtarzającego się naruszenia przez nią Konstytucji lub ustaw; ponadto odrębnym środkiem nadzoru jest przyznanie prezesowi RM możliwości zawieszenia rady gminy i powołania zarządu komisarycznego na okres do dwóch lat, jeśli przedłuża się nieskuteczne wykonywanie zadań publicznych przez radę i nie ma nadziei na szybką poprawę tego stanu.

Ponadto szczególną sytuacją jest rozwiązanie rady gminy z mocy prawa z powodu zmian w zasadniczym podziale terytorialnym państwa polegających na włączeniu jednej jednostki samorządu terytorialnego do innej albo na połączeniu się jednostek.

Organizacje wewnętrzne rady gminy

Organizację i tryb pracy rady gminy określa statut.

1. Przewodniczący i wiceprzewodniczący.

Zadania przewodniczącego rady gminy (może wyznaczyć do nich wiceprzewodniczącego):

- organizowanie pracy rady gminy

- prowadzenie obrad

W przypadku nieobecności przewodniczącego oraz niewyznaczenie wiceprzewodniczącego zadania przewodniczącego wykonuje wiceprzewodniczący najstarszy wiekiem.

Przewodniczącego i od 1-3 wiceprzewodniczących rada gminy wybiera ze swego grona bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym.

Zadania przewodniczącego mają charakter czynności materialno-technicznych. Pierwszą sesję nowowybranej rady prowadzi najstarszy wiekiem radny obecny na sesji.

2. Komisje

O celowości ich powołania decyduje rada gminy. Są tu wyjątki: komisja rewizyjna, która jest obligatoryjnie powoływana i wykonuje zlecone przez radę kontrole, w tym zwłaszcza organu wykonawczego gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy, a także opiniuje wykonanie budżetu i występuje z wnioskiem w sprawie udzielenie lub nieudzielania wójtowi absolutorium.

Kwalifikacje radnego nie przesądzają, do której komisji rady zostanie wybrany, np. nauczyciel nie może wystąpić z roszczeniem o wybranie go do komisji oświaty. Rada może powoływać komisje:

- stałe - działające przez całą kadencję rady

- doraźne - w celu rozwiązania określonych zadań wykonawczych wychodzących poza zakres działania stałych komisji.

Od 31.05.2001 r. ustawodawca zniósł możliwość dokooptowania do składu komisji osób spoza rady.

3. Kluby

Ponadto radni mogą tworzyć kluby radnych działając na zasadach określonych w statucie. Nie ma zgodności, czy jest to organ zewnętrzny czy wewnętrzny rady. Kluby są konstruowane oddolnie przez radnych. Klub może występować na forum rady. Powołanie do życia klubu (utworzenie klubu) zapewnia danej grupie radnych reprezentację w komisji rewizyjnej (w jej skład wchodzą radni, w tym przedstawiciele wszystkich klubów).

Kompetencje rady gminy - art. 18

Wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej.

Kompetencje należące do wyłącznej właściwości rady gminy:

1. kompetencje organizacyjne (np. uchwalanie statutu rady gminy, ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych)

2. kompetencje finansowo-majątkowe (np. uchwalanie budżetu gminy, rozpatrywania sprawozdania z jego wykonania oraz podejmowanie uchwały w sprawie nieudzielania absolutorium wójtowi

3. kompetencje osobowe (np. ustalanie wynagrodzenia wójta, powoływanie i odwoływanie skarbnika gminy na wniosek wójta)

4. stanowienie aktów prawa miejscowego (np. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego)

5. kompetencje dotyczące współdziałania z innymi jednostkami samorządu

6. inne kompetencje (np. podejmowanie uchwał w sprawie nazw ulic, w sprawie wznoszenia pomników, nadawanie tytułu honorowego obywatela gminy, zasad udzielania stypendiów.

Rada gminy to organ kontrolny - nadzoruje i ocenia działalność wójta oraz podporządkowanych mu jednostek organizacyjnych gminy. Czyni to głównie przez swoje komisje, a w szczególności przez komisję rewizyjną

Forma pracy radu gminy

Jest to organ kolegialny. Działa w formie uchwał. Dla ważnego podjęcia uchwały wymagane jest odpowiedzenie quorum = liczba członków danego organu, których obecność umożliwia podjęcie uchwały (nie jest to natomiast liczba osób, które muszą uczestniczyć w akcie głosowania). Oddanie głosy jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem członka organu. Stąd liczba radnych obecnych w trakcie głosowania i liczba oddanych głosów nie muszą się pokrywać. Podstawą quorum jest fizyczna obecność odpowiedniej liczby członków organu w miejscu głosowania (w sali obrad) i w chwili głosowania, a nie liczba wynikająca z podpisów na liście obecności. Prawnie obojętne są także przyczyny braku wymaganej liczby radnych. W razie wątpliwości co do istnienia quorum przewodniczący obrad powinien nakazać sprawdzenie obecności. Obecnie ustalone quorum dla prawomocności wynosi co najmniej połowę ustawowego składu rady (art. 17 ustawy - w gminach do 20 tys. mieszkańców jest 15 radnych, połowa to 8, do 50 tys. mieszkańców - 21 radnych, do 100 tys. mieszkańców - 23). Dla podjęcia uchwały wystarcza, jeśli jej projekt uzyska wymaganą w danym przypadku większość głosów.

Są trzy rodzaje większości:

1. zwykła - stosowna w gminie co do zasady: więcej za niż przeciw, a wstrzymujących nie bierze się pod uwagę

2. bezwzględna - więcej za niż przeciw i wstrzymujących się

3. kwalifikowana - większość wyraźnie określona w ustawie, jest to najwyższy próg trudności do pokonania w głosowaniu (najczęściej 2/3, 3/5, ¾ głosów).

Tryby głosowania:

1. głosowanie jawne

2. tajne

3. imienne

4. przez aklamację

Zasadą jest głosowanie jawne, ale w sytuacji związanej z zawieszeniem działania rady gminy, to jest głosowanie jawne i imienne. Tajne - w przypadku wyboru przewodniczącego.

Aklamacja - głosowanie pośrednie miedzy glosowaniem jawnym a tajnym, to jest przez nie wniesienie sprzeciwu wobec zgłoszonej kandydatury lub propozycji. Ty, co zbliża je do głosowania jawnego jest fakt, że nie nikt z głosujących nie jest przeciwny wnioskowi, z kolei do głosowania tajnego upodabnia go niemożność stwierdzenia, czy osoba głosująca jest za wnioskiem czy wstrzymuje się od głosu. W świetle obowiązujących przepisów ze względu na przyjętą przez ustawodawcę zasadę podejmowania uchwał merytorycznych określoną większością głosów w przypadku głosowania nad uchwałami merytorycznymi stosowanie głosowania przez aklamację nie jest możliwe, gdyż nie pozwala na ustalenie, że uzyskano określoną większość głosów, nawet jeśli wymagana jest większość zwykła. Fakt że nikt nie jest przeciw, nie oznacza jeszcze, że ktokolwiek jest za wnioskiem. Można natomiast stosować aklamację w przypadku uchwał techniczno-organizacyjnych (np. zarządzenie przerwy, ale już nie zmiana porządku obrad - tu potrzebna jest bezwzględna większość głosów).

Organ wykonawczy gminy

To wójt, burmistrz, prezydent miasta - organ monokratyczny. Na podstawie ustawy z dnia 20.06.2002 r. O bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta wprowadzone zostały istotne zmiany dotyczący ustroju gminy, mianowicie kolegialny zarząd jako organ wykonawczy gminy w drodze wyboru dokonywanego przez organ stanowiący czyli radą zastąpiony został wybierany bezpośrednio przez mieszkańców gminy wójt, burmistrz lub prezydent miasta (a w powiecie i województwie pozostało jak było na początku).

Kadencja wójta - rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy i kończy się z dniem upływu kadencji rady gminy. Wójtem nie może być osoba, która nie jest obywatelem polskim.

Burmistrz - jest organem wykonawczym w gminie, której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy.

Prezydent miasta - organ wykonawczy w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców. Dotyczy to też miast, w których do dnia wejścia w życie Ustawy o samorządzie terytorialnym (gminnym obecnie) prezydent miasta był organem wykonawczo-zarządzającym (Puławy).

Wójt jest wybierany w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Czynne prawo wyborcze ma każdy, kto posiada prawo wybierania do rady tej gminy. Mają je również obywatele UE pod warunkiem, że na stałe zamieszkuje na terytorium danej gminy i jest wpisany do rejestru wyborców prowadzonego w gminie. Bierne prawo wyborcze ma każdy obywatel posiadający prawo wybieralności do danej rady gminy, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 r. ż., a w przypadku wójta również jest ten sam wymóg, tylko nie musi on stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje. Kandydat na wójta nie może jednocześnie kandydować na wójta w inne gminie. Za wybranego na wójta uważa się tego kandydata, który w głosowaniu otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów, to w 14 dniu po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie.

Zasadniczym sposobem uzyskania mandatu jest wybór wójta przez ………………………gminy w głosowaniu powszechnym. Substytucyjnym trybem wyboru wójta jest wybór przez radę gminy, a dzieje się to:

1. jeżeli w określonym ustawowo terminie nie został zarejestrowany żaden kandydat

2. jeżeli jedyny zarejestrowany w ustawowym terminie kandydat uczestniczący w wyborach powszechnych nie uzyskał w tych wyborach więcej niż połowy ważnie oddanych głosów.

Zasady wyboru wójta przez radę:

1. prawo zgłoszenia kandydata na wójta przysługuje grupie radnych stanowiącej co najmniej 1/3 ustawowego składu rady

2. zgłoszenie kandydata na wójta musi mieć formę pisemną

3. radnemu przysługuje prawo poparcia w zgłoszeniu tylko jednego kandydata.

Jeżeli rada gminy nie dokona wyboru wójta w terminie 2 miesięcy od dnia wyborów, obowiązki wójta do końca kadencji pełni osoba wyznaczona przez prezesa RM na wniosek ministra właściwego ds. administracji publicznej.

Natomiast w wyborach powszechnych prawo zgłaszania kandydata na wójta przysługuje:

1. partiom politycznym

2. koalicjom partii politycznych

3. stowarzyszeniom i organizacjom społecznym

4. wyborcom.

Wygaśnięcie mandatu wójta występuje wskutek:

1. odmowy złożenia ślubowania

2. pisemnego zrzeczenia się mandatu

3. utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów

4. naruszenia ustawowych nakazów, łączenia funkcji wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej określonej w odrębnych przepisach (Ustawa o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby fizyczne i prawne)

5. orzeczenie trwałej niezdolności do pracy w trybie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych

6. śmierci

7. odwołania w drodze referendum

8. odwołania wójta przez prezesa RM na skutek zastosowania środka nadzoru

9. zmian w podziale terytorialnym

10. od 2010 (następnej kadencji) będzie to też niezłożenie oświadczenia o stanie majątkowym w terminie (teraz sankcją jest jedynie wstrzymanie wypłaty wynagrodzenia za okres od dnia, w którym winno być złożone).

Wójt w drodze zarządzenia powołuje lub odwołuje swojego zastępcę lub zastępców (od 1 - 4, w zależności od liczby mieszkańców). Funkcji wójta lub jego zastępcy nie można łączyć z:

1. funkcją wójta / zastępcy w innej gminie

2. z członkowstwem w organach jednostek samorządu terytorialnego, w tym w gminie, w której jest wójt lub zastępca wójta

3. z zatrudnieniem w administracji rządowej

4. mandatem posła lub senatora.

W przypadku przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta spowodowanej jedną z następujących okoliczności:

1. tymczasowe aresztowanie

2. odbywanie kary pozbawienia wolności wymierzonej za przestępstwo umyślne

3. odbywanie kary aresztu

4. niezdolności do pracy z powodu choroby trwającej powyżej 30 dni

jego zadania i kompetencje przejmuje zastępca, a w gminach, w których jest jeden niż 1 zastępca - pierwszy zastępca. To wójt decyduje o tym, który jest pierwszym zastępcą po ich powołaniu.

Zadania wójta:

1. przygotowywanie projektów uchwał rady gminy

2. określanie sposobu wykonywania uchwał

3. gospodarowanie mieniem komunalnym

4. wykonywanie budżetu

5. zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych

6. ponadto decyzje administracyjne wydaje wójt, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej

7. również w przypadku nie cierpiącym zwłoki wójt w formie zarządzenia może wydać przepisy porządkowe

8. przygotowuje projekt budżetu, sprawozdania z wykonania uchwały budżetowej

9. informuje o założeniach projektu budżetu kierowników polityki …………ej i gospodarczej oraz o wykorzystaniu środków budżetowych.

1

---