Wykład 03.06.2006 r.

Zależność skuteczności bodźca od jego natężenia

Klasyfikacja biometeorologiczna promieniowania słonecznego

Rodzaj promieniowania	Symbol	Długość fal [μm]	Działanie i skutki biologiczne
Nadfioletowe	UV - C	0,18 - 0,29	Uszkodzenie białek (denaturacja) białek komórkowych, działania rakotwórcze, bakteriobójcze, bakteriostatyczne
		UV - B	0,29 - 0,31	Pobudzanie procesów biochemicznych w ustroju - produkcja witaminy D, gammaglobuminy, procesy odpornościowe. Przenika na głębokość 0,5 mm i jest niemal w całości pochłaniana przez naskórek, powodując rumień fotochemiczny i pigmentację skóry.
		UV - A	0,31 - 0,40	Przenika przez naskórek na głębokość 2 mm, powoduje pigmentację skóry bez oparzeń.
Światło widzialne		0,40 - 0,78	Pobudza receptory siatkówki dla wywołania wrażenia światła i barwy, powoduje synchronizację rytmów biologicznych człowieka.
Podczerwone	IR - A	0,78 - 1,50	Działa termicznie, przeciwbólowo.
		IR - B		1,50 - 4,00
		IR - C		4,00 - 15,00

Infradźwięki - to fale dźwiękowe o częstotliwości od 0,1 do 20 Hz, również niesłyszalne dla człowieka.

Ultradźwięki - fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości (ponad 20 kHz, a więc niesłyszalne dla człowieka).

Wpływ pogody na ustrój człowieka

Stan pogody Zespół biologiczny	Przeciętna ładna pogoda	Poprawiająca się ładna pogoda	Nadmierna parność, ładna pogoda	Nadchodząca zmiana pogody	Całkowita zmiana pogody	Pogoda ustalona, uspokojona
Potrzeba	Zwiększona	W normie	Zmniejszona	Zmienna	Silnie zwiększona	Zwiększona
Sen	Prawidłowy	Prawidłowy	Płytki	Przerywany, niespokojny	Głęboki, ciężki	Głęboki
Stan psychiczny	Normalny	Podniecony, ożywiony	Niespokojny	Podniecony, rozdrażniony	Przygnębiony	Spokojny
Zadowolenie z pracy	Zwiększone	Normalne	Osłabione	Małe	Małe	Rosnące
Wydajność pracy	Zwiększona	Normalna	Zmniejszona	Silnie zmniejszona	Rosnąca	Zwiększona
Odczucie bólu	Zmniejszone	Zmniejszone	Normalne	Zwiększone	Zwiększone	Osłabione
Ogólne samopoczucie	Dobre	Dobre	Pogarszające się	Złe	Poprawiające się	Dobre
Czas reakcji	Przyspieszony	Przyspieszony	Opóźniony	Opóźniony	Opóźniony	Normalny
Działanie alkoholu	Zmniejszone	W normie	Podwyższone	Podwyższone	Zmniejszone	Zmniejszone
Śmiertelność	Zmniejszona	Zmniejszona	W normie	Zwiększona	Zwiększona	Zmniejszona
Nieszczęśliwe wypadki	Mniej	Mniej	Więcej	Więcej	Więcej	Mniej
Ciśnienie krwi	Podwyższone	Normalne	Obniżające się	Najniższe	Zwiększone	Normalne
Tętno	Przyspieszone	Normalne	Zwolnione	Zwolnione	Przyspieszone	Normalne
Rozdrażnienie u szczurów	Zmniejszone	Normalne	Rosnące	Najwyższe	Zmniejszone	Zmniejszone

Grupy nadwrażliwe

• Dzieci, ze względu na nie w pełni wykształcone jeszcze mechanizmy regulacyjne,

• Osoby starsze, ze względu na obniżającą się z wiekiem ogólną sprawność ustroju,

• Osoby z nadpobudliwym układem nerwowym,

• Osoby z upośledzonym wskutek czynników zdrowotnych i cywilizacyjnych działaniem mechanizmów regulacyjnych w ustroju.

Inne oddziaływanie środowiska

• Ukształtowanie terenu,

• Teoria spontaniczności w sterowaniu ruchami,

• Dewastacja środowiska przez człowieka (nartostrady w Alpach, Wielki Kanion),

• Upiększanie przyrody - Niagara,

• U nas - Park Tatrzański

Uwagi końcowe

1. Zagrożenia od roślin i zwierząt,

2. Zapomniane umiejętności,

3. Asertywność ekologiczna,

4. Antarktyda.

Rekreacja - przypomnienie

• Działania i zachowania człowieka w czasie wolnym,

• Wypoczynek po pracy,

• Zjawisko społeczne wynikające ze skracania ogólnego czasu pracy i tym samym wydłużania czasu wolnego, który należy odpowiednio wykorzystać.

Rekreacyjna aktywność ruchowa

1. Formy rekreacji,

2. Środki rekreacji,

3. Metody rekreacji.

Rekreacyjne formy aktywności ruchowej - czynności wykonywane w trakcie rekreacyjnej działalności ruchowej

Środki rekreacji ruchowej - wszelkie ćwiczenia, procedury i czynności oraz przedmioty i urządzenia służące rekreacji ruchowej

Metody rekreacji - zespół czynności i środków umiejętnie wykorzystywanych dla osiągnięcia założonego celu działalności rekreacyjnej; w przypadku rekreacji ruchowej są to metody rekreacji ruchowej.

Pedagogika - nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa - a przede wszystkim młodego pokolenia - w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, system wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój.

Dydaktyka - dział pedagogiki: nauka o metodach nauczania i uczenia się.

Metodyka - dydaktyka szczegółowa jakiegoś przedmiotu szkolnego, omawiająca cele i sposoby nauczania tego przedmiotu

Nauczanie - planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych, trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przekazywania wartości i działań praktycznych.

Wychowanie - świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na współdziałaniu wychowanka i wychowawcy, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka

Metodyka rekreacji - droga postępowania oparta na zbiorze praktycznych wskazówek, zasad diagnozowania i prognozowania potrzeb oraz sposobów kierowania procesem rekreacji z wykorzystaniem form, środków i metod pozwalających na uzyskanie optymalnego wykorzystania czasu wolnego dla utrzymania zdrowia, wypoczynku, rozrywki oraz samorealizacji.

Cechy form rekreacji

1. Łatwość uczenia się i nauczania.

2. Możliwość wykorzystania w każdym środowisku, naturalnym i sztucznym.

3. Możliwość dostosowywania reguł i obciążeń do bieżącej sytuacji.

4. Dostępność dla jak najszerszych rzesz ludzi.

5. Wszechstronność korzystnego oddziaływania na ustrój i osobowość.

6. Atrakcyjność, obejmująca składniki nowości, odkrywczości i wartościowych uczuć.

Formy rekreacji - natężenie

1. Relaksacyjne (np. spacerowanie, wędkowanie, obserwacja przyrody, zajęcia hobbystyczne, zabawy towarzyskie),

2. Średnio intensywne (np. rekreacyjne gry ruchowe, jazda na łyżwach, żeglowanie, gimnastyka),

3. Intensywne (np. biegi wytrzymałościowe, aerobik, pływanie na długich dystansach).

Formy rekreacji - trudność

1. Łatwe (np. biegi, jazda na rowerze, gry i zabawy ruchowe),

2. Średnio trudne (np. gra w siatkówkę, pływanie, jazda na łyżwach),

3. Trudne (np. jazda na nartach, windsurfing, wspinaczka, tenis ziemny).

Formy rekreacji - liczebność grupy

1. Indywidualne,

2. Zespołowe.

Cechy aktywności indywidualnej

Składnik:

• Cielesny (rekreacja ruchowa),

• Psychiczny (odprężenie, medytacja),

• Twórczy (plastyczne, muzyczne, literackie, techniczne itp.),

• Kulturalno-rozrywkowy (teatr, czytelnictwo, imprezy kulturalne, radio, telewizja itp.)

Cechy aktywności zespołowej

1. Przynależność do zespołu umożliwia kierującemu zajęciami kontrolę i kierowanie zachowaniem poszczególnych ludzi, a także długofalowe planowanie działań w celu optymalizacji skutków oddziaływania na sferę fizyczną i psychiczną uczestników.

2. Organizacja aktywności w grupach jest prosta; niezbędny jest tylko odpowiedni obiekt i instruktor.

3. Prostota organizacji umożliwia łatwe dopasowywanie się do potrzeb wynikających z bieżącej sytuacji.

4. Wskutek przyzwyczajeń, tworzenia się nieformalnych więzi itp. dla wielu ludzi działanie w grupach jest jedyną skuteczną formą aktywności ruchowej.

5. Uczestnictwo w grupach ćwiczeniowych prowadzi do tworzenia aktywnych postaw w dziedzinie rekreacji ruchowej.

Treści działalności rekreacyjnej

• Gimnastyczne (aerobik, callanetics),

• Atletyczne (siłownie, kulturystyka),

• Gry rekreacyjne (ringo, kręgle, pingpong),

• Gry zespołowe (siatkówka, koszykówka)

• Rekreacyjne ćwiczenia terenowe (biegi na orientację, ścieżki zdrowia),

• Wschodnie systemy samodoskonalenia (judo, joga),

• Sporty wodne (żeglarstwo, windsurfing),

• Sporty zimowe (narciarstwo, snowboarding),

• Ćwiczenia profilaktyczno-usprawniające (nadwaga, wiek, kręgosłup),

• Inne (turystyka, jeździectwo, gry stolikowe, taniec itp.).

Impreza rekreacyjna - urzeczywistniane w licznej grupie wspólne działanie zgodne z ustanowionym wcześniej zasadami; może to być widowisko, koncert, zabawa, loteria fantowa, zawody sportowe itp. organizowane w celach rozrywkowych, propagandowych lub dochodowych

Cele imprezy rekreacyjnej

• Popularyzatorskie,

• Wychowawcze,

• Poznawcze,

• Zabawowe,

• Wypoczynkowe,

• Zdrowotne.

Poziom instytucjonalizacji działalności rekreacyjnej

• Bezpośrednio związana z działalnością instytucji i placówek rekreacyjnych - przebieg zachowania wyznacza działalność programowa instytucji,

• Pośrednio związana z działalnością instytucji i placówek rekreacyjnych - zachowanie zależy od możliwości korzystania z obiektów, sprzętu itp.

• Niezwiązana z działalnością instytucji i placówek rekreacyjnych - gimnastyka, jogging.

Formy dydaktyczne

• Zabawowa - naśladowcza, ilustracyjna, gry śpiewno-muzycznej, orientacyjnej lub ruchowej,

• Współzawodnictwa; powinny one wzbudzać pewne emocje, jednakże ich natężenie nie może być zbyt wysokie, gdyż - zgodnie z prawem Yerkesa-Dodsona - mógłby sparaliżować działalność uczestników, czyli odnieść skutek przeciwny do zamierzonego,

• Zadaniowa - polegająca na stworzeniu warunków zmuszających uczestników do samodzielnego rozwiązywania zadań ruchowych (obwodowo-stacyjna, tor przeszkód itp.),

• Improwizacyjna - wymagająca aktywnego dopasowania się do sytuacji zmieniającej się w sposób przypadkowy,

• Ścisła - w której dana czynność ruchowa powinna być wykonana według ściśle określonego wzorca.

Środki rekreacji

• Ćwiczenia fizyczne,

• Urządzenia i sprzęt,

• Czynniki podnoszące atrakcyjność (muzyka, przybory, krajobraz),

• Czynniki wzmacniające skuteczność (sauna, masaż, solarium).

Metoda - świadomie i konsekwentnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu; zespół celowych czynności i środków.

Metoda rekreacji - zespół środków i czynności zastosowanych w odpowiedni sposób dla osiągnięcia założonego celu działalności rekreacyjnej.

Cele stosowania rekreacji

• Doskonalenie funkcjonowania ustroju,

• Utrwalanie i doskonalenie nabytych umiejętności,

• Poznawanie nowych form rekreacji ruchowej,

• Kontrola i ocena uzyskanej sprawności.

Zakresy wykorzystanie metod rekreacji

• Metody uczenia się-nauczania czynności ruchowych,

• Metody realizacji czynności ruchowych.

Uczenie się

• Motywacja,

• Uwaga,

• Pamięć.

Motywacja - stan podwyższonej gotowości do działania mającego określony cel.

Uwaga - skupienie świadomości, mimowolne lub celowe, na określonym przedmiocie, czynności, sytuacji lub zjawisku, od którego zależy jakość, trafność i skuteczność postrzegania, decyzji i działania.

Pamięć - zdolność, predyspozycja umysłu do przyswajania, utrwalania i przypominania doznanych wrażeń, przeżyć, wiadomości.

Cechy uwagi

• Natężenie,

• Pojemność,

• Podzielność,

• Przerzutność,

• Skupienie,

• Wybiórczość.

Uwaga - skupienie i wybiórczość

Skupienie uwagi i jej wybiórczość polegają nie tylko na wyłączeniu z pola uwagi przedmiotów i zdarzeń w danej chwili dla nas nieistotnych, ale również na pomijaniu, niedostrzeganiu, wyłączaniu niepotrzebnych bodźców. Dzięki tej właściwości odzwierciedlenie przedmiotów, działań, zdarzeń ważnych dla nas w danej działalności staje się bardziej jasne i wyraźne.

Struktura pamięci

• Krótkotrwała pamięć czuciowa, zachowująca informację - np. uczucie dotyku, temperatury, dźwięk, zapach itp. - przez bardzo krótki okres, około sekundy; następuje w niej albo usunięcie danej informacji, albo przekazanie jej do pamięci czasu krótkiego,

• Pamięć czasu krótkiego, do której trafiają informacje „nieodfiltrowane” przez krótkotrwałą pamięć czuciową; jest to główny ośrodek przetwarzania informacji, z którego odpowiednio utrwalone informacje zostają przekazane do pamięci czasu długiego,

• Pamięć czasu długiego, w której informacja może być przechowana przez dowolnie długi czas.

Cechy pamięci

Przymioty	Układ pamięci
		Krótkotrwała pamięć czuciowa	Pamięć czasu krótkiego	Pamięć czasu długiego
Czas przechowywania	Poniżej 1 s	Od 1 do 60 s	Nieograniczony
Typ kodowania	Konkretny	Nieco abstrakcyjny	Bardzo abstrakcyjny
Pojemność	Nieograniczona	6 - 8 jednostek informacyjnych	nieograniczony

Uczenie się - budowa motywacji

1.    Metoda wpływu osobistego - przykład osobisty, sugestia, perswazja itp.,

2.   Metoda wpływu sytuacyjnego - budowanie określonych stosunków między uczestnikami procesu rekreacji i stwarzanie warunków sprzyjających aktywności rekreacyjnej,

3.   Metoda wpływu społecznego - tworzenie w skali całych społeczeństw systemu ocen i preferencji aprobujących ruchową aktywność rekreacyjną i skłaniających ludzi do podejmowania takiej aktywności,

4. Metoda samowychowania - będącą praktycznym urzeczywistnianiem skutków wychowania do rekreacji, czyli realizacją ukształtowanych w toku owego wychowania wewnętrznej potrzeby uprawiania ruchu.

Komunikacja - dwa układy sygnałów

Pierwszy układ sygnałów - sygnały przekazywane bezpośrednio do zmysłów - wzroku, słuchu, dotyku, smaku czy węchu; wykorzystują go nie tylko ludzie, lecz również zwierzęta.

Drugi układ sygnałów - to słowa, w postaci mówionej lub pisanej, będące umownymi odpowiednikami przedmiotów, zdarzeń, uczuć czy pojęć abstrakcyjnych; wykorzystują go tylko ludzie

Nauczanie - metody

1. Metody oglądowe (tablice, filmy, modele, plansze, mapy, wykresy), wykorzystujące głównie pierwszy układ sygnałów.

2. Metody słowne (wykład, opis, pogadanka, dyskusja, wykorzystanie książki), wykorzystujące głównie drugi układ sygnałów.

3. Metody praktyczne (laboratoryjno-ćwiczeniowe, zajęcia praktyczne), wykorzystujące w równym stopniu oba układy sygnałów oraz wiedzę i umiejętności uprzednio opanowane przez uczącego się.

Nauczanie - schematy

• Częściami (od szczegółu do ogółu), gdy przedmiotem nauczania są najpierw składniki danej umiejętności, które później łączy się w całość,

• W całości (od ogółu do szczegółu), bez dzielenia umiejętności na części składowe; polega na nauczeniu całej czynności i stopniowym jej doskonaleniu,

• Mieszane, wykorzystująca oba te schematy.

Nawyk czuciowo-ruchowy - zharmonizowany ciąg ruchów będący skutkiem nabytych umiejętności, celowy, pozwalający osiągnąć cel z optymalną sprawnością, odporny na zaburzenia i giętki, czyli przydatny w i skuteczny w różnych sytuacjach.

Umiejętność - potencjalna zdolność doprowadzenia do osiągnięcia wyniku końcowego z największą pewnością, najmniejszym wydatkiem energii lub w jak najkrótszym czasie.

Umiejętność ruchowa - umiejętność, w której podstawą sukcesu końcowego jest składnik ruchowy.

Przyswajanie nawyku czuciowo - ruchowego

Faza opanowania nawyku ruchowego	Procesy nerwowe i charakter nawyku	Stosowane metody i środki oraz uwarunkowania
1. Stworzenie wyobrażenia o działaniu ruchowym	Postrzeganie i analiza działania ruchowego	Podanie definicji i nazwy działania, pokaz całościowy z podziałem na części składowe, objaśnienia o sposobie wykonania i zastosowania
2. Praktyczne nauczanie działania ruchowego	Uogólnienie i koncentracja procesów nerwowych	Całościowe i cząstkowe działania w uproszczonych łatwych i niezmiennych warunkach
3. Wykonanie działania ruchowego w różnorodnych warunkach	Automatzacja	Ćwiczenie działania w trudnych warunkach, podwyższenie wysiłku fizycznego i psychicznego
4. Stosowanie działania ruchowego w działalności zawodniczej, osiągnięcia sportowe	Skuteczność stosowania działania i odporność na czynniki utrudniające	Ćwiczenia całościowe (trening integralny), uczestnictwo w zawodach

Fazy opanowywania umiejętności czuciowo - ruchowej

1. Łączenie prostych nawyków w łańcuchy,

2. Zmniejszanie udziału świadomej kontroli, zwane potocznie „automatyzacją”.

Pozwala to na ukształtowanie pewnych szablonów czuciowo-ruchowych, czyli sprowadzenie umiejętności do poziomu nawyku i wykonywanie jej bez konieczności skupiania uwagi, która stanowi niezwykle „kosztowny” składnik każdej czynności i spowalnia jej wykonywanie.

Przykłady doboru metod i form rekreacji ruchowej

Zadania	Metody nauczania	Formy organizacyjne	Formy dydaktyczne
Nauczanie technik (czynności ruchowych)	Słowna, oglądowa. Zajęć praktycznych	Indywidualna, zespołowa, zorganizowana (zespól ćwiczeniowy, kurs, warsztaty)	Zadaniowa, ścisła, Zabawowa
Doskonalenie umiejętności (sprawności ruchowej	Zajęć praktycznych	Indywidualna, zespołowa, zorganizowana (zespół ćwiczeniowy)	Zabawowa, ścisła, Współzawodnictwo
Kształtowanie zdolności ruchowych	Realizacji ćwiczeń fizycznych: ciągła, przerywana	Trening indywidualny, Trening zespołowy, Zorganizowany	Ścisła, współzawodnictwo
Aktywny wypoczynek	Zajęć praktycznych	Indywidualna, spontaniczna, zespołowa, zorganizowana impreza	Zabawowa, współzawodnictwo
Kompensowanie, korygowanie niekorzystnych wpływów środowiska	Zajęć praktycznych. Realizacji ćwiczeń fizycznych: ciągła, przerywana	Indywidualna, spontaniczna, zespołowa w małej grupie, zorganizowana zespół ćwiczeniowy	Zadaniowa, zabawowa
Zapobieganie i przeciwdziałanie ujemnym skutkom pracy	Zajęć praktycznych, Realizacji ćwiczeń fizycznych: przerywana	Indywidualna, zespołowa, zorganizowana zespół ćwiczeniowy	Ścisła, zadaniowa
Integracja, socjalizacja	Słowna, oglądowa, Zajęć praktycznych, Wychowania	Zespołowa, zorganizowana w grupach średnich i dużych	Zabawowa, zadaniowa

Rodzaje rekreacyjnych ćwiczeń wytrzymałościowych

1. Ćwiczenia ciągłe (trening tlenowy, trening aerobowy). Polega on na ciągłym wysiłku ze stałym, niezbyt dużym natężeniem pracy jak największej liczby mięśni. Inny sposób polega na stosowaniu zmiennego natężenia. W okresach obniżenia wysiłku stwarza się warunki do niepełnego wypoczynku.

2. Ćwiczenia przerywane (trening beztlenowy, trening anaerobowy). W metodzie tej stosuje się dwa sposoby postępowania:

a)   metoda powtórzeniowa - obejmująca ćwiczenia o dużym natężeniu z przerwami pozwalającymi na odpoczynek oraz uspokojenie tętna i oddechu,

b)   metoda interwałowa - obejmująca ćwiczenia zgrupowane w dłuższych seriach przedzielonych krótkimi przerwami umożliwiającymi częściowy tylko wypoczynek; wymaga dokładnego określenia natężenia ćwiczenia, liczby powtórzeń oraz czasu i charakteru przerwy między ćwiczeniami.

Rola wypoczynku, zabawy i rozwoju w życiu człowieka

Swoistość zdolności poznawczych związana ze starzeniem się

• Ogólną cechą trwającego całe życie rozwoju jest rosnąca z wiekiem specjalizacja (selekcja) zasobów i zdolności motywacyjnych i poznawczych

• Starzenie poznawcze cechują dwie osobliwości:

• Zmniejszenie zdolności do przyswajania i sprawnego operowania nowymi wiadomościami i umiejętnościami,

• Dalszy rozwój i zachowanie wysokich osiągnięć w niektórych systemach wiedzy (pragmatyce inteligencji)

• Kiedy w przypadku poddanej procesowi starzenia osoby zostaną przekroczone granice (progi) zdolności, ma to następujące konsekwencje dla rozwoju:

• Rosnąca selekcja (kanalizowanie) i dalsze zmniejszanie liczby dziedzin z wysokimi osiągnięciami,

• Rozwój mechanizmów kompensujących lub zastępczych

37

---