Skrypt Kursu Zastępowych

Wódz to jest ten, kto nie chcąc tego i nie wiedząc o tym przyciąga innych do siebie.

Ten, koło, którego przychodzi się usiąść.

Ten, którego się słucha i z którym się idzie, ponieważ odkryło się, że w nim jest siła, której nic nie może zniszczyć.

Że jej (Wodza) życie jest proste i proste jest jej działanie.

Każdego dnia takie samo. Proste jest i spokojne jej spojrzenie, które zdaje się przychodzić z daleka i iść jeszcze dalej, aż do głębi sumienia, aż po horyzont.

z „Księgi Jaszczurki”

Spis Treści

„Zawsze byłem zdania, że działalność instruktora, zastępowego

składa się z dwóch części: pierwsza to praca z chłopcami i dla nich,

druga, to nieprzerwana ani na chwilę praca nad sobą,

by być naprawdę wzorem dla swoich skautów.”

Roland Philips - twórca systemu zastępowego

Twoje Zadanie

Zastępowy — to najważniejsza funkcja harcerska, to jedyna funkcja, choć spełniana na różnych szczeblach hierarchicznej, harcerskiej drabiny. Nie można być dobrym przywódcą kilkudziesięciu osób. System zastępowy nie jest jednym ze sposobów prowadzenia pracy harcerskiej — jest jedynym sposobem!

zastępowa komendantek chorągwi

naczelniczka

*

zastępowa hufcowych

komendantka Chorągwi

*

zastępowa drużynowych

hufcowa

*

zastępowa zastępu zastępowych

drużynowa

*

zastępowy zastępu

Twoje zadanie?

1. Pociągnąć harcerzy ku harcerskiej przygodzie: odkryciu radości w służbie i pracy, która i tak każdego czeka, więc zamiast spełniać ją z „nosem na kwintę” lub się od niej wymigiwać, co rodzi tylko konflikty, lepiej wprowadzić do niej grę, współzawodnictwo, harce… aby było wesoło!

2. Dać harcerzom poczucie samodzielności, odwagi życiowej, wychodzenia naprzód przeszkodom, kochania walki z sobą samą i z przeszkodami świata.

3. Związać harcerzy węzłem przyjaźni, stworzyć „zgraną paczkę”, w której każdy czuje się ważny, potrzebny i odpowiedzialny za innych.

Wiem, że twoi harcerze jeszcze tacy nie są, mają się dopiero tacy stawać!

Jak tego dokonać?

Powinieneś mieć 15 lat i stopień ćwika samarytanki… a jeśli nie masz to

Musisz bardzo, bardzo chcieć być dobrym zastępowym

Musisz dużo, dużo pracować żeby być dobrym, dobrym zastępowym!

Młodszy zastępowy to tylko narzędzie w rękach drużynowego, a ty nie masz być narzędziem tylko wychowawcą.

ankieta

1. Czy nominacja na zastępowego sprawiła ci radość?

2. Czy spełniła twoje ciche oczekiwania?

3. Czy czujesz, że masz swoim harcerzom coś do zaoferowania?

4. Czy masz wymarzoną wizję swojego zastępu?

5. Czy chciałbyś, aby zastęp miał w tobie przywódcę?

6. Czy jesteś gotowy zrezygnować z czegoś, aby mieć czas dla zastępu?

7. Czy po domu i nauce jest to twój pierwszy obowiązek?

8. Czego najbardziej obawiasz się w pełnieniu tej roli? [patrz punkty a, b, c tego rozdziału].

***

Ad 1 - całkowicie konieczne

Ad 2 - zajdziesz wysoko

Ad 3 - jeśli nie, to pracuj, pracuj nad sobą

Ad 4 - wyobraźnia bardzo pomaga

Ad 5 - zastępowy to nie przyjaciel, ale wódz - przyjaciel

Ad 6 - konieczne poświęcenie

Ad 7 - jw.

Jeśli na punkt 1(najważniejszy) odpowiedziałaś „nie” - idź porozmawiać z drużynowym, lepiej wyjaśnić to od razu.

Jeśli na punkty 1-7 odpowiedziałeś „tak” - jesteś zastępowym z powołania, wybrańcem losu (tylko kilka procent harcerzy ma te predyspozycje). Teraz trzeba się tylko uczyć, doświadczać obserwować…

Teraz już wiesz, że:

Funkcja zastępowego to nie nagroda za twoje zasługi,

to nie szczególny zaszczyt czy godność, ale

powołanie do szczególnej SŁUŻBY:

prowadzenia za sobą przez ŻYCIE grupki młodszych ku radości.

Jak każda służba przyniesie ci:

	
Dużo satysfakcji z każdego sukcesu.	Wymóg wielkiego wysiłku i pracy.
Radość z radości i śmiechu innych.	Wymóg systematyczności, rzetelności.
Poczucie, że jesteś komuś potrzebny, czasem niezbędny	Wymóg kontroli nad sobą samą (wykluczony np. zły humor!).
Nauczy cię tego, czego nigdzie się nie nauczysz: rozumienia innych, wpływania na ich życie, kierowania ku lepszym, radośniejszym celom.	Konieczność prawidłowego ustawiania wszystkich obowiązków.

Zastępowy jest towarzyszem, wiernym przyjacielem, na którym MOŻNA polegać.

On jest tym, który sam wyrusza na poszukiwanie Piękna, przynosi je innym i innych doń prowadzi.

(na podstawie „Księgi Jaszczurki”)

Jeśli chcesz być dobrym zastępowym…

Jesteś wzorem

Musisz bardzo poważnie potraktować Prawo Harcerskie - przede wszystkim być harcerzem! Być harcerzem w domu, w szkole, na zbiórkach…

Nie „uczyć harcerstwa”, ale pokazywać harcerstwo samym sobą, inaczej będziesz tylko aktorem w teatrze komediowym, a inni szybko to aktorstwo odkryją, nie zaakceptują ciebie, bo jeśli ty jesteś aktorem to oni są marionetkami w twoich rękach, a:

Każdy chce życia prawdziwego, autentycznego i prawdziwych autentycznych przyjaciół…

Musisz przemyśleć każdy punkt Prawa Harcerskiego i znaleźć sposób jego realizacji w swoim codziennym życiu.

Jeśli ty przyjmiesz harcerstwo „na poważnie” - inni też wezmą je na poważnie. Jeśli ty odrzucisz jakiś jego element - inni też odczują to i odrzucą:

spróbuj spóźnić się na zbiórkę,

nie przyjść na umówione spotkanie, bo „nie miałaś czasu”,

nie przyjść na własną zbiórkę bez zapowiedzi,

Długo nikt nie potraktuje twoich słów poważnie, będziesz odtąd musiał walczyć o dyscyplinę zamiast robić coś miłego i pożytecznego.

Musisz być wzorem w harcerskiej wiedzy, umiejętnościach, postawie

 Pamiętaj:

Harcerze szybciej przejmą twoje słabości i twoje potknięcia za swoje niż twoje zalety

— o zgrozo!

Jesteś wodzem

Wódz to:

Dyktator	Ale
1. Silny człowiek, o zdecydowanym charakterze, nie ulegająca wpływom grupy, naciskom, modzie.	Posiadająca autorytety - osoby, którym ufa, wierzy, potrafi się podporządkować (daje się im kierować).
2. Potrafi wydać grupie rozkaz, polecenie, robi to bez żenady i bez podnoszenia głosu, z naturalną siłą (nie tupie i nie prosi), konsekwentnie sprawdza realizację swych poleceń.	Potrafi słuchać głosu harcerek, ich argumentacji, potrafi przyznać im rację. Kiedy się pomyli nie ukrywa tego faktu, lecz przeprasza poszkodowanych.
3. Jest ambitny, chce mieć najlepszy zastęp w drużynie, środowisku. Chce wszystko robić perfekcyjnie.	Nigdy nie poświęca pojedynczego harcerza dla tzw. „dobra sprawy” dla grupy. Pamięta, że najważniejsza jest każdy harcerz!
4. Prowadzi harcerstwo wg. swoich planów, pomysłów, pracuje bardzo intensywnie podczas zbiórek, nie pozwala harcerzom na lenistwo, zastój, bierność — nawet przez chwilę!	Przez cały czas śledzi jak jego plan i pomysły są odbierane: rozwija i powiela to co „chwyciło”, rezygnuje lub przemienia to „co nie załapało”.
5. Zgani harcerzy jeśli on czegoś nie wykona lub wykona niedbale, nawet jeśli to jego najbliższy przyjaciel. Za każdy dobry czyn znajdzie słowa uznania, pochwali.	Nigdy się nie obraża, przeciwnie, po zganieniu podaje przyjazną dłoń na pomoc, pomaga zrehabilitować się daje następne zadanie wierząc, że teraz będzie lepiej.

Nie bój się słowa „wódz”. Harcerze chcą wodza, choć ciągle twoją siłę będą poddawać próbie.

Harcerstwo jest grą (tak powiedział Baden-Powell). Ty grasz wodza! — naucz się reguł i rozpoczynaj partię ze swoimi harcerzami - kto wygra?

Jesteś starszym Bratem ( siostra)

Co to znaczy?

1. Masz czas dla każdego harcerza z osobna. Myślisz o jego stopniach, sprawnościach, [aby piął się coraz wyżej], myślisz o jego problemach prywatnych, osobistych, [ale nie wchodzisz „z butami” w jego prywatne życie], lecz na ile zostajesz dopuszczony, dbasz o jej naukę.

2. Pracujesz z każdym „w cztery oczy”, ale możesz korzystać w trudniejszych sytuacjach z aprobaty i dezaprobaty grupy - jeśli potrafisz.

3. Jesteś ich mamą i tatą na obozie:

— ocierasz im łezki, a potem żądasz dzielności,

— współczujesz, że tak się złożyło, że drugi dyżur mają najwięcej garnków do wyszorowania, ale potem każesz im dokończyć pracę, nie pozwalasz na bunt, ani nawet na szemranie.

4. Jesteś odpowiedzialny za ich bezpieczeństwo.

5. Znasz ich sytuację rodzinną i finansową, w razie potrzeby informujesz drużynowego

6. Zwracasz uwagę na ich wygląd zewnętrzny i zachowanie: poprawiasz przekręcony krzyż, każesz wsadzić pas w szlufki, zwracasz uwagę na zachowanie przy stole, na czystość języka…

Ty jesteś dla harcerzy, a nie oni dla ciebie

ale

ty wytyczasz im drogę, a nie dajesz się sprowadzać na bezdroża.

Rozejrzyj się gdzie stoisz, na jakiej planszy grasz?

Zastęp młodszych harcerzy to nie karne zesłanie, ale najbardziej twórcza służba!

Twoja rola jest największa i największa odpowiedzialność. Bez ciebie zastęp nie będzie istniał.

Jesteś nie tylko wzorem, starszym bratem . siostrą, ale skrzynią z pomysłami, duchem wszelkich działań, iskrą zapalającą i hamulcem bezpieczeństwa.

Choćby ci się wydawało, że tylko ty się w tej służbie poświęcasz dla młodszych - nie jest to prawdą: Najwięcej w tym poświęceniu bierzesz ty sam!

Ale warunek:

Musisz równocześnie pracować w gronie rówieśników: w zastępie zastępowych lub w starszym zastępie.

Zastęp zastępowych, czyli najczęściej zgrana paczka.

Zmieniła się trochę twoja rola. Nie jesteś już tak bardzo wodzem (wiele spraw mogą wziąć na swoje barki inni harcerze, możesz złożyć na nie nawet częściową odpowiedzialność w dziedzinach, w których stały się lepsze od ciebie). Nie jesteś też starszym bratem ( siostrą.)

Spójrz, co się stało z określeniami zastępowego:

wzór wzór

wódz organizator

starszy Brat przyjaciel

Skąd wziął się ten nowy termin: organizator?

Otóż zastęp zastępowych jest:

Samodzielny — Mądra autonomia w ramach drużyny.

Samorządny — Odpowiedzialność wszystkich członków.

SAMOFINANSUJĄCY się — Tak, tak, możecie, jeśli tylko chcecie!

A z doświadczenia wiadomo, że wszystko, co jest samo… - ktoś musi trzymać mocno w garści bo się rozpadnie. i to jesteś ty.

Zastęp starszoharcerski(13-16 lat)

Zastęp wędrowniczy (17-25 lat )

Ten wiek to zachwianie między poziomem harcerzy , a poziomem starszoharcerzy

czy wędrowników

Z pierwszego już wyrastają, do drugiego nie dorosły. Nie chcą już brać od drużynowego i zastępowego tego, co im do tej pory ofiarowywali, a nie trzymają jeszcze siebie samych w swojej dłoni i nie potrafią iść w obranym przez siebie kierunku, nie potrafią wytyczyć celu.

Co więc robią?

Najczęściej nic. I to ich gubi. Oj, nie zazdroszczę ci - druhu zastępowy takiego zastępu…

Ty jeden wiesz, że przyjaźń, o której wszyscy marzą, może istnieć tylko między ludźmi, którzy idą wspólną drogą i w tym samym kierunku. Ginie powoli, gdy ludzie zatrzymają się na skrzyżowaniu dróg i plotkują. Znudzeni, zaczną powoli odchodzić samotnie, każdy w swoją stronę.

To twój wielki kłopot: znaleźć im drogę wędrowniczą, ich własną drogę, którą nie tylko zaakceptują, ale wejdą na nią z entuzjazmem, radością!

Co robić z zastępem?

Można robić wszystko, byle to działanie:

— miało sens,

— było zgodne z Prawem HARCERSKIM

— było radosną zabawa!

Dla twoich harcerzy najważniejsze jest - „aby to, co robisz było radosną zabawą”. Im nie musisz pokazywać sensu. Nawet nie powinieneś Zbytnie moralizowanie może zepsuć zabawę. Ale za sens odpowiadasz ty, druhu zastępowy.

Działanie ma sens, jeśli prowadzi do celu:

Umieszczone w strzałkach „działania” to tylko przykłady z długiej listy: tzw. podstawowych form harcerskiej PRACY:

harc	alarm	zawody	zaj. gospodarcze
gra	gawęda	pląs	służba społeczna
zadanie	dyskusja	piosenka, śpiew	służba liturgiczna
zwiad	rozmowa	teatr	modlitwa
bieg	nauka	praca rąk	apel
musztra	konkurs	zarobkowanie	quiz
podchody	festiwal	pokaz	szkolenie
turniej	ćwiczenie	próba	popis

Jeśli jesteś zastępowym o niezbyt dużym doświadczeniu lub dość młodym wiekowo, poruszasz się wśród tej długiej listy elementów harcerskiej zbiórki rozumując tak:

„Mam półtorej godziny czasu przeznaczonego na zbiórkę - co zrobić przez ten czas z moimi harcerzami? Może najpierw jakiś pląs, żeby się rozruszali, potem powiem im coś z historii harcerstwa, potem zaśpiewamy 2-3 piosenki, wyjedziemy na dwór i zrobię im taką ciekawą grę ze znajdywaniem…”

Doświadczony zastępowy rozumuje tak:

„Wczoraj dziewczyny poplamiły bezmyślnie wykładzinę w harcówce, w zeszłym tygodniu zostawiły odkręcony kran z wodą… nie czują się w harcówce gospodyniami, jeśli jej nie szanują. Poproszę drużynowego, aby przydzielił nam jedną ścianę na „kącik zastępu”. Aby móc zawieszać trofea trzeba kupić listwy…Potrzebne pieniądze…, a więc akcja zarobkowa… i to porządna, niech dziewczyny czują, że pieniądze nie spadają z nieba! A Ania i Sylwia przez 10 minut szukały w magazynie gwoździ, choć same wstawiały skrzynkę po obozie… jest taka świetna gra „memory”… Za miesiąc biwak drużyny, podobno nie będzie można gotować na ognisku, bo to rezerwat…, a nikt w zastępie nie obsługiwał jeszcze kuchenki turystycznej…” itd.

Czy widzisz różnicę między tymi zastępowymi?

Pierwsza widzi w swojej zbiórce półtoragodzinną „lukę”, którą należy czymś wypełnić. Druga widzi cel swojej pracy i do niego dostosowuje metody, buduje program.

Budując program zbiórek widzimy cel: wszechstronny rozwój swoich harcerzy [patrz 12 kółek na stronie poprzedniej]. Szczególną uwagę zwracamy na te „kółka”, w których nasi harcerze wykazują zaniedbanie oraz te kółka, w których ukryte jest ich zainteresowanie, w których są lepsze od innych.

Zaniedbania uzupełniamy, zainteresowania i zdolności rozwijamy!

Istnieją działania ukierunkowane na jeden cel, np..:

Gimnastyka poranna sprawność fizyczna

Istnieją też działania, które dają rozwój wielostronny, np..:

tu jest miejsce na twoje pomysły

Teraz już wiesz, dlaczego harcerstwo posiada tak specyficzne zabawy, jak: harc i gra?

Gra

Kto nie lubi grać? Wszyscy chcą grać. Gra to wielka pasja. Niech, więc wszystko, co robisz ze swoimi harcerzami będzie grą! Nie próbuj nigdy być nauczycielem, ale graj! W podchody, w samarytankę, sygnalizację! Wszystko może stać się grą.

Jak przygotować grę?

1. Sens gry - ten główny sens

np.: — poznanie historii swojej miejscowości,

— orientacja w terenie,

— obycie z mapą…

2. Fabuła, czyli nadanie grze tytułu

np.: — „Pułapka na Kiełku”,

— „W kopcu termitów”,

— „Pierścień czarodzieja Kajana”…

3. Miejsce gry

np.: — las,

— ulice miasta,

— teren wiejski…

Miejsce dobieramy do tematu gry i na odwrót. Uwaga jednak na bezpieczeństwo uczestników! Podczas zafascynowania grą będą mniej uważni. Unikać należy zwłaszcza wielokrotnego przekraczania ruchliwych ulic.

4. Zasady gry

a\ Teren. Dokładnie określony rejon działania, bazy, punkty startowe, miejsca zbiórki w razie zgubienia się ew. teren zakazany np. plac budowy.

b\ Czas rozpoczęcia, zakończenia gry ew. zejścia wszystkich uczestników do bazy.

c\ Cel główny gry i cele dodatkowe [pośrednie], np.:

opanować bazę przeciwnika

d\ Co wolno, czego nie wolno, np.:

— poszczególne patrole mogą łączyć się w celu ustalenia wspólnej strategii,

— nie wolno zdejmować oznaczeń.

e\ Eliminowanie z gry, punkty karne, np.:

— złapanie przez przeciwnika,

— decyzja sędziego.

f\ Sędzia (zastępowy, przyboczna\y).

g\ Sygnały (ogólne i w grupach).

h\ Wykorzystanie technik harcerskich: tropienie, sygnalizacja, szyfry, znajomość mapy, itp.

i\ Wymierność oceny końcowej, np.:

— za zdobycie proporca przeciwnika + 5 pkt.

— za każdego rannego - 1 pkt.

— za wytropienie skarbca. + 10 pkt.

itd.

5. Podsumowanie gry

Podanie wyniku, omówienie błędów, wymiana wrażeń.

Uwagi:

1. Zacząć od gier najprostszych, jedno-tematycznych, krótkich, na spostrzegawczość, słuch, Morse'a.

2. Nie robić gier znanych wszystkim np. podwórzowych.

3. Gra musi być dopracowana w najdrobniejszych szczegółach, po omówieniu zasad sprawdzić pytaniami, czy wszyscy te zasady dobrze przyswoili.

4. Jeśli gra „nie wychodzi” jest to zawsze winą autora.

5. Powtarzać grę tylko w przypadku, gdy chcą tego uczestnicy lub, gdy ze znanego powodu gra nie udała się za pierwszym razem.

Harc

Harc — to średniowieczny pojedynek pojedynczego rycerza wyzywającego przed bitwą rycerza armii przeciwnej, odbywany przed frontem obu wojsk. Harcownicy (harcerze) byli najdzielniejszymi rycerzami. Wyzwanie na harce mogło nastąpić tylko za zezwoleniem wodza.

A dziś?

Dziś jest to wyzwanie rzucone przez harcerza życiu, to „wzięcie się za bary” z jego przeciwnościami, z losem, z samym sobą. Więcej: to wychodzenie z odwagą i siłą, naprzeciw przeciwnościom, to ryzyko i przygoda. Uprawiają go wszyscy: od ochotniczki do Harcerki Rzeczypospolitej. Przybiera tylko coraz to inne, trudniejsze formy.

Harc jest duszą harcerskiego życia.

Harce ochotniczki: — samotność w lesie,

— głód chłód, deszcz,

— obrosły sadzą garnek.

Harce wędrowniczki: — brak pieniędzy,

— brak czasu,

— kłopoty z samą sobą.

Harce Harcerki Rzeczypospolitej: — bariery międzyludzkie,

— biurokracja,

1. Sens harcu

Jest to konieczny w życiu trening, który daje harcerce odporność, siłę, samodzielność, sprawność działania. Wyszukując harc dla harcerki bierz pod uwagę to, co jest jej „słabą stroną”. Tchórz niech idzie sam do lasu, fajtłapa przygotuje salę na spotkanie świąteczne…

2. Temat harcu —życie

Życie, czyli: siły przyrody, przeszkody stawiane przez innych ludzi, to ty sama ze swoimi wadami, kompleksami.

3. Zasady harcu

Tu, w przeciwieństwie do gry nie ma wymyślonych zasad. Obowiązują tylko zasady życiowe i Prawo Harcerskie. Wykorzystywane jest w nim tzw. wyrobienie harcerskie [techniki, zaradność, dzielność].

Uwaga: Harc jest śmiałym wyzwaniem, lecz do ciebie druhno zastępowa należy wyznaczenie nieprzekraczalnych granic bezpieczeństwa.

Harc może nieść samo życie:

— zabłądziłyście w lesie,

— trzeba załatwić nocleg w pobliskiej wsi.

Harc może być dla pojedynczej harcerki:

— spędzić noc w igloo

lub dla całego zastępu:

— przeprawić się przez rzekę po moście wiszącym.

Harc może też być przez ciebie ułożony. Układając harc musimy wymagania wyważyć: powinien być trudny, ale możliwy do wykonania na konkretny wiek harcerki.

Harc	Wiek
Przeżyj 3 dni w obcym mieście, bez pieniędzy, dokumentów, sprzętu, codziennie chodź do teatru.
Widzisz te świeże tropy dzika? Sprawdź, gdzie i czym ten dzik się pożywia.
Wystąp w programie telewizyjnym.
Nawiąż kontakt ze skautami z Australii.
Przepracuj 3 dni w gospodarstwie rolnym. Naucz się możliwie najwięcej.
Odszukaj osobę o tym samym imieniu i nazwisku, co ty, dowiedz się wszystkiego o niej.
Spotkamy się jutro o 16^40 na szczycie Rysów.
Poruszaj się po obozie przez 6 godzin z zawiązanymi oczami.

Formy złożone harcerskiej pracy

Zbiórka

Zostawiamy ją w spokoju, o tym będzie później.

Wycieczka

Cel: poznanie (historia, architektura, przyroda…)

PKP PKS

Restauracja, bar, kuchenka turystyczna.

Muzea, kościoły, spotkania z ludźmi mundur!

To trochę kosztuje!

Rajd

Cel: poznanie przyrody, umiejętność poruszania się po kraju.

PKP PKS

Kuchnia polowa. Kuchenka turystyczna.

Zlot

Krajobrazy, zabytki przyrody.

Ważna jest: gitara, śpiew!

Włóczęga (tylko wędrowniczki)

Cel: „wtopienie” w przyrodę, kontemplacja przyrody, przyjaźń.

Czym się da, a najpewniejsze własne nogi

Gotowanie na ogniu

Złaz

Jak najdalej od ludzi, cywilizacji - dziko! Wygodne, stare turystyczne „ciuchy”.

Ogniska, gwiazdy, gitara… Wspomnienia. Przyjaźń. Po co pieniądze?

Biwak

Cel: poznanie przyrody, samodzielność gospodarcza + inne cele.

PKP PKS

Kuchnia polowa

Harce, gry, biegi, ogniska

Obóz stały

Cel: samodzielność, zaradność, organizacja, gospodarność, techniki harcerskie

PKP PKS różnie

Zabudowa kuchenna, gospodarcza, sanitarna

Jesteśmy takim małym społeczeństwem!

Obóz wędrowny

Cel: poznanie regionu [przyroda, ludzie, historia…] -mono- lub wielotematyczny

Głównie na nogach

Jedzenie: jak się da, zależnie od terenu.

Jak najwięcej zobaczyć!

Ognisko, kominek

Cel: poznanie ciekawych ludzi [„świadków historii”,], ćwiczenie się w ładnym i poprawnym wysławianiu, poznawanie historii i tradycji kraju, regionu z ustnych przekazów + inne cele

w zależności od miejsca

Zezwolenie na rozpalenie ogniska

Obrzędowość, znaki i symbole

Obrzędowość zastępu, to coś, co odróżnia twój zastęp od innych, pozwala stworzyć jego niepowtarzalną atmosferę. Z luzem chodzących Jasiów, Stasiów czy Tadziów, albo Maryś i Kaś tworzy jedną gromadę, spojoną więzią koleżeństwa.

 Pamiętaj:

Źródłem jesteś ty sama!

Obrzęd harcerski nie może być pustym, sztucznym gestem. To jest życie zastępu - i dopiero wtedy ma sens. Musi być naturalny, wymyślony przez ciebie i twoich członków zastępu oraz napisane przez życie.

Obrzędowe może być:

przyjęcie „nowego” do zastępu,	przekazanie funkcji,
mianowanie podzastępowego skarbnika, kronikarza itp.,	nagradzanie, karanie,
powitanie i pożegnanie,	imieniny (w tym zastępu),
nadanie imion, pseudonimów,	nadanie godła, proporca,
powitanie proporca,	kronika, szyfr, węzeł na chuście,
barwa, symbol zastępu, proporzec,	skrytka, miejsce spotkań,
pieśń, hymn zastępu,	przerywniki, powiedzonka,
siec alarmowa,	taniec, stroje,
chód,	herbatka zastępu,
pranie „brudów” zastępu,	szyk,
prezenty,	amulety,
okrzyk,	ważne chwile,
sieć alarmowa,	kronika,
baza: miejsce zastępu,	mowa tajemna.

Dobrze, jeśli te elementy są związane ze sobą tematycznie, wraz z nazwą zastępu tworzą pewną całość, jedną historię.

Jest jeszcze więcej pomysłów na obrzędowość zastępu, ale nie próbuj wykorzystać ich wszystkich, nie kładź dwóch grzybów do barszczu.

Praca ze stopniami i sprawnościami

Czy TY musisz przygotować wszystko na zbiórkę:

— być przewodnikiem na wycieczce zastępu,

— być głównym kucharzem przy przygotowaniu posiłku,

— być sędzią, gdy zastęp gra w piłkę?

Jeśli jesteś dobrym organizatorem właściwie… nie musisz robić nic. Ale pamiętaj: za to, co zastęp wasz ma zrobić - odpowiadasz w dalszym ciągu TY.

Dzieląc prace między harcerzy miej na uwadze wymagania stopni, które aktualnie zdobywają, a także ich zdolności i zainteresowania:

— Wysyłasz kogoś z pilną wiadomością do leśniczówki. Niech pobiegnie krokiem skautowym. Zmierz czas. Może będzie miała wynik poniżej 7 min/km, przecież zdobywa właśnie ochotniczkę…

— Trzeba utrzymać korespondencję z poznanymi skautkami z Francji? Zrobi to Asia, najlepiej zna język. A jeśli w dodatku będzie dużo czytała o Francji i dzieliła się czasem najciekawszymi wiadomościami na zbiórkach, to… może startować do sprawności „światowida” .

Bądź uważna. Może sytuacja domowa twojej harcerki sama nasunie pomysł. Harcerstwo nie kończy się w harcówce.

— Paweł będzie przez miesiąc opiekował się psem sąsiadki, która wyjechała za granicę. Nie może jechać na biwak - trudno. Ma za to szansę zdobycia sprawności „opiekunki zwierząt” - powiedz jej to!

— Moniki mama wyjeżdża na 5 dni za granicę. Wspaniale! Monika ma szansę prowadzić przez 3 dni gospodarstwo [wymaganie na samarytankę]. Tylko bez spóźnień z obiadami i pełne dwa dania! No i jeszcze: niech pamięta o rodzeństwie również czwartego i piątego dnia… Zdobycie sprawności, zaliczenie zadania zobowiązuje do służby w tym zakresie - wszystko, co otrzymujesz trzeba oddać ludziom (taki już nasz harcerski los).

O tej ostatniej prawdzie przypominaj czasem harcerzom , gdy brak ochotniczek do prac.

Sprawność zdobyta dla chwały własnej, sprawność niewykorzystywana może nawet zostać… odebrana.

 Pamiętaj:

Choć decyzję o zdobywaniu sprawności, o podjęciu próby na stopień muszą wypowiedzieć twoi harcerze samodzielnie choć musi być ona wyrazem ich woli,

to

TY musisz im to Zaproponować

Podpowiedzieć

Umożliwić.

Stopnie i sprawności muszą być zdobywane w odpowiednim czasie

Stopień zdobywany zbyt późno, stopień „wymuszony”, „wymiętolony” nie satysfakcjonuje harcerza, a zaniżone wówczas w stosunku do wieku wymagania nie powodują jej wzrostu. Stopień traci sens, a i harcerstwo staje się bezsensowne przy okazji.

Jeśli harcerka przychodzi do drużyny późno np. w VI klasie, to musisz prowadzić jej próby na stopień bardzo szybko, aby jej nie zanudzić zbyt łatwym dla niej materiałem musisz pomóc jej rozpisać próbę tak aby uzupełniła zadania poprzednich prób Najdalej po 1,5 - 2 latach powinna znaleźć się ona na odpowiednim poziomie dla jej wieku na drabinie harcerskich stopni.

I jeszcze jedno:

 Pamiętaj, druhu zastępowy o swoim stopniu! 

Jeśli nie wyprzedzasz swojego zastępu o jeden stopień, czy chociażby o 1/2 stopnia, to tzw. „zastęp” wasz jest, co najwyżej miłą grupą towarzyską.

Zasady dobrej zbiórki

1. Zasada logicznego ciągu.

Na zbiórkę dobrze mieć pomysł - ciekawy, szalony temat, który zaskoczy twoje harcerki. Temu tematowi poświęcić można wszystko: od formy powitania (np. witasz ich w przebraniu jednej z postaci twojego pomysłu), poprzez grę lub konkurs osnuty na fabule twojego pomysłu, po gawędę przybliżającą i wyjaśniającą twój pomysł oraz piosenki związane z tematem. A jeśli pomysł dobry, to włączy się fantazja dziewcząt i będzie, co robić jeszcze na drugim, a może i trzecim spotkaniu.

W tak tworzonej zbiórce, w zbiórce opartej na pomyśle, jeden element wypływa z drugiego, występuje w logicznym ciągu, Nie ma tu sztucznego składania „z kawałków” programu zbiórki, tak, aby tylko wypełnić te 1,5 godziny, nie ma bezdusznych zapowiedzi jak ta: „…no to teraz może zaśpiewamy 3 piosenki…”

Pomysł zostaje na długo w pamięci, we wspomnieniach, w nazewnictwie, używanych zwrotach, staje się historią zastępu.

2. Zasada przemienności elementów zbiórki.

Nie możecie zbiórki ułożyć tak:

powitanie - rada zastępu - musztra - quiz - pożegnanie.

Kto z harcerek wytrzyma w tak długim czasie w skupieniu?

Na zbiórce przeplatać się muszą:

ruch ze spokojem,

hałas z ciszą,

swoboda z dyscypliną.

Cisza to np.: kominek, gawęda, musztra. Hałas to: śpiewy, okrzyki, popisy, zawody. Swoboda to: zwiad, gra, zadania. Dyscyplina to: apel, Rada Zastępu, kominek. Ruch to: gra, harc, bieg, konkurs, turniej. Spokój to: obrzędy, gawęda, ćwiczenie.

O ile od dyscypliny do swobody harcerki przechodzą momentalnie, to z przejściem odwrotnym jest zazwyczaj trochę kłopotu. Jeśli po pełnej wrażeń grze będziesz próbowała zrobić dziewczynom musztrę, to nawet „na baczność” będą gadały i wymieniały wrażenia. Musisz wtedy zastosować etap przejściowy, np. naukę nowej piosenki.

3. Zasada tempa

Tempo zbiórki powinno być takie, aby nikt nie zdążył się znudzić. po każdej grze niech zostanie niedosyt, a po każdej zbiórce żal, że to już koniec. Nie pozostawiajmy harcerkom nawet kilku sekund czasu między jedną piosenką, a drugą. Najmniejsza luka sprawi, że twoje harcerki zaczną mówić o czymś innym - nikt nie lubi tkwić biernie w oczekiwaniu. Będziesz musiała ich uspakajać, zawrócić ich myśli na inne tory, a to trudne, nudne i dla nikogo nie miłe.

A zatem: zanim skończysz jedną piosenkę - miej już w pogotowiu słowa drugiej,

- zanim zapalą ostatnią świecę kominkową - ty już rozpoczynasz gawędę,

- zanim ogłosisz wynik gry - wszyscy siedzą w kole przygotowani do nauki nowej piosenki.

Jak trzeba mieć wszystko przygotowane, aby w ten sposób prowadzić zbiórkę!

4. Musi być wódz.

Każdy element zbiórki, każda gra, zabawa, musi mieć swojego wodza. Ostrożnie z pójściem na „żywioł” - to zwykle zawodzi. Nawet, gdy w drużynie starszej zaczyna panować duch demokracji, gdy wszyscy dyskutują, wszyscy wypowiadają swoją opinię KTOŚ musi:

— ucinać długie, nużące wszystkich wypowiedzi i wypowiedzi nie na temat,

— czuwać, by w plączących się wątkach nie ginął temat główny rozmowy,

— podsumowywać dyskusję,

— czuwać, by każde „gadanie” zaowocowało czynem.

Wodzem jesteś najczęściej TY, druhno zastępowa, ale nie zawsze. Będąc wodzem nie możesz być jednak „ponad” swoimi harcerkami, nie możesz być „z boku”, musisz być razem z nimi. Rozumiesz?

Musisz być z nimi w kłopotach, sukcesach, grach.

Nie jesteś dyrygentem orkiestry, lecz jej wiodącym instrumentem

5. Samodzielność i inicjatywa harcerzy

Nie prowadź harcerzy za rękę. nie jesteś przedszkolanką. Ty masz tylko inspirować, dawać pomysły, budować plany, kierować i… czasem tylko pomagać, gdy rzecz okazała się trudniejsza niż przypuszczałaś, gdy mimo największych wysiłków harcerze nie mogą sobie z nią poradzić. Harcerze działają sami:

— harce w trakcie zbiórki,

— zadania między-zbiórkowe,

— gry,

— turnieje,

— praca rąk.

Wszędzie mogą się wykazać, zawsze mogą się pochwalić, że to… oni sami … Któremuś z nich przyjdzie nagle coś do głowy, chce udoskonalić grę, poprowadzić ją jeszcze raz w zmienionej formie, pomysł ciekawy… Może warto zrezygnować ze swojego planu zbiórki? Rodzi się nowy wódz!

6. Podział pracy

Na grę, która będzie na następnej zbiórce trzeba przygotować:

- odrysy fragmentu miasta,

- opaski,

- taczki lub wózek dwukołowy.

Podziel wszystko między harcerzy, niech przygotują.

Dobieraj sprawiedliwie: prace trudniejsze dla tych, co górują stopniem, prace cięższe dla silniejszych, ale… prace żmudne dla mniej wytrwałych.

Niech zameldują one, że wszystko jest gotowe na dzień, dwa przed zbiórką, ale… na wszelki wypadek sprawdź to jeszcze sama…

7. Obrzęd i zasada: coś nowego, coś starego.

O obrzędzie była już mowa. Nie rezygnujcie z niego. Nawet gdy z niego już wyrosłyście, gdy już was nie bawi - nie wyrzucajcie go. Jest jak stary znoszony mundur, który przebył z wami 4 obozy i wiele rajdów. Sens obrzędu nie tkwi w jego atrakcyjności, ale w sentymencie, we wspomnieniach. Tak samo warto z czasem powtórzyć starą zabawę sprzed lat, pojechać na biwak tam, gdzie 3 lata temu byłaś na obozie, przejrzeć kronikę.

Stare jest potrzebne, ono rodzi prawdziwą przyjaźń, zżycie. W zdobywanej

wiedzy jest utrwaleniem materiału, w przeprowadzanych ćwiczeniach - rodzi nawyki.

Potrzebne jest jednak i nowe. Coś, czego jeszcze nie było. Stare jest jak magnes, który utrzymuje twój zastęp w przyjaźni, jedności, daje harcerkom poczucie bezpieczeństwa, jest bezpieczną przystanią, gdy coś w życiu układa się źle. Nowe odkrywa wizje przyszłości, pcha harcerki naprzód, ku swojej własnej drodze, własnym celom, powołaniu.

8. Miej zawsze COŚ w rezerwie.

Najlepiej zaplanowaną zbiórkę rozbić może:

— deszcz,

— zaginięcie klucza do harcówki,

— nie przyjście umówionej osoby na gawędę,

— wyłączenie światła,

— ???

Nic nie szkodzi. ty mas zawsze coś w zapasie do zaproponowania. I nie jest to oklepana gra „Kima”.

Zastęp na obozie

No, teraz cię twoi harcerze ocenią! Przez tyle dni razem, pod jednym namiotem! Nie ukryje się nic: twoje humory, twoje braki w pionierskich umiejętnościach…

Lecz jeśli jesteś dobrym zastępowym to wiesz również, że obóz to niepowtarzalna okazja, żeby uczynić z twoich biszkoptów harcerki, z twoich ochotniczek - tropicielki. 20 dni i nocy darowane twojemu zastępowi, to więcej niż suma wszystkich śródrocznych zbiórek.

Teraz twoje zadania to:

1. Stworzenie w zastępie ducha zapału, energii, pracy, współzawodnictwa.

 Tu tylko przykład własny! 

Jeśli pierwszego dnia obozu, ziewając nad leżącym na ziemi namiotem, powiesz do swoich harcerzy: „Chyba już musimy się zabrać za jego rozkładanie… bo oberwie się nam od komendantki…” — już zaczęłeś przegrywać. Od tej pory każda praca będzie wymuszeniem na twoim zastępie tego, czego żąda od was drużynowa, będziesz wciąż między młotem i kowadłem.

Jeśli pierwszego dnia szarpniesz za róg rozciągniętego właśnie w ślimaczym, tempie namiotu, jeśli krzykniesz stłumionym głosem „No wiecie! Wilczyce nas przeganiają! Dostały namiot później, a już powiązały rogi!” — wtedy zaczniesz wygrywać.

Te pierwsze godziny, pierwsze dni obozowe, pierwszy dyżur w kuchni decydować będą bowiem o tym, jaki będzie twój zastęp. Czy będziesz go musiała przez cały obóz:

ponaglać, popędzać, wywlekać z łóżek,

czy też:

Będzie to zryw waszej energii, sił ducha,

wyzwanie rzucone

wszystkim innym zastępom

2. Niech każda chwila będzie chwilą wzorcową

To jest „styl harcerski:

podniesiesz z ziemi papierek od cukierka, chociaż go nie upuściłaś,

podbiegniesz z pomocą do harcerek dźwigających kocioł z wodą,

poprawisz linki w sąsiednim namiocie, bo zbiera się na dachu kałuża wody.

Czy myślisz, że trzeba jeszcze udzielać harcerzom dodatkowych wyjaśnień?

3. Dobra organizacja.

Od planu służby, od podziału zadań, jaki zrobiłeś zależy wiele.

a\ musi być sprawiedliwie, najmłodszymi w zastępie ani się nie wysługuj, ani ich nie oszczędzaj, niech „dostają w kość” na równi ze starszymi,

b\ musi być sprawnie, dokładnie wyjaśniaj: co? gdzie? kiedy? kto po kim? kto za to odpowiada? kto melduje o wykonaniu?

4. Zadbać o samodzielność, samowystarczalność zastępu.

Niech twoi harcerze mają własną skrzynię z narzędziami, niech sami je kupują, naprawiają, niech mają swoje drzewo z niskimi, rozłożystymi gałęziami, w sam raz na Radę Zastępu, swoją biblioteczkę [każdy przywozi na obóz dwie dobre książki].

5. Zadbać o czystość i porządek.

Wyciągnij z łóżka tę, co położyła się bez mycia, zróbcie jej wspólnie jakiś kawał, śmiech grupy to skuteczne, silne lekarstwo na wiele wad.

Spójrz, co twój harcerz schował pod materacem: cukierki, skarpetki…

Popatrz z boku, krytycznym okiem jak wygląda kuchnia, gdy twoi harcerze przygotowują obiad: piętrzy się stos brudnych talerzy, garnków i desek do krojenia, które ktoś w końcu, późnym popołudniem będzie musiał wymyć. Czy nie było by sympatyczniej i sprawiedliwiej, gdyby każdy zmył deskę i nóż po pokrojeniu surówki, bańkę po przelaniu mleka do garnka…?

Konflikty

Są zawsze. Są większe i mniejsze. Tymi mniejszymi w rodzaju: „przyjaciółka przyjaciółce nadepnęła na odcisk - i awantura” nie należy się przejmować zbytnio. Jeśli weźmiesz je zbyt poważnie, jeśli zaczniesz dociekać, wypytywać, to jeszcze i dwie zwaśnione strony gotowe wziąć wszystko na serio.

Ale jeśli konflikt trwa już kilka tygodni…?

Co tu poradzić? Sytuacje mogą być tak zupełnie różne. Rozpatrzmy najczęstszą z nich: dwie harcerki z waszego zastępu „śmiertelnie” się nie lubią. Walczą przy tym o pozyskanie dla siebie pozostałych osób w zastępie. Wiadomo, kto zostanie osamotniony przegrał - i po nim! Zastęp zaczyna się dzielić, każda iskierka wywołuje pożar. Cokolwiek przypadkowego się stanie zaraz słychać „to ona specjalnie…!”. Rywalizują ze sobą we wszystkim.

Co można zrobić?

• starać się znaleźć prawdziwe źródło konfliktu, czasem wstydliwe, głęboko skrywane pod płaszczem przyczyn zastępczych,

• rozmawiać, rozmawiać w cztery oczy…,

• próbować wcielić się w każdą ze stron z osobna, by jak najbardziej obiektywnie oceniać sytuację (patrzenie oczami raz jednej, raz drugiej strony, to nie lada sztuka!),

• krytykować wszelkie podejrzenia, wytoczyć wojnę oskarżeniom,

• tak rozdzielać wszelkie prace, aby skłócone strony nie mogły współzawodniczyć ze sobą,

• znaleźć dla zastępu jakiegoś „zewnętrznego” przeciwnika, wobec którego harcerki będą musiały się zjednoczyć we wspólnym działaniu [np. udział w festiwalu piosenki].

Kary i nagrody

A.Większość kar i nagród w harcerstwie jest bezpośrednim, naturalnym następstwem dobrej i złej pracy:

• dobrze przygotowana wycieczka - to radość, przygoda, poznanie,

• pracowicie wykonana pionierka - to wygoda i duma mieszkańców,

• źle wyszorowana patelnia - to wstyd gdy ogląda ją oboźna.

Czuwaj, aby tak było naprawdę. Nie dopuść do tego, aby w waszym zastępie zatryumfowało kiedykolwiek cwaniactwo, żeby ktoś roześmiał się przed pracującymi harcerkami, nazywając je naiwniakami.

B. Gdy ten naturalny mechanizm nie wystarcza, gdy trzeba go wzmocnić, rozmawiamy „w cztery oczy”, chwalimy, ganimy.

C. Jeśli i to nie wystarczy sięgamy dopiero do systemu kar i nagród. System ten nie może być sztuczny, wyszukany, a w żadnym wypadku wyrafinowany, wyglądający jak nasza „zemsta”.

Niech będzie jak najbardziej naturalnym następstwem dobrej, czy złej postawy harcerki. Jeśli harcerka „nie miała czasu” na pracę z innymi przy przygotowaniu wycieczki, to nie karzemy jej zrobieniem 20 okrążeń dookoła domu, ale nie zabieramy jej w Gorce - i już!

Nie karzemy nigdy pracą, chyba że znów wynika to w sposób naturalny z przewinienia (niewykonanie jednej pracy często powoduje, że praca się spiętrza, nawarstwia). Praca sama w sobie traktowana jako służba, jako obowiązek podjęty z własnej woli nie może być karą. Często jest nawet elementem nagrody. Nasze zaufanie do harcerki okazujemy przydzielając jej bardziej odpowiedzialną funkcję, która jest w gruncie rzeczy pomnożeniem jej obowiązków.

Tak zazwyczaj jest w drużynie. Któż nie cieszy się w głębi serca, gdy zostanie mianowany …

Twoja w tym głowa, aby w zastępie tak samo cieszyła się ze swego mianowania chorąży, skarbniczka, czy kronikarka. Może zorganizować grę pt. „Chorąży króla jegomości” - kto wygra? Może rozpisać konkurs na najlepszy „łeb matematyczny”?

Druhu Zastępowy!

„A teraz idź i rozdawaj Radość! Rozsiewaj radość na Twej drodze i na naszych drogach. Niech twe spojrzenia będą radosne, niech twój uśmiech będzie radosny, niech Twa mowa będzie radosna, niech Twe ruchy będą radosne. Obdarzaj Radością tych, co Cię otaczają, tak mało jest Jej na świecie… Nie obawiaj się dać Jej za dużo, nie obawiaj się, że Ci Jej zabraknie. Posłuszna temu zdobędziesz sama Radość, która Cię nie opuści!”

[z „Księgi Jaszczurki”]

Wykorzystałam skrypt dla zastępowych harcerek opracowany przez hm Małgorzata Ruprecht

I dedykuję go wszystkim zastępowym Hufca Żary i nie tylko - hm Krystyna Zengiel

Skrypt Kursu Zastępowych

Strona 19 z 19

Cel2:

Cel1:

Działanie

kryć się, by nie zostać rannym

wytropić kto jest wodzem przeciwnika i wziąć go do niewoli

Cel2:

zdobyć proporzec przeciwnika

Działanie

---