FITOPATOLOGIA - CZĘŚĆ

Phyton - roślina

Pathos - choroba

Logos - nauka

CHOROBA (pathos) - jest wypadkową wzajemnego oddziaływania na siebie patogena i rośliny żywicielskiej. W procesie tym zmienia się zarówno roślina jak i patogen. Reagując ma akcję patogena roślina staje się biologicznie odmienna, to samo dotyczy patogena np. Claviceps purpurea pasożytując na roślinie wytwarza alkaloidy. Takiej właściwości nie wykazują wzrastając na podłożach syntetycznych.

Według Göeumana choroba zakaźna to proces w którym roślina żywicielska i patogen tworzą wspólnotę życiową wyższego rzędu.

Choroba jest to dłużej trwające naruszenie równowagi czynności życiowych rośliny, spowodowane przez jakikolwiek czynnik chorobotwórczy ujawniający się zmianami w wyglądzie rośliny i uniemożliwiający jej normalny rozwój.

PATOGEN - organizm który po wyizolowaniu z chorej rośliny i ponownym przeniesieniu na roślinę zdrową, wywoła w sprzyjających warunkach te same objawy chorobowe.

CZYNNIKI CHOROBOWE

1 - Nieinfekcyjne

a - Atmosferyczne: opady, niska i wysoka temperatura, niedostatek światła, wilgotność powietrza, zanieczyszczenie środowiska.

b - Glebowe: niedobór i nadmiar składników pokarmowych (N, K, P, B), zasolenie gleby, odczyn gleby, nadmiar i brak wody, struktura gleby.

2 - Infekcyjne

a - wirusy i wiroidy

b - fitoplazmy

c - bakterie

d - grzyby

e - pasożytnicze rośliny nasienne

Jeśli przyczyną choroby jest czynnik nieinfekcyjny wówczas choroba objawia się na dużym obszarze np. cała uprawa. W chorobach nieinfekcyjnych możemy łatwo i szybko doprowadzić do usunięcia choroby.

Jeśli przyczyną jest czynnik infekcyjny wówczas choroba objawia się placami (wśród zdrowych roślin znajdują się obszary z chorymi roślinami). Choroby wywołane czynnikami infekcyjnymi trudno się usuwa. Choroba rzadko się cofa.

PASOŻYTY BEZWZGLĘDNE - (ścisłe, obligatoryjne) żyją tylko na żywych roślinach.

PASOŻYTY FAKULTATYWNE - (okolicznościowe) żyją tylko jako saprofity, a w sprzyjających warunkach porażają rośliny, np. Botrytis cinerea

BEZWZGLĘDNE SAPROFITY - żyją na martwej tkance, nie pobierają pokarmu z żywej komórki roślinnej. Powlekają nalotem liście utrudniając prawidłowe funkcjonowanie rośliny, np. Alternaria

OBJAW CHOROBOWY - reakcja rośliny na czynnik chorobotwórczy

TYPY OBJAWÓW CHOROBOWYCH

1 - Zmiany zabarwienia

a - mozaiki - infekcyjne chlorozy - zahamowanie syntezy barwnika lub utrata chlorofilu na części powierzchni liścia (pstrość liści, żółte plamy). Powstawanie jasnozielonych plam na tle zdrowej zielonej blaszki liściowej. Wirusy powodują niszczenie chlorofilu i uniemożliwiają powstanie nowego. W miejscu plam blaszka przestaje rosnąć bo miejsca te nie biorą udziału w fotosyntezie, miejsca zielone rosną dalej co powoduje wyboistość blaszki liściowej.

b - białaczka - całkowity zanik zielonego barwnika, zniszczenie chloroplastu

c - żółtaczka - niedorozwój chlorofilu na całej powierzchni rośliny

d - rozbicie barwy -rozkład antocyjanów np. pstrość tulipana.

2 - Nekrozy - lokalne obumieranie grup komórek określonej tkanki lub całych tkanek

a - zgnilizna mokra - dotyczy tkanek miękiszowych pod wpływem enzymów pektolitycznych i celulolitycznych. W przypadku bakterii Ervinia carotowowa następuje zakłócenie funkcji błony cytoplazmatycznej komórek, ich plazmoliza, przenikanie wody i składników treści komórki do przestworów międzykomórkowych.

b - zgnilizna sucha - rozkład tkanek który można określić jako próchnienie czy murszenie.

c - zgorzele - nekrozy prowadzące do zamierania całych organów. Obumieranie kiełków przed wydostaniem się nad powierzchnię gleby - to zgorzel przedwschodowa. Nekroza korzenie i części podliścieniowej oraz nekroza liści - organów nadziemnych - to zgorzel powschodowa. Fusarium, Aphanomyces, Pythium.

WIROZY - choroby powodowane przez wirusy. Wirusy wnikają do roślin biernych tylko przez maleńkie zranienie kiedy tkanka dookoła ranki jest żywa ponieważ wirusy żyją tylko na tkankach żywych, ścisłych. Wirusy nie mogą same się rozmnażać dlatego też wykorzystują do tego celu metabolizm rośliny.

NIEINFEKCYJNE CHOROBY ROŚLIN:

ZGORZEL LIŚCI SERCOWYCH I SUCHA ZGNILIZNA KORZENI BURAKA

- u buraka choroba objawia się na liściach najmłodszych (sercowych). Objawy: zanikają nerwy, następuje kędzierzawość liści sercowych, liście te są mniejsze, pomarszczone. Ogonek liściowy i nerw główny zawijają się do środka wyglądem przypominając sałatę. Pojawiają się brązowe plamy - nekroza. Tuż pod liśćmi sercowymi pojawia się czarna plama sięgająca w głąb korzenia która z czasem wykrusza się tworząc dziury, jamy.

Choroba ta wywołana jest niedoborem boru. Pojawia się ona pod koniec wegetacji. Bor jest pierwiastkiem trudnoprzemieszczalnym w roślinie.

SUCHA WIERZCHOŁKOWA ZGNILIZNA OWOCÓW POMIDORA

- Pojawiają się brązowe plamy na owocach (przez cały okres wegetacji) które biorą swój początek na wierzchołkach, bardzo szybko się powiększają obejmując większą powierzchnię owoców. W miejscu plamy tkanka się zapada. Widać wyraźną różnicę między chorą i zdrową tkanką.

Choroba ta wywołana jest brakiem wapnia (Ca) w glebie czego przyczyną jest zakłócenie równowagi między składnikami pokarmowymi w glebie. Magnez (Mg) i potas (K) obecny w glebie w zanadrzu oraz nadmierna wilgotność gleby utrudnia pobieranie Ca przez rośliny.

USZKODZENIA HERBICYDOWE

- Ten objaw najczęściej obserwujemy na liściach położonych najniżej gleby. Choroba ta dotyczy dolnej części korony drzew. Wywołana jest ona poparzeniami przez herbicydy.

INFEKCYJNE CHOROBY RIŚLIN - WIROZY:

MOZAIKA ZWYKŁA FASOLI

Bean mosaic virus BMV (Phaseolus virus 1)

- choroba ta pojawia się bardzo wcześnie ponieważ wirus przenosi się wraz z nasionami. Jeśli wysiewamy chore nasiona to już na pierwszej parze liści pojawi się choroba. Liście porażone mozaiką zwykle są: silnie wydłużone, na brzegach blaszki liściowej pojawiają się żółte zabarwienia - brzegi blaszki ulegają chlorozie. Wierzchołek liścia zawija się do dołu, pojawiają się plamy - mozaika. Występuje wyboistość blaszki liściowej.

MOZAIKA OGÓRKA

Cucumber mosaic virus CMV (Cucumis virus 1)

- jest to mozaika marmurkowa, na blaszce zielone pozostają tylko nerwy liścia pozostała część tkanki bieleje, jest jasnozielona.

MOZAIKA JABŁONI

Apple mosaic virus AMV (Pyrus virus 2)

- Pojawiają się jasne plamy na tle zielonych części rośliny. Mozaika pojawia się na całej roślinie. Wyboistość blaszki liściowej.

PSTROŚĆ TULIPANA

Tulip breaking virus TBV (Tulipa virus 1)

- Choroba ta jest widoczna na kwiatach czerwonych i bordowych. Na płatkach korony obserwujemy jasne smugi. Często pojawia się ciemna plama w kolorze bordowym a nawet granatowym. Pstrość powoduje rozbicie barwy tulipana. Wirus bardzo długo przebywa na roślinie nie degradując całej rośliny. Choroba ta jest zaraźliwa, łatwo przenosi się z jednej rośliny na drugą.

BRĄZOWA PLAMISTOŚĆ POMIDORA

Tomato spotted wild virus TSWV(Lycopersicum virus 3)

- Pojawia się nekroza - brązowienie i zamieranie tkanek. Wirus ten powoduje typową mozaikę oraz staśmienia. Jego szkodliwość jest najbardziej niebezpieczna na roślinach ozdobnych. Na brzegach blaszki pojawiają się żółte obwódki.

LIŚCIOZWÓJ ZIEMNIAKA

Potato leaf roll virus PLRV (Soalnum virus 14)

- Wirus powodujący tę chorobę jest wirusem powodującym deformację rośliny (oprócz mozaiki i nekrozy). Liście zwijają się do środka. Wirus uszkadza rurki sitowe w roślinie przez co liście przestają odprowadzać asymilaty wytworzone przez nie do korzeni, (liście nie zmieniają barwy). Gromadzenie asymilatów w liściach powoduje pogrubienie blaszki liściowej oraz rynienkowate zwijanie się do góry. Choroba ta objawia się na górnych liściach rośliny. Wirus ten jest wirusem trwałym przenoszonym przez mszyce brzoskwiniową, musi on przejść okres inkubacji aby mógł zarażać. Nie jest on przenoszony mechanicznie tak jak większość wirusów.

MOZAIKA POMIDORA: ZIELONA, ŻÓŁTA, NITKOWATOŚĆ LIŚCI POMIDORA

Tomato mosaic virus TMV

- Blaszka liściowa ulega silnemu wydłużeniu, jest zredukowana, liście zwijają się. Deformacja roślin.

ŻÓŁTA KARŁOWATOŚĆ CEBULI

Onion yellow dwarf virus OYDV (Allium virus 1)

- Choroba ta występuje bardzo wcześnie. Pojawiają się żółte plamy na szczypiorze. Wirus powoduje chlorozę liści, wielokrotne załamywanie się liści i ich zwisanie, spłaszczenie szczypiorku, zahamowanie wzrostu cebuli - są małe i mają średnicę pędu.

PIERŚCIENIOWA PLAMISTOŚĆ TYTONIU

Tabacco ring spot virus TRSV (Nicotina virus 12)

- Choroba ta powoduje nekrozę. Pojawiają się jasnozielone lub żółte smugi biegnące przy brzegach blaszki zataczając pierścienie. Często pierścienie łączą się ze sobą i wówczas tkanka zamiera.

SZARKA ŚLIWY

Plum pox virus PPV (Prunus virus 7)

- Najbardziej chorobę tę można zauważyć gdy owoce zbliżają się do dojrzałości. Owoce wcześniej fioletowieją. Pojawiają się jasne smugi biegnące w różnych miejscach owocu. Smugi te są zagłębione w tkankę. Następnie smugi brązowieją (nekroza) często aż do pestki. Następuje deformacja owocu. Ma on nierówny kształt ponieważ w miejscach nekroz tkanka się zapada.

SMUGOWATOŚĆ ZIEMNIAKA

Potato virus Y (Solanum virus 2)

- wirus wywołuje nekrozę na spodniej warstwie liści, atakuje ogonki, nerwy i pęd. Często nekroza przechodząc z np. nerwu głównego na boczny układa się w literę Y.

KĘDZIERZAWKA ZIEMNIAKA

Potato virus X + Potato virus Y (Solanum virus 1 + Solanum virus 2)

- Objawia się tak samo jak w SMUGOWATOŚCI ZIEMNIAKA. Wirus powoduje karłowatość roślin. Liście osadzone są gęsto bo międzywęźla są silnie skrócone. Blaszki kędzierzawią się. Roślina przypomina pokrojowo kędzierzawą kępę.

KĘDZIERZAWKA PŁASZCZYŃCOWA BURAKA

Beet leaf curl virus BLCV (Beta virus 3)

- Wirus tylko w ciele owada nabiera chorobotwórczości, jest on trwały, przenoszony przez płaszczyńca burakowego. Objawem choroby jest kędzierzawienie liści najmłodszych, nerw główny i boczny ulega silnemu skróceniu blaszka skędzierzawiona, nekroza, blaszka krucha, łamie się.

ZIMOWANIE WIRUSÓW

- z nasionami

- z bulwami

- z cebulami

- z wieloletnimi roślinami

- w ciałach owadów Hektorów

BAKTERIOZY - choroby powodowane przez bakterie

Dział I - Grucillicutes

Klasa 3 - Scotobacteria

Rząd 1 - Bacteriales

Rodzina 1 - Enterobacteriaceae

1. Erwinia carotovera subsp. atroseptica

Erwinia carotovera subsp. carotovora - czarna nóżka i mokra zgnilizna bulw ziemniaka <miekkie zgnilizny>

Rodzina 3 - Rhizobiaceae

2. Agrobacterium tumefaciens - guzowatość korzeni <na burakach i drzewach owocowych. Polifagiczne bakterie - poraża wiele roślin z różnych gatunków.

Rząd 2 - Pseudomonadales

Rodzina 1 - Pseudomonodaceae

3. Pseudomonas syringe pv. Lachrymans - bakteryjna kanciasta plamistość ogórka

Dział II - Firmicutes

Klasa 1 - Firmibacteria

Rząd 3 - Lactobacillates

Rodzina1 - Carynebacteriaceae

4. Clavibacter michiganensis subsp. Michiganensis - rak bakteryjny pomidora

Klasa 2 - Thallabacteria

Rząd 1 - Actinomycetales

Rodzina 3 - Streptomycetaceae

5. Streptomyces scabies - parch zwykły ziemniaka

CHOROBY:

ERWINIA CAROTOVORA SUBSP. CAROTOVORA - CZARNA NÓŻKA I MOKRA ZGNILIZNA BULW ZIEMNIAKA < MIĘKKIE ZGNILIZNY>

Objawy choroby: Liście zmieniają zabarwienie na kolor szarozielony, jasnożółty, a następnie brązowieją i zamierają. Pęd i ogonki liściowe stają się u nasady miękkie, śliskie, o nieprzyjemnym, rybim zapachu. Choroba występuje na kilkuset różnych gatunkach roślin.

AGROBACTERIUM TUMEFACIENS - GUZOWATOŚĆ KORZENI

Nie powoduje zabicia i nie uszkadza porażonych komórek roślinnych, ale stymuluje ich wzrost i podział. Wielkość guzów zależy od tego w jakim czasie doszło do zarażenia. Wiosną są one bardzo duże, najwcześniejsze doprowadzają do dużych guzów na korzeniu głównym roślin sadowniczych. Im później tym guzy są mniejsze a na roślinach sadowniczych powstają na korzeniach bocznych. Początkowo guzy są miękkie, w trakcie dorastanie stają się one twarde, szorstkie i ciemnieją.

Bakterie powodują:

- utrudniają pobieranie wody i soli mineralnych przez roślinę, stąd rośliny są osłabione <szczególnie młode rośliny>.

- przewodzenie soli mineralnych do góry jest zakłócone

- przewodzenie asymilatów z liści do korzeni nie zachodzi prawidłowo bo bakterie zużywają te asymilaty na swoje potrzeby.

Jest to bakteria bardzo groźna.

Rośliny fitosanitarne - wszystkie trawy <w tym zboża>

Polagrocyna - biopreparat oparty na szczepie bakterii antagonistycznych - ogranicza rozwój patogena, jego występowanie

PSEUDOMONAS SYRINGE PV. LACHRYMANS - BAKTERYJNA KANCIASTA PLAMISTOŚĆ OGÓRKA

Objawy choroby: W warunkach wilgotnej pogody na liściach ogórka występują żółto-brązowe, kanciaste plamy, które stopniowo mogą rozszerzać się na całe blaszki. Plamy te po wyschnięciu nadają liściom „papierowaty" wygląd i mogą ulec postrzępieniu. Plamy mogą także wystąpić na owocach, które często opadają.

Pierwsze objawy pojawiają się na zielonych liściach ogórka. Plamy są bardzo charakterystyczne, żółte lub zielone wydają się być tłuste, szczególnie widoczne od spodu blaszki liściowej. Bardzo szybko tkanka w miejscu plamy brązowieje i zamiera ulega nekrozie. Następnie powstają dziury bo brązowe plamy wykruszają się. Objawy bardzo szybko następują po sobie.

Oprócz objawów chorobowych występują objawy etiologiczne - uzewnętrznienie się patogena na zewnętrznej warstwie rośliny.

W obrębie nekroz w czasie pogody deszczowej pojawiają się mętne plamy, otoczki śluzowe bakterii wydostają się na zewnątrz, jest to wyciek bakteryjny. Po wyschnięciu pozostaje biały nalot z wysuszonych komórek bakteryjnych.

Na owocach ogórka również pojawia się ta choroba - owoce pękają, są zniekształcone.

CLAVIBACETR MICHIGANENSIS SUBSP. MICHIGANENSIS -

RAK BAKTERYJNY POMIDORA

Choroba powoduje więdnięcie roślin pomidora na skutek uszkodzenia wiązek przewodzących.

Pierwszym objawem jest nekroza wiązek przewodzących

- roślina więdnie bo nie ma jak przewodzić soli mineralnych i wody. Jakiekolwiek zranienie korzeni wystarczy aby bakterie dostały się do wiązek przewodzących. Więdnięcie zaczyna się od wierzchołka roślin. Roślina więdnie również dlatego, że bakterie znajdujące się w wiązkach przewodzących wytwarzają wtórne metabolity które uszkadzają ściany naczyń. Roślina broni się wytwarzając gumy i żele które uszczelniają śliny naczyń ale jednocześnie utrudniają przepływ wody i asymilatów. Jeśli roślina nie zdąży wytworzyć gum i żeli komórki sąsiednie miękiszowe wciskane są do wiązek przewodzących - są to zatyczki tylozowe. One również powodują utrudnienie przepływu wody i asymilatów, zatykają światło naczyń.

Na owocach pomidora powstają ptasie oczka. Zanim roślina zwiędnie dochodzi do spękań i smug.

STREPTOMYCES SCABIES - PARCH ZWYKŁY ZIEMNIAKA

Choroba powoduje nekrozy na powierzchni skórki ziemniaka w różnych miejscach. Tkanka pęka powodując gwieździste pęknięcia a spod pęknięć wysypują się komórki patogena. Choroba ta powoduje że bulwy nadmiernie tracą wodę, nadmiernie transpirują.

SPOSOBY WNIKANIA BAKTERII DO KOMÓREK ROŚLINNYCH:

I Wnikanie bierne:

1 - Zranienia - wnikanie przez rany

2 - wnikanie przez naturalne otwory <aparaty szparkowe, przetchlinki, hydatody>

II Wnikanie czynne:

1 - Przez organy delikatne nie okryte kutykulą pręciki, włoski, słupki

Bakterie enzymami rozkładają skrobię, natomiast nie posiadają enzymów rozkładających kutykulę.

KRÓLESTWO: PROTOZOA - PIERWOTNIAKI

GROMADA: Plasmodiohoromycota - Śluzorolśle pasożytnicze

Klasa: Plasmodiophoromycetes

Rząd: Plasmodiophorales

Rodzina: Plasmodiophoraceae

1 - Plasmodiophora brassicae - Kiła kapusty

Jest to bardzo groźny patogen roślin kapustnych.

Objawy chorobowe: Pierwsze objawy są widoczne dopiero w polu, podczas ciepłej i słonecznej pogody, w postaci placowego więdnięcia i zasychania roślin. Rośliny są bladozielone i słabo rosną, często nie zawiązują główek. Jednak prawdziwy objaw chorobowy jest widoczny na korzeniu który jest silnie zdeformowany

Grzyb zakaża system korzeniowy. Porażone komórki szybko powiększają się i namnażają, a po kilkunastu dniach tworzą charakterystyczne narośla na korzeniach, w całości wypełnione zarodnikami infekcyjnymi, powoduje to że komórki roślinne zaczynają się nadmiernie rozrastać - hiperplazja. Początkowo powierzchnia zdeformowanych korzeni jest gładka, jasna, miękka a następnie twardnieje, jest szorstka i nierówna. Takie korzenie pozbawione są włośników. Z chorych korzeni, ulegających rozkładowi, uwalniane są do gleby bardzo duże ilości zarodników, które wraz wodą mogą rozprzestrzeniać się na pola w najbliższej okolicy. Szybkiemu rozwojowi choroby sprzyja kwaśny odczyn, wysoka wilgotność gleby oraz temp. 22 - 25⁰ C.

Chora roślina ma trudności w pobieraniu wody i soli mineralnych oraz z transportowaniem ich z korzeni do liści. Patogen rozwija się w porażonych komórkach rośliny i wykorzystuje jej produkty asymilacyjne na własne potrzeby

W okresie suszy ciało grzyba rozpada się na porcje i każda z tych porcji otacza się grubą ścianą pokarmową - są to letnie zarodniki przetrwalnikowe - tak grzyb zabezpiecza się przed niekorzystnym środowiskiem

Zarodniki przetrwalnikowe - jednozarodnikowa zarodnia przetrwalnikowa - grubościenny patogen zimujący w komórce rośliny. Wiosną pęka i uwalnia się jeden zarodnik 2-niciowy. Zarodniki te mogą przebywać w glebie przez 10 lat. Jest to patogen bardzo uciążliwy bo:

- poraża wiele gatunków z rodziny Krzyżowych

- jest bardzo trwały (10lat)

- rozwojowi patogena sprzyja kwaśne środowisko

- trudno go zniszczyć środkami chemicznymi

- jest to patogen ścisły

Wielojądrowe ciało grzyba - Plazmodium

Organizm holokarpiczny - to taki patogen którego całe ciało zamienia się w organ służący do rozmnażania.

Metoda roślin chwytnych - rośliny chwytne (pułapkowe) stymulują kiełkowanie zarodników przetrwalnikowych.

2 - Spongospora subterranea - Parch pruszysty ziemniaka

Patogen wnika do komórek bulwy oszpecając ją. Pojawiają się nekrotyczne plamy na bulwach. Skórka w miejscach tych nekroz pęka i złuszcza się. Patogen nie wnika do głębiej położonych tkanek. Jest mniej szkodliwy niż kiła kapusty.

KRÓLESTWO: FUNGHI - GRZYBY

GROMADA: Chytriodiamycota

Klasa: Chytriodiamycetes - Skoczkowe

Rząd: Chytriodiales

Rodzina: Synchyriaceae

1 - Synchytrium endobiaticum - rak ziemniaka

Zarodniki pływkowe dokonują zakażenia tam gdzie skórka jest najcieńsza, najdelikatniejsza.

Objawy raka widoczne są na bulwach i stolonach, a czasem również na liściach stykających się z glebą. U postaci łodygi, w miejscach pączków roślin mogą tworzyć się zielonkawe, rakowate narośla. Mogą być także zainfekowane liście.

Grzyb poraża zawiązki bulw, ale nie poraża korzeni. Wczesna infekcja młodych, rozwijających się bulw powoduje, że stają się one tak zniekształcone i gąbczaste, iż trudno je rozpoznać. W starszych bulwach zainfekowane są tylko oczka, które rozwijają się tworząc charakterystyczne kalafiorowate narośla: są one na początkowe białawe lub zielone przy dostępie światła później stopniowo ciemnieją i ewentualnie gniją lub rozpadają się Cała bulwa może być zastąpiona przez rakowatytwór. Podobne narośla występują na stolonach.

Ciało grzyba to wielojądrowy protoplast.

Porażona komórka ulega hipertrofii - nadmiernemu rozrośnięciu a sąsiednie komórki ulegają hiperplazji - nadmiernie się dzielą.

Sorus - zespół letnich zarodników przetrwalnikowych - mogą przebywać w glebie 20 lat.

Rak ziemniaka jest patogenem ścisłym.

Rząd: Spizellomycetales

Rodzina: Olpidiaceae

2 - Olpidium brassicae - zgorzel siewek roślin kapustnych

Jest to patogen z tej samej klasy co rak ziemniaka, cykl przebiega identycznie

Objawy chorobowe - jest to patogen glebowy. Atakuje korzenie. Dochodzi do nekrozy części podliścieniowej, tkanka przewęża się i część nadziemna zamiera.

Zgorzele siewek występują w okresie wschodów roślin i najczęściej wówczas gdy jest niska temperatura i wysoka wilgotność gleby, zbyt głęboki wysiew nasion oraz pominięcie podstawowego zabiegu ochronnego jakim jest przedsiewne zaprawianie nasion. Występowanie i objawy: Choroba występuje najczęściej w okresie produkcji rozsady i może powodować masowe zamieranie kiełków przed wschodami lub zamieranie siewek po wschodach. Potocznie nazywana jest „czarną nóżką”. Rośliny porażone w starszym wieku mogą przetrwać, cześć podliścieniowa jest wówczas zdrewniała i lekko przewężona. Największą szkodliwość choroba wywołuje wówczas, gdy kiełkowanie nasion i wzrost siewek odbywa się bardzo powoli lub gdy siewki pikowane są zbyt głęboko do wilgotnego oraz przelanego wodą podłoża.

GROMADA: OOMYCOTA - LĘGNIOWCE

RZĄD: Peronosporales - wroślikowce

Rodzina: Pythiaceae - zgnilikowate

1 - Zgorzel siewek - Pythium debaryanum

A - Zgorzel przedwschodowa - dochodzi do zamierania kiełków przed wydostaniem się na powierzchnię gleby. Kiełki brunatnieją i zamierają.

B - Zgorzel powschodowa - dochodzi kiedy porażone siewki, wydostają się nad powierzchnię gleby, szyjka się przewęża a następnie przewraca i gnije. Czasami pojawia się delikatny nalot.

Rodzina: Phytophthoraceae

1 - Zaraza ziemniak - Phytophthora infestans

Od końca czerwca do zbiorów na liściach pojawiają się brunatne plamy obrzeżowe, na dolnej stronie liścia pojawia się biały puszysty nalot. Liście szybko usychają. Choroba poraża również bulwy które gniją.

Opryskiwać w chwili pojawienia się pierwszych plam na liściach.

2 - Fytoforioza pomidora - Phytophthora sp.

Poraża przede wszystkim owoce, szczególnie zielone na których pojawiają się ciemne, twarde plamy.

Rodzina: Peronosporaceae - wroślikowate

Mączniak rzekomy (Peronospora spp., Bremia sp. i inne)

Objawy choroby: Liście roślin matowieją i niekiedy żółkną. Na ich powierzchni pojawiają się często nieregularne, brązowe plamy. Po spodniej stronie blaszek liściowych, a niekiedy po obu ich stronach, tworzy się delikatny, białawy nalot grzybni i zarodników. W przypadku róż pojawienie się mącznika rzekomego prowadzi do masowego opadania liści począwszy od wierzchołka.

1 - Mączniak rzekomy maku - Peronospora arborescens

Źródłem infekcji są porażone nasiona, dochodzi do porażenia syntetycznego. Pędy roślin są zdeformowane, poskręcane, kwiaty mogą całkowicie zamierać albo rozwijać się z nich znacznie mniejsze i zdeformowane makówki. Nasiona zdrobniałe, tracą zdolność kiełkowania. Liście mniejsze na grubszych ogonkach liściowych, wydłużone. Na spodniej stronie blaszki liściowej może pojawić się nalot

2 - Mączniak rzekomy tytoniu - Peronospora tabaczna

Grzyb przechodzi z rozsadami i występuje tylko na młodych roślinach, pojawia się na liściach, na których się tworzą chlorotyczne, nekrotyczne plamy które mogą zlewać się w większe. Na dolnej stronie liścia występuje nalot. Liście zamierają.

Grzyb zimuje w postaci oospor lub może rozwijać się dalej na roślinach uprawianych pod osłonami.

3 - Mączniak rzekomy cebuli - Peronospora drestuctor

Grzyb ten rozwija się między cebulą a łuską. Od połowy maja do końca sierpnia rozwija się na liściach i pędach nasiennych. Plamy początkowo jasnozielone, później żółkniejące i pokryte szaro-fioletowym nalotem. Pędy kwiatowe zdeformowane, jest utrudnione tworzenie nasion, szyjka cebuli jest zgrubiała i źle się przechowuje.

Patogen zimuje w postaci grzybni która rozwija się między łuskami cebuli.

4 - Mączniak rzekomy chmielu - Pseudoperonospora Huculi

W różnych okresach wegetacji międzywęźla ulegają skróceniu a rozwój roślin ulega zahamowaniu. Na liściach występują plamy początkowo żółtozielonkawe później brunatne. Dolna strona blaszki liściowej pokryta jest nalotem brunatno-fioletowym. Szyszki chmielu również są porażone, na których występują nekrotyczne plamy i przedwcześnie opadają.

5 - Mączniak rzekomy ogórka - Pseudoperonospora cubensis

Jest to pospolita i bardzo groźna choroba ogórków uprawianych w polu i pod osłonami. Plamy na liściach są początkowo oliwkowozielone, odgraniczone nerwami, co powoduje ze są kanciaste. Plamy dość szybko żółkną i brązowieją. Na dolnej stronie plam widoczny jest brunatny lub fioletowy nalot zarodników. W miarę zwiększania się liczby plam, począwszy od brzegów liście zasychają. Silnie porażone rośliny zamierają. Zarodniki kiełkują w temperaturze od 8 do 30oC. W warunkach wysokiej wilgotności powietrza, tworzenia się rosy lub długotrwałego zwilżenia liści, optymalna dla zarodnikowania i infekcji temperatura wynosi 15-20oC. W uprawach pod osłonami choroba rozprzestrzenia się niezwykle szybko. Jeżeli nie podejmie się działań ochronnych, w ciągu dwóch tygodni może dojść do całkowitego zniszczenia roślin.

6 - Mączniak rzekomy buraka - Peronospora schachtii

Mączniak rzekomy buraka - wywoływany jest przez grzyba, który w końcu czerwca poraża liście sercowe bu-raków, powodując ich zniekształcenie - są one grubsze i jaśniejsze od zdrowych oraz bardzo kruche. Na górnej stronie blaszek liści występuje chloroza, na dolnej szarofioletowy nalot zarodników i konidii. Porażone liście zamierają.

Rozwojowi choroby sprzyja niska temperatura i duża wilgotność powietrza.

Atakuje buraki przemysłowe i nasienne, poraża siewki, jak i rośliny starsze.

KRÓLESTWO: EUCARYOTA - ORGANIZMY JĄDROWE

Podkrólestwo: Mycobianta: Grzyby

Gromada: Eumycota - Grzyby właściwe

Podgromada: Ascomycotina - Workowce

Klasa: Hemiascomycetes - Workowce pierwotne

Rząd: Endomycetales - Drożdżowce

1 - Saccharomyces spp.

Rząd: Protmycetales - Pierwotnoworkowce

Klasa: Plectomycetes - Bezładniki

1 - Penicillum spp.

2 - Aspergillus spp.

Grupa: Unitunicate - Workowce jednościenne

Klasa: Pyrenomycetes - Jądrzaki

Rząd: Erisiphales - Mączniaki prawdziwe

Charakterystyka grupy:

Mączniak prawdziwy

Mączniak rzekomy

- Należą do podgromady workowców - Mają typowa budowę komórkową - Prawie nie widoczne objawy chorobowe - Bardzo długo pasożytują na roślinie nie powodując jej zamierania. Są to patogeny zewnętrzne - bo ciało patogena rozwija się na zewnątrz porażonej komórki roślinnej. - Patogen tylko do komórek skórki zapuszcza ssawki, dalej nie wnika. - Nalot widać na górnej stronie skórki - Tworzy tylko zarodniki konidialne (bezpłciowo) - Zimują zarodniki workowe - tworzą ciała owocowe - kleistotecja (okrągłe, zamknięte i na swojej powierzchni mają przyczepki do przyczepiania się. Chronią worki i zarodniki workowe, są wytworem grzybni patogena)zarodnikowanie odium (w łańcuszkach)

- Należą do klasy lęgniowców - Są to komórczaki - bo ciało lęgniowca zbysowane jest ze strzępków nie podzielonych przegrodami poprzecznymi - Widoczne objawy chorobowe w postaci nekroz na górnej stronie blaszki liściowej oraz naloty na dolnej stronie blaszki - Mimo iż są to patogeny ścisłe bardzo szybko powodują zamieranie tkanek. Same patogeny uciekają na boki nieżywej tkanki i porażają dalsze części. - Grzybnia tych patogenów wnika aż do tkanek miękiszowych. Są to patogeny miękiszowe bo ich grzybnia rozwija się w przestworach miękiszowych. - Nalot widać na górnej stronie liścia - Tworzy pływki i konidia - Zimują zarodniki oospory

1 - Sphaerotheca mors-uvae - Mączniak amerykański agrestu (i porzeczki czarnej)

Objawy chorobowe - pojawiają się na wszystkich nadziemnych częściach roślin. Obserwujemy wczesną wiosną na najmłodszych liściach i na wierzchołkach pędów. Na tych organach pojawia się również oznaka etiologiczna - gęsty, kutnerowaty, biały nalot. Na skutek tego liście i wierzchołki pędów zasychają i zamierają.

Objawem chorobowym jest ogołocenie wierzchołków pędów. Objawy chorobowe pojawiają się również na owocach. Na powierzchni skórki pojawia się gęsty, kutnerowaty nalot mocno przylegający do skórki. Nalot ten później ciemnieje <pod koniec wegetacji, bo osadzają się na nim patogeny wtórne> do koloru brązowo-czarnego. W następnym etapie skórka staje się krucha, pęka natomiast miąższ nadal normalnie się rozwija.

Grzyb zimuje w postaci kleistoteciów w porażonych pędach, zimuje również grzybnia w porażonej skórce pędów.

2 - Podusphaera leucotricha - Mączniak prawdziwy jabłoni

Objawy chorobowe są groźne dla młodych drzew, pojawiają się na nadziemnych częściach roślin - na liściach i wierzchołkach pędów. Występuje kutnerowaty nalot - oznaka etiologiczna. Liście i pędy zasychają i zamierają. Objawy pojawiają się w kwiatostanach. Kwiatostany są małe i z zarażonych owoców nie będzie owoców bo grzyb powoduje sterylność pręcików i słupków. Na owocach pojawia się ordzawienie skórki.

Patogen nie tworzy kleisteciów. Zimuje grzybnia w pączkach pod okrywą łusek. Takie pączki są bardziej wrażliwe na mróz niż pąki zdrowe. Chore pąki podczas ostrej zimy przemarzają, następuje zniszczenie patogenu.

3 - Erisiphe graminis - Mączniak prawdziwy zbóż i traw

Objawy chorobowe tak jak wyżej.

Żyto i owies są mało wrażliwe na patogena, jęczmień i pszenica - wrażliwe.

Roślina jest osłabiona. Objawy chorobowe pojawiają się jesienią a wiosną się nasilają. Kiedy roślina dojrzewa nalot przenosi się na źdźbła.

Zimuje grzybni w oziminach i samosiewach.

4 - Erisiphe polyphaga - Mączniak prawdziwy wielożerny ogórka

Objawy chorobowe jak wyżej. Prowadzi do zmniejszenia asymilacji. Zimuje grzybnia na żywych roślinach. W szklarniach pod foliami, tam gdzie prowadzi się produkcję ogórków w cyklu zamkniętym. Kleisecia się nie tworzą.

5 - Uncinula necator - Mączniak prawdziwy winorośli

Tak jak wyżej.

Zimuje grzybnia w porażonych pędach. Kleistecia - w porażonych organach. Jeśli chodzi o objawy chorobowe na owocach - podobne są jak u agrestu.

6 - Erisiphe martii - Mączniak prawdziwy koniczyny

7 - Erisiphe Heraklei - Mączniak prawdziwy pietrszki

Królestwo: Fungi - Grzyby

Gromada: Ascomycota - Workowce

Klasa: Loculoascomycetes - Komoroworkowe

Rząd: Pleosporales - Pleosporowce

Venturia inequalis ( st. kon. Spilocea pomi) - parch jabłoni

Pierwsze objawy pojawiają się wczesną wiosną. Infekcji dokonują zarodniki workowe które porażają liście i owoce. Na początku występują nekrotyczne plamy które z czasem zlewają się. Plamy te mają początkowo kolor oliwkowy, później brunatny a na końcu pojawia się na nich szary, meszkowaty nalot. Liście zasychają, zamierają i opadają. Patogen poraża również owoce - na których pojawiają się takie same objawy jak na liściu. Plamy stają się korkowate. Na plamach dochodzi do spękań. Grzyb może powodować również spękania kory, dochodzi do nekrozy - wówczas drzewo może być zaatakowane przez raka drzew owocowych. Jeśli grzyb poraża zdrowe liście, owoce, pędy wówczas grzyb Występuje w stadium konidialnym. Jeżeli już porażone organy zamierają to na tych obumarłych szczątkach grzyb żyje w stadium doskonałym - zarodniki workowe.

Didymella ligulicola (st. kon. Phama chrysantchemi) - askochytoza złocienia

Jest to choroba kwarantannowa. Grzyb powoduje liczne zmiany nekrotyczne na liściach. Żywiciele to m.in. chryzantema, słonecznik, sałata, dalie. Grzyb jest w stanie porazić wszystkie części rośliny - szczególnie wrażliwe są liście, kwiaty, młode sadzonki. Liście początkowo są chlorotyczne, kruche. Nekrozy występują na łodydze u podstawy. Na kwiatach objawy są widoczne w początkowej fazie. Jeśli są to jasne kwiaty wówczas przybierają barwę czerwoną, na ciemnych kwiatach brązową. Często dochodzi do gnicia kwiatostanów.

Objawy chorobowe: Porażeniu mogą ulec wszystkie części rośliny. Infekcja sadzonek złocienia następuje zwykle od wierzchołka i rozprzestrzenia się w kierunku dolnych części rośliny. Porażone tkanki ciemnieją, a na liściach występują nieregularne, duże (20-30 mm), brązowo-czarne plamy, które mogą się zlewać i powodować zgniliznę liścia. Na łodygach sadzonek nekrozy są czarne i umiejscowione wokół kolanka porażonego liścia, zranień lub podstawy sadzonki. Na starszych roślinach rzadko występują nekrozy liści. Nekrozy łodygi są również zlokalizowane wokół kolanek lub u jej podstawy. Łodyga może być opasana przez nekrozę. Pędy wyrastające powyżej nekroz na łodydze mogą być lekko skarłowaciałe i mieć drobne, chlorotyczne, łamliwe liście. Grzyb może również powodować zgniliznę korzeni.

Patogen poraża kwiaty, przy czym infekcja początkowo ujawnia się tylko po jednej stronie. Jednakże w sprzyjających warunkach choroba rozprzestrzenia się gwałtownie i cały kwiat ulega zgniliźnie, a porażone kwiaty zlepiają się ze sobą. Infekcja może rozprzestrzeniać się w kierunku łodygi, powodując czernienie i słabnięcie tkanek prowadzące do opadania główek kwiatowych. Na porażonych organach tworzą się kuliste,

zagłębione w tkance piknidia grzyba

Pyrenophora avenae (st. kon. Dlechslera avenae) - plamistość liści owsa i traw

Na liściach brązowe plami i białym nalotem.

Na kiełku po wyjściu z pochewki pojawiają się drobne, brunatne plamki, na których tworzą się zarodniki grzyba. Są one źródłem powtórnego wybuchu choroby już na liściach starszych. Coraz liczniejsze brunatne, rozrzucone plamy, z delikatną siatką złożoną z ciemnych podłużnych i poprzecznych kresek. Plamy te powiększają się wzdłuż liścia, tylko nie znacznie się poszerzają. Połączone plamy mogą tworzyć dość, o nieregularnych brzegach smugi przebiegające wzdłuż liścia. Tkanki liścia sąsiadujące z plamami żółkną, a później żółknie też cała blaszka liściowa. Małe plamki występują również na plewkach, na porażonych zaś ziarnach widoczne są jasnobrunatne plamy bez siateczki.

Grzyb wytwarza saprofityczne stadium workowe i pasożytnicze stadium konidialne. Otocznie stadium workowego tworzą się na przezimowanych źdźbłach w postaci ciemnych, bochenkowatych owocników, pokrytych szczecinkami. Wewnątrz owocników rozwijają się cylindryczne worki. Zarodniki workowe występują w 2 szeregach, są jasnobrunatne. Zarodniki konidialne wytwarzają się w trzonkach wyrastających w pęczkach ze szparek oddechowych lub bezpośrednio z liści. Są brunatne lub oliwkowe. W okresie wegetacyjnym grzyb rozprzestrzenia się za pomocą zarodników konidialnych. Źródłem pierwotnego zakażenia młodych roślin są porażone nasiona lub zarodniki workowe wytwarzane w otoczniach na przezimowanej słomie.

Cochliobolus sativus (st. kon. Bipolaris sorukiniana) - zgorzel podstawy źdźbła i plamistości liści zbóżi traw

Przebarwienia drobniejsze niż ↑ brązowe z otoczką jaśniejszą. Groźny dla systemu korzeniowego i podstawy źdźbła.

Pierwszą oznaką jest występowanie wśród zielonego jeszcze łanu zboża jakby przedwcześnie dojrzewających pożółkłych lub bielejących roślin o niedorozwiniętych kłosach pozbawionych ziaren lub zawierających jedynie poślad. Rośliny takie można łatwo wyciągnąć z ziemi, ponieważ mają one osłabiony lub zniszczony system korzeniowy. Oprócz systemu korzeniowego grzyb atakuje również nasadę źdźbła roślin i tam w okresie żniw, lub nieco później na ścierni obok ciemnej grzybni tworzą kuliste, ciemne owocniki grzyba, które przebijają się przez pochew liściową. Zarówno porażone korzenie jak i nasada źdźbła ciemnieją i kruszeją.

W okresie żniw u podstaw porażonych roślin lub po żniwach na ścierni grzyb ten wytwarza ciemnobrunatne lub czarne gruszkowatego kształtu otocznie, których ujścia na pochwach liściowych wyglądają jak wyraźne czarne punkty. Otocznie zawierają liczne buławkowate worki w nich wydłużone nitkowate 3-8 komórkowe zarodniki workowe. Zakażenie odbywa się przez różne znajdujące się pod ziemią organy, czasem przez pochwy liściowe i źdźbła młodych roślin. Po wniknięciu do młodej rośliny grzybnia rozwija się szybko w tkankach miękiszowych i naczyniach korzeni oraz źdźbłach, powodując ich załamanie. Grzybnia w tkankach składa się z delikatnych bezbarwnych strzępek, a grzybnia rozwijająca się na powierzchni korzeni u podstawy źdźbła złożona jest ze strzępek dość grubych i brunatnych. Głównym źródłem zakażenia jest grzybnia rozwijająca się w glebie i na resztkach roślin. Zarodniki workowe mają mniejsze znaczenie.

Gromada: Basidiomycota - Podstawczaki

Rząd: Ustilaginales - Głowniowce

Głowniowce to jedyny rząd w którym grzyby nie wytwarzają zarodników workowych. Tworzą one sporydia i - zarodniki powstałe przez pączkowanie i są one odpowiednikami zarodników podstawowych. Drugi rodzaj zarodników to teliospory - zarodniki przetrwalnikowe. Same sporydia nie dokonuję infekcji. Dopiero po połączeniu się 2 sporydiów albo 2 komórek przedgrzybni powstaje dikariotyczna grzybnia która dokonuje infekcji.

U grzybów głowniowych można wyróżnić 4 typy infekcji:

1 - Infekcja przez kiełki. Najczęściej występuje u śmieciowców. Infekcja ta polega na tym że zarodniki głowniowe które z nalazły się na powierzchni ziarniaków <nasion> kiełkują wraz z nasionami. Grzybnia diploidalna powstała po kopulacji sporydiów zakaża kiełki. Dopiero w okresie dojrzewania kłosów rozpada się ona na teliospory, które występują w postaci brunatnego pyłu. Nie daje objawu chorobowego.

2 - Infekcja przez kwiat <infekcja zarodka> - jest charakterystyczna dla głowni pylących jęczmienia i pszenicy. Polega na tym, że zarodniki głowni - teliospory - które dostają się na kłosy przez wiatr zdrowych roślin kiełkują na znamionach słupków. Po kopulacji sporydiów diploidalna grzybnia wrasta do zalążni a następnie do zalążka, rozwija się w tarczce i zarodku gdzie pozostaje w fazie spoczynku. Kiełkowanie nasion pobudza grzybnię do rozwoju. Grzybnia przerasta kiełek a następnie całą roślinę - również bezobjawowo. W końcowej fazie rozwoju grzybnia całkowicie niszczy części kwiatowe i rozpada się na teliospory.

3 - Infekcja przez pędy - diploidalna grzybnia zakaża pędy tak jak przy infekcji kiełków tyle, że proces ten zachodzi w okresie późniejszym. W ten sposób infekcja zachodzi u

4 - Infekcja miejscowa - u głowni kukurydzy. Infekowane są młode tkanki merystematyczna. W miejscu infekcji tworzą się guzowate narośla. Każde narośle jest wynikiem oddzielnej infekcji.

USTILAGO MAYDIS - GŁOWNIA KUKURYDZY

Porażone są młode tkanki merystematyczna - młode kolby, okolice międzywęźli, kwiaty i liście męskie również mogą być porażone, ale w mniejszym stopniu. Powstające narośla są wynikiem hipertrofii i hiperplazji komórek. Narośle - jasne ze srebrzystobiałą osłonką które stopniowo ulega brunatnieniu. Całe wnętrze zmienia się w początkowo mazistą później stopniowo zasychającą masę teliospory. Osłonka ta pęka i wysypują się teliospory które dokonują infekcji wtórnej. Część teliospory pada na glebę dokonując infekcji pierwotnej w następnym roku.

USTILAGO TRITICI - GŁOWNIA PYLĄCA PSZENICY

Dochodzi do infekcji przez kwiat. W początkowym okresie kłoszenia z pochew liściowych wydostają się ciemnobrunatne kłosy w których każdy kłosek zamieniony jest w ciemnobrunatną masę teliospory. Skupienia zarodników w poszczególnych kłoskach początkowo pokryte są szro-białawą osłonką która zostaje rozerwana przez wiatr. Skupiska zarodników wysychają i zostają rozsiane przez wiatr na kłosy zdrowych roślin. Po pewnym czasie z porażonego kłosa po wysianiu się zarodników pozostaje tylko osadka kłosowa. Grzyb wpływa niekorzystnie na całą roślinę. Rośliny są drobniejsze, gorzej się krzewią, system korzeniowy jest słabiej wykształcony.

USTILAGO HORDEIN - GŁOWNIA JĘCZMIENIA

Części kłosa zostają zachowane. Poszczególne kłoski wypełnione są masą teliospory stopniowo zasychającą i rozpadającą się na grudki. Początkowo kłoski pokryte są delikatną osłonką utworzoną z resztek tkanek plew i plewek oraz z grzybni patogena. Porażone kłoski i źdźbła są nieco krótsze. Często porażone kłoski pozostają w pochwach kłosowych lub dochodzi do częściowego wykłoszenia. Porażone rośliny pozostają dłużej zielone niż zdrowe rośliny. Rozwojowi choroby sprzyja kwaśny odczyn pH gleby i temperatura około 15 - 20⁰C.

Rząd: Tilletiales -Śnieciowce

Wyst. teliospory i sporydia

Klasa: Basidiomycetes - Podstawkowe

Podklasa: Holobasidiomycetidae - Pełnopodstawkowe

Rząd: Śnieciowce

Tylko inf. przez kiełki. Rośliny porażone silnie są rozkrzewione, zasychają jeszcze mając kolor zielony sinozielony)

TILLETIA CARIES- ŚNIEĆ CUCHNĄCA PSZENICY.

Wykształcone są wszystkie elementy kłosa, porażone są ziarniaki- porażone są tylko tkanki wewnątrz ziarniaków, okrywa nie jest porażona. W środku porażonych ziarniaków są ciemne teliospory. Może wystąpić zapach śledziowy, pochodzący od 3-ój aminoazyny (związek toksyczny).

TILLETIA CONTROWERSE- ŚMIEĆ KARŁOWA PRZENICY

Rośliny porażone są o połowę mniejsze od zdrowych, silnie się krzewią, jest to choroba kwarantannowa, bardzo groźna.

UROCYSTIS CEPULAE- GŁOWNIA CEBULI

Czarne smugi - skupienia teliospor na łuskach cebuli. Inf. przez kiełki. Porażone są tylko cebule z siewu (wyrosłe z nasion). Grzyb żyje w postaci grzybni w glebie i może dokonywać infekcji teliospory kiełkują w niepodzieloną podstawkę dlatego należy do śnieciowców.

Rząd: Tulasnelloles

THONATEPHORUS CUCUMERIS - OSPOWATOŚĆ BULW ZIEMNIAKA

Często nie tworzy zarodników, tworzy tylko strzępki, jest polifagiem poraża wiele gat. roślin.

3 typy Risoctoniosy:

1) nekroza kiełków

2) próchnienie podst. Łodygi

3) ospowatość bulw ziemniaka

Ad. 1

Objaw typu nekrozy, może pojawić się oznaka etiologiczna, biała →strzępki grzyba które owijają nekrotyczną podstawę łodygi. Na powierzchni bulw tworzą się ciemniejsze łatwo usuwalne strupy (czarne) sklerocja (zbita, odwodniona, ale zbita grzybnia)

CHONDROSTEREUM PURUREUM- SREBRZYSTOŚĆ LIŚCI

Typowym objawem są zmiany w zabarwieniu liści, tj. występowanie srebrnej barwy liści, wywołanej działaniem toksyn wydzielonych przez rozwijającego się grzyba. Toksyny te wywołują oddzielenie się skórki liścia od jego miękiszu i wytworzenie wolnej przestrzeni, co nadaje liściom ową srebrzystą barwę. Objawy te najbardziej są widoczne w drugiej połowie lata. Jednak mimo porażenia drzew tą chorobą, nie zawsze występują takie objawy (srebrzenie liści). Spotyka się też inne zjawisko, np. nagłe zamieranie gałęzi drzew, występowanie tzw. Papierowatości kory (obumieranie kory podłużnymi płatami i łuszczenie się wierzchniej warstwy) oraz gąbczastość miękiszu pod korą. U drzew silnie porażonych zniszczone jest także drewno, które przerasta biała grzybnia. Na pniach wyrastają faliste, dachówkowato ułożone owocniki grzyba które są na górnej stronie szare na dolnej zaś czerwone lub fioletowoczerwone. Tworzą się na nich liczne (tzw. Podstawkowe) zarodniki grzyba - HYMENIUM. Rozwój: Zakażenie powodują zarówno zarodniki podstawkowe, jak też sama grzybnia rozwijająca się w porażonych drzewach. Infekcje następują poprzez miejsca zranienia. Największa podatność drzew na zakażenie występuje wczesną wiosną i jesienią. Szczególnie podatne są drzewa osłabione - np. przemarznięte. Podczas cięcia wiosennego grzybnia może być także przeniesiona na używanych do tego celu narzędziach.

Kędzierzawość liści brzoskwini - Taphrina deformans

Jest to choroba powszechnie spotykana na brzoskwini. Powoduje zahamowanie jej wzrostu oraz ograniczenie plonowania. Wzmaga też wrażliwość na przemarzanie.

Porażone są głównie liście, rzadko pędy, kwiaty i owoce. Pierwsze objawy choroby widać w okresie rozwijania się liści, które stają się zgrubiałe i zniekształcone. Liście początkowo są bladozielone, później nabierają koloru żółtego lub karminowego oraz pokrywają się delikatnym szarym nalotem utworzonym przez worki z zarodnikami grzyba. Na początku lipca porażone liście opadają, co przyczynia się do zahamowania wzrostu drzewa i ograniczenia owocowania oraz zwiększenia podatności na przemarzanie.

Zimują zarodniki grzyba (workowe), oraz tzw. konidia (zarodniki konidialne) na powierzchni pąków. Zarodniki te są bardzo odporne na mróz oraz na suszę. Zakażeniu ulegają nierozwinięte młode liście, gdy jeszcze znajdują się w nabrzmiewających pąkach. Grzybnia rozrasta się w młodych liściach, które w skutek tego są zniekształcone. Następnie tworzą się w workach zarodniki grzyba które jednak teraz nie zakażają rosnących liści, lecz przytwierdzają się do powierzchni łusek pąków i dopiero w następnym roku zapoczątkują nowy cykl rozwoju choroby.

Torbiel śliwy - Taphrina pruni

Występuje tylko na śliwach, zwłaszcza w rejonach o dużej ilości opadów.

Pierwsze objawy widoczne są na owocach na początku czerwca (zwykle 4 tyg. po kwitnieniu). Owoce są mniej lub więcej zniekształcone oraz nadmiernie wyrośnięte (dlatego nazywane są torbielami). Owoce pozbawione są pestki a ich miąższ jest skórzasty. Skórka owoców początkowo jest żółtozielona, później jasna i pokryta woskowym nalotem. Porażone owoce ciemnieją, zasychają lub gniją a następnie opadają.

Zakażenie następuje w okresie, kiedy zniekształcone chorobą owoce - tzw. torbiele, znajdują się na drzewie. Tworzące się na nich zarodniki grzyba zmywane przez deszcz przyklejają się do łusek pączków (zawiązanych na następny rok) i kory pędów. Tam zarodniki te zimują i wiosną zakażają młode zawiązki owoców.

Brunatna zgnilizna drzew pestkowych - Monilinia laxa

Choroba występuje głównie na drzewach pestkowych (brzoskwinia, wiśnia, śliwa, morela, czereśnia). Szczególnie groźna dla wiśni.

Na chorych owocach powstają brunatne, gnilne plamy na których tworzą się szare brodawki a na ich zarodniki konidialne grzyba. W trakcie dojrzewania owoców wzrasta występowanie zgnilizny. Owoce mogą gnić na drzewie lub też po zbiorze. Brunatna zgnilizna, zwana też szarą zgnilizną, powoduje na wiśniach brązowienie (zgorzel) kwiatów i wierzchołków gałązek. Porażona gałązka więdnie i usycha przybierając brązowo-czerwoną barwę. Znajdujące się na niej kwiatostany i liście nie opadają i mogą tak przetrwać do następnego roku. Wierzchołki gałązek mają charakterystyczne, laskowate wygięcie.

Zakażenie wiosną powodują zarodniki konidialne „zimowe” grzyba powstające w końcu zimy na porażonych w poprzednim roku gałązkach. Porażeniu kwiatów i owoców sprzyjają długotrwałe opady i temp. powyżej 20⁰C. W okresie wegetacji szereg zakażeń powodują zarodniki konidialne formy „letniej” grzyba.

Brunatna zgnilizna drzew ziarnkowych - Monilinia fructigena

Grzyb poraża drzewa ziarnkowe (np. jabłoń, grusza), ale może też porażać drzewa pestkowe (np. morele, śliwy).

Latem, kiedy owoce są jeszcze na drzewie i nie osiągnęły jeszcze tzw. dojrzałości zbiorczej, rozpoczyna się ich porażenie. Świadczą o tym występujące na nich, początkowo brunatne - gnilne plamy. Powstają one w miejscu uszkodzeń mechanicznych lub spowodowanych przez owady i obejmują stopniowo cały owoc. Po kilku dniach w miejscu brunatnych gnilnych plam powstają ułożone koncentrycznie jasnobrunatne brodawki z dużymi ilościami zarodników konidialnych grzyba. Gnijący a później wysychający, kruszący i marszczący się owoc tworzy tzw. mumię. Mumia może przetrwać na drzewie do następnej wiosny. Znaczna część porażonych owoców opada na ziemię, czernieje i zasycha przekształcając się w czarne utwory czyli tzw. pseudosklerocja.

Wiosną, zwykle w maju na przezimowanych mumiach i pseudosklerocjach rozwijają się brodawki, a na nich zarodniki konidialne grzyba które są źródłem zakażenia.

Zgnilizna twardzikowa - Sclerotinia sclerotiorum

Jest to patogen który poraża liczne rośliny wśród warzyw, roślin ozdobnych i ziół.

Porażone są cebule, łodygi i bulwy. W miejscu porażenia obserwuje się wodniste plamy, które pokryte są zbitą białą grzybnią, w której widoczne są czarne, okrągłe kulki - sklerocja. Chore rośliny więdną i zamierają. Wnętrze pędów porażonych roślin przerośnięte jest białą zbitą grzybią.

Źródłem zakażenia na wiosnę i podczas wegetacji są sklerocja, grzybnia i zarodniki workowe. Chorobie sprzyjają częste opady, zbyt gęsty siew, zranienia, mała przewiewność, przenawożenie azotem i brak zmianowania.

Szara pleśń - Botryotinia fuckeliana

Porażony bywają rośliny w różnych fazach wzrostu. Najbardziej charakterystyczne objawy to pylący nalot i plamy. Na siwekach objawem porażenia jest zbrunatnienie łodyg. Porażone pąki kwiatowe stają się brunatne i zamierają. Na roślinach wyrośniętych i ich owocach występują brunatne plamy które następnie gniją. Miejsca chore pokrywają się szarym nalotem. Wśród tego nalotu tworzą się czarne, okrągłe, twarde owocniki grzyba - sklerocja.

Źródłem rozprzestrzeniania się choroby są martwe części roślin, na których grzyb zimuje.

Rak koniczyny - Sclerotinia trifoliorum

W pierwszym roku występują brunatne plamy, powiększające się na liściach, lecz dostrzegalne dopiero wiosną, rozwijaniu sprzyja wilgoć i gęsty siew. Na obumierających roślinach (zwłaszcza szyjce korzeniowej i górnych partiach pędu) tworzą się się gęste watowate skupienia białej grzybni. W tych skupieniach tworzą się najpierw białe potem niebiesko czarne nieregularne sklerocja.

Grzyb rozwija się tworząc w trzonku, miseczkowaty czerwonawy, lub żółto brunatny owocnik, na jego dnie tworzą się podzielone parafizami worki z 8 jednkomórkowymi zarodnikami. Worki są cylindryczno- bułaczkowate. Jesienią kiełkują strzępkę rostkową, która przebija kutikulę liścia i przenika przez skórkę (wrażliwsze młode rośliny). Grzybnia przedostaje się do pędów i korzeni i tam wychodzi na zewnątrz, tworząc watowate skupienia i sklerocja. Czasami sklerocja wytwarzane są w częściach nadziemnych i wtedy mogą być w materiale siewnym. Zazwyczaj kiełkują tego samego roku po przejściu letniego spoczynku, mogą przetrwać do 7 lat.

---