1. Definicja antropologii jako nauki.

Antropologia- nauka zakładająca zawierzenie własnych norm, osądów, nałogów mentalnych, moralnych i estetycznych by przeniknąć, tak daleko, jak to tylko możliwe, w pole widzenia innego (człowieka) i przyswoić jego sposób percepcji.

Leszek Kołakowski

2. Rodzaje antropologii.

Antropologia dzieli się na kilka dyscyplin:

-a. Filozoficzna

-a. Fizyczna - pis i wyjaśnianie budowy ludzkiego ciała

-a. Społeczna/ kulturowa - nauki społeczne

-a. historyczna - archeologia

3. Antropologia kulturowa a antropologia społeczna.

Antropologia społeczna narodziła się w Wielkiej Brytanii w połowie XIX wieku i była domeną tamtych badaczy, natomiast antropologia kulturowa była zgłębiana przez badaczy z Francji i USA.

4. Geneza antropologii społecznej.

Antropos + Logos (grec.)

Nauka o człowieku i jego miejscu w kulturze. Przedmiotem zainteresowania antropologii jest człowiek jako twórca kultury, zbiorowa egzystencja człowieka w kulturze, badania kultur pierwotnych i kultur przedliterackich.

5. Systematyzja antropologii akademickiej wg wybranego autora.

Wg francuskiego Antropologa C. Levi- Straussa kryterium podziału- ogólność twierdzeń: etnografia, etnologia, antropologia kulturowa (jako najbardziej ogólny poziom twierdzeń)

E. Evans- Ritchard kryterium podziału ze względu na przedmiot badań:

-antropologia fizyczna (badania/ nauki biologiczne)

-antropologia historyczna (nauki historyczne)

-antropologia społeczna (badania socjologiczne)

K. Moszyński za kryterium podziału uznał dziedziny kultury materialnej (etnografia) i niematerialnej (etnologia).

E. Nowicka za kryterium podziału przyjęła typ społeczeństwa:

-antropologia społeczeństw pierwotnych

-antropologia społeczeństw wiejskich

-antropologia społeczeństw miejskich

-antropologia dawnych cywilizacji

6. Wyjaśnij pojęcia akulturacja i synkretyzm kulturowy.

Akulturacja- bliski kontakt dwóch odmiennych kultur z których jedna jest dominująca. Np. kolonizatorzy i Indianie w Ameryce lub kolonizatorzy i Aborygeni w Australii

Synkretyzm kulturowy- wiązanie się w całość elementów różnych kultur na zasadzie równoprawności.

7. Etyczne problemy antropologa.

Wynikają z napięcia rodzącego się w skutek zetknięcia się z obcością. Większym problemem etycznym jest ochrona prywatności osoby badanej. Badacz stoi przed dylematem czy zrezygnować z badania określonych zjawisk, czy zignorować reguły panujące w danej kulturze i wszelkimi dostępnymi środkami dążyć do uzyskania niezbędnych danych. Problemem jest odpowiedź na pytanie, czy antropolog powinien zrezygnować z publikacji danych empirycznych wiedząc, jakie skutki może to przynieść.

8. Kulturowe i społeczne problemy antropologa.

Kulturowe problemy antropologa:

• wszelkie oceny są wypowiadane zgodnie ze standardami kulturowymi;

• standardy te i pochodzące od nich sądy mogą się w poszczególnych kulturach różnić między sobą;

• nie istnieją standardy, które obowiązują wszystkich ludzi, we wszystkich czasach i w każdym miejscu;

• należy powstrzymywać się od osądzania prawdy, piękna, dobroci wg naszych standardów;

• należy powstrzymywać się od osądzania zachowań kulturowych;

• to, co się dzieje w innej kulturze należy opisywać zgodnie ze standardami danej kultury.

Społeczne problemy antropologa:

• ustalenie relacji: antropolog jako badacz czy jako działacz?

• Wybór hierarchii wartości: może pozostać uczestnikiem swojej kultury i jej hierarchii wartości, czy przybrać na okres badań hierarchię wartości badanej kultury?

• Polityczne powikłanie antropologa- uzależnienie instytucjonalne

9. Polityczne problemy antropologa.

- uzależnienie instytucjonalne antropologa. Stawiany był w trudnej sytuacji bo nie mógł działać w koloniach bez zgody władz kolonialnych. Antropolog może mieć nadzieję, że w wyniku jego badań decydenci zwrócą uwagę na wartości badanych kultur a wiedza o tych kulturach mimo opieszałości i ignorancji administracji wpłynie na bardziej światłe decyzje.

- praktyczne efekty badań antropologa - antropolog mając pewną wiedzę o zbiorowości wie jak doradzić tej zbiorowości. Praktyczne oddziaływanie antropologa może mieć charakter pośredniego wpływu na lokalnych decydentów, bezpośredni wpływ - na badanych ludzi w celu budzenia lub poszerzania świadomości społecznej.

- funkcjonowanie w antropologii radykalnej. Zainteresowanie na krajach postkolonialnych. Odrzuca relatywizm kulturowy i zaleca świadome przyjęcie określonego systemu wartości.

10. Co to jest kod kulturowy?

Zrozumiały dla wszystkich osób danego narodu czy obszaru językowego- używa słów i zwrotów zrozumiałych dla każdego z danego regionu, grupy czy klasy społecznej. Dotyczy nie tylko języka mówionego ale też języka ciała, gestów.

11. Jakie znasz nurty teoretyczno- metodologiczne w antropologii?

2 nurty:

1) Psychologiczny- wczuwanie się w uczucia i motywy badanych

2) Zobiektywizowany- wyjaśnianie zachowań kulturowych

12. Scharakteryzuj typy wyjaśniania antropologicznego.

3 typy wyjaśniania antropologicznego:

• genetyczne (polega na przywołaniu zdarzenia poprzedzającego dane zjawisko)

• teleologiczne (określenie celów i skutków wyjaśnianego zjawiska)

• kontekstualne (polega na określeniu układu, w którym występuje badane zjawisko)

13. Wymień problemy wynikające z badania obcych kultur.

Problemy wynikające z badania obcych kultur:

• dystans kulturowy- brak wspólnych doświadczeń obserwatora i obserwowanego

• kulturowy solipsyzm- zasada, która mówi, że zrozumieć badaną kulturę możemy tylko wtedy, gdy jesteśmy jej członkami

• przenoszenie kategorii kultury badacza na kulturę badanego (ludzie z odrębnych kultur myślą innymi kategoriami)

14. Badania własnej kultury i narodu /E. Gellner/.

Ewolucjoniści traktowali ludy pierwotne jako istoty niższe i nieracjonalne. E. Gellner wyróżnił 2 modele racjonalności: instrumentalną (optymalne zastosowanie środków do realizacji wybranego celu) i koherencyjną (traktowanie podobnych przypadków w podobny sposób).

Cechą konstruktywnej racjonalności jest optymalizacja działań oraz stała maksymalizacja funkcji dwóch zmiennych kosztów i skutków. Przyczyną bezpośredniej dynamiki kultury zachodniej stało się połączenie w jedną całość dwóch odrębnych strategii działania: racjonalności instrumentalnej i racjonalności koherencyjnej. Czysta racjonalność instrumentalna nie poddana wymogom poszanowania norm nadrzędnych prowadzi do chaosu. Zgodność ze wzorami, abstrahując od aspektów praktycznych, obraca się w rytuał. Aparat nauki zachodniej, dzięki któremu ludzkość osiągnęła największe rezultaty poznawcze jest najbardziej kwestionowana. Tendencja do podważania rezultatów własnych badań jest atrybutem kultury europejskiej. Sceptycyzm i odmowa przyjęcia jakiejkolwiek identyfikacji za zakończoną to wkład kultury europejskiej do modelu racjonalności zachodniej. Jeśli kultury spoza europy są racjonalne, to Europa jest panracjonalna, ponieważ dokonała fuzji racjonalności koherencyjnej i instrumentalnej, wyprodukowała pierwsze w dziejach społeczeństwo oparte na braku monopolu znajomości pisma. Żadna inna cywilizacja nie podjęła wysiłku poznania i zrozumienia innych kultur, co z czasem uznano antropologią.

Kultura europejska dala początek bezprecedensowo skutecznej technologii industrialnej. Kultura europejska jest kulturą aktywistyczną, kładącą nacisk na praktyczne działanie, a jej specyficzną cechą jest przekonanie o wyróżnionej pozycji człowieka w świecie kontrastujące z koncepcją kosmowitalnej jedności charakterystycznej dla wielkich kultur wschodu.

Obie te cechy- aktywizm i antropocentryzm- mają swoją wspólną genezę. W biblii panowanie nad światem podniesione zostało do rangi normy moralnej i nakazu religijnego. Rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa doprowadziło do desakralizacji świata. Większość starożytnych religii zakładała panteizm, natomiast judeochrześcijańska idea bóstwa, pozbawiając świat cech boskości, obróciła go w sferę profanum, która bez ograniczeń mogła być poddana ludzkiej władzy. Dominacja aktywizmu w kulturze europejskiej zaznaczyła swoje odbicie również w sferze nauki, której celem jest dostarczenie człowiekowi takiej wiedzy o naturze, która pozwoliłaby mu zapanować nad nią. Nauka, która miała być błogosławieństwem ludzkości, stała się realnym niebezpieczeństwem (np. bomba atomowa).

Rewolta młodzieży w latach 60- tych wspierając tendencję, której przyczyną był rozpad interesów kolonialnych, spowodowała wzrost zainteresowania antropologów ich rodzimymi kulturami. Europa stając się terenem pracy antropologów zrodziła nowe tendencje tej dziedzinie. Skupiano się się czynnikach symbolicznych kultur europejskiech, prowadzono badania z antropologii życia codziennego, antropologię kultury artystycznej, antropologię płci, środowisk przestępczych, badano kultury narodowe i ich symbole. Mimo, iż antropologia europejska po II Wojnie Światowej była w etapie zastoju, to zasadniczy przełom przyniósł koniec lat '80 tych, co stworzyło nowe możliwości badań (upadek żelaznej kurtyny). Ujawniło się też nieobliczalne w konsekwencjach dla Europy zagrożenie nacjonalizmu. Przemiana stosunków sil politycznych ujawniła też wzrastające zagrożenie fundamentalizmem islamskim.

Obecne społeczeństwo europejskie jest światem homogenicznych, utrzymywanych przez państwo kultur wyższych. Status nie odgrywa już w nich większej roli, występuje natomiast ogromna społeczna mobilność, dzięki której kultura podlega systematycznej dyfuzji. Obecnie hasło antropologii brzmi: najpierw opisuj, staraj się zrozumieć, przekaż to zrozumienie innym, nigdy nie oceniaj pochopnie, unikaj etnocentryzmu, w innych dostrzegaj siebie.

15. Antropologia w Polsce przed 1918 r.

Gdy antropologia powstawała, Polska była pod zaborami- koniec XVIII, XIX i pocz. XX w.

I etap

Rozpoznanie etnograficzne ludów zamieszkujących obszary Rzeczpospolitej w granicach przed 1 rozbiorem. Oskar Rolberg i Maurycy Federowski

II etap

Studia historyczno- archiwalne i historyczne nad początkiem narodów zamieszkujących między Odrą a Dnieprem w poszukiwaniu pierwotnej kultury słowiańskiej. Witold Surwiecki, Edward Tyszkiewicz i Zygmunt Dołęga- Chodakowski

III nurt badawczy

Próba historiozoficznej analizy dziejów ludzkości z akcentem na zmianę w dziedzinie kultury. Joachim Lelewel.

IV nurt badawczy

Krytyczna weryfikacja ocen kultury ludowej, w której dostrzeżono nie tylko słowiańskie źródła. Ryszard Berwiński.

V etap

Studiowanie problematyki antropologii europejskiej i światowej w oparciu o źródła pochodzące z kultur egzotycznych. Ludwik Krzywicki.

16. Polska antropologia w latach 1918-1939.

I Kontynuacja i wzrost ilości badań terenowych oraz doskonalenie metod badawczych. Tadeusz Seweryn, Kazimierz Moszyński.

II Tworzenie się szkól naukowych rozwijających różne wątki teoretyczne antropologii światowej. Stanisław Poniatowski, Józef Porębski.

III Tworzenie syntez etnograficznych. Jan Bystroń, Adam Fischer.

IV Studia nad europejskimi wątkami kulturowymi. Stefan Czarnowski i jego definicja kultury: kultura to całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowych grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych do rozprzestrzeniania się w środowisku kulturowym.

W XX- leciu między wojennym nastąpiło umiejętne dostosowanie i modyfikacja wynikające z konfrontacji ogólnych teorii światowych z polskim materiałem źródłowym. W Polsce w jako jednym z pierwszych krajów nastąpiła transpozycja (przeniesienie) założeń teoretycznych z innych dyscyplin naukowych. Cechą charakterystyczną polskiej antropologii międzywojennej jest brak ostrych podziałów w problematyce i metodologii różnych szkól naukowych. Najistotniejszym problemem badawczym było ustalenie, czy kultura ludowa odnosi się tylko do społeczności wiejskiej, czy też ma szerszy zasięg.

17. Polska antropologia w latach 1945-1956.

1945- 1948

Odtworzono przedwojenne struktury nauki, zakres tematyczny i problemowy, oraz podstawy metodologiczne badań zgodnie z wyobrażeniami o przedmiocie sprzed II WŚ. Tradycyjne kultury ludowe, które były osnową badań antropologicznych stały się na wielu obszarach tylko kategorią historyczną. W porównaniu z okresem międzywojennym zmalał zakres przestrzenny badań. Zakres czasowy badań obejmował teraźniejszość, preferowano diagnozy i opisy ginących, ale i nowo tworzących się elementów kultury ludowej. Ze względów politycznych powstał szeroki program badań naukowych mających na celu uzasadnienie naszych praw do ziem uzyskanych. Badania te prowadzono poprzez rozlegle studia historyczne, antropologiczne, dialektologiczne i archeologiczne sięgające do słowiańskich korzeni kulturowych znajdujących się po zachodniej stornie naszych granic przedwojennych. Badaniom tym sprzyjał też rządowy program obchodów 1000- lecia państwa polskiego.

1949- 1956

Obok opisu ginących tradycyjnych kultur w wymiarze lokalnym i regionalnym pojawił się program zbierania różnych przedmiotów materialnych- strojów ludowych, narzędzi rolniczych itp. Powołano do istnienia liczne nowe muzea etnograficzne (skanseny), izby regionalny, imprezy folklorystyczne, popierano rozwój artystyczny twórczości ludowej. Powołano Cepelię (Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego).

Ze względów politycznych zakazano wykładania takich przedmiotów jak antropologia i socjologia, które uważano za burżuazyjne. Wprowadzono Instytut Historii Kultury Materialnej. Po reorganizacji studiów antropologicznych zaczęto realizować 2 kierunkowy program:

1. Monografie regionalne- tworzenie szczegółowych opisów danego środowiska, regionu.

2. Polski Atlas Etnograficzny.

W latach '50- tych obowiązkowe było odnoszenie się w swoich pracach naukowych do dorobku antropologii radzieckiej.

18. Polska antropologia w latach 1956-1970.

Po '56 roku zrezygnowano z odwoływania się do terminologii radzieckiej. Antropologia i socjologia ponownie odzyskały niezależność. Rozpoczęto edycję klasyków polskiej humanistyki- dzieła Czarnowskiego, Krzywickiego, III tom Filozofii Tatarkiewicza.

Zainicjowanie licznych przykładów dzieł antropologii zachodniej. Dotyczyło to C. Levi- Straussa, R. Benedict itd.

Poszerzenie zakresu tematycznego badań o analizy dorobku antropologii zachodniej.

Nastąpiło poszerzenie przestrzenne możliwości prowadzenia badań- Wietnam, Korea, Kuba, Mongolia, niektóre kraje afrykańskie.

18a. Polska antropologia w latach 1971-1980.

Na początku lat '70 zastanawiano się nad zakresem tematycznym nauk antropologicznych. Jednym z ważniejszych problemów było ustalenie miejsca antropologii w systematyce nauki.

Dalszemu rozszerzeniu uległ zakres przestrzenny badań- inne kraje zachodnie, zasadniczym celem badawczym była konfrontacja tradycyjnego modelu kultury wsi przedindustrialnej z modelem wsi współczesnej.

19. Polska antropologia w latach 1981-1989.

Do glosy doszło młode pokolenie antropologów.

Humaniora vs. Science

Czy antropologia ma się koncentrować na elementach humanistycznych czy pozytywistycznych (ilościowych)?

Pojawienie się nowych nurtów teoretycznych: neopozytywizm, fenomenologia, hermeneutyka, poststrukturalizm.

Ważnym problemem badawczym było ustalenie relacji między językiem a myśleniem przy analizie danej kultury- etnolingwistyka. Pojawiły się pierwsze próby zastosowania w polskiej antropologii dorobku amerykańskiej antropologii kognitywnej.

19a. Polska antropologia w latach 1990-2000.

Recepcja antropologii postmodernistycznej. Postmodernizm jest krytyczną reakcją na rzeczywistość kultury współczesnej. Kierowany przeciw technicyzacji, unifikacji, racjonalizacji i totalizacji cywilizacyjnej. Jednym z podstawowych tematów prac postmodernistycznych jest krytyka wielkomiejskiego, konsumpcyjnego stylu życia, zakładającego dominację wartości świeckich. W '90 latach badano takie zjawiska antropologiczne, jak:

• asymilacja kultur imigrantów;

• dezintegracja kultur;

• zderzenie kulturowe;

• zmiana kultur (transformacje);

• symbole i znaki;

• sacrum i profanum.

20. Wymień cechy różniące antropologię i socjologię.

Socjologia to badanie w krótkim okresie czasu, krótkie trwanie. Np. nowość i zmiana w społeczeństwie.

Antropologia to badania w długim okresie czasu i długie trwanie. Np. ciągłość zmian, ich logiczny tok postępowania.

21. Wymień czynniki syndromu totalitarnego /C. Friedrich, Z. Brzeziński/

Czynniki syndromu totalitarnego:

• ideologia państwowa (obowiązuje wszystkich obywateli);

• jedna masowa partia zorganizowana hierarchicznie i spleciona z administracją państwową;

• sily zbrojne podporządkowane całkowicie partii i biurokratom;

• monopol państwowych informacji i środków masowego przekazu;

• fizyczny i psychiczny terror policyjny jako jedna z głównych metod rządzenia;

• centralizm w zarządzaniu gospodarką.

22. Scharakteryzuj wybrany system totalitarny.

Totalitaryzm- system rządów zmierzających do bezwzględnego podporządkowania całego społeczeństwa awangardowej partii, państwu i nadrzędnej ideologii, która przenika cale życie społeczeństwa. Obowiązuje wszystkich obywateli, nie pozostawiając marginesu wolności dla innych poglądów i stanowisk, marginalizując jednostkę, hamując jej twórczą inicjatywę i poddając bez reszty kolektywowi. Zazwyczaj poprzedzany przez rewolucję.

Kategoria Niemcy ZSRR

-Gospodarka Kapitalistyczna socjalistyczna

-Partia i wódz NSDAP i Führer WKPb i ojciec Narodu

-wróg obiektywny Żydzi i Słowianie wróg klasowy

-tajna policja Gestapo NKWD, KGB

-system masowych KL- obozy Gułag

narodów koncentracyjne

23. Podaj podstawowe typy grup etnicznych.

Thomas Eriksen wyróżni 4 typy grup etnicznych:

• Miejskie mniejszości etniczne, np. dzielnice arabskie na przedmieściach metropolii francuskich

• Ludy tubylcze- pierwotni mieszkańcy danego terytorium np. Aborygeni, Indianie

• Protonarody- grupy najczęściej obecne w mediach pretendujące do miana narodu np. Kurdowie, Sithowie, Palestyńczycy

• Grupy etniczne w społeczeństwach pluralistycznych- państwa będące tworem kolonializmu, np. Kenia, Indonezja, Jamajka.

24. Jakie znasz typy multikulturalizmu?

Peter McLaren wyróżnił 4 typy multikulturalizmu:

• typ konserwatywny- przyzwolenie na wielokulturowość ze strony dominującej, białej większości społeczeństwa. WASP- biały anglosaski protestant w USA

• multikulturalizm liberalny- równość między rasami, jest jednak trudny do zrealizowania ze względu na nierówny dostęp do możliwości społecznej i edukacyjnej samorealizacji

• multikulturalizm lewicowo- liberalny- podkreśla, że humanizm zaciemnia podstawy kulturowe między rasami. Ich uwzględnienie pomoże zrozumieć istotę odmiennych zachowań i wartości

• multikulturalizm krytyczny- fakt zróżnicowania kulturowego powinien być afirmowany w polityce kulturowej państwa i uwzględniony w jego polityce społecznej

25. Co to jest globalizacja?

GLOBALIZACJA- przekraczanie granic narodowych, państwowych i kulturowych przez procesy społeczne, ekonomiczne i demograficzne. Intensyfikacja relacji społeczeństw na skalę światową powoduje, że zjawiska regionalne pozostające w oddaleniu geograficznym wiążą się ze sobą i mają swoje odpowiedniki w innych częściach świata.

Procesy globalizacyjne są niezależne od terytoriów narodowych i odbywają się w przestrzeni ponadlokalnej. Zjawiska kulturowe są zakotwiczone w kontekście narodowym, ale go przekraczają. Zjawiska o zasięgu globalnym pod znakiem zapytania stawiają dotychczasowe traktowanie czasu i przestrzeni. Czas pojmowano wcześniej jako proces rozciągający się między początkiem a końcem historii, a przestrzeń składała się z metropolitarnych centrów i terytoriów peryferyjnych. Odzwierciedleniem tego układu był hierarchiczny system klasyfikacji i administracji. Współczesna antropologia, biorąc pod uwagę globalizację świata, zakłada przejście od przestrzeni dwuwymiarowej do wielowymiarowej przestrzeni globalnej. Obecnie trudno jest odróżnić zjawisko globalne od lokalnego, gdyż oba te wymiary przenikają się, wymagając łącznego potraktowania i interpretacji wskazującej, jak wygląda ponadlokalny wzór zakorzeniony na konkretnym terytorium.

26. Na czym polega deterytorializacja kultur?

Deterytorializacja kultur to jeden z podstawowych efektów globalizacyjnych. 4 zjawiska zwiastujące deterytorializację:

• nowy diasporyzm

• hiperprzestrzenie

• hiperrzeczywistość

• etnokrajobrazy

Ad. 1) Migracja ponadnarodowa powoduje, że granice państw narodowych, z których pochodzą imigranci, przenoszone są w ich świadomości do krajów goszczących. W ten sposób grupy etniczne tworzą nowe diaspory.

Ad. 2) . Nową specjalnością antropologiczną stają się studia nad współczesnymi formami skomercjalizowanego turyzmu, który utrwalił się jako forma kulturowej turystyki po globalnej hiperprzestrzeni. Zorganizowana turystyka przyczynia się do powstania hiperprzestrzeni jako efekt z homogenizacji kultur. Globalizacja nie zawsze pociąga za sobą homogenizację treści. Może wywoływać reakcje przeciwstawne w postaci starań o promowanie kultury lokalnej. Kultura ludowa staje się jednym z aspektów wspólnoty wyobraźni jako tworzenia obrazu malej ojczyzny w globalizującym się świecie, w którym coraz mniej szans na prawdziwe zakorzenienie. Powszechną praktyką współczesności jest wytwarzanie tradycji po to, by odczytywać teraźniejszość w pojęciach z przeszłości poprzez opisywanie przeszłości w pojęciach z teraźniejszości.

Ad. 3) /autorem pojęcia jest Umberto Eco/ Oddziaływanie kultury popularnej polega na zachęcaniu do nieustannej konsumpcji, zmiennych ideałów i mód kulturowych powodując, że tworzy się odrębna sfera wyobraźni ludzkiej wypełniona wyimaginowanymi światami, których oryginał nigdy nie istniał, albo był postrzegany przez pryzmat kulturowej interpretacji, np. Śródziemie, Narnia, Matrix. Wielką rolę w kształtowaniu obrazów świata mają nowoczesne media, których oddziaływanie prowadzi do zmian w pojmowaniu relacji czasoprzestrzennych

Ad. 4) Etnokrajobrazy to ludzie żyjący w zmieniającym się świecie złożonym z imigrantów, wypędzonych, azylantów, robotników sezonowych i innych przemieszczających się grup, które wpływają na rzeczywistość danego kraju i politykę międzynarodową. W zdominowanym przez media świecie coraz bardziej jest widoczne zanikanie kultur tubylczych. Są one osaczone przez międzynarodowy rynek poszukujący obiektów, które kiedyś były symbolami autentyczności, a teraz są wyrazem dążenia do autentyczności w uprzedmiotowionych kulturach metropolii. Dzięki globalizacji staje się możliwa migracja w nowe miejsca w świecie. W efekcie pojawia się zjawisko globalnej implozji (peryferyzacji centrum) np. turkizacja Niemiec, latynizacja San Francisco, arabizacja Francji).

27. Ewolucjonizm brytyjski /E. Taylor, J. Frazer/.

Uważali, że kultura i jej części składowe ewoluują wg tych samych zasad, od form niższych i prostszych, ku wyższym i bardziej złożonym, lepiej funkcjonującym. Proces ten jest nieuchronny, ciągły, choć przebiega nierównomiernie hamując jedne a przyspieszając rozwój innych kultur. Uważali współczesne ludy niecywilizowane za żywe skamieliny wczesnych etapów dziejów ludzkości. Wśród głównych zainteresowań ważne miejsce zajmowały badania rozwoju religii od form najprostszych.

Frazer - wyjaśnienie zwyczajów i związanych z nimi wierzeń u różnych ludów na całej ziemi. Zauważył, że wierzenia i mity składają się na większe kompleksy w pełnej postaci występując u współczesnych ludzi niecywilizowanych.

Magia homeopatyczna - opiera się na związku idei i szuka podobnych cech na zasadzie podobieństwa.

Magia przenośna - związek idei poprzez bliskość geograficzną.

Taylor -

28. Ewolucjonizm amerykański /J. Morgan/.

Jak pierwszy przeprowadził badania terenowe, usystematyzował dane dotyczące różnych kultur świata. Zbudował pojęcia i terminy nowej nauki i stworzył pierwszy system teoretyczny w antropologii.

Rozwój ludzkości dzieli się na 3 kresy etniczne:

1) okres dzikości:

- niższy stan dzikości - d powstania człowieka na ziemi do wprowadzenia rybołówstwa i posługiwania się ogniem.

- średni stan dzikości - kończy się po wynalezieniu łuku.

- wyższy stan dzikości - do wynalezienia garncarstwa.

2) okres barbarzyństwa

- niższy stan - kończy się wraz z oswojeniem zwierząt i uprawą roślin.

- średni stan - do umiejętności wytopu rudy żelaza.

- wyższy stan - do wynalezienia alfabetu i pisma.

3) okres cywilizacji - biegła znajomość pisma. Podział cywilizacji na starożytną i nowożytną.

29. Metoda porównawcza w ewolucjonizmie.

Polega na teoretycznym zastosowaniu szerokiego materiału empirycznego przez analizę przyczyn i zestawienie chronologii następstw wyróżnionych elementów wg przyjętych z góry założeń. Przedmiotem porównań mogą być elementy i cechy kultur oraz całe kutury.

30. Dyfuzjonizm niemiecki /F. Graebner, W.Schmidt/.

Szkoła niemiecko- austriacka wypracowała szkole kręgów kulturowych i podzieliła rozwój cywilizacji na przenikanie się kultury różnych regionów.

31. Dyfuzjonizm brytyjski/ W. Perry, J. Smith/.

Perry i Smith twierdzili, że wynalazki są rzadkie i nie zdarzają się ludziom naturalnie. W Egipcie 6 tyś. lat p. n. e. dzięki sprzyjającym warunkom geograficznym i klimatycznym powstała pierwsza cywilizacja. Od 4 tysiąclecia p. n. e. dzięki migracji i dyfuzji rozprzestrzeniła się ona na cały świat ulegając częściowej degeneracji w jednych regionach, w innych dalej się rozwijając. Panegipcjonistyczny pogląd na pochodzenie i rozwój kultury ludzkiej do dziś posiada swoich wyznawców, czego przykładem jest działalność i piśmiennictwo takich autorów jak T. Heyerdahl i E. Däniken.

32. Typologia kręgów kulturowych.

Szkoła kręgów kulturowych polegała na tym, że kultura rozwija się na mapie okręgu rozchodząc się z centrum. Szkoła niemiecko- austriacka uważała, że to centrum rozwijało się na terenie Azji Mniejszej, natomiast brytyjska szkoła uważała, że na terenie starożytnego Egiptu.

10

8 9

7 5 6

3 1 2 4

0

O-krąg prakulturowy (Irak, Syria Azja Mniejsza)

1- 4- kręgi kulturowe tzw. praszczeble

1- krąg egzogamiczno- monogamiczny

tzw. prakultura centralna obejmująca środkową Afrykę (Pigmeje), południową Azję (Megryci), wyspy indonezyjskie i Filipiny (Nowogwinejczycy).

2- krąg egzogamiczno- płciowo- totemiczny

tzw. prakultura południowa: południe Afryki, południe Australii, Tanzania, Nowa Zelandia, Ameryka południowaPatagończycy. Używali łuku i bumerangu.

3- krąg egzogamiczno- równoprawy

tzw. prakultura arktyczna obejmująca północną Kanadę, Grenlandię, północno- wschodnią Syberię, Kamczatkę. Rybołówstwo.

4- prakultura bumerangu

północna Australia (Aborgeni) i wschodnia Afryka (Niloci), górne dorzecze Nilu.

5- 7- tzw. szczebel prymarny

5- krąg wielkorodzinno- patriarcharny

tzw. kultura władców/ wykorzystanie hodowli w rozwoju. Urałoałtajczycy, Indoeuropejczycy, Hamitosemici- wschodnia część basenu morza Śródziemnego.

6- krąg egzogemiczno- patriarcharny

tzw. kultura miejska/ totemizm- budowanie okrągłych chat, używanie oszczepów. Zachodnia Europa, północno- zachodnia Afryka.

7- krąg egzogemiczno- matriarchalny

tzw. kultura wiejska/ oparcie na rolnictwie i myślistwie. Północna i środkowa Europa, środkowa i północna część Ameryki południowej i dzisiejsze USA.

8- 9- tzw. szczebel sekundarny

8- krąg wolnomatriarchalny

powstanie i rozwój rzemiosła

9- krąg wolnopatiarchalny

10- krąg wielkokulturowy, elementy wszystkich kultur się mieszają.

33. Funkcjonalizm klasyczny B. Malinowskiego.

Twórca większości założeń teoretycznych funkcjonalizmu. Wprowadził całościowe widzenie przedmiotu badań, przez co wszystkie analizy musiały być dokonywane z uwzględnieniem kontekstu badanych zjawisk. Centralnym elementem rozważań były potrzeby ludzkie i ich zaspokojenie. Wyjaśnić coś to dla Malinowskiego wskazać na funkcje badanego zjawiska. W kulturze nie ma zjawisk niefunkcjonalnych. Kultura jako całość zmierza do uzyskania funkcjonalnej równowagi. Nie ma więc kultur wyższych i niższych, są jedynie kultury, które w różny sposób zaspokajają swoje potrzeby. W różnych swoich pracach Malinowski podkreślał, że kultura jest całością zintegrowaną i harmonijną. Brak oddziaływania zewnętrznego prowadzi do pełnej adaptacji i integracji kulturowej. W swojej książce „Argonauci zachodniego Pacyfiku” analizuje instytucje wymiany rytualnej,

„Zwyczaj i zbrodnia społeczności dzikich” analizuje instytucje prawne i mechanizmy porządku społecznego,

„Życie seksualne dzikich” analizuje instytucje rodzinne i związki pokrewieństwa,

„Ogrody koralowe i ich magia” analizuje instytucje gospodarcze związane z pierwotnym rolnictwem.

We wszystkich swoich monografiach terenowych wskazywał jak te instytucje przyczyniają się do utrzymania i budowania porządku społecznego. Podstawową funkcją kultury wg Malinowskiego jest zaspokojenie ludzkich potrzeb. Podział potrzeb: podstawowe, pochodne i intergratywne (opis w notatkach, bo to chyba nieistotne przy tym pytaniu).

Wszystkie instytucje kulturowe mają strukturę, która obejmuje następujące elementy:

• karta instytucji

• personel

• normy

• działanie

• funkcja instytucji

34. Funkcjonalizm strukturalny A. Radcliffe- Browna.

Uważał, że istnieje konflikt między ewolucjonizmem, dyfuzjonizmem a funkcjonalizmem. Centralną kategorią jego koncepcji jest pojęcie struktury społecznej, czyli układach trwałych stosunków interpersonalnych będących konsekwencją zróżnicowania społecznego. R-. B. wyróżniał strukturę statyczną, polegającą na uporządkowaniu osób, oraz dynamiczną rozumianą jako uporządkowanie działań. Wyodrębniona z abstrakcyjnej struktury społecznej forma strukturalna, czyli zestaw wartości i interesów stanowi główny czynnik trwania społeczeństwa. Badania systemu kulturowego sprowadzają się do 3 rodzajów:

• badanie budowy: klasyfikacja struktur społecznych (tzw. morfologia kulturowa)

• badania mechanizmu zmiany struktury społecznej (tzw. dynamika kulturowa)

Swoją metodą badawczą R-B zastosował w szczególności do badania systemów pokrewieństwa, rytuału wierzeń, prawa i struktur politycznych. Główną tezą jego pierwszej pracy było przekonanie, że każdy zwyczaj pełni pewną funkcję wobec całości struktury społecznej.

Funkcją społeczną zwyczajów ceremonialnych jest utrzymywanie i transmisja z jednej generacji do drugiej dyspozycji emocjonalnych, od których zależy istnienie społeczeństwa. Kolejne badania przyniosły sformułowanie zasad klasyfikacji:

• zasada jedności rodzeństwa

• zasada jedności lineażu/ linerażu (wspólnota osób żywych i zmarłych o podobnych rolach w grupie)

• zasada jedności pokolenia.

35. Metoda funkcjonalna.

Metoda funkcjonalna polega na studiowaniu kultur w bogactwie ich instytucjonalnej organizacji.

36. Strukturalizm C. Levi- Straussa.

Początki strukturalizmu antropologicznego wiążą się z osobą Claudea Levi- Straussa. Odwoływał się on do szkoły strukturalizmu językowego J. Piaget'a (strukturalizm językowy wg. J. Piaget'a zakładał, że cala rzeczywistość jest ustrukturalizowana , struktura jest niezależna i odmienna od elementów rzeczywistości, jest samoprzekształcającą się i samosterującą całością. Struktura jest ukryta przed pobieżną obserwacją, poznając strukturę możemy poznać rzeczywistość).

Wg C. Levi- Straussa badania powinny się koncentrować:

• na badaniu nieuświadomionych struktur i zjawisk językowych;

• w kierunku analizy zjawisk jako członków i ich wzajemnych relacjach;

• na ustanowieniu pojęcia systemu;

• na odkrywaniu ogólnych, koniecznych praw struktury społecznej.

Praktyczne postępowanie antropologa powinno polegać wg C. L- S. :

• na zdefiniowaniu badanych zjawisk jako stosunku między pełną licznych oraz rzeczywistych i możliwych kategorii;

B C

A D

• opisanie możliwych między tymi kategoriami kombinacji

• odkrycie związków koniecznych na drodze analizy tych kombinacji

U podstaw stanowiska C. L- S. leży przekonanie, że język, jeśli jest częścią struktury kulturowej rządzącą się swoimi prawami, to także pozostała część kultury i cala kultura rządzi się swymi prawami. Kultura jest wg C. L.- S. wyłącznie światem symboli, binarnym systemem wyrażania znaczeń, dlatego należy ją analizować z perspektywy teorii komunikacji. Mity, podobnie jak język, są systemem znaczącym, który obserwuje świat prowadząc do odkrycia głębokiej struktury ludzkiego myślenia. Ten sposób postępowania wiązał się z przekonaniem C. L- S., że można odkryć uniwersalną strukturę semantyczną myślenia mitycznego. Mit jest niezależny od kontekstu kulturowego w którym występuje, jest on uniwersalnym atrybutem ludzkiego myślenia, którego konkretna treść nie określa właściwego znaczenia. Tym właściwym znaczeniem jest uniwersalna logika mitów, które zawsze mówią to samo.

37. Monografizm historyczny Boasa.

Boas był zwolennikiem poglądu, że badanie kultury jest niemożliwe bez uwzględnienia kontekstów historycznych.

To co różniło go od ewolucjonistów to fakt, że ewolucję uważał za pewien zbiór dynamicznych, następujących po sobie zmian, który dokonywał się w obrębie danej kultury, nie zaś, jak twierdzili Morgan czy Tylor w obrębie całego globu i wszystkich kultur na nim się znajdujących.

Pierwszy zaczął mówić o kulturach nie zaś o jednej kulturze. Jest więc twórcą relatywizmu w antropologii. Do antropologii wprowadził badania historyczne - z historii wywodził obecny kształt kultur. Interesował go konkret i uważał, że jedyną metodą sprawdzania słuszności danej teorii są badania empiryczne. Uważał, że wszystkie ludy ewoluowały w tym samym kierunku, choć odmiennymi drogami, a różnice kulturowe muszą mieć uzasadnienie w uniwersalnych prawach przyrody.

38. Orientacja konfiguracjonistyczna na wybranym przykładzie (Benedict, Mead, Kroeber)

Benedict - każdy nowy sposób postępowania, obyczaj czy prawo na drodze ewolucji i asymilacji przystosowuje się do dominującego standardu danej kultury określającego ją wzorem podstawowym. Wyraża on zasadniczy charakter danej kultury i jej tożsamości, każda próba wyjaśnienia zdarzeń danej kultury poprzez powszechne wzorce nie prowadzi do spodziewanego efektu, gdyż właściwym wyjaśnieniem jest wskazanie na jego odpowiedniość lub nieodpowiedniość do logiki danej kultury wyznaczonej konfiguracją konstytutywnych dla niej wzorów.

39.Orientacja freudowska /G. Roheim, A. Kardiner/.

Wiąże się z uczniem Freuda- A. Kardinerem.

Kardiner wyjaśniał zjawiska kulturowe i cechy osobowości poprzez biologiczny i naturalny charakter jednostek wtłoczonych w daną kulturę, z którą muszą sobie jakoś poradzić. W różnych kulturach istnieją odmienne sposoby adaptacji i współistnienia. Są nimi metody wychowania, które stwarzają określoną strukturę osobowości. Instytucje kulturowe stają się społecznie ustalonymi sposobami działań. Kultura jest na tyle różnorodna, na ile różnorodna jest ludzka psychika. Podstawowy wzór osobowości wytworzony jest w danej kulturze przez instytucje pierwotne- sposoby oddziaływania na osobowość dziecka będące pierwotnymi zarówno w stosunku do osobowości jak i innych instytucji. Instytucje wtórne są rezultatem projekcji ukształtowanej w osobowości. Do instytucji wtórnych należą: religie, tabu, rytuały, ideologie, legendy. Podstawowa struktura osobowości jest matrycą dyspozycji do działania zawierającą w sobie kompleksy i napięcia redukowane przez działania projekcyjne.

40.Badania nad charakterem narodowym /G. Gorer, R. Benedict/

Badania te pojawiły się w USA na końcu II WŚ w kontekście badać nad kulturą japońską, którą to amerykanie zamierzali okupować; a w Europie w kontekście możliwości zaostrzeń stosunków z Rosją badano Rosjan.

W badaniach nad charakterem narodowym kierowano się następującymi założeniami:

• Tworzenie kultury niezależnie od rasy;

• Należy brać pod uwagę różnice między ludźmi;

• Zachowania ludzkie są zrozumiałe;

• Zachowania ludzkie są wyuczone;

• Wspólne metody wychowania prowadzą do wspólnych struktur psychicznych ujawnionych w standardowych zachowaniach;

• Istnieje tylko wyuczony zachowanie; kultura jest wymyśloną dla celów badawczych abstrakcją;

• Kultura może się zmieniać pod wpływem czynników zewnętrznych;

• Każda kultura posiada cechy szczególne;

• Kultury są unikalne lecz porównywalne;

• Badanie człowieka o określonej pozycji może służyć odtworzeniu wzoru kulturowego.

G. Gorer prowadził badania nad charakterem narodowym Japończyków i Rosjan. Przyczyną szczególnej agresywności Japończyków był wg Niego surowy trening czystości, jakiemu były poddawane japońskie dzieci w pierwszych latach swojego życia. Za właściwą Rosjanom osobowość uznał osobowość maniakalno- depresyjną wyrażającą się w dążeniu do rewolucji, poczuciu winy i kulcie władzy, co miało wynikać ze sposobu, w jaki Rosyjskie matki zawijają w pieluchy swe maleństwa (ciasne wiązanie ograniczające ruchy).

R. Benedict spoglądając na kulturę japońską ujawniła dominację takich wzorów jak kult porządku, hierarchii, powinności, lojalności i regulacji moralnych zobowiązań.

41. Orientacja socjalizacji i różnorodności (Linton, Kluckhohn)

Linton: społeczeństwo:

- funkcjonująca całość

- liczy się społeczeństw a nie jednostka

Jednostkę bada się przez jej łączenie z kulturą i ogółem społeczeństwa. Każdemu statusowi przypisana jest rola.

Osobowość podstawowa - elementy wspólne wszystkich członków społeczeństwa, łączą się z określonymi statusami.

Kluckhohn:

Kultura jest ukształtowanym historycznie systemem jawnych i ukrytych modeli życia, które skłonni są podzielać wszyscy lub wyznaczeni członkowie grupy w danej chwili. Osobowość jest wynikiem uczenia się.

1) istnieją uniwersalne cechy osobowości mające swoje uniwersalne determinanty.

2) istnieją właściwe dla każdego społeczeństwa cechy osobowości i właściwe im społeczne determinant.

3) istnieją właściwe dla poszczególnych grup cech osobowości, nazywane komponentami roli, które zależą od określonych determinantów roli.

4) istnieją cechy osobowości różniące jednostki w zależności od ich doświadczenia społecznego i przyczyny je wywołujące.

Zestawiając poszczególne determinanty i cechy osobowości otrzymuje model czynników i cech osobowości od uniwersalnych do idiosynkratycznych (z doświadczenia jednostki) raz od biologicznych i kulturowych.

Uważał, że wszelkie przemiany kultury są efektem uczenia się i zapamiętywania. Zmiana kultury może być wywołana przyczyną wewnętrzną lub zewnętrzną.

42. Antropologia interpretatywna i hipoteza Sapira - Whorfa.

Hipoteza Sapira-Whorfa (inna nazwa - prawo relatywizmu językowego) to teoria lingwistyczna postulująca, że używany język wpływa w mniejszym lub większym stopniu na sposób myślenia. Nazwa wywodzi się od dwóch językoznawców - Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa, zajmujących się głównie językami rdzennych mieszkańców Ameryki.

Słaba postać tej hipotezy mówiąca, że język wpływa na myślenie, może być łatwo sprawdzona. Najbardziej znany test, polegający na pokazywaniu użytkownikom różnych języków trzech kolorowych karteczek i pytaniu ich, które dwa kolory są bardziej podobne, pokazał, że wyniki silnie zależą od tego czy kolory mają tę samą czy inną nazwę w danym języku (np. japońskie aoi oznacza zarówno niebieski jak i zielony). Eksperyment ten został przeprowadzony przez Browna i Lenneberga w 1954.

Szczególnie trudny do zbadania jest wpływ kategorii gramatycznych takich jak czas czy liczba, który może być znacznie ważniejszy niż wpływ słownictwa. Silniejsza postać tej hipotezy mówiąca, że język "determinuje" myślenie, jest znacznie trudniejsza do sprawdzenia. Nie ma na nią też silnych dowodów pośrednich i wszystko wskazuje na to, że myślenie przynajmniej częściowo jest niezależne od języka. W strukturze języka zapisane są często reguły i poglądy społeczne. Niektóre języki są bardziej demokratyczne, w innych sposób mówienia uwzględnia hierarchię społeczną. Różnie jest rozwiązana też kwestia konstrukcji związanych z płcią.

Pewnym dowodem pośrednim na rzecz znacznego udziału języka w myśleniu oraz procesach społecznych są zmiany językowe i znaczeniowe w praktycznie wszystkich grupach związanych wspólną ideologią. Ma to w zamierzeniu wywierać wpływ na sposób myślenia członków grupy. Pewnym powiązanym zagadnieniem są znaczne różnice w sposobie widzenia problemów przez programistów używających różnych języków programowania. Nie wiadomo w jakim stopniu ma to związek z hipotezą Sapira-Whorfa. Zwykle radzi się programistom naukę przynajmniej podstaw wielu różnych języków, szczególnie takich jak LISP, Haskell, Ocaml czy Prolog, dzięki czemu będą mogli widzieć zagadnienie z różnych stron.

Według antropologii interpretatywnej należy się skupić bardziej nad interpretacją kultury, niż na doszukiwanie się jej struktur. Opiera się przede wszystkim na badaniach z wykorzystaniem metod jakościowych, odrzuca obiektywizujące założenia funkcjonalizmu.

43. Neoewolucjonizm White'a.

44. Ekologia kulturowa i neoewolucjonizm J. Stewarda.

Ekologia kulturowa skupia swą uwagę na związku systemów kulturowych ze środowiskiem przyrodniczym w którym ów system się ulokował. Proces adaptacji kultury do warunków ekologicznych jest procesem twórczym i najbardziej istotnym w toku zmian kulturowych i krystalizacji się konkretnego systemu kulturowego. Przy takim założeniu należy zauważyć, że odmienność warunków ekologicznych powoduje uwarunkowanie się różnych systemów kulturowych, zróżnicowanych pod względem np. warunków klimatycznych panujących nad danym terenem, czy występowania zwierzyny łownej. Wszystkie te elementy pływają na kulturę w różnej rozpiętości od nazw miesiąca, które biorą się od zjawisk występujących w środowisku, poprzez cykl życia i sposoby spędzania wolnego czasu do możliwości rozwoju technicznego i przemysłowego.
Stąd idea Stewarda o wielokierunkowej ewolucji jako przebieg zmian kulturowych. Teoria ta głosi brak uniwersalności w określaniu stadiów ewolucji kultury (ogólna teoria ewolucji), gdyż powtarzalność można odnaleźć jedynie w określonych regionach o podobnym typie środowiska naturalnego.
Wg. Stewarda Pewne zjawiska społeczno-kulturowe można uznać za wynik przystosowania się do środowiska. Są to zjawiska tj. podział pracy, rozmiary i stabilizacja grup lokalnych, ich rozmieszczenie w przestrzeni reguły rezydencji itp. Sezonowe zmiany klimatyczne, dostęp do wody, żyzność gleby - wszystkie te czynniki w istotny sposób określają zasady struktury społecznej i organizacji ekonomicznej. Środowisko uznać należy więc za bardzo ważną determinantę struktury społecznej, organizacji ekonomicznej, a także religii, sztuki i organizacji politycznej. Również postęp uzależniony jest od środowiska, choć jest to uzależnienie pośrednie.

45. Materializm kulturowy M. Harrisa

Materializm kulturowy to stanowisko w antropologii i innych naukach społecznych zgodnie z którym o tym, jakie w danej kulturze występują wzory kulturowe zależy w dużej mierze od czynników środowiska naturalnego.

Koncepcja ta zaproponowana została przez Marvina Harrisa w pozycji Krowy, świnie, wojny i czarownice, gdzie w kilku esejach przedstawił relacje między warunkami ekologicznymi a kulturą kilku różnych społeczeństw. Przykładowo niechęć Żydów wobec wieprzowiny tłumaczona była przez niego zbyt wielką uciążliwością, jaką byłaby hodowla świń dla plemion żyjąc w warunkach suchego, półpustynnego klimatu, natomiast ciągłe wojny o kobiety wśród plemion Yanomamo tłumaczone było wyczerpywaniem się zasobów, migracją na nowe tereny i koniecznością podbijania swoich sąsiadów.

46. Podstawowe założenia antropologii kognitywnej.

Antropologia kognitywna (etnosemantyczna) stosuje metody badawcze rozwinięte na stadiach językoznawczych do analizy pozajęzykowych dziedzin kultury.

47. Poziom ideacyjny i zjawiskowy w analizie kultury (Goodenough)

Wytwory materialne są korelatem kultury, która sytuuje się w ludzkich umysłach. Kultura jest to, co ludzie myślą, jak widzą i interpretują świat. Kulturę można badać za pomocą sformalizowanych metod badawczych, poprzez analizę różnych systemów poznawczych, przy uwzględnieniu przednaukowych form postrzegania świata, dążąc do sformułowania teorii kultury. Zajmuje się badaniem systemów terminologicznych w różnych dziedzinach. Odkrywanie świata myśli różnych kultur.

48. Założenia antropologii symbolicznej (Geertz)

Anty - antyrelatywizm - umożliwia odrzucenie czegoś bez angażowania się w to, co odrzuciliśmy. Wszyscy jesteśmy tubylcami zainteresowanymi, tym jak organizujemy swój świat znaczeń, jak operujemy symbolami i jakie wyznajemy wartości. Opisuje rzeczywistość jako arabski bazar - targowisko wartości, w którym dominuje gwar różnych języków i zadeptanie multikultur i wielorasowymi ścieżkami po których chodzimy wszyscy jednocześnie i coraz trudniej jest nam schodzić sobie wzajemnie z drogi.

Antropologia jest sztuką interpretacji, jest nauką nie o faktach tylko o dyskursach i tekstach. Różnią się przekonania badanych i badaczy. Cechuje interdyscyplinarność i interpretacyjność współczesnej antropologii. Z dawnej antropologii pozostał jej empiryczny charakter, coraz częściej oczekuje się od antropologów wskazówek dotyczących rozwiązywania problemów społecznych (antropologia stosowana).

49. Dwa podejścia do badań kultury (emic, etic)

50.Wpływ syntezy grecko- hebrajskiej na rozwój Europy /E. Gellner/.

Jej powstanie poprzedziło kilka tysięcy lat bytu i kultury człowieka. Przekazy starożytne:

I a)Starożytna Grecja

Homer „Iliada” i „Odyseja” 650 lat p. n. e. Opis obyczajów w basenie morza Jońskiego.

Hezjot „Prace i dnie” VIII-VII w. p. n. e. Opis kultury materialnej mieszkańców Beocji (płn.- zach. Galicja)

Herodot „Dzieje” V w. p. n. e. Informacje etnograficzne dot. życia mieszkańców poszczególnych polis.

b)Starożytny Rzym

pierwsze prace w III w. p. n. e.

Keton Starszy Opis życia na roli

Wergiliusz „Eneida” I w. p. n. e. Obyczaje na płw. Apenińskim

Lukrecjusz „O naturze rzeczy” I w. p. n. e. Koncepcja stadiów rozwoju ludzkości: dzikość, pasterstwo, łowiectwo, rolnictwo.

Antropologia i cala kultura europejska przeżywają ogromne przeobrażenia w epoce odrodzenia przyznając się do 3 źródel:

1. Wiedza o Antyku sprowadzona z bibliotek arabskich z Hiszpanii- Cordoba i Toledo. Z tych bibliotek, gdzie tłumaczono na język arabski, łaciński, hiszpański, dzieła i myśli filozofów greckich i rzymskich, Europa czerpała wiedzę o Antyku. Dużo „wiedzy” znajdowało się też w klasztorach, lecz była ona niedostępna, ponieważ była niezgodna z ideą chrześcijaństwa.

2. Długie i dalekie wyprawy wymagające unowocześnienia sprzętu, sprawności i wiedzy potrzebnej do przedsięwzięcia kolonizacyjnego i wprowadzenie na rynek europejski nowych surowców i roślin- kariera ziemniaka.

3. Przeobrażenia technologiczne, ekonomiczne, finansowe i społeczne, narodowościowe, kulturowe. Absolutyzm ustąpił miejsca relatywizmowi.

(Nie wiem czy to co niżej do końca pytania też się pod to pytanie podkłada, ale na wszelki wypadek Wam to wpisałam).

Istnieją również przekazy z Chin, Indii, Pakistanu. Są jednak nieprzetłumaczone; głównie traktaty religijne.

II Odrodzenie eklezjologiczne

Początki średniowiecza upadek cesarstwa zach.- rzym. Życie w Europie zaczęło się obracać wokół chrześcijaństwa. U podstaw Europy jako całości (za czasów Karola Wielkiego) leżą 3 zasady: jednobiegunowość, powszechność i całkowite oddanie.

III Rozpad wspólnoty Eklezjanów

Od XI do XIV w. notuje się coraz większą liczbę nieporozumień między władzą świecką a kościelną. Spory „Cezaropis”, kanossa- upokorzenie. Niewola papieży w Avignonie.

W XIII w pojawiają się nauki przyrodnicze. W Oksfordzie powstaje indukcyjna szkoła

R. Bacon'a- nic nie może zostać poznane inaczej jak przez doświadczenie.

IV Otwarcie się na Azję

W XII w szukając drogi do państw, które posiadały bogactwa i mogłyby zasilić Europę, zaczęto szukać innych państw. Marco Polo wyprawił się drogą lądową do Mongolii, aby odkryć, jakie są możliwości wręcz zdominowania tamtych państw przez Europę. Jednak zaczęto szukać drogi morskiej, ponieważ Mongołowie byli nie do przebycia.

V Epoka Wielkich Odkryć

Poszukiwano morskiej drogi do Indii przyprawy korzenne, których w Europie nie było. Poza tym w Europie w wyniku epidemii 20% ludności zmarło.

Hiszpania i Portugalia, później Włochy, podjęły się odnalezienia drogi morskiej do Indii. Pierwszym żeglarzem był Henryk Żeglarz. Płynął on wzdłuż zach. wybrzeża
Afryki, jednak w 1461 r zawrócił, bo nie był w stanie pomieścić bogactw, niewolników i żywności.

Bartolomeo Diaz dopłynął aż do Przylądka Dobrej Nadziei, jednak zbyt małe zapasy żywności i problemy z załogą zmusiły go do powrotu.

Krzysztof Kolumb wierząc, że Ziemia jest kulista popłynął na zachód, dotarł jednak do Wysp Karaibskich. Myślał, że to Indie. Na krótko przed jego śmiercią Amerigo Vespucci doszedł do wniosku, że to nowy ląd.

Vasco da Gama opłynął Afrykę i dotarł do Indii.

Ferdynand Magellan (wyprawa w latach 1517- 1522) opłynął Amerykę pd. (przyl. Horn), na Filipinach zginał, jednak jego następcy kontynuowali wyprawę. Opłynęli Indie i Afrykę przez co udowodnili, że Ziemia jest kulista.

51. Założenia antropologii postmodernistycznej (Tyler, Rabinow, Crapanzano)

Krytyczna reakcja na kulturę współczesną. Kierowana przeciwko technicyzacji, unifikacji, racjonalizacji. Krytykuje wielkomiejski konsumpcyjny styl życia.

Uznaje wielość i różnorodność za niezbywalną cechę zjawisk dopuszczając wielość i różnorodność interpretacji. Kultura jest względnie niezależna od determinant społecznych, będąc sferą symboliczno - przekonaniową. Głównym zadaniem antropologa jest zagęszczanie sieci znaczeń. Porównuje nie fakty lecz dyskursy i teksty kulturowe z których każdy opiera się na własnych założeniach. Głosi ideał poznania wolnego i wyzwolonego z ograniczeń jakie narzucają metody naukowe.

52.Folklor, folkloryzm, folklorystyka.

FOLKLOR- wszelkie przejawy kultury ludowej wyrażające się w muzyce, sztuce, literaturze i ubiorach.

FOLKLORYSTYKA- nauka o folklorze

FOLKLORYZM- nurt ideowy wykorzystujący dorobek kultury ludowej.

53,Definicja osobowości społecznej.

OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA- niepowtarzalny układ w procesie rozwoju jednostki, dotyczy głównie jej rozwoju społecznego, będący rezultatem jej przystosowania do innych członków społeczeństwa oraz instytucji społecznych, który jest czynnikiem działającym i rezultatem zmian w społeczeństwie.

54,Typologia osobowości społecznej wg wybranego autora/W. Thomas, F. Znaniecki/.

I typ FILISTROWIE

Są zdominowani przez pragnienie bezpieczeństwa. Szanse na pojawienie się nowych postaw są silne, ponieważ jak coś się zmienia to ludzie z tej grupy czują się niepewnie.

II typ CYGANIE

Pragnienie nowych doświadczeń. Szanse na pojawienie się nowych postaw wysokie.

III typ JEDNOSTKI TWÓRCZE

Równowaga między dążeniem do nowości a staraniem się o minimum stabilizacji.

55,Elementy składowe osobowości społecznej.

Do elementów składowych osobowości społecznej należą:

• cechy biogenne (wzrost, budowa organizmu, właściwości fizjologiczne),

• cechy psychogenne (pamięć, wola, wyobraźnia, inteligencja, spostrzegawczość, temperament, osobowość),

• cechy socjogenne (kulturowy ideał osobowości, role społeczne w grupach, jaźń subiektywna, jaźń odzwierciedlona).

56,Co to jest krąg kulturowy?

Krąg kulturowy- szersza wspólnota kulturowo- historyczna, odznaczającą się wspólnym dla siebie zestawem elementów tradycji i wzorów życia/ określenie zespołu kultur etnicznych.

57. Podaj określenie wzoru kultur.

Benedict: kultura to ludzkie nawyki, przyzwyczajenia, uważała, że należy badać całość kultury a nie poszczególne elementy. Wzory kultury - dominująca cecha i tworzące się wokół niej nurty. Wzór podstawowy - każdy nowy sposób postępowania, obyczaj lub prawo na drodze ewolucji i asymilacji przystosowuje się do dominującego standardu danej kultury określanego wzorem podstawowym. Wyraża on zasadniczy charakter dane kultury i jej tożsamość.

Kroeber: wyróżnił wzory:

- idealne - abstrakcje rozwinięte przez członków danego społeczeństwa, które są wyrazem zgodności opinii części członków społeczeństwa w kwestii jak w poszczególnych sytuacjach ludzie powinni się zachowywać.

- rzeczywiste - prezentują ograniczoną skalę zachowań w ramach której mieszczą się normalne reakcje społeczne na określoną sytuacje. Jednostki mogą się zachowywać w sposób zróżnicowany pozostając w zgodzie z rzeczywistym wzorem kulturowym.

- podzielane - wzór zachowania postawa lub element wiedzy wspólny dla 2 lub większej liczby członków danego społeczeństwa.

- przekazywane - jednostki zinternalizują drogą szkolenia bądź naśladownictwa.

Standardy zachowania członków społeczeństwa, które pomyślnie przygotowują jednostkę do zajmowania kreślonego miejsca w społeczeństwie.

58.Walka z etnocentryzmem w antropologii.

Polityka różnic - większość ludzi czerpie przyjemność z różnic kulturowych. Społeczeństwa nie mogą aprobować nietolerancji zapisanej w kulturach, do których chcą się odnosić z tolerancją. Tolerancję oferuje się przede wszystkim tym, którzy sami są tolerancyjni i podzielają liberalne nastawienie. charakterystycznym zjawiskiem jest tolerancja wobec odległych kultur aczkolwiek wobec kultur sąsiednich często występuje krytyczne nastawienie. gdy członkowie danej kultury protestują przeciwko wymogowi tolerancyjności należy kierować się własnymi przekonaniami, podobnie jak robią to członkowie danej kultury.

59. Wymień główne założenia kulturocentryzmu Kroemera.

Kultura ma charakter autonomiczny, rządzi się swoimi prawami. Całościowy - powiązane elementy kultury, trzeba te elementy jednak analizować w nawiązaniu od kultury jako całości. Kultura to system w którym wszystkie elementy są ze sobą zespolone.

60. Rodzaje regularności kulturowych wg Kluckhohna.

Kultura to złożona całość praw, nawyków, tradycji. Procesy tworzenia nawyków. Podstawą badań powinno być zachowanie, ważne są rezultaty tych zachowań.

2 rodzaje regularności kultury:

- wzory - najczęstsze sposoby reagowania na sytuacje)

- konfiguracje - najczęstsze sposoby myślowego ujmowania świata.

61. Typologia wzorów kulturowych Lintona.

62. Metoda dystrybucyjna Sapira.

Metoda klasyfikuje każdą część wypowiedzi językowej (fonem, morfen) na podstawie pozycji zajmowanej w ramach tego samego systemu językowego, a nie na podstawie znaczenia czy właściwości fonetycznych.

63. Scharakteryzuj różnice między antropologią kognitywną i symboliczną.

Symboliczna - osobowość społeczna poddana wpływom. Opis gęsty, głęboki - polega na doszukiwaniu się znaczeń w pozornie zwykłych zdarzeniach. W skali mikro tylko gęsty opis daje wszelkim zjawiskom sens, bez niego to tylko puste gesty, słowa i spojrzenia. Opis należy prowadzić tak, aby uwzględnić nie tylko empirycznie obserwowane zdarzenia ale także wielowarstwową strukturę znaczeń w ramach której znaki są konstruowane, przekazywane, odbierane i interpretowane.

Kognitywna: wytwory materialne są korelatem kultury, która sytuuje się w ludzkich umysłach. Kultura jest to, co ludzie myślą, jak widzą i interpretują świat. Kulturę można badać za pomocą sformalizowanych metod badawczych, poprzez analizę różnych systemów poznawczych, przy uwzględnieniu przednaukowych form postrzegania świata, dążąc do sformułowania teorii kultury. Zajmuje się badaniem systemów terminologicznych w różnych dziedzinach. Odkrywanie świata myśli różnych kultur.

64,Osobowość podstawowa wg A. Kardinera.

Kardiner wyjaśniał zjawiska kulturowe i cechy osobowości poprzez biologiczny i naturalny charakter jednostek wtłoczonych w daną kulturę, z którą muszą sobie jakoś poradzić. W różnych kulturach istnieją odmienne sposoby adaptacji i współistnienia. Są nimi metody wychowania, które stwarzają określoną strukturę osobowości. Instytucje kulturowe stają się społecznie ustalonymi sposobami działań. Kultura jest na tyle różnorodna, na ile różnorodna jest ludzka psychika. Podstawowy wzór osobowości wytworzony jest w danej kulturze przez instytucje pierwotne- sposoby oddziaływania na osobowość dziecka będące pierwotnymi zarówno w stosunku do osobowości jak i innych instytucji. Instytucje wtórne są rezultatem projekcji ukształtowanej w osobowości. Do instytucji wtórnych należą: religie, tabu, rytuały, ideologie, legendy. Podstawowa struktura osobowości jest matrycą dyspozycji do działania zawierającą w sobie kompleksy i napięcia redukowane przez działania projekcyjne.

65. Koncepcja totalitaryzmu T. Linza.

Partia o wyodrębnionej podmiotowości politycznej. Rola ideologii i przepaść między językiem oficjalnym a prywatnym, traktowanie społeczeństwa jako zasobu władzy i zawieranie granic między władzą a społeczeństwem. Nienormowany prawie terror.

Totalitaryzm - system rządów zmierzający do bezwzględnego podporządkowania społeczeństwa do awangardowej partii, państwu i jednej nadrzędnej ideologii, która przenika całe życie społeczne, obowiązuje wszystkich obywateli nie pozostawiając marginesu wolności, wzajemnych poglądów i stanowisk, marginalizując jednostkę i hamując jej twórczą inicjatywę oddając się bez reszty kolektywowi.

66. Charakter autorytarny wg E. Fromma.

Erich Fromm zauważył, że w państwach totalitarnych tworzy się charakter autorytarny, który przejawia tendencję do ucieczki od wolności. Rezygnuje z własnej niezależności na rzecz bezwolnego poddania się wodzowi. Wódz stanowi ucieleśnienie niespełnionych pragnień związanych z ekonomicznymi i społecznymi problemami, których rozwiązanie przerasta możliwości pojedynczych ludzi.

67. Wymień cechy definicyjne etniczności.

ETNICZNOŚĆ- tożsamość społeczna oparta na odrębności od innych charakteryzowana za pomocą metaforycznego bądź fikcyjnego pokrewieństwa.

Cechy:

- istnienie co najmniej 2 grup, które pozostają w minimalnym kontakcie,

- występowanie różnic kulturowych

68. Typologia stopni etnicznego zorganizowania wg D. Handelmana.

*kategoria etniczna- przynależność do niej polega na świadomości własnego pochodzenia;

*układ etniczny- członkowie grupy wchodzą we wzajemne kontakty ze świadomością przynależności etnicznej

*związek etniczny- przyjmuje postać partii politycznych, organizacji religijnych i klubów narodowych;

*społeczność etniczna- posiada własne terytorium z wyznaczonymi, choć zmiennymi, granicami.

69. Kultura ludowa jako przejaw nowej lokalności.

Kultura ludowa to pojęcie często utożsamiane z folklorem. Mianem kultury ludowej określa się ogół wytworów społeczności lokalnej, związanych głównie ze sztuką, językiem. Elementem spajającym daną kulturę ludową jest wspólnota dziejowa (wspólna historia) i podobieństwo warunków życia.

Badania kultury ludowej znajdują się w gestii etnografii i służą poznaniu warunków życia społeczności lokalnych. Wytwory kultury ludowej wykonane zgodnie z tradycją danej społeczności stają się dorobkiem sztuki ludowej

70. Elementy ewolucjonistycznego systemu kulturowego White'a.

71. Wzory strategii materializmu kulturowego Harrisa.

72. Elementy systemu socjokulturowego Harrisa.

73. Trzy sposoby wyjaśniania ewolucji Stewarda.

74. Koncepcja poziomów integracji społecznej Stewarda.

Nowe całości coraz bardziej złożone pojawiając się na wyższym poziomie zmieniają całkowicie poszczególne części poziomów niższych i relacji między nimi.

Podstawowe poziomy integracji to rodzina, plemię i państwo.

75,Koncepcja ukrytej struktury wg C. Levi- Straussa.

C. L.- S. wysnuł tezę, że umysł człowieka, bez względu na czas i miejsce, jest wyposażony w ukrytą strukturę, która jak matryca określa formę stworzonych przez niego tekstów kulturowych.

Badanie kultury służy budowaniu modeli strukturalnych, czyli zasadniczych układów formalnych , dzięki którym można pośrednio poznać ukrytą, wspólną wszystkim ludziom, strukturę pierwotną, uzyskując tym klucz do zrozumienia wszystkich kultur. Cala kultura jest zdaniem C. L- S. systemem wymiany komunikatów (język), wymiany dóbr i usług (system ekonomiczny) i systemem wymiany kobiet (system pokrewieństwa).

76,Na czym polegają „Rites de passage” („Obrzędy przejścia”)?

Rites de passage to obrzędy, które pozwalają unaocznić i ewokować (wywoływać) sferę sacrum.

77,Wymień etapy obrzędów przejścia.

Przejściom z jednej sfery życia do drugiej towarzyszy określona kategoria ceremonii. Etapy obrzędów przejścia:

Składa się z 4 etapów.

1) wyłączenie (separacja) podczas separacji podmiot obrzędu jest wyłączany z dotychczasowej roli społecznej poprzez odizolowanie od codziennej sytuacji przechodząc w stan rytualnego zawieszenia. Może mieć charakter fizyczny lub symboliczny, przykład izolacji symbolicznej przejawia się poprzez niszczenie rzeczy mających związek z dotychczasowym stanem, większość symboli to metafory śmierci. Celem separacji jednostki jest zerwanie ze światem profanum.

2) marginalizacja - w tym okresie osoby używają specjalnego języka innego od potocznego. Objęte są również różnymi taboo, jednostka zapoznaje się z obowiązkami i prawami, które czekają ją w nowym stanie oraz z kodeksem zwyczajowym i mitami. Niektórym ludziom nie jest dane opuścić tej fazy (dzieci zmarłe przed chrztem, zmarli bez pogrzebu). Zawieszenie między 2 światami wykorzystuje kino horrory, epatuje widzów.

3) agregacja (włączenie) - powtórne narodziny jednostki w nowym stanie, zaznaczony przez nowy ubiór, pojawiają się liczne obrzędy oczyszczenia, których celem jest usunięcie taboo. Rytuał jest stereotypem sekwencji działań, skomplikowanych gestów, słów i przedmiotów wyznaczonych do oddziaływania na siły lub istoty nadprzyrodzone w imieniu uczestników dla ich celów i interesów.

4) życie codzienne w rzeczywistości profanum. Proza życia.

78,Czym różni się rytuał od obrzędu?

RYTUAŁ- stereotyp sekwencji o działań, skomplikowanych gestów, słów i przedmiotów wyznaczonych do oddziaływania na siły bądź istoty nadprzyrodzone w imieniu uczestników dla ich celów i interesów.

OBRZĘD- szereg rytuałów powiązanych wspólnym sensem tworzących całość komunikatów o skomplikowanej treści. Naczelnym sensem obrzędu jest manifestowanie realizacji bądź respektowania wartości kulturowych oraz komunikowanie faktu, że jednostka zmienia przynależność do danej grupy społecznej.

79. Płaszczyzny antropologicznej analizy symboli kulturowych.

Każda kultura posiada własny leksykon symboli, a zadaniem antropologa jest analiza. Analizę można prowadzić na 4 płaszczyznach:

- zestawienie wielu wartości tego samego symbolu,

- rozumienie symbolu przez inny symbol,

- rozumienie symboli przez odniesienie do rytuałów, obrzędów i mitów,

- łączenie różnych sfer ludzkiego myślenia.

80. Zasada relatywizmu kulturowego F. Boasa.

W badaniach kierował się zasadą relatywizmu kulturowego, która 1 stroną jest przekonanie o niemożliwości wyjaśnienia kultury przez czynniki jednoelementowe a drogą gotowości do zawieszenia własnych kultur, pochodnych osądów w celu zachowania obiektywizmu. Z ontologiczną stroną relatywizmu związana jest zasada badania kultury przez konkretne historyczne uwarunkowania a z 2 metodologiczną stroną relatywizmu wiąże się postulat wprowadzenia do badań nad kulturą wymiaru psychologicznego. Z relatywizmem wiąże się pluralistyczne traktowanie kultur.

81. Co to jest promiskuityzm?

Promiskuityzm to bezład płciowy.

Skoro rodzina opiera się na małżeństwie monogamicznym, a wśród ludów pierwotnych nie mogło występować, to stworzono koncepcję pierwotnego promiskuityzmu jak również małżeństwa grupowego jako stadiów poprzedzających współczesną rodzinę nuklearną.

82. Na czym polega awunkulat?

Awunkulat to specyficzny przykład więzi pokrewieństwa, w którym najważniejsza rola przypada bratu matki (wujowi), w przypadku długotrwałego braku ojca. Jest on najważniejszym opiekunek dzieci swojej siostry (siostrzeńców).

83. Wyjaśnij pojęcia: unilateralny, bilateralny, matrylinearny, patrylinearny.

Pozycję społeczną i własność można uzyskać od jednego lub obojga rodziców.

Bilateralność- uzyskanie pozycji społecznej i własności od obojga rodziców

Unilateralność- uzyskanie pozycji społecznej i własności od jednego z rodziców:

• Matrylinearność- uzyskanie pozycji społecznej i własności po matce

• Patrylinearność- uzyskanie pozycji społecznej i własności po ojcu

84. Podstawowe odmiany relatywizmu kulturowego.

1. relatywizm etyczny

Nie istnieje na świecie jeden niepodzielny system etyczny.

2. relatywizm prawdy

Nie ma uniwersalnych kryteriów, przy pomocy których można ustalić, czy dany system przekonań jest prawdziwy czy fałszywy.

3. relatywizm rozumu

Nie ma uniwersalnego systemu wnioskowań, logiki.

4. relatywizm postrzegania

To, czego doświadczamy w świecie nie wynika tylko z natury doświadczanego obiektu.

5. relatywizm pojęciowy

Istnieją odmienne, wewnętrznie spójne sposoby konceptualizacji świata.

6. relatywizm językowy

Nasze doświadczanie świata jest zawsze funkcją języka naturalnego którym się posługujemy.

7. relatywizm moralny

Jest to funkcjonowanie zróżnicowanych systemów oceny zachowania uczących tolerancji wobec kulturowej odmienności.

8. relatywizm metaetyczny

Głosi tezę o niemożności formułowania sądów o wartościach dających się obiektywnie uzasadnić i niezależnych od określonych czynników społeczno- kulturowych.

85,Inspiracje ewolucjonistyczne w polskiej antropologii.

Do najważniejszych przedstawicieli myśli ewolucjonistycznej w Polsce należeli: J. Karłowicz, K. Moszyński, L. Krzywicki. Polscy antropologowie nigdy nie byli wiernymi kontynuatorami zachodnich metod i idei, modyfikując je zawsze pod kątem potrzeb jakie stwarzała polska rzeczywistość.

K. Moszyński stworzył specyficzną odmianę ewolucjonizmu nazywaną ewolucjonizmem krytycznym, który zakładał konieczność prowadzenia badań terenowych przy uwzględnieniu rozległych migracji i zastosowaniu metody geograficznej. Ewolucjonizm krytyczny dążył do zrekonstruowania rozwoju poszczególnych wytworów kultury i ich zespołów w celu wykrycia praw rozwojowych, co powinno służyć człowiekowi do właściwego kierowania swoim losem.

K. Krzywicki połączył teorię ewolucji z zasadami materializmu historycznego uznając zmiany w środowisku i stosunkach produkcji za podstawowy czynnik przeobrażeń społecznych i kulturowych.

J. Karlowicz podkreślał w swoich badaniach antropologicznych historyczny aspekt badanych zjawisk.

86,Inspiracje dyfuzjonistyczne w polskiej antropologii.

Inspiracje dyfuzjonistyczne w Polskiej antropologii wiążą się z kontaktami ze szkolą austriacko- niemiecką. Przedstawicielami dyfuzjonizmu w Polsce byli: St. Poniatowski, A. Fischer, J. Czekanowski.

St. Poniatowski traktował kulturę w sposób atomistyczny głównym przedmiotem swoich badań czyniąc pojedynczy wytwór kulturowy. Wytwory kulturowe muszą być rozpatrywane punktu widzenia ich struktury, funkcji i ideologii. Pojedyncze wytwory układają się w pewne zespoły, których odkrycie jest zadaniem antropologa. Zespoły te decydują o więzi kulturowej i o wyodrębnieniu się poszczególnych grup kulturowych.

A. Fischer jest autorem syntezy wiedzy o polskim ludzie. W swoich pracach podkreślał konieczność przedstawienia dziejów rozmaitych wytworów kulturowych.

J. Czekanowski prowadząc badania interdyscyplinarne prowadził dyskusję na temat etnogenezy (powstania) słowa. Był on również znanym w świecie specjalistą w dziedzinie badań nad strukturą etniczną.

87,Inspiracje funkcjonalistyczne w polskiej antropologii.

Przyczyną słabej reakcji i niedostatecznego zainteresowania funkcjonalizmem w latach XX- lecia międzywojennego był fakt, iż Polska nie miała kolonii. Badanie sposobu życia ludów pierwotnych było o wiele trudniejsze i przyciągało mniejszą uwagę. Polscy antropologowie zajmowali się przede wszystkim tradycyjną kulturą ludową, która była korelatem kultury narodowej stojąc przed problemem badania społeczeństw współczesnych. Polska myśl funkcjonalistyczna wiąże się z dorobkiem uczniów Malinowskiego- J. Obrębskiego i A. Waligórskiego.

J. Obrębski badał zależności między organizacjami społecznymi a kształtowaniem się grup etnicznych. Uważał on, że przeciwstawienie „swój- obcy” decyduje o wyodrębnieniu grup etnicznych. Prowadził on również badania nad świadomością narodową i procesami kształtowania się narodu.

Zainteresowania naukowe A. Waligórskiego oscylowało wokół 33 wątków tematycznych:

9. etnografia ludów plemiennych

10. badanie ogólnej teorii kultury i metody funkcjonalnej

11. historia rozwoju teorii i metod antropologicznych

Specyficzną odmianą funkcjonalizmu stal się postfunkcjonalizm reprezentowany przez K. Dobrowolskiego i K. Zawistowicz- Adamską. Postfunkcjonalizm zakłada zmienność zjawisk w kulturze jako efekt społecznych uwarunkowań następstwa zmienności tych zjawisk.

88,Inspiracje strukturalistyczne w polskiej antropologii.

Polscy strukturaliści (Z. Sokolewicz, L. Stomma, Z. Benedyktowicz, J. Olędzki) sformułowali następujące postulaty dotyczące współczesnych badań srukturalistycznych. Postulaty:

1) Odejście od pozytywistycznych kierunków antropologii w kierunku ujęć systemowych;

2) Zastosowanie aparatu pojęciowego akcentującego znaczenie poszczególnych zjawisk kulturowych;

3) Koncentracja na kulturze duchowej obejmującej religijność, obrzędowość, mitologię i literaturę ludową;

4) Odejście od przypadkowych opisów zjawisk na rzecz prac syntetycznych mających na celu ujawnienie struktur długiego trwania;

5) Wszechstronne wykorzystywanie osiągnięć dyscyplin pokrewnych.

89,Inspiracje fenomenologiczne w polskiej antropologii.

Antropologia fenomenologiczna (zjawiskowa) jest metodą o istocie rzeczy a nie o faktach kulturowych. Starając się dotrzeć wgłąb ludzkich procesów psychicznych i aktów intencjonalnych oraz badać świat ludzkiej świadomości. Zajmowali się tym Cezaria Baudnin de Cortenay- Ehrenkreutz- Jędrzejewiczowa oraz W. Pawluczuk.

Kultura wg fenomenologów jest tym, co wewnętrznie przeżywamy. Jej istoty nie można określić tylko przez funkcje społeczne jej wytworów. Istota kultury zaczyna się tam, gdzie kończą się funkcje instrumentalne a zaczyna się spontaniczna działalność człowieka.

90,Inspiracje socjobiologiczne w polskiej antropologii.

Rozwój socjobiologii związany jest z teorią E. O. Wilsona. Wilson zaproponował wykorzystanie dorobku nauk przyrodniczych do opisu i interpretacji zjawisk kulturowych. W Polsce ideę socjobiologizmu rozwija A. Wierciński, który porównuje ewolucję biologiczną z ewolucją kulturową.

91,Scharakteryzuj kierunki badawcze na przykładzie wybranego polskiego ośrodka antropologicznego.

Ośrodek warszawski przy Uniwersytecie Warszawskim.

Dominującym nurtem badawczym jest strukturalizm. Monografie problemowe dotyczą roli mitu i myślenia magicznego we współczesnej kulturze. Prowadzone są badania nad mitologią i symboliką narodową.

Ośrodek krakowski przy Uniwersytecie Jagiellońskim.

Prowadzi badania nawiązując do osiągnięć ewolucjonizmu i funkcjonalizmu. Na szeroką skalę prowadzone są badania wspólnot religijnych. Badania dotyczą również etosu gospodarczego w społecznościach wiejskich.

92,Współczesne sposoby uprawiania antropologii.

W końcu XX wieku 4 nurty teoretyczne w podany sposób diagnozują zastaną w antropologii proponując różne metody badań nad kulturą opozycyjne wobec antropologii postmodernistycznej. Dotyczy to dekonstrukcjonizmu, antropologii krytycznej, eksperymentalizmu i antropologii wielu miejsc.

93,Na czym polega proces „banalizacji” antropologii?

BANALIZACJA TEKSTÓW ANTROPOLOGICZNYCH polega na braku oryginalności i szablonowości. Powoływanie się na klasyczne wzory nie musi hamować twórczej inwencji antropologii.

26

---