PIAGET- teoria poznawczo rozwojowa- stadialny charakter
0-2	Intel.sensomotoryczna- ma char. Praktyczny i uzewnętrzniony		-niezmiennik o charakterze praktycznym • stałość przedmiotu • uniwersalna przestrzeń • następstwo czasu -praktyczna grupa przemieszczeń schematy senso-motoryczne
↓ Interioryzacja (uwewnętrznienie)- Przekształcenie czynności zew. W wew. w procesie używającym symbole i znaki (Wygotski)
2-6	Intel.przedoperacyjna- symboliczno-wyobrażeniowe- ma char. uwew. ale nie logiczny			• naiwny charakter uzasadnień (korzenie w autorytecie i własnym doświadczeniu) -schematy naśladownictwa wewnętrznego -czynności symboliczne, mowa, rozumowanie transdukcyjne
↓ Operacjonalizacja- wiązanie pojęć teoret. z terminami obserwacyjnymi; zdolność zasad. przekształceń uwewnętrz.
6-11/12	Operacje konkretne: uwew. i odwracalne. Dodaw. i mnożenie logiczne, szeregow., klasyfikacja			• pojęcie liczby • stałość ciężaru, masy i objętości -operacje konkretne 8 struktur organizacyjnych -rozumowanie sylogistyczne - Jeżeli u dziecka występują niezmienniki i zanikła dwoistość, występuje kwantyfikacja inkluzji i decentracja przechodzimy na poziom operacyjny i myślenie staje się odwracalne. -Zdolność do przekształceń z uzasadnieniem logicznym PRZEŁAMYWANIE EGOCENTRYZMU-
DECENTRACJA- zdolność do spojrzenia i wyobrażenia sobie układu przedmiotów z punktu widzenia osoby siedzącej naprzeciwko o 180 stopni; umożliwia uwzględnienie w rozważaniach wielu własności przedmiotu w tym samym czasie. CENTRACJA- to skoncentrowanie się na własnym punkcie widzenia, ujmowanie wszystkiego z własnego punktu widzenia.
↓ Formalizacja-
12-15	Operacje formalne- myślenie abstrakcyjne- systematyzacja postępow. w sytuac. poznaw., uniezależ. czynności umysłowych od treści, wykraczanie poza info dane, krytycyzm		• konwencjonalny i względny charakter niezmiennika -megastruktury - operacje formalne (odwracalne) -myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno - dedukcyjne, rozumowanie log., logika zdań.
Środowisko nie ma automatycznego wpływu na rozwój wszystkich dzieci jednakowo.
Mechanizm rozwoju to dążenie systemu poznawczego do zrównoważenia, ich istotą jest przyswajanie i przystosowywanie 2 procesy: ASYMILACJA- wyłączanie struktur zew. do już ukształtowanych struktur poznawczych. AKOMODACJA- dostosow. struktur wew. do struk. asymilowanych=> ich przekształcenia
ZASADNICZE CZYNNIKI ROZWOJU: -Uwarunkowania biologiczne i procesy dojrzewania. -Socjalizujący wpływ otoczenia zew. -Indywidualne zdolności do niwelowania braków oraz typ aktywności własnej.
Zasadnicze etapy- od urodz. do adolescencji		Logiczne- o char, odwracal.
ZASADA KONSTRUKCJI- istniejące sprawności poznawcze nie są wrodzone a powstają na bazie zasadniczych czynników rozwoju.

ERICKSON STADIA ROZW. PSYCHOSPOŁ. JAŹNI- kształtowanie się tożsamości- uzupełnienie psychoanalizy
wiek	Konflikt	Charakterystyka
1.Niemowlęctwo 0-1	Ufność /nieufność	Zaufanie do matki lub opiekuna, poczucie bezpieczeństwa
2.Wczes.dziecińst. 2-3	Autonomia /wstyd, zwątpienie	Samokontrola i poczucie własnej odrębności
3.Wiek zabaw 4-5	Inicjatywa /poczucie winy	Ukształtowanie orientacji na cele i inicjatywność w działaniu, ciekawość seksualna
4.Wiek szkolny 6-12	Pracowitość /poczucie niższości	Poczucie własnych kompetencji; pomyślnie rozwiązanie konfliktu to wiara we własne siły, zdobycie celu; negatywnie to powstawanie uczucia niższości, brak wiary
5.Adolescencja 13-18	Tożsamość /jej rozproszenie	Odp. Na pytanie kim jestem, kim mogę być, wierność sobie; podstawowa tożsamość
6.Wczes.dorosł. 19-25	Intymność /izolacja	Zdolność do miłości bez poczucia utraty własnej tożsamości; poszukuje bliskich i trwałych związków z innymi, szczególnie z innej płci
7.Dorosłość 26-40	Generatywność /stagnacja	Potrzeba opiekowania się młodymi i troska o los młodszej generacji; poszukuje adekwatnych dla siebie form twórczości, działania, chce zostawić ślad po sobie
8.Dojrzałość 40+	Integralność ego /rozpacz	Mądrość życiowa w wyniku pozytywnego bilansu życia. Z integracji rodzi się akceptacja śmierci.
-Odwołuje się do zasady epigenezy- wszystko co wzrasta, wzrasta zgodnie z podstawowym planem powstawania części, z których każdy wykształca się w specyficznym dla siebie czasie i dominuje tak długo , dopóki nie powstaną pozostałe części, aby utworzyć funkcjonalną całość. -Plan epigenetyczny determinuje rozwój indywidualny człowieka. Kieruje rozwojem funkcji ego i wykształceniem się sekwencji rozwojowej. -Rozwój pozbawiony wewnętrznych źródeł napędowych, kluczowy związek procesów osobniczych z procesami społecznymi sprowadza do realizacji apriorycznego planu epigenezy.
DOJRZEWANIE- okres w rozwoju człowieka, mechanizm rozwoju, osiąganie gotowości do wypełniania funkcji; całokształt zmian ilościowych i jakościowych, które są ukierunkowane na osiągnięcie coraz wyższych form regulacji stosunku jednostki ze światem zewnętrznym. ROZWÓJ ILOŚCIOWY- wzrostowe Procesy psychiczne wzrastają ilościowo i doskonalą się jako sprawności; przejawem zmian ilość wzrost słownika, pamięci, poszerzenie zakresu pamięci, wydłużanie koncentracji uwagi. ROZWOJ JAKOŚCIOWY- strukturalne Zmiana funkcjonowania i działania czynności psychicznych; od zdań prostych do złożonych, pamięć od mechanicznej do logicznej. Inne zmiany: zmiany proporcji w formach aktywności: zabawa, praca, nauka, Zanik starych właściwości wiąże się z nabywaniem nowych - raczki - 2 nogi, odruch ssania. UCZENIE- nabywanie sprawności, trwała zmiana na bazie doświadczenia, jeden z mechanizmów rozwoju.

KOHLBERG- stadia rozwoju moralnego
Poziom moralności przedkonwencjonalnej	Moralność unikania kary- uzasadnia sądy z punktu widzenia irracjonalnego strachu przed karą		Moralność własnego interesu- uzasadnia sądy z punktu widzenia nagród i przewidywanych korzyści osobistych
Poziom moralności konwencjonalnej	Moralność harmonii interpersonalnej- uzasadnia sądy z punktu widzenia przewidywanego braku aprobaty ze strony osób pozostających w bezpośrednich interakcjach oraz wyobrażeń o znaczących i grzecznych osobach		Moralność prawa i porządku- uzasadnia sądy z punktu widzenia uznanych autorytetów, obowiązujących norm i pełnionych ról społecznych.
Poziom moralności pokonwencjonalnej	Moralność umowy społecznej- uzasadnia sądy z punktu widzenia ogólnych norm, które są uznane i zweryfikowane przez ogół członków społeczeństwa przy uwzględnieniu relatywnej wartości osobistych opinii jednostki		Moralność uniwersalnych zasad etycznych- uzasadnia sądy z punktu widzenia ustalonych i uogólnionych przez siebie zasad etycznych
Globalny podział rozwoju wg Wallona
Stadium		Charakterystyka
(1 r.ż) Stadium impulsywnych reakcji odruchowych i pierwotnych emocji		-dochodzi do równowagi w napięciu mięśniowym -6mc silna potrzeba kontaktu emocjonalnego z matką -osmoza emocjonalna - od niej jest uzależniony dalszy rozwój charakteru
(1-3 r.ż) Stadium zmysłowo - ruchowej działalności i projekcji		-ukierunkowanie się dziecka na świat przedmiotów -naśladownictwo (projekcja) -pierwsze przejawy czynności fikcyjnej -zastąpienie przedmiotów słowami
(3-6 r.ż) Stadium personalizmu		Etapy: -opozycji (oporów) - dziecko żąda autonomii -wdzięku i narcyzmu - pierwsze sympatie -intencjonalnego naśladownictwa ulubionych osób - silna potrzeba identyfikacji
(6-11 r.ż) Stadium kategorii i konformizmu		-obiektywizacja poznania -coraz lepsze poznanie rzeczywistości -zdyscyplinowanie umysłowe -latencja sfery emocjonalnej i seksualnej
(11-15 r.ż) Stadium adolescencji		-okres narodzin nowej świadomości -częste zaburzenia równowagi emocjonalnej -ujawnienie sprzecznych postaw i poglądów
(16 r.ż) Stadium młodzieńcze		-kształtowanie się światopoglądu i koncepcji własnego życia -równowaga między emocjonalną i intelektualną strona osobowości

PODZIAŁ ŻYCIA LUDZKIEGO NA OKRESY
Okres prenatalny↓
Jajowa -2tyg.	· komórka jajowa pozostaje nie zmieniona pod względem wielkości z powodu braku zewnętrznego źródła pożywienia; · szybki rozwój wewnętrzny; · wszczepienie się w wewnętrzną ściankę macicy ok. 10 dnia po zapłodnieniu; · od tego momentu jajo staje się pasożytem.
Embrionalna -2mieś.	· wszystkie ważne cechy zew. i wew. zaczynają się rozwijać i funkcjonować; · narządy płciowe są dość dobrze rozwinięte, można odróżnić płeć zarodka; · wzrost części głowowej jest proporcjonalne szybszy niż reszta ciała; · rozwijają się dodatkowe organy - łożysko, pępowina i worek owodniowy.
Płodowa -2-9mieś	· cechy wew. i zew. kontynuują proces wzrostu i rozwoju; · organy wew. w 6mies. przyjmują prawie taką pozycję jak u osób dorosłych; · komórki nerwowe istniejące już w 3 tyg, szybko wzrastają pod względem ilościowym w ciągu 2, 3 i 4 miesiąca; · wiek zdolności do życia zostaje osiągnięty w 7 lub 8 miesiącu; · aktywność płodu (np. kopanie, wiercenie się) rozpoczyna się pomiędzy 2 a 3 miesiącem.
Okres postnatalny↓
Dzieciństwo		Wczesne -0-3	Średnie -3-6		Późne -6-12
Dorastanie		Wczesne -12-15	----------------------		Późne -15-18
Młodość- 18-25		Dorosłość- 25-60		Dojrzałość- 60+
Życie rozpoczyna się w momencie poczęcia -gdy komórka rozrodcza żeńska (jajo) zostaje zapłodniona przez komórkę męską (plemnik). Ok. 280 dni przed porodem. W przypadku komórek żeńskich jest to: dojrzewanie, owulacja i zapłodnienie. W przypadku komórek męskich: dojrzewanie i zapłodnienie.

FREUD- psychoanaliza- koncepcja teoretyczna wyjaśniająca strukturę, funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka, także zjawisk kulturowych, działaniem nieświadomych sił psychicznych pozostającym w ciągłym konflikcie.

Według klasycznej koncepcji Freuda aparat psychiczny człowieka składa się z trzech instancji: 1. Id (ono) - całokształt nieświadomych, pierwotnych popędów, jest podstawowym źródłem energii i kieruje się zasadą przyjemności. 2. Ego (ja, jaźń) -wyuczone w toku indywidualnego rozwoju zdolności do orientacji w otoczeniu i świadomej regulacji zachowania, kieruje się zasadą rzeczywistości. Reguluje konflikt Id i Superego, łagodzi lęk poprzez wykształcenie MECHANIZMÓW OBRONNYCH -nie dopuszczają konfliktowych treści do świadomości lub nadają im zniekształconą postać. 3. Superego (nadjaźń) - ukształtowanie wskutek internalizacji wymagań społecznych, norm moralnych i wzorów kulturowych, ma charakter irracjonalny.

Popęd jest jednym z kluczowych pojęć psychoanalizy. Jest to psychiczna reprezentacja pobudzenia pochodzącego z wnętrza organizmu, z pogranicza tego co biologiczne i tego co psychiczne. W rozumieniu psychoanalitycznym popęd nigdy nie jest uświadamiany. O jego istnieniu możemy się przekonać jedynie dzięki reprezentacji popędu, która jest obsadzona przez popęd. LIBIDO- główna siła napędowa ludzkiego działania, energia istniejącego od urodzenia, szeroko rozumianego popędu seksualnego (Eros). Niezaspokojenie popędów wywołuje stan frustracji, a w szczególnych przypadkach prowadzi do różnego rodzaju zaburzeń i nerwic. W rozwoju przechodzi przez fazy:

ORALNA-kształtowanie się poczucia bezpieczeństwa tuż po fazie autyzmu pierwotnego. ANALNA- około 2-3 lat pierwszego nacisku norm i wymagań społecznych FALLICZNA- stadium rozwoju psychoseksualnego zachodzące między trzecim a piątym rokiem życia. Występuje w nim eksploracja i stymulacja własnych narządów płciowych. LATENCJA- OKRES UTAJNIENIA- od 6 roku życia do okresu dojrzewania. Jest to faza ukryta, utajona, wyciszenie tendencji i potrzeb seksualnych. GENITALNA- 12-14 roku życia naprzemienności występowania potrzeb popędowych i wymogów otoczenia wraz z udziałem konsekwencji okresów wcześniejszych

Akcentuje rozwój uczuć, nastawień, potrzeb oraz indywidualnych i nie zawsze świadomych form przystosowania jako czynników kształtowania się osobowości. Czynnikami rozwoju osobowości są: procesy fizjologiczne, aktywność potrzeb, konflikty wewnętrzne, poczucia zagrożenia; wczesne doświadczenia w odpowiedzi na napięcia wew. wynikające min. z potrzeb. W wyjaśnieniu rozwoju przyjmuje model reaktywny, a w rozwoju psychicznym jest koncepcją uzupełniającą. OBIEKT- przedmiot/podmiot, który pierwotnie zaspokoił potrzeby patetyczne. MECHANIZMY OBRONNE- świadome i nieświadome mechanizmy regulacyjne mające na celu obniżenie przykrego napięcia wew. NIEZMIENNIKI- stałe właściwości przedmiotów, rejestrowane przez system percepcyjny podczas płynnej zmiany perspektywy przedmiotów na skutek ich ruchu albo ruchu organizmu.

Podświadomość - termin wprowadzony do psychologii przez Dessoira, często błędnie utożsamiany z pojęciem przedświadomości w teorii Freuda. W polskich tłumaczeniach dzieł Freuda niekiedy (obok terminu pozaświadomość) zastępuje pojęcie nieświadomość. Świadomość to stan, w którym jednostka zdaje sobie sprawę ze zjawisk wewnętrznych, takich jak własne procesy myślowe, oraz zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym i jest w stanie reagować na nie (somatycznie i/lub autonomicznie). Zwykły stan czuwania. Nieświadomość - pojęcie zaczerpnięte z psychoanalizy określające jeden z obszarów aparatu psychicznego (obok przedświadomości i świadomości). Skupia wyobrażenia które są nieakceptowane przez świadomość i między innymi z tego względu nie mogą zostać uświadomione. Zachowują jednak duży ładunek energetyczny dzięki czemu stale próbują przedostać się do świadomości. Efektem tych dążeń są takie akty psychiczne jak marzenia senne, objawy nerwicowe (np. lęki, natręctwa, objawy konwersyjne), przejęzyczenia i czynności pomyłkowe. Przedświadomość - termin wprowadzony do psychoanalizy przez Zygmunta Freuda jako określenie granicznej sfery psychiki między świadomością a nieświadomością. Obejmuje ona treści nie będące aktualnie w polu świadomości (treści stłumione - w przeciwieństwie do treści wypartych, należących do sfery nieświadomości), lecz które mogą być łatwo aktywizowane i powrócić do świadomości.

Zasada rzeczywistości to zasada, którą kieruje się świadoma część osobowości - ego. Ma ona na celu zapobiec rozładowaniu napięcia, dopóki nie zostanie znaleziony obiekt, umożliwiający zaspokojenie potrzeby, zawiesza czasowo zasadę przyjemności. Zasada rzeczywistosci sprowadza się do pytania: czy dane doświadczenie jest prawdziwe czy fałszywe? (czy istnieje naprawde w świecie zewnętrznym). Zasada przyjemności to zasada, którą kieruje się nieświadoma część osobowości - id. Gdy dochodzi do stanów napięcia i wzrasta poziom stymulacji, id usiłuje przywrócić organizmowi niski poziom energii - uniknąć przykrości i uzyskać przyjemność. Procesy, przy pomocy których id redukuje napięcie to czynność odruchowa i proces pierwotny.

Antykateksja to pojęcie psychoanalityczne, oznaczające hamowania id przed działaniem impulsywnym i irracjonalnym. Antykateksję rozpoczyna proces kumulacji energii przez ego, która może być wykorzystana do innych celów niż zaspokajanie popędów za pośrednictwem procesu wtórnego. KATEKSJA- zainwestowanie energii psychicznej w określoną formę aktywności psych., zaspokajające potrzebę lub popęd np. wyobrażenie, wspomnienie, przeżycie emocjonalne.

Proces pierwotny to sugerowany przez Zygmunta Freuda pierwotny sposób funkcjonowania aparatu psychicznego. Polega on na swobodnym, niczym nie ograniczonym przemieszczaniu się energii psychicznej (pobudzenia, popędu) pomiędzy wyobrażeniami czego ostatecznym skutkiem jest przejęcie kontroli nad ruchami dowolnymi lub halucynowanie obiektu spełniającego życzenie. Jest u małych dzieci jedynym sposobem funkcjonowania, aż do momentu pojawienia się wyparcia pierwotnego. Po zaistnieniu tego wyparcia proces pierwotny funkcjonuje swobodnie jedynie w systemie nieświadomości (nśw). W przedświadomości (pśw) funkcjonuje proces wtórny. Proces wtórny to mechanizm psychiczny polegający na myśleniu realistycznym. Za pomocą tego procesu ego formułuje plan zaspokojenia potrzeby, zapoczątkowanej przez proces pierwotny, a następnie sprawdza go poprzez testowanie rzeczywistości. W służbie procesu wtórnego pozostają wszystkie wyższe funkcje psychiczne i intelektualne.

MECHANIZMY ROZWOJU
K. BIOGENETYCZNE	K. PSYCHOANALIT.	K. BEHAWIORALNE
prymat czynników wewnętrznych np. natywiści, Werner; wg nich rozwój to programowy uporządkowany proces jakościowych zmian którym kierują siły wew. Zmiany polegają na RÓŻNICOWANIU się organicznych struktur funkcjonalnych oraz ich INTEGRACJI w coraz wyższe całości.↓	Teoria rozwoju psychospołecznego /Erikson - opisał rozwój czynności świadomych /jaźni/ . Osobowość rozwija się kolejno etapami zgodnie z zasadą epigenezy. Nowe składniki osobowości tworzą 2-biegunowe wymiary, a głównym motorem rozwoju są konflikty, kryzysy	Teoria społ. uczenia się Rottera; 4 procesy: uwaga, pamięć, wykonanie, motywacje; ostatnie dwie decydują o tym, jak jednostka reaguje. OCZEKIWANIE - towarzyszy każdemu zachowaniu człowieka /na sukces lub porażkę/. Pierwotna zasada - dążyć do przyjemności, unikać przykrości powoli przekształca się i kojarzyć z sukcesem lub porażką. Dziecko uczy się jak osiągnie sukces i uniknie niepowodzeń i na drodze osobistego doświadczenia tworzy się SYSTEM MOTYWACYJNY. Jeśli osoba dąży śmiało do sukcesu, wchodzi łatwo w interakcje, dzieci odpychane kształtują w sobie, nastawienie porażki, której chcą unikać / często nie podejmują działań/.
4 podstawowe kierunki rozwoju: 1. od czynników całościowych, synkretycznych do zróżnicowanych systemów czynności 2. od struktur globalnych do rozczłonkowanych /np. dziecko i marchewka na talerzyku/ 3. od systemów sztywnych do plastycznych / od reguły do ducha prawa/ 4. od nieokreślonych zmiennych do stabilnych określonych czynności
Rozwój - długotrwały proces kierunkowy zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo następujące po sobie etapy przemian, wskazujący obiektywnie stwierdzone różnicowanie się tego obiektu pod różnym względem. Rozwój psychiczny - dynamiczny proces prowadzący do zmian jakościowych w całokształcie procesów psychicznych lub w poszczególnych funkcjach. Proces długotrwały, o charakterze progresywnym, składający się z faz następujących po sobie, ukierunkowany na coraz wyższe formy regulacji z otoczeniem.
Wskaźnikiem rozwoju są zmiany: -ilościowe (wzrost), -jakościowe (nie tylko wzrasta, ale i osiąga nową cechę, właściwość). Cechy rozwoju psychicznego: - długotrwałość (aspekt bezwzględny - przez cały czas, aspekt względny - zależy od ilości lat i zmienia się), -progresywność (wzrastanie jakości), -ciągłość (rozwój składa się z pewnych ogni, które są połączone i przebiegają w ściśle określonym porządku), -różnicowanie się i integracja struktur sprawnościowych, czynnościowych (właściwa dla wszystkich organizm).
Dojrzewanie - proces osiągania dojrzałości, suma interakcji genów z warunkami wewnętrznymi organizmu. Suma działania genów w cyklu życiowym jednostki. To te przejawy rozwoju, które występują przy wyraźnym braku specyficznych doświadczeń praktycznych (bez udziału procesów uczenia się). Periodyzacja - wyodrębnianie faz rozwojowych. Okres sensytywny - to okres optymalnej wrażliwości na działanie bodźców danej kategorii. Nauczanie powinno wyprzedzać rozwój. sekularyzacjia- Zjawisko trendu sekularnego - polega na przyśpieszeniu tempa rozwoju psych. i fiz w ujęciu rozwoju filogenetycznego w porównaniu z pokoleniem wcześniejszym (np. wcześniejszy rozwój płciowy, większy wzrost w stosunku do pokolenia rodziców itp.)

MODELE JAKOŚCIOWE Rozwój to następstwo faz /między 1 a 2 nie musi być skoku, ale one przeobrażają się; każde kolejne stadium stanowi swoistą jakość rozwojową/
METODY. STADIALNE	M. WARSTWICOWE / Rudert i Rothaker /		METODY SPIRALNE / Gessel /
-stadia rozwojowe dla wszystkich etapów życiowych /stadia ogólne/; -stadia dla każdej funkcji psychicznej oddzielnie - kolejne stadia pojawiają się w STAŁEJ KOLEJNOŚCI /granice umowne/ - każde nowe stadium nie jest sumą cech ale stanowi NOWĄ CAŁOŚĆ; struktury czynności umysłowych. Do każdego stadia włącza się nowe cechy.	W rozwoju psychicznym najistotniejsze nie jest przechodzenie jednej jakości w drugą ale nakładanie się nowych właściwości na już istniejące. Przy czym dawne cechy nie zanikają całkowicie. Prototypem - psychoanaliza Freuda.		Na określonych etapach rozwoju występują takie same cechy, zjawiska np. przekory i upór itp. , na coraz szerszej płaszczyźnie, rozwój człowieka odbywa się po spirali zataczając coraz szersze kręgi.
		TEORIA OPERATORÓW KONSTRUKTYWNYCH PASCAL'A LEONA- Jest to TEOR. CYBERNETYCZNA -posługuje się pojęciem schematu jako jednostek funkcjonalnych psychiki ludzkiej. Te schematy można ująć w 2 główne grupy, 2 rodzaje procesów psychologicznych.↓
SYTUACYJNE PROC. INTERAKCYJNE		UKRYTE OPERATORY
/funkcjonowanie człowieka na zasadzie funkcjonowania komputera/; na te procesy składają się 3 rodzaje schematów:		/dysk twardy/ zasoby organizmiczne; kierują czynnościami poznawczymi człowieka: C, L, N, I, E.
- poznawcze; wykonawcze - kontrola zadań, planowanie zadań; czynnościowe - reprezentacja obrazowa świata, transformacja obrazów, tworzenie relacji miedzy nimi; umysłowe - kontynuacja poprzednich - afektywne; emocje i uczucia to czynniki wyzwalające tworzące warunki do uruchamiania schematów poznawczych, motywacyjne reakcje fizjologiczne. - Osobowościowe; schematy które służą koordynacji wszystkich celów jednostki do świadomych wyborów strategii działania /.skłonności, przekonania/
Badania podłużne - przedmiotem badania są te same jednostki w ciągu dłuższego okresu czasu. Psycholog śledzi je niejako wzdłuż linii ich życia. Porównuje właściwości tych samych jednostek w różnym ich wieku (np. Jaś w wiek 5, 10, i 15 lat). Dotyczą one przede wszystkim różnic indywidualnych w zakresie rozwoju. Tempo rozwoju jest różne w róż-nych okresach życia. Badania poprzeczne - przedmiotem badania są grupy osób w różnym wieku. Zamiast czekać kilka lat aż np.: niemowlę podrośnie, bada się w rym samym czasie grupę niemowląt, dzieci np. 2 - letnich i dzieci5 - letnich. W przypadku badań poprzecznych porównujemy ze sobą zazwyczaj

TEMPERAMENT- odnosi się do względnie stałych cech osobowości, występ. u człow. od wczesnego dzieciństwa. Pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mech. neurobiochemiczne, podlega powolnym zmianom spowodow. procesem dojrzewania i indywidualnym oddziaływaniem między genotypem a środowiskiem.
Typy temperamentalne: (według Pawłowa)
Sangwinik		Silny, zrównoważony, ruchliwy
Flegmatyk		Silny, zrównoważony, nieruchliwy
Choleryk		Silny, nerwowy, ruchliwy
Melancholik		słaby, zrównoważony, nieruchliwy
Typy temperamentalne: (według Hipokratesa-Galena)
SANGWINIK	Żywe, zmienne usposobie, wesoły. Dominuje w nim radość, emocje powstają bardzo łatwo, ale są płytkie i zmienne. Rusza się szybko i silnie. Jest aktywny i potrzebuje dużo miejsca; łatwo dostosowuje się do zmiennych warunków życia; jest odporny na trudne warunki życia.
FLEGMATYK	mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu. Zrównoważony. Emocje powstają trudno, są raczej słabe. Ruchy raczej powolne, słabe, mały zasięg. Zrównoważony, stały. Reaguje spokojnie i powoli, wykazuje niechęć do zmiany otoczenia; odporny na bodźce silne i długotrwałe.
CHOLERYK	pobudliwy i mało wytrwały w działaniu, rozdrażniony, wybuchowy. Emocje powstają bardzo łatwo, są silne, dosyć trwałe, choć nieregularne. Ma szybkie i silne ruchy. Jest aktywny. Ma dużo energii życiowej ,brak opanowania, gwałtowny i wybuchowy.
MELANCHOLIK	mało uczuciowy i mało aktywny. Smutas, trudno powstają emocje ale są silne, głębokie i trwałe. Ruchy powolne i słabe. Potrzebuje mało miejsca. Typ słaby, często bierny, zahamowany. Działanie bodźców silnych może być źródłem różnego rodzaju zaburzeń w zachowaniu.
DYNAMIZMY TEMPERAMENTALNE- tempo, intensywność i dynamika reaktywności osobniczej; Elementy wyposażenia temperamentalnego człowieka: tempo i dynamika emocjonalności, reaktywność układu nerwowego i siła, tempo i dynamika ogólnego reagowania.
CECHY TEMPERAMENTALNE determinują: -oddźwięk pierwotny- impulsywność, trudność w odraczaniu reakcji i wysoki poziom pobudliwości. -oddźwięk wtórny- zahamowanie, tłumienie reakcji, zamknięcie w sobie. -wysoka emocjonalność- wrażliwość „ja”, intensywność przeżywania, skłonność do wysokich napięć wew. -wysoka aktywność- duże możliwośći osiągnięć oraz skuteczność i efektywność działania. *aktywność własna i emocjonalność jako cecha temperamentalna to dyspozycja, która jest wypadkową cech wrodzonych i nabytych ma charakter zindywidualizowany.
TYPY TEMPERAMENTALNE: EAP- o dużej witalności i wysokich możliwościach. nEAP- realistyczny, mało uczuciowy i bardzo zaradny. EnAP- nerwowy, pobudliwy, o niskiej skuteczności działania i wysokiej wrażliwości. nEnAS- o przygaszonej witalności życiowej i niskim napędzie ogólnym.
Neurotyk - niska samoocena, strach, znerwicowanie Psychotyczność - chłód, egocentryzm, egoizm Ekstrawersja - życzliwość, asertywność, otwartość, poszukiwanie wrażeń Introwersja - zamknięcie w sobie, samowystarczalność

AKTYWNOŚĆ - tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej (z otoczenia). Reaktywność jest cechą temperamentu, która determinuje względnie stałą i charakterystyczną dla jednostki intensywność reakcji. Stanowi ona wymiar, pod względem którego jednostki różnią się miedzy sobą, a różnice te mogą być wyrażone ilościowo. REAKTYWNOŚĆ EMOCJONALNA - tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej. PERSEWERATYWNOŚĆ - tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), które to zachowanie wywołał WYTRZYMAŁOŚĆ - zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zew. ŻWAWOŚĆ - tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany z jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu. WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA - zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej.

Próg wrażliwości- jest to próg przy, którym da się zarejestrować najmniejsza reakcja na bodziec. Jednostki różnią się pod względem wielkości bodźca jaki musi być eksponowany aby zaszła reakcja. Wyróżniamy jednostki: -wysoko reaktywne charakteryzujące się duża wrażliwością oraz małą wydolnością -nisko reaktywne, które maja niską wrażliwość przy dużej wydolności.

CECHY FORMALNE - dotyczą sposobu wyrażania się treści. Każde zachowanie przebiega w określony sposób i z tego punktu widzenia zachodzą różnice indywidualne. Temperament przejawia się we wszystkich rodzajach zachowania, w ich charakterystyce ENERGET. (wielkość, intensywność, siła) i CZASOWEJ (szybkość, ruchliwość, trwałość).

Odruch - powodowany jest przez bodziec bezwarunkowy lub warunkowy. To cały rodzaj aktywności. Przebiega bez udziału świadomości. Jest natychmiastowy. Pierwsze kontakty ze światem regulowane są przez odruchy bezwarunkowe. Reakcja warunkowa nie różni się niczym od reakcji bezwarunkowej, różne są tylko bodźce, które je wywołują.

Bodziec bezwarunkowy - to bodziec biologicznie ważny, na który nie można nie zareagować. Jeśli nie zareagujemy, stanie się coś niekorzystnego dla organizmu. Bodziec warunkowy - jest biologicznie obojętny tzn., że nie musimy na niego reagować. Bodziec ten nabiera cech bodźca biologicznie ważnego, jest z nim kojarzony i wtedy występuje odruch.

Reakcje wrodzone: - Bezwarunkowy odruch ssania - występuje nie tylko gdy drażnimy wargi dziecka lub języka ale też całej twarzy (od 9 dnia życia znika). - Odruch obejmowania - szybki ruch prostowania rąk i rozszerzania palców i szybkie zgięcie rąk i przyciśnięcie pięści dla klatki piersiowej (znika od 2 miesiąca). - Odruch chwytny - drażnienie wewnętrznych powieżchni dłoni powoduje jej zamknięcie (zanika po 2 miesiącu) - Oduch mrugania - reakcja na bodźce dotykowe, szczególnie w okolicy twarzy - Reakcje węchowe i smakowe - wrażliwość na drażniące zapachy oraz na smak gorzki, kwaśny i słony - Odruch źrenicowy - reakcja na bodźce wzrokowe (u 6-miesięcznego płodu), np. światło - Odruch orientacyjno-badawczy - zwracanie głowy i oczu w kierunku światła, wodzenie oczami za przedmiotami Reakcje nabyte: - Warunkowy odruch ssania - występuje przy ułożeniu w pozycji do karmienia

Teoria funkcji zastępczej (Cleparde) - zabawa pełni funkcję zastępczą i przygotowującą do przyszłej aktywności życiowej. Dziecko z jednej strony zaspokaja w zabawie swoją potrzebę działania, wykonywania „na niby” tego czego naprawdę robić nie może, z drugiej strony, zabawa jest ćwiczeniem funkcji ogólnych życia umysłowego i funkcji specjal-nych. Zabawa jest ucieczką w krainę fantazji. Wyobraźnia, iluzja są ważnymi elementami zabawy. Teoria przyjemności funkcjonalnej (Buhler) zasadniczym motywem zabawy jest przyjemność funkcjonalna, wiążąca się z samą zabawą a nie z jej wynikiem. Nie chodzi o to, żeby coś zrobić, ale żeby robić. Przyjemność daje samo działanie. Teoria Rubinsteina - zabawa jest sensowną działalnością, będącą wyrazem stosunku jednostki do otaczającej rzeczywistości. Źródłem zabawy jest społeczna treść pracy.

Rola zabawy: -podstawowa forma jego działalności jest zjawiskiem społecznym. Powstaje i rozwija się pod wpływem otoczenia i własnej działalności dziecka, -jakościowo inna od zabawy zwierząt, -ma historyczny charakter, tzn. zmienia się i kształtuje zależnie od historyczno-społecznych warunków, w jakich dzieci się wychowują. -jest odzwierciedleniem poznawalnej przez nie rzeczywistości.

Zabawy tematyczne (naśladowanie) - iluzyjne, zabawy w rolę. Dziecko naśladuje w nich różne czynności i sytuacje. Zabawy konstrukcyjne - np. zabawa klockami. Dziecko najpierw bawi się klockami, postukując, przekładając z ręki do ręki. Najpierw dziecko zaczyna ustawiać na sobie w wieżę. Często dziecko cieszy się burzeniem swoich konstrukcji niż ich układaniem. Później dziecko układa klocki w szeregi, rzędy. W 3 roku życia dziecko zaczyna budować bramy, ogrodzenia, tunele. Zabawy konstrukcyjne kształcą precyzję ruchów, myślenie i wyobraźnię dziecka oraz uwagę, wytrwałość. Zabawy dydaktyczne - czyli pierwsze łatwe loteryjki, zabawy w chowanie i szukanie przedmiotów. Poprzez zabawy dydaktyczne można poszerzyć zakres spostrzeżeń dziecka oraz wzbogacić słownik dziecka. Zabawy ruchowe - na początku polegają na popychaniu lub ciągnięciu zabawi. Potem wraz z rozwojem lokomocji dzieci zaczynaj wdrapywać się na drabinki, ławeczki, lubią jeździć na rowerku. Dzieci lubią bawić się w zabawy ruchowe połączone ze śpiewem. Zabawy ruchowe wpływają na rozwój motoryczny dziecka, dzieci uczą się współdziałać ze so-bą, przestrzegać pewnych zasad.

Behawioralne i psychoanaliza- model rozwoju reaktywny Behawioryzm- głównym mechanizmem rozwoju jest proces uczenia Poznawcze- model rozwoju aktywny Model rozwoju uwzględnia: uwarunkowania i mechanizmy rozwoju wraz z odpowiednim zaakcentowaniem poszczególnych z nich wg przyjętej teorii lub koncepcji. Czynniki rozwoju- uwarunkowania rozwoju

T. adapt. rozw.(J. Piaget)- wyodrębnienie faz, na podstawie kryteriów poznania świata: 1. inteligencja sensoryczno-motoryczna: - 1 mieś. Funkcjonują wrodzone mechanizmy odruchowe - ssanie, połykanie - 1-4 mieś. - pojawiają się pierwsze przystosowania nabyte. - 4-8 mieś. - kształtują się działania intencjonalne - 8 mieś. - 1 r. ż- zaczyna ujmować przedmioty w kontekście z rzeczywistością. - 1-1,5 r. ż. -reakcje okrężne 3rzędu (eksperyment., odkrywanie nowych spos. Met. prób i bł. - 1,5-2 r. ż. -kombinacje myślowe poprzez wyobrażenie przedmiotów i kojarzenie. 2 stadium 2-11 r. ż. Kształtowanie operacji konkretnych: - 2-7 r. ż. - podokres przedstawień (wyobrażeń) operacyjnych: o 2-3,5 r. ż. - faza kształtowania się funkcji symbolicznych (mowa) o 3,5-5,5 r. ż.-dziecko rozwija obrazy umysłowe, odkrywa, okroistość stanów i przekształceń. o 5,5-7r. ż. - rozumienie pojęcia stałości - 7-11 r. ż. - podokres operacji konkretnych. Dziecko jest zdolne do wykonywania operacji odwracalnych. Potrafi w myśli wyodrębnić części składowe. 3 stadium 11-14 r. ż. - kształtowanie operacji formalnych: - możliwość dokonywania operacji formalnych na bazie myślenia abstrakcyjnego.

Podział receptorów: 1. eksteroreceptory - znajdują się na powierzchni organizmu i odbierają bodźce z otoczenia, dzielą się na: telereceptory -♣ odbierają bodźce oddalone od organizmu kontaktoreceptory - odbierające♣ bodźce w zetknięciu z powierzchnią organizmu 2. interoreceptory - znajdują się wewnątrz organizmu i odbierają bodźce z wewnątrz organizmu, dzielą się na: proprioreceptory - znajdują się w narządach ruchu i odbierają bodźce♣ związane z ruchem i położeniem różnych części ciała, wisceroreceptry -♣ znajdują się w narządach wewnętrznych i odbierają bodźce związane ze stanem tych narządów.

Progi wrażliwości - to momenty, do których odczuwamy pewne wrażenia. To minimalna ilość bodźca, która jeszcze jest odbierana przez zmysły Czułość - zdolność różnicowania zmian między bodźcami

Wg prawa Webera-Fechnera istnieje stały stosunek między bodźcem standardowym, a bodźcem wywołującym ledwo dostrzegalną różnicę. Żeby doświadczyć różnicy bodźców te bodźce muszą przyrastać w odstępach równych.

PIAGET- koncepcja drogi rozwoju intelektualnego
1. Int. Sens- motor.
-Ćwicz. odruchów				Odruchy bezwarunk.							Reakcje odruchowe
-Przystosowania nabyte: reakcja okrężna pierwotna		Schematy czynnościowe pierwotne wywodzą się z odruchowej reakcji. Dziecko jest dla siebie całym światem.							Reakcje okrężne pierwotne, zmierzające do utrzymania lub wywołania interesującego rezultatu wykrytego przypadkowo. Przystosowania nabyte jako wynik połączenia czynności opartej na schemacie czynnościowym pierwotnym.
-Sposoby działania zmierzające do utrwalenia interesujących widoków; reakcja okrężna wtórna		Schematy czynnościowe wtórne- pociąganie, potrząsanie. Bezpośredni związek z rzeczywistością.					Reakcje okrężne wtórne dotyczące działań dziecka na przedmiotach. Powstawanie schematów klas i relacji przez powtarzanie. Pojawianie się zachowań magiczno- zjawiskowych będących wzorem odkrywania przez dziecko metody działania (asymilacja uogólniająca). Wykrycie relacji między elementem oznaczanym a oznaczającym na poziomie oznak.
-Koordynacja schematów wtórnych		Koordynacja schematów wtórnych: typowość i plastyczność schematów						Szukanie swego miejsca w świecie. Ustalanie relacji między przedmiotami. Odróżnicowanie środków od celów. Obiektywizacja przedmiotów, przestrzeni, czasu, przyczynowości.
-Wykrywanie nowych sposobów za pomocą czynnego eksperymentowania; reakcje okrężne 3 rzędu					Reakcje okrężne 3 stopnia, związane z powtarzaniem i modyfikowaniem. Odkrywanie nowości w przedmiotach poprzez stosowanie wielu schematów do jednego obiektu. Stadium opracowywania przedmiotu. Rozwiązywanie problemów metodą czynnego eksperymentowania.
-Wmyślanie nowych sposobów za pomocą kombinacji myślowych					Rozwiązywanie problemów metodą kombinacji myślowych wyobrażenia. Inwencja jako nagła koordynacja myślowa schematów czynnościowych.
2. Wyobrażenia przedoperacyjne			Schematy oglądowe i umysłowe. Upośredniony związek z rzeczywistością przez obrazy umysłowe: egocentryzm pośredni.							Czynności umysł.-szeregowanie, klasyfikowanie. Obrazy umysłowe. Funkcja symboliczna. Decentracja. Pierwszy niezmiennik- stałość ilości. Rozumowanie transdukcyjne.
3. Operacje konkretne	Operacje I stopnia. Od rzeczywistości ku możliwości.					Czynności umysł. zinterioryzowane, zintegrow. i odwracalne. Rozw. prob. oparte na konkretnych danych a nie przypuszcz. Posługiwanie się symbolicznymi zastępnikami. Rozumowanie indukcyjne. Rozwój niezmienników- masa, ciężar, objętość. Przewidywanie następnego kroku w rozw. zadań.
4. Operacje formalne	Operacje II stopnia. Od możliwości i od hipotez do rzeczywistości.										Formułowanie praw, reguł, zasad. Rozumowanie dedukcyjne, system kombinatoryczny, wnioskowanie logiczne, formułowanie hipotez.

MODELE UJMOWANIA ZMIANY ROZWOJOWEJ
LINIOWY	-Model zmiany- addytywny, prosty- poprzez dodawanie do siebie poszczególnych elementów. -Zmiana to wzrost, przyrost, zwiększanie się, progres lub ubytek, spadek, regres. -Proces- różnicowanie. -Etapy zmian- nie można wyróżnić etapy. -Zmiany ilościowe. -Główną kategorią jest tempo zmian.
STADIALNY	-Model zmiany- addytywny złożony- elementy tworzą całości, nakładanie nowych całości na stare. -Zmiana to rozbudowa, poszerzanie się, podporządkowywanie i integracja. -Proces- różnicowanie, podporządkowanie, integracja. -Etapy zmian- progres (wzrost), plateau (porządkowanie, integracja) -Zmiany ilościowe i jakościowe. -Główna kategoria- rytm, dynamika, synchronizacja.
CYKLICZNO- FAZOWY	-Model zmiany- konstruktywno- destruktywny- nowe elementy rozbijają stare całości, nowa całość powstaje ze starych i nowych elementów. -Zmiana to budowanie, demontowanie, budowanie na nowo. -Proces- różnicowanie, porządkowanie nowego, dezintegracja starej struktury, integracja starych i nowych elementów, struktur. -Etapy zmian- progres, plateau, regres- pojawia się konflikt wewnętrzny, kryzys (przełom)- rozwiązanie konfliktu wewnętrznego. -Zmiany ilościowe i jakościowe, walka i ścieranie się nowego i starego. -Główna kategoria- domykanie się cyklu rozwojowego, przechodzenie do następnej fazy cyklu lub fiksacja na fazie.

www.stiudent.pl

---