w2 proces planowania badania, Audyt


Przy założeniu, iż:

  1. badanie sprawozdania finansowego jest przeprowadzane przez konkretnego biegłego rewidenta po raz pierwszy,

  2. badana jednostka jest wystarczająco duża i złożona, by uzasadniało to zastosowanie wszystkich technik odnośnych do poszczególnych etapów,

  3. istnieje system kontroli wewnętrznej w najważniejszych dziedzinach działalności,

  4. istnieją przesłanki do stwierdzenia poprawności działania kontroli wewnętrznej, poszczególne podstawowe etapy badania sprawozdania finansowego przedstawić można w taki sposób jaki zostało to ujęte w schemacie 1.

Schemat 1

Etapy badania sprawozdania finansowego

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

ETAP

CEL BADANIA

TECHNIKI / ŚRODKI UMOŻLIWIAJĄCE OSIĄGNIĘCIE CELU

0x08 graphic
ETAP I

poznanie otoczenia oraz systemu działalności jednostki w aspekcie teoretycznym

  • rozmowy z kierownictwem jednostki,

  • określenie otoczenia i charakteru działalności jednostki na podstawie odpowiednich dokumentów,

  • odniesienie do instrukcji procedur wewnętrznych,

  • odniesienie do wykresu powiązań organizacyjnych,

  • ustalenie zakresu pomocy płynącej od poprzedniego biegłego rewidenta.

0x08 graphic
ETAP II

poznanie systemu działalności przedsiębiorstwa w aspekcie praktycznym

  • własne obserwacje,

  • dalsze rozmowy,

  • sprawdzenie wybranych typowych transakcji.

0x08 graphic
ETAP III

szczegółowe poznanie sił i słabości systemu

  • wypełnienie właściwych obszarów w kwestionariuszu kontroli wewnętrznej,

  • przeprowadzenie testów zgodności w razie konieczności,

  • przygotowanie informacji odnośnie słabych obszarów

0x08 graphic
ETAP IV

ocena wpływu słabości w każdej z głównych dziedzin

  • rozważenie wpływu obszarów, w których uznano za słabe z uwzględnieniem: istotności, ewentualnych poprawek korygujących,

  • ukończenie programu oceny systemu kontroli wewnętrznej po rozważeniu całościowego wpływu zaobserwowanych niedociągnięć,

  • poinformowanie kierownictwa jednostki o najważniejszych niedociągnięciach.

0x08 graphic
ETAP V

potwierdzenie wiarygodności zapisów księgowych jako podstawy do tworzenia sprawozdań finansowych

  • przygotowanie szczegółowego programu badania,

  • wykonanie programu badania (rozmiary próbek powinny być dobrane w sposób zapewniający reprezentatywność; możliwość zastosowania statystycznych metod doboru próbki, gdy jest to uzasadnione ilością jednorodnych transakcji; badanie szczegółowe powinno zostać dokonane na wybranych próbkach, gdy jest to uzasadnione)

0x08 graphic
ETAP VI

upewnienie się, że stworzone sprawozdania finansowe są zgodne z podstawowymi odpowiednimi zapisami

  • przygotowanie własnych lub sprawdzenie sporządzonych przez jednostkę szczegółowych sprawozdań w pełnej wersji sporządzanych pod koniec roku

0x08 graphic
ETAP VII

sformułowanie opinii co do tego, czy księgi rachunkowe dają jasny i rzetelny obraz sytuacji jednostki i czy zgodne są z prowadzoną polityką rachunkowości i innymi regulacjami

  • dokończenie weryfikacji poszczególnych składników aktywów i pasywów,

  • przeprowadzenie programu badania bilansu z uwzględnieniem porównań z poprzednimi okresami, porównań w ramach jednostki a także przy odniesieniu do wskaźników i trendów dla porównywalnych przedsiębiorstw; rozważenie wpływu zmian polityki rachunkowości i wydarzeń po dniu bilansowym,

ETAP VIII

przedstawienie opinii

  • odniesienie do list kontrolnych dotyczących zawartości raportu i możliwych błędów,

  • rozważenie zasadności wydania opinii z zastrzeżeniem,

  • sformułowanie ostatecznej wersji raportu

⇒ Norma 1 podaje, iż biegły rewident przeprowadza badanie sprawozdania finansowego w sposób staranny, zgodnie z opracowanym przez siebie planem badania, w uzgodnionym z jednostką czasie, stosując właściwe rewizji finansowej metody, przy uwzględnieniu znaczenia (istotności) badanych zagadnień i zachowaniu gospodarności rewizji. Natomiast przy ustalaniu szczegółowej metodyki planowania i przeprowadzania badania sprawozdania finansowego kieruje się postanowieniami Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej.

⇒ Efektem planowania badania jest sporządzenie planu i programu badania.

⇒ na pierwszym etapie określa się warunki wstępne współpracy. Strony powinny uzgodnić między innymi takie kwestie, jak:

  1. co jest przedmiotem współpracy,

  2. odpowiedzialność i współpraca z poszczególnymi kierownikami (dyrektorami) oraz obowiązki biegłego rewidenta,

  3. sposób wykonywania przez firmę badającą zadań,

  4. podstawę kalkulacji wynagrodzenia biegłego rewidenta.

Warunki, zgodnie z, którymi biegły rewident będzie świadczył takie usługi sprecyzowane będą w oddzielnej umowie.

⇒ Krajowa Norma wykonywania zawodu nr 5 określa ogólne zasady zawierania i ewentualne zmiany umów o badanie sprawozdań finansowych. Według niej podstawą do podjęcia badania sprawozdania finansowego jest odpowiednia umowa zawarta między podmiotem uprawnionym do przeprowadzenia badania a jednostką. Oczywiście po uprzednim uzgodnieniu warunków realizacji tejże umowy. Taką umowę może poprzedzać złożenie przez podmiot uprawniony do badania oferty, która powinna zawierać w szczególności:

⇒ Podmiot uprawniony do badania może uściślić uzgodnione warunki realizacji umowy w liście intencyjnym, zawierając w nim cele i zakres badania oraz zakres swojej odpowiedzialności wobec jednostki.

Tabela: Obowiązki badanej jednostki i podmiotu uprawnionego

JEDNOSTKA BADANA

PODMIOT UPRAWNIONY DO BADANIA

  • odpowiednio wczesnego poinformowania o terminach spisów z natury w celu ich obserwacji przez biegłego rewidenta,
    przekazania przez badaną jednostkę harmonogramu prac związanych z zamknięciem ksiąg rachunkowych i sporządzeniem sprawozdania finansowego,

  • udzielania przez osobę sprawującą obsługę prawną badanej jednostki potrzebnych informacji, dotyczących między innymi spraw przygotowanych do postępowania sądowego oraz znajdujących się w toku tego postępowania,

  • obowiązania się kierownictwa badanej jednostki do złożenia stosownych oświadczeń,

  • określenia organu, któremu należy przedłożyć opinię i raport oraz liczbę ich egzemplarzy,

  • zapewnienia przez badaną jednostkę nieograniczonego dostępu do wszystkich danych, w tym również informacji o indywidualnych wynagrodzeniach oraz protokołów z posiedzeń zarządu, organów nadzorczych i wspólników (właścicieli), jak również danych osobowych,

  • określenia dodatkowych lub szczególnie pogłębionych - na życzenie jednostki - tematów badania, o ile nie stanowią one przedmiotu oddzielnej umowy,

  • określenia sposobu rozłożenia badania w czasie, zwłaszcza jeżeli jego część następuje przed zamknięciem ksiąg,

  • zwrócenia uwagi, że mimo prawidłowego ustalenia wielkości badanych próbek, na podstawie której następuje ocena ksiąg rachunkowych i sprawozdania finansowego, istnieje ryzyko niewykrycia ewentualnych nadużyć dokonanych w jednostce lub nieprawidłowości ksiąg,

  • zapewnienia zachowania przez podmiot uprawniony i jego personel w tajemnicy faktów i okoliczności poznanych w toku badania.

⇒ Planowanie badania w świetle Normy 1 obejmuje:

⇒ W zakres planowania badania wchodzi również ustalenie istotności, określającej granice, do których ujawnione uchybienia mogą bez szkody dla jakości sprawozdania finansowego i prawidłowości stanowiących podstawę jego sporządzenia ksiąg rachunkowych.

W trakcie tego procesu biegły rewident ustala na piśmie, bez względu na wielkość badanej jednostki:

    1. ogólną sytuację jednostki,

    2. rozpoznane obszary ryzyka,

    3. wagę (istotność) poszczególnych czynników,

    4. linię postępowania w trakcie badania (strategię badania),

    5. oraz wypływający z tych wszystkich elementów program (szczegółowy plan) badania.

Taką formę pisemną zawierającą powyższe elementy nazywamy ogólnym planem badania.

⇒ Zasadniczo nasuwa się zatem wniosek, iż plan ma pomóc w jednoczesnej realizacji dwóch celów:

⇒ W tym zakresie nie bez znaczenia są także wymogi stawiane wypracowaniu strategii badania. W świetle Normy 1 wypracowanie strategii badania wymaga:

  1. uzyskania wystarczającej znajomości badanej jednostki, jej organizacji, działalności, wyników oraz sytuacji majątkowej i finansowej na tle jej otoczenia gospodarczego i prawnego, a także wstępnego rozpoznania możliwości kontynuowania przez nią działalności w niezmniejszonym istotnie zakresie,

  2. ogólnego zapoznania się z jej systemem księgowości, w tym prowadzonej za pomocą komputera, przyjętych zasad (polityki) rachunkowości oraz koncepcji i skuteczności działania powiązanego z nią systemu kontroli wewnętrznej w zakresie, w jakim wiąże się on z badanym sprawozdaniem finansowym,

  3. wstępnego rozpoznania i analizy czynników wpływających na wielkość ryzyka nieodłącznego i ryzyka kontroli i - co się z tym wiąże - ryzyka przeoczenia przez biegłego rewidenta błędów zawartych w sprawozdaniu finansowym, jak też określenia istotności.

Schemat: Zagadnienia wchodzące w opracowanie ogólnego planu badania

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

Źródło: Opracowanie własne na podstawie MSRW 310 pkt. 9.

Tabela: Czynniki wpływające na planowanie badania

RODZAJE CZYNNIKÓW

PRZYKŁADY

Czynniki ogólnoekonomiczne

  • ogólny poziom aktywności gospodarczej (przykładowo: recesja, tendencje wzrostowe);

  • poziom stóp procentowych i dostępność źródeł finansowania, poziom inflacji;

  • polityka rządowa (monetarna, fiskalna, opodatkowanie przedsiębiorstw i inne, programy pomocy rządowej, ulgi, cła, obostrzenia w handlu, itp.), kursy walut

Przemysł / branża

- czynniki wpływające na działalność jednostki

  • rynek i warunki konkurencji, sezonowość działalności;

  • zmiany w dziedzinie technologii, ryzyko działalności, istnienie niesprzyjających warunków (kurczący się popyt, nadmierne zdolności produkcyjne, ostra konkurencja cenowa);

  • główne wskaźniki i statystyki;

  • specyficzne rozwiązania rachunkowości i wiązane z tym problemy, wymagania środowiskowe, specyficzne i niespotykane rozwiązania praktyczne;

CD…

Badana jednostka

  • kierownictwo, zarządzający, właściciele:

    • rodzaj przedsiębiorstwa, stosunki właścicielskie;

    • wzajemne stosunki pomiędzy właścicielami, zarządzającymi i kierownictwem, podejście i polityka właścicieli;

    • struktura organizacyjna, cele kierownictwa, filozofia przedsiębiorstwa, plany strategiczne;

    • przejęcia, połączenia, porozumienia;

    • źródła i metody finansowania (bieżące i stosowane w przeszłości);

    • kierownictwo jednostki: skład, reputacja, doświadczenie, częstotliwość spotkań, itp., kierownictwo szczebla operacyjnego: doświadczenie, reputacja, rotacja na stanowiskach, stosowanie prognoz i budżetowania, itp.;

    • funkcja kontroli wewnętrznej, podejście do systemu kontroli wewnętrznej;

  • przedmiot działalności jednostki - produkty, rynki, dostawcy, wydatki:

    • rodzaj prowadzonego przedsiębiorstwa;

    • zatrudnienie (pensje, warunki zatrudnienia, regulacje Państwa);

    • badania i rozwój;

    • istotne pozycje wydatków;

    • istotni dostawcy dóbr i usług (w tym istnienie długoterminowych kontraktów, warunki regulowania zobowiązań itp.);

  • sytuacja finansowa: czynniki dotyczące kondycji finansowej badanej jednostki i zyskowności:

    • polityka rachunkowości;

    • leasing i inne zobowiązania finansowe;

    • dostępność linii kredytowych;

    • pozycje pozabilansowe;

    • wrażliwość na zmiany kursów walut;

    • porównanie z trendami zaobserwowanymi dla branży

Źródło: Opracowanie własne na podstawie MSRF 310.

⇒ Krajowa Norma 1 określa, iż rozpoznanie systemu księgowości powinno biegłemu rewidentowi pozwolić na:

⇒ „umiejętne” dokonanie oceny może odbyć się na podstawie następujących ustaleń:

  1. czy odzwierciedlenie stanu majątkowego i finansowego oraz przyjęte zasady prowadzenia rachunkowości w przedsiębiorstwie są stosowane w sposób ciągły, tzn. czy przyjęto w kolejnych latach obrotowych jednakowe zasady grupowania operacji gospodarczych na kontach w sposób sprawdzalny i porównywalny (o czym była mowa w I rozdziale),

  2. czy ujęto w odpowiednich przekrojach stany poszczególnych aktywów i pasywów, koszty i straty, przychody i zyski,

  3. czy wykazano w bilansie zamknięcia stany aktywów i pasywów w tej samej wysokości co w bilansie otwarcia następnego roku obrotowego,

  4. czy zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych zapewniają dostarczenie niezbędnych danych do ustalenia wysokości wszelkich rozliczeń z tytułu podatków oraz rozrachunków z kontrahentami i pracownikami,

  5. czy zapewniają skuteczną kontrolę wewnętrzną dokonanych operacji gospodarczych i stanu składników majątku będących w posiadaniu i dyspozycji jednostki,

  6. czy umożliwiają sporządzenie sprawozdania finansowego i innych sprawozdań, deklaracji podatkowych lub informacji wymaganych przepisami ustawy o rachunkowości oraz zarządzeniami GUS dotyczącymi sprawozdawczości statystycznej.

⇒ Biegły rewident po zebraniu informacji wstępnych o badanej jednostce, a przed opracowaniem ostatecznego planu i programu badania, ustala kryteria istotności i ryzyko związane z badaniem poszczególnych elementów sprawozdania finansowego.

Istotność określamy jako ważność, znaczenie informacji dla rozwiązania problemu decyzyjnego. Informacja jest uważana za ważną, jeśli jej pominięcie lub zniekształcenie może wpłynąć na decyzje ekonomiczne użytkowników, podejmowane na podstawie sprawozdań finansowych. Ważność zależy od rozmiaru pozycji lub błędów w ocenie okoliczności pominięcia lub zniekształcenia informacji. Dlatego też waga informacji stanowi raczej próg lub punkt krytyczny niż podstawową cechę jakościową, którą informacja musi posiadać, żeby być użyteczną.

Tabela: Definicje istotności

Norma nr 1 wykonywania zawodu biegłego rewidenta

Międzynarodowe standardy rewizji finansowej (MSRF)

istotność określana jako: granice, do których ujawnione uchybienia mogą bez szkody dla jakości sprawozdania finansowego i prawidłowości stanowiących podstawę jego sporządzenia ksiąg rachunkowych nie być korygowane, gdyż zaniechanie takich korekt nie spowoduje wprowadzenia w błąd czytelnika sprawozdania finansowego lub rażącego naruszenia postanowień ustawy o rachunkowości.

istotność definiowana w sposób następujący: dane informacje są istotne, jeżeli ich pominięcie lub zniekształcenie może wpłynąć na decyzje gospodarcze podejmowane przez użytkowników na podstawie sprawozdania finansowego. Istotność informacji zależy od kwoty pozycji błędu - ocenianego w danych okolicznościach - w wypadku pominięcia czy zniekształcenia tej pozycji. Istotność stanowi zatem próg czy granicę, a nie zasadniczą cechę, jaką muszą posiadać dane informacje, aby były użyteczne.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Normy 1, MSRF 320.

⇒ Według krajowych rozwiązań istotność może wyrażać zarówno cechy ilościowe badanych wielkości, mierzone np. relacją do sumy bilansowej, sumy przychodów, kapitału własnego i odnosić się do sprawozdania finansowego jako całości bądź jego poszczególnych pozycji lub ich grup, jak i określone cechy jakościowe, np. dowodów i zapisów księgowych, przestrzegania obowiązujących jednostkę norm ostrożnościowych.

⇒ Ustalenie istotności ułatwia:

⇒ Istotność powinna być powiązana z kluczowymi danymi sprawozdania finansowego, za które można uznać te salda lub grupy operacji, które są najważniejsze dla oceny sprawozdania. Najczęściej za takie wielkości, w stosunku do których relacjonowana jest istotność, uważa się:

⇒ Wielkość istotności jest różna, w zależności od tego czy się ją mierzy:

  1. dla jednostki jako całości - jest to tzw. istotność ogólna, ustalana na poziomie sprawozdania finansowego,

  2. dla poszczególnych sald lub grup operacji - jest to tzw. istotność cząstkowa, czyli najwyższy błąd dopuszczalny, ustalany na podstawie składników sprawozdania finansowego.

Międzynarodowa praktyka wypracowała generalne i obiektywne wskaźniki istotności, którymi biegły może kierować się przy ustalaniu stopnia istotności. Do najczęściej spotykanych należą:

Natomiast istotność cząstkową mierzy się na podstawie średniej arytmetycznej dla poszczególnych pozycji sprawozdania finansowego bądź na podstawie wzajemnych powiązań rachunku zysków i strat z bilansem w następujący sposób:

istotność cząstkowa = istotność ogólna0x01 graphic

⇒ W polskich normach wykonywania zawodu biegłego rewidenta nie ma rozróżnienia na istotność ustalaną przy planowaniu badania sprawozdania finansowego i istotność służącą ocenie wyników badania.

Ryzyko ma znaczący wpływ, nie tylko na prowadzenie badania sprawozdania finansowego, ale również jak i na jego koszty. Znaczna część wczesnej fazy planowania związana jest z pozyskiwaniem informacji pomagających audytorom ocenić to ryzyko.

⇒ W procesie badania sprawozdania finansowego występuje zależność zachodząca między istotnością a ryzykiem badania. Ryzyko badania polega na tym, że biegły może wydać niewłaściwą opinię w przypadku gdy sprawozdanie finansowe zawiera istotne nieprawidłowości. Ryzyko badania obejmuje trzy składniki:

Tabela: Porównanie definicji ryzyka w świetle uregulowań międzynarodowych

Ryzyko

Norma nr 1 wykonywania zawodu biegłego rewidenta

Międzynarodowe standardy rewizji finansowej

(MSRF)

Ryzyko przeoczenia

ryzyko przeoczenia uchybień na skutek niewłaściwego doboru rodzajów badania oraz zakresu, terminów lub sposobu ich przeprowadzenia.

oznacza ryzyko, że zastosowane przez biegłego rewidenta procedury badania wiarygodności nie doprowadzą do wykrycia nieprawidłowości sald kont lub grup transakcji, które mogą być istotne osobno lub łącznie z nieprawidłowościami innych sald lub grup transakcji

Ryzyko nieodłączne

wynika zarówno z czynników zewnętrznych, jak i wewnętrznych;

wysokość ryzyka nieodłącznego zależy m. in. od rodzaju branży i działalności jednostki, doświadczenia, wiedzy i uczciwości kierownictwa jednostki, rodzaju dokonywanych operacji gospodarczych, podatności aktywów jednostki na nadużycia, stopnia, w jakim do wyceny sald aktywów i zobowiązań konieczne jest stosowanie szacunków.

oznacza podatność salda konta lub grupy transakcji danego rodzaju na nieprawidłowości, które mogą być istotne osobno lub łącznie z nieprawidłowościami innych sald lub grup transakcji, przy założeniu że nie zastosowano odpowiedniej kontroli wewnętrznej

⇒ Ryzyko nieodłączne i ryzyko kontroli istnieją zawsze, niezależnie od tego, czy w jednostce pojawia się biegły rewident. Rolą, więc biegłego rewidenta jest ocena stopnia tego ryzyka, tak aby zaplanowane przez niego badania minimalizowały ryzyko niewykrycia błędów.

Tabela: Związki zachodzące między składnikami ryzyka badania

 

Wysokie

Średnie

Niskie

Wysokie

Najniższe

Niższe

Średnie

Średnie

Niższe

Średnie

Wyższe

Niskie

Średnie

Wyższe

Najwyższe

R y z y k o    k o n t r o l i

R y z y k o
n i e o d ł ą c z n e

Źródło: Załącznik do Normy nr 1.

⇒ Kontrola wewnętrzna stanowi element składowy organizacji i zarządzania daną jednostką z czego wynika, że kontrolą wewnętrzną może być objęty całokształt jej działalności, a więc związane z tą działalnością wszystkie problemy ekonomiczne, techniczne, finansowo-księgowe, prawno-organizacyjne itp. Poza tym kontrola wewnętrzna, w przeciwieństwie do kontroli zewnętrznej, może być sprawowana na bieżąco, w trakcie przebiegu procesów składających się na działalność danej jednostki. Można, zatem powiedzieć, iż znaczenie kontroli wewnętrznej rośnie wraz ze zwiększaniem się zakresu odpowiedzialności kierownictwa i pracowników jednostki za wyniki jej działalności.

⇒ Procedury kontroli to wszystkie środki kontroli mające na celu zapobieganie, wykrywanie nieprawidłowościom, w celu:

⇒ W świetle MSRF 400 system kontroli wewnętrznej obejmuje wszystkie zasady i procedury (kontrole wewnętrzne) przyjęte przez kierownictwo jednostki dla wspomagania realizacji celu kierownictwa, jakim jest zapewnienie, że działalność - w miarę możliwości - prowadzona jest w sposób uporządkowany i skuteczny, przy uwzględnieniu polityki realizowanej przez kierownictwo, zabezpieczenia aktywów, zapobieganiu i wykrywaniu oszustw i błędów, poprawności i kompletności zapisów księgowych oraz terminowego sporządzania wiarygodnych informacji finansowych. Podobnie jak w rozwiązaniach amerykańskich na system kontroli wewnętrznej skalda się środowisko kontroli, procedury kontroli.

⇒ Najważniejszym celem kontroli z punktu widzenia biegłych rewidentów jest:

⇒ Ograniczenia kontroli wewnętrznej wynikać mogą z:

⇒ Ryzyko kontroli to ryzyko, że istotna nieprawidłowość, która mogłaby się pojawić w pozycji, nie zostanie wykryta lub nie nastąpi zapobieżenie na zasadzie czasowej przez wewnętrzną kontrolę jednostki.

Oszacowanie poziomu ryzyka kontroli może nastąpić na poziomie maksymalnym lub na poziomie niższym od maksymalnego, jeśli poparte będzie odpowiednimi testami kontroli. Maksymalny poziom szacowanego ryzyka kontroli stanowi największe prawdopodobieństwo, że istotne nieprawidłowości, które mogą się pojawić w pozycjach sprawozdania finansowego, nie ulegną wykryciu lub zapobieżeniu na zasadzie czasowej przez właściwe testy kontroli.

⇒ W ostatecznym ciągu działań biegły rewident powinien ocenić ryzyko kontroli dla stwierdzeń (pozycji) ujętych w bilansie, klasę transakcji, i ujawnienie składników sprawozdania finansowego w następujący sposób:

  1. biegły rewident może ocenić ryzyko kontroli na poziomie maksymalnym dla niektórych pozycji ponieważ:

  • dla niektórych pozycji, ryzyko kontroli może być oszacowane na poziomie niższym niż maksymalny i biegły rewident może zaakceptować więcej ryzyka wykrycia w określaniu natury, czasu i stopnia procedur badania użytych do wykrycia istotnych nieprawidłowości w pozycjach sprawozdania finansowego.

  • aby oszacować ryzyko na poziomie niższym od maksymalnego, biegły rewident powinien: