Żywienie koni

Charakterystyka dobrego siana łąkowego i jego znaczenie w żywieniu koni

• Składa się z wielu gatunków traw przemieszanych z motylkowymi i ziołami

• Rozróżnia się siano z 1, 2 i 3 pokosu (koniec sierpnia/początek września określane jako „potraw” )

• Zaw. Włókna surowego powinna wynosić 20 %

• Optymalny czas zbioru to pierwsza połowa kwitnienia traw

• Smakowitość zależy od składu botanicznego

• Nie może być spleśniałe, zawilgotniałe, sfermentowane (obnizona zaw. Skł. Pok., poważne zaburzenia trawienne, morzyska)

• Zwozimy jak zaw. Wody obniży się do ok. 15 %

• Świeże, zielone, przyjemny zapach

Siano

To podstawowa z pasz, koń powinien mieć zawsze do niej dostęp. Siano powinno być suche i aromatyczne, w żadnym wypadku nie nadaje się do skarmiania siano zatęchłe, spleśniałe lub też zaparzone. Przed karmieniem siano musi przejść okres "wypocenia", w tym czasie stopniowo oddaje wodę i co ważne traci niektóre szkodliwe substancje. Okres ten wynosi przynajmniej 6-8 tygodni od zbioru.

• łąkowe - składa się przeważnie z traw, z domieszką ziół oraz roślin motylkowych . Ma znaczenie jako źródło białka, soli mineralnych i witamin. Siano to może całkowicie zaspokoić potrzeby pokarmowe konia nie pracującego lub też pracującego bardzo lekko.

• z roślin motylkowych - zazwyczaj jest ono bogatsze w białko i składniki mineralne niż siano łąkowe ale siano z nich wykonane może mieć właściwości zatwardzające i wzdymające.

• z roślin uprawnych - zboża na siano kosi się w czasie, gdy kłosy i łodygi maja jeszcze zielona barwę. Takie siano jest najsmaczniejsze i cechuje je największa wartość pokarmowa. Najmocniej cenione ze względu na smakowitość i właściwości odżywcze jest siano z owsa.

W żywieniu koni obowiązują pewne zasady ze względu na anatomiczne i fizjologiczne uwarunkowania układu pokarmowego koni. Są to zwierzęta roślinożerne, dla których włókno jest głównym składnikiem pokarmowym stąd też przeważającą rolę w ich żywieniu stanowią pasze objętościowe. Odcinkiem przewodu pokarmowego przystosowanym do trawienia włókna (w które obfituje pasza objętościowa) w głównej mierze jest jelito ślepe i okrężnica. Włókno roślinne należy grupy węglowodanów strukturalnych, składa się m.in. z celulozy, hemicelulozy i ligniny. Celuloza rozkładana w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego i dostarcza wolno uwalnianej energii. Lignina w większych ilościach występuje w roślinach starszych, mają one mniejszą wartość pokarmową bo nie jest trawiona. Włókno jest niezwykle istotnym składnikiem- utrzymuje poprawną aktywność jelit, dostarcza niezbędnych substancji, stanowi rezerwuar energii i elektrolitów, uwalnianych w razie potrzeby a szczególnie podczas większego wysiłku.

Charakterystyka ziarna zbóż (wszystkie gatunki) w żywieniu koni

Stanowią istotny element dawki pokarmowej konia, dostarczają energii w postaci łatwo strawnych węglowodanów (głównie skrobi), białka o średniej wartości biologicznej i niewielkiej ilości tłuszczu.

Owies

Białko owsa jest niepełnowartościowe i powinno być uzupełniane białkiem innych pasz (zielonki, siano, ziarno motylkowych). Obok skrobi zawiera także tłuszcz (3-7%) oraz substancje śluzowe o właściwościach dietetycznych. Stosunek tłuszczu do białka jest w nim bardzo korzystny dla konia. Ziarno owsa jest też bogate w wolne kwasy tłuszczowe, które wpływają na prace mięśni i obniżenie ciśnienia krwi. Pod łuską owsa występują substancje dające mu przyjemny aromat podnoszący apetyt oraz działają pobudzająco na zakończenia nerwów motorycznych. Substancje te łatwo ulegają utlenieniu i znikają w owsie gniecionym lub śrutowanym. Duże ilości włókna w owsie ok. 12%, przeciwdziałają pęcznieniu ziarna w żołądku.
Podawanie owsa: stosowanie owsa gniecionego lub śrutowanego racjonalne jest jedynie w przypadku koni starych, o nieprawidłowym lub też zepsutym uzębieniu, jak również koni młodych będących w okresie wymiany zębów mlecznych na stałe kiedy rozcieranie nie jest należyte a przez to wykorzystanie paszy. Generalnie owies powinien być skarmiany w całości, bo wówczas konie o dobrych zębach, nie jedzące zbyt łapczywie, dobrze go przeżuwają i ośliniają. Mitem jest wpływ ww. zabiegów na owsie na znaczne zwiększenie przyswajalności- pełne ziarno trawione jest w około 65%, gniecione w 68% a zmielone na mąkę w 72%. Nie ma więc znacznej różnicy w przyswajalności preparowanego owsa, natomiast jest wiele negatywnych aspektów do których zaliczamy nadmierne wydelikacenie przewodu pokarmowego, łapczywe zjadanie co może powodować zadławienie, niekorzystny wpływ na późniejsze trawienie poprzez mniejsze naślinienie i rozdrobnienie, działanie tuczące, przyspieszenie utleniania tłuszczy (a witamina B i E jest niszczona), niższa energetyczność przy dłuższym przechowywaniu ale i zmiana sposobu wykorzystania energii pochodzącej z węglowodanów (są szybciej trawione więc i energia uwalniana jest w większej dawce na raz zamiast być rozłożoną w czasie). Kolejnym minusem podawania owsa gniecionego jest ogromna ilość pyłu, która może dodatkowo podrażniać drogi oddechowe koni cierpiących na astmę lub COPD.
Moczenie owsa przez od 12 do 24 godzin przed jego podaniem może okazać się najlepszym rozwiązaniem. Przez ten czas łuska staje się miękka i tym samym łatwa do strawienia oraz aktywacji ulegają enzymy w jadrze ziarna (co wpływa znacząco na proces trawienia). Łuska owsa zawiera znaczące ilości witaminy E, która jest niezbędna do budowy mięśni konia i poprawnego działania systemu immunologicznego. Kolejną zaletą moczenia owsa jest jego czystość. Mocząc, wypłukujemy pył oraz nawóz zalegający na owsie. Warto też pamiętać, że w momencie, gdy podajemy namoczony owies podajemy też wodę, której nigdy za wiele w organizmie konia, szczególnie tego pracującego. Negatywnym skutkiem moczenia jest fakt, iż koń nie ma potrzeby wydzielania śliny, dlatego połyka go wcześniej, a więc i proces trawienia węglowodanów nie rozpocznie się w jamie ustnej. Owies parzony jest dużo lepiej przyswajalny jeśli chodzi o węglowodany , a więc dodaje więcej energii (polecany dla koni wyczynowych), jednak jest zbyt łatwo przyswajalny, co wydelikaca przewód pokarmowy, a to nie jest wskazane.

Jęczmień

Najczęściej stosowane ziarno zboża w żywieniu koni na Środkowym Wschodzie. Tamtejsze odmiany mają jednak cieńszą łuskę niż te uprawiane w Europie i dlatego jest on bardziej bezpieczną paszą. Ziarno jęczmienia najlepiej zadawać koniom gniecione lub grubo śrutowane czy też parowane. Wartość odżywcza jęczmienia jest ok. 10% wyższa od wartości owsa. Zwiększone dawki tego ziarna na ogół lepiej znoszą konie zimnokrwiste niż szlachetne. Jęczmień jest szczególnie przydatny aby poprawić stan odżywienia koni wychudzonych. Podobnie jak ziarno innych zbóż, ziarno jęczmienia nie zawiera dużo soli mineralnych i witamin, a jego białko jest niepełnowartościowe i dlatego też uzupełnia się je innymi paszami. Zawiera więcej energii niż owies ale mniej niż kukurydza.

Pszenica

Jej wartość pokarmowa i strawność jest duża. Znaczna zawartość glutenu w ziarnie pszenicy grozi natomiast niebezpieczeństwem tworzenia się brył w przewodzie pokarmowym, dlatego właśnie przyjmuje się, iż udział ziarna pszenicy w dawce pasz treściwych nie powinien przekraczać 25%. Zadaje się je gniecione lub grubo śrutowane zwilżone lub też w całości namoczone. Na paszę przeznacza się głównie otręby pszenne, które są szczególnie cenione w przypadku żywieniu klaczy źrebnych oraz karmiących (właściwości mleko twórcze) , źrebiąt i młodzieży. Pożądany jest również ich dodatek w dawce dla ogierów kryjących i koni w treningu sportowym. Otręby pszenne stanowią też istotny element meszu. Są one zasobne w białko; ze względu na dużą zawartość fosforu nie należy skarmiać ich przez długi okres gdyż występuje duże ryzyko utraty równowagi mineralnej. W razie czego należy uzupełniać niedobory wapnia. Zalecane po gorączce. Lekko zwilżone działają zapierająco, mokre rozwalniająco.

Żyto

Charakteryzuje się podobnymi właściwościami co pszenica - jest twarde, ma także skłonność do pęcznienia i zbrylania się w przewodzie pokarmowym konia. W związku z tym może spowodować kolkę, poza tym jest mniej smaczne od pszenicy. Żyto pod względem odżywczym (energotwórczym) jest paszą wartościową lecz nadaje się prawie wyłącznie dla koni roboczych. Najlepiej gdy jego udział w dawce treściwej nie przekracza 25-30%. Ze względu na to, iż ziarno żyta w zetknięciu z wodą czy też sokami trawiennymi, wytwarza śluz zlepiający je w grudki, należy je uprzednio śrutować i skarmiać wilgotne lub namoczone albo ugotowane (parowane). W ten sposób przygotowane ziarno żyta nie powoduje ryzykownych dla zdrowia następstw.

Kukurydza

Jest dobrą paszą energetyczną, ale posiada też właściwości tuczące oraz może wpływać na obfitsze pocenie się, powoduje też niemiłą woń końskiego kału. Zawiera ona dość małe ilości włókna surowego, a więcej substancji energetycznych i nieco mniej białka niż owies. Jest uboga w składniki mineralne (a szczególnie wapń). Ziarno kukurydzy uważa się za świetną paszę dla koni roboczych. Należy je jednak skarmiać grubo ześrutowane, gdyż drobno zmielone przyczynia się do powstawania kolek i innych zaburzeń układu pokarmowego. Śruta z kukurydzy musi być skarmiona do 72h bowiem ulega zgorzknieniu i zepsuciu.

Nasiona roślin strączkowych

Stosowane są w żywieniu koni jako dodatek do paszy treściwej - nie powinny one przekraczać 30% ogólnej jej ilości. Zawierają stosunkowo dużo białka i dlatego mają istotne znaczenie w uzupełnianiu dawki pokarmowej dla koni o wyższym zapotrzebowaniu na ten składnik to jest źrebiąt i koni hodowlanych. Należy jednak pamiętać, że białko to nie ma dużej wartości biologicznej (oprócz białka soi).

Groch siewny i polny

Stanowią wartościowe pasze. W porównaniu z bobikiem i wyką groch jest ubogi w białko, lecz jego przydatność w żywieniu koni jest znacznie większa. Należy go jednak skarmiać bardzo ostrożnie (śrutowany, moczony, gotowany) i w niezbyt dużych ilościach, ponieważ wykazuje działanie zatwardzające i wzdymające, wpływa na zagęszczenie krwi i może powodować kolki. Mimo to działa korzystnie na poprawę kondycji. Zawiera dużo witaminy B i A.

Bobik

Pod względem odżywczym jego ziarno jest bogatsze od grochu, ale trudniej strawne oraz bardziej zatwardzające i wzdymające. Po stopniowym przyzwyczajeniu koni, szczególnie przy równoczesnym stosowaniu pasz soczystych, może być z pożytkiem wykorzystywane w żywieniu koni ciężko pracujących.

Łubin żółty i niebieski

Ma podobne zastosowanie jak ziarno bobiku. Białko łubinu odznacza się wyższą wartością biologiczną niż białko bobiku.

Wyka siewna

Ziarno wyki może być stosowane tylko wyjątkowo i jedynie jako pasza dla koni roboczych, gdyż jest ono niesmaczne (gorzkie) i wywołuje zaparcia i wzdęcia.

Nasiona roślin oleistych

Odznaczają się wysoką zawartością tłuszczu i białka. Tak jak ziarno zbóż i roślin strączkowych cechuje je mała zawartość wapnia. Również skład witaminowy jest ubogi (oprócz witamin z grupy B). Właściwie tylko nasiona lnu wykorzystywane są w stanie naturalnym jako specjalny dodatek paszowy w żywieniu koni, pozostałe nasiona roślin oleistych zużywane są na paszę wyłącznie po odtłuszczeniu, jako makuchy lub śruty poekstrakcyjne.

Len

Posiada właściwości dietetyczne i łagodzące. Jakość białka siemienia lnianego jest dość wysoka, jednakże ustępuje ono pod tym względem soi. Posiada wysoką zawartość tłuszczu dającego koniom energię oraz witaminy B, natomiast mało skrobi. Tłuszcz dodatnie wpływa na połysk sierści. Inną cenną właściwością siemienia jest to, że przy zetknięciu się z wodą, szczególnie zaś w czasie podgrzewania, wydziela duże ilości substancji śluzowych, które mają korzystny wpływ na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Przy przechowywaniu należy mieć na uwadze, że w siemieniu zawarty jest glikozyd (linamaryna), który w wilgotnym środowisku przekształca się w silnie trujący kwas pruski. Dlatego też nie gotowane siemię lniane można skarmiać jedynie w małych ilościach, (szkodliwe właściwości niweluje gotowanie 10-15 minut). Podawać można też w formie gniecionej ze względu na twardą łuskę. Rozgotowane siemię lniane służy do przygotowania meszu.
Mesz: 100g siemienia lnianego gotować w 1-2l wody przez 20min, dodać 1/2-1 kg gniecionego owsa i 1/2 kg otrąb pszennych, dolać nieco zimnej wody. Można dodać zioła: rumianek, pokrzywa, babka lancetowata.
1-2 łyżki soli gorzkiej w przypadku zaparć.

Soja

Należy do roślin motylkowych gruboziarnistych, strączkowych, a ze względu na wykorzystanie - roślin oleistych. Ziarno soi jest bogate w białko - zawiera średnio 34% tego składnika oraz 18% tłuszczu. Na paszę przeznacza się śrutę po wyekstrahowaniu oleju. Zabieg ten czyni śrutę sojową specjalnie przydatną przede wszystkim w żywieniu źrebiąt i młodzieży.

Słonecznik

Bardzo wartościowa pasza. Tak jak nasiona lnu słonecznik zawiera substancje śluzowe działające korzystnie na trawienie. Ziarno słonecznika w postaci śruty ma również korzystny wpływ na stan skóry oraz połysk sierści. Jednakże jest uboższe od ziarna lnu pod względem białka, a także energii.

Do pasz treściwych zalicza się również susz, który otrzymuje się z zielonki z bardzo młodych roślin, silnie ulistnionych i o małej ilości łodyg, wysuszonej bardzo szybko w sposób mechaniczny (gorącymi gazami). Pod wpływem wysokich temperatur następuje natychmiastowe zahamowanie wszelkich procesów metabolicznych w suszonych roślinach, dzięki czemu zachowują one w prawie niezmienionym stanie wszystkie składniki pokarmowe, również witaminy, a w szczególności karoten. Susz zachowuje walory zielonki, a przy tym cechuje się wysoką koncentracją składników - dlatego zalicza się go do pasz treściwych, a nie objętościowych. Jest szczególnie cenny dla klaczy ciężarnych, karmiących oraz reproduktorów, a przede wszystkim zaś dla odsadków i młodzieży.

Inną cenną dla koni paszą pochodzenia roślinnego są drożdże suszone. Szczególnie drożdże piwne są przydatne jako 3-5% dodatek do mieszanek treściwych . Działają one korzystnie w przypadku dłużej trwających zaburzeń w trawieniu. Wpływają także wzmacniająco i pobudzają apetyt. Zawierają dużo białka i witamin.

Mieszanki przemysłowe w żywieniu różnych grup koni

Pasze te są zazwyczaj bardzo smaczne bowiem wzbogacone są o składniki chętnie zjadane przez konie.
Gotowe pasze sprzedawane są zazwyczaj w postaci granulatu lub musli, obydwie formy są dobre a przy wyborze jednej z nich należy kierować się preferencjami konia. Istotnym jest dobór właściwej paszy dla konkretnego konia, ze względu na wyraźny podział typów pasz jest to bardzo proste (np. dla koni ciężko pracujących, klaczy karmiących, młodzieży) więc istnieje małe ryzyko popełnienia błędów żywieniowych. Ponadto producenci oferują ogromną gamę pasz, w tym specjalne rodzaje dla koni z problemami (np. z układem oddechowym, rozrodczym, ruchowym itd.) zawierające dodatki wpływające na poprawę stanu.
Produkcja takich pasz polega głównie na hydrotermicznym otwieraniu zbóż (ekstrudacja/ekspandowanie wzgl. buforowanie)- są to metody obróbki zbóż przy użyciu wysokiej temperatury poprzez ciśnienie i tarcie z lub bez pary wodnej. Działania te służą poprawie strawności skrobi zawartej w zbożach, jak również wyeliminowaniu zarazków. Następnie pasza jest odpowiednio formowana i pokrywana warstwą tłuszczu roślinnego, wzbogacona w witaminy i składniki nie odporne na ww. proces.
Bardzo ważnym jest kupowanie pasz renomowanych firm i zapoznanie się z ich jakością i składem oraz „instrukcją”. Należy unikać firm nie podających dokładnego składu ciężko bowiem ocenić jakość mieszanki. Rozsądny stosunek jakości do ceny przy wysokiej zawartości składników wysoko wartościowych świadczy o jakości paszy (można to łatwo sprawdzić obliczając udział ziaren i wartościowych składników w paszy, zbyt duża zawartość niskowartościowych składników przy wysokiej cenie nie świadczy dobrze o firmie). Trzeba też pamiętać o przydatności do spożycia, im dłużej przechowywana pasza tym więcej traci wartości odżywczych.

Inne pasze i dodatki

Siano w postaci granulatu

Poddane obróbce i podawane w postaci granulatu, podobnie jak pasze treściwe. Jest dobrym źródłem włókna w przypadku istnienia konieczności ograniczenia ilości podawanej koniom paszy bądź przy braku siana (co nie powinno nastąpić). Negatywnymi konsekwencjami skarmiania taką paszą w większości jest obgryzanie przez konie drewna i narowienie, niektóre osobniki dławią się gdy pasza podawana jest na sucho. Odmianą jest granulat alfalafa o wyższej zawartości białka i wapnia, jest doskonałym uzupełnieniem codziennej dawki w przypadku słabej jakości siana, głównie dla klaczy karmiących oraz rosnących osobników. Sieczka alfalfa dostarcza zarówno powoli wyzwalającej się energii, jak też najwyższej jakości białka stanowiącego podstawę rozwoju i regeneracji mięśni i tkanek. Zawiera naturalnie powstające witaminy i minerały a delikatna powłoka z melasy i oleju powoduje, że całkowita zawartość cukru jest minimalna, podczas gdy olej staje się dalej źródłem nie pobudzającej energii i kwasów tłuszczowych poprawiających kondycję sierści. Należy mieć na uwadze obciążenie nerek nadmierną ilością białka i kontrolować ilość tego składnika w dawce.

Wysłodki buraczane

Zawierają błonnik i wapń (wiele więcej niż owies), są energetyczne ale nie zawierają tak wiele wartościowego białka jak owies. Można podawać do 1 kg dziennie w postaci namoczonej. Dla niektórych koni mogą zastępować 50% owsa. Mogą działać tucząco.

Melasa

Jest dobrą paszą siło twórczą. Działa lekko przeczyszczająco dobrze więc podawać ją z paszami ciężko strawnymi. Podaje się do 1 kg, należy ją rozcieńczyć z gorącą wodą na kilka godzin przed podaniem i polać nią sieczkę (lub sieczkę z paszą treściwą). Nie należy skarmiać jej klaczom w drugiej połowie ciąży i źrebiętom do 1 roku. Wzmaga pragnienie.

Drożdże piwne lub młóto

Mają pozytywny wpływ na florę bakteryjną w jelicie, regulują przemianę materii, ułatwiają przejście na inną paszę, zwiększają sprawność i zapewniają ładną sierść

Tran

Zawiera witaminę D, zapewnia zdrowie układu kostnego i skóry, polecany dla koni ze skłonnościami do ochwatu w zastępstwie części paszy treściwej. 3 łyżki do 1/4 l.

Oleje

Są źródłem łatwo przyswajalnego tłuszczu dającego koniowi energię, ułatwiają transport witamin rozpuszczalnych w tłuszczach; najlepsze oleje to: sojowy, kukurydzany i lniany.

Czosnek

Ważny ze względu na swoje wzmacniające działanie, wspomaga układ odpornościowy. Ma również w pewnym stopniu działanie bakteriobójcze.

Gałązki brzozy, leszczyny i drzew owocowych

Do przegryzania, dostarczają olejków eterycznych, składników mineralnych i witamin.
Konie nie powinny ogryzać drzew iglastych (gł. jodeł), zawarta w igłach tanina może wywołać poronienie.

Piwo słodowe, pomarańcza, czekolada

Efekt wzmacniający i pobudzający (czekolada zawiera teobrominę- subst. dopingującą)

Dodatki na sierść

Płatki z prosa (ok. 1/2 l dziennie w okresie linienia), olej lniany (łyżka)

Zioła

Opuchlizna ścięgien:

Zapobiegawczo można stosować nalewkę z 1l spirytusu, 50 g kamfory, 100 g oleju terpentynowego, 50g eteru etylowego. Po wtarciu zawinąć owijki (wełniane, ewentualnie polarowe). Na opuchliznę „świeżą” stosować zimne okłady, natomiast starsze kuruje się ciepłymi kompresami (przy czym temperatura ciepłych okładów powinna być parę stopni niższa od temperatury konia).

Arnika

Działa przeciwzapalnie i gojąco. Polecana na zapalenia ścięgien. Nalewka: 50g kwiatów zalać 0,5l wysoko% alkoholu (np. spirytus) i pozostawić na 7 dni. Przed zastosowaniem rozcieńczyć 8:1, zamoczyć bawełniany opatrunek i zawinąć na kończynie za pomocą bandaża elastycznego. Pozostawić na 30-60 min. Można stosować 2 razy dziennie, po przemyciu nóg zimną wodą. Nie stosować na zranienia!

Korzeń żywokostu

Działanie przeciwzapalne i gojące, na problemy ze ścięgnami. 3 łyżki suszonego ziela zalać 1/4 litra wody, zagotować i pozostawić na małym ogniu przez 15 min. Odcedzić, nieco przestudzić i stosować jak kompres z arniki. Tylko na zdrową skórę, unikać stosowania u klaczy źrebnych.

Ruta zwyczajna

Pobudza krążenie działając lekko drażniąco. Nalewkę robi się i stosuje tak jak tą z arniki. . Także należy unikać stosowania u źrebnych klaczy, nie stosować na uszkodzoną skórę.

Kapusta

Na stany zapalne ścięgien. Chora kończynę po prostu owinąć 2-3 liśćmi kapusty wygniecione drewnianym narzędziem aby puściły nieco soku, nakryć workiem i zawinąć owijkami. Pozostawić na 2-3 dni!

Gnicie strzałki

Powszechnie stosowany był dziegieć ale jest to kwestia dość kontrowersyjna. Godne polecenia natomiast jest stosowanie siarczanu miedzi lub maści złożonej z 50% tlenku cynkowego, 5% chlorku cynkowego, 45% wody destylowanej. Preparaty te stosuje się 1-2 razy dziennie a w ciężkich przypadkach można wcisnąć watkę w obficie zasmarowany rowek (nie zapomnieć jej zmieniać!)

Stany zapalne kopyt

Kompres z ciepłych ziemniaków, siemienia lnianego lub otrąb przyspiesza pękanie ropnia. Papkę z jednego z wymienionych składników nakłada się ciepłą i wilgotną na podeszwę kopyta, bezpośrednio lub w lnianym woreczku i robi opatrunek (woreczek plus owijka). Można też stosować moczenie kończyn w ciepłej wodzie jeśli koń jest spokojny oraz zastosować środek homeopatyczny Hepar sulfuris (dawkę uzgodnić z lekarzem weterynarii).

Suche i kruche kopyta

Olejek z liści wawrzynu szlachetnego pobudza rozwój rogu kopytowego, tonizuje i usprawnia krążenie. Olejek z liści laurowych należy wcierać w krawędź koronki. Stosuje się też dodatek biotyny do paszy. Kuracja musi trwać kilka miesięcy. Należy mieć na uwadze możliwość uczulenia na wawrzyn szlachetny.

Układ oddechowy

Mieszanka ziół (po 25g):

Miodunka plamista

Zalecana przy obfitej wydzielinie z nozdrzy

Biedrzeniec anyż

Odziałaniu wykrztuśnym i przeciwskurczowym, stosowany przy zapaleniu oskrzeli

Rumianek

Pdziałaniu rozkurczowym i przeciwbólowym, stosowany w leczeniu górnych dróg oddechowych

Ślaz dziki

Zapalenie gardła i krtani, nieżyt górnych dróg oddechowych, zapalenie oskrzeli- działanie przeciwzapalne, łagodzące, wykrztuśne i ściągające

Podbiał pospolity

Odziałaniu przeciwzapalnym, wzmaga czynności nabłonka oddechowego- stosowany w ostrym zapaleniu oskrzeli, uciążliwym kaszlu także na tle alergicznym, astmie, i chorobach płuc; 2 łyżki suszonego ziela zalewamy 1/4 l wrzątku i odstawiamy na 10 min a po ostudzeniu dolewamy do paszy; nie polecany dla klaczy źrebnych

Tymianek pospolity

Odziałaniu przeciwskurczowym, wykrztuśnym, bakteriobójczym i przeciwbólowym. Stosowany w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych, zapaleniu oskrzeli i astmie; napar sporządzać jak ww.

Szałwia lekarska

Działanie przeciwpotne, przeciwgorączkowe, łagodzące, pobudza nabłonek oddechowy- stosowana w zapaleniu górnych dróg oddechowych, suchym kaszlu, ogólnym osłabieniu, obfitym poceniu; zalecenia jak dla Podbiału posp., nie podawać klacom źrebnym!

Dziewanna wielokwiatowa

Tonizuje, łagodzi, pobudza wydzielanie śluzu, stosowana w większości schorzeń górnych dróg oddechowych a zwłaszcza przy uporczywym kaszlu

Syrop z cebuli

Profilaktycznie i wspomagająco w leczeniu chorób dróg oddechowych; 8 cebul kroimy w plastry, zalewamy miodem i odstawiamy na 24h (należy mieszać co jakiś czas)- podawać 3 łyżki dziennie przez niezbyt długi okres czasu.

Eukaliptus

Stosowany do inhalacji, również tymianek

Okłady (rozgrzewające lub ochładzające)

arnika, nagietek, rumianek, olejek eukaliptusowy, rozmarynowy, sosnowy

Środki podnoszące odporność

echinacea (Jeżówka) o działaniu immuno stymulującym, wykazuje też właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe; czosnek, seler, babka lancetowata

Pobudzenie apetytu i polepszenie trawienia

koper włoski, gorzknik, nagietek, tuja, berberys, kurkuma, imbir, lukrecja, goryczka, pieprz

Pobudzające funkcjonowanie układu oddechowego

podbiał, lukrecja, tymianek, prawoślaz, kozieradka, czosnek

Uspokajające

chmiel, kozłek lekarski, męczennica cielista, pozłotka kalifornijska, dziurawiec

Inne napary

• z pokrzywy: działanie oczyszczające przy kulawiźnie i ochwacie, razem ze skrzypem polecany przy zapaleniu stawów.

• czarna herbata: zapobiega biegunce

• dziurawiec: uspokajająco

• głóg: działa pozytywnie na układ pokarmowy, oczyszcza krew i działa moczopędnie, zawiera dużo witaminy C, można podawać jako owoc lub napar.

• płucnica islandzka: pobudza apetyt, działa łagodząco w schorzeniach jelit, zapobiega kolkom, przeciwdziała kaszlowi.

• napar z ogórecznika: 40g kwitnącego ziela zalewamy 2 l wrzątku, pozostawiamy na 20min i po odcedzeniu dolewamy kolejne 2 l. Podawanie do 2 l dziennie wpływa doskonale na ogólną sprawność konia wyczynowego. Można podawać też świeżą roślinę lub napar z herbatek pól na pół z liści i kwiatów.

Zasady żywienia koni wynikające z budowy przewodu pokarmowego

Odcinki przewodu pokarmowego	Długość m	Pojemność w l	Zawartość kg/100 kg masy ciała		Czas przechodzenia pokarmu
							siano	pasza treściwa
Przełyk	do 1,5				10 - 25 s
Żołądek		18 7 - 20	2,5	1,8	1 - 5 h
Jelito cienkie	16 - 24	64	2,2	2,2	1,5 h
Jelito ślepe	1	34 16 - 68	3,5	1,5	15 - 20 h
Okrężnica	6 - 8	96	12,0	6,0	18 - 24 h
Odbytnica	0,2 - 0,3				1 - 2 h
Razem		212	20,0	11,5	35 - 50 h

Długość odcinków przewodu pokarmowego konia o masie 500 kg, wypełnienie ich treścią (w kg/100 kg m.c.) oraz czas przechodzenia masy pokarmowej.

Czas pobierania różnych pasz min/kg paszy (Meyer i inni 1975)

Pasze	Konie duże	Konie małe
Siano długie	40	80
Słoma	40 - 60	100
Ziarno owsa (całe lub gniecione)	10	40
Mieszanka granulowana (4-8 mm)	10	40
Mieszanka niegranulowana	20	30

Ilość wydzielanej śliny

Wyszczególnienie	Ilość kg/100 kg m.c./dzień
Ślina w tym: siano pasze treściwe	3 - 5 3-5 kg/sm paszy 1-1,5 kg/sm paszy

Krótkie żucie może być przyczyną złych nawyków jak:

• lizanie przedmiotów;

• obgryzanie żłobów oraz innych narowów;

Długi czas żucia powoduje;

1. dużą produkcję śliny - dziennie koń produkuje do 5kg/100 kg m.c. śliny, której zadaniem jest:

• rozmiękczanie i nawilżenie paszy;

• ułatwia formowanie i wygładzenie i nawilżenie kęsa co ułatwia przenikanie soku żołądkowego do treści;

• zobojętnianie pH w bezgruczołowej części żołądka;

2. równomierne ścieranie zębów;

3. prawidłowy przebieg procesów trawienia;

W żywieniu zimowym koń powinien otrzymywać minimum 1 kg paszy objętościowej suchej na 100 kg masy ciała;

Niedostateczne wymieszanie treści z sokiem żołądkowym ma miejsce gdy:

1. występuje za mała produkcja soku żołądkowego - przyczynami tego może być nadmierny wysiłek fizyczny po odpasie lub stres;

2. szybkie jedzenie paszy;

3. podawanie dużych dawek paszy treściwej na jeden odpas;

4. podawanie dużych ilości pasz sklejających się np. śruty pszennej, żytniej lub z pszenżyta;

5. podawanie pasz wodnistych, które szybko przechodzą przez żołądek;

Ilość wydzielanych soków trawiennych

Wyszczególnienie	Ilość kg/100 kg m.c./dzień
Sok żołądkowy	5 - 10
Sok trzustkowy	5 - 10
Żółć	3
Sok jelitowy	2 - 4

W jelicie cienkim są rozkładane i wchłaniane:

• cukry rozpuszczalne w wodzie;

• skrobia - około 85%;

• tłuszcze - 90 do 95%;

• białko - 30 do 80% w tym:

• w około 80% w ziarnie zbóż i śrutach poekstrakcyjnych,

• w 70% w świeżych zielonkach

• od 30 do 45% w sianie

• węglowodany ścian komórkowych - 5 do 15% ;

Aby nie dopuścić do wzrostu zakwaszenia treści pokarmowej jelita grubego dawki skrobi na jeden odpas nie powinny być wyższe niż:

0.3 - 0.4 % masy ciała

daje to dawkę ziarna 2,5-3 kg/odpas

Przy obniżonym pH następuje produkcja kwasu mlekowego prowadzi to do dalszego zakwaszenia treści i powoduje:

• drażnienie błon śluzowych jelit;

• zahamowanie działalności i zabicie wrażliwych na zakwaszenie bakterii i pierwotniaków, w wyniku tego może dochodzić do uwolnienia endotoksyn i zatruć;

• zaburzenia we wchłanianiu w wyniku uszkodzeń nabłonka;

• może to prowadzić do wystąpienia morzysk lub ochwatu.

Białko jest trawione i wchłaniane w jelicie cienkim:

1. w około 80% w ziarnie zbóż i śrutach poekstrakcyjnych;

2. w 70% w świeżych zielonkach;

3. od 30 do 45% w sianie w zależności od fazy wegetacji przy zbiorze.

składniki ścian komórkowych są trawione w jelicie cienkim:

• w 5% w suszu z traw i sianie;

• w 8% w świeżych trawach;

• w 10% w lucernie;

• w 15% w paszach treściwych;

Zawartość suchej masy w treści jelita cienkiego:

W jelicie cienkim pasze są silnie uwodnione

• Pasze objętościowe < 4% suchej masy;

• Pasze mieszane 4 - 6%;

• Pasze treściwe 4 - 10%;

• Masa pokarmowa przesuwa się przez jelito cienkie w czasie około 1,5 godziny.

Szybkość fermentacji w jelicie grubym zależy od:

• rodzaju i ilości składników pokarmowych docierających do tych odcinków;

• proporcji między łatwo i trudno strawnymi węglowodanami;

• zawartości azotu oraz związków mineralnych i witamin.

• zawartość w dawce i jakość włókna (udział hemicelulozy, celulozy i ligniny);

Jelito grube

rozkładane są składniki pokarmowe nie strawionych w jelicie cienkim w tym:

• skrobia - około 15%;

• tłuszcze - 5 do 10%;

• białko - 20 do 70%

• węglowodany ścian komórkowych - 85 do 95%;

strawność białka w jelicie grubym wynosi:

• dla pasz treściwych - 90%;

• dla świeżych zielonek - 80%;

• dla siana i kiszonek 75%;

przyjmuje się, że tylko 10-15% strawionego tam białka jest wchłaniana w postaci aminokwasów i może być wykorzystana przez organizm konia.

Do zaburzeń w trawieniu i wchłanianiu składników pokarmowych dochodzi przy następujących nieprawidłowościach w żywieniu:

• podawanie koniom przez długi czas dużej ilości zdrewniałych pasz objętościowych;

• krótko pociętej sieczki;

• paszy spleśniałej;

• Nadmarzniętej;

• zanieczyszczonej ziemią i piaskiem;

• gwałtowna zmiana paszy, a szczególnie szybkie przejście z żywienia paszami objętościowymi suchymi z dużym udziałem włókna, na pasze objętościowe soczyste lub zawierające dużo łatwo strawnych węglowodanów;

• poza zakwaszeniem treści, wpływa na zmniejszenie perystaltyki jelit i zwiększa prawdopodobieństwo zatkania ich światła.

• stosowane dużych dawek otrąb oraz ziarna zbóż bez dostatecznej ilości pasz objętościowych może doprowadzić do powstania kamieni kałowych;

• w okrężnicy gromadzi się piasek pobierany wraz z karmą. Przy długim karmieniu paszami zanieczyszczonymi ziemią lub piaskiem (np. otręby, niedokładnie umyte okopowe) ich ilość może dochodzić do kilku kilogramów i być przyczyną silnego morzyska;

• Nierównomierne wypełnienie treścią pokarmową, przy gwałtownych ruchach konia może prowadzić do osunięcia pokładu górnego i w konsekwencji do skrętu jelit.

Zapotrzebowanie na energię u koni w treningu sportowym oraz skład dawek pozwalających pokryć to zapotrzebowanie

energia netto stanowi:

• w sianach tylko 61 - 66% EM

• w ziarnach zbóż 78,5 - 80% EM

zawartość energii strawnej w porównaniu do energii netto jest zawyżona:

• w produktach z przerobu zbóż o ok. 15%;

• w nasionach roślin oleistych i śrutach poekstrakcyjnych o 25-30%;

• w sianach o 30-35%;

zawartość energii strawnej w porównaniu do energii netto jest zawyżona:

• w paszach bogatych w skrobię;

W systemie francuskim jednostką energii dla koni jest

UFC (Unité Fourragere Cheval)

jest to ilość energii netto (EN) zawarta w 1 kg średniej jakości jęczmienia.

Jeden UFC to 9,42 MJ EN.

Substraty energetyczne

Cukry rozpuszczalne w wodzie

Uzupełniane niedoborów energii cukrami jest niewskazane, ponieważ:

• powodują one wzrost poziomu insuliny;

• może przez krótki okres czasu wystąpić hipoglikemia;

• wysoki poziom insuliny uniemożliwia wykorzystanie kwasów tłuszczowych jako substratu energetycznego.

Skrobia

jest wchłaniana i wykorzystywana do:

• po utlenieniu - do wytworzenia ATP;

• do magazynowania energii w postaci glikogenu mięśniowego;

• glikogenu wątrobowego;

• tłuszczu ciała;

• resynteza glikogenu po dużym wysiłku u koni trwa 48 - 72 godzin;

Rodzaje włókna

NDF - to co pozostanie w paszy po wygotowaniu jej w neutralnym detergencie;

1. Hemiceluloza;

2. Celuloza;

3. Lignina;

ADF - to co pozostanie po gotowaniu NDF w detergencie kwaśnym

1. Celuloza;

2. Lignina;

ADL - to co pozostanie po gotowaniu ADF w 72% kwasie siarkowym który rozpuszcza celulozę

1. lignina.

Frakcje włókna

• NDF - ADF = rozpuszczalna hemiceluloza.

• ADF - ADL = celuloza

• ADL = lignina, kutyna, woski, nierozpuszczalny popiół

Włókno

poza dostarczaniem energii jest konieczne w żywieniu koni do prawidłowej pracy przewodu pokarmowego, ponieważ:

• zmusza konia do dokładnego pogryzienia pokarmu;

• wzmaga perystaltykę jelit,

• tworzy właściwą strukturę treści pokarmowej w jelicie cienkim;

• zwiększa objętość przewodu pokarmowego, co podwyższa jelitowe zasoby wody w ilości 1 - 5 ml / g włókna oraz elektrolitów;

• Dostarcza energii;

Udział włókna w dawce pokarmowej powinien wynosić:

• minimalny 14 - 15%;

• optymalny 16 - 18%;

• przy małym obciążeniu pracą 20 - 22%;

• przy utrzymaniu stajennym minimalna dawka pasz objętościowych suchych nie powinna być niższa jak 1 kg/100 kg masy ciała.

Tłuszcz

Zalety stosowanie dodatku tłuszczu dla koni to:

• wysoka wartość energetyczna;

• w warunkach tlenowych oszczędzanie glikogenu;

• mniejsza produkcja ciepła;

• mniejszy spadek poziomu cukru we krwi po wysiłku;

• zmniejsza niebezpieczeństwo wystąpienia mięśniochwatu;

dodatek tłuszczu

• od 3% do 6 %;

• maksymalny do 10%;

Nadmiar białka może powodować:

• dodatkowego obciążenia wątroby i nerek w wyniku dezaminacji;

• zwiększony poziom mocznika we krwi;

• zwiększona produkcja ciepła prowadzi do zaburzeń w termoregulacji;

• przy nadmiarze białka wzrasta pobranie wody;

• zwiększenie ilość metabolitów powstających z rozkładu białka (amoniak, siarkowodór, merkaptany, tioalkohole i biogenne aminy) które są niekorzystna dla zdrowia i mogą powodować ochwaty;

Żywienie różnych grup koni

Możliwości pobrania paszy

Konie mogą pobrać dziennie suchą masę w ilości 2 - 2,5% ich masy ciała w tym:

• konie w intensywnym treningu około 2%

(przy wahaniach od 1,8 do 2,4%);

• klacze źrebne 1,8 - 2,2%;

• klacze karmiące 2,5 - 3%;

• ogiery w sezonie rozpłodowym 2%;

• źrebięta, roczniaki, dwulatki 2 - 2,8%;

Koń o masie 500 kg może pobrać dziennie:

• 10,5 kg suchej masy otrzymując siano

wartość energetyczna wyniesie około 92 MJ ES

wystarcza na pokrycie potrzeb przy pracy lekkiej

• 8,5 kg suchej masy otrzymując sianokiszonkę o zawartości 35% SM

wartość energetyczna wyniesie około 78 MJ ES

wystarcza na pokrycie potrzeb bytowych i ruch na wybiegu.

Zadawanie pasz

Ujemny wpływ na pobieranie paszy mają:

• Stan uzębienia, języka i przełyku;

• Silne wyczerpanie;

• Przegrzanie;

• Wysoka temperatura otoczenia;

• Niedobory pokarmowe (Wit B, E, Na, białko);

• Niedostatek wody;

Pozytywnie wpływają:

• Przyzwyczajenie do paszy i obsługi

• wspólne utrzymywanie koni

Konie przyzwyczajają się do stosowanego rytmu karmienia.

Nieregularne karmienie

• niepokój w stajni

• może być przyczyną zaburzeń w trawieniu.

liczba odpasów

1. przy podawaniu tylko objętościowych można stosować dwukrotne odpasy;

2. pasze treściwe w dawkach do 5-6 kg dziennie zadajemy trzykrotnie;

3. ilość paszy treściwej na jeden odpas do 2,5-3 kg;

4. pasze treściwe muszą być dawkowane

5. zgodnie z naturalnym rytmem częste odpasy - małe dawki

6. można zwiększyć pobranie energii poprzez:

• podawanie pasz skoncentrowanych;

• rozdrobnienie pasz objętościowych;

Większe niż 12 godzin przerwy w karmieniu wpływają niekorzystnie na liczebność i aktywność drobnoustrojów jelitowych.

Okres odpoczynku między odpasem a rozpoczęciem pracy

• po odpasie konieczny jest około godzinny odpoczynek;

• podawanie pasz treściwych powinno się odbyć około 4 - 6 godzin przed wysiłkiem;

• Po intensywnym treningu karmienie dopiero po 2 godzinach.

Ocena stosowanego żywienia, poza wydajnością w pracy, polega na:

• obserwowaniu stanu zdrowia;

• reakcji na podawane pasze;

• kondycji (wskazane okresowe ważenie);

• połysku i wyglądu sierści;

• szybkości wyjadania - dawka paszy treściwej powinna być wyjedzona w czasie około ½ godziny;

• konsystencji kału oraz zachowania się koni. Suchy kał (ponad 40% sm.) - duże dawki ziarna zbóż (owies).

Zmianę konsystencji kału powodują:

• młode zielonki;

• melasa w dawkach ponad 3g/1 kg masy ciała;

• surowe ziemniaki;

• nadmiar buraków, jabłek i chleba;

• duże dawki pasz treściwych na 1 odpas;

• pasze zepsute lub zanieczyszczone (m in. Cu i Hg);

• w 1 kg kału powinno być mniej niż 150 pełnych ziaren owsa ( w 1 kg owsa jest 25 - 30 tys ziaren);

Zjadanie ziemi na wybiegu, lizanie ścian, obgryzanie drewnianych przedmiotów mogą świadczyć o niedoborach składników mineralnych.

Klacze kryte i źrebne

• 6 -8 tygodni przed kryciem ponad potrzeby bytowe;

• Dawka białka o 20% ponad potrzeby bytowe;

• Stosunek Ca:P - 1,6-1,7 : 1;

Niedobory witamin A i E zmniejszają szanse zaźrebienia

Wskazane dodatki:

1. Witamina A - 90000 j.m.

2. Witamina E 90 mg

3. β-karoten 200 - 400 mg

• do czasu pełnej inplantacji ( 6 - 8 tyg.) nie zmieniać żywienia;

• nadmiar energii min. zwiększenie liczby ciąż mnogich;

Klacze wysokoźrebne

Zapotrzebowanie wyższe:

• 9 - ty miesiąc o 11%,

• 10 - ty o 13%

• 11 - ty o 20%

Nadmierne otłuszczenie:

• Powikłania porodowe;

• Kłopoty z rują po porodzie;

• Większe zapotrzebowanie na Ca i P;

• Niedobory Na zmniejszają perystaltykę jelit i utrudniają odejście smółki u źrebiąt;

• Konieczne pokrycie zapotrzebowania na wit. A i E;

• Wskazane dodatki pasz dietetycznych (otręby pszenne, melasa itp.);

Nie można podawać pasz:

• Pęczniejących i zatwardzających (zmniejszona perystaltyka);

• Zapleśniałych i zanieczyszczonych ziemią;

• Pasz z dużą ilością bakteri np. zagrzana zielonka;

Klacze karmiące

Niedobory energetyczne to:

1. Wychudzenie

2. Zmniejszenie produkcji mleka

3. U klaczy krytych w 1 rui po porodzie resorpcje płodów

• U kilkunastu % klaczy krytych w 1 rui po porodzie płody zamierają w 2 miesiącu po porodzie

• a tylko u ok. 2% tych które nie karmią

Niedobory białka to:

1. Zmniejszenie mleczności

2. Zmniejszenie zawartości białka w mleku

Żywienie źrebiąt

Ekstensywne żywienie

1. przedłuża okres wychowu;

2. zwiększa jego koszty;

3. ogranicza przyrost na grubość części korowej kości długich;

Bardzo intensywne żywienie

szybki wzrost prowadzi do ortopedycznych schorzeń wieku rozwojowego jak:

1. zapalenia nasad kości;

2. deformacje kończyn;

3. przykurcze ścięgien;

4. schorzenia kręgosłupa (tzw. Woobler);

5. osteochondrozę oddzielającą OCD Osteochondrosis Dissecans (zaburzenia kostnienia chrząstek wzrostowych kości długich);

U młodych koni główne substancje odżywcze decydujące o prawidłowym wzroście to:

1. energia;

2. białko i zawartość lizyny;

3. wapń;

4. fosfor;

5. miedź i cynk;

Schorzenia rozwojowe kończyn i kręgosłupa to:

• zmiany zwyrodnieniowe w obrębie nasad kości kończyn - powstają one najczęściej jako następstwo zbyt szybkiego wzrostu masy ciała (zbyt intensywne żywienie), rozwój kośćca nie nadąża za przyrostem masy ciała, utrzymuje się proporcja wzrostu kości na długość, ale nie obwodu, grubości i wytrzymałości;

• przy szybkim wzroście występuje brak synchronizacji między mineralizacją nowo powstającej tkanki chrzęstnej chrząstek wzrostowych a rozwojem ciała;

• duże przyrosty powodują, że niedojrzała miękka tkanka kostna w strefie nasady jest nadmiernie obciążona, co wywołuje degenerację szczególnie bardziej obciążonych kończyn przednich;

• intensywne żywienie, przy dziedzicznych skłonnościach powoduje zmiany zwyrodnieniowe w obrębie kręgów szyjnych i wynikające z tego zaburzenia ruchu (ang. wobbles);

• nierównomierny skokowy wzrost (powodowany miedzy innymi błędami w żywieniu) oraz szybszy wzrost kości długich niż ścięgien może powodować u źrebiąt przykurcze ścięgien zginaczy;

• osteochondroza oddzielająca - zaburzenia normalnego dojrzewania chrząstek wzrostowych kości długich;

Przyczynami ortopedycznych schorzeń wieku rozwojowego u młodych rosnących koni są:

• bardzo intensywny wzrost;

• nadmiar energii w dawkach;

• niedobory egzogennych aminokwasów;

• nadmiar Ca w dawkach - stosunek Ca:P 3:1 i więcej (prawidłowy 1,5-1,8:1);

• nadmiar fosforu (nawet przy właściwej proporcji Ca:P prowadzi do ujemnego stosunku kationowo anionowego i uruchamiania rezerw wapnia z kości;

• niedobory miedzi i cynku;

W normach NRC przyjęto, że 3 miesięczne źrebięta gorącokrwiste od matek o masie 500 kg uzyskują przyrosty dzienne:

• w wieku 3 miesięcy 1200 g;

• odsadki 800 g;

• roczniaki 600 g;

• dwulatki 200 g;

• Do wieku półtora roku ogierki i klaczki mają podobne tempo wzrostu.

• Po tym okresie ogierki ras o wyraźnie zaznaczonym dymorfizmie płciowym mają wyższe przyrosty i ich zapotrzebowanie pokarmowe powinno być o około 5% wyższe.

Ze względu na różnice w składzie przyrastających tkanek, w porównaniu do odsadka ilość energii na 1 kg przyrostu zwiększa się:

• u roczniaka o około 60%;

• u dwulatka o 100%;

Zapotrzebowanie na białko u rosnących koni, według różnych autorów, wynosi:

• u sysaków 3 g/kg masy ciała i zmniejsza się z wiekiem do 0,8-1 g/kg masy ciała.

• u sysaków na 1 MJ ES powinno przypadać 10 g b. og. str.;

• u dwulatków 7 g.

W żywieniu sysaków, odsadków i roczniaków do prawidłowego wzrostu konieczna jest zawartość lizyny od 0,6 do 0,8 g/1 MJ ES.

Źrebięta ssące

• zaczyna stać i ssać po 15 min do 2 godz;

• 2 dni są wchłaniane immunoglobuliny;

• w ciągi 4 - 8 godzin ilość globulin zmniejsza się do 15% ich początkowej zawartości;

• duże znaczenie dla źrebaka ma wit A;

• najpóźniej do 12 godz. powinna być wydalona smółka;

• żółtaczka hemolityczna;

• ssą 50 - 60 razy na dobę pobierając 150 - 250 ml mleka na 1 odpas;

• zjadanie kału;

• od 2 miesiąca życia zaczynają pobierać pasze stałe;

• nadmiar soli z lizawki grozi biegunką;

• z reguły wystarcza 1 kg paszy treściwej/100 kg masy ciała dziennie;

• Zalecany przyrost powinien wynosić około 1200 g/dzień;

• Produkcja mleka w 2 i 3 wystarcza na przyrost masy ciała około 900 g/dzień;

• Na przyrost 1 kilograma potrzeba około 15 litrów mleka;

• udział pasz objętościowych w dawkach nie może być niższy niż 25-30%

Odsadki

• ustalać wysokość dawek tak aby uzyskać optymalne tempo wzrostu dla koni gorącokrwistych na poziomie 400-800 g, a dla zimnokrwistych 600-800 g. dziennie;

• w żywieniu letnim przy dobrym pastwisku dzienne dawki paszy treściwej powinny wynosić ok. 3 kg, dla uzupełnienia suchej masy dodatek 1-2 kg siana;

• w żywieniu zimowym odsadki muszą otrzymywać dobre siano łąkowe w ilości około 1 kg na 100 kg masy ciała, paszę treściwą w ilości 1,5 kg/100 kg masy ciała oraz dodatek marchwi w ilości 1-2 kg;

• mało białka w dawkach przy dużej ilości energii powoduje zatuczanie;

• konieczne są dodatki mineralne i witaminowe, niedobory Ca, P, Cu, Zn, Mn, oraz wit. D powodują upośledzenia rozwoju kośćca, niedobory wit. A - zmniejszenie odporności, wskazane dodatki witamin z grupy B;

• unikać nagłych zahamowań i przyspieszonego tempa wzrostu;

Według INRA (1990) zapotrzebowanie na makroelementy dla koni w intensywnym treningu wynosi (w g/100 kg mc):

Ca - 7;

P - 3.8;

Mg - 2;

przy stosunku Ca:P wynoszącym 1,8 -1,9 do 1;

W dawce złożonej z 7 kg siana i 6 kg owsa koń otrzyma:

42 g Ca i 37 g P przy stosunku Ca:P 1,1:1.

Konie wyścigowe

Energia

1. zapotrzebowanie na energię 130 - 150 MJ ES;

2. pasza treściwa 20 - 60% suchej masy;

3. siano do 10 kg;

4. mała ilość włókna powoduje niepokój;

5. dodatek cukru będzie zwiększał poziom insuliny;

6. Ostatnia dawka paszy treściwej co najmniej 4 godz przed startem;

7. Nie podawać cukru przed startem;

Białko

3 krotne przekroczenie zapotrzebowania na białko powoduje

• zmniejszenie wydajność konia w pracy;

• dodatkowe obciążenie wątroby, nerek;

• utrudnienia w gospodarce wodnej i cieplnej;

Dodatki mineralno-witaminowe

• tworzenie krwi - Fe, Cu, B₆, B₁₂, kwas foliowy;

• układ krążenia - E, Na, Cl, Se;

• kościec - Ca, P, Cu, Mn, wit D;

• integralność włókien mięśniowych

• przemiany energii w mięśniach - Mg, B₁, B₂, kwas pantotenowy, kwas nikotynowy;

Rajdy długodystansowe

Zakładając, że na dystansie 160 km jest:

• 40 km stęp;

• 80 km kłus;

• 40 km galop;

Jakie jest zapotrzebowanie energetyczne?

Koń 430 kg

Jeździec 70 kg

Razem 500 kg

Pasza bytowa 53 MJ

40 km stęp 0,9 MJ/km 36 MJ

80 km kłus 1,35 MJ/km 108 MJ

40 km galop 2,0 MJ/km 80 MJ

Razem 277 MJ

• Pojemność tlenowa koni jest dwukrotnie wyższa niż ludzi.

• Masa mięśniowa u koni stanowi 52 % ciężaru ciała

• W ruch zaangażowane jest 70-80 % mięśni

Podczas wysiłku o średnim obciążeniu:

• 75 % energii pochodzi z utleniania węglowodanów

• 25 % z tłuszczów.

Koń ma około 10-krotnie więcej energii zmagazynowanej w tłuszczach niż w węglowodanach,

• U koni resynteza glikogenu trwa od 48-72 godzin;

• U ludzi i innych ssaków wystarczają 24 godziny;

• Po dużych obciążeniach koń potrzebuje około tygodnia na odbudowanie rezerw glikogenowych;

Długotrwały wysiłek

• Zapotrzebowanie energii 150 i więcej MJ ES

• Dodatek tłuszczu

• Stosunek białkowo energetyczny 5 : 1;

• Unikać nadmiaru Ca niekorzystnie wpływa na jego stężenie we krwi podczas wysiłku;

• Woda ad libitum;

Dobre siano w ilości minimalnej 1,5 kg/100 kg masy ciała co daje:

• Właściwą fermentację w jelitach;

• Zwiększenie rezerwy wody Na i Cl;

• Większą produkcję LKT;

Pojenie w przerwach!

Woda z dodatkiem elektrolitów!

Ostatnie „duże” karmienie nie później niż 6 godzin przed startem!

Nadmierny wysiłek to:

• odwodnienie organizmu;

• obniżenie poziomu glukozy;

• Hipertermia;

• Hipochloremia (alkaloza)

• kurcze mięśniowe - niedobory Ca

• synchroniczne trzepotanie przepony - niedobory Na, K i Ca we krwi

Wskaźniki stopnia odwodnienia organizmu

Odwodnione konie powinny otrzymać:

1. wodę z dodatkiem 5 - 7 g NaCl/litr;

2. płyn z dodatkiem 4 g KCl/litr podaje się przez sondę;

Przegrzanie

• gdy w 10 min. po wysiłku temperatura ciała przekracza 37,8^o C

• Wzrost temperatury ciała do 2^o C nie jest niebezpieczny;

Przy temperaturze wewnętrznej 41^o C:

• wzrasta przemiana energii i zapotrzebowanie komórek na tlen;

• zużycie tlenu jest większe niż pobranie;

Program żywieniowy powinien obejmować:

1. ustalenie zapotrzebowania na składniki pokarmowe dostosowanego do obciążeń treningowych i startów w zawodach;

2. zbilansowanie dawek pokarmowych do ustalonego zapotrzebowania oraz analizy składu chemicznego dawki podstawowej. Na tej podstawie powinny być ustalane dodatki energetyczne, białkowe oraz mineralne i witaminowe;

3. stałą kontrolę apetytu i szybkości wyjadania (niewygadanie dawki jest pierwszym sygnałem świadczącym o przetrenowaniu), zdrowia, samopoczucia, połysku i wyglądu sierści, konsystencji kału oraz zachowania się koni;

4. systematyczną kontrolę masy ciała. Stała masa ciała przy zmieniających się obciążeniach treningowych i startach daje informację o prawidłowym zbilansowaniu dawki pokarmowej;

5. stałą kontrolę we krwi wybranych wskaźników hematologiczych, biochemicznych, zawartości makro i mikroelementów oraz witamin;

6. przeprowadzanie testów wydolnościowych;

Związki mineralne i witaminy

równowaga kationowo-anionowa (RKA)

pomiędzy jonami Ca²⁺, K⁺, Mg²⁺, Na⁺, Cl^-, HCO3^-, SO4^2-, PO4^3-

wydalanie w moczu Ca i Cl informuje o zmianach RKA

w przypadku nadmiaru fosforu następuje obniżenie lub ujemna wartość RKA.

Makroelementy

Wapń ( Ca ) i fosfor ( P )

Nadmiar wapnia może powodować:

• pogorszenie przyswajalności P, Mg, Mn i Fe;

• anomalie w rozwoju kości kończyn (nadmiar Ca i energii);

• potęguje go nadmiar K

Zaburzenia w gospodarce wapniowo fosforowej:

• niedobory tych pierwiastków

• niewłaściwym ich stosunkiem w dawce

• stosunek Ca:P

źrebiąta od 1,5:1 do 1,9:1

konie dorosłe od 1,5:1 do 1,6:1

• niedoborem witaminy D

• stresem powodowanym intensywnym treningiem i startami (wydalanie Ca)

• Nadmiar anionów (P, Cl, S w stosunku do kationów Ca, Mg, K, Na) wzmożone wydalanie poprzez nerki, demineralizacja kosci;

Zapotrzebowanie

Ca - 4 do 5, P - 3,8 gramów/100 kg m.c.

Sód ( Na )

Niedobór sodu:

• zmniejsza wykorzystanie białka i energii z paszy;

• zahamowanie wzrostu zwierząt;

• nadmiar sodu wzmaga niedobory potasu i odwrotnie;

Zapotrzebowanie do 0,2 gramów/100 kg m.c.

Potas ( K )

• W paszach dla koniom znajduje się wystarczająca ilość potasu.

• Przy intensywnym nawożeniu mineralnym występuje jego nadmiar,

Zapotrzebowanie od 0,3 do 0,43% sm dawki

Magnez ( Mg )

Niedobory:

• niewłaściwy stosunek Ca:Mg i Ca:K;

• szeroki stosunek energii do białka;

• niekorzystnie odbijają się na układzie nerwowym;

• stres powoduje wypieranie Mg z tkanki nerwowej przez Ca;

• wywołują zmiany degeneracyjne w sercu;

• nadpobudliwość, drżenie mięśni, tężyczka magnezowa;

Zapotrzebowanie

• zwiększa się u koni ciężko pracujących;

• klaczy źrebnych i karmiących;

Zapotrzebowanie 18 mg/kg m.c.

Siarka ( S )

• aminokwasy siarkowe poprawiają;

• połysk sierści;

• jakość rogu kopytowego;

Zapotrzebowanie 0,15% sm dawki

Mikroelementy

Żelazo ( Fe )

Nadmiar Fe może powodować zakłócenia w wykorzystaniu P.

Zapotrzebowanie konie dorosłe - 40 mg/kg sm dawki

Zapotrzebowanie źrebięta - 80-100 mg/kg sm dawki

Przy nadmiarze gorsze wykorzystanie P, Cu, Mn i Zn

Miedź ( Cu )

Bierze udział w:

• utrzymaniu elastyczności tkanki łącznej;

• wspomaga syntezę hemoglobiny i dojrzewanie erytrocytów;

• detoksykację nadtlenków;

• przyswajalność Cu jest odwrotnie skorelowana z jej zawartością;

• wchodzi w interakcje z Mo, Ca, Cd, Zn, S, Fe, P, Co i Mn;

Objawami niedoboru Cu są:

• zmniejszenie tempa wzrostu

• zmiana wyglądu okrywy włosowej (depigmentacja)

• zaburzenia kostne (zgrubienia stawów, złamania, wady postaw),

• zwiększona wrażliwość na infekcje oraz anemia

Zapotrzebowanie 10 mg/kg sm dawki nie należy przekraczać 50 mg/kg sm

Cynk (Zn )

• najwięcej Zn zawierają skóra i włosy;

• wpływa na koncentrację plemników i ich ruchliwość;

• chroni jądra przed wpływem kadmu;

• antagonistami cynku są: Ca, Mg, Cu, Cd, Ni, P i fityna;

Objawami niedoboru Zn u koni są:

• uszkodzenia skóry, naskórka i wypadanie sierści;

• zmiany w kopytach, źle gojące się rany;

• zahamowanie wzrostu;

• u klaczy zaburzenia cyklu płciowego i owulacji;

• u ogierów pogorszenie jakości nasienia;

Zapotrzebowanie 40-45 mg/kg sm dawki

Mangan ( Mn )

• jest niezbędny do prawidłowego formowania kości;

• niedobory prowadzą do: zgrubienia pęcin i stawów;

• skrócenia kończyn oraz kulawizn;

• pogorszenie funkcjonowania jajników rozrodu;

Zapotrzebowanie 40 mg/kg sm dawki

Jod ( J )

• niedobór jodu hamuje wytwarzanie tyroksyny co powoduje:

• zmniejsza tempo przemiany materii;

• zahamowanie wzrost źrebiąt;

• obniżenie popędu płciowego i pogorszenie jakości nasienia;

• nieregularne owulacje, poronienia oraz resorpcję płodów;

Zapotrzebowanie 0,1 - 0,2 mg/kg sm dawki

Fluor ( F )

Jego nadmiar w paszach jest bardzo toksyczny.

Selen ( Se )

• wchodzi w skład peroksydazy glutaminowej, enzymu usuwającego toksyczne nadtlenki;

• stres - wzrasta ilość nadtlenków lipidowych;

chroni komórki przed:

• destrukcyjnym wpływem wolnych rodników;

• kancerogennym działaniem toksyn;

ma wpływ na:

• układ wydzielania wewnętrznego;

• odporność komórkową;

zmniejszone wchłanianie przy nadmiarze Fe, S oraz przy niedoborach witaminy E.

nadmiar selenu powoduje:

• wypadanie włosów z grzywy i ogona;

• oddzielanie się puszki kopytowej;

niedobory selenu wywołują u źrebiąt pokarmową dystrofię mięśni;

zawartość ok. 5 mg/kg s.m. paszy działa toksycznie.

Zapotrzebowanie 0,1 - 0,12 mg kg sm dawki

Kobalt ( Co )

U koni kobalt jest potrzebny do syntezy w jelicie ślepym witaminy B₁₂

Chrom ( Cr )

• uczestniczy w procesach antyoksydacyjnych;

• wspomaga i optymalizuje działania insuliny;

• zmniejsza poziomu mleczanów w trakcie wysiłku jak i po;

• w stresie zmniejsza wydalanie Zn, Fe, Cu i Mn;

Dodatek Cr zwiększa:

• odporność na stres;

• wytrzymałość w czasie wysiłku;

• poprawia wyniki rozrodu i odchowu źrebiąt;

Witaminy

Witamina A ( retinol )

Niedobory wywołują:

• łuszczenie i rogowacenie nabłonka i wysychanie błon śluzowych;

• mniejszą odporność na infekcje;

• pękanie rogu kopytowego i zapalenie tworzywa kopytowego, podatność na zerwanie ścięgien;

• u ogierów zaburzenia w spermatogenezie;

• u klaczy zaburzenia w owulacji;

• zwiększoną resorpcję płodów oraz poronień;

• u źrebiąt zmniejszenie tempa wzrostu;

• zwiększa podatność na biegunki;

• tzw. kurza ślepota;

• duża zawartość azotanów i siarczanów ogranicza przyswajalność retinolu;

Karoteny

część zapotrzebowania na witaminę A musi być pokryta β karotenem.

niezbędne w żywieniu:

• koni w intensywnym treningu

• koni użytkowanych rozpłodowo

• źrebiąt

Witamina D ( kalciferol )

• Niedobór u źrebiąt powoduje objawy krzywicy, a u koni dorosłych osteomalację,

Dodatki są stosowane w żywieniu:

• źrebiąt,

• klaczy źrebnych i karmiących

• koni intensywnie pracujących

Nadmiar może powodować uszkodzenia wątroby.

Witamina E ( tokoferol )

• jest naturalnym przeciwutleniaczem;

• warunkuje prawidłowe przemiany glikogenu w mięśniach;

• przeciwdziała powstawaniu wolnych rodników i nadtlenków;

Razem z Se zapobiega

• zwyrodnieniu mięśni szkieletowych,

• mięśnia sercowego oraz uszkodzeniu naczyń krwionośnych;

• zmnejszenie ilości przeciwciał;

jej dodatki są wskazane:

• u źrebiąt;

• koni użytkowanych rozpłodowo;

• ciężko pracujących;

• bogatym jej źródłem jest lucerna i skiełkowane ziarno zbóż;

Witamina K ( filochinon )

• jest niezbędna do prawidłowego krzepnięcia;

• bierze udział w transporcie elektrolitów;

Witamina F

to długołańcuchowe nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT

są niezbędne do:

• prawidłowego wzrostu młodych koni;

• wchodzą w skład prostoglandyn;

• ułatwiają transport jonów wapnia;

Przy braku następuje:

• łuszczenie naskórka;

• wypadanie włosów;

• u klaczy zaburzenia w rozrodzie;

• u ogierów zmiany zwyrodnieniowe w jądrach;

Witamina B₁ ( tiamina )

niezbędna do prawidłowej pracy:

• układu krążenia;

• gruczołów dokrewnych;

• przewodu pokarmowego;

• stymuluje wytwarzanie erytrocytów;

Objawami niedoboru są:

• osłabienie i utrata apetytu;

• zmiany zwyrodnieniowe nerwów;

• powiększenie serca i zwolnienie tempa jego pracy;

• zaburzenia przewodu pokarmowego;

Dobrym źródłem tiaminy są:

• zboża, kiełki zbożowe, śruty poekstrakcyjne oraz drożdże.

Witamina B₂ (ryboflawina)

mała zawartość w zbożach

Przy brakach występuje:

• zahamowanie wzrostu;

• pogorszenie wykorzystania paszy;

• zmiany skórne ( rogowacenie i wypryski );

• zaburzenia w rozrodzie;

Dobrym źródłem tej witaminy są:

• drożdże, susze z roślin zielonych i zielonki.

Witamina B₆ ( pirydoksyna )

• bierze udział w przemianach:

• białek, węglowodanów, tłuszczów i związków mineralnych;

Objawami niedoborów są:

• zaburzenia systemu nerwowego i drgawki;

• zahamowanie wzrostu oraz osłabienie organizmu;

• siemię lniane zawiera antypirydoksynę

Kwas pantotenowy ( witamina B₉ )

Bierze udział w przemianach:

• białek, węglowodanów i tłuszczów;

• jest konieczny do prawidłowej pracy przewodu pokarmowego;

Bogatym jego źródłem są:

• drożdże otręby i nasiona roślin motylkowych.

Objawami braku są:

• zahamowanie wzrostu;

• zapalenia skóry;

• wypadanie sierści;

Kwas foliowy ( witamina B₁₀ )

bierze udział w przemianach:

• białek i kwasów nukleinowych;

• wytwarzaniu hemoglobiny i γ globulin;

Niedobory wywołują anemię oraz zaburzenia w rozrodzie.

Witamina B₁₂ (kobalamina)

Niedobór witaminy B12 wywołuje:

• anemię oraz zahamowanie wzrostu;

• głównym źródłem są pasze pochodzenia zwierzęcego;

Biotyna ( witamina H )

Niedobór tej witaminy powoduje:

• zahamowanie wzrostu;

• pogorszenie wyników rozrodu;

• z ziarna zbóż jest słabo przyswajalna;

Witamina PP ( kwas nikotynowy, niacyna )

wchodzi w skład koenzymów biorących udział:

• w przemianach węglowodanów, tłuszczów i białek;

• niedobory przy dużych dawkach ziarna żyta i kukurydzy

• (małe ilości niacyny oraz tryptofanu)

Objawami niedoborów:

• utrata apetytu oraz zmiany w skórze.

Cholina

• odgrywa znaczną rolę w przemianach tłuszczów

• niezbędna do syntezy acetylocholiny

• (bierze udział w przewodzeniu impulsów nerwowych)

Bogatym źródłem są:

• tłuszcze naturalne występujące w paszach

• rośliny zielone, drożdże i ziarna zbóż

• może być zastępowana przez betainę i metioninę.

Witamina C (kwas askorbinowy)

U koni jest syntetyzowana.

Podawanie jest wskazane:

• W sytuacjach stresowych

• Dla koni starszych

Duże ilości tej witaminy zawierają:

• pasze zielone których konie w intensywnym treningu nie otrzymują

• w sytuacjach stresowych powinny być stosowane duże dawki witaminy C

• Zapobiega ona zmęczeniu i zwiększa odporność

Zaburzenia i choroby o podłożu żywieniowym

Niedobory

1. wapń, fosfor, sód, selen;

2. karoten, wit A, wit E;

Nadmiar

1. energii w okresie wychowu oraz ras prymitywnych;

2. składników mineralnych Ca, P, i Se,

1

---