NARODOWY PROGRAM EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Program wykonawczy
Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej
oraz warunki jego wdrożenia
Ministerstwo Środowiska
Warszawa, luty 2001
Spis treści
1. WPROWADZENIE 3
2. GŁÓWNE CELE NARODOWEGO PROGRAMU EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
1. WPROWADZENIE
Zgodnie z zapisami art. 5 Konstytucji RP, uchwalonej w 1997 roku, Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
Warunkiem koniecznym i niezbędnym realizacji celów wynikających zarówno z tego jak i innych zapisów najwyższej Karty Praw i Obowiązków Obywatelskich jest dobrze zaplanowany, zorganizowany i realizowany proces powszechnej edukacji ekologicznej obejmującej wszystkich mieszkańców naszej Ojczyzny.
Narodowy Program Edukacji Ekologicznej, będący rozwinięciem
i konkretyzacją zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, jest pierwszym dokumentem z zakresu tej problematyki, określającym podstawowe zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizację oraz źródła finansowania. Dokument ten, z uwagi
na swoje przesłanie, sposób tworzenia i konstrukcję powinien stać się edukacyjną osnową polskiej AGENDY 21.
Doświadczenia gromadzone zarówno w trakcie prac nad Narodową Strategią jak
i w procesie tworzenia tego dokumentu wskazują, że różnorodne przedsięwzięcia określane mianem edukacji ekologicznej, bardzo nośne i popularne w wielu kręgach, często nie mają znamion działań o charakterze systemowym o jasno sformułowanych celach i z poprawnie opisaną procedurą ewaluacyjną.
Ten dokument może i powinien stać się podstawą tworzenia systemu edukacji ekologicznej realizującego cele pożądane społecznie. Winien on eliminować działania pozorne
i mało efektywne, czerpiąc inspiracje z życia społeczeństwa pragnącego zachować zdrowe środowisko oraz jego walory dla przyszłych pokoleń zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.
GŁÓWNE CELE NARODOWEGO PROGRAMU EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Wdrożenie zaleceń Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej z uwzględnieniem zmian zachodzących w procesie reformowania Państwa oraz integracji z Unią Europejską.
Stworzenie mechanizmów pozwalających sprostać wyzwaniom związanym z wdrażaniem idei i zasad rozwoju zrównoważonego, pozwalających kształtować świadomość ekologiczną
w warunkach demokratyzacji życia społecznego i wzrastającej roli komunikacji społecznej.
Zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez:
promowanie najskuteczniejszych jej form i najważniejszych treści,
wskazanie sposobów optymalnej alokacji środków finansowych,
uporządkowanie przepływu informacji i usprawnienie procesu decyzyjnego związanego
z edukacją ekologiczną.
Powyższe cele powinny być osiągane przy wykorzystaniu najlepszych krajowych i zagranicznych doświadczeń.
3. CELE OPERACYJNE DOKUMENTU
Dokonanie kompleksowej, empirycznej diagnozy sposobu prowadzenia edukacji ekologicznej
w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem jej źródeł, priorytetów oraz stosowanych w niej metod i procedur wdrożenia.
Dostarczenie informacji o optymalnym systemie wdrażania edukacji ekologicznej w kraju
i o warunkach dochodzenia do takiego systemu.
Stworzenie jednolitego dokumentu pozwalającego monitorować rozwój edukacji ekologicznej w Polsce w kontekście oczekiwań społecznych i możliwości realizacyjnych.
Inspirowanie potencjalnych podmiotów do tworzenia branżowych, resortowych, regionalnych, lokalnych, instytucjonalnych oraz innych programów edukacji ekologicznej.
Wypełnienie zobowiązań wynikających z sygnowanych przez Rząd Polski porozumień międzynarodowych.
CELE OPERACYJNE PROGRAMU
Aspekty polityczne
Nadanie odpowiedniej rangi edukacji ekologicznej traktowanej jako niezbędny warunek osiągnięcia rozwoju zrównoważonego (akceptacja w postaci uchwały Rady Ministrów lub rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów).
Włączenie edukacji ekologicznej w system kompleksowej edukacji obywatelskiej społeczeństwa.
Aspekty organizacyjne
Umożliwienie koordynacji, korelacji i współdziałania w planowaniu, formułowaniu, realizacji oraz ewaluacji zadań z zakresu edukacji ekologicznej.
Stymulowanie i profilowanie rozwoju edukacji ekologicznej na obszarach o szczególnych potrzebach w zakresie poprawy stanu świadomości ekologicznej np. na obszarach o wciąż znaczącym zagrożeniu środowiska, na terenach szczególnie cennych przyrodniczo.
Podniesienie efektywności oraz atrakcyjności oferty edukacji ekologicznej (edukacja formalna, świadomość społeczna, szkolna) w sferach wyodrębnionych w Narodowym Programie.
Aspekty materialne (finansowe)
Wspomaganie instytucji i funduszy w trafnym finansowaniu edukacji ekologicznej oraz we właściwej alokacji środków poprzez unikanie powielania nieefektywnych działań.
Racjonalizacja wydatków we wszystkich wyodrębnionych sferach edukacji ekologicznej.
Poszukiwanie nowych źródeł materialnego wsparcia edukacji ekologicznej.
Aspekty społeczne
Doprowadzenie do takiego stanu świadomości społecznej, w którym edukacja ekologiczna oraz jej efekty będą postrzegane jako niezbędny warunek rozwoju społecznego.
Przygotowanie społeczeństwa do realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska w związku
z dostosowywaniem Polski do standardów ekologicznych w Unii Europejskiej, zwłaszcza poprzez szeroką informację.
Promocja racjonalnych względem społeczeństwa oraz środowiska zachowań i postaw
w procesach decyzyjnych na różnych szczeblach.
Stworzenie warunków do świadomego współuczestniczenia wszystkich mieszkańców
w przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa ekologicznego.
Udoskonalenie systemu wymiany informacji sprzyjającej zmniejszeniu liczby konfliktów
na tle ekologicznym przez:
wprowadzenie elementów edukacji ekologicznej do każdego znaczącego procesu inwestycyjnego,
uwzględnianie założeń edukacji ekologicznej w koncepcjach, programach, planach, strategiach na każdym szczeblu zarządzania,
przygotowanie kadry administracji rządowej i samorządowej do realizacji zadań związanych ze znaczącym wzrostem udziału społeczeństwa w zarządzaniu środowiskiem (np. wdrażanie zasad Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa
w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska).
Promowanie stylu życia sprzyjającego zdrowiu jednostek i rodzin oraz zachowaniu zasobów środowiska.
Wspieranie procesu tworzenia struktur instytucjonalnego wspomagania edukacji ekologicznej (w administracji, uczelniach, jednostkach badawczo-rozwojowych, organizacjach pozarządowych, itd.).
Zapewnienie komplementarności wobec programów rządowych, regionalnych
i samorządowych o zbliżonych celach (np. programy: Środowisko i Zdrowie, Świadome Kształtowanie Krajobrazu i Ochrona Krajobrazu Historycznego, Demokracja Lokalna, Rozwój Regionalny) a także w stosunku do strategii, programów i planów lokalnych i regionalnych.
Podnoszenie etyki zawodowej przedsiębiorców w zakresie zagadnień związanych z ochroną środowiska.
Wspieranie i kreowanie podaży i popytu na nowym rynku pracy zwróconym ku standardom ekologicznym.
Aspekty edukacyjne
Promowanie metodyki aktywnego nauczania ukierunkowanego na rozwój zrównoważony.
Stworzenie warunków dla rozwoju bazy edukacji ekologicznej.
Inicjowanie badań naukowych nad efektywnością edukacji ekologicznej.
ADRESACI NARODOWEGO PROGRAMU EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Adresatami Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej są:
Podmioty finansujące edukację ekologiczną, którym Narodowy Program Edukacji Ekologicznej pomoże zarówno planować budżet, jak i określić celowość oraz efektywność alokacji środków.
Podmioty realizujące zadania z zakresu edukacji ekologicznej, które otrzymają wykaz priorytetowych zadań wraz ze wskazaniem potencjalnych źródeł finansowania.
Wzajemne zależności pomiędzy odbiorcami, podmiotami realizującymi zadania
i podmiotami finansującymi edukację ekologiczną są bardzo złożone. Poszczególni uczestnicy procesu wdrażania edukacji ekologicznej mogą być w różnych fazach realizatorami, sponsorami
i odbiorcami. Mogą też wypełniać te funkcje jednocześnie, co przynosi korzyść edukacji ekologicznej. Dobrze jest znać rolę analizowanego podmiotu w wypełnianiu tych trzech funkcji oraz przewidzieć zmiany ról w czasie ewolucji edukacji ekologicznej.
Program uwzględnia zarówno adresatów edukacji formalnej jak i tych, którzy pozostają poza zasięgiem formalnego systemu kształcenia w Polsce. Edukacja formalna jest regulowana odrębnymi przepisami (Ustawa o systemie oświaty, Ustawa o szkolnictwie wyższym i wynikające z nich rozporządzenia) - każda inna inicjatywa dotycząca formalnej edukacji ekologicznej wymagałaby zmian obowiązujących ustaw. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej, wskazując potencjalne kierunki ich zmian, koncentruje się na możliwości wzajemnego wspomagania się edukacji formalnej i nieformalnej.
SFERY WPROWADZANIA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Zgodnie z zapisami Agendy 21 w Programie wyróżniono następujące trzy sfery wprowadzania zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej.
Edukacja formalna to zorganizowany system kształcenia zgodny z określonymi zasadami sformułowanymi w odpowiednich aktach prawnych (ustawy i rozporządzenia). Polski system edukacji formalnej obejmuje system oświaty i szkolnictwa wyższego.
Ekologiczną świadomość społeczną możemy określić jako stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń ludzi o środowisku przyrodniczym, jego zasobach oraz zagrożeniach wynikających z działalności człowieka, a także stan wiedzy o sposobach i instrumentach sterowania, użytkowania i ochrony środowiska. Osiągnięcie oczekiwanego poziomu świadomości ekologicznej powinno prowadzić do ukształtowania się nawyków i zachowań sprzyjających realizacji założeń rozwoju zrównoważonego. Świadomość ta kształtowana jest przede wszystkim przez edukacje formalną, instytucje państwowe, organizacje społeczne oraz media.
Szkolenia to zinstytucjonalizowane formy przekazywania wiedzy i umiejętności dla określonej grupy zawodowej lub społecznej służące podnoszeniu kwalifikacji niezbędnych zarówno w życiu zawodowym, działalności społecznej jak i dla potrzeb indywidualnych.
Trzy wyżej wymienione sfery w chwili obecnej są ze sobą dość luźno powiązane i nie stymulują się wzajemnie, stąd też efektywność edukacji ukierunkowanej na propagowanie idei
i zasad rozwoju zrównoważonego jest dalece niewystarczająca.
Wdrożenie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej powinno umożliwić pełniejszą integrację tych trzech sfer, a tym samym zwiększyć efektywność edukacji dla rozwoju zrównoważonego. Procesy ukierunkowane na pełniejszą integrację wyodrębnionych sfer, powinny polegać na wzmocnieniu następujących relacji:
Działalność w sferze edukacji formalnej (system oświaty i szkolnictwa wyższego) powinna stymulować świadomy udział społeczeństwa w akcjach i kampaniach związanych z ochroną środowiska i rozwojem zrównoważonym.
Działania skierowane na wzrost świadomości ekologicznej powinny być prowadzone w taki sposób, by społeczeństwo zrozumiało potrzebę stałego kierowania środków na edukację ekologiczną.
Działania w sferze szkoleń powinny, drogą pośrednią, doskonalić efektywność procesu dydaktycznego w szkołach wszystkich typów i poziomów, zwiększać trafność decyzji
na różnych szczeblach zarządzania środowiskiem, podnosić stopień profesjonalizmu w działaniach organizacji społecznych oraz mediów, a także pozytywnie wpływać na świadomość ekologiczną wszystkich obywateli.
ŚRODKI WZMACNIAJĄCE EFEKTY EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Edukacja ekologiczna nie ogranicza form stosowanych przy jej realizacji. Warunek atrakcyjności, niezbędny w procesie przebudowy postaw i utrwalania dobrych nawyków każe stosować możliwie bogatą gamę środków wzmacniających efekty edukacji ekologicznej. Oznacza to nie tylko prowadzenie zarówno zorganizowanych jak i spontanicznych działań, uczestniczenie
w różnego rodzaju wydarzeniach kulturalnych i artystycznych, ale również korzystanie z innych form inspirujących prowadzenie edukacji środowiskowej.
Żaden z tych czynników nie jest wyłączną domeną edukacji ekologicznej. Najsilniejszy związek
z nią mają działania dydaktyczno-wychowawcze prowadzone w terenie, zwłaszcza w sąsiedztwie wartościowych obiektów kulturalnych, niezwykle cennych obszarów przyrodniczych a także miejsc, gdzie środowisko naturalne zostało w drastyczny sposób przekształcone przez człowieka.
Poważne znaczenie dla realizacji celów edukacji ekologicznej mają różnego rodzaju ogólnodostępne i promowane materiały programowe, strategie i regulacje.
Wymienić tu należy:
Dokumenty państwowe (ustawy, rozporządzenia, decyzje), teksty konwencji i innych zobowiązań międzynarodowych, polityki resortowe (w tym politykę ekologiczną państwa, program rozwoju zrównoważonego i niniejszy program edukacji ekologicznej), programy polityczne i społeczne partii i koalicji politycznych, umowy społeczne - regionalne i lokalne,
w rodzaju kontraktu dla Śląska, dziesięciu zielonych tez dla Warszawy, uzgodnień związanych
z realizacją inwestycji, itd., prawa samorządowe, przepisy i regulaminy odnoszące się do środowiska, wreszcie orędzia, memoranda i podobne, publicznie prezentowane stanowiska
w sprawach dotykających kwestii ekologicznych.
Należy spodziewać się zwiększania wychowawczego znaczenia instrumentów kontroli bezpieczeństwa ekologicznego - mowa tu o normach środowiskowych, atestach ekologicznych, certyfikatach (w rodzaju EMAS czy ISO). Wychowawczą funkcję pełnią również kary i opłaty za korzystanie i zanieczyszczanie środowiska a w niedalekiej przyszłości takie znaczenie mieć będą podatki wspomagające rozwój zrównoważony.
Wśród imprez i wydarzeń publicznych są już takie, które ściśle wiążą się z ochroną środowiska, więc stawiają sobie również cele edukacyjno - ekologiczne. Każde tego rodzaju przedsięwzięcie może być wykorzystane do promocji rozwoju zrównoważonego,
co w znacznej mierze zależy od inwencji organizatorów. Najszerszy zasięg mają kampanie, które popularyzują np. ścieżki rowerowe, oszczędzanie wody, energii czy recykling odpadów.
Wymiar edukacyjny mogą mieć także akcje, festiwale, święta, manifestacje, aukcje, festyny, happeningi, pokazy, zloty i imprezy uliczne.
Swoistym impulsem dla edukacji ekologicznej mogą być różnego rodzaju interpelacje, procedury odwoławcze a także protesty.
W ostatnich latach resorty zainteresowane ochroną środowiska, wspomagane zazwyczaj środkami celowymi, rozwijają działalność konkursową, nagradzając za osiągnięcia z zakresu działań proekologicznych, wspomagają olimpiady, targi, wystawy. Część tego rodzaju działań wiąże się z działalnością muzeów, klubów, ogrodów botanicznych i zoologicznych, domów kultury i ośrodków regionalnych.
Wiele zadań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonych jest w jednostkach organizacyjnych lasów państwowych [zarówno w leśnych kompleksach promocyjnych (LKP) jak i w poszczególnych nadleśnictwach].
W coraz większym stopniu edukację ekologiczną prowadzi się także w rozwijającej się sieci gospodarstw ekologicznych.
Duże znaczenie dla edukacji ekologicznej ma też nauka Kościołów, gdzie można wyróżnić szereg specyficznych, tylko tu spotykanych źródeł inspiracji.
W grupie stymulatorów, wykorzystanie których zależy od tradycji i zwyczajów rodzinnych najważniejsze miejsce zajmują media (telewizja, radio, prasa, internet), reklama, spotkania towarzyskie i dostęp do instytucji kultury (teatr, film, literatura, muzyka i sztuka).
Powinna też szybko wzrastać rola kultury fizycznej i rekreacji, które coraz częściej nawiązują do aspektów ekologicznych.
Wycieczki, turystyka kwalifikowana, sieć schronisk turystycznych, ścieżki dydaktyczne i przyrodnicze oraz samo otoczenie miejsca pracy i zamieszkania stwarzają dużo okazji do wpływania na świadomość ekologiczną.
Nieliczna jeszcze, ale stale rosnąca część społeczeństwa uważa znajomość ekologii oraz postawę proekologiczną za składowe pozytywnego wizerunku człowieka, natomiast uczestnictwo w edukacji ekologicznej za warunek rozwoju i awansu intelektualnego. Wpływa
to na zawartość programową tzw. edukacji pozaszkolnej, kursów zawodowych
oraz samokształcenia.
Zarówno wymienione wyżej, jak i inne czynniki tworzą warunki sprzyjające podnoszeniu stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa.
Omawiana identyfikacja i pogrupowanie czynników wzmacniających efekty edukacji ekologicznej winno umożliwić wykorzystywanie ich przy realizacji zapisanych w programie zadań, oraz ułatwić sponsorom wybór finansowanych przedsięwzięć.
PREFERENCJE FINANSOWANIA ZADAŃ EDUKACYJNYCH
Finansowanie zadań z zakresu edukacji ekologicznej powinno odbywać się pod warunkiem spełnienia przez zgłaszane projekty poniższych kryteriów. Należy zdecydowanie preferować zadania:
Zgodne z przesłaniem i zapisami Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej i innych obowiązujących i tworzonych w przyszłości dokumentów (resortowych, wojewódzkich, powiatowych, gminnych oraz innych strategii i programów ekologicznych).
Neutralne względem światopoglądu (nie ulegające doraźnym interesom politycznym
i zachowujące szacunek dla odmienności poglądów).
Odnoszące się do tematyki i uwarunkowań miejscowych (efektywność edukacji zależeć będzie od nastawienia emocjonalnego jej odbiorców - będzie ono bardziej sprzyjające jeżeli tematyka dotyczyć będzie spraw z którymi mieszkańcy będą mogli się utożsamiać).
Wspierające podejmowanie racjonalnych działań w zakresie ochrony środowiska i ochrony przyrody (zakres i problematyka działań edukacyjnych powinny cechować się dużą dozą pragmatyzmu oraz sprzyjać rozwijaniu umiejętności przydatnych w codziennym życiu i przy podejmowaniu decyzji w konsekwencji dotykających różnych podmiotów).
Wykorzystujące, w miarę możliwości, lokalne zasoby ludzkie (efektywność działań edukacyjnych będzie większa, jeżeli w ich organizację i prowadzenie w pierwszej kolejności angażować się będą miejscowi eksperci znający lokalne realia i uwarunkowania).
Przełamujące złe tradycje, nawyki i przyzwyczajenia oraz upowszechniające wzorce pozytywnych rozwiązań.
Preferujące interaktywne metody kształcenia wykorzystujące treści związane ze znaną rzeczywistością. Metody interaktywne takie jak warsztaty, seminaria itp. są bardzo efektywne w sytuacjach bezpośredniego emocjonalnego zaangażowania uczestników w treści edukacyjne mające związek z otaczającą ich rzeczywistością, zarówno w wymiarze krajowym jak
i regionalnym.
Realistycznie zaprogramowane, uwzględniające możliwości wykonawców i odbiorców, nadające się do twórczej adaptacji w różnych warunkach.
Zawierające w swojej strukturze elementy pozwalające na obiektywną ocenę ich efektywności.
Proponujące atrakcyjną formę kształcenia, przekazu informacji itp.
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU I METODOLOGIA KALKULACJI KOSZTÓW
W latach 1999 - 2000 na edukację ekologiczną w Polsce wydawano około 200 mln zł rocznie. Kwota ta nie uwzględnia wydatków na edukacje formalną, ponieważ w budżecie państwa nie wyodrębniono takiej pozycji. Możliwości finansowania zadań opisanych w rozdz. 11 wynikają
z zapisów Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska (środki celowe) oraz zapisów Ustawy budżetowej na dany rok. Dostępne w ten sposób środki finansowe są przede wszystkim skoncentrowane w funduszach celowych ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz
w środkach budżetowych przyznawanych resortom i samorządom. Dodatkowe możliwości finansowania znajdują się w sferze pozabudżetowej, np. źródła zagraniczne, dotacje sponsorów, środki indywidualne.
W celu zwiększenia efektywności finansowania edukacji ekologicznej rząd i Komitet
ds. polityki regionalnej powinny rozważyć możliwość wystąpienia do Sejmu RP z inicjatywami ustawodawczymi, mającymi na celu otwarcie nowych źródeł finansowania. W przyszłości możliwe jest korzystanie z innych źródeł (nakładów na reklamę, odpisów podatkowych itd.).
W tablicach zamieszczonych w rozdziale 11 znalazły się główne zadania edukacji ekologicznej w Polsce widziane na przełomie wieku. Wymienione zostały duże zadania i grupy zadań, którym w miarę jednoznacznie można przyporządkować podmiot odpowiedzialny za realizację oraz źródła finansowania. Tak więc tablice nie obejmują rozległej i zdecentralizowanej listy zdań prowadzonych przez zmieniające się w czasie podmioty, wykorzystujące okazjonalne środki finansowe. Nie mogły tu być zamieszczone jednorazowe oryginalne zadania, o charakterze autorskim, wykonywane i często finansowane przez fundusze celowe, ze środków zagranicznych lub przez sponsorów. Analiza zebranej dokumentacji wskazuje, że takie zadania są jedynie pozytywnym marginesem. Narodowy Program nie analizuje finansowych aspektów edukacji ekologicznej, które są w pełni niezależne od budżetu. Mowa tu o rodzinie i związkach towarzyskich, kościołach i związkach wyznaniowych, w pewnym sensie także o organizacjach społecznych, szkołach wyższych i partiach politycznych. Nie jest analizowana programowa działalność instytucji międzynarodowych oraz podmiotów, organizacji i grup zagranicznych.
Należy mieć nadzieję, że te podmioty włączą się w realizację Narodowego Programu
w ramach zarysowanych zadań lub w związku z nimi, respektując i wzbogacając cele Programu.
Szacunku kosztów realizacji zadań dokonano przy użyciu trzech komplementarnych względem siebie metod:
Metoda rzeczowa polegała na ocenie potrzeb z realistycznym ustaleniem poziomu możliwego ich zaspakajania. W kalkulacjach wykorzystano wyniki zamieszczonego niżej zestawienia kosztów jednostkowych.
Metoda analogii polegała na badaniu dotychczasowego rozkładu wydatków na edukację ekologiczną u głównych finansujących oraz analizie zadaniowej struktury przedsięwzięć edukacji ekologicznej w reprezentatywnych Regionalnych Centrach Edukacji Ekologicznej.
Koszty łączne oraz wyodrębnione w trzech sferach wprowadzania edukacji ekologicznej odnoszono do całkowitych kosztów ochrony środowiska w Polsce. Środki funduszy celowych winny mieć większy udział w finansowaniu edukacji ekologicznej, przekraczający 10% puli funduszu, podczas gdy udział edukacji ekologicznej w tych środkach nie przekracza 2 - 2,5%. Planowane wydatki porównano z potencjalnym udziałem wydatków w kosztach inwestycji oddziaływujących na środowisko oraz służących poprawie środowiska. Udział ten niewątpliwie się pojawi i nie będzie niższy niż 1% kosztów projektowania lub 0.2% kosztów całej inwestycji.
Podane w tabelach kwoty są orientacyjne, nie są jednak zawyżane i zostały skalkulowane
na najniższym poziomie pozwalającym na wykonanie zadań edukacji ekologicznej.
Poniższe zestawienie jest uogólnieniem i uśrednieniem stosowanych w Polsce stawek
i kosztów w latach 1998 - 2000 (wg cen z roku 2000):
Koszt osobogodziny (szkolenie na poziomie wyższym jednej osoby przez godzinę lekcyjną) wynosił 6 - 12 zł., przyjęto wartość 9 zł. Jednak z uwagi na fakt, że edukacja ekologiczna obejmuje zajęcia terenowe i wymaga mniejszych grup seminaryjnych i ćwiczeniowych, należy przyjąć mnożnik 1,4 co daje 12,5 zł. Wartość tę przyjęto dla wszystkich typów i form szkoleń z udziałem kadry zawodowej, prowadzonych w zorganizowanym ośrodku w Polsce.
Koszt organizacji jednodniowej masowej imprezy ekologiczno-edukacyjnej z nieskrępowanym dostępem dla mieszkańców jednej miejscowości szacuje się na podstawie zgromadzonych informacji na 6 tys. zł w gminie wiejskiej i na 9 - 12 tys. zł. w gminie miejskiej.
Standardowe wydawnictwo edukacyjne o nakładzie dostosowanym do przeciętnego ich zasięgu (skala powiatu, regionu, województwa) w objętości 1 arkusza autorskiego kosztuje przeciętnie 3.550,00 zł przy założeniu skromnej szaty graficznej i nakładzie od kilkuset do tysiąca egzemplarzy.
Koszty produkcji programów lub filmów edukacyjnych emitowanych w telewizji publicznej wynoszą 50 - 70 tys. zł za odcinek 20-25 minutowy.
Koszty audycji radiowej, dziesięciominutowej, określa się na około 5 tys. zł.
ZADANIA DLA PODMIOTÓW REALIZUJĄCYCH EDUKACJĘ EKOLOGICZNĄ W WYRÓŻNIONYCH SFERACH
Sformułowania podane w rubrykach „możliwe źródła finansowania” oznaczają:
Budżet - środki własne resortów oraz dotacje celowe przekazane z budżetu państwa
na zadania bieżące realizowane przez: a) samorząd województwa, b) powiat, c) gminę
na podstawie porozumienia z organami administracji centralnej.
Samorządy - własne fundusze samorządów.
Fundusze celowe: a) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
b) wojewódzkie, c) powiatowe i d) gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej: dotacje przekazane z funduszy celowych na realizację zadań bieżących.
Środki własne: a) uczestników, b) organizacji, c) przedsiębiorstw itp.- środki pochodzące
z funduszy pozabudżetowych.
Sponsorzy - dotacje uzyskane z różnych źródeł, w tym fundusze pomocowe i inne środki zagraniczne, nie wchodzące w skład budżetu państwa.
Użyte skróty oznaczają:
MEN - Ministerstwo Edukacji Narodowej
MŚ - Ministerstwo Środowiska
MKiDN - Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
MG - Ministerstwo Gospodarki
MRRiB - Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Budownictwa
MRiRW - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
POS - Pozarządowe Organizacje Społeczne
KBN - Komitet Badań Naukowych
NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Zadania dla podmiotów odpowiedzialnych za edukację ekologiczną w sferze szkoleń
(zadania na lata 2002 - 2004)
Lp. |
Zadanie Charakter zadań: a) Obligatoryjne b) Ofertowo - umowne |
Podmiot odpowiedzialny |
Częstotliwość realizacji |
Kalkulacja Koszt roczny (w złotych) |
Trzyletni koszt zadania (w złotych) |
Możliwe źródła finansowania
|
1. |
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli -szkolnych koordynatorów EE w zakresie metodyki realizowania ścieżki EE (a) |
Organy prowadzące szkołę Szkoła |
Jedno szkolenie w roku szkolnym |
33.738 szkół (podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych) = x 1 nauczyciel x 20 godzin x 9 zł = 6.072.840 x 3 lata |
18.218.520 |
Fundusze celowe Budżet Środki własne uczestników |
2. |
Kształcenie i doskonalenie kadr samorządowych (województw, gmin |
Administracje samorządowe
|
Dwa szkolenia w trakcie kadencji samorządu |
2489 gmin + 373 starostw =2862 x 3 osoby x 20 godzin x 9 zł x 2 szkolenia = 3.090.960 |
3.090.960 |
Fundusze celowe Budżet Środki własne |
3. |
Szkolenie służb informacyjnych urzędów wojewódzkich i samorządowych (sejmiki wojewódzkie, powiaty, gminy) w zakresie wykorzystywania informacji o środowisku. (b) |
Zarządy gmin Zarządy Starostw Sejmiki Samorządowe |
Dwa szkolenia w trakcie kadencji samorządu |
16 województw + 373 starostw + 2489 gmin = 2878 x 20 godzin x 9 zł x 2 szkolenia = 1.036.080 |
1.036.080 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy |
4. |
Szkolenia doradców metodycznych edukacji ekologicznej i „edukatorów” prowadzących EE. (b) |
MEN Ośrodki Doskonalenia Nauczycieli |
Jedno szkolenie rocznie |
450 osób x 40 godzin x 9 złotych x 3 lata = 486.000 |
486.000 |
Budżet Fundusze celowe |
5.
|
Szkolenie animatorów EE (edukatorów) oraz dziennikarzy specjalizujących się w ochronie środowiska ukierunkowane na wdrażanie idei i zasad rozwoju zrównoważonego. (b) |
POS, agencje prasowe
|
Jedno szkolenie w roku |
2.000 osób x 30 godzin x 9 złotych x 3 lata= 720.000 |
720.000
|
Fundusze celowe Środki własne uczestników |
6. |
Szkolenia ukierunkowane na wdrażanie idei i zasad rozwoju zrównoważonego na terenach wiejskich. (b) (Adresowane głównie do rolników, służb rolnych, ośrodków doradztwa rolniczego, kółek rolniczych). |
MRiRW
|
Corocznie jedno szkolenie |
10.000 osób x 20 godzin x 9 złotych = 1.800.000 |
5.400.000 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy
|
7. |
Szkolenia średniego szczebla zarządzania (nadzoru) wybranych grup zawodowych których działalność może bezpośrednio wpłynąć na stan środowiska ukierunkowane na wdrażanie idei i zasad rozwoju zrównoważonego. (b) (np. leśników, straży rybackiej, żołnierzy zawodowych pracowników: nadzoru budowlanego, obrony cywilnej, gospodarki komunalnej i innych pracowników przedsiębiorstw oddziaływujących istotnie na środowisko) |
Odpowiednie Ministerstwa (branżowe) Służby administracji państwowej Stowarzyszenia zawodowe Związki zawodowe Cechy rzemiosł Izby gospodarcze |
Jedno szkolenie na trzy lata
|
10.000 osób x 20 godzin x 9 złotych = 1.800.000 |
1.800.000 |
Fundusze celowe Budżet Środki własne przedsiębiorstw, uczestników
|
8. |
Szkolenia - związane z nowymi inicjatywami EE, nowymi ustawami, nowymi zagrożeniami środowiska, działaniami okazjonalnymi (np. dzień Ziemi). (b) |
Organizatorzy szkoleń
|
Zależnie od potrzeb |
10.000 osób x 8 godzin x 9 złotych = 720.000 |
720.000 |
Fundusze celowe Środki własne uczestników Sponsorzy |
9. |
Szkolenia - związane z imprezami |
Organizatorzy szkoleń
|
Zależnie od potrzeb |
10.000 osób x 8 godzin x 9 złotych = 720.000 |
720.000 |
Fundusze celowe Środki własne uczestników Sponsorzy |
10. |
Szkolenia dla prowadzących EE |
Instytucje prowadzące, kierownicy ośrodków |
Zależnie od potrzeb |
500 osób x 20 godzin x 9 złotych = 90.000 |
90.000 |
Fundusze celowe |
11. |
Szkolenie dla prowadzących EE |
Instytucje prowadzące, kierownicy ośrodków |
Jedno szkolenie na trzy lata |
100 osób x 60 godzin x 9 złotych = 54.000 |
54.000 |
Fundusze celowe |
Zadania dla podmiotów odpowiedzialnych za edukację ekologiczną w sferze edukacji formalnej
(zadania na lata 2002 - 2004)
Lp. |
Zadanie |
Podmiot odpowiedzialny |
Koszt realizacji (tys. zł) |
Koszt koordynacji (tys. zł) |
Trzyletni koszt zadania (tys. zł) |
Możliwe źródła finansowania |
1. |
Prowadzenie i realizacja krajowych i międzynarodowych szkolnych programów edukacji ekologicznej |
MEN, w porozumieniu z MŚ |
3.700 |
300 |
4.000 |
Budżet Fundusze celowe Sponsorzy |
2. |
Prowadzenie i realizacja społecznych ogólnopolskich i lokalnych programów edukacji ekologicznej |
POŚ, struktury samorządowe |
3.700 |
300 |
4.000 |
Budżet Fundusze celowe Samorządy Sponsorzy |
3. |
Prowadzenie i realizacja wyjazdów dzieci i młodzieży do wyspecjalizowanych ośrodków terenowych prowadzących zajęcia zgodne z programami nauczania („zielone szkoły”) |
Władze oświatowe odpowiednich szczebli |
300.000 |
30 |
330.000 |
Środki własne uczestników Fundusze celowe Samorządy Sponsorzy |
4. |
Prowadzenie i organizacja szkolnych kół zainteresowań o tematyce ekologicznej |
Władze oświatowe odpowiednich szczebli |
3.600 |
0 |
3.600 |
Fundusze celowe Samorządy |
5. |
Prowadzenie i realizacja organizacji szkolnych i międzyszkolnych konkursów o tematyce ekologicznej |
Władze oświatowe odpowiednich szczebli |
1.200 |
120 |
1.320 |
Fundusze celowe Samorządy |
6. |
„Ekologizacja” obiektów dydaktycznych i otoczenia szkół |
Władze oświatowe odpowiednich szczebli, samorządy, |
15.000 |
0 |
15.000 |
Praca własna Fundusze celowe |
7. |
Organizacja konkursów na najlepsze programy uwzględniające problematykę rozwoju zrównoważonego w szkołach wyższych |
MEN, MŚ, KBN, Rada Główna Szkolnictwa Wyższego |
1.100 |
100 |
1.200 |
Fundusze celowe Budżet |
Zadania dla podmiotów odpowiedzialnych za edukację ekologiczną w sferze świadomości
(zadania na lata 2002 - 2004)
c. 1. Ogólnopolskie akcje promocyjne - z udziałem środków masowego przekazu, społecznych organizacji ekologicznych i innych podmiotów wymienionych w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej
Lp. |
Zadanie
|
Podmiot odpowiedzialny lub sposób jego wskazania (ustanowienia) |
Koszt realizacji zadania (tys. zł) |
Koszty koordynacji zadania (tys. zł) |
Łączny trzyletni koszt zadania (tys. zł) |
Możliwe źródła finansowania
|
1. |
W zakresie racjonalnej gospodarki odpadami w gospodarstwach domowych |
MŚ - przez wybranych koordynatorów |
3.500 |
180 |
3.680 |
Fundusze celowe Budżet |
2. |
W zakresie oszczędność energii w miejscu zamieszkania, pracy i wypoczynku. |
MŚ, MG - przez wybranych koordynatorów |
2.650 |
90 |
2.740 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy |
3. |
W zakresie ochrony różnorodności biologicznej. |
MŚ - przez wybranych koordynatorów |
1.550 |
90 |
1.640 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy |
4. |
W zakresie ekologizacji indywidualnych gospodarstw rolnych. |
MRiRW i organizacje i stowarzyszenia rolnicze oraz wybrani koordynatorzy |
2.850 |
180 |
3.030 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy |
5. |
W zakresie oszczędnego i zgodnego z wymogami jakościowymi wykorzystywania zasobów wodnych, ochrony wód powierzchniowych i podziemnych |
MŚ, MRiRW, MRRiB - przez wybranych koordynatorów |
2.700 |
90 |
2.790 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy Środki samorządowe |
6. |
Ekologizacji terenów zurbanizowanych i zdegradowanych (m.in. problematyka akustyczna, zanieczyszczenia powietrza, stresu miejskiego) |
MŚ, Urząd Mieszkalnictwa - przez wybranych koordynatorów |
2.200 |
90 |
2.290 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy Samorządy |
7. |
Promocja restytucji, zachowania i kształtowania krajobrazu kulturowego w regionach |
MKiDN, MŚ, MRRiB |
4.400 |
500 |
4.900 |
Fundusze celowe Budżet Samorządy |
8. |
Promocja ładu przestrzennego i ochrona krajobrazu z prezentacją w mediach dobrych i złych rozwiązań |
MŚ, Urząd Mieszkalnictwa - przez wybranych koordynatorów |
300 |
60 |
360 |
Fundusze celowe Budżet Samorządy Sponsorzy |
9
|
Promocja regionów zrównoważonych |
Komitet właściwy dla rozwoju zrównoważonego |
150 |
36 |
186 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy |
10. |
Program edukacyjny dla sił zbrojnych i służb skoszarowanych |
Ministerstwo Obrony Narodowej i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji |
1.500 |
90 |
1.590 |
Budżet Fundusze celowe Sponsorzy |
c 2. Doroczne ogólnopolskie imprezy masowe
Lp. |
Zadanie
|
Podmiot odpowiedzialny lub sposób jego wskazania (ustanowienia) |
Koszt realizacji zadania (tys. zł) |
Koszty koordynacji zadania (tys. zł) |
Łączny trzyletni koszt zadania (tys. zł) |
Możliwe źródła finansowania
|
1. |
Organizacja obchodów Światowego Dnia Ziemi |
MŚ, koordynatorzy wybrani w drodze konkursu |
1.500 |
75 |
1.570 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy |
2. |
Organizacja obchodów Międzynarodowego Dnia Ochrony Środowiska |
MŚ, koordynatorzy wybrani w drodze konkursu |
900 |
45 |
945 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy |
3. |
Organizacja ogólnopolskich kampanii ekologicznych |
MŚ, koordynatorzy wybrani w drodze konkursu |
1.900 |
200 |
2.100 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy Samorządy |
4. |
Wzmocnienie treści ekologicznych w istniejących ogólnopolskich świętach branżowych (np. Święto Morza, Dzień Leśnika i Drzewiarza, Światowy Dzień Meteorologii itp.) |
MŚ, koordynatorzy wybrani w drodze konkursu |
300 |
50 |
350 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy Samorządy |
c 3. Ogólnopolskie imprezy profilowane
Lp. |
Zadanie
|
Podmiot odpowiedzialny lub sposób jego wskazania (ustanowienia) |
Koszt realizacji zadania (tys. zł) |
Koszty koordynacji zadania (tys. zł) |
Łączny trzyletni koszt zadania (tys. zł) |
Możliwe źródła finansowania
|
1. |
Organizacja Targów Ochrony Środowiska „POLEKO” |
MŚ, Międzynarodowe Targi Poznańskie |
1.200 |
60 |
1.260 |
Sponsorzy Wystawcy |
2. |
Organizacja Ekomedia Forum |
MŚ, organizatorzy wybrani w drodze konkursu |
1.800 |
50 |
1.850 |
Budżet Wystawcy Fundusze celowe |
3. |
Organizacja Finału konkursów ekologicznych |
MŚ, POS,- komisje konkursowe |
120 |
36 |
156 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy Samorządy |
4. |
Organizacja Festiwali filmów ekologicznych |
MŚ, MKiDN, POS- komisje konkursowe |
380 |
40 |
420 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy Samorządy |
5. |
Organizacja ogólnopolskich konkursów fotografii przyrodniczej |
MŚ, MKiDN, POS,- komisje konkursowe |
120 |
36 |
156 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy Samorządy |
6. |
Organizacja wystaw, plenerów i studiów plastycznych o tematyce ekologicznej i przyrodniczej |
MŚ, MKiDN, związki artystów plastyków |
360 |
108 |
468 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy Środki własne uczestników |
7. |
Organizacja konkursów i akcji promocyjnych obiektów architektonicznych o walorach ekologicznych i estetyczno-krajobrazowych |
Urząd Mieszkalnictwa, MŚ, -organizatorzy wybrani w drodze konkursu |
96 |
36 |
132 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy |
8. |
Imprezy w regionach, euroregionach i regionalne dla obszarów funkcjonalnych (np. Zielone Płuca Polski, obszary ekologicznego zagrożenia, obszary chronione), dla dużych miast, krain geograficzno-historycznych |
Komitet właściwy dla rozwoju regionalnego, MŚ, POS organizatorzy wybrani w drodze konkursu |
1.600 |
160 |
1.760 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy Samorządy |
9. |
Imprezy branżowe np. typu ochrona środowiska w budownictwie |
Właściwe resorty |
1.200 |
- |
1.200 |
Fundusze celowe Budżet Sponsorzy |
c 4. Media
Lp. |
Zadanie
|
Podmiot odpowiedzialny lub sposób jego wskazania (ustanowienia) |
Czas realizacji zadania i częstotliwość |
Kalkulacja zadania (tys. zł) |
Łączny trzyletni koszt zadania (tys. zł) |
Możliwe źródła finansowania
|
1. |
Cykliczny program telewizyjny dotyczący rozwoju zrównoważonego
|
Telewizja publiczna, producenci wybrani na drodze przetargu, TV publiczna |
Cotygodniowo - 20 minut |
1 program x 70 tys. zł. x 52 tygodnie x 3 lata = 10.920 |
10.920 |
Fundusze celowe Budżet Środki TV |
2. |
Filmy dotyczące różnych kwestii rozwoju zrównoważonego oraz adaptacja programów zagranicznych do realiów Polski, 20 nowych filmów rocznie |
MŚ, producenci wybrani na drodze przetargu |
Filmy ok. 20 min. Kierowane do różnych stacji TV |
20 x 75 tys. x 3 lata = 20 x 10 tys. x 3 lata |
5.200 |
Fundusze celowe Środki TV |
3. |
Społeczna reklama ekologiczna
|
MŚ, producenci wybrani na drodze przetargu |
Dwa, trzy produkty w ciągu trzech lat |
3 lata x 500 tys. |
1.500 |
Fundusze celowe Budżet |
4. |
Audycje radiowe związane z edukacją ekologiczną
|
rozgłośnie radiowe |
Ok. 50 audycji w roku do rozpowszechniania w rozgłośniach regionalnych |
50 x 5 tys x 3 lata |
750 |
Fundusze celowe Środki własne organizacji Sponsorzy |
5. |
Publikacje zwarte Periodyki |
Redakcje, wydawnictwa |
Cykle roczne |
|
3.500 |
Fundusze celowe Środki własne organizacji |
6. |
Konkursy na najlepsze materiały medialne |
wybrany koordynator |
Cykle roczne |
|
4.000 |
Fundusze celowe Sponsorzy |
7. |
Kwartalnik EE (nowy tytuł)
|
Państwowa Rada EE |
4 razy w roku |
4 x 45 tys. x 3 lata |
540 |
Fundusze celowe Budżet |
c 5. Ekologizacja otoczenia
Lp. |
Zadanie
|
Podmiot odpowiedzialny |
Łączny koszt zadania (tys. zł) |
Możliwe źródła finansowania
|
1. |
Materialna działalność organizacji proekologicznych - inwestycje na rzecz estetyki lokalnej |
POS |
1.600 |
Fundusze celowe Fundusze własne organizacji Sponsorzy |
2. |
Realizacja zadań EE uchwalonych przez samorządy a dotyczących ekologizacji otoczenia |
Urzędy gmin i starostwa |
20.000 |
Fundusze celowe Sponsorzy Samorządy |
Badania naukowe
Lp. |
Zadanie
|
Podmiot odpowiedzialny lub sposób jego wskazania (ustanowienia) |
Czas realizacji zadania Terminy |
Łączny trzyletni koszt zadania (tys. zł) |
Możliwe źródła finansowania
|
1. |
Badania efektywności EE
|
MŚ, MEN - ośrodek wybrany na drodze konkursu |
Badania powtarzalne w cyklach trzyletnich |
350 |
Budżet Fundusze celowe
|
2. |
Badania nad metodologią EE
|
MEN, MŚ - ośrodek wybrany na drodze konkursu |
Sekwencje badawcze |
250 |
Fundusze celowe Budżet |
3. |
Badania dynamiki poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa (monitorowanie świadomości ekologicznej) |
MŚ, MEN, MRiRW |
Oceny co trzy lata |
300 |
Fundusze celowe Budżet |
Działania organizacyjne
Lp. |
Zadania |
Kalkulacja kosztów |
Łączny koszt trzyletni (tys. zł) |
Możliwe źródła finansowania |
1. |
Rozpowszechnianie Narodowego Programu, wspomaganie tworzenia powiatowych, gminnych i innych Programów EE |
50 tys x 3 lata
|
150 |
Fundusze celowe Budżet |
2. |
Działalność Ośrodka Informacji o Edukacji Ekologicznej |
Koszty osobowe 150 tys x 3 lata Wydatki rzeczowe i zlecenia zewnętrzne - 400 tys x 3 lata |
1.650 |
Fundusze celowe
|
3. |
Powołanie i utrzymanie Państwowej Rady Edukacji Ekologicznej |
Proces powołania Rady - 20 tys + Roczne koszty utrzymania 50 tys x 3 lata |
200 |
Fundusze celowe Budżet |
4. |
Wspomaganie materialne terenowych ośrodków EE- „Zielonych Szkół” |
20 ośrodków x 150 tys raz na 3 lata |
3.000 |
Fundusze celowe Sponsorzy Samorządy |
5. |
Wspomaganie materialne uniwersytetów ludowych, otwartych, ośrodków edukacji niestacjonarnej i innej zorganizowanej edukacji pozaustawowej uwzględniającej EE |
35 ośrodków x 30 tys x 3 lata
|
3.150
|
Fundusze celowe Sponsorzy |
6. |
Wspomaganie materialne ośrodków edukacyjno - informacyjnych przy obiektach ochrony konserwatorskiej (w szczególności w parkach narodowych i parkach krajobrazowych) |
35 ośrodków x 400 tys. (raz na trzy lata) |
14.000 |
Fundusze celowe |
7. |
Wspomaganie materialne specjalistycznych ośrodków EE (np. muzea, ogrody zoologiczne i botaniczne, skanseny, dydaktyczne ścieżki przyrodnicze) |
10 obiektów rocznie x 250 tys zł |
7.500 |
Fundusze celowe Sponsorzy |
8. |
Wspomaganie ośrodków EE |
20 ośrodków x 50 tys zł x 3 lata |
3000 |
Fundusze celowe Budżet |
9. |
Wspomaganie ośrodków edukacji przyrodniczo-leśnej w leśnych kompleksach przyrodniczych |
7 ośrodków x 50 tys. zł x 3 lata |
1050 |
Fundusze celowe |
Zbiorcze szacunkowe zestawienie nakładów koniecznych do poniesienia na trzyletnie wdrażanie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej (w tysiącach złotych)
Sfera |
Konieczne nakłady trzyletnie |
W tym: |
|||||
|
|
Budżet |
Samorządy |
NFOŚiGW |
Pozostałe fundusze celowe |
Środki własne uczestników lub organizatorów |
Sponsorzy |
Szkolenia |
28.734 |
8.802 |
1.854 |
1.674 |
13.399 |
5.499 |
1.107 |
Edukacja formalna |
359.120 |
2.560 |
36.700 |
3.820 |
125.880 |
172.860 |
17.300 |
Działania kształtujące świadomość |
23.206 |
8.356 |
2.036 |
7.966 |
1.767 |
0 |
3.081 |
Imprezy masowe |
4.965 |
1.535 |
280 |
1.605 |
612 |
0 |
934 |
Imprezy profilowane |
7.402 |
1.017 |
219 |
2.818 |
1.213 |
1.287 |
848 |
Media |
26.410 |
10.898 |
0 |
11.815 |
150 |
2.787 |
760 |
Promocja wizualna - ekologizacja otoczenia |
21.600 |
0 |
8.000 |
0 |
10.960 |
480 |
2.160 |
Badania naukowe
|
900 |
450 |
0 |
380 |
0 |
70 |
0 |
Działania organizacyjne |
33.700 |
995 |
600 |
20.990 |
9.750 |
0 |
1.365 |
Łącznie |
506.037 |
34.613 |
49.689 |
51.068 |
63.731 |
82.983 |
27.555 |
Objaśnienie: EE - edukacji ekologiczna
Przytoczone powyżej sumy, które należy przeznaczać na edukację ekologiczną
w kolejnych trzech latach by wypełniały jej zasadnicze cele, powinny w sprawnie działającym systemie organizacyjnym ulec multiplikacji. Przede wszystkim polegać to ma na:
stworzeniu zachęty dla innych podmiotów potencjalnie uczestniczących w edukacji ekologicznej, w tym zachęty dla podmiotów niezależnych, zagranicznych lub osób fizycznych;
stałym propagowaniu a nawet zachęcaniu do przebudowy budżetów rodzinnych w kierunku zwiększenia wydatków na oświatę proekologiczną, na przyjazne środowisku spędzanie czasu wolnego, na wspieranie lokalnych inicjatyw ekologicznych;
utrwalaniu się zasady kierowania zysków z działań na rzecz edukacji ekologicznej (publikacje, imprezy masowe, targi, promocja produkcji ekologicznej, Zielone Szkoły, itp.) na potrzeby ochrony środowiska i edukacji ekologicznej.
WARUNKI REALIZACJI NARODOWEGO PROGRAMU EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Utrzymywanie się pozytywnej i trwałej woli działań na rzecz edukacji ekologicznej na wszystkich szczeblach decyzyjnych.
Utrwalanie i rozwijanie formalnych podstaw prowadzenia edukacji ekologicznej (prawo, instytucje, procedury).
Gwarantowanie zaplecza materialnego (miejsca, instytucje, materiały edukacyjne) i finansowego - np. przeznaczenia na edukację ekologiczną 1,5 - 2% środków wydatkowanych w kraju
na ochronę środowiska. Dążyć należy do ustawowego wprowadzenia do polskiego prawa ekologicznego obligatoryjnego kierowania na cele edukacji ekologicznej powyższego udziału środków przeznaczanych na ochronę środowiska.
Zgodnie z prawem społeczeństwa do informacji należy oczekiwać stworzenia systemu informacji o prawach i obowiązkach dotyczących środowiska, np. przez uruchomienie portalu internetowego ułatwiającego udział społeczeństwa w zarządzaniu środowiskiem a także organizowania na różnych szczeblach administracji ośrodków informacji o środowisku realizujących postanowienia Konwencji z Aarhus.
Utworzenie przy Ministrze Środowiska, w porozumieniu z Ministrem Edukacji, Komisji Edukacji Ekologicznej, organu doradczego dla podmiotów finansujących, zapewniającego monitorowanie działań i uzyskiwanych efektów edukacyjnych. Jej rola powinna polegać m.in. na wypracowaniu i zastosowaniu metod oceny postępu działań prowadzonych w ramach Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej i do ewaluacji stopnia realizacji poszczególnych zadań.
Najbardziej efektywne wydatkowanie środków finansowych jest podstawowym warunkiem realizacji Programu. Oprócz tego, istotne znaczenie dla sukcesu Programu będzie miała też strona organizacyjna, a w tym powołanie i działalność proponowanej (zgodnie
z zapisami Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej) Komisji Edukacji Ekologicznej.
Realizacja Narodowego Programu, czyli wdrożenie Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, wymagać będzie w latach 2002-2004 nakładów szacowanych (na podstawie cen
z 2000 roku) łącznie około 600.000.000 zł (z uwzględnieniem rezerwy około 100.000.000 na zadania nowe, związane z przygotowaniem naszego przystąpienia do UE). Zakres Programu,
a więc i jego koszty będą powiększać się w miarę pojawiania się nowych zadań. Celowo nie wyznaczono priorytetowych zadań w Programie - są one komplementarne i wszystkie powinny być realizowane równocześnie.
ZALECANA KONSTRUKCJA PROGRAMÓW EDUKACJI EKOLOGICZNEJ - WSKAZÓWKI DLA PROWADZĄCYCH EDUKACJĘ RÓŻNYCH GRUP WIEKOWYCH I ZAWODOWYCH ORAZ SPOŁECZNYCH
Poniższe zalecenia dotyczą:
Wychowawców w przedszkolach
Nauczycieli w klasach 1-3 szkoły podstawowej
Formy i treści dostosowane do etapów rozwoju psycho-fizycznego powinny być różnorodne, zawsze atrakcyjne, bardzo krótkie, ale powtarzające się zgodnie z prostą
i zaciekawiającą fabułą, skierowane na budzącą się wrażliwość dziecka na piękno, dobro, potrzeby rówieśników, otaczający świat, rośliny i zwierzęta.
Sprawdzonymi formami zajęć dla dzieci są konkursy z nagrodami, a także wyszukiwanie symboli
i charakterystycznych cech dla wspólnie zaakceptowanych postaw, np.: miłośnika zwierząt, szanującego zieleń, nie śmiecącego, itp.
Szczególny nacisk powinien być położony na:
budzenie szacunku dla życia, jego różnorodnych form oraz zasobów środowiska,
prowadzenie zajęć w terenie (korzystanie ze ścieżek przyrodniczych),
współpracę z ośrodkami edukacji ekologicznej.
Nauczycieli w starszych klasach szkoły podstawowej
Pożądane jest pełne wykorzystanie zapisów ścieżki edukacyjnej „edukacja ekologiczna” a także wprowadzanie oryginalnych elementów programu przedmiotu „przyroda”.
Poszczególne ogniwa w łańcuchu procesu edukacyjnego powinny układać się w kolejności: problem - zjawisko - pomiar - badanie - ocena - decyzja.
W pracy dydaktycznej powinny być wykorzystywane przykłady rzeczywiste z najbliższego otoczenia.
W trakcie zajęć zalecany jest:
udział osób spoza szkoły,
zbieranie możliwie dużej liczby faktów i opinii,
weryfikacja obiegowych opinii przez ekspertów oraz demokratyczne wyprowadzanie wniosków w trakcie głosowań i negocjacji,
śledzenie „dalszego ciągu” omawianego problemu,
bardzo drobiazgowe przygotowanie pomysłu, łącznie ze zbadaniem stosunku mieszkańców (w tym rodziców) do rozwiązania wybranego problemu lub wytłumaczenia zjawiska.
Przebieg cyklu edukacyjnego powinien zmierzać do wyraźnej kulminacji, gwarantującej zapamiętanie i pojawienie się osobistego zainteresowania uczniów. Nieustanne konfrontowanie przyjętej opinii/decyzji ze zmieniającą się rzeczywistością powinno być kontynuowane na następnych etapach kształcenia.
Nauczycieli młodzieży gimnazjalnej, licealnej, szkół zawodowych i policealnych
Do młodzieży najlepiej trafia przemyślana, lecz nie wyreżyserowana, atrakcyjna
i nowatorska akcja. Istotną jej cechą jest kreowanie niezależności poglądów. Zajęcia niebanalne, ale zawsze utrwalające pozytywne wzorce postępowania i właściwe traktowanie zasobów środowiska są możliwe zarówno w czysto kameralnej formie - lekcje czy warsztaty, jak
i w trakcie rozbudowanych inscenizacji plenerowych. Warunkiem ich jest zawsze znaczący udział inwencji uczniów i innych uczestników. Zalecany jest udział osób spoza szkoły, nie tylko rodziców.
Nauczycieli akademickich
Oprócz zajęć specjalistycznych na poszczególnych wydziałach pożądana jest organizacja cyklu wykładów zaadresowanych do całego ośrodka akademickiego (szkoły wyższej lub nawet miasta). Bardzo atrakcyjne, czasem kontrowersyjne tematy prezentowane winne być przez znanych wykładowców, zarówno specjalistów z zakresu ochrony środowiska oraz ekologii, jak
i specjalistów z innych dziedzin poruszających problemy ochrony środowiska i komentujących je ze swojego punktu widzenia. Przy zachowaniu najwyższego poziomu merytorycznego należy starać się aby wykładowcy unikali hermetycznego słownictwa i wąsko-specjalistycznych form przekazu.
Edukatorów prowadzących zajęcia w terenie
Sprawdzają się zazwyczaj programy ściśle wykorzystujące walory i możliwości terenu. Szczegółowa i bogata strona dokumentacyjna zapewniająca udzielenie odpowiedzi na jak najwięcej ewentualnych pytań zadawanych podczas zajęć a także swoista dramaturgia pobytu
w terenie wymagają dobrej jego znajomości.
Zajęcia powinny być:
zaplanowane, ale też umożliwiające spontaniczne odkrycia przy okazji formułowania pytań
i grupowania problemów,
urozmaicone tematycznie z odniesieniami historycznymi, estetycznymi a nawet osobistymi,
zachęcające do indywidualnego, bezpośredniego studiowania krajobrazu,
zapewniające organizacyjny profesjonalizm oraz pełne bezpieczeństwo zajęć w terenie.
Duchownych i katechetów różnych wyznań
Kościoły mają ustawowe prawo prowadzenia niezależnej edukacji związanej z zasadami wiary. Aspekt ekologiczny jest w tym nauczaniu bardzo oczekiwany i coraz częściej wykorzystywany. Prowadzone nauczanie powinno sięgać do wzorców moralnej odpowiedzialności
za słowa i czyny oraz do aksjomatów dobroci i miłości. Wskazane jest także wykorzystywanie doświadczeń wynikających z ducha ekumenizmu.
Rodziców
Bardzo istotne może być podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej w rodzinie poprzez:
pozytywne wzorce zachowań zgodne z zasadami rozwoju zrównoważonego w życiu codziennym, np.: segregacja odpadów, oszczędzanie wody i energii, szacunek dla przyrody,
umożliwienie dzieciom rozwijania zainteresowań związanych z szeroko pojętą ochroną środowiska, przy ewentualnej współpracy Kościoła, organizacji społecznych, samorządów,
umożliwianie budzenia zainteresowania przyrodą przez wspólne zajęcia w terenie, spacery
i wycieczki.
Opiekunów dzieci i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych (dzieci specjalnej troski i dzieci szczególnie uzdolnionych)
Doświadczenia wskazują, że problematyka ekologiczna w tych grupach zajmuje wysoką pozycję w hierarchii zainteresowań. Dzięki umiejętnie przygotowanym programom można pozyskać w obu grupach bardzo wartościowych i przekonujących propagatorów postaw pro środowiskowych. Jednocześnie proces edukacji ekologicznej jest bardzo pożądanym elementem procesu rozwijania ich aktywności i utrzymywania najlepszego kontaktu ze środowiskiem. Konkretne programy wymagają indywidualizacji i fachowego przygotowania.
Przełożonych policji, straży miejskich, straży pożarnych, służby leśnej
Edukacja ekologiczna powinna być w pełni wtopiona w program służby. Wskazany jest stały nadzór nad kształtowaniem poprawnego wizerunku ekologicznego miejsca i podejmowanych działań w terenie. Krótki konkretny program szkoleniowy dotyczący elementów zarządzania środowiskiem oraz zasad kontroli i respektowania przepisów ochrony środowiska i przyrody powinien być realizowany w znacznym stopniu podczas ćwiczeń terenowych. Pozyskanie uczestników do czynnej ochrony przyrody przed degradacją i niszczeniem powinno być wzmocnione przez specjalnie przygotowane publikacje-broszury zawierające prostą argumentację,
ale jednocześnie odwołujące się do tradycji, szacunku dla polskiego krajobrazu, gotowości
do przeciwstawiania się zagrożeniom.
Kadry szkolącej żołnierzy służby zasadniczej
Prowadzone działania edukacyjne powinny prowadzić nie tylko do przygotowania do przestrzegania zasad ochrony środowiska i przyrody w trakcie pełnienia służby, ale kształtować wzorce zachowań i utrwalać nawyki dające się przenieść do życia codziennego po jej zakończeniu. Istotną rolę pełnią tu także różnego rodzaju konkursy motywujące do dobrowolnego uzupełniania wiedzy ekologicznej. Pomocne w tym powinny być także zasady zawarte
w standardach NATO dotyczących ochrony środowiska (STANAG 7141).
Pracodawców
Pożądana jest spokojna, permanentna informacja o działaniach organów zarządzających instytucją w dziedzinie poprawy ekologicznego wizerunku firmy z konieczną argumentacją społeczną i ekonomiczną. Edukacja pozytywna powinna unikać natrętnego wskazywania niedostatków, lecz zwracać uwagę na tendencje korzystne dla środowiska i załogi przy eksponowaniu rzeczywiście istniejących specyficznych problemów środowiskowych związanych
z działalnością firmy. Przy organizacji masowych imprez poza firmą, możliwe jest wprowadzenie wyraźnych, lecz nie natarczywych akcentów ekologicznych.
Redaktorów programów telewizyjnych
Szczególnie istotna jest rzetelna informacja w audycjach publicystycznych. Należy podkreślić, że mniej skuteczne są wydzielone audycje lub „tematy” ekologiczne.
Programy winny zawierać prezentację i ewentualnie poważną dyskusję rzeczową, bez tendencji do ośmieszania stron. Stawiane pytania mogą być często trudne ale bez ostatecznych odpowiedzi. Istotna jest też rola komentarzy, które powinny być bardzo wyważone. Wskazane jest by programy uwzględniały atrakcyjne audycje publicystyczne i przyrodnicze, filmy, video clipy
z humorem, ale i z refleksją poruszające najciekawsze kwestie ekologiczne.. Godny polecenia jest minimalny udział programów interwencyjnych i rezygnacja z reportaży eksponujących nie meritum spraw, a formę konfliktów.
Filmy przyrodnicze powinny w dużym stopniu dotyczyć flory, fauny i krajobrazów naszej strefy klimatycznej opatrzone oryginalnymi, bogatymi merytorycznymi komentarzami przygotowanymi przez polskich specjalistów.
Redaktorów audycji radiowych
Programy radiowe powinny preferować:
ekologiczne wiadomości regionalne zestawiane we współpracy z lokalnymi organizacjami,
w tym z POS oraz indywidualnymi osobami działającymi na rzecz ochrony środowiska,
autentyzm, zachętę do działań i poznawania przyrody,
dobre rady i rozmowy z ludźmi o nietuzinkowych życiorysach związanych z przyrodą
i ochroną środowiska,
wyszukiwanie ekologicznych zainteresowań u znanych i powszechnie szanowanych osób.
Wydawców i redaktorów prasy codziennej
Prasę powinna charakteryzować:
rzetelna informacja odległa od jedynie pogoni za sensacją,
cykle popularyzujące oczekiwane zachowania proekologiczne,
poważna informacja naukowa i popularnonaukowa dotycząca trudnych problemów ochrony
i kształtowania środowiska,
promowanie regionalnych i lokalnych inicjatyw służących idei rozwoju zrównoważonego.
Warto zadbać o takie cykle tematyczne, które zyskają stałych czytelników.
Wydawców i redaktorów periodyków
Wskazane by ten rodzaj prasy zawierał:
najwyższej jakości artykuły dobrych publicystów (nie zbiory ciekawostek) z atrakcyjną szatą graficzną i pobudzającymi myślenie wyzwaniami,
prezentację znanych ludzi myślących i działających ekologicznie,
piękne fotografie przyrodnicze, promujące szczególnie polski krajobraz,
konkursy dla różnych grup społecznych i zawodowych (np. młodzieży, pań domu czy biznesmenów),
teksty do wspólnego czytania i dyskutowania w rodzinie.
Autorów i wydawców publikacji zwartych związanych z rozwojem edukacji ekologicznej.
Preferowane formy to:
zbiory scenariuszy edukacji ekologicznej z możliwie bogatą informacją praktyczną wynikającą
z doświadczenia dydaktycznego autorów,
teksty uzupełnione zestawami plansz, folii, zapisami elektronicznymi, programami
komputerowymi itd.,
zapewnienie formalnej, zgodnej z prawem swobody przy kopiowaniu, rozpowszechnianiu
i modyfikowaniu,
istotna jest dbałość o stałą obecność na rynku pozycji najcenniejszych.
Urzędników
Zasady rozwoju zrównoważonego powinny być znane wszystkim urzędnikom rządowym i samorządowym. Wiedzę tę winni oni stale wzbogacać i wykorzystywać przy różnego rodzaju kontaktach zawodowych, szczególnie przy podejmowaniu i uzasadnianiu decyzji. Stosowana przez nich argumentacja wspierająca rozwój zrównoważony musi wykraczać poza aspekty legislacyjne. Wymagać należy także rzetelnej znajomości regionalnych i lokalnych problemów ekologicznych.
W zakresie organizacyjnym istotną kwestią jest wykorzystywanie kadry urzędniczej
do procesu edukacji ekologicznej. Ograniczenia formalne powinny być w tym względzie sprowadzone do minimum a dobrzy urzędnicy-edukatorzy wyróżniani.
Powyższa lista nie uwzględnia szczegółowo edukacji formalnej. Edukacja szkolna związana
z obowiązującym programem nauczania winna zapewniać podstawę nieprzerwanego, kontynuowanego przez całe życie procesu edukacji ekologicznej.
36
36