„UKRYTY WYMIAR”
Edward T. Hall
(streszczenie)

I KULTURA JAKO KOMUNIKOWANIE SIĘ

Głównym tematem tej ksiązki jest przestrzeń społeczna i indywidualna oraz postrzeganie jej przez człowieka.

Proksemika - określenie dla obserwacji i teorii dotyczących posługiwania się przestrzenią jako szczególnym wytworem kultury. (termin wprowadzony przez autora).

Franz Boas - poglądy:

• Komunikowanie sie stanowi rdzeń kultury i życia.

• Każda rodzina języków rządzi się własnymi prawami, stanowi zamknięty system.

Relacja między językiem, myśleniem a postrzeganiem (Lee Whorf)

• Język nie tylko wyraża myśli, ale też je kształtuje.

• Postrzeganie jest również zaprogramowane przez język („dwa różne języki” inaczej postrzegają świat, dlatego np. nie można rozważać systemu filozoficznego w oderwaniu od języka).

• „Ludzie są niewolnikami języka, którym mówią, tak długo, jak długo traktują jązyk jako coś oczywistego”.

Pogląd o związku między człowiekiem a doświadczeniem.

Założenie: Gdy 2 osoby są podmiotami tego samego doświadczenia, to 2 układy nerwowe zasilane są przez te same dane, 2 mózgi podobnie je rejestrują.

Badania proksemiczne obalają to założenie, zwłaszcza gdy mamy do czyneinia z różnymi kulturami.

Filtrowanie zmysłowe - selektywne przesiewanie danych zmysłowych podczas postrzegania. Filtry są ukształtowane kulturowo. (Czyli na co zwracamy uwagę, a co pomijamy.)

Przykład: Amerykanie i Arabowie żyją w zupełnie odmiennych światach postrzeżeniowych, np. jesśli chodzi
o utrzymanie dystansu Arabowie częściej niż Amerykanie posługują się powonieniem i dotykiem.

Jaki użytek robimy z naszych zmysłów widać po tym jak przekształcamy środowisko (np. architektura).

Ekstensje

Człowiek od innych zwierząt odróżnił się ekstensjami organizmu (przedłużeniami, odnogami) - udoskonalił swoje funkcje, np.:

• komputer jest ekstensją fragmentu mózgu

• telefon - głosu

• koło - zwiększa zasięg ludzkich kończyn

• pismo - rozszerza język

Weston La Barre twierdził, że nasz gatunek przeniósł ewolucję ze swojego ciała na ekstensje, przez co przyśpieszył procesy ewolucyjne.

Etologia - nauka badająca zachowania zwierzęce i związki organizmów z ich środowiskami.

W świetle etologii człowiek rozwinął i wyspecjalizował ekstensje, które szybko zastąpiły naturę. Człowiek stworzył nowy wymiar - kulturę, której fragmentem jest proksemika.

Człowiek i jego środowisko wzajemnie kształtują siebie:

kształtowanie
człowiek kultura

Człowiek jako twórca świata może go kreować, decydując o tym jakim typem organizmu stanie się
w przyszłości.

Komunikacja przedstawicieli 2 róznych kultur to nie tylko konwersacja, ale też podświadome i świadome reagowanie na nawet subtelne zmiany zachowania drugiej osoby.
Ludzie unikają wyraźnego przechodzenia z lekkiej irytacji do otwartej wrogości, dzieje sie to na etapie zapowiedzi komunikacji. Kłopoty w komunikacju międzykulturowej wynikają z nieumiejętnego odczytania tego etapu. Gdy zwierzęta pominą lub skrócą etap zapowiedzi dochodzi między nimi do walki.

Etolodzy (np. K. Lorenz) twierdzą, że agresja jest niezbędnym składnikiem życia: gwarantuje zachowanie odpowiednich odstepów w rozmieszczeniu osobników (chroni gatunek przed nadmierna liczebnościa degradujaca środowisko).

Człowiek stworzył wiele „światów” (środowisk), każdy z nich ma swoje „wejście sensoryczne”, stąd to co dla ludzi w jednej kulturze oznacza tłok, nie musi go oznaczać w innej.
* Przykład miast amerykańskich: obcokrajowcy osiedlający się w nich przeżywaja stres związany z wejściem
w nowe środowisko i dopasowaniem się do niego, więc aby w Ameryce wszystkim żyło się doskonale - miasta musiałyby zostać przebudowane w sposób interkulturowy, uniwersalny.

II REGULOWANIE DYSTANSU U ZWIERZĄT

Terytorializm - roszczenie sobie prawa do danego obszaru. (wg Howarda)
* Powiedzenie ”wolny jak ptak” obrazuje zamknięcie człowieka w spoleczeństwie, a jednak zwierzęta także są zamknięte w swoich środowiskach.

Aspekty terytorializmu:

• reguluje zagęszczenie osobników,

• gwarantuje rozród,

• tworzy kryjówki, miejsca do nauki i zabawy,

• spaja grupę,

• pomaga w ochronie gniazd i młodych,

• wystawia dla drapieżników słabsze osobniki (naturalna selekcja)

• określa miejsca do wydalania odchodów (ochrona przed pasożytami)

Ludzie wynaleźli wiele metod chronienie swojego terytorium - prawo własności, zakaz rewizji posiadłości, zakaz wstepu, rozróżnienie własnośći prywatnej i publicznej.

Mechanizmy rozmieszczania się u zwierząt.

Zwierzę otacza się czymś w rodzaju „baniek ochronnych”, które określają utrzymanie dystansu.

Hediger opisywał rodzaje dystansów, m.in.:

• dystans ucieczki i dystans krytyczny, które występują wtedy, gdy stykają się ze sobą osobniki róznych gatunków.

• Dystans osobniczy (indywidualny) i społeczny, które można zaobserwować tylko pomiędzy przedstawicielami tego samego gatunku.

Dystans ucieczki:

Im większe zwierze tym większy dystans między nim a wrogiem.

antylopa --- 450m --- wróg jaszczurka --- 2m --- wróg

Oswajając zwierzęta czlowiek musiał wyeliminować lub zredukować ich dystans ucieczki.
Człowiek jest zwierzęciem samooswojonym, jednak np. schozofrenicy lubią uciekać w popłochu przed innymi ludźmi.

Dystans krytyczny:

Obejmuje wąską sterfę oddzielającą dystans ucieczki do dystansu ataku.
Wykorzystywany np. w tresurze lwów.

Sterowanie lwem:

• Żeby się cofnął - wchodzimy w jego dystans ucieczki.

• Aby się zatrzymał - prowadzimy go do przeszkody, której nie może pokonać i stajemy na skraju dystansu ucieczki

• Żeby się zbliżył - wchodzimy w jego dystans ataku.

Gatunki kontaktujące się i nie kontaktujące się.

Jedne gatunki potrzebują kontaktu fizycznego, inne nie stykają się.
- kontaktujące: pingwiny, morsy, nietoperze
- nie kontaktujące: mewy, sokoły, szczury

Dystans osobniczy (indywidualny).

Odległość utrzymywana midzy osobnikiem a jego współplemieńcem.

„Balon”, na zewnątrz którego osobniki nie nawiązują tak bliskiego kontaktu jak wtedy, gdy „balony” na siebie zachodzą.

daleki kontakt bliski kontakt

Osobniki dominujące utrzynują większy dystans osobniczy:

Dystans społeczny:

Zwierzęta społeczne potrzebują stykania się ze sobą, w przeciwnym razie może dojść do wystawienia osobnika na łup dprapieżców. Po przekroczeniu dystansu społecznego zwierzę zaczyna odczuwać niepokój, mimo, że może nadal widzieć stado bądź je wywęszyć.
Dystans społeczny jest elastyczny - kurczy się w sytuacji zagrożenia.
Dystans społeczny został powiększony u ludzi prez telefon, telewizję, Internet itp.

Kontrola populacji.

Przykład kraba z Morza Północnego, który od czasu do czasu zrzuca skorupę i wtedy może zostać wywęszony i zaatakowany przez kraba tego samego gatunku z twardym pancerzem.

Krytyczna przestrzeń organizmu - minimalna przestrzeń, bez której niemożliwe jest przetrwanie.

Cykl u ciernika:

1. Samiec tworzy koliste terytorium, w jego centrum gniazdo.

2. Przybiera jaskrawe barwy.

3. Płynie demonstracyjnie zygzakiem do samicy, która wpłynęła na jego terytorium.

4. Zapładnia ok. 5 samic, które składają jaja w jego gnieździe.

5. Przybiera szare barwy i chroni gniazda wachlując ikrę płetwami by dostarczyć tlen.

6. Ochrania młode do ich usamodzielnienia.

Malthus zrewidowany.

(Malthus twierdził, że wymieranie przegęszczonej populcaji wiąże się z brakiem żywności)

John Christian uważał, że wzrosty i spadki liczebności populacji ssaków sa regulowane mechanizmem fizjologicznym zwiazanym z zagęszczeniem. Gdy liczba zwierząt w danym rejonie wzrasta, pojawia sie stres wywołujący pewną reakcję hormonalną, która prowadzi do wygasania populacji.

Nie jest to związane z zasobami żywności, np. lemingi - samobójcy rzucające się ze skał wcale nie wyglądały na wygłodzone.

Wymieranie na James Island.

Wyspa ok. 112 ha, 22 km od Cambridge, zasiedlono ją jeleniami. Christian upolował 5 sztuk i przebadał je dokładnie, a zwłascza pod względem hormonalnym (nadnercza) oraz tkankę tłuszczową i wątrobę.
Po przekroczeniu możliwego zagęszczenia jelenie zaczęły padać. Przyczyną nie był głód (tkanka tłuszczowa bez zmian), lecz ze stresu - miały zapalenie wątroby i powiększone nadnercza od wytwarzania nadmiernych ilosci noradrenaliny.
Zwłaszcza po mrozach, które uniemożliwiały podróż jeleni na kontynent, nastąpiło gwałtowne wymieranie.

Drapieżnictwo a populacja.

Związek między drapieżnikiem a ofiarą jest odmianą subtelnego współistanienia. Drapieżnik udoskonala gatunek ofiary pożerając osobniki niedojrzałe, stare lub chore.
Z kolei tylko najsprawniejsi lowcy przetrwają, słabsze zginą z głodu.
Myśliwi i kłusownicy wybierają przeważnie najdorodniejsze sztuki, przez co w danym gatunku zaczynają przeważać osobniki słabe.

III PRZEGĘSZCZENIE A ZACHOWANIE SPOŁECZNE ZWIERZĄT

Eksperyment Calhouna.

Calhoun stworzył w stodole konstrukcję mającą zaspokoić potrzeby kolonii białych szczurów.

Mimo obfitości pożywienia populacja utzrymywała sie pomiędzy 150-200 osobnikami, chociaż samice były zdolne dać początek populacj 50 000 sztuk.
Szczury zgrupowały się w równe kolonie: 12 sztuk każda.
a tej samej powierzchni większa ilość szczurów przeżyje w mniejszych klatkach - te w większych
i liczniejszych zaczynają walczyć miedzy sobą.

„bagno behawioralne” - wypaczenia w zachowaniu, formy patologii, zaburzenia w:

• budowaniu gniazd - nie kończenie, rozrzucenie mlodych,

• zalotach - pasywność samców lub nadmierna agresywność,

• organizacji społecznej - brak opieki nad młodymi, pożeranie ich, deptanie, dominujące samce nie potrafią ustalić terytorium,

• fizjologii - poronienia,

• poziomie agresji - podgryzanie ogonów.

Biochemia przegęszczenia.

Egzokrynologia (Parkers i Bruce) - przeciwieństwo endokrynologii, szerszy sposób widzenia regulatorów chmicznych, np. wydzielin zapachowych ssaków.

- wydzielanie zewnętrzne - integruje grupę
- wydzielanie wewnętrzne - integruje osobnika

Model banku cukru - porównanie gospodarki hormonalnej do funkcjonowania banku.

Pożytki stresu:

• Udoskonala rasę (rywalizacja wewnątrzgatunkowa).

• Konkurencja międzygatunkowa angażuje cały gatunek (rozwija daną funkcję, np. rozwinięcie ostrego wzroku u organizmów zmuszonych przez presję środowiskową przenieść się na drzewa). np. człowiek zahamował rowój węchu, dzięki czemu jest zdolny znieść większe przegęszczenia (dopóki smród mu nie przeszkadza).

Ewolucja człowieka zaczęła się rozwojem repeptorów przestrzennych - zmysłów wzroku i skcuhu, dzięki czemu możemy doskonalić się w dziedzinach sztuki z nimi związanych - głównie malarstwo, muzyka, poezja, taniec. Atyczy się to również komunikacji - w różnych kulturach kładzie się jednak inny nacisk na słuch, wzrok (np. gesty) lub węch.

IV PERCEPCJA PRZESTRZENI: RECEPTORY PRZESTRZENNE

- OCZY, USZY, NOS

By zrozumieć człowieka trzeba wiedzieć jak skonstruowany jest jego system receptorów i jak kultura modyfikuje odbierane przez nie informacje.

2 kategorie aparatu sensorycznego człowieka:

1. Receptory przestrzenne badające przedmioty odległe - oczy, uszy i nos.

2. Receptore bezpośrednie badające świat przyległy - dotyk.

Skóra jest jednocześnie receptorem przestrzennym i bezpośrednim - oprócz bezpośredniego dotyku odczuwa także np. zmiany temperatur.

Przestrzeń wzrokowa i słuchowa.

Nie da się obliczyć informacji odbieranych przez oczy (w przeciwieństwie do informacji docierających uszami).
- Nerw wzrokowy zwiera 18 razy wiecej neuronów niż nerw ślimakowy.
- Oczy są przeciętie 1000 razy bardziej efektywne niż uszy w odbiorze informacji.
- W rozmowie na dystansie 6 m słuch działa sprawnie, 30 m - zniekształca.
- Podczas rozmowy czytelność jest możliwa na dystansie 90 m, ale jako takie zrozumienie i odbieranie informacji nawet na 1600 m.

Anglicy są bardzo wrażliwi na akustykę. Istnieje zależność między przestrzenią wizualną a dźwiękową - znacznie wolniej się nam czyta w głośnych pomieszczeniach.

Wzorce percepcyjne - co pomijać, na co zwracać uwagę w odbieraniu informacji. Ustalane są przez kulturę w jakiej się rodzimy i utrwalane na całe życie.

Przestrzeń węchowa.

Amerykanie są kulturowo niedorozwinięci, jeśli chodzi o posługiwanie się aparatem węchowym.
Używanie dezodorantów i tłumienie woni w miejscach publicznych sprawia, że otoczenie staje się jednostajne i bezzapachowe. Przytępia to również, ponieważ zapach wywołuje najgłębsze wspomnienia.

Węch działa najlepiej w środowisku gęstym (np. woda). Dzięki niemu można wyczuć osobnika, oraz to w jakim jest stanie, np. czy samica jest w okresie godowym (związek między egzo - i endokrynologią). Węch to zmysł chemiczny. Systemy chemicznej informacji w organizmie są doskonałe -zapewnieją prawidłowe funkcjonowanie w rozmaitych okolicznościach.
Booner wykazał, że ameby w społecznych skupiskach śluzowców są rozmieszczone równomiernie dzięki gazom przez nie wydzielanych, które blokują nadmierną koncentrację.

Renifery wydzielają specyficzny zapach z gruczołów kopytnych gdy coś je wystraszy - tym dają sygnał do ucieczki innym, oddalonym stadom.

Powonienie u ludzi.
Amerykanie ujednolicili zapach miast, nie toleruja intesywnych perfum charakterystycznych np. dla ludności śródziemnomorskiej. Miasta europejskie pachną chlebem, rybami, kafejkami etc. (chociaż i tak już coraz rzadziej).

V PERCEPCJA PRZESTRZENI: RECEPTORY BEZPOŚREDNIE - SKÓRA
I MIĘŚNIE

Zagospodarowanie przestrzeni rózne w różnych kulturach - Japończycy stawiają mebla na środku pomieszczeń, Europejczycy na obrzeżach.

Niewidzialne strefy w amerykańskich biurach:

1. teren bezpośredniej pracy: powierzchnia biurka i krzesło,

2. obszar znajdujący się w zasięgu ręki poza biurkiem,

3. pole, w którym można się odsunąć od biurka i od pracy bez wstawania z krzesła.

Pomieszczenie, które pozwala się poruszać tylko w obrębie 1 sferyy odbierane jest jako zbyt ciasne, 2 sfer - małe, 3 sfer - odpowiednie, spore.

Przestrzeń kinestetyczna - obszar, w którym się poruszamy, z którym mamy styczność, który działa na nasze zmysły (tu głównie dotyku), zaspokajając w mniejszym lub większym stopniu nasze potrzeby estetyczne.

Kinestezja - poznanie cielesne.

Przestrzeń termiczna

Organizmy nie odczuwające ciepła ani zimna wyginęłyby z przegrzania lub by zamarzły.

W emisji ciepła kolor skóry nie gra roli, lecz ukrwienie (np. organy w stanie zapalnym sa cieplejsze).

W zalotach ptaków za stroszenie piór odpowiadaja te same nerwy, które służą do ogrzania ciała.

Jeśli strefy termiczne ludzi zachodzą na siebie (np. w tłumie), mogą się oni znajdować pod wzajemnym wpływem emocji, są bardziej zaabsorbowani sobą. Strefy termiczne powiększają się, kiedy człowiek jest zgrzany, więc tolerancja w zgrzanym tłumie zmniejsza się, ludzie potrzebują większej przestrzeni.

Przestrzeń dotykowa

Dotyk + wzrok = wzmocnienie wrażeń

• przestrzeń dotykowa - oddziela przedmiot od patrzącego

• przestrzeń zwrokowa - oddziela poszczególne przedmioty od siebie.

Wg Gibsona:

• dotyk aktywny - badanie dotykiem

• dotyk pasywny - bycie dotykanym

Potrzeba unikania kontaktu fizycznego jest szczególnie silna w momentach krytycznych (schron, szpital, winda).

Arabowie i Japończycy cechują sie większą odpornością na tłok.
Japńczycy przywiązują duża wage do zmysłu dotyku - nawet przedmioty codziennego uzytku są wykonane
z subtelnych materiałów, mają ciekawe kształty.

Zmysł przestrzeni człowieka jest związany z poczuciem własnego „ja”, które stanowi wynik osobistych relacji
z otoczeniem. Zmysły mogą być pobudzane bądź powstrzymywane w rozwoju przez środowisko.

VI PRZESTRZEŃ WIZUALNA

Wzrok jest tym zmysłem, ktory wykształcił się najpóźniej i jest najbardziej zlożony.

Funkcje oczu ludzkich:

1. Rozpoznawanie na odległość pożywienia, osób, fizycznego stanu rzeczy.

2. Poruszanie się w terenie z unikaniem przeszkód i niebezpieczeństw.

3. Sporządanei narzędzi, obsługiwanie siebie i innych, ocenianie postawy, zdobywanie informacji
   o cudzych stanach emocjonalnych.

Spojrzenie może zawstydzać, ośmielać, narzucać dominację. Rozmiary źrenic mogą świadczyć
o zainteresowaniu bądź wstręcie.

Widzenie jako synteza

Syntezowanie doświadczeń - człowiek widząc uczy się, a to, czego się nauczy wpływa na to , co widzi.
W wyniku uczenia zmieniamy percepcję.

Obraz na siatkówce oka ≠ obraz widziany przez człowieka.

Proces syntetyczny: człowiek musi nauczyć się także widzieć, nie tylko mówić czy rozumieć.

Wg Gibsona:
pole wizualne - składa się ze stale zmieniających się form świetlnych rejestrowanych przez siatkówkę,
z których człowiek tworzy swój świat wizualny.

Poruszając się w przestrzenei stabilizujemy swój świat wizualny za pomocą przekazów płynących z ciała.
Bez tego sprzężena zwrotnego z ciałem ludzie tracą kontakt z rzeczywistością i ulegają halucynacjom.

Róznice percepcyjne między ludźmi jednej kultury (np. wrażliwość na piękno natury) sa oczywiście dużo mniejsze niż róznice międzykulturowe.
Ludzie różnych kultur mają różną orientacje w terenie (np. Arabowie pokazują tylko kierunek, w którym znajduje się budynek, jak dojść na szagę).

Mechanizm widzenia

Budowa siatkówki:

• Dołek środkowy - ostre widzenie

• Plamka żółta - wrażliwość na kolory

• Region widzenia peryferyjnego - widzenie kątem oka

Widzenie trójwymiarowe - podstawą percepcji głębi jest trójwymiarowość widzenia dwuocznego.
Wizualny zmysł przestrzeni przekracza prawa tzw. linearnej perspektywy renesansu.

- Człowiek Zachodu - przede wszystkim postrzega przedmiot
- Człowiek Wschodnu - postrzega przestrzeń

VII SZTUKA JAKO KLUCZ O PERCPCJI

Dystans między artystą a modelem portretu:

• 1,2 - 2,4 m - trójwymiarowe postrzeganie, więź z osoba portretowaną, intymne ciepło, zachowany dystans intymności społecznej i wsobodnej rozmowy, nie rozprasza artysty.

• > 3,9 m - traktowanie modelu bardziej dwuwymiarowo, jako zwarta bryła, zaobserwowanie proporcji.

• Dystans dotyku - rzeźbiarz. Dla malarza zbyt mały by uchwycić perspektywę.

Kontrasty kultur współczesnych

Róznice percepcyjne różnych kultur najłatwiej zaobserwować w sztuce.
Edmund Carpenter badał sztukę Eskimosów, która bardzo różni się od naszej, ponieważ często w ich krainach nie widać horyzontu, ziemia zlewa sie z niebem, a przez padający snieg widoczność ogranicza sie do 9 m. Przy podróżowaniu kierują się oni rodzajem śniegu, pęknięciami lodu, zapachem wiatru (słony morski). Eskimosi żyją raczej w przestrzeni akustyczno-węchowej niż w wizualnej.

Sztuka jako historia percepcji

Obraz nie przekazuje wszystkich bodźców zmysłowych przedstawianych obiektów, jednak jeśli artysta jest wystarczająco utalentowany, to odbiorca pochodzi z tej samej kultury łatwo dopowie to co nie zostało zawarte w dziele (np. zapach gruszek w martwej naturze).

Jeną z podstawowych funkcji atrysty jest pomoc w porządkowaniu kulturowego uniwersum laików.

Współczesny człowiek został odcięty od światów swoich przodków, więc musi o tym pamiętać gdy próbuje zrozumiec dawną sztukę. Z dawnej sztuki możemu nauczyć si 2 rzeczy:

• Z własnych reakcji dowiedzieć się czegoś o naturze i organizacji naszych wizualnych systemów
  i oczekiwań,

• Dowiedzieć się jaki mógł być świat postrzeżeń naszych przodków.

Badanie historii sztuki pokazuje jak zmienia się ludzkie postrzeganie wraz ze zmianami świadomości postrzegania.

Doświadczenie przestrzeni np. starożytnych Egipcjan było zupełnie inne od naszego. Troszczyli się oni
o odpowiednie miejscowienie struktur religijnych w Kosmosie niz o zamkniętą przestrzeń samą w sobie
(na wschdozie miasta, na zachodzie nekropolie (zachód Słońca = koniec życia).

Paradoks: rzeźba grecka wyprzedzała greckie malarstwo o tysiące lat. Rzeźba jest sztuką przede wszystkim dotykową i kinestetyczną. Komunikat jest przekazywany z mięśni i stawów jednego ciała do mięśni i stawów drugiego.

Malarstwo średniowieczne: wied, za o perspektywie powietrznej, początki perspektywy rozmiaru, faktury, brak rozróżnienia pola wizualnego (faktycznego obrazu na siatkówce) od tego co jest postrzegane. Postać malowano tak jak jest postrzegana, a nie faktycznie widziana (np. święci byli więksi od zwyczajnych śmiertelników).

XVII, XVIII w (renesans, barok) - skok w postrzeganiu przestrzeni - perspektywa linearna, glębia, punkty zanikające, światłocień.

W renesansie malowano obrazy traktując patrzącego jako punkt stały. Odróżnieniem jest Rembrandt, który jako punkt stały traktuje ludzkie oko. Więc oglądając jego dzieła odbieramy różne doznania w zależności od odległości, z której patrzymy. Pewne fragmenty widziane szczegółowo z odległości, rozmazują się, gdy się przybliżymy. Na jednym z jego autoportretów oko jest punktem centralnym i gdy staniemy w takiej odległości, że widzimy je najszczegółowiej - cała twarz wydaje się trójwymiarowa. Rembrandt nie malował konwencjonalnego świata wizualnego, lecz pole wizualne, a co za tym idzie odróżniał widzenie ostre od peryferycznego. Dlatego reprodukcje nie dają tego efektu, głównie z powodu przeskalowania)

Impresjonizm przełomu XIX i XX wieku pokazał jak ważną role w postrzeganiu gra światło (Monet i fasada katedry w Rouen o różnych porach dnia).

VIII JĘZYK PRZESTRZENI

Franz Boas - pierwszy antropolog, który uwydatnil związek pomiędzy językiem a kulturą.

Przykład: dla większości Amerykanów nie interesuących się jazdą na nartach, śnie jest częścią składową pogody i słownictwo ogranicza sie do 2 terminów: puch i breja. W świecie Eskimosów istnieje wiele terminów.

Świat ukazuje się nam jako kalejdoskopowy system wrażeń, a my czujemy potrzebę uporządkowania tego nadając zjawiskom i przedmiotom nazwy oraz sens. Wszystko to dzieje się w systemach językowych.

Żadna jednostka ludzka nie jest na tyle niezależna aby mogła opisywac świat w sposób zupełnie bezstronny.
Zawsze jest zmuszona posługiwać sie pewnymi ramami interpretacyjnymi.

U indian Hopi (płn. Arizona) nie istnieje słowo określające „czas”, ponieważ czas i przestrzeń sptalają w jedno.

Hopi myślą o świecie tak, że nie ma jakiejś wyimaginowanej przestrzeni, więc nie potrafią umiejscowić myśli
w jakiejś przestzreni, nie potrafią wyobrazić sobie „piekła i nieba” misjonarzy.

Antoine de Saint-Exupery napisał: Czym jest odległóść? Więm, że wszystko co naprawdę dotyczy człowieka, nie da sie policzyć, zważyć i zmierzyć. Prawdziwa odległość nie jest kwestią oka; jest kewstią umysłu.
Jej wartość jest wartością językową, gdyż to język właśnie wiąże ze sobą rzeczy.

Literatura jako klucz do percepcji

Po raz pierwszy w literaturze trójwymiarowa perspektywa pojawia się w Królu Learze gdy Edgar stara sie przekonać oślepłego, że stoją na szczycie urwiska.

Z kolei Bulter posługuje się dystansem intymnym: efekt fizycznej bliskości, drganie twarzy.

Saint-Exupery miał niesłychane wyczucie przestrzeni indywidualnej i intymnej.

Charakterystyczną cechą pisarską Marka Twaina są deformacje przestrzeni - czytelnik słyszy o rzeczach, które sie dzieja w niemożliwych prestrzeniach (wizyta kapitana Stormfielda w niebie).

Kafka w Procesie był świadomy swojego ciała i wymagań przestrzennych w trakcie poruszania się.

IX ANTROPOLOGIA PRZESTRZENI: MODEL STRUKTURALNY

Infrakultura - zachowania na niższych płaszczyznach strukturalnych, na których opiera się kultura. Termin ten zakłada istnienie określonego zbioru płaszczyzn, na jakich zachodza relacje z innymi częściami składowymi owego systemu.

2 płaszczyzny przejawiania się proksemiki:

• Infrakulturowa - charakter behawioralny, zakorzeniona w przeszłości człowieka,

• Prekulturowa - charakter fizjologiczny i przejawia sie jeszcze dziś,

• Mikrokulturowa - płaszczyzna, na której dokonywane sa zwykłe spostrzeżenia proksemiczne

Proksemika jako przejaw mikrokultury ma 3 aspekty:

• Trwały: terytorializm (względnie niezmienny),

• Pół trwały

• Nieformalny

Mówiąc komunikujemy tylko część przekazu, resztę dopowiada sobie słuchajacy. Wiele z tego, co zostało przemilczane traktuje sie jako rzeczy oczywiste. Jednakże kultury różnia się tym, co się w nich przemilcza. (przykład: gdy Amerykanin w Japonii oddaje brązowe buty do pastowania i nie sprecyzuje koloru pasty, może otrzymać je uczernione).

Przestrzeń trwała

Tworzenie przestrzeni trwałej jest jedym z podstawowych sposobów organizowania działalności indywidualnej i grupowej. Obejmuje ono zmaterializowane i niewidoczne wzorce dla postepowania człoweika (przejaw
w budowlach). Kowencjnalne rozmieszczenie pomieszczen w domach, pomieszczenia mające swoje funkcje, a nawet przejawy ich funkcji w nazwach (bedroom, living room).

Istnieje związek pomiędzy przestrzeią a osobowością - przykład biur w domach i biur na terenie neutralnym. Często ludzie mają 2 różne osobowości w domu i w pracy więc odseparowanie przestrzenne ustrzega przed konfliktem.

Ważna jest orientacja w przestrzeni, nie tylko w pomieszczeniach, np. w kuchni, ale także w miastach.
W Ameryce łatwo jest się zorientować z powodu szachownicowej budowy i jasnego nazewnictwa, inaczej jest w stolicach Europejskich np. Paryż i promienisty układ ulic. W Europie nazwy są nadawane liniom (ulice),
w Japonii natomiast nazywa się punkty (skrzyżowania), a dodatkowo domy nie są umiejscowione
w przestrzeni lecz w czasie (numeracja od najstarszego do najnowszego).

Jedna z wielu różnic pomiędzy kulturami jest to, że dokonuja one ekstensji odmiennych anatomicznych
i behawioralnych cech ludzkiego organizmu.
Np. Japonia miała problem z wprowadzeniem samochodu do kultury (w której nazywa się punkty a nie ulice), stąd wciąż ogromne korki w Tokio. W Indiach również istnieje problem z motoryzacją z powodu zatłoczenia ulic i kastowego podziału społeczeństewa.

Przestrzeń pół trwała

Eksperyment kanadyjski: Lekarz Osmond o pokierowanie szpitalem, który okazał się jednym z pierwszych miejsc, w którym wyraźnie zademonstrowano związek pomiędzy przestrzeniami na pół trwałymi a zachowaniem. Osmond zauważył, że niektóre pomieszczenia (np. dworce) skłaniaja ludzi do trzymania się daleko od siebie - przestrzenie odspołeczne. Inne (np. stoliki kafejek) skupiają ludzi razem - przestrzenie dospołeczne. W szpitalu, którym kierował dużo było przestrzeni odspołecznych, mało dospołecznych. Personel wolał te pierwsze, ponieważ łatwiej było utrzymać w nich porządek. Ciekawy był nowy oddział geriatryczny - miłe dla oka kolory i nowe meble, jednak ich ustawienie spowodowało, że pacjentki nie chciały rozmawiać ze sobą tak często jak przedtem uciekali pod sciany, do swoich kątów, wpadając w depresję.
W pokoju nie było miejsca na rzeczy osobiste, więc np. czasopisma były kładzone na podłodze, skąd szybko wymiatał je personel. Sommer i Osmond wciągnęli persolen w eksperyment. Wnieśli małe stoliki otoczone krzesłami, co na początku spotkało się z pretensjami pacjentek, ponieważ były już przyzwyczajone do starego układu. Eksperyment kanadyjski wykazuje, że struktura przestrzeni na pół trwałej może wywierać wpływ na zachowanie i wpływ ten da sie mierzyć (np. częstotliwość rozmów).

Rozmowy zależą od dystansów przez stół przy którym siedzimy - najlepiej sie rozmawia z rozmówcą, jeśli siedzimy przy jednym rogu.
Trzeba pamiętać jednak, że dystnas w poprzek rogu sprzyja jedynie rozmowom określonego typu, między ludźmi w okreslonej relacji, w ściśle określonym otoczeniu kulturowym.

To co jest odsposłeczne w jednej kulturze, moe okazać się dospołeczne w innej.
Przestrzeń odspołeczna nie musi byc zła, a dospołeczna zawsze dobra.

Przykład:

Japonia	USA
Ściany są ruchome, można je otwierać i zamykać w miarę zmian w codziennych zajęciach, pozostaje się cały czas w jednym miejscu, a zmienia się to, czym się zajmujemy.	Ludzie przechodzą z jednego pokoju do drugiego by dokonać określonych czynności (jeść, spać, przyjąć gości).
Chiny
Krzesło traktowane jest jak prestrzeń stała, gość nie powinien odsuwać krzesła - to tak, jakby wejść do czyjegoś domu i ruszać zasłonami.	Przesuwanie mebli jest kwestią rangi - ciężkich i dużych foteli raczej się nie rusza.

Przestrzeń nieformalna

Najbardziej znacząca dla człowieka, ponieważ obejmuje dystanse, jakie utrzymujemy między sobą. Dystanse znajdują się na ogół poza zasigiem świadomości. „Przestrzeń nieformalna” - ponieważ nie została wyraźnie skodyfikowana.
Wzorce przestrzeni nieformalnej mają niewyraźne granice, które cho nigdzie nie sformułowane, tworzą istotną część kultury. Brak zrozumienia ich ważności może spowodować katastrofę.

X DYSTANSE U CZŁOWIEKA

Dystanse ludzkie:

• 
  ucieczki poza nielicznymi wyjątkami zostały wyeliminowane z ludzkiej reakcji

• krytyczny

• osobniczy

• społeczny

Natężenie głosu informuje nas o dystansie (od szeptu do krzyku). Tragger i Hall wyróżnili 8 dystansów na podstawie zmian natężenia głosu. Na szczęście Hall stwierdził, że ten podział jest zbyt skomplikowany
i wyróżnił 4 dystanse:

• intymny

• osobisty

• społeczny

• publiczny

(w każdym z powyższych dystansów należy wyróżnić formą bliższą i dalszą)

Czynnikiem przesądzającym jaki dystans obiorą ludzie jest to, co w danym momencie do siebie czują.

Dynamizm przestrzeni

Zmysł przestrzeni i odległości u człowieka nie jest statyczny i ma niewiele wspólnego z linearną perspektywą renesansu. Percepcja przestrzeni ma charakter dynamiczny, gdyz jest ściśle powiązana z działaniem (z tym, co można w danej przestrzeni zrobić, a nie pasywnie zobaczyć).

Granica człowieka nie kończy się na skórze, człowiek jest otoczony szeregiem kurczących się i rozszerzających pól, które dostarczają mu różnych informacji. Po nich można poznać typ osobowości - jedni mają problemy w strefie punlicznej (nie sa dobrymi mówcami), inni w intymnej.

Dystanse zmieniają się wraz ze zmianą czynników osobowościowych (gniew, strach) i środowiskowych (temperatura, hałas).

Dystans intymny

Konieczna obecność drugiej osoby, fakt czasem przytłaczający wskutek przeciążenia wejść sensorycznych. Obraz drugiej osoby jest często zniekształcony (z wyjątkiem konturów zewnętrzncyh), zapach, ciepło, wyczuwanie oddechu.

Dystans intymny - faza bliższa

Dystans, w którym kocha,my się, mocujemy, pocieszamy i chronimy. Posługiwanie się receptorami przestrzenymi jest zredukowane (z wyjątkiem węchu).

Dystans intymny - faza dalsza (14 - 45 cm)

Dystans chwytania za kończyny partnera . W momencie, gdy traci się ostrość widzenia w momencie patrzenia na coś ze zbyt bliskiej odległości, mamy nieprzyjemne uczucie zezowania. Odczuwanie ciepła drugiej osoby.
Ludzie usuwają elementy intymności np. w środkach komunikacji masowej - technika defensywna.

Dystans osobniczy

Niewielka strefa izolująca jednego osobnika od innych, trwale oddziela od siebie osobniki nie kontaktujące się.

Dystans osobniczy - faza bliższa (45 - 75 cm)

Dystans w bliskim zasięgu ręki, ostre widzenie twarzy. Sposób w jaki usytuowują się ludzie względem siebie jest oznaka więzi lub uczuć. Żona może bezkarnie przebywać w obrębie ściśle osobniczej strefy swojego męża, inaczej jest z obcą kobietą.

Dystans osobniczy - faza dalsza (0,75 - 1,2 m)

Dystans „na wyciągnięcie ręki”, za strefą łatwego dotyku, wyraźne widzenie twarzy oraz peryferyczne widzenie ruchów rąk.

Dystans społeczny

Granica dominacji - linia pomiędzy fazą dalszego dystansu osobniczego a fazą dystansu społecznego.
Nie spodziewamy sie zetknąć z partnerem, normalny poziom głosu.

Dystans społeczny - faza bliższa (1,2 - 2,1 m)

Przy tym dystansie załatwia sie sprawy formalne, lecz ze ściślejszym kontaktem niz w fazei dalszej. Ludzie pracujący razem są skłonni poługiwać się fazą bliższą dystansu społecznego. Stanie i spogladanie na kogoś z tej odległości sprawia wrażenie domiacji (np. gdy szef ślęczy nad tobą).

Dystans społeczny - faza dalsza (2,1 - 3,6 m)

Dystans formalnych rozmów, biurka w urzędach są na tyle duże by utrzymać interesanta w należytej odległości. Starania o kontakt wzrokowy - błądzenie wzroku skłuchacza oznacza chęć ucięcia rozmowy, unoszenie głowy na tym dystansie męczy mięśnei szyi i sprawia wrażenie dominacji, więc grzecznie jest nie stać nad własnym szefem (a on może!). Głos jest mocniejszy niż w fazie bliższej. Odległość ponad
3 m pozwala kontynuować pracę w obecności rozmówcy i nie sprawiać przy tym wrażenia osoby nieuprzejmej (recepcja). Często męzowie wracający z pracy muszą posiedzieć w ciszy i tępo powpatrywać się w TV lub gazetę by się zrelaksować. Mają potrzebę odspołecznienia, więc siadają
w odległości 3 m i więcej od swych zon - dystans w którym swobodnie można wciąć się w rozmowę,
a także ją zakończyć.

Dystans publiczny

Nie zakłada zaangazowania, pojawia sie wiele istotnych zmian sensorycznych.

Dystans publiczny - faza bliższa (3,6 - 7,5 m)

Przy odległości 3m łatwiej można zrobic unik bądż przejść do defensywy, w tej odleglosci mieści się szczątkowa podświadoma reakcja ucieczki. Głos donośny, zaczynamy dbać o budowę zdania i dobór słów (styl formalny). Nie rozróżnia się koloru oczu, inne osoby sa widziane peryferycznie.

Dystans publiczny - faza dalsza (7,5 m i więcej)

Ważne osobistości oddzielane sa dystansem ok. 10 m, posługiwanie się tym dystansem przy przemówieniach. Głos i mimika powinny byc wzmocnione (zwłaszcza w przypadku gry aktorskiej). Wolniejsze mówienie, zmiany stylu, widzimy całą postać wraz z tłem.

14cm 45cm 75cm 1,2m 2,1m 3,6m 7,5m

intymny | osobniczy | społeczny | publiczny

Dlaczego 4 dystanse?

W naturze wszystkich zwierząt, w tym ludzi, tkwi typ zachowania zwany terytorializmem. Działajac tak, posługują się różnymi zmysłami, za których pomocą różnicują odległość i przestrzeń.
Wybór określonego dystansu zalezny jest od więzi łączącej kontaktujących sie osobników i od tego co czują
i robią.

Ludzie Zachodu traktuja nieznajomych w sposób społeczny, podobnie też rozwiązują sprawy formalne. Dlatego też mamy do czynienia z 4 typami więzi (intymną, osobniczą, społeczną i publiczną)
i ze związanymi z nimi typami aktywności i typami dystansu.
W innych częściach świata relacje międzyludzkie mają odmienne szablony, np. Arabowie, Żydzi, Hiszpanie
i Portugalczycy posługują się wzorcem przeciwstawiającym rodzinę i nie-rodzinę, w Indiach stworzono kasty. U Arabów więź wieśniaka z jego szejkiem i Bogiem nie jest więzią publiczną, lecz ma charakter bliski, osobisty.
Również różnia się zmysłowe techniki poznawcze w różnych dystansach (np. arabskie powonienie).

XI PROKSEMIKA W KONTEKŚCIE KRZYŻOWANIA SIĘ KULTUR:

NIEMCY, ANGLICY, FRANCUZI

Niemcy, Anglicy, Francuzi i Amerykanie wnieśli wzajemny znaczący wkład do swoich kultur, lecz kultury te
w wielu punktach kolidują ze sobą. Nieporozumienia stają się tym poważniejsze, że Amerykanie i Europejczycy szczycą się poprawnym interpretowaniem zachowa drugiej strony.

Niemcy

Każdy kraj deneralizuje zachowania drugiego. Niemcy twierdzą, że Amerykanie przywiązują się do rozkładów zajęć i nie zostawiają czasu dla siebie. Mimo, że niemcy lubią porządek, uważają, że Europejczycy zaplanują mniej zajęć w tym samym odcinku czasu co Amerykanie i nie są tak bardzo „zniewoleni czasem”. Przeznaczają go więcej na relacje międzyludzkie, a nie samodoskonalenie się. Wedle europejskich standardow, Amerykanie posługuja sie przestrzenią bardzo rozrzutnie i rzadko zaspokajają potrzeby społeczne.

Niemcy a natręctwo

Amerykanie przy rozmowie w miejscach publicznych zachowują odpowiedni dystans i mówią troszkę przyciszonym głosem, żeby nie przeszkadać innym (nawet jesli mówią za głośno, reszta udaje ze ich to nie obchodzi, respektują intymność). Rozmowa przez otwarte drzwi nie jest traktowana jak rozmowa „wewnątrz”, czyli jest publiczna. W Niemczech jest inaczej, więc jeśli ktoś wsadzi chociażby głowę przez uchylone drzwi biura - zdołał przekroczyć granice terytorium Niemca i wmieszać się w jego osobiste sprawy.

Strefa prywatna

Niemcy odbieraja przesyrzeń jako przedłużenie ego, które jest niezwykle wyeksponowane i skłonny jest on się nie liczyć z niczym, byle zachować swoją prywatną sferę. Przekonanie Amerykanina,
że z przestrzeni trzeba korzystać wspólnie, jest dla Niemca szczególnie nieznośne. Niemcy przywiązują wagę do drzwi, są soolidne, nie papierowe jak w Stanach. W biurach amerykańskich pracuje się przy otwartych drzwiach, w Niemczech - przy zamknitych, otwarte drzwi to według nich oznaka niedbalstwa. Amerykanin czuje konspiracyjną atmosferę przy zamkniętych drzwiach.

Porządkowanie przestrzeni

Niemcy mają systematyczny i hierarchiczny charakter kultury. Nie tolerują nie respektowania „zakazu wstepu”. Lubią wiedzieć, gdzie stoją, nie znoszą zamieszania w kolejkach. Mają formalne postawy wobec autorytetów i ograniczeń, nie jak Amerykanie lub zwłaszcza Polacy (tu historia jak Polak rozbił niemiecką kolejkę, byle tylko rozruszać towarzystwo), kolejki dla Polaków są synonimem ślepego posłuszeństwa. Niemcy potrafia dokładnei określić dystans natręctwa, gdy ktoś przeszkadza w rozmowi (2,1 m).
W Niemczech niekulturalne jest przestawianie krzesła, dlatego też uwielbiają ciężkie meble, te lekkie wydają się im tandetne.

Anglicy

W Stanach używa sie przestrzeni do klasyfikowania ludzi i działalności, ważnym wskaźnikiem statusu jest adres (mieszkania, biura). W Anglii to kim sie jest określa system społeczny. Anglik rodzi sie i wzrasta w pewnym systemie społecznym. Wciąż jest lordem, niezależnie od tego, gdzie się go spotka. Amerykanin lubi własną przestrzeń, własny pokój. Anglicy dzielą pokoje z rodzeństwem, a w przyszłości dzielą także biura. Gdy Amerykanin chce zostać sam - zamyka się w pokoju. Anglik, który nie przywykl do własnej przestrzeni, stwarza niewidzialne bariery wokół siebie, które według niego powinny być rozpoznawalne przez innych. Jednak Amerykanin, gdy widzi kogos zamykającego się w sobie - drąży, stara się przełamać bariery aby upewnic się czy wsztystko jest w porządku. Może to doprowadzić do niemałego konfliktu.

Używanie telefonu

Anglicy uważają telefon jako ponaglenie, wdarcie sie w życie, a nie wiadomo jak bardzo zajęta jest druga strona, dlatego też wolą pisać. Telefony pozostawiają do załatwiania interesów i w nagłych okolicznościach.

Sąsiedzi

To, że Anglicy mieszkają blisko siebie, nie upoważnia do składania wizyt, pożyczania soli, wspólnych zabaw dzieci. Relacje międzyludzkie w Anglii kształtuje nie przestrzeń, a status społeczny.

Czyim pokojem jest sypialnia?

Możliwość odizolowania sie w domu angielskim jest przywilejem mężczyzny - ma własna garderobę, przywiązuje uwagę do ubioru. Angielki przy kupnie odzieży zachowują się jak Amerykanie płci męskiej.

Mówienie głośne i ciche

Anglicy mówią cicho by utrzymać prywatność rozmowy nawet w tłumie. Amerykanie nie ceregielą się
i mówią głośno, w przekonaniu, że nikogo nie obchodzi przekazywana przeez nich treść rozmowy. Anglicy modulują głos w taki sposób, że w otoczeniu Amerykanów mogą być przez nich odbierani jako intryganci.

Zachowania wzrokowe

Anglik przywykł do bacznej uwagi i pilnego słuchania. Nie kiwa głową i nie wydaje pomruków, tylko przymyka oczy na znak zrozumienia. Amerykanie nie przywykli do patrzenia prosto wo oczy - wpatrują się w rozmówcę wtedy, gdy szczególnie zależy im na upewnieniu się, że się porozumieli. Wzrok Amerykanina nie kieruje sie prosto w oczy rozmówcy, tylko wędruje po twarzy, Anglik natomiast staje dalej, więc sprawia wrażenie patrzącego prosto w oczy. Anglicy więc maja problemy gdy chcą kontaktu, Amerykanie nie są pewni, czy Anglicy rozumieją ich komunikaty.

Francuzi

Francuzi z południa mają mentalność środziemnomorską i są bardziej stłoczeni niż ci z północy. Życie
w zatłoczeniu oznacza zwykle większe zaangażowanie zmysłowe. Przykladają więc wagę do piękna, smaku, zapachu, sztuki, etc.

Dom i rodzina

Francuzi żyją w ciasnych mieszkaniach, więc lubią przebywać poza domem. Dom służy rodzinie, rozrywki i życie towarzyskie przenosi się na zewnątrz. Francuzi są ze sobą sprzęgnięci zmysłowo wskutek dorastania w ciasnych domach. Patrza w oczy rozmówcy i wpatrują się w każdą kobietę mijaną na ulicy. Nawet francuskie zamochody są małe, w przeciwieństwie do amerykańskich „naleśników”.

Posługiwanie się przestrzenią otwartą

Francuzi delektują się życiem miejskim, dlatego też tworzą szerokie chodniki, duże parki, ogrody, bulwary, kafejki, a mniejsze przestrzenie dla aut.

Gwiazda i kratownica

W Europie istnieją 2 zasadnicze typy organizowania przestzreni:
- gwiazda (Hiszpania, Francja) - charakter dospołeczny
- kratownica (wywodząca się z Azji Mniejszej, przez Rzym) - charakter odspołeczny
We Francji gwiazda istnieje też poza miejskim układem ulic - każde miasto połączone jest odrębną trasą, odwrotnie niż w Ameryce, gdzie miasteczka układają się jak paciorki na sznurku wzdłuż szos łączących metropolie.

XII PROKSEMIKA W KONTEKŚCIE KRZYOWANIA SIĘ KULTUR:

JAPONIA I ŚWIAT ARABSKI

Wzory proksemiczne izolują grupę od innych grup, z jednej strony przez wzmacnianie wewnątrzgrupowej identyczności, z drugiej przez utrudnianie porozumiewania międzygrupowego.

Japonia

W dawnej Japonii organizacja przestrzenna i społeczna były ze sobą powiązane. Im bliżej rdzenia stolicy, tym większy stopień lojalności - najbliżej szoguni, a najdalej oddaleni tworzyli zewntrzny pierścień ochronny, na wyspach i w górach mieszkali ci, którym nie ufano.
Japoński wzorzec kładący nacisk na centrum można zaobserwować róznież w rozmowach. Podczas rozmowy w domu w centrum znajduje się hibachi (kominek), dookoła siedzą ludzie pod wspólną narzutą. Ze środka pokoju wypływa dobra energia (ciepło), ze ścian - zła (zimno).
Japończycy „kluczą” w rozmowach i nie przechodzą od razu do sedna, a nie lubią być ponaglani.

Jakie zatłoczenie jest zatloczeniem?

Japoczycy lubią tłok, uwielbiają spać na podłodze jak sardynki, zatem nic dziwnego, że w ich języku nie ma odpowiednika słowa „prywatność”. Jednakże Japończyk traktuje dom i ogród jako calość, i miałby opory dzielić ściany z kimś obcym.

Japońskie pojęcie przestrzeni obejmujące „ma”

Gdy myślimy o przestrzeni - mamy na myśli na ogół puste miejsce pomiędzy przedmiotami. Japończycy postrzegają przestrzeń - wyznaczają jej kształt, sens i układ. To wszystko określają słowem „ma”. Wykorzystują to w wystroju wnętrz, ikebanie etc. Japoński ogród kladzie nacisk na wszystkie zmysły podkreślając związek człowieka z naturą.

Świat arabski

W arabskich miejscach publicznych Amerykanów przytłacza zapach, ścisk i hałas, natomiast pomieszcenia domow arabskich są o wiele pokaźniejsze od amerykańskich i powodują lęk przestrzeni i uczucie wyeksponowania.

Zachowanie w miejscach publicznych

Amerykanie uważają, że Arabowie rozpychają sie w miejscach publiczncych, a co ciekawe takie samo zdanie o Amerykanach i Europejczykach mają Arabowie.
Jeśli w Ameryce ktoś zatrzymuje się lub siada w miejscu publicznym, otacza go niewielka strefa prywatności, której nie można naruszać. Wielkość tej strefy zależy od zatłoczenia, wieku, płci, prestiżu
i otoczenia (najprawdopodobniej taka osoba na kogoś czeka). Arabowie nie rozumieją tej zasady, według nich niemożliwe jest bycie intruzem w miejscu publicznym, miejsce publiczne to miejsce publiczne!
Inna różnica - ruch drogowy. My czasami przepuszczamy wolniejsze, większe i mniej zwrotne pojazdy. Arab najwyraźniej rości sobie prawo do przestzeni gdy się porusza, więc wpada w furię gdy coś przetnie mu drogę.

Pojęcie prywatności

Arabowie nie znają strefy prywatnej otaczającej ciało, stąd np. podszczypywanie kobiet. Według nich osoba istnieje gdzieś wewnątrz ciała, nie zaczyna sie na skórze, dlatego też ucięcie ręki złodziejowi uważa się za normalną karę w Arabii Saudyjskiej. W jęz. arabskim nie istnieje słowo „gwałt”.
Silny napór pustyni wywołał kulturową adaptację do zatłoczenia.
W domu Arabowie unikaja podziału pomieszczeń, ponieważ nie lubią przebywać w samotności. Osobowości mieszkańców przeplatają się i czerpią z siebie nawzajem.
Sposób Araba by został sam - zamilknięcie.

Arabskie dystanse indywidualne

Zapach odgrywa potężną rolę. Arabowi zapach sprawia przyjemność, jest sposobem nawiązywania kontaktów. Podczas romowy chuchaja na siebie, a brak tego oznacza zawstydzenie, wic czuć zapach znajomego to nie tylko uprzejmość, ale i konieczność. Arabowie uwydatniają zapachy ciała i nie krępują się powiedzieć komuś: „śmierdzisz!”. Wierzą, że zapach wiąże się z usposobieniem, dlatego mężczyźni obwąchują przyszłe żony. Zapach świadczy ponadto o stanie zdrowie i uczuciach, nic więc dziwnego,
że u Arabów dystans nieformalny reguluje zapach, a nie czynniki wizualne (jak na Zachodzie).

Stawanie twarzą w twarz i uniki

Arabom nie wypada spoglądać na kogoś peryferycznie, dlatego nie potrafią rozmawiać podczas spaceru. Patrzą swoim rozmówcom głęboko w oczy, co często jest odbierane mylnie jako spojrzenie prowokacyjne.

Zaangażowanie

Arabowie są bardzo zaangażowani, np. w transakcji na bazarze bierze udział nie tylko kupiec
i sprzedawca, ale wszyscy zgromadzeni. Dorosły, który widzi chłopca wybijającego szybę, ma obowiązek temu zapobiec, nawet jeśli go nie zna.

Odbieranie przestrzeni zamkniętych

Nie znoszą przestrzeni zamkniętych - czują się jak w grobie.

Granice

Arabowie nie potrafią uchwycić abstrakcyjnych granic, granice miasta - tak. Nie układaja swoihc relacji przestreznnie (np. z sąsiadami) lecz wedle systemu społecznego. Ich hierarchia lojalności:
- najpierw wobec siebie samego
- wobec krewnego
- rodaka i/lub wyznającego tą samą religię
- obcy = wróg
W tym kontekście „wkroczenie” to kwestia tego kim się jest, a nie kwestia kawałka przestrzeni, który można pogwałcić.

XIII MIASTA I KULTURA

Wielka migracja ludności całego świata ze wsi do miast stworzyła wielkie bagna behawioralne.

Potrzeba mechanizmów kontrolujących

Lewis Mumford twierdzi, że główną przyczyną spisania kodeksu Hammurabiego był napływ do miast Mezopotamii ludności nie przestrzegających żadnych praw.

Enklawy etniczne w miastach:

• pełnią rolę ośrodków, w których młode pokolenia uczy się życia miejskiego

• ograniczenie wielkości - gdy liczebność wzrasta szybciej niz jej zdolność przemienienia ludzi
  z wieśniaków w miastowych, enklawa rozprzestrzenia się bądź zagęszcza (co może doprowadzić do zaistnienia bagna behawioralnego).

Psychologia i architektura

Przebudowa slumsów w wieżowce nie rozwiązuje problemów. Murzyni widzą w nich symbol dominacji białych, ich zdaniem biały każe mieszkań Murzynowi jeden nad drugim by rzadziej oglądać ich na ziemi. Według nich w takich budynkach nie można mieć rodziny- jak matka może pilnować dzieci bawiących się na podwórzu patrząc na nie z 15 piętra?

Skala budowli i miast gra główną rolę - skala etniczna jest inna dla każdej grupy.

Dom to nie tylko budynek, ale też cała otaczająca go przestrzeńm w której przeżywa się najważniejsze epizody swojego życia - przywiązanie głównym problemem przesiedleń i przebudowań.

Patologia i zatłoczenie

Badanie małżeństwa Chombart de Lauwes o konsekwencjach zatłoczenia w mieszkaniach miejskich (francuskich robotników)

• Gdy prestrzeń przypadająca na mieszkańca spadała poniżej 10 m², patologiczne zjawiska i utraty zdrowia wzrastały dwukrotnie.

• Gdy przestrzeń na osobę przekraczała 14 m², patologia też wzrastała, ale nie w tak ostrym stopniu.

W drugiej grupie patologia wciąż rosła, ponieważ te osoby były w okresie poprawy pozycji społecznej i więcej uwagi poświęcały awansowi niż dzieciom.

Stopień, w jakim dane narody kontaktują sie sensorycznie, oraz użytek jaki robią z czasu, określają nie tylko punkt, w którym odczuwają zatłoczenie, ale też sposoby załagodzenia go. Murzyni mają większy wskaźnik wzajemnych kontaktów i angażowania się niż Amerykanie. Ludziom o zywych i licznych kontaktach potrzebne jest życie w wikszym zagęszczeniu. Ci o słabszych kontaktach potrzebują samotności, a czasem większej ochrony i odgrodzenia od przybyszów z zewnątrz.

Czas liniowy i współbieżny

Czas i sposób posługiwania się nim wiąże się z ustrukturowaniem przestrzeni.

Sposoby operowaniem czasem:

• liniowy - ludziie mało aktywni, szufladkujący czas, planują każdą czynność na określony odcinek czasu i traca orientację przy robieniu kilku rzecy naraz.

Osoby te pracują lepiej, gdy mogą oddzielić zajęcia w przestrzeni, spotykają sie z 1 klientem, unikają kontaktu fizycznego.

• współbieżny - ludzie, którzy często muszą wchdozić ze sobą w kontakt, podejmują liczne działania w jednym czasie, chwytaja raz jednej, raz drugiej sprawy, spotykają się z paroma klientami naraz. Osoby te starają się gromadzieć czynności w jednym miejscu.

Pomijając enklawy etniczne w dużych miastach amerykańskich, wszystko ma charakter odspołeczny, człowiek odrywa się od drugiego człowieka. Przypadki pobić na oczach sąsiadów i nie wzywanie przez nich pomocy pokazują, że stajemy się obcymi w grupach, w których żyjemy.

Syndrom samochodowy

Barnara Ward ustaliła, że 60-70% powierzchni Los Angeles przeznaczona jest dla aut (ulice, parkingi, stacje paliw itp.). Tracimy ochotę na spacery i miejsca na nie.

Cały ogranizm człowieka jest przystosowany do poruszania się z prędkością mniejszą niż 8 km/h - można wtedy dokladnie oglądać rzeczy z bliska i pomacać sobie. Jeli prędkość wzrasta, nasze wrażenia zmysłowe stają się uboższe. Samochody izolują nas od otoczenia i od innych ludzi.

Kontenerowe budynki użyteczności publicznej

- Marina City - okrągłe wieże mieszkalne w Chicago, pomieszczenia zaspokajające potrzeby mieszkańców, ładny widok, ciekawe balkony, jednakże ściśnięte mieszkania.

- Chloe Amith - zaprojektowała dzielnicę mieszkaniową rozwiązując życiowe problemy mieszkańców.

Dom musi być antidotum na stres zatłoczonej ulicy.

Perspektywy urbanistyki przyszłości.

Miasto odzwierciedla kulturę żyjących w nim ludzi; jest wytworem społecznym.

Problemy miasta współczesnego:

1. Odnalezienie właściwej skali ludzkiej odpowiadającej dla każdej kultury.

2. Znaleźć rozwiązanie dla enklaw etnicznych.

3. Ratować wielkie wolne przestrzenie przed degradacją.

4. Zachowywać i konserwować dawne budynki - nie wszystko co stare musi być złe, nie wszystko nowe - dobre.

Nie ma planów doskonałych, ale są one konieczne byśmy nie żyli w kompletnym chaosie.

XIV PROKSEMIKA I PRZYSZŁOŚĆ CZŁOWIEKA

Celem ksiązki było wykazanie, że niemal wszystko, czym jest człowiek i co robi wiąże się z doświadczeniem przestrzeni.

Struktura świata percepcyjnego jest funkcją nei tylko kultury, lecz również więzi społecznych, aktywności
i emocji.

Forma a funkcja - treść a struktura

Myśląc jedynie o treści porozumienia, stajemy się ślepi na subtelne formy porozumiewania sie oraz ich funkcje.

Biologiczna przeszość człowieka

Wielu etologów przyznaje, że wyniki ch badań odnoszą się też do człowieka. Stłoczone i żyjące w stresie zwierzęta cierpią na choroby krążenia, ataki serca i podatność na schorzenia (jak nasze choroby cywilizacyjne).

Cywilizując się, człowiek znacznie zredukowal dystans ucieczki.
strach + zatłoczenie = panikaaaaaa!!!

Marc Fried i Chester Hartman obserwowali krzywdę i depresję wśród przesiedlonych mieszkańców bostońskiego West Endu, gdy w ramach odnowy urbanistycznej zburzono ich miejską wieś. Opłakiwali oni utratę środowiska, ale też więzi.

Potrzeba odpowiedzi

Platon orzekł, że najtrudniejszym zadaniem, jakie można postawić człowiekowi, jest poznanie siebie.

Poznanie siebie bie tylko na płaszczyźnie indywidualnej, ale też kulturowej i międzykulturowej.

Nie można wyrzec sie kultury

Bez względu na to, jakie podejmie sie działania, nie sposób wyzzbyć się własnej kultury, ponieważ jest ona zaposana w naszym systemie nerwowym i określa nasz sposób postrzegania świata. Większa część pozostaje poza zasięgiem świadomości.

Związek człowieka z ekstensjami jest kontynuacją i formą związku ze środowiskiem, nasze ekstensje wpływają też na innych ludzi.

Kryzys etniczny, kryzys miast i szkół są ze sobą związane, są aspektami większego kryzysu stworzonego przez czlowieka nowego wymiaru życia: wymiaru kulturowego, wciąż jeszcze ukrytego przed naszymi oczami. Jak długo człowiek może sobie pozwolić na świadome ignorowanie konstytuującego go wymiaru?

DODATEK

Gibson stwierdza, że nie istnieje postrzeganie bez płaszczyzny w tle. Postrzeganie zależy od pamięci
i przeszłych bodźców (od tego, czego się nauczyliśmy).

Gibson wyróżnia 13 „przesunięć sensorycznch” - wrażeń wizualnych, którym towarzyszy postrzegaie głębi ponad ciągłą płaszczyzną i głębią konturu.

Widziany obraz składa się z wielu elementów, systemu „zmiennych bodźcowych”, które połączone ze sobą dają nam informacje konieczne do poruszania się w przestrzeni i wykonywania czynności.

4 klasy przesunięć sensowycznych i odmian perspektywy.

• Perspektywa stacjonarna

• Perspektywa paralaksy

• Perspektywa niezależna od pozycji i ruchu

• Głębia konturu

A Perspektywa stacjonarna:

1. Perspektywa faktury - zagęszczenie faktury w miarę oddalania się od przedmiotu

2. Perspektywa rozmiaru - przednioty oddalające się stają się mniejsze

3. Perspektywa linearna - linie równoległe zbliżają się do jednego punktu na horyzoncie (jak tory)

B Perspektywa paralaksy

4. Perspektywa lornetkowa - w znacnej części przebiega poza świadomością, wyczuwa się ją wskutek rozdzielenia naszych oczu, z których każde daje odmienny obraz - kiedy patrzymy z bliska na obiekt raz jednym, raz drugim okiem.

5. Perspektywa ruchu - gdy zbliżamy się do nieruchomego obiektu mamy wrażenie, że porusza się szybciej.

C Perspektywa neizależna od pozycji i ruchu osoby patrzącej

6. Perspektywa powietrzna - przejrzystość suchego powietrza na dużych wysokościach sprawia wrażenie, że odległe przedmioty są dużo bliżej, poczucie odległości zależy od mglistości - perspektywa myląca.

7. Perspektywa zamazana - interesuje zwłaszcza fotografów i malarzy, gdy patrzymy na przedmiot
   w wyciągniętej ręce, tło się zamazuje.

8. Relatywna górna lokacja w polu widzenia - widoczna na równinach lub na morzu, horyzont wydaje się rozciągniętą linią na wysokości oczu, powierzchnia ziemi wznosi się od naszych stóp do poziomu oczu.

9. Zmiana faktury - dolina widziana zza krawędzi skał wydaje się odleglejsza wskutek nagłego zgęstneinia faktury.

10. Zmiany w rozdowjeniu obrazów - patrząc na odległy punkt widzimy wszystko, co nas od niego dzieli podwójnie - im bliżej nas, tym bardziej się rozdwaja.

11. Zmiany szybkości ruchu - przedmioty leżące bliżej nas poruszają się znacznie szybciej niż te odległe.

12. Kompletność, czyli ciągość zarysu - zarys bliższego przedmiotu jest nieprzerwany, zarys przedmiotu odległego nie jest ciągły wskutek tego, że zasłania do bliższy przedmiot.

13. Związek między światlem a ksztaltem - podobnie jak nagła zmiana faktury przedmiotu, również zmiany jasności sygnalizują nam istnienie krawędzi czy skały, postrzeganie wypukłości i form.

17

---