Elementy prawa / podstawy wiedzy o państwie i prawie - egzamin
1. Definicja i istota współczesnego państwa
Państwo - polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych.
Definicja politologiczna- Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów.
Definicja prawna- Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:
stałą ludność,
struktury karne,
suwerenną władzę,
zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe,
Państwo to organizacja :
polityczna. Bierze się tutaj pod uwagę działalność społeczną, związaną bezpośrednio ze sprawowaniem władzy.
przymusowa. Przymus jest nieodłączną cechą każdego państwa. Bez niego niemożliwe byłoby zaprowadzenie porządku w państwie, władza państwowa nie byłaby w stanie wypełniać swoich zadań. Państwo stosuje przymus jawnie i systematycznie bazując na przepisach prawa. Rozróżnia się przymus : fizyczny, ekonomiczny i psychiczny.
terytorialna. Podstawowym warunkiem zaistnienia państwa jest posiadanie terytorium, na którym rozciągałaby się zwierzchnia władza. Terytorium to część lądowa, morska i powietrzna. Granice lądowe przebiegają miedzy sąsiednimi państwami ,a granica morska sięga 12 mil morskich od linii podstawowej.
E. Zieliński wprowadza pojęcie integralności terytorialnej, na podstawie której zakazuje się uciekania do stosowania siły, groźby jej użycia i nielegalności jej nabywania siłą. Państwa europejskie zobowiązały sie przestrzegać integralności terytorialnej w Deklaracji Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w 1975.
suwerenna. Państwo można uznać za suwerenne, jeśli : posiada zwierzchnią włądze nad terytorium i ludnością, może dobrowolnie nawiązywać stosunki z innymi państwami i uczestniczyć w wybranych organizacjach międzynarodowych ,moze swobodnie nadawać kształt swojemu ustrojowi i formie.
2. Istota współczesnych demokracji
Demokracja - ustrój polityczny, w którym źródło władzy stanowi wola większości obywateli, przy respektowaniu praw mniejszości. Obecnie powszechną formą ustroju demokratycznego jest demokracja parlamentarna. Gwarantem istnienia demokracji parlamentarnej jest konstytucja. Demokracja ma swój początek w Starożytnej Grecji. W znaczący wkład w jej rozwój ma także kultura Starożytnego Rzymu oraz kultura Zachodu (Europa, Ameryka Północna i Południowa). Demokracja została nazwana ostatnią formą rządów i rozpowszechniła się znacząco wokół globu.
Współczesne kryteria uznania za demokrację:
Wedle współczesnych kryteriów, za państwa stricte demokratyczne uznawane być mogą
tylko te, których ustrój opiera się formalnie i realnie na:
dostępności sfery polityki dla wszystkich bez ograniczeń ze względów klasowych, rasowych, majątkowych, religijnych;
możności wybierania na stanowiska publiczne i swobodzie dostępu do tych stanowisk, czy jakichkolwiek innych (poza wyrokiem sądowym pozbawiającym praw publicznych;
suwerenności narodu (ludu) oznaczającej, że władza zwierzchnia, niezbywalna i niepodzielna, należy do zbiorowości społecznej żyjącej w granicach państwa;
zasadzie reprezentacji - utożsamionej z delegowaniem uprawnień władczych na przedstawicieli obieralnych przez naród w wyborach powszechnych i działających pod jego kontrolą;
uznaniu wyborów za główne źródło prawomocności władzy i konieczności cyklicznego potwierdzania legitymacji władzy w wyborach powszechnych;
możności zrzeszania się w partie polityczne i wyboru między alternatywnymi ofertami piastunów władzy państwowej;
odpowiedzialności rządzących przed rządzonymi - tworzeniu wyspecjalizowanych instytucji kontroli władzy mających w założeniu zapobiegać jej nadużyciom;
podziale władz - wyrażającym ideę ograniczania rządu poprzez wzajemne kontrolowanie się ośrodków władzy oraz przez działalność zorganizowanej opozycji politycznej;
wolności przekonań i wypowiedzi;
instytucjonalnej ochronie praw obywatelskich - wyrażającej się w stwarzaniu formalnych zabezpieczeń obywateli przed nadmierną i nieuzasadnioną ingerencją władzy w ich sprawy prywatne oraz
prawie własności prywatnej i swobodzie przedsiębiorczości wedle reguł gospodarki rynkowej.
Demokracja może być stopniowana - tzn. w danym ustroju politycznym faktyczny udział we władzy ogółu obywateli może być większy albo mniejszy. Np: w monarchii konstytucyjnej władza należy formalnie do króla, jednak rzeczywiste stosunki między królem a jego poddanymi reguluje konstytucja, która może w praktyce oddawać niemal całą władzę poddanym.
3. Struktura i funkcjonowanie aparatu państwowego
Aparat państwowy- powiązany organizacyjnie system organów państwa i obsługujących je urzędów i instytucji, które służą centralnemu ośrodkowi, podejmującemu decyzje (np. rządowi), do prowadzenia bieżącej polityki państwa. W skład aparatu państwowego wchodzą organy:
1) prawodawcze (np. parlament);
2) wykonawcze (np. prezydent, rząd);
3) przymusu (np. policja, wojsko) - czuwają nad bezpieczeństwem zewnętrznym i wewnętrznym;
4) wymiaru sprawiedliwości (np. sądy) - stosują prawo;
5) kontroli (np. NIK, Trybunał Stanu) - sprawdzają przestrzeganie prawa.
Aparat państwowy
Aparat państwowy to ogół organów państwowych powiązanych ze sobą organizacyjnie wraz z obsługującymi je urzędami, formacjami zbrojnymi oraz ogół zakładów i przedsiębiorstw państwowych. Aparat jest zorganizowany hierarchicznie, Wielkość, struktura organizacyjna, zasady działania aparatu zależą od wielkości państwa i celów przed nim postawionych w danym czasie.
Organy państwowe - to osoba lub grupa osób, których działanie przewidziane prawem i zgodne z prawem określane jest jako działanie państwa.
Organy państwowe dzielimy na
I. Wg liczby osób stanowiących dany organ:
1. jednoosobowe podejmujące decyzje samodzielnie (np. policjant, prokurator, wojewoda, minister) i
2. wieloosobowe - decyzje kolegialne (sejm, senat).
Zalety organów jednoosobowych: możliwość szybkiego podjęcia decyzji, określona osoba odpowiedzialna za decyzję, łatwo zachować tajemnicę o decyzji, organy jednoosobowe tańsze niż wieloosobowe. Wady: decyzja może być nie do końca przemyślana, błędna, podjęta pod wpływem namiętności (żądza władzy, bogactwa, zemsta), szantażu.
Zalety decydowania kolegialnego: decyzje bardziej przemyślane, trafne, wszechstronne, są bardziej odporne na szantaż, namiętności. Wady: przewlekłość podejmowania decyzji, trudno zachować tajemnicę, brak odpowiedzialności bo decyzje podejmowane są z reguły większością głosów, organy te są droższe w sensie ekonomicznym.
W każdym państwie występują organy jedno i wieloosobowe ze względu na ich plusy i minusy, aby ograniczać nieprawidłowości w działaniu tych organów, eliminować złe decyzje, pokusy, działania na swoją korzyść, korupcję, uleganie pokusom.
II. ze względu na zakres kompetencji:
1. o kompetencji ogólnej- decydują o całokształcie spraw państwowych - Sejm, Senat, Prezydent
2. o kompetencji tzw. branżowej, resortowej- tylko w zakresie swojego resortu, branży, w pewnej dziedzinie, mogą podejmować decyzje np. minister, prokuratorzy, sądy
III. wg zakresu ich kompetencji terytorialnej
Centralne - władza ich rozciąga się na całe państwo, terenowe - mają kompetencje tylko na części terytorium.
IV wg sposobu ich powoływania:
1. kiedyś były dziedziczone - obecnie raczej tylko władza monarsza jest przekazywana tą drogą.
2. powoływane w drodze wyborów -organy kolegialne powoływane przez liczniejsze od niego grono wyborcze
3. z kooptacji - organ sam powołuje do swego grona na wakujące miejsce inne osoby,
4. w drodze nominacji - wyznaczanie na dane stanowisko przez organ wyższy (wojewoda, w siłach zbrojnych, policji itp.)
5. w drodze losowania - obecnie raczej nie stosowany sposób bo często wybierani byli ludzie bez kompetencji w danej dziedzinie.
V podział wg charakteru funkcji władczej, który dany organ sprawuje:
1. organy prawotwórcze - tworzą prawo np. Sejm, Senat
2. organy zarządzająco-wykonawcze - zajmują się wykonywaniem ustaw i organizowaniem życia , organy administracyjne.
3. Organy sądowe - zajmujące się orzekaniem o winie na podstawie norm prawnych (rozstrzygają sprawy karne oraz szeroko rozumiane cywilne)
4. Organy kontroli - dokonują porównania między wzorcem a rzeczywistością i sprawdzają co źle działa np. NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Trybunał Konstytucyjny.
Istnieją też organy działające poza terytorium państwa: konsulaty, ambasady, wywiad.
a)Urzędy Organy działają przy pomocy utworzonych do ich obsługi urzędów. Jest to zespół ludzi i oddanych do ich dyspozycji środków technicznych i materialnych, mających za zadanie obsługiwać potrzeby organów państwowych. Każdy stał organ państwowy ma swój urząd np. Prezydent - Kancelarię Prezydenta, Wojewoda - Urząd wojewódzki, Sąd - sekretariat sądu.
b) Formacje zbrojne:
Niezbędne w celu, kiedy zachodzi potrzeba wymuszania siłą posłuszeństwa dla swoich decyzji. Są to
-c)wojsko (podział na siły lądowe, powietrzne, morskie),przeznaczone głównie do działań na zewnątrz, do obrony kraju;
-d)policja - uzbrojona formacja zajmująca się pilnowaniem i wymuszaniem przestrzegania porządku wewnątrz kraju;
e)straż więzienna - pilnuje osób pozbawionych wolności;
f)straż graniczna - pilnuje granicy pastwa
g)oraz wywiad, kontrwywiad.
h)Zakłady państwowe - zespół ludzi dysponujący środkami państwowymi mających świadczyć usługi niematerialne uważane za bardzo ważne dla społeczeństwa: szpitale, szkoły, domu opieki społecznej, teatry, muzea. Nie są nastawione na zysk, nie dysponują władzą, mają zaspokoić potrzeby w dziedzinie kultury, nauki, zdrowia.
i) Przedsiębiorstwa państwowe - zespół ludzi dysponujący środkami państwowymi w celu prowadzenia działalności produkcyjnej lub świadczenie usług materialnych aby osiągnąć zysk. Posiada osobowość prawną.
Przedsiębiorstwa i zakłady posiadają swój statut, organy i organizację wewnętrzną.
Wymagania wobec aparatu państwowego, przeciwdziałanie nadużyciom
Aparat państwowy spełnia różne zadana. Jest bardzo zróżnicowany w zależności jakie ma do wykonania zadania (zadania państwa - jest ich coraz więcej). Dąży się aby był on tani, kwalifikowany, nieprzekupny. Działał w interesie społeczeństwa w tym celu działają różne organy pomocnicze - ławnicy, komisje, rady. Aby działał sprawnie należy dzielić władzę pomiędzy różne organy (trzy władze prawodawcza, wykonawcza, sądownicza) i wprowadzić możliwość ich wzajemnych kontroli. System partyjny - wielopartyjność w kraju ma istotne znaczenie na podział władzy i na kontrolę podejmowanych przez nią decyzji. Różne partie w parlamencie, lub w samorządzie powodują hamulec przed nadużywaniem władzy, patrzą sobie na ręce. Media to też ważny czynnik bo jako zwolennik różnych poglądów, poszczególne rodzaje mediów są zwolennikami innych poglądów i wyłaniają na światło dzienne nieprawidłowości.
4. Prawo pozytywne a prawo natury
Prawo naturalne - (łac. ius naturale) zespół zasad mających kierować życiem człowieka. Zwolennicy teorii prawa naturalnego uznają je za wspólne wszystkim kulturom. Ma ono łączyć wszystkich ludzi oraz - pomimo wielu różnic kulturowych - zakładać pewne wspólne zasady postępowania. Jest trwałe, nie zmienia się pośród zmian historycznych, zmieniających się poglądów i obyczajów. Prawa tego nie można człowiekowi ani wyrwać, ani go zniszczyć, bo oparte zostało na jego naturze. Ono broni ludzkiej godności, określa fundamentalne prawa i obowiązki człowieka. Podstawowe jest prawo do samoposiadania, prawo własności, prawo do utrzymania życia, prawo do owoców pracy. Prawo naturalne - niezależne od jakiejkolwiek władzy państwowej i prawa stanowionego przez państwo, jego rolą jest dostarczanie wzorców i standardów, którymi powinno kierować się prawo pozytywne. Jednak wg niektórych teoretyków prawa naturalnego (np. Murraya Rothbarda) prawo naturalne stoi w sprzeczności z prawem pozytywnym i prowadzi do jego wyparcia. Źródeł prawa naturalnego możemy upatrywać w Bogu lub naturze.
Prawo naturalne: oparty na podstawowych zasadach zbiór norm kategorialnych, obiektywnych i absolutnych, które uzdalniają podmioty rozumne do spełniania aktów wewnętrznie dobrych, a unikania wewnętrznie złych.
Naczelny nakaz prawa naturalnego: należy czynić dobro. Partykularyzacje tego sądu ujawniają się w wyniku kolejnego rozpatrywania podstawowych skłonności ludzkiej natury rozumnej. Istnieją trzy zasadnicze inklinacje ludzkiej natury, które przejawiają się w:
zachowaniu własnego życia;
jego przekazywaniu;
w rozwoju osobowości w społeczności.
5. Związki państwa i prawa
Prawo - całokształt ogólnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, które stoi na straży ich przestrzegania. B) -związek genetyczny-prawo i państwo powstały w tym samym czasie i w wyniku analogicznych przeobrażeń cywilizacyjnych. Zaprzecza się możliwości występowania prawa przed powstaniem państwa. Opozycyjną wobec ww. tezy jest:- państwo powstało później niż prawo. Jej zwolennicy odwołują się do tzw. "naturalnego porządku rzeczy" oraz prawa naturalnego, z którym prawo stanowione przez powstałe później państwa powinno być bezwzględnie zgodne. -związek funkcjonalny: oznacza, że państwo stanowiąc prawo, zabezpiecza jego skuteczność przymusem państwowym, a prawo jest podstawowym środkiem realizacji zadań państwa oraz zorganizowania aparatu państwowego. Tylko państwo jest upoważnione do tworzenia i stosowania prawa oraz jego zabezpieczania przymusem państwowym. Państwo i prawo łączy to, że państwo jest instytucją polityczną, a prawo jest środkiem celowego oddziaływania przez określone siły społeczne na stosunki społeczne. Na ww podstawie można stwierdzić, że prawo jako zjawisko społeczne jest zjawiskiem politycznym, gdyż jest środkiem sprawowania władzy państwowej wyznaczającym sposób jej sprawowania, strukturę oraz środki uzyskiwania założonych celów politycznych.
Prawem w znaczeniu podmiotowym przedmiotowym będzie zbiór norm generalnych i abstrakcyjnych ustanowionych albo uznanych w odpowiedniej formie przez kompetentne organy państwowe, których przestrzeganie i realizowanie jest zabezpieczone zorganizowanym przymusem państwowym.
W państwie prerogatywnym, o nieograniczonej i nie uwarunkowanej przemocy wobec obywateli, znaczenie prawa jest drugo - i 3cio planowe, bowiem terror i zastraszenie są podstawowym regulatorem zachowania ludzi. Negatywne znaczenie dla tworzenia prawa ma skrajny instrumentalizm okazywany prawu przez polityków. "Bolszewickie poczucie prawa -dążenie do posługiwania się prawem wyłącznie jako środkiem do uzyskiwania celów politycznych, właściwe może być każdej władzy. Związek państwa i prawa prowadzi do naruszenia podstawowej przesłanki państwa prawnego. - ciągłości prawa, które musi być szanowane przez rządzonych i rządzących- nie może być zmieniane wg partykularnych odczuć i zamierzeń. Zmiana ekipy rządzącej nie powinna prowadzić do rozchwiania porządku prawnego przez chaotyczne nowelizacje aktów prawodawczych Polityka nie może dominować nad prawem stanowionym w państwie prawa.
6. Wymień i pokrótce scharakteryzuj metody tworzenia prawa
Tworzenie prawa zwane jest inaczej powstawanie prawa - w teorii prawa jest to akt decyzyjny jednostronny, jest to podstawowa forma prawotwórstwa w systemie prawa stanowionego (civil law w przeciwieństwie do prawa anglosaskiego common law). Prawo może być tworzone w różny sposób:
zwykłe stanowienie prawa (legislacja)
prawotwórcza praktyka organów państwowych
umowa
zwyczajny
Pierwsze prawo stanowione pojawiło się przed Chrystusem, ustanowione przez Hammurabiego. Stanowienie prawa jest podstawową formą stanowienia prawa. Stanowienie prawa jest całkowicie sformalizowanym procesem. Wyróżnia się następującymi cechami:
Biorą w nim udzial kompetentne organy.
Stanowienie odbywa się na podstawie procedury ustawodawczej.
Podstawy prawne tej procedury to konstytucja, bądź regulamin Sejmu i Senatu.
W procesie tym akty normatywne tworzone są w określonej formie (ustawy bądź rozporządzenia).
Wymagana jest promulgacja (ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku ustawowym co reguluje odpowiednia ustawa).
Akt normatywny (akt prawotwórczy) - jest dokumentem władzy publicznej, który zawiera ujęte w przepisy normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych.
W procesie stanowienia prawa jest kreowane prawo, są tworzone normy które mają charakter generalny bądź abstrakcyjny. Stanowienie prawa jest to inaczej pisemne źródło prawa, innym źródłem jest umowa (odgrywa mniejszą rolę). Umowa jest źródłem prawa ponieważ contractus fecit ius inter partes (umowa tworzy prawo pomiędzy stronami). Więc jeśli mamy umowę najmu to warunki na jakich została zawarta tworzą prawo pomiędzy stronami. Umowa jako akt prawotwórczy ma przede wszystkim znaczenie w prawie cywilnym, gosp., pracy. Podstawowe źródło prawa stanowi umowa w pojęciu międzynarodowym (mam tu do czynienia z umowami bilateralnymi ewentualnie wielostronnymi).
7. Definicja i budowa oraz kryteria obowiązywania aktu normatywnego
Kryteria obowiązywania aktu normatywnego:
Wejście w życie aktu normatywnego poprzedza zazwyczaj vacatio legis. Przepisy powołanej ustawy nie wyłączają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, może to nastąpić tylko wówczas gdy zasada demokratycznego państwa prawnego nie stoi temu na przeszkodzie. Sytuacja taka jest wyjątkiem od ogólnej zasady nieretroaktywności prawa (lex retro non agit).
Akt normatywny powszechnie obowiązujący dla swojej ważności wymaga, obok wydania go przez umocowany do tego organ w przepisanym trybie, także ogłoszenia (promulgacji) w dzienniku urzędowym. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. Nr 67, poz. 718) ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku urzędowym jest obowiązkowe. Natomiast odrębne przepisy mogą wyłączyć obowiązek ogłoszenia aktu normatywnego niezawierającego przepisów powszechnie obowiązujących. Co do zasady akty normatywne ogłasza się niezwłocznie. Wejście w życie aktu normatywnego poprzedza zazwyczaj vacatio legis. Przepisy powołanej ustawy nie wyłączają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, może to nastąpić tylko wówczas gdy zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie
Akt normatywny (inaczej akt prawodawczy, akt prawotwórczy, źródło prawa) - władcze wyrażenie woli organu stanowiącego prawo, wydane z zachowaniem właściwego trybu i (w odróżnieniu od aktów administracyjnych) skierowane do generalnie oznaczonych adresatów. Jest to akt prawny zawierający normy prawne powszechnie obowiązujące (np. ustawa) lub obowiązujące tylko określoną grupę adresatów (np. akt prawa miejscowego).
Budowa aktu normatywnego.
W budowie aktu normatywnego wyróżniamy następujące elementy:
1) nazwa rodzajowa aktu normatywnego (ustawa, rozporządzenie)
2) data uchwalenia aktu
3) tytuł aktu określający jego zakres przedmiotowy (np. o samorządzie terytorialnym)
4) preambuła czyli wstęp, w którym ustawodawca przedstawia motywy wydania aktu normatywnego, zamierzone cele, podstawowe wartości
5) część ogólna, obejmująca przepisy które zawierają elementy wspólne dla norm zawartych w treści przepisów szczegółowych, zwykle elementy hipotez, a także normy sankcjonujące
6) część szczególna, zawierająca zasadniczą materię aktu normatywnego
7) przepisy końcowe (przejściowe, określające termin wejścia aktu w życie)
8) podpis tego kto akt wydał zgodnie z wymaganą procedurą (w przypadku ustaw - prezydent)
8. Scharakteryzuj system źródeł prawa w Polsce i opisz zasady nim rządzące
W skład systemu źródeł prawa w Polsce wchodzą źródła prawa stanowionego i w nieznacznym zakresie - prawa zwyczajowego.
Najważniejsze źródło prawa w Polsce to ustawa. Mamy dwa rodzaje ustaw: konstytucyjne i zwykłe, które powinny być zgodne z ustawami konstytucyjnymi. Ustawa dochodzi do skutku w wyniku zgodnego działania Sejmu, Senatu i Prezydenta. Aby obowiązywała konieczne jest jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.
Drugie miejsce w hierarchii źródeł prawa ma rozporządzenie z mocą ustawy. Może je wydawać Rada Ministrów (gdy ma od Sejmu odpowiednie pełnomocnictwa). Rada Ministrów i ministrowie na mocy upoważnienia ustawowego wydają rozporządzenia. Rozporządzenie z mocą ustawy i rozporządzenie muszą być ogłoszone w Dzienniku Ustaw RP.
Prezydent też może (w celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień) wydawać rozporządzenia oraz zarządzenia, które muszą być ogłoszone w Dzienniku Ustaw RP. Może też wydawać zarządzenia w zakresie wykonywania swoich ustawowych uprawnień.
Członkowie Rady Ministrów mogą wydawać zarządzenia ale też tylko w celu wykonania ustaw i na podstawie udzielonych w nich uprawnień. Ogłaszane są one w monitorze Polskim.
Sejm podejmuje uchwały, z których część ma charakter prawotwórczy (np. regulamin Sejmu). Senat też podejmuje uchwały (regulamin Senatu też ma charakter prawotwórczy). Również część uchwał podejmowanych przez Radę Ministrów w zakresie konstytucyjnych uprawnień ma charakter prawotwórczy. Prawotwórcze uchwały Sejmu, Senatu i Rady Ministrów są ogłaszane w Monitorze Polskim.
Wojewodowie też mogą wydawać akty prawodawcze. Muszą być zgodne z ustawą, mieć umocowanie w ustawie lub rozporządzeniu z mocą ustawy. Obowiązują na terenie danego województwa. Podobnie organy samorządu terytorialnego mogą wydawać akty prawodawcze: statut gminy, swymi uchwałami nakładać obowiązki podatkowe. Wtedy akty te obowiązują na terytorium danej gminy. Ogłasza się je w sposób przyjęty w danej gminie.
9. Obowiązywanie umów międzynarodowych w krajowym porządku prawnym
Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub, w których Konstytucja wymaga ustawy.
2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.
3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.
Art. 90.
1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.
4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Art. 91.
1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
10. Systematyka prawa z uwzględnieniem podziału na gałęzie oraz podziału na
prawo prywatne i publiczne wraz z kryteriami ich wyodrębniania
W ramach zasadniczych podzialow
systemu prawa rozrozniamy
a) prawo publiczne
b) prawo prywatne
Jest to podzial tradycyjny. Prawo publiczne dotyczy spraw
publicznych a prawo prywatne - spraw prywatnych.
Normy prawa publicznego, to w zasadzie wyłącznie normy bezwzględnie obowiązujące (łac. l.p. ius cogens). Natomiast prawo prywatne w dużej mierze opiera się o zasadę swobody umów, a więc zawiera normy względnie obowiązujące (łac. l.p. ius dispositivum), które pozwalają dwóm równouprawnionym stronom, kształtować dość swobodnie umowę, jaką chcą zawrzeć
Drugi zasadniczy podzial to:
a) prawo materialne
b) prawo formalne (procesowe)
- postepowanie cywilne
- postepowanie karne
- postepowanie administracyjne
Gałęzie prawa:
• prawo państwowe (konstytucyjne),
• prawo cywilne,
• prawo rodzinne,
• prawo pracy,
• prawo administracyjne,
• prawo finansowe,
• prawo gospodarcze,
• prawo karne,
• prawo procesowe.
1) Prawo państwowe (konstytucyjne)- podstawowym jego źródłem jest ustawa zasadnicza, czyli Konstytucja, oraz inne akty prawne z nią związane, np. ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu. Prawo to reguluje działania najważniejszych instytucji wymienionych w Konstytucji oraz podstawowe prawa i obowiązki obywateli.
2) Prawo cywilne - wprowadza ład w stosunki majątkowe między podmiotami prawa oraz w niektóre sprawy niemajątkowe, jak np. prawo do nazwiska, ochrony czci, praw autorskich i związane z nimi roszczenia majątkowe.
3) Prawo rodzinne - normuje stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami, stosunki między rodzicami i dziećmi oraz wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli.
4) Prawo pracy - zawiera normy prawne regulujące stosunki pracy i płacy. W jego zakresie znajdują się także zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
5) Prawo administracyjne - stanowi zbiór norm prawnych regulujących stosunki społeczne powstałe w wyniku działalności organów administracji publicznej.
6) Prawo finansowe - jest zbiorem norm dotyczących finansów publicznych i zajmujących się nimi instytucji. Dotyczy ono budżetów, podatków i opłat, działalności banków, zakładów ubezpieczeń i innych instytucji finansowych.
7) Prawo gospodarcze - stanowi swego rodzaju ujęcie w odrębną całość zagadnień z dziedziny prawa cywilnego, administracyjnego i finansowego. Przedmiotem jego regulacji są przedsiębiorcy, ich działalność oraz środki służące realizacji tej działalności, jak umowy, weksle, czeki, akcje, obligacje, itp.
8) Prawo karne - jest zbiorem norm określających, co w świetle prawa jest przestępstwem i jaka kara grozi za jego popełnienie. Z prawem tym łączy się problematyka wykroczeń (ujęta w odrębnym kodeksie) oraz prawo karne wykonawcze.
9) Prawo procesowe - ( cywilne, karne ) - stanowi zespół norm regulujących postępowanie przed sądami w sprawach cywilnych i karnych. Odmiennym systemem regulującym tok postępowania przed organami administracji publicznej są normy zawarte w kodeksie postępowania administracyjnego. Z prawem procesowym łączy się zbiór przepisów dotyczących organów ochrony prawnej, sądownictwa, prokuratury, adwokatów, radców prawnych, notariuszy oraz organów wykonawczych sądownictwa i organów ścigania.
Gałęzie prawa wymienione w punktach 1-8 są dziedzinami prawa materialnego . Oznacza to, że określają obowiązki i prawa oraz regulują zachowania ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie. Normy prawne, określające organizację i strukturę organów wymiaru sprawiedliwości i administracji oraz tryb postępowania przed nimi, kompetencje co do rodzaju miejsca postępowania (własność rzeczową i miejscową ), procedury postępowania , pisma procesowe, wnioski, dowody, środki odwoławcze itp. są normami prawa procesowego, określanego mianem prawa formalnego .
Prawo materialne formalne
-państwowe - procesowe
-cywilne
-rodzinne
-pracy
-administracyjne
-finansowe
-gospodarcze
-karne
11. Scharakteryzuj najważniejsze atrybuty podmiotowości prawnej
Podmiotowość prawna (zdolność prawna) jest to zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków. Jest również jedną z podstawowych instytucji służących do opisywania zarówno prawa w ogóle, jak i poszczególnych jego gałęzi.
? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
12. Wymień i scharakteryzuj podmioty prawa cywilnego
Prawo cywilne:
reguluje na zasadzie równości stron:
reguluje stosunki osobowe i majątkowe pomiędzy podmiotami prawnymi,
reguluje stosunki pomiędzy obywatelami,
normuje stosunki prawne o charakterze niemajątkowym,
chroni dobra osobiste obywateli
Podmiotami prawa cywilnego są osoby fizyczne (każdy człowiek) i osoby prawne (są to jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawna np. Skarb państwa, spółki z o.o. spółki akcyjne, fundacje, kościoły, stowarzyszenia, związki zawodowe itp.) Osobowość prawną można nabyć z chwilą zarejestrowania we właściwym rejestrze sądowym.
OSOBA FIZYCZNA to po prostu człowiek, który ze względu na przyznaną mu przez prawo zdolność prawną traktowany jest jako podmiot praw i obowiązków. Z momentem uzyskania pełnoletności, nie będąc ubezwłasnowolnionym, człowiek uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych i dzięki temu może samodzielnie dokonywać czynności prawnych. Osoba małoletnia lub ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Zdolność do czynności prawnych pozwala więc na samodzielnie działanie w postępowaniu. Jeżeli osoba fizyczna nie ma zdolności do czynności prawnych w postępowaniu musi działać w jego imieniu przedstawiciel ustawowy (rodzic, opiekun).
OSOBA PRAWNA nie jest człowiekiem, chociaż ludzie pełniąc funkcje organów osób prawnych działają jako osoby prawne. Osoba prawna jest więc jednostką organizacyjną wyposażoną przez prawo w osobowość prawną czyli zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków oraz zdolność nabywania tych praw i obowiązków w drodze samodzielnego składania oświadczeń woli. Osoba prawna działa przez swoje organy, może być także reprezentowana przez przedstawicieli, czy to ustawowych, czy to ustanowionych w drodze czynności prawnej czyli pełnomocników. Typowymi przykładami osób prawnych są: przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki akcyjne lub z ograniczoną odpowiedzialnością, stowarzyszenia czy fundacje.
13. Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych osób fizycznych
Zdolność prawną ma każdy człowiek od chwili urodzenia do momentu śmierci. Zdolność prawna mają wiec nie tylko ludzie dorośli, ale również dzieci, które mogą mieć pewne prawa i obowiązki np. mogą mięć majątek odziedziczony po zmarłych rodzicach.
Fakt urodzenia stwierdzony zostaje urzędowo w drodze sporządzania aktu urodzenia przez urząd stanu cywilnego. Fakt śmierci stwierdzony zostaje sporządzonym przez tenże urząd akt zgonu.
!!!Od zdolność prawnej, którą maja wszyscy, odróżnić należy zdolność do czynności prawnych, której posiadania uzależnione jest od wieku danej osoby oraz od jej ewentualnego ubezwłasnowolnienia.!!!
Zdolność do czynności prawnych polega na możności nabywania praw, zaciągania zobowiązań i rozporządzania swoimi prawami przez własne działanie. Dziecko do lat 13, chociaż ma zdolność prawną, nie może jednak samo zaciągać zobowiązań, nabywać praw ani rozporządzać nimi, nie ma, bowiem zdolność do czynności prawnych.
Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 18 lat życia, a ponadto osoby małoletnie, które zawarły związek małżeński. Osoba pełnoletnia ma pełną zdolność do czynności prawnych, z wyjątkiem wypadku, jeżeli została całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolniona.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13 lat, a nie ukończyły lat 18 i nie zostały całkowicie ubezwłasnowolnione. Ponadto ograniczona zdolność do czynności prawnych mają osoby, częściowo ubezwłasnowolnione.
Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat 13 oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Ubezwłasnowolnienie może nastąpić jedynie w drodze orzeczenia sądu z przyczyn takich jak: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, zaburzenia psychiczne umożliwiające kierowanie swym postępowaniem (w szczególności w skutek pijaństwa lub narkomanii). W zależności od stopnia nasilenia, z jakim przyczyny te występują, sąd może orzec ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe. Dla osób ubezwłasnowolnionych całkowicie ustala się opiekę, dla ubezwłasnowolnionych częściowo - kuratelę.
Czynność prawna dokonana przez osobę nie mającą zdolności do czynności prawnych jest nieważna, z wyjątkiem drobnych, powszechnie zawieranych umów z sprawach życia codziennego, jeśli nie prowadzą do rażącego pokrzywdzenia osoby, która jej dokonuje.
Czynności prawna dokonana przez osobę mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych wymaga dla jej ważności zgody przedstawiciela ustawowego tej osoby. Od reguły tej kodeks cywilny przewiduje pewne wyjątki. Np. umowy powszechnie zawierana w drobnych, codziennych sprawach takiej zgody nie wymaga.
14. Zasady funkcjonowania w obrocie prawny osób prawnych
? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?
15. Sklasyfikuj i omów przedmioty stosunków prawnych ze szczególnym
uwzględnieniem rzeczy i ich podziału
Stosunek prawny - regulowany normami prawnymi stosunek społeczny tetyczny (zależność społeczna) między co najmniej dwoma podmiotami prawa.
Podziały stosunków prawnych
według trwałości bądź celu:
według sposobu określenia strony:
stosunek jednostronnie zindywidualizowany - gdy znana jest jedna strona stosunku,
stosunek dwustronnie lub wielostronnie zindywidualizowany - gdy znane są dwie lub więcej stron stosunku,
obustronnie niezindywidualizowany - gdy nie są znane dwie strony stosunku;
według powiązań między uprawnieniem jednej strony a obowiązkiem drugiej:
prosty - tylko jedna strona jest zobowiązana, a druga tylko uprawniona,
złożony - strony pozostają zarówno zobowiązane jak i uprawnione;
ze względu na podmiotowy zakres obowiązywania:
abstrakcyjny (generalny - dotyczący wszystkich),
konkretny (nakreślony przez przepisy prawne);
stosunek zobowiązaniowy - istnieje gdy normy prawne nakazują wykonać określonemu podmiotowi odpowiednie świadczenie na rzecz innego podmiotu;
stosunek kompetencyjny - istniejący w przypadku gdy jeden podmiot podlega innemu podmiotowi (np. ze względu na wydaną przez podmiot decyzję).
Elementy stosunku prawnego
podmiot stosunku prawnego
przedmiot stosunku prawnego
16. Zdefiniuj następujące pojęcia: część składowa, przynależność i pożytki
Część składowa rzeczy
Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych - art. 47 kodeksu cywilnego.
Przynależność
Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi. Nie może być przynależnością rzecz nie należąca do właściciela rzeczy głównej. Przynależność nie traci tego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną - art. 51 kodeksu cywilnego.
Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych - art. 52 kodeksu cywilnego.
Pożytki rzeczy
Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego - art. 53 kodeksu cywilnego.
Pożytki prawa
Pożytkami prawa są dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem - art. 54 kodeksu cywilnego.
17. Zdefiniuj pojęcie czynności prawnej, określ jej zakres treściowy oraz
scharakteryzuj najważniejsze kategorie czynności prawnych
Czynność prawna - oświadczenie woli zmierzające do wywołania skutków prawnych
czyli do zawiązania, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego.
Występują także zdarzenia prawne niezależne od woli człowiek np. urodzenie , śmierć itp.
Podział czynności prawnych:
jednostronne i dwustronne:
jednostronne - do wywołania skutku prawnego wystarczy oświadczenie woli jednej strony
np. testament, wyzwolenie
dwustronne - wymagające zgodnego oświadczenia dwóch stron
formalne i nieformalne:
formalne - czynności stricto iuris ważność ,których zależy od wykonania ściśle określonej
przez prawo formy
Rzymianie wyróżniali wśród nich dwie podstawowe formy:
A. Stypulacje - uroczyste kontrakty słowne, związane z wypowiedzeniem ściśle określonych
przez prawo słów
B. Mancypacje -
związane z przenoszeniem władztwa nad osobami i rzeczami
zawsze wymagana była taka sama forma
konieczność jednoczesnej obecności : 1. stron(zbywca i nabywca)
2. libripensa(trzymającego wagę)
3. świadków(3-7)
4. akcesoriów(waga, laska)
strony wypowiadały ściśle sformalizowane przez prawo formułki
nabywca dotykał obiekt transakcji i przeciążał wagi np. przenoszenie własności, przenoszenie posiadania, czynności spadkowe, wyzwolenie
spod władzy ojcowskiej
nieformalne - prawo nie stawiało tutaj żadnych wymogów
np. zawarcie umowy najmu
mortis causa i inter vivos
mortis causa - na wypadek śmierci , skutek prawny występował dopiero po śmierci składając-
ego oświadczenie np. testament
inter vivos - między żyjącymi, jeśli regulują stosunki prawne za życia podmioty działającego
np. zlecenie
rozporządzające i zobowiązujące;
rozporządzające - powodowały przeniesie, obciążenie lub zniesienie istniejącego prawa
osoby rozporządzającej np. przelew wierzytelności, przeniesienie własn.
zobowiązujące - zawierały przyrzeczenia osób działających do spełnienia świadczeń
w przyszłości np. konsensualny kontrakt sprzedaży
odpłatne i nieodpłatne:
odpłatne - powodujące wzajemne korzyści ekonomiczne np. kupno-sprzedaż
nieodpłatne(darmy) - rodzące obowiązek jakiegoś zachowania tylko po jednej stronie,
druga odnosi same korzyści np. darowizna
kausalne i abstrakcyjne:
abstrakcyjne - ważność oświadczenia woli nie zależy od celu społeczno-gospodarczego
(przyczyny) gdyż jest on prawnie obojętny
Skutek prawny tego oświadczenia woli wyraża się w samym fakcie jego złożenia.
Miały one charakter formalny
Ich zaskarżalność wyrażała się w formie oświadczenia woli
Forma zastępowała tutaj causa czyli przyczynę prawną
mancypacja, stypulacje , in iure cessio
np. porozumienie stron o zamianie jednego przedmiotu na inny
kausalne - ważność oświadczenia woli uzależniona jest od istnienia celu społeczno-gospod.
(przyczyny)normowanego przez określony porządek prawny
Skutki prawne tych czynności muszą być społecznie uzasadnione i tylko dlatego zasługują na ochronę prawną.
Czynności te chronione prawnie gdyż porządek prawny traktuję je jak społecznie użyteczne.
Pierwotnie czynności abstrakcyjne miały charakter kausalny np. mancypacja(zmierzała ona do zamiany towaru na pieniądz - to cel społeczno-gospodarczy).Jednak później Rzymianie zaczęli ją stosować dla osiągnięcia innych celów np. testament, wejście żony pod władzę męża itp.
np. wymiana rzeczy przeznaczonej do używania w zamian za opłatę czynszu (cel - inwestycje, rozwój gospodarczy itp.
Fiducjalne (powiernicze)
- Czynności prawne oparte na zaufaniu stron(fides)
- Traktowane jako kontrakt powierniczy np. pożyczenie, użyczenie, zastaw.
Elementy czynności prawnych:
1) Essentiali negoti
minimum treści konieczne do zaliczenia czynności prawnej
do określonego typu
bez niego nie ma ważnej czynności prawnej
warunek niezbędny i wystarczający do zaistnienia czynn. pr.
np. umowa kupna-sprzedaży (wymóg porozumienia się stron
co do przedmiotu sprzedaży i ceny
2) Naturalia negoti
dodatki niekonieczne ale naturalnie mieszczące się w danym
typie czynności
ich umieszczenie w czynności prawnej nie jest wymagane przez
prawo, zależy wyłącznie od woli stron
np. odpowiedzialność sprzedawcy za wady towaru
3) Accidentalia negotii
Należy wyróżnić tutaj wyróżnić: warunek, termin, polecenie
Ważność czynności prawnych:
Podmiot musi mieć zdolność do czynności prawnych
Oświadczenie woli musi być złożone prawidłowo i musi zawierać essentialia
Treść czynności musi być zgodna z prawem i obyczjami
Formalizm lub jego brak
Tylko ważne czynności prawne wywierały pełne skutki prawne.
I Jeśli brakuje któregoś z powyższych założeń to następuje nieważność bezwzględna.
Występuje ona ex tunc czyli od początku podjęcia czynności prawnej.
Jest nieważna z mocy samego prawa (ipso iure) dla stron jak i dla osób 3.
II Czynność prawna może być jednak też wzruszalna(można ją doprowadzić do
Unieważnienia).
Jest to sytuacja zaistnienia nieważności względnej.
Występuje ona ex nunc czyli do monentu wystąpienia z wnioskiem upoważnionego
podmiotu o jej unieważnienie.
PAREMIA:(To co jest bezwzględnie nieważne) Co jest od początku wadliwe nie może zostać
uzdrowione przez upływ czasu.
„Quod initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere”
Od tej zasady bardzo rzadkie wyjątki:
1. Konwalidacja czynności prawnej nieważnej np. Darowizna między małżonkami
uzdrowiona przez śmieć darczyńcy
2. Konwersja czynności prawnej nieważnej - można było utrzymać ją w mocy jeśli spełniała
wymogi innego typu. np. nieważne testamenty ostawały się jako kodycyle( dziedziczyli
dziedzice ustawowi przekazując majątek podmiotom wskazanym w kodycylu)
Skuteczność czynności prawnych:
Warunek
Termin
Polecenie
1. Warunek(condicio) jest to zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego strony uzależniają
skuteczność czynności prawnych
rozwiązujący jego ziszczenie powoduje, że czynność przestaje
wywoływać skutki prawne
np. Będę ci wypłacał rentę do póki nie wyjdziesz za mąż
zawieszający jego ziszczenie powoduje, że czynność zaczyna
wywoływać skutki prawne
np. Będziesz dziedzicem, jeżeli zostaniesz konsulem
potestatywne jego ziszczenie zależy od woli podmiotu
np. Jeśli zawrzesz bądź nie zawrzesz.....
kazualne jego ziszczenie nie zależy od woli podmiotu
mieszane jego ziszczenie zależy i trochę nie zależy od woli podmiotu
dodatni związany ze zmianą istniejącego stanu rzeczy np. Jeśli przyjmiesz spadek..... (= zawieszający)
ujemny związany z utrzymaniem istniejącego stanu rzeczy
np. Jeśli odrzucisz spadek....... (= rozwiązujący)
2. Termin(dies) jest to zdarzenie przyszłe i pewne, od którego strony uzależniają
skuteczność czynności prawnej
rozwiązujący ( dies ad quem) z jego nadejściem skutek czynności ma
ustać
zawieszający (diesa quo) z jego nadejściem skutek czynności ma
nastąpić
3. Polecenie(modus) jest to obowiązek określonego zachowania się przez odnoszącego
korzyści z czynności prawnych o charakterze darmowym
(darowizna, wyzwolenie, testament)
Charakter wyłącznie moralny np. Daruję ci ½ mojego majątku jeśli zaopiekujesz się moim dzieckiem
W prawie justyniańskim można było już wymusić wypełnienie każdego polecenia, a jeżlei nie zostało wypełnione to zainteresowany mógł żądać zwrotu przysporzenia.
18. Omów problematykę wykładni oświadczeń woli
Oświadczenie woli - pojęcie z zakresu prawa cywilnego oznaczające przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest. Definicja oświadczenia woli w prawie polskim została zawarta w art. 60 kodeksu cywilnego.
Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną spełnione następujące warunki:
oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi wadę oświadczenia woli;
oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający oświadczenie. Tu można wyróżnić:
oświadczenia woli wyraźne, czyli złożone za pomocą mowy, pisma, powszechnie uznanych za zrozumiałe.
oświadczenia woli dorozumiane, czyli złożone w inny sposób niż powyżej, poprzez inne zachowanie, są one oświadczeniem woli, jeżeli w danym kontekście sytuacyjnym to zachowanie pozwala odczytać wolę podmiotu.
oświadczenie zostanie złożone na serio, co oznacza, że oświadczeniu woli musi towarzyszyć rzeczywista wola wywołania skutku prawnego. Oświadczeniem woli nie na serio, jest takie oświadczenie, które ze względu na okoliczności w jakich zostało złożone, nie może zostać odczytane jako zmierzające do wywołania skutku prawnego. Oświadczenia woli pozorne, a więc zmierzające do wywołania innego skutku prawnego niż wynika z okoliczności, są oświadczeniem woli, choć dotkniętym wadą.
19. Formy oświadczeń woli i konsekwencje niedochowania przepisanej prawem formy
Z uwagi na duże znaczenie praktyczne należy zwrócić uwagę na formę oświadczenia woli. Generalna zasada przewidziana przez kodeks cywilny stanowi, że oświadczenie woli ma być zakomunikowane w jakikolwiek sposób, który dostatecznie wyraźnie demonstruje zamysł składającego takie oświadczenie (art. 60 kc). Jest to tzw. zwykła forma oświadczenia woli. Oświadczeniem woli jest w tym ujęciu każde zachowanie demonstrujące w przyjęty w danym środowisku sposób zamiar dokonania czynności prawnej. Staje się ono skuteczne, gdy doszło do adresata w taki sposób, aby mógł się on zapoznać z jego treścią. Od tej chwili wiąże i nie może być odwołane, chyba że za zgodą stron. Tak więc złożeniem oświadczenia woli będzie np. wejście do autobusu albo wybranie towaru w sklepie samoobsługowym. Większość oświadczeń woli kierowana jest do określonego adresata. Jednak są też takie sytuacje, kiedy oświadczenie kieruje się do nieoznaczonej bliżej liczby podmiotów prawnych (np. wystawienie rzeczy na sprzedaż w witrynie sklepowej wraz z oznaczeniem ceny).
Bywa, że prawo wymaga - dla ważności czynności prawnej - zachowania szczególnej formy złożenia oświadczenia woli, która może mieć postać.
> formy pisemnej zwykłej,
> formy pisemnej z urzędowym poświadczeniem daty,
> formy pisemnej z poświadczeniem podpisu,
> formy aktu notarialnego.
Dla zachowania formy pisemnej zwykłej wymagany jest własnoręczny podpis osoby składającej oświadczenie woli. Nie ma znaczenia, czy dana osoba własnoręcznie sporządzi treść dokumentu. Istotny jest jedynie jej podpis. Istnieją również pewne formy zastępcze (np. osoba nie umiejąca pisać może zamiast podpisu złożyć odcisk palca, a obok tego inna osoba wpisuje jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis). Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty jest potrzebna dla stwierdzenia, w jakim momencie została dokonana określona czynność (data pewna). Urzędowego poświadczenia daty dokonuje notariusz lub organ państwowy, umieszczając jakąkolwiek wzmiankę na dokumencie opatrzoną datą. Formę tę można zachować także w inny sposób. Po pierwsze, poprzez stwierdzenie jakiegoś zdarzenia w innym dokumencie urzędowym. Po drugie, poprzez śmierć uczestnika czynności prawnej podpisanego na dokumencie (data jest wówczas pewna od daty śmierci tej osoby). Poświadczenie podpisu polega na stwierdzeniu przez notariusza lub powołany do tego organ państwowy faktu własnoręcznego podpisu danej osoby na dokumencie. Akt notarialny jest dokumentem sporządzonym przez notariusza. Notariusz sam spisuje treść oświadczeń woli stron, redaguje z nimi treść dokumentu, a następnie odczytuje i wraz ze stronami podpisuje. Podpisy stron znajdują się jedynie na oryginale dokumentu przechowywanym u notariusza, natomiast strony otrzymują wypisy aktów notarialnych opatrzonych pieczęcią notariusza. Zawarcie umowy w formie aktu notarialnego jest wymagane m.in. przy przeniesieniu własności nieruchomości. Niezachowanie przypisanej dla dokonania danej czynności formy szczególnej może skutkować różnymi konsekwencjami. Jeśli ustawodawca wyraźnie wskazał, że dla dokonania danej czynności wymaga się, pod rygorem nieważności, przypisanej formy szczególnej (tzw. forma ad solemnitatem niedochowanie tej formy powoduje bezwzględną nieważność takiej czynności. Czynność taka nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Tak jest np. w przypadku niedochowania formy oświadczenia woli przy przeniesieniu własności nieruchomości. Ustawodawca zastrzegł tu - pod rygorem nieważności - formę notarialną (art. 158 kc). Sporządzenie umowy w innej formie spowoduje, że czynność prawna będzie nieważna. Niezachowanie zwykłej formy pisemnej tam, gdzie jest to wymagane bez rygoru nieważności, nie powoduje wadliwości samej czynności. Przyczynia się jednak do trudności dowodowych (tzw. forma ad probationem). Strona, która zaniedba dochowania takiej formy, musi się liczyć z tym, że nie mając dokumentu na piśmie, nie udowodni swych racji przed sądem i przegra spór. Spotka się bowiem z ograniczeniami dowodowymi. Tylko wyjątkowo będzie się mogła posłużyć dowodem ze świadków lub przesłuchania stron. Formy pisemnej dla celów dowodowych wymaga m.in. każda czynność prawna o wartości wyższej niż 2 tyś. złotych (art. 75 kc). Dla niektórych czynności czasem przewidziana jest określona forma, wymagana w tzw. celach specjalnych (tzw. forma ad eventum) Ustawodawca zastrzega, że dana forma ma znaczenie tylko dla osiągnięcia szczególnego skutku prawnego, który bez jej dochowania nie nastąpi, jakkolwiek sama czynność będzie ważna. Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty jest wskazana np. przy umowie najmu. Poświadcza się datę umowy najmu po to, aby wykluczyć możliwość jej wypowiedzenia (art. 678 §2 kc).
Tak więc, jeżeli prawo przewiduje dla złożenia oświadczenia woli jakąś formę szczególną, winna być ona zachowana.
20. Nieważność czynności prawnych a wady oświadczeń woli
Prawo przewiduje różne rodzaje wad (niezachowanie wymaganej prawem formy jest tylko jedną z nich) i różne konsekwencje wadliwości czynności prawnych. Skutki, jakie pociąga za sobą wystąpienie określonych wad przy dokonywaniu czynności prawnych, to:
a) Nieważność bezwzględna powoduje, iż czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jest tak, jakby do niej nie doszło. Umowa jest nieważna z mocy prawa. Do takiej nieważności dochodzi w następujących sytuacjach;
> kiedy czynność prawna zostaje dokonana przez osobę pozbawioną zdolności do czynności prawnych (art. 14 kc),
> gdy dokonano czynności prawnej sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub w celu obejścia prawa (art. 58 kc),
> w przypadku zawarcia umowy o świadczenie niemożliwe do spełnienia (reguła: impossibilium mdlą obligatio oznacza, że umowa o świadczenie niemożliwe nie rodzi zobowiązania - art. 387 § l kc),
> gdy przy składaniu oświadczenia woli nastąpił brak świadomości lub swobody, np. wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego oraz innego rodzaju, chociażby przemijających zaburzeń czynności psychicznych (art. 82 kc),
> jeśli czynność prawna została dokonana dla pozoru, czyli strony potajemnie umówiły się, iż ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych (art. 83 kc),
> jeśli dokonano danej czynności bez zachowania formy szczególnej przewidzianej przez prawo pod rygorem nieważności (ad solem-nitatem - art. 73 § 2 kc).
b) Nieważność względna polega na tym, że wadliwość czynności prawnej sama przez się nie powoduje jej nieważności. Jednak istnienie określonej wady uprawnia konkretną osobę do podważenia ważności tej
czynności. Jeśli upoważniona osoba skorzysta ze swego uprawnienia, czynność staje się nieważna od początku swego istnienia. Na nieważność względną można się powołać w przypadku istnienia następujących wad oświadczenia woli:
> błędu,
> podstępu,
> groźby,
> wyzysku.
Błąd jest mylnym wyobrażeniem co do rzeczywistego stanu rzeczy przy dokonywaniu czynności prawnej. Musi dotyczyć treści czynności prawnej, tj. tego co było w umowie, a nie naszych motywów czy oczekiwań. Ponadto, aby można się było powołać na błąd, musi on być istotny, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby dana osoba nie działała pod wpływem błędu, to nie złożyłaby określonego oświadczenia woli. Uprawniony może w ciągu roku od poznania prawdziwego stanu rzeczy uchylić swoje oświadczenie woli. Jeśli tego nie uczyni, wadliwość czynności prawnej ustaje i czynność wywiera normalne skutki prawne (art. 84 kc). Podstęp traktuje się jako tzw. błąd kwalifikowany. Jest to celowe wprowadzenie w błąd osoby składającej oświadczenie woli przez inną osobę. Uprawniony ma w tym przypadku czas na uchylenie swego oświadczenia woli, gdy zaś tego nie uczyni, czynność zaczyna skutkować prawnie (art. 85 kc). Groźba jest definiowana jako wywarcie przymusu na określoną osobę po to, by złożyła ona określone oświadczenie woli. Z tą wadą mamy do czynienia wtedy, gdy z okoliczności wynika, że konkretne oświadczenie woli zostało złożone dlatego, bo składający je podmiot był przekonany, iż gdyby tego nie zrobił, groziłoby mu lub jego najbliższym poważne niebezpieczeństwo. Aby można się było powołać na groźbę, musi być ona bezprawna i poważna. W lej sytuacji uprawniony ma rok - od ustania stanu zagrożenia - do uchylenia się od tegoż oświadczenia woli. Jeśli tego nie uczyni, wówczas wadliwość ustaje i czynność wywiera normalne konsekwencje (art. 87 kc). Wyzysk polega na zastrzeżeniu w umowie rażąco niewspółmiernych wzajemnych świadczeń przez strony tej umowy Z tą wadą oświadczenia woli mamy do czynienia, gdy jedna ze stron wykorzystuje przymusowe położenie partnera, jego niedołęstwo lub niedoświadczenie. Uprawniony może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego mu świadczenia, a nawet unieważnienia umowy na drodze sądowej. Uprawnienia te wygasają z upływem dwóch lat od dnia zawarcia umowy {art. 388 kc).
c) Bezskuteczność zawieszona polega na tym, że czynność prawna jest niezupełna Do jej ważności wymagana jest zgoda osoby trzeciej. Tego typu działania noszą nazwę czynności kulejących. Przykładem może być sytuacja przewidziana w treści art. 17 kc, który stanowi, że: „do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela." Dopiero czynność potwierdzona przez uprawnioną osobę staje się ważna. Brak zgody powoduje jej nieważność od samego początku.
d) Względna bezskuteczność jest wtedy, gdy czynność prawna nie wywiera skutków prawnych tylko względem konkretnych osób chronionych przez prawo. Art. 527 kc przewiduje ochronę wierzyciela, w razie niewypłacalności dłużnika, stanowiąc, że. „jeśli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego ".
21. Omów problematykę przedstawicielstwa
Przedstawicielstwo polega na tym, że czynność prawna dokonywana zostaje przez osobę zwaną przedstawicielem, w imieniu osoby zwanej dalej reprezentowanym, oraz że pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego. Przedstawicielstwo może opierać się na ustawie (przedstawicielstwo ustawowe) lub na oświadczeniu reprezentowanego (pełnomocnictwo). Przykładowo: przedstawicielem ustawowym małoletnich dzieci są ich rodzice, natomiast prokurent jest pełnomocnikiem przedsiębiorcy podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców.
Zakres działania przedstawicielstwa może obejmować wyłącznie prowadzenie działalności w zakresie reklamy i promocji przedsiębiorcy zagranicznego Dz.U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807, ustawa o swobodzie działalności gospodarczej Art. 94
Ustawa Prawo prywatne międzynarodowe z 1965 roku przewiduje, że upoważnienie rodziców do reprezentowania dzieci pozostających pod władzą rodziców podlega prawu ojczystemu dziecka, upoważnienie przysposabiającego - prawu ojczystemu przysposobionego, a opiekuna - prawu ojczystemu dla której opieka została ustanowiona.
Wspomniana ustawa nie wskazuje prawa właściwego dla pełnomocnictwa. W doktrynie wskazuje się, że pełnomocnictwo podlega prawu wybranemu przez mocodawcę, a gdy ten nie dokona wyboru - prawo miejsca działania pełnomocnika. Jeżeli dana osoba zawodowa trudni się działalnością w charakterze pełnomocnika, wtedy prawem właściwym jest miejsce stałej siedziby[1]. Skutki działania bez umocowania lub działania z przekroczeniem przedstawicielstwa oceniane są według statutu pełnomocnictwa.
22. Omów problematykę stosowania prawa z uwzględnieniem jego poszczególnych
etapów
23. Określ istotę normy prawnej
24. Pojecie oraz rodzaje wykładni przepisów prawnych
25. Omów sens i znaczenie instytucji przedawnienia
26. Dokonaj ogólnej charakterystyki umów z uwzględnieniem zasady swobody umów
27. Sposoby zawierania umów
28. Wykonanie umów
29. Scharakteryzuj odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu niewykonania lub
nienależytego wykonania umów
30. Omów problematykę odpowiedzialno ci deliktowej
31. Ogólna charakterystyka praw rzeczowych
32. Prawo własno ci, użytkowanie wieczyste i ograniczone prawa rzeczowe
33. Umowy przenoszące własność.
34. Ogólna charakterystyka zobowiązań.
13