ROLA RODZINY W KSZTAŁTOWANIU WZORÓW SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO


WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA TOWARZYSTWA WIEDZY POWSZECHNEJ W WARSZAWIE

INSTYTUT PEDAGOGIKI

W WARSZAWIE

MARZENA WIERZCHOWSKA

Nr albumu 17928-Mu

ROLA RODZINY W KSZTAŁTOWANIU WZORÓW SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO

Praca magisterska

napisana pod kierunkiem

prof. zw. dr hab. Zdzisława Dąbrowskiego

WARSZAWA 2001

PLAN PRACY

str.

SPIS TABEL...............................................................................................4

WSTĘP........................................................................................................7

ROZDZIAŁ I. ROLA RODZINY W KSZTAŁTOWANIU WZORÓW

SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO W ŚWIETLE

LITERATURY PRZEDMIOTU BADAŃ....................10

  1. Pojęcie czasu wolnego...............................................................10

  2. Funkcje czasu wolnego.............................................................14

  3. Główne formy spędzania czasu wolnego................................17

  4. Zadania rodziny w kształtowaniu się treści i form czasu wolnego......................................................................................23

  5. Organizacja czasu wolnego przez szkołę i inne instytucje społeczne....................................................................................29

ROZDZIAŁ II. ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE BADAŃ

WŁASNYCH..................................................................37

  1. Cel badań...................................................................................37

  2. Problemy i hipotezy..................................................................38

    1. Problemy badawcze...........................................................38

    2. Hipotezy badawcze.............................................................40

  3. Zmienne.....................................................................................41

    1. Zmienna niezależna...........................................................41

    2. Zmienne zależne.................................................................41

  4. Metody, techniki, narzędzia badawcze...................................42

    1. Metody badawcze...............................................................42

    2. Techniki badawcze.............................................................43

    3. Narzędzia badawcze...........................................................44

  1. Teren badań i dobór populacji badawczej.............................45

    1. Teren badań........................................................................45

    2. Dobór populacji badawczej...............................................47

ROZDZIAŁ III. ROLA RODZINY W KSZTAŁTOWANIU

WZORÓW SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO

W ŚWIETLE WŁASNYCH BADAŃ.......................49

  1. Sposoby spędzania czasu wolnego przez uczniów klas I-III.49

1.1. Najczęstsze rodzaje i formy spędzania czasu wolnego...50

1.2. Ulubione miejsca spędzania czasu wolnego.....................62

1.3. Osoby, z którymi najchętniej spędzają czas wolny.........66

1.4. Pożądane sposoby spędzania czasu wolnego...................69

  1. Rola i funkcje rodziny w organizowaniu czasu wolnego.......71

2.1. Wspólne spędzanie czasu wolnego rodziców i dzieci......71

2.2. Spędzanie czasu wolnego w wakacje i ferie.....................76

2.3. Upragniony sposób spędzania czasu wolnego

z rodziną............................................................................. 79

  1. Funkcje szkoły i instytucji społecznych w organizacji czasu wolnego......................................................................................81

    1. Udział szkoły i innych instytucji w organizowaniu zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych........................................81

    2. Pragnienia uczniów odnośnie zmian w szkole i na terenie wsi.........................................................................................84

    3. Współpraca rodziców ze szkołą w organizowaniu czasu

wolnego................................................................................85

4. Uogólnienia i wnioski................................................................89

BIBLIOGRAFIA......................................................................................92

ANEKSY....................................................................................................95

Spis tabel

  1. Tabela nr 1: Wykształcenie rodziców.

  2. Tabela nr 2: Ilość dzieci, a wykształcenie i warunki materialno -

bytowe rodziców.

  1. Tabela nr 3: Najczęstsze formy rekreacji ruchowej u dzieci.

  2. Tabela nr 4: Liczebność rodziców i dzieci uczestniczących we

wspólnych formach zajęć ruchowych.

  1. Tabela nr 5: Najczęstsze rodzaje i formy zajęć rekreacyjno -

ruchowych dzieci, a wykształcenie rodziców.

  1. Tabela nr 6: Najczęstsze rodzaje i formy zajęć rekreacyjno -

ruchowych dzieci, a warunki materialno - bytowe

rodziców.

  1. Tabela nr 7: Najczęstsze zajęcia ruchowo - rekreacyjne w szkole

w czasie wolnym.

  1. Tabela nr 8: Udział dzieci w najczęstszych formach zajęć nie

zaliczanych do rekreacji ruchowej.

  1. Tabela nr 9: Liczebność rodziców i dzieci uczestniczących w tych

samych zajęciach nie zaliczanych do rekreacji ruchowej.

  1. Tabela nr 10: Najczęstsze formy zajęć nie zaliczanych do rekreacji

ruchowej, a wykształcenie rodziców

  1. Tabela nr 11: Najczęstsze rodzaje i formy zajęć nie zaliczanych do

rekreacji ruchowej, a warunki materialno - bytowe

rodziny.

  1. Tabela nr 12: Stosunek szkoły do zajęć nie zaliczanych do rekreacji

ruchowej.

  1. Tabela nr 13: Ulubione miejsca spędzania czasu przez dzieci.

  2. Tabela nr 14: Ulubione miejsca spędzania czasu wolnego,

a wykształcenie rodziców.

  1. Tabela nr 15: Ulubione miejsca spędzania czasu wolnego, a warunki

materialno - bytowe rodziny.

  1. Tabela nr 16: Szkoła, a miejsca spędzania czasu wolnego.

  2. Tabela nr 17: Osoby, z którymi dzieci najchętniej spędzają czas wolny.

  3. Tabela nr 18: Osoby, z którymi dzieci spędzają najchętniej czas

wolny, a wykształcenie rodziców.

  1. Tabela nr 19: Pragnienia dzieci odnośnie zmian w domu.

  2. Tabela nr 20: Pożądane sposoby spędzania czasu wolnego,

a wykształcenie rodziców.

  1. Tabela nr 21: Ulubione miejsca spędzania czasu wolnego, a warunki

materialno - bytowe rodziny.

  1. Tabela nr 22: Wspólne spędzanie czasu wolnego rodziców z dziećmi

w dni powszednie, a wykształcenie rodziców.

  1. Tabela nr 23. Wspólne spędzanie czasu wolnego rodziców z dziećmi

w dni powszednie a warunki materialno - bytowe

rodziny.

  1. Tabela nr 24: Wspólne spędzanie czasu wolnego w dni wolne od

pracy w świetle wypowiedzi dzieci.

  1. Tabela nr 25. Wspólne spędzanie czasu wolnego w niedziele

i święta a wykształcenie rodziców.

  1. Tabela nr 26. Wspólne spędzanie czasu wolnego w niedziele

i święta, a warunki materialno - bytowe rodziców.

  1. Tabela nr 27. Miejsca pobytu dzieci w czasie wakacji i ferii.

  2. Tabela nr 28: Miejsce pobytu dzieci w czasie wakacji i ferii,

a wykształcenie rodziców.

  1. Tabela nr 29: Miejsce pobytu dzieci w czasie wakacji i ferii,

a warunki materialno - bytowe

  1. Tabela nr 30: Upragniony sposób spędzania czasu wolnego

z rodziną.

  1. Tabela nr 31: Pomoc szkoły w organizacji czasu wolnego,

a wykształcenie rodziców.

  1. Tabela nr 32: Ilość zajęć pozalekcyjnych oraz organizacji

uczniowskich w badanych szkołach w roku

1985 i 2000.

  1. Tabela nr 33: Pragnienia uczniów odnośnie zmian w szkole

i okolicy.

  1. Tabela nr 34: Udział rodziców w życiu szkoły.

  2. Tabela nr 35: Pragnienia rodziców dotyczące organizowania czasu

wolnego, a wykształcenie rodziców.

  1. Tabela nr 36. Miejsce pobytu dzieci w czasie wakacji i ferii,

a warunki materialno - bytowe.

WSTĘP

Zagadnienie opieki nad uczniami w czasie wolnym było często rozpatrywane na łamach literatury pedagogicznej w latach sześćdziesiątych, później przestano interesować się tą problematyką. Obecnie od kilku lat ponownie mówi się i pisze na temat czasu wolnego uczniów i jego zagospodarowania, a to z powodu niepokojącego wzrostu zachowań destrukcyjnych manifestowanych przez młodzież.

Bezpośrednią przyczyną takich zachowań są przemiany, jakie dokonały się we współczesnej rodzinie. Zmiany te spowodowały, że sposób spędzania czasu wolnego przez dzieci coraz częściej wymyka się spod kontroli rodziców. Odmienne i bardziej złożone niż w dawnych czasach historycznych życie społeczne powoduje, że młoda generacja podlega bardziej niż kiedykolwiek różnorodnym i często niepożądanym wpływom wychowawczym. Obecnie młodzież i dzieci podlegają bodźcom o bardziej niż kiedykolwiek różnorodnej sile i wartości. Silnie dawniej oddziaływujące trwałe wzory życia społeczno-kulturalnego zacierane są zarówno przez rozmaite wpływy kultury upowszechnionej przez rozbudowane środki techniczne przekazu, jak też przez różne nie poddane kontroli, przypadkowe wpływy rozmaitych form życia zbiorowego. Dlatego też już od najmłodszych lat należy przygotować dzieci do racjonalnego wykorzystania czasu wolnego. Ukierunkowanie na sposoby spędzania czasu wolnego stwarza możliwość wywierania wpływu na kształtowanie się osobowości dziecka.

Przedmiotem badań niniejszej pracy jest pedagogiczna analiza zagadnień czasu wolnego dziecka ze środowiska wiejskiego ujmowana od strony znaczenia i roli rodziców w kształtowaniu wzorów jego spędzania.

Analiza literatury badań pozwoliła na sformułowanie szeregu problemów badawczych:

Praca zaś jest próbą odpowiedzi na pytania problemowe i opracowania na tej podstawie. Całość problematyki ujęta jest w następującą strukturę:

Rozdział I omówiono w nim na podstawie literatury pojęcia czasu wolnego, funkcje oraz główne formy spędzania czasu wolnego. Dwa następne podrozdziały poświęcone są rodzinie i szkole, a w szczególności ich roli w przygotowaniu dziecka do racjonalnego wykorzystania czasu wolnego.

Rozdział II dotyczy problematyki badań, zawiera cel badań, teren badań oraz organizację i metody badawcze.

Rozdział III poświęcony jest analizie materiału empirycznego dotyczącego rodziny w kształtowaniu wzorów spędzania czasu wolnego dziecka w środowisku wiejskim. Pierwszy podrozdział ukazuje, w jaki sposób spędzają swój czas wolny uczniowie klas początkowych. Jakie są ulubione miejsca spędzania tego czasu oraz z kim najchętniej go spędzają? Drugi podrozdział poświęcony jest roli i funkcji rodziców w organizowaniu czasu wolnego. Dotyczy głównie wspólnego spędzania czasu rodziców i dzieci oraz organizacji czasu wolnego w wakacje i ferie. Podrozdział trzeci dotyczy kierunków i form pracy pedagogicznej nad kształtowaniem wzorów spędzania czasu wolnego w środowisku lokalnym. Zwrócono tu uwagę głównie na udział szkoły w organizowaniu czasu wolnego oraz jak układa się współpraca rodziców ze szkołą.

Odpowiedzi na powyższe pytania pozwolą wyraźniej dostrzec charakter przeobrażeń dokonujących się w sposobach wykorzystania czasu wolnego oraz wynikające stąd konsekwencje pedagogiczne.

ROZDZIAŁ I

ROLA RODZINY W KSZTAŁTOWANIU WZORÓW SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO W ŚWIETLE LITERATURY PRZEDMIOTU

BADAŃ

1. Pojęcie czasu wolnego

Zagadnienie czasu wolnego staje się we współczesnych warunkach jednym z istotnych problemów społeczno-wychowawczych. Rozwój współczesnej nauki i techniki ukazuje realne perspektywy znacznego zwiększenia ilości czasu wolnego. Dążenie do jego maksymalnego zwiększenia staje się dziś wielkim problemem społecznym. Wzrost czasu wolnego powoduje rozmaite zmiany w układzie stosunków i zachowań człowieka oraz stwarza warunki przygotowania ludzi do pełniejszego korzystania z osiągnięć współczesnej nauki, techniki i kultury.

Czas wolny jest przedmiotem zainteresowań różnych dyscyplin naukowych, m.in. pedagogiki, socjologii, ekonomii itp. Rezultatem tych zainteresowań jest bogata literatura poświęcona teoretycznym aspektom czasu wolnego, problematyce międzynarodowych badań porównawczych w tej dziedzinie itp. Jednakże nie ma dotąd jednolitej, powszechnie aprobowanej definicji czasu wolnego. Jedną z nich, opierającą się na badaniach empirycznych, jest definicja „loisir” wybitnego socjologa francuskiego Joffre'a Dumazediera. „Loisir” w jego ujęciu oznacza wszelkie zajęcia, którym każdy człowiek może się oddawać dobrowolnie * poza zajęciami koniecznymi i obowiązkowymi, zawodowymi, rodzinnymi czy społecznymi * dla odpoczynku, rozrywki czy rozwoju osobowości. Joffre Dumazedier rozróżnia także czas na wpół wolny, którym według niego jest część czasu wolnego przeznaczona na zajęcia wykonywane dobrowolnie, ale jednocześnie wynikające z poczucia obowiązku, powinności społecznej lub też związane z korzyścią materialną.

W literaturze obcej znajdujemy także nieco odmienne określenia czasu wolnego. Na przykład, czas wolny jest traktowany także jako czas poza pracą „zużytkowany na naukę i podnoszenie kwalifikacji, na pracę społeczną, wypoczynek” lub też jako „ta część czasu poza pracą, która jest wolna od wykonywania wszelkiego rodzaju niezbędnych obowiązków”.

W polskiej literaturze pedagogicznej na oznaczenie czasu wolnego spotykamy również termin „wczasy”. Rzecznikiem takiego określenia był polski pedagog społeczny Aleksander Kamiński, który ponadto rozróżniał wczasowanie i półwczasowanie.

Wczasy, według niego * to ta część czasu wolnego, którą jednostka może dysponować w sposób swobodny i dobrowolny, przeznaczając ją na odpoczynek lub zabawę, na podejmowanie „z własnej potrzeby i dla własnego rozwoju pracy umysłowej, działalności społecznej oraz aktywności artystycznej, sportowej, technicznej i innej”.

Natomiast przez półwczasowanie A. Kamiński rozumiał część czasu wolnego przeznaczoną „na czynności, którym towarzyszy poczucie obowiązku ich wykonywania lub świadomość rzeczowych korzyści”, czynności te jednak podejmowane są z pewnym marginesem swobody i dobrowolności.

Większość pedagogów społecznych określa czas wolny jako czas pozostający do dyspozycji człowieka po wypełnieniu obowiązków zawodowych ( w przypadku dzieci i młodzieży * obowiązków szkolnych) oraz niezbędnych powinności domowych i związanych z samoobsługą. Przyjmuje się, że tak pojmowany czas wolny nie podlega przymusowi zewnętrznemu, czyli ludzie mogą go wykorzystywać na to, na co mają ochotę. Jego istota wyraża się w poczuciu wolności i odprężenia oraz w swobodzie wyboru treści i form gospodarowania nim * stosownie do własnych potrzeb i motywacji człowieka. Wynika stąd, że wartość czasu wolnego dla poszczególnych ludzi w mniejszym stopniu zależy od rodzaju czynności, jakimi go wypełniają, aniżeli od stosunku do tego, co wówczas robią, od indywidualnego odczucia swobody. Takie same działania mogą być, zatem traktowane przez jednych jako przymus, czasem przykry obowiązek wymuszony koniecznością życiową, a przez innych, wybierających je dobrowolnie * jako czynność wypoczynkowa, odprężająca, dostarczająca radości.

Konieczność przestrzegania określonych reguł, sprostania wymagań, a nawet wypełnienia stałych obowiązków, jakie wiążą się np. z przynależnością do wybranego klubu, zespołu zainteresowań, drużyny sportowej, również narusza tej swobody. Występujący w takich sytuacjach pewien przymus, głównie zresztą wewnętrzny, stanowi wszak tylko konsekwencję dokonanego wcześniej dobrowolnego wyboru określonej formy aktywności.

Czas wolny dziecka jest czymś innym niż czas wolny człowieka dorosłego. Musi być inny, bo sytuacja społeczno-ekonomiczna dziecka różni się poważnie od sytuacji dorosłego. Dziecko cechuje brak doświadczenia życiowego i niedojrzałość psychiczna, która uzależnia je od rodziców i wychowawców. Dlatego też Kazimierz Czajkowski zaproponował następującą definicję:

„Wolny czas dziecka, to ten okres dnia, który pozostaje do wyłącznej dyspozycji dziecka po uwzględnieniu czasu przeznaczonego na naukę szkolną, posiłki, sen, odrabianie lekcji, niezbędne osobiste zajęcia domowe. Wolny czas dziecka obejmuje także dobrowolnie na siebie przyjęte obowiązki społeczne (np. spełnianie jakiejś funkcji w organizacji harcerskiej, praca w samorządzie szkoły, świetlicy, domu kultury)”.

Natomiast Anna Zawadzka określa czas wolny dzieci jako „czas poza obowiązkami i koniecznościami życiowymi, którym jednostka dysponuje względnie dobrowolnie i wypełnia odpoczynkiem, rozrywką, pracą nad sobą w sposób służący zarazem rozwojowi biosocjokulturalnemu.”.

Dzieci i młodzież nie mogą sobie organizować życia, a tym samym i czasu wolnego całkowicie według własnej woli i zrozumienia, ponieważ ponoszą za swe działanie ograniczoną odpowiedzialność prawną, a czasem jej w ogóle ponosić nie mogą. Odpowiedzialność za swą naukę i wychowanie nie eliminuje tu procesu samowychowania, a swe plany życiowe dzieli dziecko w dużym stopniu z dorosłymi * z rodzicami i wychowawcami. Pasywność lub aktywność dziecka, w znacznie większym stopniu niż to ma miejsce u dorosłego, jest zależna od organizacji życia społecznego.

Gdy tworzy się definicje czasu wolnego i związane z nimi zasady postępowania, należy pamiętać, że wartości i preferencje, na których ufundowane są zalecenia czy postulaty, ulegają ciągłym zmianom, że nie powinno się ich formułować w sposób kategoryczny, przyjmujący za jedynie właściwy jeden zespół norm i wartości, negujący inne punkty widzenia.

2. Funkcje czasu wolnego

Wysuwa się trudność związana z kulturą spędzania czasu wolnego. Należy tutaj podkreślić, że czas ten, jak już wspomniano, może być dobrodziejstwem, czasem, w którym można rozwijać, kształcić swą osobowość, ale może być on też czasem bezwartościowym dla rozwoju człowieka, a nawet czynnikiem demoralizującym.

Ważnym środkiem zapobiegawczym takiemu niebezpieczeństwu jest odpowiednie przygotowanie człowieka do racjonalnego spędzania czasu wolnego już od najmłodszych lat, ponieważ już wtedy kształtuje się wiele upodobań i nawyków jednostki, które potem stają się ważnymi elementami kultury, czynnikami wpływającymi na jej pracę i postępowanie.

W kwestii funkcji zajęć czasu wolnego należy podkreślić, że nie da się całkowicie ich rozgraniczyć, gdyż te same i podobne funkcje mogą występować w różnych zajęciach.

Z uwagi jednak na funkcje w nich dominujące, można wyróżnić zajęcia posiadające walory:

  1. szczególnie doskonalące osobowość przez to, że umożliwiają jednostce twórczą działalność,

b) rozwijające osobowość przez poznanie i recepcję cudzej twórczości,

  1. charakteryzujące się szczególną zdolnością przywracania

i utrzymania równowagi organizmu człowieka,

d) zwiększające stopień uspołecznienia wykonawców,

e) oddziaływujące na swych adeptów ujemnie.

Marian Grochociński wyróżnia takie funkcje czasu wolnego jak:

1) twórczą,

2) percepcyjną,

3) rekreacyjną,

4) uspołeczniającą,

5) szkodliwą.

Funkcję pierwszą spełniają zajęcia twórcze jak np.: majsterkowanie, modelowanie, fotografika, zajęcia plastyczne, muzyczne, kolekcjonerstwo. Funkcję percepcyjną spełnia: czytanie gazet, czasopism, słuchanie radia, oglądanie telewizji, sztuk teatralnych itp. Funkcję rekreacyjną * zajęcia ruchowo-sportowe, gry, zabawy ruchowe w ramach kół sportowych oraz zajęcia o charakterze sportowym nie objęte działalnością tych kół, a więc również gry, zabawy, spacery, wycieczki itp. Funkcję uspołeczniającą spełniają różne formy działalności społecznej. Do zajęć spełniających funkcję szkodliwą należy zaliczyć wszelkie zajęcia odbiegające od przyjętych norm zachowania i wpływających ujemnie ze względów moralnych, społecznych czy utrudniające rozwój fizyczny.

Dokonana wyżej klasyfikacja zajęć czasu wolnego uwidacznia zawarty w nich zakres, jak i wpływ warunków kulturowych oraz ich walory wychowawcze, które są tym, co wszystkie te zajęcia z sobą ściśle wiąże i sprawia, że w ogólnym oddziaływaniu na osobowość wychowanka wzajemnie się uzupełniają, a nawet nakładają. Mimo to każda z wymienionych form posiada inne znaczenie i spełnia swoistą rolę, zwłaszcza w kontekście wymagań współczesnej cywilizacji i zadań wychowawczych.

Interesującą propozycję systematyzacji funkcji czasu wolnego sformułował E. Wnuk-Lipiński. Ukazuje on szerokie możliwości kryjące się w sferze czasu wolnego. Autor ten wyróżnia:

  1. Funkcje edukacyjne traktowane jako te czynności, które zaspakajają potrzeby poznawcze, potrzeby wiedzy i nowych doświadczeń w drodze dobrowolnego, bezinteresownego kształcenia.

  2. Funkcje wychowawcze, polegające na przyswajaniu sobie pewnych norm postępowania, stylu bycia, zachowania itp.

  3. Funkcje integracyjne rozumiane jako umacnianie na gruncie czasu wolnego poczucia więzi pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny czy kręgu rówieśniczego.

  4. Funkcje kontrolne polegające na tworzeniu określonych wartości kulturalnych lub na ich pojmowaniu i przyswajaniu.

Jednak „najbardziej oczywistą funkcją czasu wolnego jest regeneracja sił fizycznych i psychicznych”, dlatego też ilość czasu wolnego i jego treść stają się coraz ważniejszymi problemami społecznymi i egzystencjalnymi człowieka. Łączą się one, bowiem ściśle zarówno z demokratyzacją życia społecznego, poszerzeniem sfery wolności jednostki, jak też z postulatami zapewnieniu jej zdrowia. By ten cel osiągnąć i by wypoczynek ucznia był pełny a odnowa sił skuteczna i szybka, niezbędna jest odpowiednia organizacja wykorzystania czasu wolnego. Więcej wypoczywają ludzie starsi, zmęczeni pracą. Młodzież częściej wykorzystuje czas wolny na rozrywkę, rozwój własnych zainteresowań i życie zespołowe.

Drugą ważną funkcję czasu wolnego jest rozrywka. Jednak w środowisku wiejskim trzeba ją organizować pod patronatem szkoły, ponieważ na ogół nie ma w tym zakresie na wsi odpowiednich wzorów do naśladowania, a harmonijnie powiązana praca i rozrywka prowadzą do rozkwitu, do nowych dążeń i uzdolnień.

Trzecią główną funkcją czasu wolnego jest rozwijanie zainteresowań i uzdolnień, bo różne mogą być kierunki rozwoju osiąganego dzięki trwałym zainteresowaniom i systematycznym wysiłkom. Jedni dążą do zaspokojenia potrzeby poznania inni pragną kształtować i doskonalić otoczenie, jeszcze inni przeżywają silne wrażenia estetyczne, sami próbują twórczości artystycznej.

W stosunku do środowisk miejskich, wieś posiada mniej miejsc, które działają inspirująco na dzieci i młodzież przyczyniając się do przyspieszenia rozwoju ich zdolności i zainteresowań. Podobnie jak z rozrywką, funkcję rozwijania zainteresowań może spełnić szkoła jako jedna z najlepiej przygotowanych do tego celu instytucji.·

3. Główne formy spędzania czasu wolnego

W usuwaniu zmęczenia i przeciwdziałaniu jego nawarstwieniu się podstawową rolę pełni właściwy wypoczynek w czasie wolnym. Jest on tym skuteczniejszy, im pełniej w jego organizacji uwzględnia się charakter i głębię zmęczenia oraz indywidualne właściwości i potrzeby poszczególnych ludzi.

Ludzie odpoczywają rozmaicie. Najczęściej wybierają zmianę rodzaju zajęć, kontakt z ludźmi, sen, bezczynność, raczej rzadko - samotność. Na ogół chętniej oddają się wypoczynkowi czynnemu niż biernemu, dążą do regeneracji fizjologicznej po aktywnych zajęciach w wysiłku i ruchu oraz do odprężenia psychicznego po długotrwałym napięciu uwagi.

Wartość wypoczynkową może mieć każda czynność dobrowolnie wybrana, pozbawiona stresujących napięć, a więc amatorskie zajęcia fizyczne, umiłowane hobby, samokształcenie, aktywność ruchowa na powietrzu, rozrywka i zabawa. Zwłaszcza w zabawach tkwią możliwości odprężenia się dzięki temu, że przynoszą zwykle zmianę wrażeń i otoczenia, poczucie beztroski, oderwaniu od codzienności.

Ważny jest także wypoczynek bierny. Dbać, zatem trzeba o odpowiednią do wieku i potrzeb zdrowotnych ilość snu oraz warunki, w jakich się on odbywa. Utrzymanie higieny psychicznej wymaga jednak, aby owa bierność - w tym np. oglądanie programu telewizyjnego bez wyboru i refleksji - nie zdominowała całego czasu wolnego. Takie zagospodarowanie czasu zuboża wewnętrzne życie człowieka oraz jego kontakty z innymi ludźmi.

Nie ma optymalnego, jednakowego dla wszystkich modelowych form wypoczynku. Każdy powinien starać się odkryć i ukształtować najkorzystniejsze dla siebie, dostosowane do własnych potrzeb indywidualnych proporcje pomiędzy czynnymi i biernymi formami odpoczywania.

Mając swobodę dysponowania czasem wolnym człowiek potrafi nadać mu sens i wartość. Od jednostki przede wszystkim zależy, czy zużyje ten czas na cele godziwe, szlachetne, wewnętrzne wzbogacające ją samą i innych, a przynajmniej nieszkodliwie, czy obróci się na niekorzyść własną i otoczenia.

Możliwość wyboru form czasu wolnego są znaczne i praktycznie każdy ma szansę znalezienia takiej dziedziny aktywności, która mu najbardziej odpowiada.

Przez pojęcie form wypoczynku rozumiemy na ogół określony rodzaj dowolnie wybieranych czynności, zmierzających do odprężenia fizycznego i psychicznego po pracy, nauce oraz służącym zaspokojeniu zainteresowań i aktywności twórczej człowieka.

Uczeni wykazali, że bierny wypoczynek jest nie mniej efektywny od wypoczynku czynnego. Cechuje go głównie atrakcyjność i wykonalność. Czynności wypoczynkowe, które są atrakcyjne i możliwe do wykonania, mają duże walory, ponieważ sprzyjają odprężeniu i obniżeniu napięcia nerwowego.

Człowiek w demokratycznym społeczeństwie nie musi spędzać czasu wolnego zgodnie z narzuconym szablonem. Wybiera najczęściej jedną z najbardziej odpowiadających mu możliwości i zespół powinności z tym związanych. Aby tak się stało trzeba stworzyć odpowiednie warunki, motywacje, właściwe i korzystne podłoże odpowiednich decyzji. Wtedy przyjęta przez zainteresowanego forma wypełnia się treścią, spełnia w świadomym podporządkowaniu temu, co odsłania się jako Dobro.

Jedną z indywidualnych form spędzania czasu wolnego są zajęcia ruchowe na powietrzu. Obejmują one gry i zabawy, spacery, wycieczki i sport rekreacyjny. Wśród tych zajęć na szczególną uwagę zasługują wycieczki. Ich wartość dla człowieka polega na osobistym poznawaniu kultury, przyrody, środowiska społecznego, innych ludzi oraz na kształtowaniu więzów przyjaźni. Wycieczki kształtują także świadomość jedności człowieka ze światem otaczającym, pozwalają zrozumieć, że organizm ludzki nie może istnieć bez stałego powiązania ze środowiskiem.

Ruchowe formy wypoczynku na powietrzu stanowią najkorzystniejszy rodzaj aktywności przeciwdziałającym przeciążeniu pracą, nauką. Ruch jest podstawowym środkiem utrzymującym i przedłużającym sprawność organizmu. Zajęcia ruchowe na powietrzu stwarzają również dogodne możliwości do zespołowej rozrywki i zabawy. W trakcie zajęć zespołowych istnieją sprzyjające warunki do zaszczepienia ludziom oraz umacniania w nich nawyków dobrego współżycia i współdziałania. W zorganizowanych, zespołowych zajęciach ruchowych kształtują się zasady współżycia, sposoby postępowania, wzory, kryteria ocen estetycznych i moralnych akceptowane w danej zbiorowości.

Źródłem podobnych wartości kulturotwórczych i wychowawczych są dla człowieka również środki masowego przekazu, wśród których wyróżnia się: książkę, czasopismo, film, radio i telewizję.

Kontakt z książką i czasopismem stwarza silną potrzebę korzystania z dorobku kultury. Czytelnictwo pobudza zainteresowania moralne, intelektualne, zawodowe itp. Inspiracje wielostronne ujmowanie spraw, odkrywa przed czytelnikiem nowe problemy, pomaga odnaleźć tematy skryte dotąd przed jego świadomością.

Radio natomiast w dużej mierze zaspokaja potrzeby człowieka w dziedzinie rozrywki i informacji. Dąży do upowszechnienia godziwej rozrywki i dostarczania rzetelnej informacji, zaspokajania zainteresowań i potrzeb indywidualnych różnych kategorii słuchaczy.

Następnym środkiem masowego przekazu, który ma określoną wartość wychowawczą, jest film. Film rozwija i pogłębia zainteresowania człowieka, jego uczucia estetyczne oraz umożliwia atrakcyjne zdobywanie wiadomości i informacji z różnych dziedzin wiedzy. Upowszechnieniu filmów sprzyjają telewizja i wideo-kasety. Te ostatnie wzbudzają pewien niepokój, jeśli nie są objęte kontrolą mogą być szkodliwe z punktu widzenia wychowawczego i kulturalnego, ponieważ dostarczają nieodpowiednich treści i upowszechniają złe wzory zachowań.

Telewizja jest tym środkiem masowego przekazu, który najsilniej przeobraża dotychczasowe formy spożytkowania czasu wolnego przez ludzi. Staje się ona coraz bardziej czynnikiem wypełniającym czas wolny i pobudzającym aktywność człowieka w czasie wolnym. Wywiera duży wpływ na myślenie i zachowanie się, zwłaszcza młodzieży i dzieci. Można, zatem powiedzieć, że środki masowego przekazu umożliwiają wypełnienie bogatą treścią czasu przeznaczonego na wypoczynek i zaspokajanie zainteresowań człowieka.

Wywołują one także skutki ujemne. Wpływają niekorzystnie na stan fizyczny człowieka. Znana jest, na przykład „Choroba telewizyjna”, której skrajnymi przejawami są okrągłe plecy, zapadnięte klatki piersiowe, zwiotczenie mięśni, znacznie obniżenie sprawności fizycznej, schorzenia oczu, koszmarne sny itp.

Nadmierne spędzanie czasu wolnego przed telewizorem jest niewskazane, gdyż może wyzwalać i kształtować również postawy niepożądane, głównie pod wpływem filmów eksponujących okrucieństwo i grozę.

Dzieci podczas oglądania telewizji przyjmują zwyczaje, obyczaje i wzory zachowania się. Jeżeli wybiorą niewłaściwy autorytet, to jego wpływ może być szkodliwy. Ideał, który powstał pod wpływem telewizji, staje się często wzorem osobowym, wzorem do naśladowania. Obok wzoru pozytywnego pojawia się wzór negatywny.

Telewizja ma dwa oblicza. Jest „oknem na świat”, „zwierciadłem rzeczywistości”. Pozwala na całościową obserwację rzeczywistości. Z drugiej strony, telewizja niczym „szkło powiększające” umożliwia wybiórczy i zdeformowany ogląd świata. Od nas zależy, jak odbieramy telewizję. Dzieci musimy do tego przygotować.

Inną kategorią form spożytkowania czasu wolnego, kategorią o dużym znaczeniu kulturotwórczym i wychowawczym są zajęcia związane z twórczością artystyczną, które dostarczają przeżyć estetycznych, rozwijają zamiłowania i uzdolnienia artystyczne. Uczestniczenie w amatorskiej twórczości artystycznej pozwala jednostce być zarówno czynnym odbiorcą jak i twórcą kultury, sprzyja ona również wielostronnemu kształtowaniu postaw, a dostarczone przeżycia etyczne i estetyczne kształtują wartości humanistyczne.

Spożytkowanie czasu wolnego przez ludzi jest uzależnione od wielu czynników. Do nich należy zaliczyć płeć, wiek, wykształcenie, zawód, miejsce zamieszkania, sytuację rodzinną, stan zamożności, osobiste zainteresowania, upodobania itp. Ważną również rolę odgrywa miejsce zamieszkania i stopa życiowa ludności. Istnieją, bowiem różnice miedzy warunkami życia mieszkańców wsi i małych miast oraz wielkich aglomeracji. Duże miasta mają najlepiej rozwiniętą infrastrukturę społeczną i dysponują najbogatszym wachlarzem możliwości zaspokajania potrzeb w czasie wolnym.

  1. Zadania rodziny w kształtowaniu się treści

i form czasu wolnego

Głównym terenem kształtowania się osobowości dziecka jest rodzina, chociaż rozwój jednostki odbywa się w całym środowisku społecznym. Rodzina jako pierwsze i jedyne społeczne środowisko, w którym kształtują się początkowe doświadczenia, odgrywa dominującą rolę głównie w pierwszych latach życia dziecka.

Styl, atmosfera życia w rodzinie decydują też o tym, jak dziecko, a później młody człowiek wykorzystuje zasób zdobytych doświadczeń, jak kształtują się jego ideały i uczucia. Dzieje się tak, ponieważ dziecko przejmuje w swym postępowaniu główne wzory obserwowane w rodzinie. Pożądany społecznie rozwój dziecka wymaga, więc przede wszystkim pożądanych społecznie wzorów postępowania w jego najbliższym środowisku.

Pełniona przez rodzinę funkcja podstawowej najmniejszej komórki życia społecznego i wychowania dzieci jest szczególnie ważna, a zarazem trudna i odpowiedzialna we współczesnym życiu, gdzie stosunki społeczne są coraz bardziej złożone. Polega ona nie tylko na wprowadzeniu młodej generacji w różne kręgi życia społecznego, lecz zarazem na takim oddziaływaniu, które pomagałoby dostrzegać, trafnie rozumieć i oceniać różnorodne skomplikowane zjawiska, hasła i poglądy obecnej, szczególnie zmiennej cywilizacji.

Rodzina stanowi czynnik pośredniczący między jednostką a społeczeństwem jako całością i wywiera duży wpływ na czas wolny, na zakres i charakter uczestnictwa kulturalnego swych członków, a także na kształtowanie się opinii i postaw.

W rodzinie ma również miejsce wprowadzenie młodych pokoleń w normy życia zbiorowego, w elementarne wartości kultury ludzkiej. Rodzina wyznacza kształt osobowości dziecka przez zniesienie mu opieki i pomocy materialnej od pierwszych chwil jego życia aż do momentu usamodzielnienia się. W toku zaspokajania potrzeb materialnych dziecka kształtowane jest jednocześnie poczucie więzi biologicznych i gospodarczych między nim a rodzicami.

Rola rodziny sprowadza się także do ustawicznego oddziaływania na psychikę dziecka. Istotne znaczenie z tego punktu widzenia mają takie działania, postawy, zachowania rodziców, jak:

  1. przejawianie, okazywanie dzieciom swoich uczuć miłości, zainteresowania;

  2. wspólne spędzanie z nimi czasu w dni powszednie i świąteczne;

  3. poświęcanie należnej uwagi zainteresowaniom dzieci, ich nauce;

  4. umożliwienie dzieciom poszerzania wiedzy i zainteresowań, uprawiania twórczości i doznawania przeżyć estetycznych poza domem rodzinnym;

  5. roztaczanie rozumnej kontroli nad dziećmi podczas korzystania przez nie z mass mediów, stymulowanie ich wrażliwości.

Rodzina jest również środowiskiem decydującym o tym, w jakiej formie dokona się późniejsze wejście człowieka w społeczeństwo. Sposób i formy nowego wejścia w życie społeczne uzależnione są od tego, na ile człowiek jako dziecko poznaje i wartości społeczne, tradycje, obyczaje przyjęte w tym społeczeństwie na ile nauczy się stosować do uznanych społeczeństwie wzorów postępowania i działania.

Początkowym okresie rozwoju dziecka rodzice stanowią także pierwszy i wyłączny model zachowań moralnych. Proces rozwoju osobowego dziecka przebiega w atmosferze panujących w środowisku rodzinnym norm, reguł i zasad moralnych, ogólnych swych założeniach, ale konkretyzowanych przez oddziaływania na dziecko. Rodzice uosabiają dla dzieci jedynie słuszne wzory postępowania, najwyższe wartości i pod wpływem tych wartości kształtują się ich pojęcia etyczne, a także religijne. Normy moralne rodziców zazwyczaj decydują o późniejszej postawie życiowej dziecka.

Funkcją rodziny jest przede wszystkim zaspokojenie egzystencjalnych potrzeb jej członków, zwanych biologicznymi, organicznymi, fizjologicznymi, a także materialnymi. Chodzi tu głównie o potrzebę pożywienia, snu, odpoczynku, ubrania, posiadania własnych rzeczy. Potrzeby te traktowane są jako „bezwzględne konieczności”, bez których nie jest możliwa normalna egzystencja.

Przebieg i efektywność działalności opiekuńczo-wychowawczej rodziny niemal zawsze prowadzi ku diagnozie warunków rodzinnych. Ich znajomość jest niezbędna także nauczycielom, wychowawcom, opiekunom, którzy chcą racjonalnie i adekwatnie reagować na sytuację wychowanka, tj. wspierać go, kompensować niedostatki bądź ingerować przebieg jego rozwoju.

Warunki opiekuńczo wychowawcze w rodzinach kształtują się różnie. Mogą np. obejmować następujące zespoły warunków:

  1. warunki psychopedagogiczne, znajdujące odbicie m. in. w: poczuciu odpowiedzialności i współodpowiedzialności rodziców za opiekę i wychowanie potomstwa; atmosferze emocjonalnej panującej w rodzinie; stanie partnerstwa między rodzicami oraz udziale dzieci i młodzieży w życiu rodziny - zwłaszcza w pracach na jej rzecz, podziale obowiązków - poziomie i zakresie powiązań rodziny z otoczeniem społecznym np. ze szkołą;

  2. warunki kulturalne, związane m. in. z: poziomem wykształcenia rodziców, dorastających i dorosłych dzieci, dziadków i innych osób zamieszkujących pod wspólnym dachem; typem ukończonej szkoły bądź kontynuowanej nauki szkolnej; podnoszeniem kwalifikacji zawodowych oraz wiedzy i umiejętności z różnych dziedzin życia i aktywności; stanem czytelnictwa książek i czasopism oraz rodzinnych zbiorów bibliotecznych; preferowanymi formami spędzania czasu wolnego i wczasowania; kulturą języka używanego, na co dzień; dbałością o stan zdrowia;

  3. warunki demograficzno-strukturalne, określone m. in. przez: liczbę osób zamieszkujących pod wspólnym dachem; wiek rodziców i ich członków zamieszkujących wspólnie; dzietność rodziny, różnice wieku pomiędzy dziećmi, liczbę dzieci pozostających na utrzymaniu rodziców, płeć dzieci; strukturę rodziny;

  4. warunki społeczno-zawodowe, wyznaczone m.in. przez: przynależność klasowo-warstwową rodziców; typ lokalnego środowiska zamieszkania; rodzaj pracy zawodowej ojca i matki oraz innych dorosłych osób w rodzinie, kategorie zajmowanych stanowisk; aktywność społeczną członków rodziny w środowisku;

  5. warunki materialno-bytowe, określone m. in. przez takie stany rzeczy jak: stabilność źródeł dochodów, wielkość dochodu w przeliczeniu na członka rodziny; wyposażenie gospodarstwa domowego oraz wielkość mieszkania; wyposażenie gospodarstwa domowego w urządzenia i sprzęty umożliwiające realizację potrzeb bytowych oraz potrzeb związanych z edukacją kulturą, stan wyposażenia w odzież i inne przedmioty osobistego użytku.

Kształtowanie się w rodzinie kultury czasu wolnego pozostaje, zatem w ścisłym związku z jej podkulturą, określoną przez charakter i funkcjonowanie poszczególnych składników środowiska rodzinnego.

Przygotowanie dzieci do racjonalnego wykorzystania czasu zależy od uwarunkowań kultury czasu wolnego rodziny, w których dziecko się wychowuje, a także od różnorodnych przejawów funkcjonowania środowiska szkolnego, lokalnego, od wpływów grupy rówieśniczej.

Grupa rówieśnicza dzieci powstaje spontanicznie, bez zamysłu i ingerencji starszych i swą żywiołowością zagarnia każde dziecko, tworząc naturalne mechanizmy regulujące ich wzajemne zachowanie, wewnętrzną organizacje i pełniąc doniosłe funkcje wychowawcze wobec jej uczestników. W oparciu o właściwości rozwojowe dzieci i młodzieży wyróżnia się trzy typy grup rówieśniczych:

  1. Dziecięce grupy zabawowe, bandy,

  2. Młodzieżowe paczki, kliki,

  3. Młodzieżowe grupy dewiacyjne (gangi, bandy przestępcze)

Obecnie potrzebą społeczną jest wychowawcze wdrażanie dziecka do z rytmizowanego trybu życia, tj. do przemyślnego wyboru zajęć w zaplanowanych ramach czasowych. Słuszny wydaje się pogląd, że rodzina, której wewnętrzną organizację cechuje planowy, regularny tryb życia, kształtuje takie ważne cechy osobowości jak systematyczność, obowiązkowość, wytrwałość, świadomą dyscyplinę wewnętrzną, wyzwala inicjatywy i pomysłowość. Można też przypuszczać, że uregulowany tryb życia stwarza możliwości zaplanowania różnych zajęć w sposób bardziej przemyślany, zgodny z własnymi zainteresowaniami. Odwrotnie, w rodzinie, która prowadzi nienormowany tryb życia, łatwo może dochodzić do kształtowania się cech osobowości ujemnych, przeciwstawnych wyżej wymienionym, a głównie braku systematyczności i wytrwałości.

Współczesna rodzina znajduje się pod naporem wielu czynników zewnętrznych, które wpływają na jej gwałtowne, wielorakie przemiany. Jedne z nich wywierają pozytywny wpływ i polepszają warunki życia, inne zaś powodują jej dezintegrację i dezorganizację.

Adam Kurzynowski twierdzi np.: „większość polskich rodzin żyje w bardzo trudnych warunkach materialnych. Wysoki poziom ubóstwa oraz nie rozwiązane problemy mieszkaniowe powodują istotne ograniczenia w zaspokajaniu wielu potrzeb rodzin, w tym potrzeb żywieniowych, zdrowotnych oraz rekreacyjnych, edukacyjnych i kulturalnych”. Perspektywy rozwojowe rodzin są blokowane również przez:

Rodzina poddana licznym zagrożeniom ma jednak szanse na należyte wypełnienie funkcji opiekuńczo-wychowawczej przede wszystkim wtedy, gdy jej członków łączą głębokie więzi; gdy potrafi stworzyć im właściwe warunki rozwoju.

5. Organizacja czasu wolnego przez szkołę i inne

instytucje społeczne

Szkoła wciąż jest głównym czynnikiem decydującym o przyszłej pozycji społecznej dziecka. Od tego, jakie wykształcenie zdobędzie młody człowiek, zależy w przeważającej mierze jego kariera życiowa. Mówiąc o postępie w szkołach należy zadać sobie pytanie, czy nasze szkoły potrafią zachęcać młodzież do rozwiązywania różnych sytuacji życiowych, a w szczególności czy przygotowują do dalszego samodzielnego rozwijania kultury czasu wolnego.

Raul Dubois francuski działacz młodzieżowy tak charakteryzuje zadania szkoły: szkoła powinna dać smak nauki, a wówczas „dziecko wyniesie ten smak poza bramę szkoły i z przyjemnością włączy tę pożyteczną pasję do własnego czasu wolnego”. Po wtóre szkoła powinna „przysposabiać dzieci do wysiłku” gdyż wtedy „wychowamy ludzi zdolnych do aktywnego udziału w kulturze · nie tylko do konsumpcji”.

Do organizacji uczniowskich, które rozwijają się w szkole w dalszym ciągu należą: SKO, LOP, ZHP. Organizacje tworzone przez szkołę to głównie: świetlice szkolne, koła zainteresowań: przedmiotowe, techniczne, artystyczne i wychowania fizycznego.

Wiesław Ciczkowski zaproponował następujące rodzaje zajęć pozalekcyjnych w szkołach: Koło teatralne, Koło plastyczne, Koło taneczne, Kluby filmowe, Koło pomocy psychologicznej, Koło ruchu drogowego, Koło informatyczne, Koło fizyczno-techniczne, Harcerski Ruch Ochrony Środowiska, Szkolny Klub Sportowy.

Do najważniejszych celów i zadań tych zajęć należy:

Tematyka programowa w kołach zainteresowań wiąże się nie z jedyną, lecz z różnymi dziedzinami wiedzy, dzięki czemu pomogą one syntetyzować wiedzę przyswojoną na różnych lekcjach. Pozostawianie grup uczniowskich pod opieką nauczyciela w czasie wolnym, wspólne zajęcia, zabawy, wspólne działanie na różnych odcinkach · wszystko to stwarza szczególną okazję do prowadzenia intensywnej pracy wychowawczej, wspomagającej szkołę w jej wysiłkach.A więc na przykład, jeżeli program wychowawczy szkoły wysuwa jako naczelne zadanie rozbudzenie wśród uczniów zainteresowania do czytelnictwa, to w związku z tym zakładane powinny być kółka literackie, nawiązywany kontakt z biblioteką, stosowane określone formy pracy z książką.

Dużą rolę w realizacji zadań czasu wolnego wychowanków odgrywa wychowawca. Powinien on spełniać funkcję stymulatora, doradcy w wyborze form spędzania czasu wolnego przez wychowanków. Organizując czas wolny wychowawca musi znać nie tylko formy, ale i cele, jakie ma osiągnąć poprzez dane zajęcie. Osobiste zaangażowanie, aktywny udział w danych zajęciach zwiększy zainteresowanie wychowanków, pozwoli im efektywniejsze wykorzystanie czasu wolnego. Prawidłowo organizowany czas wolny powinien zapewnić odpowiedni wypoczynek, rozwijać zainteresowania i zamiłowania dziecka.

Do głównych kierunków działań, które mogą podejmować wychowawcy, aby pomóc dzieciom we właściwym kształtowaniu czasu wolnego należą:

Z myślą o zapewnieniu dzieciom lepszego niż w domu kąta do nauki, ciepłego pożywienia po lekcjach zorganizowano w szkołach świetlice szkolne, których celem jest wypełnienie luki w opiece nad uczniami w czasie po zakończeniu lekcji w szkole, a powrotem rodziców z pracy. Przez kilka godzin dzieci pozostają pod okiem wychowawcy, który organizuje im pracę nad odrabianiem zadań, dostarcza pomysłów do zabawy, dba o bezpieczeństwo. Dzieci mają zapewnioną opiekę.

Ogniwa zajęć pozalekcyjnych, organizowane przez szkoły, prowadzone przez nauczycieli, przy czynnym współudziale uczniów uczą gospodarowania czasem wolnym, jak tego wymagają współczesne i przyszłe potrzeby nowoczesnego społeczeństwa, a więc dają uczestnikom nie tylko wypoczynek i rozrywkę, ale zachęcają do samokształcenia i działalności społecznej.

Zainteresowanie dzieci zajęciami pozalekcyjnymi jest duże. Uczniowie ze swoją naturalną aktywnością mają wysoką gotowość brania udziału w różnego rodzaju zajęciach. Przejawiają życiowe zainteresowanie udziałem w różnych zespołach artystycznych, plastycznych, tanecznych, recytatorskich, teatralnych, kukiełkowych i muzycznych o charakterze gier i zabaw. Przy czym jest to często zainteresowanie aktywnością, samymi czynnościami, które nie muszą być związane z uzdolnieniami, nie muszą nabierać właściwości stałych i utrwalonych. Niemniej okresowy choćby udział w różnego rodzaju czynnościach spełnia wysokie wartości ogólnorozwojowe.

Możliwości organizowania zajęć pozalekcyjnych we współpracy ze środowiskiem są w wysokim stopniu zależne od instytucji funkcjonujących w środowisku. Każda szkoła posiada takowe, ponieważ w każdej funkcjonuje przynajmniej komitet rodzicielski. Mogą one podejmować szereg działań, między innymi dostarczać środków materialnych do organizowania imprez kulturalnych dla uczniów i rodziców, kół zainteresowań, czy sportowych.

„Nowoczesna szkoła bez organizacji życia społeczno - kulturalnego samorządnych grup uczniowskich, bez zachęty i okazji do samokształcenia, bez aktywnego wprowadzenia w kulturę fizyczną i sztukę będzie tylko kikutem instytucji kształcącej, instytucją przestarzałą, rozmijającą się z potrzebami społeczeństwa”.

Obok zajęć pozalekcyjnych istnieją również zajęcia pozaszkolne organizowane przez różne instytucje, które działają niezależnie od szkoły. Mogą to być:

a) instytucje pozaszkolne specjalnie powołane do pracy z młodzieżą szkolną (młodzieżowe domy kultury, domy kultury dzieci i młodzieży)

b) instytucje kulturalne i oświatowe przeznaczone dla dorosłych, które udostępnione są młodzieży i dzieciom częściowo lub całkowicie, albo, które prowadzą sekcje, kluby młodzieżowe jako swą dodatkową działalność (kluby sportowe).

Praca placówek wychowania pozaszkolnego nie ogranicza się do zadań jak zajęcia pozalekcyjne. Dzięki zespołowi instruktorów, posiadanej bazie, określonym możliwościom instytucjonalnym placówka może odgrywać rolę jako organizator i inspirator różnorodnej pracy wychowawczej w środowisku. To właśnie placówki wychowania pozaszkolnego podejmują się organizowania wystaw twórczości dziecięcej, konkursów plastycznych, organizują turnieje szachowe, oraz umożliwiają dzieciom dostęp do komputerów. Właśnie ich zadaniem jest stworzenie warunków dla pomyślnego rozwoju indywidualnych zainteresowań i uzdolnień korzystających z nich dzieci. Dziecko tutaj znajduje okazję doskonalenia siebie w wybranych dziedzinach życia, a przede wszystkim może pożytecznie spędzić czas wolny.

Niestety placówki te nie są rozmieszczone tak „gęsto”, aby wszystkie dzieci mogły z nich korzystać, nie mówiąc o tym, że trudno wyobrazić sobie, by każde dziecko miało w bliskim zasięgu do dyspozycji pełny wachlarz placówek i mogło wybrać zawsze tę dziedzinę, która mu się podoba. To szczęście mają jedynie dzieci niektórych wielkich miast. Wieś natomiast i wiele miasteczek przedstawia pod tym względem wciąż jeszcze niemal pustkę.

Poza tym w placówkach pozaszkolnych spotykamy przede wszystkim dzieci dobrze uczące się, mających dbałych i majętnych rodziców. A więc placówki te ułatwiają rozwój własny tym, którzy tego chcą i z sensem spędzają czas wolny po lekcjach. Najbardziej potrzebujący pomocy nie chcą raczej spędzać tam wolnego czasu, a przede wszystkim nie stać ich na nie.

Również zbyt sztywne, kursowe programy zajęć kółek zainteresowań przypominające żywcem szkołę zmuszają dziecko do całkowitego podporządkowania się, zrezygnowania z pewnych swoich osobistych pomysłów albo do porzucenia placówki i szukania gdzie indziej swobody w zaspokojeniu swoich potrzeb.

Niezwykle ważnym punktem oparcia działalności prorodzinnej jest społeczna nauka Kościoła. Każda rodzina mieszka na terenie jakiejś parafii. Opieka nad rodziną roztacza się przede wszystkim przez posługę duszpasterską. Od osobowości i doświadczenia, a także inwencji kapłanów zależy sprzyjanie powstawaniu ruchów rodzinnych, organizowanie grup młodzieżowych, ministranckich oraz zakres pomocy rodzinno-wychowawczej. Często jest to także pomoc materialna. Ogromną rolę odgrywa reaktywowana Caritas, która ma swoje ośrodki w parafiach. Z ofiar wpływających na rzecz, Caritas opłacane są często w szkołach obiady dla dzieci z rodzin najuboższych, dofinansowane są obozy letnie oraz kolonie. Parafie prowadzą wypożyczalnię sprzętu turystycznego, co ułatwia dzieciom spędzanie czasu wolnego.

Organizacją czasu wolnego dzieci i młodzieży szkolnej interesują się różne podmioty: począwszy od dzieci i młodzieży samodzielnie organizujących sobie czas wolny, poprzez rodzinę, mass media, szkołę i kończąc na instytucjach pozaszkolnych. Należy jednak dostrzegać sens racjonalnie zorganizowanego czasu wolnego uczniów. Uczeń korzystając z oferty zajęć pozalekcyjnych, a także inspiracji rodziców, nauczycieli i kolegów odnośnie spędzania czasu wolnego, ma szansę odkryć w sobie może jeszcze nie poznane dotąd możliwości twórczości i aktywności wolnoczasowej.

ROZDZIAŁ II

ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE BADAŃ WŁASNYCH

1. Cel badań

Zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji.

Analiza literatury pozwala dostrzec, że rodzina nadal jest instytucją odpowiedzialną za wychowanie dziecka, w tym również odpowiedzialną za racjonalne wykorzystanie czasu wolnego.

Od tego jak spędzają czas wolny rodzice oraz jakie jest ich przekonanie o korzystnych sposobach zagospodarowania czasu wolnego zależy w dużym stopniu styl wykorzystania czasu wolnego przez dzieci i młodzież.

Celem badań jest, zatem zdiagnozowanie wpływu rodziny na kształtowanie się wzorów racjonalnego wykorzystania czasu wolnego oraz zaprojektowanie rozwiązania optymalizującego proces kultury spędzania tego czasu.

Obecnie zauważa się w naszym społeczeństwie narastającą agresję i przemoc wśród dzieci i młodzieży. Przyczyną takich zachowań może być właśnie wpływ rodziny na wykorzystanie czasu wolnego dzieci. Z związku z tym w pracy tej chciałabym ukazać rodzinę jako najistotniejszego stymulatora rozwoju kulturalnego dziecka.

2. Problemy i hipotezy

2.1. Problemy badawcze

Problem badawczy wg Tadeusza Pilcha to z pozoru prosty zabieg werbalny polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania, problemy. Zabieg ten musi jednak spełniać kilka warunków:

Problemy badawcze można podzielić na problem główny i problemy szczegółowe.

Problemy badawcze brzmią następująco:

  1. Problem główny:

Jaka jest rola rodziny na kształtowanie się wzorów racjonalnego wykorzystania czasu wolnego oraz jakie są inne możliwości, które by ten wpływ maksymalizowały?

b) Problemy szczegółowe:

2.2. Hipotezy badawcze

„Hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą, którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego (...) na podstawie danych wyjściowych”.

W pracy sformułowano hipotezy następującej postaci:

  1. Sytuacja materialna rodziny (wielkość mieszkania, odpowiednie go urządzenie oraz wyposażenie w zdobycze współczesnej techniki, a także zarobki rodziców) ma znaczący wpływ na organizację zajęć

dzieci w czasie wolnym według własnych upodobań.

  1. Niski poziom wykształcenia rodziców wpływa ujemnie na prawidłowe formy czasu wolnego.

  2. Rodzice najczęściej spędzają czas wolny biernie, głównie przed telewizorem, natomiast rzadko chodzą na spacery, a także uprawiają sport.

  3. Praca pozalekcyjna i pozaszkolna odgrywa dużą rolę w rozwijaniu zainteresowań i uzdolnień dzieci, a także wpływa na sensowne wypełnienie czasu wolnego.

  4. Osobiste zaangażowanie oraz aktywny udział wychowawcy klasy w danych zajęciach w szkole zwiększa zainteresowanie wychowanków, co pozwala im na efektywniejsze wykorzystanie czasu wolnego.

  5. Odpowiednie korzystanie ze środków masowego przekazu umożliwia wypełnianie bogatą treścią czasu przeznaczonego na wypoczynek i zaspakajanie zainteresowań dzieci.

3. Zmienne

„To, co daje się zaobserwować w każdym zdarzeniu lub zjawisku - to kilka podstawowych cech konstytucyjnych dla danego zdarzenia, które przyjęto się w metodologii nazywać zmiennymi”

W zależności od tego, jaki jest związek między poszczególnymi cechami, jaki jest kierunek zależności między nimi, która wpływa na inne, a która podlega wpływom jedne zmienne nazywają się zmiennymi niezależnymi, a drugie zamiennymi zależnymi.

3.1. Zmienna niezależna

Zmienną niezależną w niniejszej pracy jest rola rodziny w kształtowaniu wzorów spędzania czasu wolnego.

3.2. Zmienne zależne

Zmienne zależne to:

  1. sytuacja materialna rodziny

  2. poziom wykształcenia rodziców

  3. życie kulturalne rodziców

  4. praca pozalekcyjna i pozaszkolna w środowisku lokalnym

  5. udział wychowawcy klasy w organizowaniu czasu wolnego

  6. sposób korzystania ze środków masowego przekazu

4. Metody, techniki, narzędzia badawcze

4.1. Metody badawcze

Tadeusz Pilch przez metodę rozumie „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”.

Aby zebrać informacje dotyczące wpływu rodziny na racjonalne wykorzystanie czasu wolnego przez dzieci zastosowano metodę sondażu diagnostycznego o ograniczonym zasięgu. Według T. Pilcha „sondaż diagnostyczny jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilenia się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk, wszelkich innych zjawisk instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentacyjną populację generalną, w której badane zjawisko występuje”.

Informacje zdobyte przy zastosowaniu tych metod pozwolą w oparciu o zdobytą wiedzę teoretyczną na zanalizowanie problemu organizacji czasu wolnego w środowisku wiejskim uczniów klas początkowych.

4.2. Techniki badawcze

W celu uzyskania optymalnie sprawdzonych informacji, opinii i faktów wykorzystano w pracy techniki badawcze. Są one podrzędne w stosunku do metod i przez nie uwarunkowane. „Przez techniki badawcze należy rozumieć sposoby zbierania materiału, oparte na starannie opracowanych dyrektywach w badaniach różnych nauk społecznych.”

W badaniach sondażowych posłużono się techniką ankiety, wywiadu i obserwacji zewnętrznej.

Ankieta jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu, najczęściej samodzielnym przez badanego, specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej nie w obecności ankietera.Ankietą posługujemy się w tych badaniach dydaktycznych w tych sytuacjach, kiedy chcemy uzyskać informacje o tym, co dane osoby wiedzą oraz jak oceniają określone zjawiska, procesy i wydarzenia. Ankieta stanowi formę uzyskania pożądanych informacji za pośrednictwem drukowanej listy pytań.

Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Wywiad służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Materiał uzyskany drogą wywiadu pozwala ponadto na analizę układów i zależności między zjawiskami.

W badaniach również posłużono się obserwacją zewnętrzną. Obserwowano przede wszystkim przejawianie umiejętności samodzielnego organizowania czasu wolnego przez dzieci oraz formy zachowania się w czasie gier i zabaw na przerwach i po lekcjach.

4.3. Narzędzia badawcze

Narzędzia badań za każdym razem buduje się dla poznania określonej konkretnej sytuacji, zjawiska czy problemu. Wszelkiego typu narzędzia werbalne, kwestionariusze, skala, arkusze są w pełni odpowiednie dla jednego i tylko dla tego właśnie przypadku na użytek, którego zostały skonstruowane.

W ankiecie narzędziem badawczym jest kwestionariusz dla nauczycieli oraz analiza wytworów prac plastycznych dzieci. W wywiadzie narzędziem badawczym jest kwestionariusz dla dzieci i dla rodziców.

Kwestionariusz ankiety wypełniony był przez nauczycieli poszczególnych szkół i zawierał 13 pytań otwartych oraz zamkniętych.

Kwestionariusz wywiadu dla uczniów zawierał 14 pytań, które zostały wypełnione w oparciu o indywidualną rozmowę z każdym dzieckiem.

Kwestionariusz wywiadu dla rodziców zawiera 24 pytania, na które informacji udzieliło 128 matek badanych dzieci. Oprócz wyżej wymienionych badań dzieci również wykonały rysunki na zajęciach plastycznych, których tematem było hasło „Moje ulubione zajęcia w czasie wolnym”.

Jedną z zastosowanych metod była obserwacja zewnętrzna. Obserwowano między innymi przejawianie umiejętności samodzielnego organizowania czasu wolnego swego i kolegów oraz zabawy w czasie przerw i po lekcjach.

5. Teren badań i dobór populacji badawczej

5.1. Teren badań

Terenem badań były klasy I-III Szkół Podstawowych w Goryniu, Jawtach i Łęgowie. Wsie te położone są w województwie warmińsko-mazurskim w zachodniej części powiatu iławskiego.

Szkoła w Goryniu dysponuje ośmioma salami lekcyjnymi i niewielką salą gimnastyczną. Jest to placówka mała, sześcioklasowa, w której liczba dzieci nie przekracza 120. Obok szkoły znajduje się boisko szkolne oraz plac zabaw dla dzieci kl. „0”. Szkoła wyposażona jest przede wszystkim w niezbędne komplety mebli oraz nieliczne środki dydaktyczne. Uczniowie wyżej wymienionej szkoły mogą korzystać z oddalonej o kilkanaście metrów biblioteki publicznej, która częściowo wyposażona jest w lektury szkolne. Około 20% ogólnej liczby uczniów tej szkoły stanowią dzieci dowożone z pobliskiej wsi Kantowo. Poza tym do szkoły uczęszcza wielu uczniów mieszkających daleko od samej placówki. Lekcje w szkole odbywają się tylko na jedną zmianę. W szkole pracuje 10 nauczycieli, w tym 8 nauczycieli posiada wykształcenie wyższe pedagogiczne oraz 2 nauczycieli jest po SN.

W szkole Podstawowej w Jawtach znajduje się 9 sal lekcyjnych, jadalnia oraz świetlica. Obok szkoły jest duże boisko oraz ogród. Jest to jedna z większych szkół wiejskich w tym rejonie, do której uczęszcza około 170 uczniów. Warunki materialne szkoły można określić jako przeciętne. Dysponuje ona czterema komputerami, niewielką ilością sprzętu RTV (jeden telewizor, dwa magnetofony, video) oraz nielicznymi środkami dydaktycznymi. Około 40% uczniów szkoły dojeżdża ze wsi Bałoszyce i Żakowice. W szkole pracuje 10 nauczycieli, w tym 9 z wykształceniem wyższym i 1 po SN. Lekcje również odbywają się na jedną zmianę.

Szkoła Podstawowa w Łęgowie liczy około osiemdziesięciu uczniów. Szkoła dysponuje 7 salami lekcyjnymi, bez sali gimnastycznej i świetlicy. Obok szkoły jest duże boisko oraz ogród. Warunki materialne szkoły także nie należą do najlepszych. Brak jest nowoczesnego sprzętu technicznego, klasy są zaopatrzone jedynie w niezbędne środki dydaktyczne. Do szkoły dojeżdża 20% uczniów ze wsi Małe Łęgowo i Nowy Folwark. W szkole uczy 10 nauczycieli z wykształceniem wyższym.

Badane szkoły podlegają władzom gminy, które decydują o finansowaniu placówek, inwestowaniu oraz wyposażaniu w środki dydaktyczne. Oprócz szkoły na wsiach nie ma innych instytucji kulturalnych.

Badania przeprowadzone zostały od 14 listopada 2000 r. do 20 lutego 2001 r. Objęto nimi klasy I liczące 52 uczniów, II - 51 uczniów, III - 47 uczniów. Razem zbadanych zostało 150 uczniów, w tym 77 dziewczynek i 73 chłopców, jak również ich rodziców oraz 30 nauczycieli. Dzięki uprzejmości dyrektorów szkół oraz życzliwości i pomocy nauczycieli uzyskano dane, które posłużyły do napisania niniejszej pracy. Badania z dziećmi były przeprowadzone w czasie wolnym od zajęć lekcyjnych, natomiast z rodzicami rozmowy były prowadzone w domach oraz w szkołach po zebraniach rodzicielskich. W czasie badania panowała atmosfera życzliwości i zrozumienia ze strony rodziców.

5.2. Dobór populacji badawczej

Badana populacja to mieszkańcy niewielkich wsi. Są to wsie częściowo popegerowskie i częściowo rolnicze. Źródłem utrzymania ludności jest rolnictwo - 35%, praca w założonych Spółkach Cywilnych - 5%, część mieszkańców stanowią urzędnicy - 6%, nauczyciele - 4% oraz robotnicy pracujący poza rolnictwem i dojeżdżający do pracy w mieście - 20%, często na czas określony. Na wsiach jest również dużo osób bezrobotnych utrzymujących się głównie z zapomóg - 30%. Matki nie pracujące zawodowo stanowią -92% badanych.

Tabele nr 1 i 2 ukazują dane liczbowe dotyczące wykształcenia i warunków materialnych rodzin.

Z danych wynika, że wśród badanych rodziców przewaga jest osób z wykształceniem podstawowym i zawodowym - 82,6%. Niewielu jest rodziców z wykształceniem średnim - 14%, a wyższe stanowi jedynie - 2,4%.

Tabela nr 1 Ludność w wieku 15 lat

i więcej według poziomu

Wykształcenie rodziców wykształcenia.

Płeć

Wykształcenie

Matki

Ojcowie

Razem

1995

N

%

N

%

N

%

ogółem

miasto

wieś

podstawowe

46

38

40

33

86

35,5

33,7

27,6

43,8

zawodowe zasad.

48

39

66

54

114

47,1

25,9

24,6

28,0

średnie tech.

22

18

14

11

36

14,8

43,4

45,9

39,2

wyższe

5

4

1

0,8

6

2,4

6,8

9,8

1,2

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla rodziców. Źródło. Mały Rocznik

Statystyczny 1999 r

Tabela nr 2.

Ilość dzieci, a wykształcenie i warunki materialno - bytowe rodziców.

Wykształcenie

Warunki

materialne - bytowe

podstawowe

zasadnicze

średnie

wyższe

razem

bardzo dobre

-

-

1

3

4

dobre

7

14

17

4

42

dostateczne

27

28

6

-

61

złe

24

19

-

-

43

razem

58

61

24

7

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla rodziców.

Z tabeli nr 2 wynika, że duża ilość rodzin jest w złej sytuacji materialno-bytowej - 37,9%. Z wywiadu z rodzicami ustalono, że przyczyną takiego stanu jest głównie brak stałej pracy, wielodzietność oraz złe warunki mieszkalne (niewiele pomieszczeń, brak CO oraz łazienek, wody bieżącej). Mieszkania są głównie 2 pokojowe, dzieci dzielą pokój z rodzeństwem, a nawet łóżko.

Sytuacja wielu rodzin jest trudna - 49,5% badanych ma jedynie dostateczne warunki materialno-bytowe. W szkołach organizowane są posiłki dla dzieci z rodzin patologicznych i żyjących w ubóstwie, około - 50% uczniów korzysta z dożywiania, a dzieciom z rodzin wielodzietnych zakupuje się książki oraz niezbędne przybory szkolne.

ROZDZIAŁ III

ROLA RODZINY W KSZTAŁTOWANIU WZORÓW SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO W ŚWIETLE WŁASNYCH BADAŃ

Rozdział zawiera analizę ilościowo-jakościową materiału empirycznego, który został podzielony na trzy podrozdziały. W pierwszym zebrane są dane dotyczące sposobów spędzania czasu wolnego przez dzieci. W drugim i trzecim zawarte są informacje o organizacji czasu wolnego dzieciom przez rodzinę i szkołę.

1. Sposoby spędzania czasu wolnego przez uczniów

klas I - III

Podrozdział ten zawiera charakterystykę czasu wolnego w świetle wypowiedzi badanych uczniów, rodziców i nauczycieli. Poniższy materiał podzielono według następujących pytań:

  1. Jakie są najczęstsze rodzaje i formy spędzania czasu wolnego oraz co wpływa na wybór takich form?

  2. Jakie są ulubione miejsca spędzania czasu wolnego?

  3. Z kim najchętniej dzieci spędzają czas wolny?

  4. Jakie są pożądane sposoby spędzania czasu wolnego?

    1. Najczęstsze rodzaje i formy spędzania czasu

wolnego

Według przyjętej hipotezy na sposób spędzania czasu wolnego dzieci ma wpływ wiele czynników: wykształcenie rodziców, warunki materialno - bytowe rodziny oraz wykorzystywanie czasu wolnego przez rodziców i nauczycieli.

W oparciu o wypowiedzi dzieci, wymienione rodzaje zajęć podzielone zostały na: rekreację ruchową oraz formy nie zaliczane do rekreacji ruchowej. Na taki podział zachowań wolnoczasowych wpłynął fakt, iż niektóre zachowania trudno byłoby zaliczyć do określonej w literaturze przedmiotu aktywności wolnoczasowej. Poza tym wiele zajęć ściśle się ze sobą wiąże, uzupełnia, a nawet nakłada.

ZAJĘCIA REKREACYJNO - RUCHOWE

Udział dzieci w najczęstszych formach rekreacji ruchowej przedstawia tabela nr 3.

Wśród zajęć ruchowych dominują zajęcia typowe dla wczesnego dzieciństwa jak: formy biegowe, zabawy w „berka”, „chowanego”, na śniegu oraz zabawy skoczne wśród dziewczynek. Ulubioną formą aktywności ruchowej u chłopców jest również rower i piłka nożna. Najmniej popularną formą aktywności jest taniec oraz spacer i wycieczki. Co wpływa na wybór takich form ustalono w dalszej części pracy.

Tabela nr 3.

Najczęstsze formy rekreacji ruchowej u dzieci.

Lp.

Formy rekreacji ruchowej

Dziewczynki

Chłopcy

Razem

N

%

N

%

N

%

1

Gra w piłkę

16

20,7

33

45,2

49

32,6

2

Jazda rowerem

24

31,1

34

46,5

58

38,6

3

Spacer, wycieczka

20

25,9

8

10,2

38

26,0

4

Zabawy skoczne (skakanka, klasy, gra w gumę)

65

84,4

18

24,6

93

62,0

5

Bieganie (berek, zabawa w chowanego)

68

90,9

52

71,2

120

81,0

6

Zabawa ze zwierzętami

34

44,1

30

41,0

64

42,6

7

Wędkowanie

-

-

27

36,9

27

18,0

8

Relaks nad wodą

14

18,1

10

13,6

24

16,0

9

Taniec

10

12,9

5

6,8

15

1,0

10

Zabawa na śniegu

38

49,3

45

61,6

83

55,3

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Tabela nr 4 wskazuje, iż niektóre formy aktywności ruchowej rodziców, takie jak wędkowanie, taniec realizowane są również przez dzieci, choć w zdecydowanie innym wymiarze, albowiem wiele form realizacji fizycznej jest silnie uwarunkowanych wiekiem. Należy jednak zwrócić uwagę, że większość tych form (jazda na rowerze, czy gra w piłkę) realizowanych jest głównie przez dzieci. Taki sposób spędzania czasu wolnego przez rodziców nie motywuje i nie zachęca dzieci do aktywnego wypoczynku. Zauważa się brak wspólnych kontaktów rodziców z dziećmi w czasie wolnym. Stosunkowo niewielu rodziców uczestniczy w ruchowych formach wypoczynku.

Tabela nr 4.

Liczebność rodziców i dzieci uczestniczących we wspólnych formach zajęć ruchowych.

Lp.

Formy zajęć ruchowych

Rodzice

Dzieci

N

%

N

%

1

Gra w piłkę

12

9,9

49

32,6

2

Jazda rowerem

10

8,2

58

38,6

3

Spacer, wycieczka

18

14,8

39

26,0

4

Zabawa ze zwierzętami

-

-

64

42,0

5

Wędkowanie

15

12,3

27

18,0

6

Relaks nad wodą

12

9,9

24

16,0

7

Taniec

14

11,5

15

10,0

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci i kwestionariusz wywiadu dla rodziców.

Z tabeli nr 5 wynika, że wykształcenie rodziców wpływa w niewielkim stopniu na wybór zajęć rekreacyjno-ruchowych przez dzieci. Bieganie, zabawy skoczne, itp. są realizowane zarówno przez dzieci rodziców z wykształceniem podstawowym - 77,5% i zawodowym - 77,0%, jak i wykształceniem średnim - 91,6% i wyższym - 71,4%. Wynika to z naturalnej potrzeby ruchu dzieci w młodszym wieku szkolnym, co potwierdza literatura badań. Wykształcenie rodziców ma wpływ głównie na dzieci, które chodzą na spacery i relaksują się nad wodą. Dzieci z rodzin z wykształceniem podstawowym chodzi na spacery i relaksuje się nad wodą - 5,1%, natomiast z rodzin z wyższym wykształceniem - 83,0%.

Tabela nr 5.

Najczęstsze rodzaje i formy zajęć rekreacyjno - ruchowych dzieci,

a wykształcenie rodziców.

Wykształcenie

Formy

zajęć ruchowych

podstawowe

zawodowe

zasad.

średnie

wyższe

N

%

N

%

N

%

N

%

Gra w piłkę

14

24,1

16

26,2

15

62,5

5

71,4

Jazda rowerem

8

13,7

22

36,0

21

87,5

6

85,7

Spacer, wycieczka

3

5,1

11

18,0

20

83,3

6

85,7

Zabawy skoczne (skakanka, klasy, gra w gumę)

34

58,6

35

51,4

20

83,3

4

57,1

Bieganie (berek, zabawa w chowanego)

45

77,5

47

77,0

22

91,6

5

71,4

Zabawa ze zwierzętami

35

60,3

16

26,2

11

45,8

2

28,5

Wędkowanie

4

6,8

9

14,7

12

50,0

2

28,5

Relaks nad wodą

3

5,1

6

9,8

10

41,6

5

71,4

Taniec

1

1,7

2

3,2

10

41,6

4

57,1

Zabawa na śniegu

31

53,4

32

52,4

17

70,8

3

42,8

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Analizując dane z tabeli nr 6 można zauważyć, że warunki materialno-bytowe mają znaczący wpływ na wybór zajęć rekreacyjno-ruchowych. Rodzice z trudną sytuacją materialną nie dostarczają dzieciom środków, przedmiotów na takie formy wypoczynku jak: jazda na rowerze - 16,2%, gra w piłkę - 11,6%, wędkowanie - 6,9%. Dzieci z tych rodzin bawią się głównie na podwórku - 97,6%, rzadko zaś spędzają czas nad wodą, czy chodzą na spacery. Najbardziej urozmaicone formy zajęć rekreacyjno-ruchowych mają dzieci z rodzin o dobrej i bardzo dobrej sytuacji materialnej. Uczestniczą w wielu formach zajęć rekreacyjno-ruchowych, co wpływa na rozwijanie zainteresowań czynnym wypoczynkiem. Dzieci z tych rodzin mają zakupione piłki, rowery, łyżworolki, rakietki, skakanki itp.

Tabela nr 6.

Najczęstsze rodzaje i formy zajęć rekreacyjno - ruchowych dzieci,

a warunki materialno - bytowe rodziców.

Warunki materialno-

bytowe

Formy

zajęć ruchowych

bardzo dobre

dobre

dostateczne

złe

N

%

N

%

N

%

N

%

Gra w piłkę

4

100,0

28

66,6

12

19,6

5

11,6

Jazda rowerem

4

100,0

34

80,9

13

21,3

7

16,2

Spacer, wycieczka

4

100,0

23

54,7

10

16,3

2

4,6

Zabawy skoczne (skakanka, klasy, gra w gumę)

4

100,0

24

57,1

32

52,4

33

76,7

Bieganie (berek, zabawa w chowanego)

3

75,0

32

76,1

45

73,7

42

97,6

Zabawa ze zwierzętami

2

50,0

7

16,6

26

42,6

29

67,4

Wędkowanie

3

75,0

14

33,3

6

9,8

3

6,9

Relaks nad wodą

3

75,0

15

35,7

2

3,2

3

6,9

Taniec

4

100,0

5

11,9

4

6,5

2

4,6

Zabawa na śniegu

3

75,0

21

50,0

32

52,4

28

65,1

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Z wywiadu przeprowadzonego z dziećmi i rodzicami można ustalić, jaki jest stosunek szkoły do ruchowych form wypoczynku.

Tabela nr 7.

Najczęstsze zajęcia ruchowo - rekreacyjne w szkole w czasie wolnym.

Formy zajęć rekreacyjno-ruchowych w szkole

Dziewczęta

Chłopcy

Razem

Gry i zabawy ogólnorozwojowe

3

12

15

Z tabeli wynika, że gry i zabawy ogólnorozwojowe są główną formą zajęć ruchowych, w których uczestniczą dzieci w czasie wolnym. Zajęcia te organizowane są tylko w jednej szkole. Poza tym na zajęcia te uczęszcza niewielu uczniów, (15 na 150), co może być spowodowane słabym wyposażeniem szkoły w sprzęt sportowy zachęcający do uczestnictwa w tych zajęciach oraz brakiem sal gimnastycznych. Duża ilość uczniów ma także daleko do szkoły, a rodzice nie mają możliwości dowiezienia dzieci na zajęcia pozalekcyjne.

Podsumowując zajęcia rekreacyjno-ruchowe należy zauważyć, że rodzice mają znaczący wpływ na kształtowanie i doskonalenie aktywności ruchowo-rekreacyjnych dzieci. Ukierunkowanie na taką rekreację, dostarczenie niezbędnych środków i przedmiotów umożliwiających uprawianie zajęć ruchowych to głównie zadanie dla rodziców i nauczycieli. U dzieci w młodszym wieku szkolnym pomysły na zagospodarowanie czasu wolnego czerpane są zwłaszcza z kręgu rodzinnego. Rodzice pobudzają dzieci do stosowania różnorodnych form rekreacji, a dzieci uaktywniają ruchowo swoich rodziców. Naturalna aktywność dziecka stymuluje dzieci do stosowania różnorodnych form rekreacji ruchowej.

W badanym środowisku zauważa się brak inspiracji ze strony rodziców w kształtowaniu aktywności ruchowej. Poziom wykształcenia rodziców jest niski - 85% badanych, a warunki materialno-bytowe nie umożliwiają rodzicom zakupu podstawowego sprzętu do uprawiania zajęć rekreacyjno-ruchowych. Dzięki swej naturalnej potrzebie ruchu dzieci bawią się głównie na podwórku. Należy zwrócić uwagę, że zabawy na podwórku, czy w okolicy są często nie objęte kontrolą i sprzyjają niekorzystnym kontaktom dzieci młodszych ze starszymi kolegami. Dziecko pozostawione „samemu sobie” często wkracza na drogę rozboju, a nawet kradzieży, szuka wzorów wśród starszych kolegów, często niepożądanych.

Analizując stosunek szkoły do ruchowych form wypoczynku zauważa się brak zajęć, które by pobudzały i zachęcały do gry w piłkę ręczną, koszykówkę, biegów, czy gry w tenisa stołowego. Brak SKS-ów, sali gimnastycznej, odpowiedniego sprzętu uniemożliwia rozwijanie zainteresowań sportem dzieci młodszych. Jeżeli dziecko uwierzy w swoje umiejętności sportowe w wieku 7-10 lat będzie starało się późniejszych latach dalej je kontynuować. Nawyki ruchowe nabyte w dzieciństwie stanowią ceną podstawę do upowszechniania rekreacji fizycznej w dalszych etapach życia. A w tym środowisku dzieci pozbawione są tej szansy.

ZAJĘCIA NIE ZALICZANE DO REKREACJI RUCHOWEJ

Udział dzieci w najczęstszych formach zajęć nie zaliczanych do rekreacji ruchowej przedstawia tabela nr 8.

W badanej populacji dominują najbardziej typowe rodzaje zachowań: oglądanie telewizji - 92% oraz zabawy tematyczne - 78%.

Z wypowiedzi dzieci wynika, że zabawa jest nadal dominującą formą aktywności dzieci w wieku 7-10 lat, - 77,0% i - 83,5% nadal lubi bawić się zabawkami. Natomiast wypełnianie czasu oglądaniem telewizji budzi niepokój - 92% badanych siedzi przed telewizorem i często ogląda programy bez selekcji. Oglądanie telewizji nie objętej kontrolą jest szkodliwe z punktu widzenia wychowawczego. Dostarcza nieodpowiednich treści i wpływa na przyjmowanie złych wzorów zachowań. Dane zawarte w tabeli wskazują, że bardzo niewielka grupa respondentów poświęca czas wolny na zajęcia rozszerzające własne zainteresowania jak: rysowanie i malowanie - 45% oraz gry i zabawy umysłowe - 24,0%. Znikomym stopniu dzieci korzystają z takich form wypoczynku jak: czytanie książek i gazet - 28,0%, czy słuchanie muzyki - 16,0%, natomiast korzystanie z kina i teatru w ogóle nie występuje.

Tabela nr 8.

Udział dzieci w najczęstszych formach zajęć nie zaliczanych do rekreacji ruchowej.

Lp.

Formy zajęć

Dziewczynki

Chłopcy

Razem

N

%

N

%

N

%

1

Oglądanie TV

68

88,3

70

95,8

138

62,0

2

Czytanie książek, gazet

27

35,0

15

20,5

42

28,0

3

Gry i zabawy umysłowe

10

12,9

16

21,9

36

24,0

4

Słuchanie muzyki

15

19,4

10

13,6

25

16,6

5

Gry komputerowe

4

5,1

8

10,9

12

8,0

6

Rysowanie, malowanie

47

72,7

61

83,5

117

78,0

7

Zabawy tematyczne (lalkami, samochodami, itp.)

56

72,7

61

83,5

117

78,0

8

Kino, teatr

-

-

-

-

-

-

9

Sen

4

5,1

2

2,7

6

4,0

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Tabela nr 9.

Liczebność rodziców i dzieci uczestniczących w tych samych zajęciach nie zaliczanych do rekreacji ruchowej.

Lp.

Formy zajęć

Liczba rodziców

Liczba dzieci

N

%

N

%

1

Oglądanie TV

102

84,2

138

92,0

2

Czytanie książek, gazet

42

34,7

42

28,0

3

Gry i zabawy umysłowe

22

18,0

36

24,0

4

Słuchanie muzyki

15

12,3

25

16,6

5

Gry komputerowe

5

4,1

12

8,0

6

Rysowanie, malowanie

4

3,3

68

45,3

7

Kino, teatr

3

2,4

-

-

8

Sen

63

52,0

6

4,0

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci i kwestionariusz wywiadu dla rodziców.

Z tabeli wynika, że wymienione formy zajęć realizowane są zarówno przez rodziców, jak i ich dzieci, przy czym niektóre z nich w innym wymiarze. Zauważa się, niewielką różnicę w czytaniu książek, słuchaniu muzyki, w grach i zabawach umysłowych. Podobnie też kształtuje się uczęszczanie do kina i teatru oraz oglądanie TV. Różnica w formie wypoczynku, jakim jest sen, czy malowanie i rysowanie uwarunkowana jest przede wszystkim wiekiem badanych. Rodzice zmęczeni pracą, odpoczywają chętniej zapadając w „drzemkę” zaś dzieci odpoczywają głównie poprzez uaktywnienie organizmu.

Tabela nr 10.

Najczęstsze formy zajęć nie zaliczanych do rekreacji ruchowej,

a wykształcenie rodziców

Wykształcenie

Formy zajęć

podstawowe

zawodowe zasad.

średnie

wyższe

N

%

N

%

N

%

N

%

Oglądanie TV

57

98,2

54

88,5

15

62,5

2

28,5

Czytanie książek, gazet

6

10,3

11

18,0

20

83,3

7

100,0

Gry i zabawy umysłowe

5

8,6

8

13,1

18

75,0

5

71,4

Słuchanie muzyki

4

6,8

5

8,1

10

41,6

6

85,7

Gry komputerowe

-

-

-

-

8

33,3

4

57,1

Rysowanie, malowanie

20

34,4

24

39,3

18

75,0

6

85,7

Zabawy tematyczne (lalkami, samochodami, itp.)

33

56,8

39

63,9

20

83,3

5

71,4

Kino, teatr

-

-

-

-

-

-

-

-

Sen

2

3,4

2

3,2

1

4,1

-

-

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Z tabeli wynika, że wykształcenie rodziców wpływa w znaczącym stopniu na wybór zajęć nie zaliczanych do aktywności ruchowej. Dzieci z rodzin z wykształceniem niższym w czasie wolnym głównie oglądają telewizję - 98,2% oraz bawią się zabawkami - 56,8%. Z wywiadu ustalono, że wiele dzieci z tych rodzin ogląda telewizję bez ograniczeń, wspólnie z rodzicami (telenowele, filmy dla dorosłych). U dzieci z rodzin z wykształceniem średnim i wyższym zauważa się wybór bardziej urozmaiconych form wypoczynku. Dzieci te czytają książki, czasopisma - 83,3%, słuchają muzyki - 63%, grają na komputerze - 41%, oglądają również telewizję - 52%, przy czym rodzice jak wynika z wywiadu ograniczają czas przed telewizorem oraz ukierunkowują dzieci na oglądanie bajek, filmów przyrodniczych, czy filmów tylko dla młodych widzów.

Tabela nr 11.

Najczęstsze rodzaje i formy zajęć nie zaliczanych do rekreacji ruchowej,

a warunki materialno - bytowe rodziny.

Warunki materialno-

bytowe Formy zajęć

bardzo dobre

dobre

dostateczne

złe

N

%

N

%

N

%

N

%

Oglądanie TV

3

75,0

37

88,0

58

95,0

40

93,0

Czytanie książek, gazet

4

100,0

20

47,6

14

22,9

4

9,3

Gry i zabawy umysłowe

3

75,0

21

50,0

7

11,4

5

11,6

Słuchanie muzyki

4

100,0

11

26,1

7

11,4

3

6,9

Gry komputerowe

4

100,0

8

19,0

-

-

-

-

Rysowanie, malowanie

4

100,0

35

54,7

21

34,4

8

18,6

Zabawy tematyczne (lalkami, samochodami, itp.)

4

100,0

38

90,4

52

85,2

23

53,4

Kino, teatr

-

-

-

-

-

-

-

-

Sen

1

25,0

2

4,7

2

3,2

1

2,3

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Z danych przedstawionych wyżej wynika, że warunki materialno-bytowe mają duży wpływ na wybór zajęć nie zaliczanych do rekreacji ruchowej. Rodzice z trudną sytuacją materialną nie umożliwiają dzieciom środków na realizację potrzeb związanych z edukacją kulturalną: czytania książek, czasopism - 9,3%, słuchania muzyki - 6,8% czy gier umysłowych - 11,6%. Brakuje im również materiałów do rysowania i malowania - 18,6%, które urozmaicałyby czas wolny.

Stosunkowo więcej dzieci z rodzin o dobrej i bardzo dobrej sytuacji materialnej słucha muzyki - 55%, korzysta z komputera, ma różnorodny sprzęt i przedmioty do zabaw tematycznych i gier dydaktycznych.

Tabela nr 12.

Stosunek szkoły do zajęć nie zaliczanych do rekreacji ruchowej.

Formy zajęć

Dziewczęta

Chłopcy

Razem

Zajęcia plastyczne

10

5

15

Kółko teatralne

10

6

16

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Z powyższych danych wynika, że w szkołach na wsi istnieje niewiele zajęć, które mogłyby rozbudzać różnorodne zainteresowania uczniów. Niewiele kółek pozalekcyjnych (2) i tylko - 20% frekwencja.

Poza tym z ankiety z nauczycielami wynika również, że aktywność pedagogiczna nauczycieli w zakresie czasu wolnego ucznia jest różna. Niewielu z nich interesuje się sposobem spędzania czasu wolnego uczniów, udziela im rad i wskazówek, wzbudza zainteresowania czytelnictwem, organizuje zajęcia pozalekcyjne.

Podsumowując zajęcia nie zaliczane do rekreacji ruchowej należy zauważyć, że w badanym środowisku jest niskie zainteresowanie dzieci i rodziców czytaniem książek i czasopism. W czasie wolnym większość dzieci ogląda telewizję. Natomiast rodzice zmęczeni często pracą spędzają czas wolny biernie i rzadko interesują się czasem wolnym swoich dzieci. Dzieci nie mając przykładu rodziców oraz zachęty z ich strony spędzając kilka godzin w szkole, nie mają ochoty przeznaczać swojego czasu wolnego na rozwijanie zainteresowań, aktywne działania poznawcze. Telewizja z dominowała czas wolny dzieci i rodziców. Z powyższych danych można zauważyć, że im wyższe wykształcenie rodziców, tym bardziej urozmaicone są formy dziecinnego wypoczynku. Od poziomu wykształcenia oraz warunków materialno - bytowych zależy liczba i zróżnicowanie przedmiotów dziecka służących wypoczynkowi. Uboga infrastruktura wsi, brak ośrodków kulturalnych oraz niewielka ilość zajęć pozalekcyjnych nie wspomaga rodziny i nie umożliwia realizację czynnych form aktywności dzieci.

    1. Ulubione miejsca spędzania czasu wolnego

Jakie są ulubione miejsca spędzania czasu wolnego przedstawia tabela nr 13, która została opracowana na podstawie własnych wypowiedzi uczniów zawartych w kwestionariuszu wywiadu.

Tabela nr 13.

Ulubione miejsca spędzania czasu przez dzieci.

Miejsca spędzania czasu wolnego

Chłopcy

Dziewczynki

Razem

N

%

N

%

N

%

we własnym domu

33

45,2

65

84,4

98

65,3

na podwórku

64

87,6

58

75,3

122

81,3

w domu kolegi(koleżanki)

14

19,1

18

23,3

32

21,3

w zakątkach okolicy

15

20,5

10

12,9

25

16,6

na terenie należącym do szkoły

14

19,1

12

15,5

26

17,3

inne miejsca

7

9,5

4

5,1

11

7,3

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Z powyższej tabeli wynika, że ulubionym miejscem spędzania czasu wolnego dzieci jest głównie podwórko - 81,3% oraz własny dom - 65,3%. Wybór tych miejsc związany jest z wyborem form wypoczynku. Te zajęcia to właśnie zabawy na podwórku oraz spędzanie czasu przed telewizorem. Poza tym dziecko na własnym podwórku czuje się bezpiecznie, bawi się z rodzeństwem i zwierzętami. Natomiast podwórko w większych skupiskach mieszkalnych (bloki), to miejsce spotkań z rówieśnikami, wspólnych zabaw. Niewielu zaś uczniów spotyka się w domu kolegi czy koleżanki - 21,3% w zakątkach okolicy - 16,6% czy na terenie należącym do szkoły - 17,3%. Ma to związek z miejscem zamieszkania uczniów, daleko od szkoły i domów rówieśników.

Tabela nr 14.

Ulubione miejsca spędzania czasu wolnego, a wykształcenie rodziców.

Wykształcenie

Miejsca spędzania czasu wolnego

podstawowe

zawodowe zasad.

średnie

wyższe

N

%

N

%

N

%

N

%

we własnym domu

41

70,6

34

55,7

18

75,0

7

100,0

na podwórku

51

87,9

41

67,2

21

87,5

4

57,1

w domu kolegi(koleżanki)

17

29,3

12

19,6

2

8,3

1

14,2

w zakątkach okolicy

10

17,2

8

13,1

7

29,1

-

-

na terenie należącym do szkoły

8

13,7

4

6,5

10

41,6

4

57,1

inne miejsca

1

1,7

5

8,1

3

12,5

2

28,5

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Z tabeli nr 14 wynika, że wykształcenie rodziców w niewielkim stopniu wpływa na wybór miejsca spędzania czasu wolnego. Większość dzieci spędza swój czas na podwórku niezależnie od wykształcenia rodziców. Można zauważyć, że jedynie dzieci rodziców z wykształceniem wyższym spędzają więcej czasu w domu, czytając książki, grając na komputerze. Poza tym dzieci z tych rodzin nie mogą wychodzić z domu bez uprzedzenia rodziców oraz nie mogą oddalać się z miejsca zamieszkania. Natomiast dzieci z rodzin z niższym wykształceniem często po zjedzeniu obiadu, posiłku wychodzą z domu „gdzieś się bawić”

Tabela nr 15.

Ulubione miejsca spędzania czasu wolnego, a warunki materialno - bytowe rodziny.

Warunki materialno-

Miejsca bytowe spędzania czasu wolnego

bardzo dobre

dobre

dostateczne

złe

N

%

N

%

N

%

N

%

we własnym domu

4

100,0

38

90,4

28

45,9

28

64,1

na podwórku

4

100,0

32

76,1

51

83,6

35

81,3

w domu kolegi(koleżanki)

1

25,0

4

9,5

12

19,6

15

34,8

w zakątkach okolicy

-

-

2

4,7

11

18,0

12

27,9

na terenie należącym do szkoły

3

75,0

8

19,0

10

16,3

6

13,9

inne miejsca

1

25,0

3

7,1

2

3,2

5

11,6

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Jak wynika z tabeli, warunki materialno - bytowe podobnie jak wykształcenie w niewielkim stopniu mają wpływ na wybór miejsc spędzania czasu wolnego. W tym wieku dzieci preferują ruchowym, czynnym formom wypoczynku. Zatem wybór podwórka jako ulubionego miejsca spędzania czasu wolnego jest uzasadniona. Rola rodziców sprowadza się głównie do dostarczenia dzieciom przedmiotów, środków, aby te miejsca uatrakcyjnić.

Tabela nr 16.

Szkoła, a miejsca spędzania czasu wolnego.

Miejsca spędzania czasu wolnego w szkole

Dziewczynki

Chłopcy

N

%

N

%

boisko

6

7,7

12

16,4

plac zabaw

9

11,6

8

10,9

świetlica

4

5,1

2

2,7

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci

Z powyższych danych wynika, że niewielu uczniów spędza czas na terenie szkoły. Niewiele jest miejsc, które zachęcałyby uczniów do przebywania w szkole po lekcjach. Brak ciekawego sprzętu oraz miejsce zamieszkania uczniów nie sprzyja uczestnictwu w korzystnych formach spędzania czasu wolnego.

Analizując ulubione miejsca spędzania czasu wolnego należy zauważyć, iż w dużej mierze wybór miejsc zależy od środowiska, w którym dziecko żyje, a przede wszystkim zagospodarowania danego terenu umożliwiającego atrakcyjne spędzanie tego czasu.

W badanym środowisku dzieci bawią się głównie na podwórku, spontanicznie bez ukierunkowania ze strony rodziców i nauczycieli. Wykształcenie rodziców wpływa głównie na zainteresowanie, opieką swoim dzieckiem w czasie wolnym. Rodzice z niższym wykształceniem często nie interesują się miejscem pobytu dziecka w czasie wolnym. Nie wiedzą gdzie jest i co robi.

    1. Osoby, z którymi dzieci najchętniej spędzają czas

wolny

Na rozmiary i intensywność opieki nad dziećmi w czasie wolnym wskazuje także analiza zebranego materiału empirycznego na temat, z kim spędzają dzieci swój wolny czas. Informacje zawarte są w tabeli nr 17.

Badania potwierdziły znaną z psychologii prawidłowość dominowania wśród dzieci od 7-8 roku życia aż do wieku dojrzewania tendencji należenia do grupy rówieśniczej - 28,6%. Dzieci grają w piłkę, jeżdżą na rowerach, uprawiają różne konkurencje sportowe, budują tzw. „kryjówki” w piwnicach, na drzewach, w dołach, grają w karty, śpiewają itp. Kontakt z rówieśnikami uspołecznia młodą jednostkę, rozwija samodzielność, lojalność, poczucie sprawiedliwości, wspomaga też formy wypoczynku.

Tabela nr 17.

Osoby, z którymi dzieci najchętniej spędzają czas wolny.

Osoby, z którymi dzieci najchętniej spędzają czas wolny

Dziewczynki

Chłopcy

Razem

N

%

N

%

N

%

z matką

23

29,8

10

13,6

33

22,0

z ojcem

8

10,3

18

24,6

26

17,3

z obojgiem rodziców

15

19,4

10

13,6

25

16,6

z rodzeństwem

10

12,9

8

10,9

18

12,0

z rówieśnikami

19

24,6

24

32,8

43

28,6

z wychowawcą

2

2,5

3

4,1

5

3,3

z księdzem

-

-

-

-

-

-

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Brak jednak orientacji rodziców w kontaktach syna czy córki z innymi dziećmi może łatwo prowadzić do sytuacji wychowawczo niebezpiecznych. A wielu rodziców nie kontroluje czasu wolnego swoich dzieci - 30%.

Dzieci rolników, które mają własne podwórka, ze względu na duże odległości między poszczególnymi gospodarstwami bawią się przede wszystkim z rodzeństwem -12%.

Jeżeli chodzi o udział rodziców w opiece nad dziećmi należy zauważyć, że dziewczynki chętniej przebywają z matką -29,8%, natomiast chłopcy z ojcem - 24,6%. Dziewczynki chodzą z mamą na spacery, odwiedzają znajomych, sąsiadów, czytają książki. Chłopcy zaś lubią chodzić z tatą na ryby, grać w piłkę, jeździć rowerem. Stosunkowo niewielu uczniów spędza czas z obojgiem rodziców - 16,6%, zaś przebywanie z nauczycielami nie sprawia im wiele zadowolenia - 3,3%.

Tabela nr 18.

Osoby, z którymi dzieci spędzają najchętniej czas wolny, a wykształcenie rodziców.

Osoby, z którymi dzieci najchętniej spędzają czas wolny

podstawowe

zawodowe zasad.

średnie

wyższe

N

%

N

%

N

%

N

%

z matką

12

20,6

10

16,3

5

20,8

2

28,5

z ojcem

9

15,5

8

13,1

6

25

1

14,2

z obojgiem rodziców

4

6,8

7

11,4

10

41,6

4

57,1

z rodzeństwem

8

13,7

9

14,7

1

4,1

-

-

z rówieśnikami

17

29,3

24

39,3

2

8,3

-

-

z wychowawcą

2

3,4

3

4,0

-

-

-

-

z księdzem

-

-

-

-

-

-

-

-

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Z tabeli nr 18 możemy zauważyć, że dzieci rodzin z wykształceniem wyższym najchętniej przebywają z obojgiem rodziców - 57,1^%. Dzieci z rodzin z niższym wykształceniem chętniej spędzają czas wolny z rówieśnikami - 27% oraz z matką - 16%. Związane jest to głównie z zainteresowaniem, jakie okazują rodzice swoim dzieciom oraz w jaki sposób spędzają czas wolny rodzice. Atrakcyjne formy spędzania czasu wolnego przez rodziców zachęcają do wspólnego przebywania z nimi ich dzieci. Z intensyfikowanie opieki nad dziećmi zależy od wzbogacenia jej form i bardziej umiejętnego oraz racjonalnego wykorzystania czasu wolnego rodziców.

PRAGNIENIA DZIECI ODNOŚNIE ZMIAN W DOMU

W związku z niewielką ilością miejsc, które by uatrakcyjniały spędzanie czasu wolnego, uczniowie wypowiadali się na temat zmian, jakich chcieliby dokonać w domu. Pragnienia dzieci zostały umieszczone w kwestionariuszu dla dzieci, a wyniki ukazuje tabela nr 19.

Tabela nr 19.

Pragnienia dzieci odnośnie zmian w domu.

Lp.

Nazwa zmian

Liczba uczniów

%

1

Własny pokój

48

32,0

2

Więcej zabawek

35

23,3

3

Video

15

10,0

4

Komputer

67

44,6

5

Magnetofon

46

30,6

6

Sprzęt sportowy (rower, piłka, rakietki)

52

34,6

7

Brak jakichkolwiek zmian

3

2,0

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci

Z tabeli wynika, iż duża ilość dzieci pragnie zmian w domu, które umożliwiałby atrakcyjny wypoczynek. Uczniowie pragną mieć komputer, magnetofon, więcej różnorodnych zabawek, sprzętu służącego do jazdy na rowerze, gry w piłkę, tenisa, itp. Pragnienia dzieci są uzasadnione i potrzebne, co potwierdzają wcześniejsze badania.

1.4. Pożądane formy spędzania czasu wolnego przez

dzieci

Zakres wiedzy o różnych rodzajach zajęć w czasie wolnym odpowiednich dla dzieci oraz ogólne tendencje oddziaływania form zarysowuje się niejako głębiej w analizie wypowiedzi rodziców.

Jaki sposób spędzania czasu wolnego pragnęliby rodzice dla swego dziecka przedstawia tabela nr 20.

Tabela nr 20.

Pożądane sposoby spędzania czasu wolnego, a wykształcenie rodziców.

Wykształcenie

Rodzaj zajęć

podstawowe

zawodowe zasad.

średnie

wyższe

N

%

N

%

N

%

N

%

Uczestnictwo w SKS

11

23,9

12

25,0

10

45,4

1

20,0

Wycieczki

7

15,2

8

16,6

16

72,7

4

80,0

Czytanie książek

14

30,4

12

25,0

11

50,0

2

40,0

Kino, teatr

-

-

1

2,0

12

54,5

5

100,0

Kółka zainteresowań

2

4,3

3

6,2

4

18,1

2

40,0

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla rodziców.

Tabela nr 21.

Ulubione miejsca spędzania czasu wolnego a warunki materialno - bytowe rodziny.

Warunki materialno-

bytowe

Rodzaj zajęć

bardzo dobre

dobre

dostateczne

złe

N

%

N

%

N

%

N

%

Uczestnictwo w SKS

3

75,0

5

13,1

14

30,4

12

41,3

Wycieczki

4

100,0

20

52,6

8

17,7

3

10,3

Czytanie książek

3

75,0

18

47,3

10

21,7

8

27,5

Kino, teatr

4

100,0

13

34,2

1

2,1

-

-

Kółka zainteresowań

3

75,0

5

13,1

2

4,3

1

3,4

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla rodziców.

Wyniki badań wskazują, iż wśród najbardziej pożądanych form spędzania czasu wolnego dla dzieci nie ma telewizji. Rodzice z wykształceniem niższym nie zaliczają również do pożądanych zajęć uczęszczanie do kina i teatru. Te formy wypoczynku są pożądane dla rodzin z wykształceniem wyższym i dobrą sytuacją materialno - bytową. Dobra sytuacja materialna umożliwia również wyjazdy na wycieczki, zakup sprzętu do uprawiania sportu.

Stosunek rodziców do czasu wolnego ich dzieci może budzić niepokój. Wykształcenie i warunki materialno - bytowe wpływają w znaczącym stopniu na wybór form i treści czasu wolnego. Niewielu rodziców widzi potrzebę uczestnictwa ich dzieci w imprezach kulturalnych, a przede wszystkim nie mają funduszy na wycieczki oraz wyjazdy do teatru czy kina.

  1. Rola i funkcje rodziny w organizowaniu czasu

wolnego

Podrozdział ten został podzielony według następujących problemów.

  1. W jaki sposób rodzice w środowisku wiejskim spędzają czas wolny wspólnie z dziećmi w dni powszednie i wolne od pracy.

  2. Jak spędzają czas wolny dzieci w wakacje i ferie?

  3. W jaki sposób dzieci pragną spędzać czas wolny z rodzicami.

    1. Wspólne spędzanie czasu wolnego rodziców z dziećmi

w dni powszednie i święta.

W kwestionariuszu wywiadu dla rodziców zostały postawione pytania dotyczące wspólnego spędzania czasu wolnego z dziećmi. W tabeli nr 22 zostaną przedstawione wyniki badań.

Tabela nr 22.

Wspólne spędzanie czasu wolnego rodziców z dziećmi w dni powszednie, a wykształcenie rodziców.

Formy zajęć

podstawowe

zawodowe zasad.

średnie

wyższe

Razem

N

%

N

%

N

%

N

%

N

%

Chodzenie na spacery

-

-

2

4,1

7

31,8

4

80,0

13

10,7

Oglądanie telewizji

20

43,4

18

37,5

15

68,2

2

40,0

55

45,4

Sport i inne zajęcia ruchowe

3

6,5

3

6,2

6

27,2

1

20,0

15

12,3

Czytanie książek i czasopism

2

4,3

4

8,3

10

45,4

5

100,0

21

17,3

Wędkowanie

1

2,1

3

6,2

4

18,1

2

40,0

10

8,2

Pomoc w odrabianiu lekcji

10

21,7

16

33,3

18

81,8

1

20,0

45

37,1

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla rodziców.

Z zestawienia wynika, że wykształcenie rodziców wpływa w dużym stopniu na wspólne spędzanie czasu wolnego z dziećmi. Czas wolny przeznaczony na czytanie książek, czasopism - 55,5%, chodzenie na spacery - 40,7% razem z dziećmi to główne formy wypoczynku wymienione przez rodziców z wyższym i średnim wykształceniem. Natomiast wspólne oglądanie telewizji najczęściej występuje w rodzinach z niższym wykształceniem rodziców - 40,4%. Poza tym rodzice dużo czasu spędzają z dziećmi pomagając im w odrabianiu lekcji - 37,1%. Takiego sposobu spędzania czasu wolnego nie należy zaliczyć do form wypoczynku, gdyż nie spełnia podstawowej funkcji czasu wolnego: regeneracji sił fizycznych i psychicznych. Wybór takiej formy związany jest również z wiekiem respondentów, ponieważ w tym okresie dzieci potrzebują pomocy, a przede wszystkim kontroli ze strony rodziców przy odrabianiu lekcji i nauce czytania.

Tabela nr 23.

Wspólne spędzanie czasu wolnego rodziców z dziećmi w dni powszednie, a warunki materialno - bytowe rodziny.

Formy zajęć

bardzo dobre

dobre

dostateczne

złe

N

%

N

%

N

%

N

%

Chodzenie na spacery

2

50,0

10

25,6

1

2,2

-

-

Oglądanie telewizji

2

50,0

9

23,0

18

40,0

26

72,2

Sport i inne zajęcia ruchowe

3

75,0

7

17,9

4

8,8

1

2,7

Czytanie książek i czasopism

2

50,0

12

30,7

5

11,1

2

5,5

Wędkowanie

3

75,0

4

10,2

2

4,4

2

5,5

Pomoc w odrabianiu lekcji

2

50,0

18

46,1

20

44,4

5

13,8

Wycieczki do lasu

2

50,0

4

10,2

5

11,1

3

8,3

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla rodziców.

Wyniki w tabeli nr 23 przedstawiają się podobnie jak w poprzedniej. Warunki materialno - bytowe w niewielki stopniu wpływają na wspólne spędzanie czasu wolnego rodziców z dziećmi. Chodzenie na spacery czy wycieczki do lasu to formy zajęć nie wymagające od rodziców nakładu finansowego, jedynie chęci i zaangażowania. Warunki materialno - bytowe wiążą się z wykształceniem rodziców. Im wyższe wykształcenie tym lepsze warunki materialno - bytowe, a przede wszystkim bardziej urozmaiconego wspólnego wypoczynku rodziców z dziećmi.

Analizując wspólne spędzanie czasu wolnego rodziców z dziećmi w dni powszednie należy zauważyć, że rodzice niechętnie poświęcają swój czas wolny dzieciom. Siedzenie przed telewizorem - 45,4%, obok siebie to nie jest czas dla dziecka. Poza tym rodzice twierdzą, że mają niewiele czasu, przy czym wielu z nich nie pracuje.

Tabela nr 24.

Wspólne spędzanie czasu wolnego w dni wolne od pracy w świetle wypowiedzi dzieci.

Rodzaje zajęć

Dziewczynki

Chłopcy

Razem

N

%

N

%

N

%

Wspólne spacery

12

15,5

5

6,8

17

11,3

Wyjazdy z rodzicami do krewnych i znajomych

21

27,2

16

21,9

37

24,6

Odwiedziny znajomych i krewnych w miejscu zamieszkania

35

45,4

24

32,8

59

39,3

Oglądanie telewizji

62

80,5

65

89,0

127

84,6

Sport i inne zajęcia ruchowe

22

28,5

26

35,6

48

32,0

Czytanie książek i czasopism

9

11,6

4

5,4

13

8,6

Zabawy z rówieśnikami

21

27,2

32

43,8

53

35,3

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Z tabeli nr 24 wynika, że rodzice spędzają czas wolne wspólnie z dziećmi głównie przed telewizorem - 84,6%. Drugie miejsce zajmują wspólne wyjścia do znajomych i krewnych - 39,3%. Niewielu natomiast rodziców chodzi z dziećmi na spacery - 11,3%, a także przeznacza czas na jazdę na rowerze czy grę w piłkę - 8,6%. W jakim stopniu wykształcenie i warunki materialno - bytowe wpływają na taki sposób spędzania czasu wolnego ukazuje tabela nr 25 i tabela nr 26.

Tabela nr 25.

Wspólne spędzanie czasu wolnego w niedziele i święta, a wykształcenie rodziców.

Wykształcenie

Rodzaj zajęć

podstawowe

zawodowe zasad.

średnie

wyższe

N

%

N

%

N

%

N

%

Wspólne spacery

-

-

1

1,6

12

50,0

4

57,1

Wyjazdy z rodzicami do krewnych i znajomych

4

6,8

15

24,5

15

62,5

3

42,8

Odwiedziny znajomych i krewnych w miejscu zamieszkania

24

41,3

21

34,4

13

54,1

1

14,2

Oglądanie telewizji

53

91,3

58

95,0

14

58,3

2

28,5

Sport i inne zajęcia ruchowe

6

10,3

18

29,5

20

83,3

4

57,1

Czytanie książek i czasopism

-

-

2

3,2

18

75,0

3

42,8

Zabawy z rówieśnikami

26

44,8

17

27,8

10

41,6

-

-

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Z danych tabeli nr 25 wynika, że wykształcenie rodziców odgrywa znaczącą rolę we wspólnym spędzaniu czasu wolnego z dziećmi w dni wolne od pracy. Oglądanie telewizji jest procentowo większe - 93,2% u rodzin z niższym wykształceniem niż u rodziców z wyższym - 51%. Podobnie kształtują się wyniki wspólnych zabaw z rówieśnikami, więcej dzieci bawi się z rówieśnikami w niedzielę i święta z rodzin z wykształceniem niższym - 36,1%.

W niedziele i święta dzieci z rodzicami również odwiedzają swoich znajomych i krewnych, niezależnie od wykształcenia. Jednak, czy taki sposób spędzania czasu wolnego można uznać za wspólny wypoczynek? W danych liczbowych można także zauważyć, że więcej dzieci z rodzin w wyższym wykształceniem wspólnie z rodzicami czyta książki - 42,8%, chodzi na spacery - 57% oraz uczestniczy we wspólnych zajęciach ruchowych - 57,1%

Tabela nr 26.

Wspólne spędzanie czasu wolnego w niedziele i święta a warunki materialno - bytowe rodziców.

Warunki materialno-

bytowe Rodzaj zajęć

bardzo dobre

dobre

dostateczne

złe

N

%

N

%

N

%

N

%

Wspólne spacery

4

100,0

8

19,0

4

6,5

1

2,3

Wyjazdy z rodzicami do krewnych i znajomych

3

75,0

27

69,0

6

9,8

1

2,3

Odwiedziny znajomych i krewnych w miejscu zamieszkania

2

50,0

21

50,0

16

26,2

20

46,5

Oglądanie telewizji

3

75,0

32

76,1

51

83,6

40

93,0

Sport i inne zajęcia ruchowe

2

50,0

32

76,1

8

13,1

4

9,3

Czytanie książek i czasopism

4

100,0

13

30,9

3

4,9

-

-

Zabawy z rówieśnikami

1

25,0

10

23,8

19

31,1

23

53,4

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Z powyższego zestawienia wynika, że bardzo dobre i dobre warunki materialno - bytowe rodziny mają wpływ na wspólne wyjazdy do krewnych i znajomych - 47,8%, a jedynie - 6,7% dzieci z trudną sytuacją materialną wyjeżdża poza miejsce zamieszkania. Sport i zajęcia ruchowe to również formy najczęściej występujące wśród rodzin z dobrą sytuacją materialną - 76,1%. Dzieci z rodzin z trudną sytuacją materialną głównie odwiedzają znajomych i krewnych w miejscu zamieszkania - 34,6%, oglądają telewizję - 87,5% i bawią się z rówieśnikami - 40,3%.

Podsumowując ten problem należy podkreślić, że stosunek rodziców do wspólnego spędzania czasu wolnego z dziećmi jest niepokojący. Niski poziom wykształcenia, złe warunki materialno- bytowe, powielanie wzorów ze środowiska nie sprzyjają wspólnym kontaktom rodziców i dzieci w czasie wolnym. W środowisku wiejskim zauważa się znaczne niedomagania w pracy wychowawczej nad czasem wolnym. Rodzice nawet w dni wolne od zajęć nie starają się rozwijać zainteresowań swoich dzieci.

    1. Spędzanie czasu wolnego w wakacje i ferie

Wakacje stanowią dla uczniów potencjalnie dużą szansę zaspokajania potrzeby odpoczynku, rozrywki i kulturalnego rozwoju osobowości. Gdzie uczniowie najczęściej spędzają czas wolny w wakacje i ferie ukazuje tabela nr 27 na podstawie wypowiedzi dzieci?

Zawartość tabeli ukazuje, iż uczniowie wakacje i ferie głównie spędzają w domu rodzinnym - 48%. Część dzieci wyjeżdża do cioci - 19,3% i babci - 25,3%. Natomiast wyjazdy na obozy, kolonie i wczasy występują sporadycznie.

Tabela nr 27.

Miejsca pobytu dzieci w czasie wakacji i ferii.

Miejsce pobytu dzieci

Dziewczynki

Chłopcy

Razem

N

%

N

%

N

%

Dom rodzinny

34

44,1

38

52,0

72

48,0

U cioci

17

22,0

12

16,4

29

19,3

U babci

21

27,2

17

23,2

38

25,3

Na zimowisku

-

-

-

-

-

-

Na koloni, obozie

2

2,5

3

4,1

5

3,3

Wczasy z rodziną

3

3,8

1

1,3

4

2,6

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

W jakim stopniu wykształcenie i warunki materialno - bytowe wpływają na wybór miejsc spędzania czasu wolnego ukazują tabela nr 28 i tabela nr 29.

Tabela nr 28.

Miejsce pobytu dzieci w czasie wakacji i ferii, a wykształcenie rodziców.

Wykształcenie

Miejsce pobytu

podstawowe

zawodowe zasad.

średnie

wyższe

N

%

N

%

N

%

N

%

Dom rodzinny

34

58,0

30

49,1

6

25,0

1

14,2

U cioci

10

17,2

13

21,3

7

29,1

2

28,5

U babci

14

24,1

16

26,2

7

29,1

1

14,2

Na zimowisku

-

-

-

-

-

-

-

-

Na koloni, obozie

-

-

1

1,6

2

8,3

2

28,5

Wczasy z rodziną

-

-

-

-

2

8,3

2

28,5

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

W powyższym zestawieniu można zauważyć, że wakacje i ferie najczęściej w domu rodzinnym spędzają dzieci z rodzin z niższym wykształceniem - 53,7%. Do cioci i babci wyjeżdżają zarówno dzieci z rodzin z niższym wykształceniem oraz z rodzin z wyższym wykształceniem. Natomiast na kolonie i wczasy wyjeżdżają przede wszystkim dzieci z rodzin z wyższym wykształceniem - 28,5%. Zatem od poziomu wykształcenia zależy również wybór miejsc spędzania czasu wolnego w ferie i wakacje. Im wyższe wykształcenie tym bardziej urozmaicone miejsca spędzania czasu wolnego.

Tabela nr 29.

Miejsce pobytu dzieci w czasie wakacji i ferii, a warunki materialno - bytowe.

Warunki materialno-

bytowe Rodzaj zajęć

bardzo dobre

dobre

dostateczne

złe

N

%

N

%

N

%

N

%

Dom rodzinny

1

25,0

10

23,8

40

65,5

21

48,8

U cioci

1

25,0

9

21,4

10

16,3

9

20,9

U babci

1

25,0

14

33,3

10

16,3

13

30,2

Na zimowisku

-

-

-

-

-

-

-

-

Na koloni, obozie

1

25,0

4

9,5

1

1,6

-

-

Wczasy z rodziną

2

50,0

4

9,5

-

-

-

-

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Z tabeli można się dowiedzieć, że warunki materialno - bytowe mają wpływ na spędzanie czasu wolnego dzieci w czasie ferii i wakacji. Dobra sytuacja materialna rodziny umożliwia wyjazdy poza miejsce zamieszkania - 25%. Dzieci z rodzin z trudną sytuacją materialną spędzają czas wolny głównie z domu - 48,8%. Wyjazdy na kolonie, obozy organizowane są głównie w rodzinach z dobrą sytuacją materialną - 25%. Podobnie wspólne wyjazdy na wczasy - 19,%. Ma to swoje uzasadnienie, gdyż każdy wyjazd z domu wiąże się z wydatkami, a duża ilość dzieci w tym środowisku ma złe warunki materialno - bytowe - 28,6%.

Analizując problem wypoczynku dzieci na wsi należy stwierdzić, że ograniczenia w organizacji czasu wolnego dzieciom w ferie i w wakacje spowodowane są trudną sytuacją materialną rodziców oraz słabą infrastrukturą wsi. Niewielką rolę odgrywa tu również szkoła, gmina czy zakłady, w których pracują rodzice badanych uczniów. Poza tym rodzice mieszkający na wsi często nie widzą sensu i potrzeby organizowania wypoczynku dla swych dzieci. Poziom wykształcenia jest niski i wciąż jeszcze pokutuje opinia, że skoro mają „świeże powietrze” to nie muszą nigdzie wyjeżdżać. Niektóre z nich muszą pomagać w gospodarstwie albo przy pilnowaniu młodszego rodzeństwa. W czasie wakacji, w okresie żniw i innych prac polowych, dzieci wiejskie często są pozbawione należytej opieki i narażone na wypadki.

    1. Upragniony sposób spędzania czasu wolnego

z rodziną

W kwestionariuszu wywiadu dla dzieci zostało postawione pytanie, w jaki sposób dzieci pragnęłyby spędzać czas wspólnie z rodziną? Dane z tych badań zostały przedstawione w tabeli nr 30.

Rozpatrując upragniony sposób spędzania czasu wolnego z członkami rodziny należy zauważyć, że dzieci nie zwracają uwagi na wspólne spędzanie czasu wolnego przed telewizorem - 11,3%. Ta forma wypoczynku razem z rodzicami nie jest dla nich istotna, gdyż przebywanie przed telewizorem obok siebie nie integruje rodziny. Dzieci nie odczuwają więzi psychicznej między jej członkami. Poza tym z wcześniejszych danych można się dowiedzieć, że w wielu rodzinach nie ma wyraźnie uświadomionego celu wspólnego oglądania, ustalenia programów, które warto obejrzeć. Dzieci pragną z rodzicami głównie wyjeżdżać poza miejsce zamieszkania - 51,3% ponieważ dużo czasu spędzają w domu. Pragną również wspólnie chodzić na wycieczki, spacery - 38,6%, czytać książki - 35,3%. Zajęcia ruchowe (jazda na rowerze, gra w piłkę) to głównie upragniona forma wypoczynku przez chłopców, którzy chcieliby ten czas spędzać głównie z ojcem.

Tabela nr 30.

Upragniony sposób spędzania czasu wolnego z rodziną.

Wspólne formy zajęć

Dziewczynki

Chłopcy

Razem

%

N

%

N

%

Oglądanie telewizji

18

23,3

9

12,3

17

11,3

Czytanie książek i czasopism

31

40,2

22

30,1

53

35,3

Zajęcia ruchowe (jazda na rowerze, gra w piłkę

15

19,4

38

52,0

53

35,3

Spacery, wycieczki

39

50,6

22

30,1

58

38,6

Wyjazdy do miasta

37

48,0

40

54,7

77

51,3

Wspólne wczasy

12

15,5

11

15,0

23

15,3

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla dzieci.

Podsumowując badania dotyczące roli i funkcji rodziny w organizowaniu czasu wolnego dziecka w klasach I-III należy podkreślić, że stosunek rodziców do czasu wolnego w środowisku wiejskim jest niezadowalający. Nie doceniają, bowiem oni wartości czasu wolnego dzieci, akcentując przede wszystkim rangę zajęć obowiązkowych. Często bagatelizuje się sposób jego zagospodarowania. Niektórzy rodzice na wsi słabo orientują się również z zakresie istnienia różnorodnych zajęć i form czasu wolnego. Pomoc w organizowaniu czasu wolnego zależy w dużym stopniu od wykształcenia i warunków materialno - bytowych rodziców.

  1. Funkcje szkoły i instytucji na wsi w organizacji czasu wolnego

Podrozdział zawiera informacje dotyczące funkcji szkoły i innych instytucji w wypełnianiu czasu wolnego w środowisku wiejskim. Zostaną w nim przedstawione następujące problemy;

  1. Jaki jest udział szkoły i innych instytucji w organizowaniu zajęć pozalekcyjnych dla dzieci?

  2. W jaki sposób układa się współpraca rodziców ze szkołą w środowisku wiejskim w zakresie organizacji czasu wolnego?

    1. Udział szkoły i innych instytucji w organizowaniu

zajęć pozalekcyjnych

Czy szkoła powinna pomagać rodzicom w organizowaniu uczniom czasu wolnego? To pytanie, na które udzielili odpowiedzi badani rodzice. Wyniki badań przedstawia tabela nr 31.

Tabela nr 31.

Pomoc szkoły w organizacji czasu wolnego, a wykształcenie rodziców.

Formy zajęć

podstawowe

zawodowe zasad.

średnie

wyższe

Razem

N

%

N

%

N

%

N

%

N

%

TAK

40

86,0

45

93,7

22

100,0

5

100,0

112

92,5

NIE

6

13,0

3

6,2

-

-

-

-

9

7,4

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla rodziców.

Większość badanych jest zdania, że szkoła powinna pomagać rodzicom organizowaniu czasu wolnego - 92,5%. Niewielu sądzi, że szkoła nie musi

tego robić, są to głównie rodzice z niskim wykształceniem - 13%, którzy nie zdają sobie sprawy, co jest dla ich dziecka korzystne, żeby mogło się prawidłowo rozwijać. Natomiast na kolejne pytanie; „Czy do tej pory szkoła organizowała czas wolny?” Odpowiedzi były rozbieżne - 44% badanych powiedziało „Tak”, natomiast - 56% rodziców było przeciwnego zdania. Obecną organizację czasu wolnego badani porównali do lat 80-tych, kiedy w szkole było więcej kółek pozalekcyjnych, dzieciom organizowano kolonie, obozy i kiedy nauczyciele chętniej udzielali się społecznie. Ilość zajęć pozalekcyjnych w szkole w latach 80-tych oraz obecnie przedstawia tabela nr 32.

Tabela nr 32.

Ilość zajęć pozalekcyjnych oraz organizacji uczniowskich w badanych szkołach w roku 1985 i 2000

Rodzaje zajęć w szkołach

Rok 1987

Rok 2000

ilość zajęć tygodniowo

ilość zajęć tygodniowo

Koła przedmiotowe

2

-

Plastyczne

2

1

Muzyczne

2

-

Sportowe

4

1

Teatralne

2

1

Gry i zabawy ogólnorozwojowe

1

1

ilość szkół

ilość szkół

Harcerstwo

3

-

LOP

3

1

Samorząd uczniowski

3

3

Źródło: Protokoły z posiedzeń Rad Pedagogicznych.

Z danych w tabeli wynika, że uczniowie w latach 80-tych mieli większe możliwości w wyborze zajęć pozalekcyjnych. Różnorodność oraz liczba ofert zachęcała uczniów do wybrania sobie zajęć, które rozwijałyby ich zainteresowania. Obecnie większość zajęć pozalekcyjnych i organizacji uczniowskich zostało zlikwidowanych lub zmniejszonych z braku funduszy. Natomiast nauczyciele niechętnie podejmują pracę społeczną w szkole. Brak organizacji uczniowskich takich jak harcerstwo, LOP itp. nie spełnia w szkole ważnej roli wychowawczej w zakresie wykorzystywania czasu wolnego. Jedynie samorządy szkolne przygotowują okolicznościowe gazetki ścienne, eksponaty na wystawy, programy uroczystości szkolnych, dekoracje.

Nauczyciele interesują się sposobem spędzania czasu wolnego uczniów przede wszystkim w czasie lekcji. Udzielają im rad, wskazówek wzbudzają zainteresowania czytelnicze, uczą gier i zabaw, wpajają zasady współżycia w grupie, w miarę możliwości odbywają bliższe wycieczki do lasu, nad jezioro itp. Zagadnienia czasu wolnego uczniów są uwzględnione również w planach pracy opiekunów klasowych. Nauczyciele organizują także wystawy książek, podsuwają uczniom lekturę, inicjują współzawodnictwo czytelnicze.

Analizując aktywność pedagogiczną nauczycieli w zakresie czasu wolnego uczniów należy zauważyć, że jest niewystarczająca, a rola ich ogranicza się przede wszystkim do pobytu uczniów w szkole.

Z ankiety dla nauczycieli wynika, że mają zbyt mało czasu, zajęcia są nieodpłatne, a ich niskie pensje nie zachęcają do udzielania się w szkole po lekcjach i organizowaniu czasu wolnego uczniom.

    1. Pragnienia uczniów odnośnie zmian w szkole i na terenie wsi

W tabeli nr 33 zostały przedstawione pragnienia dzieci odnośnie zmian w szkole i okolicy.

Tabela nr 33.

Pragnienia uczniów odnośnie zmian w szkole i okolicy.

Lp.

Kategoria

Liczba uczniów

%

1

Świetlica

62

41,3

2

Koła zainteresowań

58

38,6

3

Sala gimnastyczna

55

36,0

4

Nowa szkoła

12

8,0

5

Plac zabaw

49

32,6

6

Kino

10

6,6

7

Dom kultury (sala komputerowa)

43

42,0

Źródło: Kwestionariusz wywiadu dla uczniów.

Z powyższej tabeli wynika, że pragnienia dzieci są wielostronne, słuszne i potrzebne. Największy procent badanych uczniów pragnie, aby w szkole była świetlica - 41,3%. Ma to swoje uzasadnienie, gdyż w szkołach brakuje miejsca gdzie dzieci mogłyby odrabiać lekcje, rozwijać zainteresowania plastyczne i czytelnicze oraz korzystać z gier stolikowych. Wielu uczniów 38,6 chciałoby żeby w szkole były prowadzone zajęcia pozalekcyjne, gdzie mogliby przebywać z rówieśnikami. Z wypowiedzi dzieci wynika, że chciałyby mieć salę gimnastyczną - 32%, a w niej ciekawy, lepszy sprzęt sportowy. Oprócz zmian w szkole wielu badanych pragnie, aby w okolicy miejsca zamieszkania był nowoczesny plac zabaw - 32,6% z ciekawymi przyrządami do ćwiczeń i zabaw. Niektórzy uczniowie głównie z rodzin z wyższym wykształceniem pragną, aby w okolicy miejsca zamieszkania wybudowano kino - 6,6%, Dom Kultury ( z salą komputerową) - 42%. Pragnienia dzieci wynikają z ubogiej infrastruktury wsi, a wybrane miejsca mogłyby uatrakcyjnić im popołudniowy wolny czas w miejscu zamieszkania.

    1. Współpraca rodziców ze szkołą w organizowaniu

czasu wolnego

Praca szkoły w każdym środowisku nie może być osamotniona. Powinna być wspomagana przez rodzinę i otoczenie. W jaki sposób rodzice uczestniczą w życiu szkoły wskazuje tabela nr 34.

Tabela nr 34.

Udział rodziców w życiu szkoły.

Rodzaj zajęć

Kobiety

Mężczyźni

Razem

N

%

N

%

N

%

Zabawy szkolne

24

19,8

2

1,6

26

Zebrania klasowe

95

78,5

11

9,0

106

Wycieczki

14

11,5

-

-

14

Uroczystości klasowe i szkolne

76

62,8

5

4,1

81

Źródło: Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli.

Z powyższych danych można zauważyć, że w życiu szkoły ogólnie uczestniczy niewielu rodziców, a poza tym brak jest udziału mężczyzn. Kobiety chętniej przychodzą na uroczystości szkolne - 62,8%, jeżdżą też na wycieczki - 11,5%. Tak niską frekwencję rodzice tłumaczą brakiem czasu, zaś kontaktują się z nauczycielami głównie na zebraniach klasowych - 78,5%.3

Z wywiadu z rodzicami ustalono, że na wycieczki, zabawy szkolne przychodzą głównie rodzice z wykształceniem wyższym, w mniejszym stopniu natomiast rodzice z wykształceniem niższym. Z niskim uczestnictwem rodziców w życiu szkoły wiąże się uświadomienie ich, jaki sposób spędzania wolnego czasu jest korzystny dla dzieci.

W kwestionariuszu wywiadu rodzice również udzielili odpowiedzi na pytanie. W jaki sposób szkoła mogłaby dzieciom organizować czas wolny? Odpowiedzi zamieszczone są w tabeli nr 35.

Tabela nr 35.

Pragnienia rodziców dotyczące organizowania czasu wolnego, a wykształcenie rodziców.

Wykształcenie

Rodzaj zajęć

podstawowe

zawodowe zasad.

średnie

wyższe

Razem

N

%

N

%

N

%

N

%

N

%

Zajęcia pozalekcyjne

7

15,2

6

12,5

8

36,3

3

60,0

24

19,8

Wycieczki

4

8,2

7

14,5

12

54,5

4

80,0

27

22,3

Kursy językowe

4

8,2

2

4,1

6

27,2

6

60,0

15

12,3

Kolonie i zimowiska

13

28,2

14

29,1

12

54,5

2

40,0

41

33,8

Organizacje szkolne

6

13,0

8

16,6

11

50,0

2

40,0

27

22,3

Źródło: Kwestionariusz dla rodziców.

Z powyższej tabeli dowiadujemy się, że najwięcej rodziców z wyższym wykształceniem pragnie żeby w szkole organizowane były wycieczki - 80%, podobnie jak kursy językowe - 60%. Kolonie, zimowiska, zajęcia pozalekcyjne to zajęcia, które powinny być organizowane w szkole w opinii rodziców niezależnie od wykształcenia.

Tabela nr 36.

Miejsce pobytu dzieci w czasie wakacji i ferii, a warunki materialno - bytowe.

Warunki materialno-

bytowe Rodzaj zajęć

bardzo dobre

dobre

dostateczne

złe

N

%

N

%

N

%

N

%

Zajęcia pozalekcyjne

3

75,0

9

23,0

7

15,5

8

22,2

Wycieczki

4

100,0

11

28,2

7

15,5

5

13,8

Kursy językowe

3

75,0

9

23,0

3

6,6

-

-

Kolonie i zimowiska

4

100,0

14

35,8

13

28,0

10

27,7

Organizacje szkolne

2

50,0

8

20,5

9

20,0

8

22,2

Źródło: Kwestionariusz dla rodziców.

Z tabeli wynika, że rodzice zarówno z trudna sytuacją materialna jak i z dobrą pragną, aby szkoła organizowała kolonie i zimowiska. Z wywiadu ustalono, że formy wypoczynku powinny być organizowane nieodpłatnie, z możliwością dla wszystkich dzieci. Złe warunki materialne mają natomiast wpływ na wybór przez rodziców kursów językowych, a także na wycieczki. Rodzice twierdzą, że nie stać ich na takie formy spędzania czasu wolnego, pragną dofinansowana ze szkoły, gminy i innych instytucji a takich w okolicy nie ma.

Analizując współpracę rodziców ze szkołą należy zauważyć, że nie układa się z korzyścią dla małych dzieci. Szkoła pragnęłaby wsparcia ze strony rodziców, pomocy finansowej i zaangażowania. Natomiast większość rodziców jest w trudnej sytuacji materialnej i też oczekują, aby się nimi ktoś zainteresował.

Organizowanie czasu wolnego w szkole we współpracy ze środowiskiem jest przede wszystkim zależne od środków materialnych, a także wykształcenia rodziców. W badanym środowisku funduszy nie ma, nauczyciele niechętnie pracują społecznie, a rodzice w niewielkim stopniu interesują się sprawami szkoły.

UOGÓLNIENIA I WNIOSKI

Analiza problematyki roli rodziny w kształtowaniu wzorów spędzania czasu wolnego dzieci w środowisku wiejskim przeprowadzona na podstawie literatury przedmiotu i wyników badań w tym zakresie pozwala na sformułowanie następujących wniosków:

  1. Sytuacja materialna oraz poziom wykształcenia badanych rodzin nie sprzyja zaspakajaniu indywidualnych potrzeb dzieci;

  1. Sposób spędzania czasu wolnego przez badanych rodziców nie zawsze stanowi wzór do naśladowania;

  1. Zauważa się znaczny udział telewizji w organizacji czasu wolnego uczniów;

  1. Badania wskazują, iż możliwości rodziców służenia radą i pomocą w zakresie lepszego, bardziej racjonalnego wykorzystania czasu wolnego są niewielkie;

  1. Jednakże w badanym środowisku zauważa się niedostatek infrastruktury umożliwiającej racjonalną organizację czasu wolnego zgodnie z potrzebami wszechstronnego rozwoju dziecka. Zaznacza się przede wszystkim brak odpowiednich świetlic, kina, obiektów i instytucji do kształtowania się zainteresowań i zamiłowań dzieci.

  2. Szkoła również nie zapewnia właściwych warunków podnoszenia kultury czasu wolnego w środowisku lokalnym. Dzieci nie mają możliwości uzewnętrznienia się na zajęciach pozalekcyjnych, natomiast nauczyciele są zainteresowani kształtowaniem wzorów spędzania czasu wolnego głównie w czasie lekcji.

  3. Kształtowanie wśród uczniów właściwego spędzania czasu wolnego jest tym istotniejsze, że z jednej strony, ta grupa wiekowa nie ma jeszcze na ogół ukształtowanych upodobań, z drugiej zaś nie potrafi samodzielnie znajdować nowych form działania.

Dziecko, u którego nie stłumiono naturalnej ciekawości świata, potrzeby zabawy i twórczej ekspresji, któremu ułatwiono doświadczenie i przeżywanie różnych form aktywności nie ma zazwyczaj problemów z wypełnianiem wolnego czasu, nie nudzi się, nie ma poczucia jałowości. Nabycie nawyków pożytecznego spędzania czasu wolnego w młodszym wieku szkolnym będzie owocować również wśród nastolatków.

BIBLIGRAFIA

Adamczuk E:. Zajęcia pozaszkolne stymulatorem komunikacji

Kulturalnej w rodzinach niepełnych. W: Edukacja

nieszkolna (równoległa) w warunkach przemian

w Polsce. Pod red. E. Trempały, Bydgoszcz 1994

Adamski F.: Socjologia małżeństwa i rodziny. Warszawa 1982

Cendrowski Z.: O sztuce wypoczynku W: „Lider” 1989 nr 7-8

Ciczkowski W.: Udział szkoły i instytucji pozaszkolnych

w kształtowaniu zachowań wolnoczasowych młodzieży

szkolnej w latach 90.: „Nauczyciel wobec nowych

sytuacji szkolnych”. Pod red. E. Łuczak. Olsztyn 1998

Cudak H.: Szkice z badań nad rodziną. Kielce 1995

Czajka S.: Z problemów czasu wolnego. Wrocław 1979

Czajkowski K.: Wychowanie do rekreacji. Warszawa 1979

Dąbrowski Z.: Czas wolny dzieci i młodzieży. Warszawa 1973

Gloton R. Clero C.: Twórcza aktywność dziecka. Warszawa 1976

Grochociński M.: Przygotowanie dzieci racjonalnego wykorzystania

czasu wolnego. Warszawa 1979

Grochociński M.: Rodzina a czas wolny. Gdańsk 1980

Gruszyn B.: Czas wolny - aktualna problematyka. Warszawa 1970

Grzybowski J.: Kościół z pomocą rodzinie. W: „Problemy Opiekuńczo

Wychowawcze” 1999 nr 7

Izdebska J.: Czy telewizja zagraża rodzinie? W: „Problemy Opiekuńczo

Wychowawcze” 1997 nr 1

Janke A. W.: Uwarunkowanie działalności opiekuńczo wychowawczej

w rodzinie. W: „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze” 1998 nr 1

Kamiński A.: Czas wolny i jego problematyka społeczno-

wychowawcza. Wrocław-Warszawa-Kraków 1963

Kamiński A.: Pojęcia i problemy pedagogiki społecznej. W:

„Wychowanie i Środowisko”. Warszawa 1979

Korsak Z.: Współczesne problemy edukacji filmowej. W: „Problemy

Opiekuńczo Wychowawcze” 1997 nr 10

Kosiewicz J.: Czas wolny i rozwój osobowości. W: „Wychowanie

Fizyczne i Zdrowotne” 1995 nr 4

Kupisiewicz Cz.: Podstawy Metodyki Ogólnej. Warszawa 1995

Kurzanowski A.: (red.) Rodzina w okresie transformacji systemowej.

Warszawa 1995

Lubański K.: Aktywność uczniów szkół podstawowych w czasie

wolnym. W: „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze”

1990 nr 9

Maciaszek J.: Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży w czasie

wolnym. W: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”

1996 nr 2

Okoń W.: Szkoła Współczesna. Warszawa 1979

Pilch T.: Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowania. W:

„Pedagogika Społeczna” red. T Pilch, J. Lepalczyk,

Warszawa 1995

Pilch T.: Metodologia Pedagogiki Społecznej Warszawa-Wrocław 1974

Pilch T.: Zasady Badań Pedagogicznych. Warszawa 1995

Pomykało W.: (red.) Encyklopedia pedagogiczna. Warszawa 1997

Raczkowska J.: Czas Wolny - problemy i rozterki. W: „Problemy

Opiekuńczo Wychowawcze” 1995 nr 5/6

Raczkowska J.: Jaka jesteś rodzino? W: „Problemy Opiekuńczo

Wychowawcze” 1997 nr 2

Raczkowska J.: Znane i nowe problemy czasu wolnego. W:

„Problemy Opiekuńczo Wychowawcze” 2000 nr 6

Roszkiewicz J.: Młodszy wiek szkolny. Warszawa 1983

Szymik M.: Wpływ telewizji na wzrost agresywności u dzieci. W:

„Wychowanie w Przedszkolu” 1997 nr 5

Truszkowska M.: Zagadnienie czasu wolnego dziecka. W: „Życie

szkoły” 1990 nr 8

Tyszka Z.: Niełatwe problemy rodziny współczesnej. W: „Problemy

Opiekuńczo Wychowawcze” 1999 nr 3

Walczak M.: Wpływ rodziców i nauczycieli na sposób wykorzystania

czasu wolnego przez dzieci. W: „Problemy Opiekuńczo

Wychowawcze” 1991 nr 9

Węgrzynowicz J.: Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne. Warszawa 1971

Winiarski J.: Opieka nad dzieckiem w rodzinie. W: „Problemy

Opiekuńczo Wychowawcze” 1998 nr 7

Wnuk-Lipiński E.: Praca i wypoczynek w budżecie czasu. Wrocław-

Warszawa-Kraków 1972 Ossolineum

Wroczyński R.: Pedagogika społeczna. Warszawa 1985

Zawadzka A.: Dziecko a zmianowość nauki szkolnej. Wrocław 1991

Zawadzka A.: Stosunek rodziców do czasu wolnego dzieci. W:

„Problemy Opiekuńczo Wychowawcze” 1991 nr 6

ANEKSY

Schemat wskaźników pomiaru warunków materialno - bytowych rodziny w środowisku wiejskim.

BARDZO DOBRE - Dwa pokoje lub więcej z kuchnią dla rodziny

posiadającej 1 lub 2 dzieci względnie innych członków rodziny (łącznie najwyżej 4 osoby w mieszkaniu). Możliwość wydzielenia osobnego pokoju dla dzieci. Rodzina posiada cztery lub pięć urządzeń technicznych pośród wymienionych tj.: komputer, video, radiomagnetofon, kamera, telewizor oraz samochód. Dziecko posiada dużo przedmiotów osobistych zainteresowań (np. rower, łyżwy, łyżworolki, piłkę, narty, różne gry, własne książki, magnetofon itp.), które świadczą o dużej zapobiegliwości rodziców. Stabilność źródeł dochodu.

BOBRE - Dwa pokoje lub więcej z kuchnią dla rodziny posiadającej

2 i więcej dzieci względnie innych członków rodziny (łącznie najwyżej 5 osób w mieszkaniu). Możliwość wydzielenia osobnego pomieszczenia dla dzieci. Wyposażenie mieszkania składające się z trzech lub dwóch urządzeń technicznych oraz samochodu. Dziecko posiada kilka przedmiotów osobistych zainteresowań, a także własne książki. Stabilność źródeł dochodów rodziny.

DOSTATECZNE - Dwa pokoje z kuchnią dla rodziny posiadającej

3 i więcej dzieci względnie innych członków rodziny (łącznie najwyżej 6 osób w mieszkaniu). Możliwość wydzielenia osobnego pomieszczenia dla dzieci. Wyposażenie składające się z trzech lub dwóch urządzeń technicznych bez samochodu. Dziecko posiada niewiele przedmiotów osobistych zainteresowań. Brak stabilności w źródłach dochodu rodziny.

ZŁE - Dwa pokoje z kuchnią dla rodziny liczącej więcej niż 6 osób.

Pokój z kuchnią dla rodziny posiadającej więcej niż 1 dziecko względnie liczącej więcej niż 3 osoby. Trudności z wydzieleniem odpowiedniego pomieszczenia dla dzieci, wspólne łóżka. Wyposażenie mieszkania w dwa lub jedno urządzenie techniczne. Dziecko nie posiada przedmiotów osobistych zainteresowań względnie posiada ich bardzo niewiele. Ubóstwo w rodzinie, nadużywanie alkoholu, bezrobocie.

Kwestionariusz wywiadu dla uczniów

1. Czy masz własny pokój, osobne miejsce na naukę?

Tak nie

2. Czy uczęszczasz na zajęcia pozalekcyjne?

Tak nie

Jeśli tak, to na jakie?

........................................................................................................................

3. Czy należysz do jakiejś placówki wychowania pozaszkolnego?

Tak nie

  1. Czy pomagasz rodzicom w gospodarstwie domowym, w zakupach,

w polu, w ogrodzie itp.

Tak nie

Jak często te prace wykonujesz? ( codziennie, w niektóre dni, rzadko )

5. Z kim najchętniej spędzasz czas wolny?

........... z ojcem

........... z matką

........... z obojgiem rodziców

........... z kolegami

........... sam

.......... inaczej

6. Gdzie najchętniej spędzasz czas wolny?

( we własnym domu, na podwórku, w świetlicy )

7. Co najczęściej robisz w niedziele i święta?

........................................................................................................................

9. Co najczęściej robisz w czasie wolnym?

  1. na dworze .........................................................................................................

b) w budynku (np. we własnym mieszkaniu, w świetlicy i innych) ................................................................................................................

10. Co najczęściej robisz w czasie wolnym?

a) zimą ........................................................................................................................

b) latem ........................................................................................................................

11. Gdzie najczęściej spędzasz wakacje i ferie?

(w domu, u cioci, u babci, na koloni, na zimowisku, na wczasach z rodzicami)

12. Jak chciałbyś spędzać wolny czas?

........................................................................................................................

13. W jaki sposób spędzasz czas wolny wspólnie z rodzicami?

........................................................................................................................

14. Jak chciałbyś spędzać czas wolny wspólnie z rodzicami?

........................................................................................................................

15. Co chciałbyś zmienić w swojej szkole i okolicy, aby można było przyjemniej spędzać czas wolny po lekcjach?

.......................................................................................................................

Metryczka

1. Płeć dziewczynka chłopiec

2. Wiek ................ lat

3. Zawód ojca ........................matki ..........................

Kwestionariusz wywiadu dla rodziców

1. Z ilu pomieszczeń składa się Pana(i) mieszkanie?

a) jeden pokój z kuchnią

b) dwa pokoje z kuchnią

c) trzy pokoje z kuchnią

d) więcej niż trzy pokoje z kuchnią.

2. Jak ocenia Pan(i) swoje warunki mieszkaniowe?

a) bardzo dobre

b) dobre

c) dostateczne

d) złe

3. Które z wymienionych rzeczy posiada Pan(i) w domu?

samochód, komputer, radiomagnetofon, video, telewizor, kamera,

4. Czy pracuje Pan(i) zawodowo?

Tak nie

5. Czy oprócz pracy zawodowej ma Pan(i) jeszcze inne stałe zajęcia?

a) typu zarobkowego - Tak nie

b) o charakterze społecznym - Tak nie

6. Czy warunki i czas pozwalają Panu(i) razem z dziećmi?

a) chodzić do teatru - Tak nie

Jeśli tak to jak często

........................................................................................................

b) chodzić do kina - tak nie

Jeśli tak to jak często

.....................................................................................................

c) oglądać program telewizyjny- tak nie

Jeśli tak to kiedy Pan(i) najczęściej ogląda program w telewizji:

- wtedy , kiedy jest czas

- wtedy, kiedy jest coś interesującego, np. (wymienić)

........................................................................................................................

7. Kiedy Pana(i) dzieci oglądają najczęściej program telewizyjny?

a) wtedy, kiedy mają czas

b) wtedy, kiedy znajdują dla siebie coś interesującego:

8. Czy rozmawia Pan(i) z dziećmi na temat oglądanego w telewizji programu?

Tak nie

Jeśli tak— jakie programy pobudzają najczęściej do rozmowy?

........................................................................................................................

9. Czy posiada Pan(i) w domu własny zbiór książek?

Tak nie

10. Czy korzysta Pan(i) z jakiejś biblioteki?

Tak nie

11. Proszę podać tytuły czasopism, które Pan(i) czyta najchętniej. ........................................................................................................................

12. W jaki sposób najchętniej Pan(i) spędza czas wolny?

........................................................................................................................

13. Proszę wymienić wszystkie formy spędzania czasu dla przyjemności, które według Pana(i)zdania są odpowiednie dla dzieci.

................................................................................................................................................................................................................................................

14. Czy w Pana(i) pobliskiej okolicy znajdują się :

a) instytucje wychowawcze ( np. kluby, świetlica, organizacje

harcerskie itp.)

Tak nie

b) urządzenia, miejsca zabaw ( np. boiska, ogródki, place

zabaw )

Tak nie

15. Które z wymienionych przedmiotów posiada dziecko na własność?

rower, łyżwy, narty, piłkę, komputer, grę telewizyjną, książki

(oprócz szkolnych)

Inne wyżej nie wymienione

........................................................................................................................

16. Jeśli Pan(i) spędza swój czas wolny wspólnie z dziećmi, to najczęściej w jaki sposób? ...................................................................................................................

17. Które z wymienionych niżej miejsc jest najczęstszym punktem spotkań Pana(i) dziecka z kolegami?

ulica, podwórko, ruiny, zakątki, osiedle, las, dom własny,

dom kolegów

Inne miejsca ..............................................................................

18. Czy dziecko(i) uczęszcza(ją) na jakieś dodatkowe zajęcia np.?

korepetycje, języki obce, muzyka, harcerstwo

itp...................................................................

19. Czy według Pana(i) szkoła powinna pomóc rodzicom w organizowaniu czasu wolnego dzieci po lekcjach?

Tak nie

20. Co według Pana(i) mogłaby zrobić szkoła w zakresie organizowania dzieciom czasu wolnego? Proszę podać swoje propozycje.

.........................................................................................................

21. Czy do tej pory szkoła organizowała dzieciom czas wolny?

Tak nie

22. Czy zdaniem Pana(i) rodzice powinni współdziałać ze szkołą w organizowaniu czasu wolnego dzieciom?

Tak nie

23. Jeśli rodzice mało pomagają szkole, względnie nie pomagają w ogóle, to czy zdaniem Pana(i) wypływa to stąd, że?

a) nie wiedzą jak pomóc

b) szkoła o pomoc się nie zwraca

c) większość nie ma czasu na pomoc społeczną

d) inne przyczyny

24. Kto zdaniem Pana(i) powinien głównie się troszczyć o wychowanie dziecka?

matka, ojciec, oboje rodziców, szkoła

Metryczka

1. Płeć* Mężczyzna Kobieta

2. Wiek ..................... lat

3. Wykształcenie ............................................

4. Zawód wykonywany ..............................................

5. Miejsce stałego zamieszkania:*

a) duże miasto

b) małe miasto

c) wieś

6. Pochodzenie społeczne:*

a) inteligencja

b) chłopskie

c) robotnicze

7. Struktura rodziny

Wiek Zawód

Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli

  1. Czy ma Pan(i) wystarczającą ilość czasu wolnego na wypoczynek i własny rozwój?

................................................................................................

Jeżeli nie to dlaczego.

................................................................................................

  1. W jaki sposób Pan(i) najchętniej spędza czas wolny?

................................................................................................

  1. Które z form czasu wolnego należą do Pana(i) ulubionych?

wycieczki; turystyka; podróże; spacery; rajdy; sport; rekreacja; nauka języków obcych; uczęszczanie do kina, teatru; przebywanie z rodziną; oglądanie programu telewizyjnego; zajęcia związane z zainteresowaniem; spotkania towarzyskie; czytanie czasopism; książek; hobby;

  1. Z kim najczęściej Pan(i) spędza wolny czas?

................................................................................................

  1. Jak spędza Pan(i) czas wolny w niedziele i święta, ferie i wakacje?

................................................................................................

6. W jaki sposób szkoła organizuje uczniom czas wolny?

................................................................................................

7. Czy dzieci chętnie przychodzą do szkoły po lekcjach?

................................................................................................

8. Jak, Pan(i) zachęca dzieci do wykorzystania wolnego czasu.

................................................................................................

9. Czy prowadzi Pan(i) zajęcia pozalekcyjne?

................................................................................................

10. Jak często organizuje Pan(i) wycieczki klasowe?

................................................................................................

11. W jaki sposób układa się współpraca rodziców ze szkołą (nauczycielami)?

................................................................................................

12. W jakim stopniu rodzice wspierają szkołę w organizowaniu czasu

wolnego.

................................................................................................

13. Jakie są ulubione zabawy w czasie przerw.

................................................................................................

Metryczka

1. Wiek ..................... lat

2. Płeć ....................................

3. Wykształcenie ............................................

4. Długość pracy w szkole ..............................

Cyt. za Z. Dąbrowski, Czas wolny dzieci i młodzieży. Warszawa 1973, s. 13.

Tamże s. 14.

B. Gruszyn, Czas wolny - aktualna problematyka. Warszawa, 1970, s. 22.

Tamże, s. 23.

A. Kamiński, Pojęcia i problemy pedagogiki społecznej. W: „Wychowanie i Środowisko”, Warszawa

1979, s. 48.

Tamże, s. 49.

J. Raczkowska, Czas wolny - problemy i rozterki. W: „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze”,

1995, nr 5/6, s. 206.

R. Wroczyński, Pedagogika społeczna. Warszawa 1985, s. 220-221.

K. Czajkowski, Wychowanie do rekreacji. Warszawa 1979, s. 21.

A. Zawadzka, Dziecko a zmianowość nauki szkolnej. Wrocław 1991, s. 22.

J. Kosiewicz, Czas wolny i rozwój osobowości. W: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 1995,

nr 4, s. 128.

M. Truszkowska, Zagadnienie czasu wolnego dziecka. W: „Życie Szkoły”, 1990, nr 8, s. 8.

Tamże, s. 7.

M. Grochociński, Rodzina a czas wolny dziecka. Gdańsk 1980, s.8.

Tamże, s. 8.

E. Wnuk-Lipiński, Praca i wypoczynek w budżecie czasu. Wrocław - Warszawa - Kraków

1972, Ossolineum s. 28-29.

J. Raczkowska, dz. cyt. s. 209.

J. Raczkowska, dz. cyt. s. 207.

Z. Cendrowski, O sztuce wypoczynku. W: „Lider”, 1995, nr 7-8, s. 14.

Tamże, s. 10.

K. Lubański, Aktywność uczniów szkół podstawowych w czasie wolnym. W: „Problemy Opiekuńczo

Wychowawcze”, 1990, nr 9, s. 244.

W. Pomykało (red), Encyklopedia pedagogiczna. Warszawa 1997, s. 76.

J. Raczkowska, dz. cyt. s. 208.

J. Kosiewicz, dz. cyt. s. 130.

K. Lubański, dz. cyt. s. 244.

J. Maciaszek, Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży w czasie wolnym. W: „Wychowanie Fizyczne

i Zdrowotne”, 1996, nr 2, s. 14

Z. Korsak, Współczesne problemy edukacji filmowej. W: „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze”,

1997, nr 10, s. 28-31.

J. Izdebska, Czy telewizja zagraża rodzinie? W: „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze”, 1997, nr 1,

s. 12-14.

M. Szymik, Wpływ telewizji na wzrost agresywności u dzieci. W: „Wychowanie w Przedszkolu”, 1998,

nr 5, s. 349

R. Gloton, C. Clero, Twórcza aktywność dziecka. Warszawa 1976, s. 28.

M. Grochociński: Przygotowanie dzieci do racjonalnego wykorzystania czasu wolnego.

Warszawa 1979, s. 15.

Tamże, s. 18.

F. Adamski, Socjologia małżeństwa i rodziny. Warszawa 1982, s. 60.

M. Winiarski, Opieka nad dzieckiem w rodzinie. W: „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze”,

1998, nr 7.

J. Raczkowska, Jaka jesteś rodzino. W: „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze”, 1997, nr 2, s. 2-9.

Z. Tyszka, Niełatwe problemy rodziny współczesnej. W: „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze”,

1999, nr 3, s. 2.

H. Cudak, Szkice z badań nad rodziną. Kielce 1995, s. 50.

A.W. Janke, Uwarunkowania działalności opiekuńczo wychowawczej w rodzinie. W: „Problemy

Opiekuńczo Wychowawcze”, 1998, nr 1, s. 26.

Tamże, s. 27.

R. Wroczyński, Pedagogika społeczna. Warszawa 1985, s. 98.

T. Pilch, Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze. W: „Pedagogika Społeczna”, red. T. Pilch, I. Lepalczyk, Warszawa 1995, s. 174

A. Zawadzka, Stosunek rodziców do czasu wolnego dzieci. W: „Problemy Opiekuńczo

Wychowawcze”, 1991, nr 6, s. 275-277.

A. Kurzynowski (red.), Rodzina w okresie transformacji systemowej. Warszawa 1995.

A. Janke, dz. cyt. s. 29.

Tamże, s. 30.

Cyt. za, W. Okoń, Szkoła współczesna. Warszawa 1979, s. 16.

Tamże, s. 16.

W. Ciczkowski, Udział szkoły i instytucji pozaszkolnych w kształtowaniu zachowań wolnoczasowych

młodzieży szkolnej w latach 90. W: Nauczyciel wobec nowych sytuacji szkolnych. Pod red.

E. Łuczak. Olsztyn 1998, s. 110-117.

Tamże, s. 110-117.

S. Czajka: Z problemów czasu wolnego. Wrocław 1979, s. 116.

M. Walczak, Wpływ rodziców i nauczycieli na sposób wykorzystania czasu wolnego przez dzieci.

W: „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze”, 1991, nr 9, s.420.

J. Raczkowska, Znane i nowe problemy czasu wolnego. W: „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze”,

2000, nr 6, s. 18.

K. Czajkowski, Wychowanie do rekreacji. Warszawa 1979, s. 150.

Tamże, s. 150.

A. Kamiński, Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza. Wrocław-Warszawa-

Kraków 1963, s. 57.

J. Węgrzynowicz, Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne. Warszawa 1971, s. 105.

E. Adamczuk, Zajęcia pozaszkolne stymulatorem komunikacji kulturalnej w rodzinach niepełnych.

W: Edukacja nieszkolna (równoległa) w warunkach przemian w Polsce. Pod red. E. Trempały.

Bydgoszcz 1994.

J. Grzybowski, Kościół z pomocą rodzinie. W: „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze”,

1999 nr 7, s. 2

W. Ciczkowski, dz. cyt. s. 108.

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 1995, s. 8.

Tamże, s. 24 i nast.

Tamże, s. 26.

Tamże, s. 32.

Tamże, s. 42.

Tamże, s. 51.

T. Pilch, Metodologia Pedagogiki Społecznej. Warszawa-Wrocław 1974, s. 54.

T. Pilch, dz. cyt., s. 86.

Cz. Kupisiewicz, Podstawy Metodyki Ogólnej. Warszawa 1995, s. 59.

T. Pilch, dz. cyt., s. 82.

Tamże, s. 135.

4

4


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
3 Formy spędzania czasu wolnego, okresy życia, styl życia
12 Organizowanie różnych form spędzania czasu wolnego
Kause Normalizacja form spędzania czasu wolnego
ANKIETA DLA UCZNIÓW spędzanie czasu wolnego
PROJEKT UCZESTNICTWO W KULTURZE I NIEKTÓRE INNE FORMY SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO PRZEZ STUDENTOW STUDIO
formy spedzania czasu wolnego
ANKIETA DLA RODZICÓW spędzanie czasu wolnego
pedagogika referat Turystyka i sport jako jedne z najczęściej praktykowanych współcześnie form spęd
12 Organizowanie różnych form spędzania czasu wolnego
Wykład VII Rola mediów w zagospodarowaniu czasu wolnego
PROJEKT O RODZINIE, pedagogika czasu wolnego
praca o rodzinie, pedagogika czasu wolnego
Rola firm rodzinnych w kształtowaniu postaw przedsiębiorczych
Rola rodzicow w zorganizowaniu czasu wolnego, ochrona wzroku i rola swiezego powietrza, szkodliwosc
Wałęcka Matyja, Katarzyna Rola struktury rodziny w kształtowaniu cech osobowości facylitujących fun

więcej podobnych podstron