Państwo, Prawo UKSW I rok


Państwo

  1. Państwo europejskie. Definicja i zasięg. Periodyzacja.

Teoria współczesnego państwa ukształtowała się dopiero między XVIII a XIX wiekiem

Dziś: Państwo jest polityczną organizacją społeczeństwa wyposażoną w suwerenną władzę jest też organizacją terytorialną i przymusową. Na państwo składają się takie elementy jak: Terytorium Ludność (społeczeństwo)Władza, Kultura Prawo Język, Terytorium państwa � zakres sięgania władzy państwowej na określonym terenie (jest to zarówno obszar lądowy i w głąb ziemi jak i wody przybrzeżne strefa powietrzna nad obszarem państwa statki wodne i powietrzne należące do tego państwa )Pierwotnie Państwo - jako wytwór woli boskiej a władza monarsza jest odbiciem woli boskiej Do IX - X wieku państwo miało charakter osobowy - dopiero później zasięg terytorialny Korzenie państwowości europejskiej wywodzą się od kilku czynników Tradycja ludów wędrownych Podstawową jednostką organizacji stanowił ród, kilka rodów składało się na plemię, które tworzyły państwa szczepowe (plemienne) których ustrój nazywany jest demokracją wojenną. Kultura antyczna (Grecja Rzym) Kultura judeochrześcijańska. Periodyzacja: Państwo plemienne, Państwo feudalne, Monarchia.

  1. Państwo związków osobowych

Cechą charakterystyczną państwa średniowiecznego było specyficzne ujęcie państwa i władzy królewskiej oraz ich wzajemnej relacji. Państwo miało wówczas charakter prywatny a nie publiczno - prawny, zatem było monarchia patrymonialną (od patrimonium tzn. ojcowizna, majątek), według której królowie dysponowali sprawami państwowymi jak swoja własnością (byli właścicielami państwa i poddanych).

Zasada patrymonialności znalazła odbicie w sposobie dziedziczenia królestwa i systemie następstwa tronu. Państwo podlegało jak gospodarstwo prywatne podziałowi między synów po śmierci ojca. Stwarzało to często ujawniające się zagrożenia dla jedności państwa, ale przez dziedziczenie umacniało monarchię i dynastie na tronie (dlatego też dążenie monarchów do wprowadzenia dziedziczności tronu).

Te tendencje obecne są już w państwie frankońskim, w którym zakres władzy królewskiej był bardzo szeroki choć ulegał również pewnym ograniczeniom. Król posiadł władze wojskową, wykonawczą, ustawodawczą - był „strażnikiem pokoju królewskiego” (pax regia), który bronił wszystkich mieszkańców a jego naruszenie było szczególnie karane (przestępstwo przeciw mirowi królewskiemu).

Anglii silna władza królewska wynikała z faktu ciągłego podboju tego terytorium (zdobywania go). Król uważał się za właściciela całej ziemi angielskiej obok hierarchii lennej (król najwyższy zwierzchnik lenny powstał stosunek podporządkowania wszystkich poddanych królestwu).

  1. Prawa i podstawy władzy monarszej w państwach europejskich w okresie wczesno-nowożytnym

Pozycja monarchy wynika z uznana, co sam zdobył swą działalnością, przede wszystkim działaniem politycznym. Pozycja monarchy była modyfikowana zgodnie z rozwojem państwa.
Atrybuty monarchy:

W państwie europejskim zaczęły pojawiać się nowe stosunki społeczne. W pewnym momencie wpływy z szybkich wypraw wojennych stawały się niemożliwe. Ponieważ nie było środków na utrzymanie wielkiej armii, należało ja sfeudalizować - to pociągało za sobą nowe ustroje państwowe. Potrzeba finansowania wielkich drużyn była początkiem podziałów stanowych.
Monarcha, by zachęcić społeczeństwo do służby, obdarowywał je ziemią. Zobowiązanych do służby dodatkowo wyposażał w dodatkowe elementy prawne, początkowo indywidualne, później grupowo.
Społeczeństwo zobowiązane w ten sposób do służby wchodziło w konflikty w różnych kwestiach:

Władcom krajów Europy Zachodniej udało się skumulować w swoim ręku duży zakres władzy, ponieważ:

Monarcha pomijał dotychczasowe porządki dziedziczenia. Często likwidowano elekcyjność - wprowadzono dziedziczność tronu. Władca często stanowił prawo. Tworzył aparat stanowiący prawo królewskie, który kodyfikował dotychczasowe reguły prawne. Władcę ograniczały prawa boskie, był królem „z bożej łaski”. Po rozdrobnieniu feudalnym władca przestał być właścicielem państwa a stał się najwyższym organem władzy w państwie.

4.System lenny w państwa europejskich.

System lenny obowiązywał w średniowiecznej Europie między ok. V - XII / XIII w. Apogeum przypada na ok. VIII w. W tym czasie w państwach obowiązywały związki oparte na więziach osobowych, a nie instytucjonalnych. Tak więc stosunki lenne były wyrazem nie integracji, ale dezintegracji, bo był problem z utrzymaniem w całości jednego terytorium tylko wolą monarszą. Tak więc związywano ludzi ze sobą stosunkami lennymi senior - wasal.

Król traktował podbite ziemie jako swoją zdobycz, którą może swobodnie dysponować. Darował ją więc wasalowi i sam stawał się „pierwotnym” (pierwszym) seniorem - wydzierżawiał swoją zdobycz. Wasal w zamian za opiekę służył w wojsku seniora oraz wypełniał inne obowiązki np. służenie radą, finansowe. W państwie Karola Wielkiego, w początkach systemu lennego w jego państwie system działał bardzo dobrze, ale gdy doszło do degeneracji Karolingów, rozluźniły się związki osobowe. Było to na rękę wielkim lennikom, którzy czerpali korzyści ze słabości władcy, sami się wzmacniając i nierzadko tworząc udzielne księstwa i będąc silniejszymi niż król. Wybrali więc na tron słabowitego Hugona Kapetynga, aby zachować swoje przywileje. Ten jednak okazał się dobrym władcą i wykorzystał prawo lenne do łączenia rozbitych terytoriów - poprzez małżeństwa, wykup ziem, konfiskata za zdradę (źródło konfliktów z Plantageontami - Francja wygrała). Od czasów Karola Wielkiego następuje sakralizacja władzy monarszej pod wpływam chrześcijaństwa - dlatego mimo że lennicy się buntowali, nigdy nie ważyli się targnąć na króla i go obalić. Dezintegracja państwa prowadziła do konfliktów między wielkimi lennikami. Poza tym następował konflikt kto jest czyim wasalem? Prowadziło to wielu konfliktów moralnych „mniejszych” wasali, którzy byli wasalami np. 2 seniorów, w wypadku wojny między nimi. W Polsce nie było systemu lennego (ew. Śląsk). Teoria Niemca (?) - były 2 stałe kręgi (jądra) w Europie - Niemcy i Francja. Inne państwa krążyły na ich orbitach. Jądra charakteryzowały wyraźne stosunki lenne, wpływ prawa rzymskiego, silna władza monarsza i system kurialny (podzielone na grupy wewnątrzspołeczne, co prowadzi do wykształcenia później parlamentu podzielonego na stany z królem oddzielnie). Orbita - Polska, Czechy, Węgry - słabe prawo lenne, nie ma prawa rzymskiego, jest prawo zwyczajowe, władza monarsza słabsza co prowadzi w późniejszych czasach do utworzenia dwuizbowego parlamentu, który wchłaniał monarchę. To jest jedna z wielu teorii. Anglia się jej wymyka.

Zasada funkcjonowania centrum z prowincją. Im dalej od centrum, tym władza monarsza słabsza. Tak więc zadaniem króla było tworzenie więzi między nim a poddanymi poprzez przydzielanie terenów. Na pocz. XI w. prawo lenne wiąże terytoria z centrum. Aby zapobiec rozpadowi państwa władca miał wybór - albo samemu objeżdżać kraj albo obsadzić namiestników, szczególnie na terenach podbitych, gdzie więzi były luźniejsze. Namiestnikami najczęściej byli członkowie rodziny i mieli zakres władzy praktycznie równy z monarszą - szczególnie ważne tu była ich władza sądownicza i nad wojskiem. Król sprawował nad nim władzę osobiście lub przez wysłanników. Np. w państwie wschodniofrankijsjim (Niemcy) był to zbiór szczepów, gdzie elekcja była naturalnym sposobem obioru władcy, dlatego namiestnicy mieli pełną suwerenność. Z czasem jednak prawo lenne wymknęło się spod kontroli, głównie przez przywileje, które na zachodzie miały raczej charakter trwały. Prawo lenne było wyłomem w prawie powszechnym. Elekcja króla powodowała jego uzależnienie od lenników. Partykularyzacja Cesarstwa Niemieckiego miała swoje źródło w konflikcie cesarstwa z papiestwem o wielkich lenników kościelnych o to komu mają służyć - cesarzowi czy papieżowi. Zakończył się konkordatem w Wormacji. Ponadto lennicy byli silni w oparciu o władzę plemienną. W 1086 r. Fryderyk Barbarossa podbija 2 duże krainy. Następuje opór miast lombardzkich i wojna. Wielki lennik Henryk Lew, który nie chciał wojny więc nie udzielił królowi pomocy w obleganiu miast a potem nie spotkał się z królem na jego wezwanie, tak więc został osądzony za to, że nie wywiązuje się ze swoich obowiązków. Mimo to nie przejął pod swoją kontrolę Saksonii i Bawarii (ziemi Lwa), bo wielmoże bali się wzmocnienia władzy cesarza, więc musiał oddać zagarnięte tereny komu innemu - zasada, że można się dzielić, ale nie można się łączyć. (często obchodzona np. przez małżeństwa). Przezwyciężenie wielkich lenników następuje dopiero w XIII w. we Francji poprzez odwołanie się króla do miast. Do tej pory jednak trwa wojna między feudałami, ale bez zamachów na króla, który jest ideą. Następuje rozbicie dzielnicowe. We Francji i Niemczech rozbicie między ludzi nie z dynastii rządzącej. Z wzywania lenników na wiece aby zasięgnąć opinii tworzą się instytucje - najpierw z okazji przyjazdu króla z wizytą, potem charakter stały. Na początku lennicy różnili się od innych tylko majątkiem, potem również przywilejami. To samo dotyczy kościoła. Na Zachodzie wasalowie byli zależni od swoich seniorów - kto był seniorem na terytorium, był też urzędnikiem - jeżeli traciło się urząd, to traciło się też ziemię. Ponadto małżeństwa wielkich lenników mogły być ograniczane przez króla, aby powstrzymać rozrost ich majątków. To wszystko pomogło we Francji zjednoczyć z powrotem kraj. Natomiast w Niemczech nie nastąpiło zcalenie rozbitych terytoriów z powodu zasady z 1180 „co stało się lennem, musi lennem pozostać”. W Europie przełom następuje, gdy wykształcają się stany i rozpada się system lenny.

6.Rady monarsze w państwach europejskich w epoce średniowiecza

Geneza:Rady królewskie powoływane w państwach średniowiecznych wzorowane były na kolegiach frankońskich -placitach.(Placita-zwoływane w miejsce demokratycznych zgromadzeń; reprezentowana w nich była świecka i duchowna arystokracja;miały charakter doradczy,ich znaczenie stale rosło-od XI w. prawo do decydowania w sprawach państwowych.;były instytucją wyrażającą przewagę wpływów możnowładztwa w państwie.)

1)Francja

Rady Nadworne = Kurie(Curia Regia)

Zwoływani na nie wszyscy wasale korony, których poparcia król potrzebował. Stały się one radami feudalnymi. Obowiązek stawiennictwa wynikał z prawa lennego. Znaczenie kurii było różne w zależności od autorytetu króla. Kurie były potrzebne do pomocy przy zarządzie państwa, którego agendy głownie sądownicze szybko sie rozrastały. Dlatego król od XIIIw. zaczął powoływać do kurii obok arystokracji feudalnej elementy fachowe-wykształconych przedstawicieli niższej szlachty i drobnego duchowieństwa oraz mieszczan mających wykształcenie prawnicze.

Na przełomie XIII/XIV w. Z kurii wyłania się :

*Ścisła Rada Królewska

*Parlament (jako organ sądowy)

-królewski sąd najwyższej instancji dla spraw cywilnych ,karnych ,administracyjnych

-głównie jako sąd apelacyjny od wyroków niższych sądów królewskich

-od wyroków nie było apelacji, ale mogły być skasowane przez Radę Królewską

-od XIV w. prawo do rejestrowana ustaw królewskich

*Izba Obrachunkowa(dla sprawa skarbowych)

*Stany Generalne(początkowo jako zgromadzenie stanowe)

Mimo przejściowych sukcesów nie uzyskały bardzo szerokich uprawnień:

-uchwalanie podatków

-prawo przedstawiania zażaleń dotyczących naprawy urządzeń państwowych

-prawo wyrażania zgody na alienację domeny

-prawo wyboru króla gdy wygasła dynastia

2)Niemcy

a)X-XIII w.

Zjazd Nadworny(Hoftag)-wykształcony w XII w.,miał charakter podobny do angielskiej czy francuskiej kurii królewskiej. Zjazd zwoływał król wedle swojego uznania wyznaczając miejsce, termin i listę osób powołanych. Od 1180 w zjazdach tych uczestniczyli wszyscy książęta terytorialni(książęta świeccy i duchowni oraz panowie będący bezpośrednimi wasalami Rzeszy).Hoftagi rozstrzygały o najważniejszych sprawach .Dopiero w XIII w uzyskał bliżej określone stanowisko.

b)XIII-XVw.

Rada Nadworna(od XIVw.)-zespół najbliższych urzędników współpracujących z królem.Skład: radcy i sekretarze(tzw.tajni radcy).Najważniejsze miejsce w Radzie zajmowali kanclerz nadworny i ochmistrz-przewodniczyli Radzie pod nieobecność króla.

 Ewolucja Zjazdu Nadwornego(Hoftagu).W XIII w. powiększenie składu-do książąt terytorialnych dodano przedstawicieli miast cesarskich. Dopiero pod koniec XV w. definitywnie ustalił się skład Hoftagu i powstała jego nowa nazwa- Sejm Rzeszy (Reichstag).Hoftag nie miał uprawnień ustawodawczych. Rozstrzygał 3 kwestie:

-podjęcie wyprawy koronacyjnej króla do Rzymu

-powołanie książąt Rzeszy na wyprawę wojenną

-nałożenie podatków ogólnopaństwowych.

!Hoftag nie miał charakteru reprezentacji stanowej

3)Anglia

Rada Królewska. Tworzyli ją dygnitarze nadworni i bezpośredni wasale króla. Dlatego zgromadzenia przybrały dwojaki charakter 1)zgromadzenia dygnitarzy

2)kurii feudalnej

Obejmowano je wspólną nazwą Kurii Królewskiej. Jej funkcje to:sądownictwo w sprawach między wasalami korony jako sąd parów oraz innych sprawach(głównie apelacjach),miała charakter doradczy. W ramach Kurii zaczęto wyodrębniać Wielką Radę i Radę Zwyczajną .Z kurii angielskiej wywodzą się

*Exchequer(jako najwyższy organ skarbowy) i działający w jego ramach Sąd Exchequeru

*Dwa sądy królewskie :Sąd Ławy Królewskiej i Sąd Spraw Pospolitych

*Izba Lordów (jako wyższa izba Parlamentu) oraz sam Parlament

*Rada Zwyczajna (Ściślejsza)

7.Korona Królestwa w tradycji państwowej w Europie

Korona, powstała w Anglii w XII w. konstrukcja prawna, którą następnie stosowano na Węgrzech, skąd przyszła do Polski (Korona Królestwa Polskiego), polegająca na tym, że Koronę - symbol panowania i niezależności państwowej - odrywano od osoby monarchy i wiązano z państwem jako całością.

KORONA-metonimia określająca kraje koronne (np. "Korona św. Ludwika" - Królestwo Francji, "Korona św. Wacława" - Królestwo Czech, Moraw, Łużyc i Śląska, "Korona św. Stefana" - Królestwo Węgier); 4o w Polsce - pełna, urzędowa nazwa państwa od XIV w. - "Korona Królestwa Polskiego" (Corona Regni Poloniae), podkreślająca oddzielenie państwa, jako podmiotu prawa publicznego, od osoby władcy i jego prawa prywatnego; od zawarcia 1569 unii realnej z Wielkim Księstwem Litewskim określenie "Korona" było potoczną nazwą określającą jedną z dwu głównych (obok "Litwy") części składowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów; 5o heraldyczny symbol rangi w hierarchii feudalnej (k. książęca, margrabiowska, hrabiowska, baronowska i szlachecka); 6o w niektórych krajach, również współcześnie, nazwa waluty obiegowej.

Korona Królestwa Polskiego, Corona Regni Poloniae, pojęcie używane od poł. XIV w. na określenie zjedn. państwa pol., a także jego praw zwierzchnich do innych terenów hist. i etnicznie pol., pozostających poza panowaniem pol. króla.

POLSKA-

Korona Królestwa Polskiego (łac. Corona Regni Poloniae) - termin określający instytucję państwa polskiego w późnym średniowieczu, rozumianą zgodnie z koncepcją niezależności instytucji państwa od osoby monarchy. Zarazem nazwa ideologii politycznej wyrażającej się nowym sposobie postrzegania władzy, powstałej pod wpływem koncepcji płynących z Czech i Węgier.

Termin Korony Królestwa Polskiego zaczerpnięty został z ideologii politycznej realizowanej w monarchiach stanowych Czech i Węgier w późnym średniowieczu. W krajach tych ideologia korony królestwa przyjęła nazwy "Korony świętego Wacława" i "Korony Świętego Stefana", nawiązujące do postrzeganych jako święte insygniów władzy monarszej. W Polsce określenie "Korona Królestwa Polskiego" po raz pierwszy pojawia się w dokumentach królewskich za Kazimierza Wielkiego (1333-1370), nie niesie ze sobą jednak jeszcze spójnej ideologii politycznej, stanowiąc raczej zamiennik dla nazwy Królestwa Polskiego. Dopiero wygaśnięcie głównej linii Piastów w 1370 i przejęcie władzy przez monarchę z obcej dynastii (Ludwika Andegaweńskiego) doprowadziło do ostatecznego wykrystalizowania się terminu, określającego nowy sposób postrzegania państwa i władcy, charakterystyczny dla rozwiniętej monarchii stanowej. Początkowo stosowany był on przede wszystkim w kręgu możnowładztwa małopolskiego (grupa tzw. panów krakowskich). Z czasem dzięki wpływowi jaki wspomniana grupa dostojników wywierała na Ludwika Węgierskiego i Władysława Jagiełłę, Korona Królestwa stała się obowiązującą ideologią państwową.

Korona Królestwa Polskiego odnosiła się do państwa, jako instytucji niezależnej od władcy, nie będącej już, jak w dobie monarchii patrymonialnej, jego własnością. Korona Królestwa określała Polskę, jako organizm niepodzielny, rządzący się prawami i zasadami ustrojowymi stojącymi ponad osobą monarchy. Władca zgodnie z tą ideologią nie miał prawa uszczuplania terytorium państwa, np. poprzez zapis testamentowy lub nadanie ziemi w lenno. Nie był też już jedynym i nadrzędnym źródłem prawa, jak w okresie wcześniejszym. Sam podlegał prawom królestwa, co wyrażało się m.in. w wykształconym już w pełni prawie oporu. Terminem Korony Królestwa określano często nie tylko ziemie rzeczywiście znajdujące się pod władzą króla polskiego, ale także te do których roszczono sobie prawa, czyli przede wszystkim Śląsk i Pomorze Gdańskie. Do Korony wliczano także stanowiące (pomimo podejmowanych przez lokalnych książąt prób usamodzielnienia się) lenno Polski Mazowsze.

Za Ludwika Węgierskiego ideologia Korony Królestwa przyjęła już w pełni rozwiniętą formę. Termin ten stosowano przede wszystkim w celu zabezpieczenia pozycji i niezależności Królestwa Polskiego, które w unii personalnej z Węgrami było stroną niewątpliwie słabszą. Przykład stanowi przywilej koszycki z 1374, w którym Ludwik zobowiązał się: zachowywać „Koronę Królestwa Naszego całą i nienaruszoną i żadnych ziem lub ich części od niej nie odrywać ani uszczuplać”.

Nowa ideologia państwowa wpisywała się w szerszy nurt przemian, który na sile przybrał wraz z przejęciem władzy przez obcych władców, ale zapoczątkowany został już w momencie zjednoczenia państwa przez Władysława Łokietka i wykrystalizowania się monarchii stanowej (jej umowna data początkowa - 1320). Przejawiał się on w nowym sposobie rozumienia państwa jako spójnego organizmu, w wykreowaniu symboli ogólnopaństwowych (Orzeł Biały), z czasem także w podporządkowaniu władzy monarszej zasadom ustrojowym (egzekwowany od 1438, choć początkowo nie w pełni skutecznie, obowiązek potwierdzania przez nowo obranego władcę przywilejów nadanych przez jego poprzedników).

Po zawarciu unii z Wielkim Księstwem Litewskim termin Korony Królestwa przyjął się jako popularne i wygodne określenie Królestwa Polskiego. W kontraście do "Litwy" lub "Wielkiego Księstwa" określano je krótko mianem "Korony". Pod tą nazwą Królestwo stanowiło jedną z dwóch części składowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów (od Unii lubelskiej z 1569).

Ideologia Korony Królestwa wywarła także wpływ na terminologię stosowaną na dworze. Od późnego średniowiecza urzędy państwowe dotąd określane jako królewskie, zaczęły nosić nazwę koronnych.

8.Dualizm władzy w państwach stanowych w Europie

Dualizm władzy to zjawisko równoległego działania organów państwowych i stanowych.

Monarchia wczesnofeudlana:

Władza monarchy: skupienie w ręku monarchy silnej włądzy, co wiązało się z wyobrażeniem, że jest on właściecielem całej ziemi i może nią swobodnie dysponować. Konsekwencją tego było dążenie władcy do wprowadzenia dziedziczności tronu. Następnie zakres jego władzy był poddany więkzym lub mniejszym ograniczeniom zależnie od stopnia poparcia, jakie miał ze strony możnowładców. Nadawanie możnym panom przywilejów stanowiło przyczynę osłabienia władzy monarszej i przejmowania przez nich elementów władzy (np. władzy sądowej).

Aparat państwowy: Aparat państwowy słabo rozwinięty. Na szczeblu centralnym zarządem spraw państwowych zajmowali się urzednicy, sprawujący również funkcje nadworne, którzy wraz z innymi feudaami tworzyli Radę Królewską (kurię). Na szczeblu lokalnym występowali urzędnicy królewscy o funkcjach wojskowych, sądowych i skarbowych.

Rozdrobnienie feudalne:

Władza monarchy: Władza centralna monarchy tam, gdzie się utrzymała, była z reguły bardzo mała. W szczytowym okresie rozdrobnienia feudalnego władza monarchy miała charakter jedynie nominalny (n. we Francji w XI i XII w.) lub dochodziło nawet do zupełnego zaniku władzy centralnej (np. w Rosji w XII w.).

Aparat państwowy: uległ ograniczeniu wraz z redukcją władzy państwowej. Władca skrępowany był wolą wielkich feudałów, którzy zajmowal główne urzędy i zasiadali w radach przybocznych. Aparat lokalny znalazł się również w ręku feudałów.

Monarchia stanowa:

Władza monarchy: Nastąpiła regencja władzy centralnej. Sprzyjały temu szrzone pojęcia o państwie jako instytucji publicznej i suwerennej.Władza nie była skupiona wyłacznie w osobie monarchy, ograniczały ją stany, które w mniejszym lub większym stopniu uczetniczyły w zarządzie pańswem.

Aparat państwowy: Na szczeblu centralnym pojawiła się przede wszystkim instytucja zgromadzeń stanowych, genetycznie związanych z dawną feudalną Radą Królewską, obecnie poszerzonej odpowiednio o mieszczaństwo. Tworzyła się także nowa sieć organów zarządu lokalnego (sędziowie pokoju w Anglii, baliwowie we Francji, amtmani w Niemczech). W niektórych państwach rozwinął się samorząd lokalny.

Zgromadzenia stanowe: Występowały w różnych krajach pod różnymi nazwami: Francja - Stany Generalne, Anglia - Parlament, Niemcy - Reichstag i Landtagi, Rosja - Sobór Ziemski.

Francja

Monarchia patrymonialna:

Okres rozbicia terytorialnego:

Monarchia stanowa:

Niemcy

Okres monarchii wczesnofeudalnej:

Okres rozdrobnienia feudalnego i kształtowania się monarchii stanowej:

Anglia

w okresie monarchii wczesnofeudalnej i monarchii stanowej

Ruś

w okresie rozdrobnienia feudalnego:

W okresie monarchii stanowej:•

/

Francja- Okres monarchii stanowej we Francji mieści się w granicach czasowych od początku XIV w. do końca XV w. Daty graniczne wiążą się po z powołaniem po raz pierwszy Stanów Generalnych w 1302r i z ich ostatnim zebraniem się przed dłuższą przerwą 1484.

Władza królewska uległa znacznej konsolidacji jako władza publiczna, uwolniona w dużej mierze od znamion patrymonialnych. Była ona ograniczona przez szczególne uprawnienia polityczne uprzywilejowanych stanów.

Państwo miało charakter monarchii stanowej. Istotnym rysem okresu było występowanie w ramach zjednoczonej monarchii prawnie wyodrębnionych i zorganizowanych stanów uprzywilejowanych, dążących do udziału we władzy państwowej.

Głownym organem stanów było zgromadzenie stanowe, zwane Stanami Generalnymi oraz Stanami Prowincjonalnymi. Nie uzyskały one tak wielkiego znaczenia jak zgromadzenia stanowe w wielu innych monarchiach stanowych. Jedną z przyczyn tego było uchwalenie przez Stany Generalne na początku XVw. Stałych, a nie jednorazowych podatków. Ułatwiło to monarchii uniezależnienie się od Stanów Generalnych.

Typowy dla monarchii stanowej dualizm władzy państwowej i stanowej wystąpił również na szczeblu lokalnym, w szczególności w działalności Stanów Prowincjonalnych i stanowej administracji finansowej.

Okres monarchii stanowej we Francji był stosunkowo krótki. Instytucje stanowe nie rozwinęły się w tym stopniu, co w innych krajach. Procesy gosp. o charakterze przedkapitalistycznym-taj jak w Anglii-wcześnie bo już w XVw., umocniły pozycję mieszczaństwa, które poparło dążenie króla doprzełamania oporu feudałów, a to przyczyniło się do wprowadzenia rządów absolutnych.

Niemcy- W ramach poszczególnych terytoriów powstawała od XIII i XVw. forma monarchii stanowej opartej na udziale stanów w zarządzie państwa. Typową formą tego udziału były Landtagi i dualizm zwłaszcza w dziedzinie administracji skarbowej.

Główym organem państwowym z czasem stał się Zjazd Nadworny (Hoftag), później zwany Sejmem Rzeszy (Reichstag), który strukturą swą przypominał typowe dla monarchii stanowej zgromadzenia stanowe. Różnił się jednak od nich zasadniczo swym charakterem-nie gromadził przedstawicieli stanów na zasadzie reprezentacji stanowej, lecz władców terytorialnych jako [przedstawicieli terytoriów Rzeszy. Sejm Rzeszy ukształtował się więc nie jako typowe zgromadzenie stanowe, a jako orga federacyjny.

Anglia- Wiek XIII był okresem zmagania się monarchii z sięgającymi po władzę baronami. Zakończył się on powstaniem Parlamentu i przekształceniem się państwa w monarchię stanową.

Charakter monarchii stanowej nadał Anglii ustrój społ. oparty na podziale na stany. Stany miały udział we władzy za pośrednictwem Parlamentu i swych organów samorządowych w hrabstwach i w miastach. Podziały klasowe między stanami były jednak mniej ostre niż w innych krajach Europy.

Parlament angielski miał wiele cech specyficznych, różniących go od zgromadzeń stanowych na kontynencie.

Rosja- określenie formy państwa rosyjskiego w XVIw. i w pierwszej połowie XVII w. nastręcza szereg trudności, gdyż Iwan IV prowadził bardzo silne rządy. Jednak Duma Bojarska, Sobór ziemski oraz samorząd lokalny są typowe dla monarchii stanowej. Ta forma państwa nie rozwinęła się jednak w pełni.

/

I. FRANCJA

Stany zaczęły występować jako uznane przez prawo grupy społeczne, i jako takie, zaczęły obok króla i aparatu państwowego uczestniczyć w zarządzie państwa -zarówno centralnym jak i lokalnym. Formami tego uczestnictwa były przede wszystkim:

zgromadzenia stanowe-Stany generalne i Prowincjonalne

samorząd miejski

samorząd lokalny(w szczególności z zakresie administracji finansowej)

Główne z nich to:

1)Stany Generalne

Walka między Stanami Generalnymi, a królem toczyła się ze zmiennymi rezultatami. Dwukrotnie stany uzyskały szerokie uprawnienia:

*w 1357r.ordonans przewidujący zbieranie się Stanów 2 razy w roku ,sprawowaniu kontroli nad podatkami,wprowadzeniu przedstawicieli stanów do ścisłej Rady Królewskiej.

*w 1413r. ordonans zbliżony do poprzedniego.

Oba zostały cofnięte

Podsumowując Stany Generalne mimo przejściowych sukcesów nie miały bardzo szerokich uprawnień. Należało do nich:

*uchwalanie podatków

*przedstawianie zażaleń dotyczących naprawy urządzeń państwowych

*wyrażanie zgody na alienację domeny

*wybór króla w przypadku wygaśnięcia dynastii

2)Stany Prowincjonalne-pojawiły się w połowie XIV w. To zgromadzenia stanowe o podobnym charakterze co Stany Generalne, lecz zwoływane w ramach określonych prowincji. Utrzymywały się jedynie w niektórych prowincjach, ale czasem nawet aż do XVIIIw.

Typowy dla monarchii stanowej dualizm władzy państwowej i stanowej wystąpił również na szczeblu lokalnym w szczególności w działalności Stanów Prowincjonalnych i stanowej administracji finansowej-dualizm zarządu skarbowego. Dla zarządu skarbowością powołane zostały nowe organa centralne. Naczelne miejsce wśród nich zajmowała Izba Obrachunkowa wydzielona jeszcze w XIV w. z kurii królewskiej. Zajmowała się ona kontrolą niższych organów skarbowych i sprawowała sądownictwo w sprawach skarbowych. Kontrolę nad lokalnymi organami skarbowymi(poborcami podatkowi w poszczególnych baliwatach) od XIV w. wykonywali powołani przez króla czterej skarbnicy Francji. Obok skarbowego aparatu państwowego powstał aparat skarbowy stanowy. Ten dualizm zarządu skarbowego typowy dla feudalnej monarchii stanowej zostanie zlikwidowany( ale nie w całości) przez monarchię absolutną w XVI.w.

II.NIEMCY

Procesy zjednoczeniowe wywołane rozwojem gospodarczym i społecznym nie zdołały doprowadzić do zjednoczenia Rzeszy w jedną całość .Wielcy feudałowie zaczęli uzyskiwać tzw. władztwo terytorialne. Stali się władcami panującymi w terytoriach o znamionach samodzielnych państw. Tam na szczeblu centralnym ,w otoczeniu monarchy znajdował się szereg urzędników, wśród których główne miejsce zajmowali: ochmistrz dworu i kanclerz. Powstał też nowy aparat zarządu lokalnego ,w którym pojawili się nowi urzędnicy zwani amtmanami.

W ramach poszczególnych terytoriów powstawała od XIII i XIV w. forma monarchii stanowej opartej na udziale stanów w zarządzie państwa. Typową forma tego udziału były:

Sejmy Krajowe czyli Landtagi.

*Skład landtagów-różny:z reguły szlachta, duchowieństwo i mieszczaństwo

*Dwie podstawowe funkcje Landtagów i związany z nimi dualizm:

1)uchwalanie podatków. Sejmy uchwalając podatki zastrzegały sobie prawo do ich ściągania i administrowania nimi. W ten sposób powstał dualizm zarządu skarbowego. Cześć dochodów znajdowała się, jak we Francji w zarządzie książęcego aparatu urzędniczego,dochodami z podatków zarządzały stany przez własne powołane do tego organy.

2)Udział Landtagów w zarządzie kraju i ustawodawstwie krajowym

3.ANGLIA

Wiek XIII był okresem zmagania sie monarchii z sięgającymi po władze baronami Zakończył sie ona powstanie Parlamentu i przekształceniem sie państwa w monarchię stanową .Charakter monarchii stanowej nadał Anglii ustrój społeczny oparty na podziale na stany. Stany miały udział we władzy za pośrednictwem:

Parlamentu

organów samorządowych w hrabstwach i miastach

!Za ich pośrednictwem zaznacza się dualizm.

1)Parlament

a)Powstanie-1265r.(data umowna-wtedy Wielka Rada przestaje być zjazdem feudałów i przekształca się w organ stanowy.)

b)Skład:

-Izba Wyższa(Izba Lordów):przedstawiciele Kościoła,możnowładcy świeccy

-Izba Niższa(Izba Gmin)-wyodrębniła się dopiero w XIVw. :przedstawiciele rycerstwa i

uprzywilejowanych miast.

c)Uprawnienia

-dziedzina sądownictwa:najwyższa instancja sądowa;

sądzenie przestępstw popełnionych przez lordów;

sadzenie na podstawie impeachmentu;

orzeknięcie kary śmierci lub wygnania.

-dziedzina finansów: Parlament dążył do uzyskania kontroli nad uchwalonymi

podatkami, co prowadziło do dualizmu administracji skarbowej królewskiej i stanowej .

-dziedzina ustawodawstwa.:Już w XIV w. uznawana była zasada, że żadna ustawa nie może

być ważna bez zgody króla ,Izby Lordów i Izby Gmin.

2)Samorząd lokalny.

Jego istota polegała na tym, że na danym terenie zadnia publiczne wykonywane są nie przez nominowanych urzędników państwowych, lecz przez organy reprezentujące ludność danego terenu i przez nią wybierane

Formy samorządu lokalnego:

a)samorząd miejski-przybierał zwykle charakter samorządu stanowego-wyrażał się w opanowaniu zarządu danej prowincji czy okręgu przez miejscowa klasę feudalną

b)instytucja sędziów pokoju-skupiali władze sądową w sprawach karnych oraz prawie całą administrację hrabstwa;minowani przez króla.

c)instytucja sędziów przysięgłych-powoływani przez ludność w czym wyrażał się współudział ludności w wymiarze sprawiedliwości.

11.Przywileje w rozwoju państwowości europejskiej

Przywilejem( łac. privilegium) nazywamy prawo( dokument) nadane przez monarchę określonej grupie społecznej (stanowi) obowiązujące na danej ziemi lub w całym kraju( przywilej generalny). Przywileje najczęściej miały formę zrzeczenia się przez monarchę pewnych swoich kompetencji na rzecz wymienionych adresatów przywileju.

FRANCJA

Od czasów Ludwika Pobożnego władza królewska w państwie frankońskim uległa poważnemu osłabieniu. Ogromną pozycję zdobyło możnowładztwo, wobec którego królowie szli na coraz to nowsze ustępstwa. Dokonywano tego m. in. poprzez ustawodawstwo królewskie( kapitularze) lub zawieranie układów; np. Karol Łysy zobowiązał się nie pozbawiać feudałów urzędów chybże na podstawie wyroku sądowego. Bardzo dużym ograniczeniem władzy królewskiej było zezwolenie przez Karola Łysego w 865roku na udzielanie instrukcji przez możnych, do których on sam miał się stosować. W XII wieku zaczęto nadawać przywileje różnym większym grupom społecznym czyli:
- duchowieństwu
- rycerstwu
- mieszczanom
Przywileje nadawano w różnych dziedzinach takich jak:
- podatki - zwolnienie od podatków lub ulgi podatkowe
- sądownictwo - dogodny dla danej grupy społecznej system przepisów prawnych, własne sadownictwo, przekazanie władzy sądowniczej, z czym wiązały się wpływy z kar pieniężnych
- dziedzina gospodarcza - przyznawanie prawa do posiadania ziemi w przypadku rycerstwa lub uprawnień handlowych w przypadku mieszczaństwa
- dziedzina polityczna - wyłączne prawo członków grupy do pełnienia określonych urzędów i wpływu na władzę
Oprócz tego nadawano również przywileje, które pokazywały ważność danej grupy społecznej np. prawo noszenia broni lub drogocennych szat.
W wyniku tego wytworzyły się charakterystyczne warstwy różniące się od siebie ilością przywilejów i swobód.
Przywilejem duchowieństwa było zwolnienie od podatków na rzecz państwa (tzw. privilegium immunitatis). W miarę wzmacniania swego stanowiska królowie Francji uzyskali duży wpływ na stosunki kościelne w państwie. Przywileje duchowieństwa były konsekwentnie ograniczane a królowie uzyskiwali wpływ na obsadzanie stanowisk kościelnych.

Społeczeństwo francuskie podzielono na 3 stany: duchowieństwo, szlachtę i tzw. „stan trzeci”, do którego należeli wolni chłopi oraz mieszczaństwo. Przynależność do stanów była dziedziczna, a przejście z jednego stanu do drugiego praktycznie niemożliwe(wyłączając duchowieństwo).

ANGLIA

Królem, który rozpoczął proces pozyskiwania sobie przychylności baronów i duchowieństwa był Henryk I. W roku 1100 wydał kartę swobód, w której zapewnił feudałom ustępstwa fiskalne (np. zniesienie opłat za udzielanie zgody na małżeństwo krewnych płci żeńskiej swych lenników, prawo do swobodnego dysponowania pieniędzmi przez lenników na wypadek śmierci, zwolnienie dziedzica zmarłego lennika do wykupywania lenna).

Następca Henryka I, Stefan I, potwierdził ten przywilej w 1135 roku. Rok później zapewnił duchownym wolność majątków kościelnych.

Sytuacja uległa zmianie po bitwie pod Bouvines( 1214rok). Wtedy Jan Bez Ziemi utracił na rzecz króla Francji prawie wszystkie posiadłości Plantagenetów we Francji. Pod wpływem osłabienia pozycji króla w Anglii baronowie w sojuszu z rycerstwem i mieszczaństwem zmusili go do wydania w 1215 roku dokumentu pod nazwą Wielka karta wolności( Magna charta libertatum).

Wielka karta wolności- był to w istocie przywilej królewski ujęty w formie umowy zawartej między królem a baronami. Składała się ze wstępu, kontekstu- -liczącego 63 artykuły i eschatokołu(zakończenia). W większości wyrażała interesy baronów, świeckich i duchownych. Ujęte zostały w niej przypisy dotyczące rycerstwa, mieszczan i wolnych chłopów. Najwięcej uwagi poświęcono sprawom lennym, ustrojowym, finansowym, kościelnym, sądowym.

Postanowienia Wielkiej karty wolności:

  1. Powołanie Walnej Rady Królestwa. Składała się ona wyłącznie z bezpośrednich lenników króla(zarówno świeckich jak i duchownych). Baronów większych na obrady król zapraszał imiennie, mniejszych za pośrednictwem szeryfa. Do najważniejszych kompetencji Rady należeć miało wyrażanie zgody na ściąganie tarczowego i innych danin lennych

  2. Kontrolę przyjętych przez króla zobowiązań miała nadzorować specjalna komisja składająca się z 25 baronów. W razie stwierdzenia nadużyć mogła wezwać ludność państwa do wystąpienia przeciwko władcy (lenne prawo oporu)

  3. duchowieństwu angielskiemu zostały potwierdzone wszystkie wcześniejsze przywileje i prawa. Król miał nie wtrącać się do wyboru dygnitarzy kościelnych oraz zobowiązywał się nie zagarniać ziemi duchownym

  4. Rycerstwu i baronom zapewniono dziedziczenie lenn na dotychczasowych prawach i zgodnie z ustalonymi zwyczajowo opłatami. Wszyscy dziedzice lenn musieli zawierać małżeństwo z osobami równymi im stanem

  5. Urzędnikom królewskim zabroniono egzekucji lenn i dochodów z nich dopóki dłużnik posiadał majątek ruchomy, z którego można było zaspokoić wierzytelności

  6. Ograniczono uprawnienia urzędników królewskich. Zakazano im: zmiany obowiązków rycerskich, konfiskaty nieruchomości na potrzeby państwa itp. Wszystkich urzędników (szeryfów, baliwów) miano mianować spośród osób sumiennych i znających się na prawie

  7. Dla kupców wprowadzono jednolite miary i wagi

  8. Każdemu, kto przybył do Anglii w celach handlowych zapewniono swobodę wjazdu, wyjazdu i podróżowania po kraju pod warunkiem przestrzegania obowiązującego prawa i zwyczajów

  9. Ustalono nietykalność osobistą i majątkową w stosunku do wszystkich wolnych. Nie można było skonfiskować majątku bez prawomocnego wyroku sądowego

  10. Hrabiom, baronom, w ogóle całej ludności wolnej zagwarantowano rozstrzyganie ich sporów przez sądy równych.

  11. Zabroniono przekazywania spraw sądów królewskich porozpatrywania ich przez urzędników

  12. Sankcje musiały być proporcjonalne do popełnionego przestępstwa, z zakazem wymierzania kary konfiskaty majątku w całości

W praktyce syn Jana Bez Ziemi Henryk III Plantagenet łamał postanowienia tego dokumentu( np. przez nakładanie podatków bez zgody Rady). Doprowadziło to do wojny króla z opozycja kierowaną przez Szymona de Montfort. W rezultacie w 1265roku został zwołany parlament. Zasiadali z nim baronowie, prałaci oraz przedstawiciele niższego rycerstwa, a także mieszczaństwa. W 1295roku król Edward I zwołał pierwszy wzorowy parlament angielski.

Niemcy

Za panowania Ottona I nastąpiło wzmocnienie władzy królewskiej kosztem uprawnień władców szczepowych. Stan ten utrzymał się aż do 1180 roku, kiedy nastąpiła likwidacja księstw szczepowych a powstały księstwa terytorialne. Władcy nowo utworzonych księstw terytorialnych przystąpili do walki o przywileje, większą niezależność i osłabienie władzy królewskiej. Ustępstwem były wydane przez cesarzy wielkie przywileje na rzecz możnowładztwa w latach 1220 i 1232, w których monarcha zrzekł się większości swych uprawnień, zwłaszcza skarbowych i sądowych.

Dania

W Danii dokumentem podobnym do angielskiej Wielkiej karty wolności był przywilej wydany przez króla Eryka z 1282 roku. Władca obiecywał w nim:

1. zwoływać co roku parlament

2. przestrzegać zasady nietykalności osobistej i majątkowej

3. budować dworów i młynów dla króla

4. ściągać podatki tylko raz w roku(od chłopów)

5. nie dawać mandatów na rzeczy sporne

Większość z tych postanowień potwierdził pakt z 1360 roku.

Szwecja

Szwedzka Magna Charta została wydana w 1329roku przy okazji elekcji króla Magnusa Ericssona. W karcie zapowiedziano, że tron szwedzki będzie elekcyjny. Król zobowiązał się do nieumniejszania dochodów państwa przez nowe nadania oraz nakładanie nowych podatków bez zgody zgromadzenia przedstawicieli stanów. Ludziom wolnym zapeniono nietykalność osobistą i majątkową. Ustanowiono Radę Królestwa , do której królowi nie wolno było wprowadzać cudzoziemców.

Węgry

Na Węgrzech wydana w 1222roku Złota bulla Andrzeja II zabezpieczała przede wszystkim interesy magnatów i serwientów. Niewiele miejsca było w niej poświęcone pozostałej ludności wolnej.

Główne postanowienia Złotej bulli:

  1. Król miał zwoływać co roku w dniu św. Stefana zgromadzenie ogólne w Białogrodzie

  2. Ograniczono uprawnienia cudzoziemców do piastowania urzędów i posiadania nieruchomości

  3. zabroniono kumulowania dygnitarstw w jednym ręku( z wyjątkiem 4 największych dostojeństw)

  4. zakazano królowi pogarszać monetę, a wycofać ją z obiegu mógł ją tylko raz w roku

  5. możnym przyznano prawo oporu wobec króla

  6. Serwientom zagwarantowano dotychczasowe przywileje

  7. magnatów wezwano do ograniczenia ucisku chłopów

Nową Złotą bullę wydał w 1267roku Bela IV. Po raz pierwszy wprowadzono w niej podział na szlachtę (serwientów) i magnatów(baronów), których stali się klientami (familiaris). Odtąd stosunek zależności feudalnej nazywano familiaritas.

13.Reprezentacje stanowe

Geneza reprezentacji stanowych w Anglii, Francji, Niemczech, Polsce i w Rosji.

 

Parlament angielski powstał z Rady Królewskiej, do której, obok bezpośrednich wasali królewskich zaczęli wchodzić w I połowie XIII w. przedstawiciele rycerstwa wybierani przez hrabstwa. W wyniku klęski zadanej Henrykowi III przez Szymona de Monfort pod Lewes (1264) w Radzie Królewskiej, zwołanej przez niego w 1265 r., zasiedli również po raz pierwszy przedstawiciele szeregu miast. W tym czasie też ustaliła się nazwa "Parlament", oznaczająca wspólne zjazdy rozszerzonej Rady, do której obok świeckich i duchownych feudałów wchodziło po 2 lub 4 rycerzy z poszczególnych hrabstw oraz przedstawiciele miast.

Stany Generalne we Francji wykształciły się z rozszerzonej Rady Królewskiej. Pierwsze zebranie, w którym, obok reprezentantów szlachty i duchowieństwa, znaleźli się również przedstawiciele miast, nastąpiło w 1302 r. z woli króla Filipa IV Pięknego (1285 - 1314). Monarcha ten spodziewał się uzyskać w ten sposób poparcie stanów w swoim sporze z papieżem Bonifacym VIII. Także o kolejnym zwołaniu stanów w 1308 r. zadecydowały względy polityczne, jako że wówczas królowi chodziło o uzyskanie poparcia ze strony stanów w związku z likwidacją Zakonu Templariuszy. Dopiero w późniejszym okresie, nie tyle doraźne motywy polityczne, co finansowe potrzeby monarchii, stały się głównym powodem zwoływania stanów.

Sejm Rzeszy (Reichstag) - reprezentacja stanowa Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego - określany do XV w. jako Hoftag, wywodził się z frankońskiego placitium, czyli zjazdu najwyższych dostojników świeckich i duchownych oraz wielkich lenników monarchii karolińskiej. Pierwotnie Hoftag, jako zjazd skupiający nadwornych urzędników, a następnie wszystkich książąt świeckich i duchownych oraz bezpośrednich wasali królestwa przypominał angielską i francuską kurię królewską. Do XIII w. król zwoływał go wg. swojego uznania, wzywając imiennie jego uczestników i traktował go jako organ doradczy w ważniejszych sprawach Rzeszy. W połowie XIII w. zaczęto powoływać na Sejmy Rzeszy również przedstawicieli miast cesarskich oraz biskupich. Kiedy w XIV w. na sejmy zaczęto powoływać także hrabiów i panów nie polegających żadnemu księciu, czyli posiadających tzw. bezpośredniość państwową, Hoftagi zaczęły nabierać charakteru szerszej reprezentacji stanowej. Jednak dopiero pod koniec XV w. skrystalizował się definitywnie jego skład. Wtedy również zaczęto używać nazwy Reichstag.

Zgromadzenie stanowe występujące w Rosji w XVI - XVII w. określano jako Sobór Ziemski. Po raz pierwszy powołany on został w 1549 r. Powstał zaś ze zwoływanych doraźnie od połowy XV w. przez władców moskiewskich narad przedstawicieli bojarstwa (tak nazywano właścicieli ziemskich, rekrutujących się przede wszystkim z członków drużyny książęcej, którzy otrzymali dobra ziemskie od księcia) i wyższego duchowieństwa. W XVI w. oprócz Dumy Bojarskiej i Świętego Synodu w Soborach Ziemskich brali udział również przedstawiciele niższej szlachty (dworiaństwa), ludności miejskiej (głównie kupiectwa) i strzelców. W 1613 r. wzięli również udział w Soborze Ziemskim przedstawiciele chłopów. W wieku XVI uczestnicy soborów byli wyznaczani przez cara lub jego urzędników, a od XVII w. wybierani przez stany.

W Polsce już u schyłku XIV wieku zwoływano zjazd ogólnopaństwowy, będący reprezentacją stanową, określaną jako Sejm Walny lub Wielki. Wywodził się on ze zwoływanych od czasów Wł. Łokietka zjazdów prowincjonalnych, które funkcjonowały obok Sejmu aż do końca XV w., przy czym kompetencje obu tych zgromadzeń były w zasadzie takie same. Cechą odróżniającą Sejm Walny od wcześniejszych ogólnopaństwowych wieców feudalnych było pojawienie się w nim obok wyższych urzędników i przedstawicieli możnowładztwa, nieurzędniczej szlachty oraz - co nie było regułą - przedstawicieli miast i duchowieństwa. Sejm Walny w okresie monarchii stanowej obradował jeszcze w postaci nie podzielonego na izby zjazdu.

 

Budowa izby.

W Anglii w XIV wieku nastąpił podział na dwie izby: Izbę Lordów i Izbę Gmin. W skład Izby Lordów wchodzili arcybiskupi, biskupi, opaci oraz bezpośredni lennicy królewscy, hrabiowie i baronowie, mający posiadłości lenne określonej wielkości. Skład ten stopniowo powiększał się o osoby, które król wprowadzał do Izby Lordów, nadając im godność para. W Izbie Gmin zasiadali wspólnie rycerze jako przedstawiciele hrabstw i delegaci uprzywilejowanych miast. Sposób powoływania reprezentantów rycerstwa i miast ulegał licznym przeobrażeniom. System wyboru posłów do Izby Gmin, wprowadzony w 1429 r., oparty na wysokim cezusie majątkowym, przetrwał do reformy wyborczej w 1832 roku.

Niemiecki Reichstag od 1489 r. dzielił się na trzy, obradujące oddzielnie, kolegia: elektorów, książąt i wolnych panów oraz miast. Nie było w nim zatem przedstawicieli szlachty krajowej, miast krajowych oraz chłopstwa. W pewnym sensie federacyjny charakter Sejmu Rzeszy, różniący go od innych europejskich reprezentacji stanowych, wynikał z faktu, że jego uczestnicy nie byli wybierani lecz reprezentowali samych siebie lub terytoria, którymi rządzili.

Początkowo na Sejm Walny (w Polsce) mógł przybywać ogół szlachty. Od połowy XV w. szlachta zaczęła wysyłać na Sejm Walny już tylko przedstawicieli, reprezentujących swoich wyborców. W 1493 r. posłowie szlacheccy utworzyli odrębną izbę poselską, a rada królewska przeobraziła się w senat. Zgodnie z terminologią XVI wieku przyjmowano, że Sejm składa się z trzech stanów obejmujących: króla, senat i izbę poselską. W skład senatu wchodzili dożywotnio arcybiskupi, biskupi, wojewodowie, kasztelanowie oraz niektórzy najwyżsi urzędnicy państwowi (marszałek wielki, marszałek nadworny, kanclerz, podkanclerzy) z wyjątkiem podskarbiego nadwornego i hetmanów. W izbie poselskiej zasiadali posłowie szlacheccy, wybierani na tzw. sejmikach przedsejmowych, na których układano wiążące ich instrukcje zawierające dokładne wskazówki co do stanowiska jakie mieli zajmować na Sejmie. Po zakończeniu Sejmu posłowie składali sprawozdanie z przebiegu obrad na sejmikach, przy czym od końca XVI w. zwoływano w tym celu tzw. sejmiki relacyjne. Duchowieństwo było reprezentowane jedynie w senacie przez biskupów. Do izby poselskiej nie wchodzili również po 1505 roku przedstawiciele miast. Wyjątkiem byli posłowie Krakowa i Wilna po 1569 r., którzy mogli zabierać głos tylko w sprawach miejskich.

 

Zwoływanie zgromadzeń stanowych.

W Anglii prawo zwoływania Parlamentu przysługiwało królowi, przy czym nie było stałych terminów ich zwoływania, czy określonego czasu trwania obrad.

We Francji czas i miejsce zwoływania Stanów Generalnych zależały wyłącznie od króla. Początkowo król powoływał imiennie przedstawicieli szlachty i duchowieństwa oraz wzywał przedstawicieli uprzywilejowanych miast. Dopiero w 1484 roku wprowadzony został system wyborczy. Posłowie zaopatrzeni byli przez delegujące ich zgromadzenia w wiążące instrukcje. Każdy stan obradował w oddzielnym kolegium, a dla podjęcia uchwały niezbędna była jednomyślność wszystkich stanów.

W Niemczech król do XIII w. powoływał Reichstag według swej woli. Uczestnicy byli powoływani imiennie. Sejm Rzeszy był wówczas traktowany jako organ doradczy w najważnieszych sprawach dotyczących Rzeszy.

W Rosji Sobór Ziemski zwoływany był przez cara. Początkowo miał on wyłącznie doradczy charakter i jego uchwały nie były wiążące dla cara. Rola soborów wzrosła w okresie osłabienia władzy carów, szczególnie po śmierci Iwana Groźnego w 1584 roku.

W Polsce Sejm Walny zwoływany był przez króla początkowo w dowolnych terminach, zazwyczaj raz do roku. Zdarzało się jednak, że zbierał się częściej lub nie zwoływano go przez kilka lat. Dopiero w 1573 r. "Artykuły henrykowskie" nałożyły na króla obowiązek zwoływania Sejmu co 2 lata a ponadto przewidywały możliwość zwoływania tzw. sejmów ekstraordynaryjnych w razie potrzeby. Ustalono też wówczas, że Sejm zwyczajny nie może trwać dłużej niż 6 tygodni, a nadzwyczajny nie dłużej niż 2 tygodnie. Przedłużenie obrad wymagało zgody wszystkich posłów. Niemal do końca istnienia Rzeczypospolitej nie było ustalonego regulaminu obrad sejmowych, których porządek kształtował się w drodze praktyki. Na początku i na końcu obrad obie izby zbierały się wspólnie. Zazwyczaj jednak izba poselska obradowała oddzielnie, pod przewodnictwem wybranego przez siebie marszałka. W podejmowaniu uchwał sejmowych obowiązywała w zasadzie jednomyślność, często jednak w praktyce udawało się w ciągu XVI wieku nakłonić oponentów, w toku tzw. "ucierania", do podporządkowania się woli większości. Należy podkreślić, że formalna początkowo zasada jednomyślności stwarzała na przyszłość możliwość nadużyć i otwierała drogę do późniejszego "liberum veto". Akty prawne uchwalane przez sejm nosiły nazwę konstytucji i ogłaszano je w imieniu króla.

 

Kompetencje zgromadzeń stanowych.

Kompetencje Parlamentu angielskiego nie były pierwotnie ściśle ustalone, ale dosyć wcześnie obejmowały one uprawnienia skarbowe, ustawodawcze i sądowe. Niewątpliwie główne uprawnienia Parlamentu stanowiło wyrażanie zgody na nakładanie nowych podatków. W 1297 r. Parlament uzyskał od Edwarda I wyłączne prawo uchwalania podatków, rozszerzając stopniowo swe uprawnienia finansowe o kontrolę nad celowością i sposobem ich wydatkowania. Kompetencje ustawodawcze Parlementu rozwinęły się z prawa przekazywania królowi petycji o wydanie nowych ustaw. Już w XIV wieku każdy projekt nowej ustawy, aby stać się obowiązującym prawem, musiał zostać uchwalony kolejno przez obie izby i uzyskać zatwierdzenie królewskie. Szczególnie ważną funkcją Parlamentu było rozpatrywanie spraw w formie tzw. impeachementu. To prawo polegało na tym, że Izba Gmin mogła postawić w stan oskarżenia każdą osobę pełniącą funkcję urzędową, zarzucając jej nadużycie władzy. W takim przypadku sądem właściwym, którego wyrok nie podlegał zaskarżeniu, była Izba Lordów. Parlament mógł też, wydając specjalną ustawę tzw. act of attainder, skazać jakąś osobę, bez postępowania sądowego, na karę śmierci lub wygnanie. Obie te instytucje stanowiły ważną formę kontroli Parlamentu nad organami władzy królewskiej i stanowiły pierwowzór późniejszej odpowiedzialności konstytucyjnej ministrów.

Podobnie było we Francji, kompetencje Stanów Generalnych nie zostały nigdy dokładnie określone. Jednak najważniejszym zadaniem stanów było uchwalanie podatków. Rola Stanów Generalnych znacznie zmalała kiedy w 1369 r. uchwaliły one szereg podatków na czas nieograniczony, a następnie w 1435 i 1439 roku wyraziły zgodę na pobieranie pewnych stałych podatków. W rezultacie Stany Generalne nie były zwoływane przez 76 lat, do 1560 roku. Wprawdzie znaczenie ich wzrosło w czasie wojem religijnych, ale w latach 1614 - 1789, w związku z ugruntowaniem monarchii absolutnej we Francji, nastąpiła przerwa w zwoływaniu Stanów Generalnych. Oprócz uprawnień podatkowych posiadały one pewien wpływ na rozwój francuskiego ustawodawstwa. Niekiedy występowały wobec króla z projektami ustaw, bądź zapoznawały się z projektami przedstawionymi im przez monarchę. Królowie francuscy mogli jednak stanowić nowe prawa bez zgody stanów. Stany Generalne przedstawiały również zażalenia i petycje dotyczące działalności administracji państwowej. Wreszcie miały prawo wyboru króla w razie wygaśnięcia dynastii.

Jeżeli chodzi zaś o kompetencje Sejmów Rzeszy, to nie były one początkowo ściśle określone. Zarówno Hoftag jak i pierwotnie Reichstag nie miały kompetencji ustawodawczych, posiadając w tym zakresie jedynie funkcje doradcze. Uchwały Sejmów Rzeszy były jednak wymagane w szeregu istotnych sprawach, m.in. w przypadku tworzenia nowych księstw, powoływania książąt Rzeszy na wyprawę wojenną, podjęcia przez króla wyprawy koronacyjnej do Rzymu, zawarcia ważniejszych traktatów międzynarodowych, czy też - co w praktyce było rzadko stosowane - nałożenia podatków ogólnopaństwowych. Dopiero w XVI i XVII wieku uprawnienia Reichstagu zostały rozszerzone m.in. poprzez zdobycie wpływu na ustawodawstwo Rzeszy oraz uzyskanie pewnych kompetencji w zakresie sądownictwa.

Sobory w Rosji uchwalały nowe podatki, rozstrzygały sprawy wojny i pokoju, zatwierdzały nowe prawa, podejmowały decyzje polityczne, wreszcie wielokrotnie dokonały wyboru cara w 1584, w 1598 i w 1613 roku. W miarę umacniania się dynastii Romanowych i utrwalania się absolutyzmu w Rosji sobory zaczęły tracić na znaczeniu, a w II połowie XVII wieku przestały w ogóle funkcjonować.

W Polsce, pierwotnie kompetencje Sejmu także nie były ściśle określone i kształtowały się w drodze praktyki. Dzięki konstytucji "Nihil novi" Sejm Walny uzyskał obok szerokich kompetencji w zakresie ustawodawstwa oraz prawa uchwalania podatków (od 1496 r.) m.in. wpływ na politykę zagraniczną, sądownictwo szlacheckie i kontrolę nad rządem. Sejm przejął również prawo zwoływania pospolitego ruszenia, decydowania o powoływaniu wojska zaciężnego, wypowiadania wojny oraz prawo łaski.

 

Inne reprezentacje stanowe.

 

We Francji obok Stanów Generalnych w XIV wieku rozwinęły się pewne regionalne formy zgromadzeń, tzn. Stany Prwincjonalne. Ich skład zbliżony był do tego jaki występował w Stanach Generalnych, a do kompetencji należały głównie sprawy podatkowe. W niektórych prowincjach francuskich zgromadzenia stanowe utrzymały się do końca XVIII wieku.

Rozwój zwierzchnictwa terytorialnego w Niemczech spowodował, że począwszy od XIII w. obok Hoftagu, jako organu wspólnego dla całej Rzeszy, zaczęły powstawać w licznych krajach niemieckich terytorialne zgromadzenia stanowe - sejmy krajowe (Landtagi). We wszystkich Landtagach przedstawiciele poszczególnych stanów obradowali oddzielnie, przy czym reprezentowali oni tylko swój stan i swoje terytorium (często ograniczeni byli przez instrukcje wyborcze). Działalność sejmów krajowych opierała się na pewnego rodzaju umowach między księciem a stanami, w przypadku naruszenia których, przysługiwało stanom prawo wypowiedzenia posłuszeństwa.

Najważniejszym uprawnieniem Landtagów było wyrażania zgody na uchwalanie nowych podatków. Posiadały one również pewne kompetencje w zakresie ustawodawstwa oraz wpływ na podejmowanie wielu ważnych decyzji  politycznych w księstwach (np. wyrażanie zgody na prowadzenie wojny i zawarcie pokoju, współudział w obsadzaniu głównych urzędów). Charakterystycznym zjawiskiem, osłabiającym stanowisko sejmów krajowych, były antagonizmy występujące pomiędzy stanami, które w wielu przypadkach umożliwiły książętom wzmocnienie swojej władzy i stopniowe uniezależnienie się od sejmów.

Wraz ze wzrostem znaczenia Sejmów Walnych rozwijał się w Rzeczpospolitej feudalny samorząd ziemski, którego organami były sejmiki ziemskie- zjazdy całej szlachty danej ziemi. Posiadały one szerokie kompetencje m.in. w zakresie lokalnego prawodawstwa, sądownictwa, nakładania podatków oraz prawo przedstawiania królowi kandydatów na stanowiska w sądzie ziemskim. Szczególne uprawnienia uzyskały sejmiki po 1454 r., kiedy postanowiono, że bez ich zgody, król nie może stanowić żadnych nowych praw ani zwoływać pospolitego ruszenia.

14. Europejska monarchia stanowa

Monarchia stanowa - forma ustroju politycznego, charakterystyczna dla schyłkowego okresu średniowiecza, związana z wyodrębnieniem się zróżnicowanych grup społecznych (stanów). Władza monarchy, dotąd patrymonialnego, została ograniczona na rzecz stanów, szczególnie rycerstwa i duchowieństwa, niekiedy mieszczaństwa. Udział stanów w rządach był realizowany przez reprezentację w zgromadzeniach stanowych (późniejsze parlamenty) i różne formy samorządu.

Ogólna charakterystyka zgromadzeń stanowych w Europie.

 

Uformowanie się stanów i stanowej struktury społeczeństwa umożliwiło powstanie i rozkwit, zarówno ogólnopaństwowych, jak i prowincjonalnych zgromadzeń, których zanik następować zaczął w dobie absolutyzmu, głównie poprzez ich niezwoływanie. Ostateczny zmierzch reprezentacji stanowych wiązał się z likwidacją państwa typu feudalnego. Zgromadzenia stanowe występowały pod różnymi nazwami:

     Parlament w Anglii,

     Stany Generalne i Stany Prowincjonalne we Francji,

     Reichstag i Landtagi w Niemczech,

     Sejm Walny i sejmiki ziemskie w Polsce,

     Sobór Ziemski w Rosji,

     Kortezy w Hiszpanii,

     Rigsdag w Szwecji,

     Landstingi w Danii i w Norwegii.

Jednakże większość zgromadzeń stanowych posiadała pewne wspólne cechy. Zasadą było, że poszczególne stany tworzyły odrębne izby. Posłowie byli reprezentantami tylko swojego stanu i swoich wyborców, których pełnomocnictwo określone było zazwyczaj w postaci specjalnych instrukcji wyborczych, wiążących posłów. Sformalizowany i zinstytucjonalizowany współudział stanów w rządzeniu państwem pociągał za sobą z reguły ograniczenie władzy monarszej.

Uprawnienia

-uchwalanie podatków, kontrola ich ściągania i wydawania

-często decydowały o wyborze krola ,wojnie, pokoju

15.Państwa republikańskie w Europie wczesnonowożytnej

Republiki wczesnonowożytne zaistniały w Anglii, Zjednoczonych Prowincjach Niderlandów, Szwajcarii i miastach włoskich.

ANGLIA

W związku z trudnościami w czasie wojny szkockiej w 1640r. król Anglii Karol I zwołuje Parlament (zwany Krótkim ze względu na bardzo szybkie jego rozwiązanie). Kolejne porażki zmusiły króla do zwołania kolejnego Parlamentu, który przeszedł do historii jako Parlament Długi (formalnie obradował w latach 1640-1660). W latach 1640-1641 uchwalił on szereg ustaw, które ograniczały monarchię absolutną w Anglii, w listopadzie 1641 wydał „Wielką Remonstrację”, oskarżając Karola I o szereg nadużyć w sprawowaniu władzy. Wywołało to wojnę, zakończoną w 1648r. aresztowaniem króla. W grudniu aresztowano część posłów Parlamentu, z pozostałych tworząc Parlament Kadłubowy, który w styczniu 1649r. przejął władzę oraz powołał Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości, który wydał na króla wyrok śmierci. W maju 1649r. Parlament proklamował Anglię republiką. Działalność Parlamentu trwała do 1653r., po jego rozwiązaniu władzę dyktatorską przejął Oliver Cromwell, któremu przyznano tytuł Lorda Protektora. Umierając w 1658r., przekazał tytuł swemu synowi Ryszardowi, ale ten zrzekł się tej godności i nowo powołany Parlament w tym samym roku przywrócił monarchię i restaurował dynastię Stuartów w osobie Karola II.

Szlachta: rozłam, podział na obozy, 1646r. - wydanie uchwały o likwidację Izby do spraw Opieki i Inwestytury i w ten sposób wszelkie posiadłości rycerskie stały się dobrami wolnymi, upadło znaczenie landlordów, wzrosła pozycja nowej szlachty, właścicielami ziemskimi stało się bogate mieszczaństwo i wzbogaceni żeglarze

Duchowieństwo: Parlament Długi zlikwidował arcybiskupstwa i biskupstwa, majątek ich zasekwestrowany, później sprzedany, w 1653r. Kościół został oddzielony od państwa, wprowadzono tolerancję religijną dla wszystkich wyznać, z wyjątkiem katolików

Ustrój polityczny: dyktaturę jednostki wprowadzono po 5 latach po obaleniu monarchii, zwrócono się wówczas do O.Cromwella o przyjęcie władzy dyktatorskiej na podstawie przedstawionej przez wyższych wojskowych „konstytucji” zwanej Instrumentem rządzenia, Cromwell zaofiarowaną mu godność Lorda protektora Anglii, Szkocji i Irlandii przyjął (16.12.1653). Urząd miał być sprawowany dożywotnio, w maju 1657 na podstawie Pokornej petycji w zamian wyboru wprowadzono dziedziczność stanowiska, posiadał uprawnienia ustawodawcze (zarządzenie wyborów do Parlamentu, możliwość jego rozwiązania, prawo zwoływania Parlamentu nadzwyczajnego, weto zawieszające wobec ustaw Parlamentu, itp.), wykonawcze (formalnie sprawował ją razem z Radą Staniu, w której obsadzał wakujące stanowiska; ponadto: mianował najwyższych urzędników, dowodził siłami lądowymi, marynarką i milicją, kierował polityką zagraniczną, wypowiadał wojnę, zawierał pokój itp.) i sądownicze (posiadał prawo łaski, mógł mianować sędziów, w jego imieniu wydawano pisma procesowe i wyroki)

Rady i urzędy centralne: Rada Stanu - kolegialna władza w państwie zastępująca skazanego króla, powołana została w 1649r. (skład: 41 osób), posiadała uprawnienia wojskowe (dowództwo nad armią lądową i flotą, mianowanie dowódców, prawo przeprowadzania rekrutacji), administracyjne (utrzymanie bezpieczeństwa wewnątrz kraju, prowadzenie polityki zagranicznej, rozwój handlu zagranicznego) i ustawodawcze; druga Rada Stanu (13 osób, głównie oficerowie), Trzecią Radę Stanu powołano na mocy Instrumentu rządzenia, formalnie współrządząca z O.Cromwellem, gdyż jej zgoda była potrzebna do zatwierdzenia wszelkich jego decyzji (kompetencje: wybór i zaprzysiężenie kolejnego Lorda Protektora, sprawowanie jego uprawnień po śmierci a przed wyborem kolejnego, wyrażenie zgody na nominację wszystkich najwyższych urzędników, wyrażenie zgody na użycie armii, floty, wypowiedzenie wojny i zawarcie pokoju przez Lorda Protektora); w 1657r. zastąpiono ją Radą Tajną.

Zgromadzenia stanowe: Nową strukturą Parlamentu określił Instrument rządzenia (1653), odtąd Parlament był jednoizbowy; Izba Gmin składała się z 460 posłów, z czego 400 zasiadało w Anglii i Walii, a po 30 w Szkocji i Irlandii, wybory zarządzał Lord Protektor, kadencja trwała 3 lata, uprawnienia: zmiana, zawieszanie i uchwalanie dotychczas wydanych ustaw, uchwalanie nowych praw, stanowienie podatków) - rozwiązany w styczniu 1655.

Administracja lokalna: 1655 - podział państwa na 10 (później 12 okręgów), na czele z generał-majorami (utrzymanie bezpieczeństwa), rok później przywrócono tradycyjny podział państwa.

Sądownictwo: w 1641r. zniesiono dwa sądy specjalne: Sąd Izby Gwiaździstej i Sąd Wysokiej Komisji.

NIDERLANDY

Prowincje niderlandzkie w XV wieku stanowiły część posiadłości książąt burgundzkich. W 1506r. przeszły na rzecz Karola Habsburga. Po jego abdykacji i podziale władztwa Niderlandy przypadły królowi Hiszpanii - Filipowi II. Przywódcą opozycji wobec niego został książę Wilhelm Orański, który w 1579r. łącząc 7 prowincji północnych utworzył Zjednoczone Prowincje, po detronizacji Filipa II, proklamowały utworzenie republiki, niepodległość nowo powstałego państwa została uznana w 1648r.

Ustrój polityczny: źródłem władzy były Stany Generalne, które mogły powierzyć rządzenie prowincjami dowolnie wybranej osobie, który nosił tytuł namiestnika (dla całego państwa - namiestnik generalny). W czasach burgundzkich i hiszpańskich posiadał on kompetencje książęce (np. zwoływanie Zakonu Złotego Runa, Stanów Prowincjonalnych, dowodzenia armią, administrowania krajem); później urząd namiestnika utrzymano (namiestnicy byli powoływani przez Stany Prowincjonalne, kompetencje: dowództwo nad armią, flotą, prawo mianowania sędziów, urzędników miejskich, prawo łaski), a nie utworzono namiestnika dla całej unii; główną siłą polityczną stała się w pewnym momencie dynastia orańska, która skupiała większość namiestnictw prowincjonalnych - książę orański stał się największym pretendentem do tronu (formalnie nie był jednak ani królem, ani ogólnym namiestnikiem); w 1747 r. Stany Generalne i Stany Prowincjonalne uznały Wilhelma IV za pierwszego dziedzicznego namiestnika, w 1795 r. do Zjednoczonych Prowincji wkroczyła armia francuska, obalając namiestnika i republikę.

Rady i urzędy centralne: w 1446r. utworzono z Rady Tajnej - Radę Wielką, z kanclerzem na czele i siedzibą w Brukseli, do której należał zarząd państwem, w 1454r. powołano inną Radę Wielką, zwaną Parlamentem, stanowiącą sąd apelacyjny dla całego obszaru Niderlandów, w 1477 r. zreorganizowano zarząd państwem i stworzono nową jedną Radę Wielką w Brukseli (skład: kanclerz i 23 przedstawicieli Stanów Prowincjonalnych), kolejne reformy (Karol V): oddzielenie administracji od sądownictwa; administracja należała odtąd do namiestnika generalnego i trzech rad: Rady Państwa (najważniejsze sprawy w państwie), Rady Tajnej (sprawy wewnętrzne) i Rady Finansów (podatki), po unii utrechckiej (1579) utworzono dla całej republiki jedną Radę Rządzącą, podzieloną na komisje: Finansów, Zaopatrzenia, Wojny, Administracji, w 1584r. została zastąpiona Radą Państwa, składającą się z 18 osób (namiestnik + reprezentanci poszczególnych prowincji, w 1590r. liczbę członków zmniejszono do 12 i utworzono kolegia: Wojskowe i Finansowo-Sądowe.

Zgromadzenia stanowe: do uprawnień parlamentów prowincjonalnych należały sprawy ustawodawstwa, finansów, administracji; wszystkie sprawy dotyczące całości Zjednoczonych Prowincji rozpatrywały Stany Generalne (skład: delegaci poszczególnych Stanów Prowincjonalnych, wybieranych na 3-6 lat)

Administracja lokalna: administracja opierała się na urzędach poszczególnych prowincji, te zaś podlegały Stanom Prowincjonalnym, które delegowały odpowiednich komisarzy i deputatów, którzy tworzyli lokalne izby obrachunkowe, służby lekarskie, itp., na wsiach władza lokalna pozostawała w rękach wójta, a miastach funkcjonował samorząd, podporządkowany regentom.

Sądownictwo: najwyższe sądownictwo apelacyjne oddano w ręce Rady Wielkiej, w 1477r. zlikwidowanej.

Wojsko: armia Niderlandów - wojsko zaciężne, płatne i zawodowe; każdy żołnierz otrzymywał żołd, w XVII w. utworzono flotę morską.

SZWAJCARIA

Punktem wyjścia do powstania republiki był pakt z 1291r., na mocy którego 3 kantony leśne podpisały porozumienie zrzeszające się dla obrony swych praw i przywilejów (skierowane przeciwko ekspansji Habsburgów), do paktu w XIV w. przystąpiło kilka kolejnych kantonów (np. Zurych, Berno), w drugiej połowie XV w. federacja powiększyła się o kolejne terytoria, ostatecznie w 1499r. uniezależniła się od Rzeszy (formalnie od 1648 - traktat westfalski)

Ustrój polityczny: W republice szwajcarskiej centralnej władzy wykonawczej nigdy nie utworzono, najważniejszymi stanowiskami administracyjnymi były urzędy landmanna w kantonie i burmistrza w mieście.

Zgromadzenia stanowe: Reprezentacją stanową był Sejm Związkowy, delegatami na sejm byli z reguły burmistrzowie, landmannowie i inni lokalni urzędnicy, każdego z posłów obowiązywały instrukcje, kompetencje: sprawowanie najwyższego sądownictwa, prowadzenie polityki zagranicznej, decydowanie o wojnie i pokoju, dbanie o bezpieczeństwo publiczne.

Administracja lokalna: Sytuacja zależała od kantonu, gdyż każdy z nich posiada całkowitą odrębność ustrojową, polityczną, społeczną i gospodarczą, w kantonach leśnych zachowano stare instytucje ustrojowe, co roku zbierały się zgromadzenia gminne - ich znaczenie upadło w XVII w.; w miastach władza należała do rady (z wójtami na czele).

MIASTA WŁOSKIE

W wieku XVI w Italii nadal utrzymywał się podział wewnętrzny - istniały liczne republiki miejskie. Największą potęgą była Wenecja, a zaraz po niej republika genueńska.

16.Monarchia mieszana

Jest to taka monarchia , w której współudział w egzystencjalnym reprezentowaniu społeczeństwa mają, oprócz monarchy, inne instytucje lub stany społeczne.

Monarchia mixta może być przy tym "zmieszaniem" pierwiastków jedynowładztwa z elementami arystokracji, albo demokracji, lub obu tych ustrojów łącznie. W tradycji europejskiej (zwłaszcza w nurcie nawiązującym do arystotelesowskiej zasady "złotego środka") silniejsza wydaje się aprobata dla modelu "mieszanego"; wynika ona z konstatacji, iż każda dobra odmiana ustroju ma własne i niepowtarzalne zalety, ale ich kumulacja możliwa jest jedynie w złączeniu, nadto należy kierować się wieloma kryteriami ocen, rozważając nie tylko in abstracto, który ustrój jest najlepszy, ale również to, który jest możliwy do zrealizowania w istniejących okolicznościach, pamiętając przy tym, że stabilność każdego ustroju zależna jest od woli zachowania go przez większość obywateli (na co nacisk kładł Arystoteles).

Ideał m. "zmieszanej", gdzie zdecydowana preferencja dla jedynowładztwa idzie w parze z akcentowaniem konieczności "porządku dwoistego" (ordo duplex) w dobrze urządzonym państwie, tzn. zarówno posłuchu wobec władzy, jak zespolenia się współobywateli między sobą, przyświecał największemu spośród autorytetów teologicznych Kościoła katolickiego - św. T o m a s z o w i z A k w i n u, który zaznaczał, iż prócz "czystych" form m., arystokracji i politeji (oraz ich zwyrodnień: tyranii, oligarchii i demokracji), "istnieje również ustrój złożony.

Ideał monarchii mieszanej (nazywanej też "monarchią prawa") cieszył się szczególnym uznaniem w średniowiecznej i renesansowej Anglii Plantagenetów i Tudorów, za których panowania liczni filozofowie i juryści podkreślali, iż królestwo to jest wspólnotą polityczną z "królem w parlamencie", a nie wyłączną własnością króla.

Również jednak we Francji aż do połowy wieku XVI teoretycy "praw fundamentalnych" tego królestwa dowodzili, że jest ono monarchia mixta; w królestwach iberyjskich idea nadrzędności stanowej reprezentacji politycznej (Kortezów) najsilniejsza była w Aragonii. W wiekach XVI - XVIII, w powszechnej świadomości zarówno szlachty polskiej, jak cudzoziemców, wyjątkową już w otoczeniu monarchii absolutnych, monarchia mixta była Rzeczpospolita Obojga Narodów z Sejmem Walnym jako reprezentacją trzech stanów: króla, senatorów i "ludu" szlacheckiego, przy czym w ujęciu niektórych myślicieli staropolskich akcent padał na pierwiastek arystokratyczny.

MONARCHIA MIXTA MODELEM USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ
             

Ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów, którego główne zasady i instytucje zostały zagwarantowane w artykułach henrykowskich z 1573 r., politycy i pisarze końca XVI i pierwszej połowy XVII w. najczęściej określali mianem monarchia mixta, czyli mieszana. Termin ten, choć ma przeciwników, wprowadzany jest również do prac badaczy i popularyzatorów dziejów staropolskich.
Monarchię mieszaną jako najlepszą formę rządu zalecali Arystoteles, Cicero i św. Tomasz z Akwinu. Według ich koncepcji system ten powinien stanowić harmonijne połączenie elementów ustroju monarchicznego, arystokratycznego i demokratycznego, tak aby wpływ na decyzje państwowe miał zarówno monarcha, jak i arystokracja oraz ogół obywateli. Akwinata dodawał ponadto, że suwerenem w tym systemie musi być prawo.

Ogromna większość społeczeństwa szlacheckiego uznawała ustrój Rzeczypospolitej za najdoskonalszy. Obserwacja wydarzeń w ówczesnej Europie mogła zresztą z powodzeniem utwierdzać szlacheckich obywateli polsko-litewskiego państwa w takim przekonaniu. Możliwość powołania się na starożytne koneksje rodzimego ustroju dawałaby jeszcze większy powód do dumy, dlatego z powszechną aprobatą spotykały się wywody, iż ucieleśnia on postulowany przez starożytnych filozofów i Doktora Kościoła najlepszy model systemu rządów, czyli monarchię mieszaną. Tym bardziej że istniało podobieństwo jej założeń teoretycznych i zasad ustrojowych Rzeczypospolitej.

           Ustawodawstwo sejmów koronnych i artykuły henrykowskie gwarantowały podległość sprawujących władzę prawu. Wpływ zaś na decyzje państwowe, czyli współudział w sprawowaniu władzy, posiadali: król, senat skupiający elitę dostojniejszą  państwa, czyli swego rodzaju arystokrację, chociaż bez dziedzicznej przynależności do „stanu" senatorskiego, oraz ogół pełnoprawnych obywateli przynależnych do stanu szlacheckiego.

            Uzgadnianie woli wszystkich uczestniczących w sprawowaniu władzy następowało w czasie obrad sejmu. Osobiście brał w nim udział król i senatorowie, natomiast stan szlachecki przez swych reprezentantów - posłów ziemskich. Sejm posiadał pełnię władzy decydowania o najistotniejszych sprawach państwa. Do jego kompetencji przede wszystkim należało stanowienie ustaw i kontrola ich przestrzegania przez króla i urzędy państwowe. Rozstrzygał o podatkach i z tego powodu wpływał na kierunkowe decyzje polityki Rzeczypospolitej. Aprobował też te postanowienia instytucji samorządowych, co do których nie były one pewne własnych kompetencji.

            Podejmowanie uchwał sejmowych w czasach nas interesujących wymagało zgody wszystkich uczestników obrad. Wówczas bowiem także i senatorowie uczestniczyli już w stanowieniu konstytucji przez osobiste wyrażanie decyzji, a nie jak wcześniej, kiedy wypowiadali jedynie rady, które konkludował król.
Ponieważ tak wiele zależało od wszystkich współ-decydentów, sprawowanie rządów w tym systemie było trudne. Ustrój Rzeczypospolitej stawiał rządzącym i uprzywilejowanym wysokie wymagania.

17.Absolutyzm oświecony

Okres monarchii absolutnej stanowi okres przejściowy od państwa feudalnego do kapitalistycznego. Wiązało się to ze zmianami (już od XV w.) jakie zachodziły w monarchii stanowej, która przestała być państwem patrymonialnym, a instytucją publiczno- prawną. Podstawy polityczne powstania tego ustroju to ograniczenia uprawnień nabytych przez stany i znoszenie zgromadzeń stanowych przez władców. Podstawy gospodarcze, to rozwój gospodarki towarowo- pieniężnej i rozkład gospodarki feudalnej. Nastąpił wzrost pozycji mieszczaństwa i akumulacja kapitału miejskiego- ta grupa społeczna zdoła popierać silną władzę królewską. Silnym czynnikiem była także w XVI w. reformacja, doprowadziło to do zmian społecznych, wojen wewnętrznych i zmiany pozycji króla (jako obrońcy zmęczonego społeczeństwa).

Główne cechy:

- publiczno- prawny charakter państwa

- nieograniczona władza monarchy- „z łaski Bożej” , a następnie jako pierwszego sługi państwa

- zarząd państwa oparty na centralizmie i biurokratyzmie- zarówno na szczeblu centralnym i lokalnym, kierowany przez zawodowych, nominowanych urzędników

- rozbudowa armii (coraz częściej stałej i zawodowej)

- w strukturze społecznej nadal dominowała szlachta, lecz swoje uprawnienia rozszerzyło mieszczaństwo

- starano podporządkować religię państwu, Kościoły miały służyć państwu

Anglia:1485 r. (rządy Tudorów)- 1649 r. (ścięcie Karola I)

Cechy absolutyzmu angielskiego:

- utrzymanie się parlamentu (w innych państwach likwidowano reprezentacje stanowe), który rezygnował ze swych głównych uprawnień i poparł rządy absolutne

- nie doszło do rozbudowania centralistycznego aparatu państwowego, głównym narzędziem była zreformowana Rada Królewska- Tajna Rada

- w 1487 r. z Rady Królewskiej wyłonił się Sąd Izby Gwiaździstej, który rozpatrywał przestępstwa przeciw bezpieczeństwu państwa ( było to narzędzie walki króla z przeciwnikami politycznymi)

- zarwanie z Rzymem i powstanie Kościoła anglikańskiego, na czele z królem

- rozwój gospodarczy- przemysł (np. sukienniczy), udoskonalenie technik rolnych; organizacja przemysłu oparta na manufakturach, polityka merkantylizmu, rozwój handlu- kampanie handlowe, kapitalizm

Francja

XVI- XVIII w. (1789- wybuch rewolucji)Cechy absolutyzmu francuskiego:

- do powstania monarchii absolutnej podobnie jak w Anglii przyczynił się sojusz króla z mieszczaństwem

- nieograniczona władza króla(poza prawami boskimi), która obejmowała wszystkie dziedziny życia społecznego

- państwo nabrało charakteru policyjnego

- zarząd państwa oparty na centralizmie i biurokratyzmie( organy doradcze miały tylko głos doradczy dla króla) oraz fachowo wykształcony aparat urzędniczy

- król rządził w oparciu o ministrów (kanclerz+ 4 sekretarzy+ generalny kontroler finansów), którzy byli odpowiedzialni tylko przed nim; i Rady Królewskie (wywodzące się ze średniowiecznych kurii; Rady: Prywatna, Stanu, Depesz, Finansowa)

- zanik Stanów Generalnych- od 1614

- nowe urzędy lokalne: gubernatorzy i intendenci

- jako, iż królowi przysługiwała pełnia władzy sadowniczej, główną rolę odgrywały sądy królewskie

- podporządkowanie Kościoła państwu

- gospodarka: polityka merkantylistyczna, zakładanie manufaktur, gospodarka całego kraju miała być podporządkowana i służyć państwu

- „prawa fundamentalne” - obowiązujące nawet króla

Rosja:

Poł. XVII w.- XVIII w.

Okres monarchii absolutnej w Rosji to okres przełomowy- wyjście tego państwa z zacofania i wkroczenie na drogę potrzebnych reform:

- Rosja stała się cesarstwem po ogłoszeniu w 1721 r. Piotra I cesarzem (imperatorem) Wszech Rosji

- cesarz stanął nie podlegał żadnemu prawu (nawet sukcesji tronu- mógł nominować swojego następcę

- cesarz stanął na czele Kościoła prawosławnego i dla zarządu cerkwią powołał Święty Synod

- aparat państwowy oparty na zasadach centralizmu i biurokratyzm (powołał w 1711 r. Senat Rządzący- organ doradczy cesarza, kolegia)

- podział administracyjny na gubernie, prowincje, dystrykty

- powszechny obowiązek służby wojskowej

- reformy gospodarcze: budowa manufaktur, okręgów przemysłowych, merkantylna polityka, rozwój handlu

18.Europejskie państwa złożone w Europie do końca XVIII w.

Pojawiły się w związku z rozwojem różnego rodzaju kształtów federalizmu

Federalizm istnieje:

a)       w państwie złożonym tzn. niejednolitym, nie unitarnym

b)       w państwie w którym szeroko rozwinięta jest decentralizacja zarządu terytorialnego

 

Unia personalna to połączenie dwóch odrębnych państw osobą wspólnego monarchy; każde państwo zachowuje pełną niezależność oraz odrębne urzędy państwowe; mogła prowadzić do trwałej unii realnej, np. Unia Anglii ze Szkocją 1707r., unia Austrii z Węgrami 1867, unia Polski z Litwą 1569

Unia realna to trwałe połączenie państw osobą monarchy, oraz wspólnych instytucji takich jak wspólny parlament czy rząd; przejawiała się tym, że państwa związane unią realną traciły swoją suwerenność na rzecz państwa zjednoczonego lub jedno z państw było wchłaniane przez drugie np. Anglia i Szkocja, Rosja i Królestwo Polskie lub Finlandia

Konfederacja (związek państw) - to połączenie suwerennych państw w celu realizowania ogólnych, ściśle określonych i ograniczonych wspólnych celów; nie ma znamion odrębności państwowej; opiera się na umowie międzynarodowej i normach prawa międzynarodowego; decyzje podejmowano jednomyślnie;

Federacja (państwo związkowe) - państwa delegują część swej suwerenności nowemu, powołanemu przez siebie państwu federalnemu; ma charakter rzeczywistego, suwerennego państwa; może posiadać własną Konstytucję i wspólne urządzenia państwowe do spraw wspólnych; federacja jest państwem, którego ustrój opiera się na normach prawa wewnętrznego konstytucyjnego; w sprawach wspólnych decyzje podejmowane są większością głosów;  

19.Koncepcja podziału władzy w europejskiej tradycji państwowej

Europejska tradycja państwowa sięga starożytności kiedy to nad Morzem Śródziemnym powstawały pierwsze organizacje państwowe. Podział władzy dostrzegamy już w Sparcie, która była monarchią rządzoną przez dwóch królów. Główne organy arystokracji spartańskiej to Geruzja, Apella i 5 eforów. W przeciwieństwie do Sparty w Atenach rozwinęły się bardziej demokratyczne rządy sprawowane przez lud za pośrednictwem Zgromadzenia Ludowego, Rady Pięciuset (organ zarządu) i urzędników. Lud uzyskał także suwerenne prawa sądowe (sądownictwo ludowe). Najbardziej zaawansowany rozwój władzy dostrzegamy w Rzymie, gdzie ewoluowała ona od królestwa, poprzez republikę (2 konsulów, pretorzy, cenzorzy), aż po pryncypat i dominat gdzie cała władza skupiała się w rękach cesarza. Na dość prymitywnym poziomie stały natomiast ludy germańskie i słowiańskie, gdzie władza była sprawowana na zgromadzeniach wszystkich obywateli - wiecach.

Francja: Państwo frankońskie w początkowym okresie było rządzone przez króla, który okresowo zwoływał wiece , a w teren wysyłał swoich wysłanników. W okresie rozdrobnienia feudalnego króla wspomagają wielcy dygnitarze korony i kuria królewska. W okresie monarchii stanowej zwoływane są Stany Generalne i Prowincjonalne a także Parlament. Od tego momentu jego rola sukcesywnie rośnie, wyłączając okres monarchii absolutnej i dyktatury napoleońskie kiedy to cała władza spoczęła praktycznie w rękach cesarza.

Niemcy: W Niemczech władza wykonawcza należała początkowo do króla, tu także zauważamy jednak rosnący wzrost znaczenia parlamentu (Reichstagu), którego funkcja została jednak całkowicie zawieszona na początku XX w. gdy całkowita władza spoczęła w rękach Hitlera - wodza i kanclerza Rzeszy. Stopniowy wzrost znaczenia organu ustawodawczego widzimy już w działalności Sejmu Rzeszy w XVI - XVIII w.

Anglia: Anglia w okresie monarchii wczesnofeudalnej rządzona była przez króla, szeroki zakres kompetencji posiadali także urzędnicy nadworni i Rada Królewska a także Parlament. Za panowania Stuartów Parlament dąży do ograniczenia władzy króla, zastrzegając dla siebie sprawy skarbowe. Natomiast w okresie Republiki władzę dyktatorską przejmuje Lord Protektor, który posiada weto zawieszające wobec ustaw Parlamentu. W XIX i XX w. władza króla zaczyna mieć znaczenie bardziej teoretyczne. Organem właściwym staje się Gabinet. Działa Parlament składający się z Izby Gmin i Izby Lordów oraz Rząd.

Rosja: Najbardziej charakterystyczną instytucją, która sięga swą tradycją jeszcze Wielkiego Księstwa Moskiewskiego jest Duma Bojarska, która była wówczas organem doradczym przy wielkim księciu. Z czasem cała władza skupia się praktycznie w rękach cara, którego pozycja będzie bardzo silna, aż do czasów nowożytnych. W okresie monarchii stanowej organem, który decydował o najważniejszych sprawach był Sobór Ziemski. W XIX i XX w. organa centralne (Rada Państwa, Senat Rządzący, Własna Kancelaria Cesarska) miały nadal typowo doradczy charakter.

21.Jednoosobowość w zarządzie państwa europejskiego do k. XVIII w.

Powstanie monarchii absolutnej wiązało się z ograniczeniem uprawnień politycznych nabytych przez stany w okresie monarchii stanowej. W praktyce jej początki wyrażały się najczęściej w znoszeniu przez monarchę zgromadzeń stanowych i w uzyskiwaniu przez władcę władzy suwerennej.

Monarchię absolutną cechowała niemal nieograniczona i nie podlegająca kontroli władza monarchy. Władza absolutna wprowadzała w życie koncepcje średniowieczne dotyczące istoty państwa i jego suwerenności. Ważnym elementem było rozpowszechnienie wyobrażenia o państwie jako rzeczy publicznej, suwerennej osobie prawnej. Król był organem tego państwa. Był monarchą wszechwładnym, a z zasadą wszechwładzy wiązało się objęcie kontrolą państwową wielu tych dziedzin, którymi państwo dotąd się nie interesowało. Powstały nowe agendy państwowe, kierowanie całokształtem gospodarki krajowej, szkolnictwo, opieka społeczna, itp. Absolutną władze króla uzasadniano tym, że dzierży on z łaski Boga mandat nieograniczonej władzy, której lud nie może go pozbawić. Później, pod wpływem swoiście interpretowanego prawa natury, rozwinęły się teorie uzasadniające absolutyzm królewski względami racjonalnymi. Zrodziło się pojęcie króla jako pierwszego sługi państwa, który wykonywał swą władzę dla dobra ogółu. Jedynie król sam interpretował, co jest dobrem obywateli, przy czym kierował się pojęciem racji stanu. W trosce o „dobrobyt” obywateli wszechwładny monarcha uważał się za powołanego do wkraczania w różnorodne dziedziny życia poddanych i do drobiazgowego ich regulowania przepisami. Całą tę działalność administracyjną państwa, opartą na dużej dowolności i wobec której poddani byli całkowicie bezbronni, określano mianem policji. Zwierzchnia władza sądowa w ręku monarchy umożliwiała mu wkraczanie w normalny tok przewodu sądowego oraz wykonywanie sądownictwa osobistego. Nadało to monarchii

22.Wielka Rewolucja Francuska i system napoleoński. Znaczenie dla rozwoju Europy.

Znaczenie rewolucji dla Europy:

Znaczenie okresu napoleońskiego.

23.System państwowy Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i jego europejska tradycja

Od XVI wieku wschodnie wybrzeża Ameryki Północnej stanowiły obszar kolonizacji angielskiej i holenderskiej. Polityka prowadzona przez brytyjskie kompanie handlowe spowodowała wyparcie konkurencji holenderskiej.

W II połowie XVIII w. w Ameryce Północnej istniało 13 kolonii angielskich, które były bardzo zróżnicowane pod względem ustrojowym gospodarczym i religijnym (tu można dopatrywać się korzeni późniejszego podziału na stany). Początkowo między koloniami nie istniały żadne więzi prawne - kolonie zarządzane były niezależnie, jednak podlegały władzy zwierzchniej - były zależne od Imperium Brytyjskiego. Na czele każdej z kolonii stał gubernator, który był przedstawicielem rządu angielskiego. Miejscowe samorządy i zgromadzenia ustawodawcze posiadały jedynie charakter doradczy, natomiast najważniejsze decyzje odnośnie kolonii zapadały w Anglii i w żaden sposób nie konsultowano ich z ludnością miejscową. Oprócz tego kolonie uzależnione były od korony brytyjskiej w dziedzinie importu i eksportu (1651 - akt nawigacyjny; zabroniono koloniom importu i eksportu na statkach innych niż angielskie, handel tylko z Anglią).

Koloniści stali na stanowisku, że podejmowanie decyzji przez parlament angielski, w którym nie mają swoich przedstawicieli, łamie ich prawa, które posiadali jako obywatele angielscy (jedna z przyczyn wybuchu wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych).

4.VII.1776 - Deklaracja Niepodległości autorstwa Thomasa Jeffersona, uzasadniała prawo kolonii brytyjskich w Ameryce do wolności i niezależności od Anglii i do stanowienia prawa.

1783 - pokój w Paryżu zakończył wojnę o niepodległość - Anglia uznała niepodległość Stanów Zjednoczonych.

1787 - w Filadelfii pod przewodnictwem Jerzego Waszyngtona zebrał się konwent, którego celem było uchwalenie konstytucji. Ścierały się ze sobą dwie koncepcje: republikańska - opowiadająca się za zachowaniem całkowitej niezależności stanów i federalistyczna - opowiadająca się za wzmocnieniem władzy centralnej. Ostatecznie górę wzięła koncepcja federalistyczna - sprawy dotyczące zasadniczych kwestii (podatki, wojsko, polityka zagraniczna) podporządkowane zostały władzy centralnej, jakkolwiek pozostawiono stanom swobodę w dziedzinie regulacji spraw o charakterze wewnętrznym.

17.X.1787 - uchwalona została Konstytucja Stanów Zjednoczonych (weszła w życie 4.III.1789). Podstawowe założenia:

Początkowo prawa wyborcze posiadała wyłącznie wąska grupa obywateli. Istniały ograniczenia nie tylko ze względu na wiek, ale również ze względu na: rasę, płeć, posiadany majątek. W rezultacie pełne prawa wyborcze posiadali wyłącznie mężczyźni rasy białej posiadający odpowiedni status majątkowy (ewidentna sprzeczność z zasadami równości społecznej).

System państwowy Stanów Zjednoczonych oparty jest w dużej mierze na systemie anglosaskim (system prawny i ustrój polityczny są głęboko zakorzenione w tradycji parlamentaryzmu), z racji tego, że terytorium Stanów przez długi okres czasu należało do Wielkiej Brytanii, a prawo dla kolonii stanowione było przez parlament brytyjski. Podział na stany, czyli federalny charakter państwa również jest owocem wpływów brytyjskich (kolonie brytyjskie na terenie Ameryki były podzielone pod względem politycznym). Bardzo duży wpływ na ustrój polityczny i system państwa wywarła europejska myśl oświeceniowa, przede wszystkim w zakresie sprawowania i wybierania władzy oraz w zakresie gwarantowanych praw obywatelskich.

I POWSTANIE STANÓW ZJEDNOCZONYCH

W XVIII między 13 koloniami nie istniała formalnie żadna łączność, choć wszystkie były bezpośrednio zależne od metropolii. Na czele każdej z kolonii stał gubernator, przy którym z reguły istniały rady oraz zgromadzenia ogólne. Koloniści importowali ze sobą angielskie prawo common law. We wszystkich sprawach kolonii decydował rząd angielski lub Parlament. Kolonie nie miały swoich przedstawicieli w Izbie Gmin. Taki stan rzeczy doprowadził do wybuchu wojny o niepodległość (1775-1183). W 1774 r. doszło do zebrania się w Filadelfii I Kongresu Kontynentalnego (powstanie idei trwalszego połączenia kolonii). W 1775 r. zebrał się II Kongres Kontynentalny (decyzja o prowadzeniu wojny aż do całkowitego uniezależnienia się od metropolii i nadania koloniom charakteru wolnych państw, zapadnięcie uchwały wzywającej wszystkie stany do wprowadzenia zmian ustrojowych i uchwalania własnych konstytucji państwowych)

II AKTY PRAWNE STANOWIĄCE PODSTAWĘ USTROJU STANÓW

DEKLARACJA NIEPODLEGŁOŚCI 1776

- efekt prac II Kongresu Kontynentalnego

- główny autor Tomasz Jefferson

- deklaracja głosząca niepodległość wszystkich stanów wolnych od zwierzchnictwa korony angielskiej

- proklamacja równości prawa do życia, wolności i dążeń do szczęścia

- do deklaracji niepodległości nawiązały liczne programy rewolucyjne i nowoczesne „deklaracje praw obywatelskich” w Europie

ARTYKUŁY KONFEREDRACJI I WIECZYSTEJ UNII 1777

- uchwalone przez II Kongres Kontynentalny

-autor projektu Beniamin Franklin

- ratyfikowane przez 13 stanów (ostatni stan ratyfikował Artykuły w 1781)

- po dokonaniu ostatniej ratyfikacji Kongres zebrał się już jako Kongres Konfederacji i Wieczystej Unii 13 Stanów, która przyjęła nazwę Zjednoczonych Stanów Ameryki

* 1781 to rok z którym wiąże:

- ustalenie nazwy nowej organizacji państwowej- wyraz „stany” w nazwie Stany Zjednoczone oznacza to samo co wyraz „państwo”

- ustalenie kształtu tej organizacji jako konfederacji, czyli luźnego związku państw, ze wspólnym organem uchwałodawczym- Kongresem

KONSTYTUCJE STANOWE

- zgodnie z zaleceniem II Kongresu Kon. stany przystąpiły do redagowania i uchwalania swych konstytucji

- do większości dołączona jest Deklaracja niepodległości

- przyjęcie doktryny praw naturalnych, zasady podziału władzy i teorii umowy społecznej

- ustalenie podobnej organizacji władzy (gubernator + ciało ustawodawcze)

- konstytucja stanu Wirginia z 177b6 stała się wzorem dla wielu konstytucji stanowych

KONSTYTUCJA FEDERALNA 1787

Geneza

- słabość ustroju konfederacji

- dążenia federalistyczne (zwłaszcza słabszych stanów)

- powołanie przez Kongres Konwentu (1787, przewodnictwo J. Waszyngtona) do opracowania projektu konstytucji

- uchwalenie tekstu konstytucji w 1787

- wejście w życie w 1788 po ratyfikacji przez wymaganą ilość stanów (9)

- ratyfikacja przez ostatni stan w1791

Charakter konstytucji

- pierwsza na świecie konstytucja pisana w sensie formalnym

- oparta na wzorze angielskim- przeniesienie na grunt amerykański urządzeń angielskich oraz ich dostosowanie do ustroju republikańskiego

- ustanawiała przejście od konfederacji do federacji, czyli państwa związkowego

- norma nadrzędna (nadrzędności konstytucji):

*wszystkie ustawy (federalne oraz konstytucje i ustawy stanowe) muszą być z nią zgodne

*specjalny tryb nowelizacji (rewizji) konstytucji- wymagana większość kwalifikowana 2/3 głosów w obu izbach i ratyfikacja przez min. ¾ stanów→ konstytucja sztywna

*nowele stanowią artykuły dodatkowe do konstytucji

- określa zakres spraw wspólnych:

*sprawy zagraniczne, sprawy związane z siłami zbrojnymi

*sprawy naturalizacji, emigracji i imigracji

sprawy handlu zagranicznego i międzystanowego, sprawy celne, waluta

*sprawy skarbowe związane z zadaniami wspólnymi

- realizacja zasady trójpodziału władzy (tradycja europejska!)

*rozgraniczenie władzy i wzajemne ich hamowanie się

*władza ustawodawcza- Kongres (Senat+ Izba Reprezentantów)

*władza wykonawcza- prezydent

* władza sądowa- Najwyższy Sąd Federalny + niższe sądy federalne

-Senat:

*6-letnia kadencja, po dwóch senatorów z każdego stanu, co 2 lata ustępuje 1/3 senatorów

*senatowi przewodniczy wiceprezydent Stanów

*bierne prawa wyborcze do senatu od 30. roku życia

- Izba Reprezentantów

*2-letnia kadencja, wybory bezpośrednie (prawa wyborcze każdy stan ustanawia sam), proporcjonalne

* Izbie R. przewodniczy speaker

-uprawnienia Kongresu:

*sprawy wspólne

-proces legislacyjny

*uchwała Kongresu→ podpis prezydenta (nie stanowi koniecznego warunku do ogłoszenia ustawy, ale ma weto zawieszające)

-realizacja zasady hamowania władzy wykonawczej przez władzę ustawodawczą:

*prawo impeachmentu (tradycja angielska)- przysługuje Izbie R., możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta, wiceprezydenta, sędziów, wyższych urzędników, wyrok wydaje Senat

* Senat ma prawo wyraani zgody 2/3 głosów na traktaty miedzy narodowe, nominacje ambasadorów, sędziów FSN i urzędników federalnych

*weto zawieszające (może być obalone przez ponowne uchwalenie ustawy 2/3 głosów)

- Prezydent:

*4-letnia kadencja, wybory dwustopniowe (najpierw stany wyłaniają elektorów, którzy później wybierają prezydenta)

*bark inicjatywy ustawodawczej, brak możliwości rozwiązania ani ba lenia Kongresu

*niepodzielność sprawowania władzy, najwyższy wódz armii i floty

-brak gwarancji praw obywatelskich→ późniejsze wprowadzenie 10 nowel- Bills of Rights dotyczących praw człowieka

III ROZWÓJ USTROJU FEDERACJI

1.Zmiana sposobu powoływania senatorów: pierwotnie senatorowie byli wybierani przez stanowe organy ustawodawcze, w 1913 wprowadzono zasadę wolnych wyborów.

2. Zmiana sposobu powoływania prezydenta: pomimo, że formalnie nadal obowiązują wybory pośrednie, dwustopniowe, to w praktyce stały się one bezpośrednie, gdyż wyborcy wybierając elektorów jednej albo drugiej partii (w USA jest system dwupartyjny- republikanie+ demokraci) w rzeczywistości wybierali już osobę prezydenta.

3. Rola wiceprezydenta: przewodniczący Senatu, wchodził na miejsce prezydenta w wypadku jego śmierci.

4. Urzędnicy federalni: mianuje ich prezydent za zgodą Senatu, zwyczajowo wraz z przejściem prezydentury od jednej do drugiej partii zmianie ulega cała obsada urzędów federalnych.

5. Sekretarze stanu, zarząd centralny: ustawa z 1789 powołała do istnienia departamenty (odpowiedniki ministerstw) na czele z sekretarzami stanu (odpowiednicy ministrów), sekretarze są nominowani przez prezydenta i przed nim odpowiadają, nie mogą być posłami ani senatorami, sekretarze stanu nie tworzą gabinetu, są tylko doradcami prezydenta.

6. Biuro prezydenta: organ pomocniczy przy prezydencie, zorganizowany w 1939 r. przez F.D. Roosvelta, wyłoniły się później z niego m.in. Gabinet Prezydenta.

7. Rola Kongresu: prawo uchwalania budżetu, prawo wypowiedzenia wojny, Senatowi przysługuje prawo wyrażania zgody na traktaty międzynarodowe (2/3 głosów) i nominacje ambasadorów, urzędników federalnych (zwykła większość).

8. Orędzia o Stanie Unii: wygłaszane corocznie przez prezydenta w Kongresie , z czasem przybrały charakter programu ustawodawczego (zaczęto nawet dołączać do nich teksty projektowanych ustaw)→ rekompensuje to brak formalnego prawa do inicjatywy ustawodawczej prezydenta)

IV SĄDOWNICTWO

1. Kompetencje sądów federalnych: sprawy wynikające z konstytucji lub ustaw federalnych; sprawy, w których stroną jest federacja albo stan

2. Sąd Najwyższy: sądzi w I instancji sprawy, w których strona jest federacja albo dyplomata zagraniczny; w innych sprawach działa jako sąd apelacyjny.

3. Sądy przysięgłych: przyjęte z angielskiego systemu, ławy przysięgłych działają w sprawach karnych i cywilnych.

4. Struktura federalnych sądów powszechnych: (ustawa z 1797):

* sądy I instancji- sądy obwodowe, sędzia orzeka jednoosobowo

*sądy apelacyjne- sędziowie orzekają w kompletach 3-osobowych

* Najwyższy Sąd Federacyjny- złożony z przewodniczącego i obecnie 9 sędziów

*sądy specjalne: skarbowe, patentowe itp.

5. Struktura sądów stanowych:

* 2 lub 3- stopniowa na czele z Najwyższym Sądem Stanowym

* rozstrzygają wszystkie sprawy z wyjątkiem zastrzeżonych sądom federalnym

6. Sędziowie federalni: nominowani dożywotnio, usuwani tylko na drodze impeachmentu

7. Sędziowie stanowi: powoływania na drodze wyborów

8. brak odrębnego sądownictwa administracyjnego.

9. Sady mają prawo badania zgodności ustawy z konstytucją (od 1803 roku): sady maja prawo nie zastosować przepisu ustawy, jeżeli sąd uznaje go za niezgodny z konstytucją.

V. USTRÓJ POSZCZEGÓLNYCH STANÓW

1. Wszystkie stany maja własne, przez siebie uchwalone konstytucje.

2. Wszystkie stany (oprócz Nebraski) mają dwuizbowe parlamenty, najczęściej zwane Zgromadzeniami Ogólnymi, złożone z Senatu i Izby Reprezentantów

3. Władza wykonawcza należy do gubernatora (wybierany w wyborach bezpośrednich)

4.Formy demokracji bezpośredniej: referendum (przewidziane w 17 konstytucjach), recall (w 12konstytucjach)- możliwość usunięcia posła lub urzędnika przez głosowanie powszechne

5. Zarząd lokalny: administracja lokalna ma charakter samorządowy, zbliżony do formy angielskiej- urzędnicy są wybierani, na czele miast- burmistrz i rada miejska

VI. AMERYKAŃSKI SYSTEM PRAWNY - Sczaniecki cześć III , rozdział XXX,, IV

24.System parlamentarno-gabinetowy w państwach europejskich

Kształtowanie się systemu parlamentarno - gabinetowego najlepiej prześledzić na przykładzie kraju, który uznawany jest dziś za model tego systemu - Anglii. [Author ID1: at Sun May 16 12:22:00 2004 ]

W XVII i XVIII wieku doszło w Anglii do poważnych zmian ustrojowych, które przyczyniły się do powstania tzw. rządów parlamentarno - gabinetowych.[Author ID1: at Sun May 16 12:22:00 2004 ]

System ten zapewnił parlamentowi pełną kontrolę nad władzą wykonawczą nie krępując jednocześnie sprawności jego funkcjonowania.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Zasady funkcjonowania angielskiego systemu parlamentarno - gabinetowego[Author ID1: at Sun May 16 12:22:00 2004 ]:[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

- gabinet przejął władzę wykonawczą i stał się organem władzy parlamentu. Aby to ugruntować posłużono się zasadą, że „król nie może czynić źle” czyli że jest nieodpowiedzialny - jego akty wymagają kontrasygnaty premiera lub odpowiedniego ministra. Pozbawiło do angielskiego monarchy możliwości samodzielnego sprawowania rządów.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

- „król panuje, ale nie rządzi” - jego funkcja przypomina raczej funkcję reprezentacyjną[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

- odpowiedzialność solidarna gabinetu - polegająca na tym, że w przypadku zakwestionowania polityki lub postępowania któregokolwiek z ministrów ustępuje cały gabinet.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Geneza systemu parlamentarno gabinetowego[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Geneza tego systemu sięga czasów rządów dynastii Stuartów sprawujących władzę poprzez swoich urzędników w tzw. Tajnej Radzie. Znaczna ilość członków tej rady czyniła ją niezdolną do wydajnego funkcjonowania - powołano więc w ich miejsce ministrów, który zbierali się w gabinecie królewskim (stąd nazwa gabinetu i rządów parlamentarno - gabinetowych). Jednakże różnice zdań pomiędzy ministrami różnych orientacji politycznych utrudniały zawarcie consensusu, toteż zaczęto powoływać (od czasów panowania Wilhelma Orańskiego) ministrów należących do jednego tylko ugrupowania (ugrupowania Wigów lub Torysów) zależnie od tego, które z tych ugrupowań miało większość w izbie gmin. Przewodnictwo gabinetu obejmował tzw. pierwszy minister (stąd ogólnie przyjęta dziś anglojęzyczna nazwa funkcji naczelnika rządu - prime minister).[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Najważniejszą rolę na ukształtowanie się tego systemu miały dwie ustawy:[Author ID1: at Sun May 16 12:22:00 2004 ]

* Bill of Right - 1689, znacznie rozszerzająca uprawnienia parlamentu (m.in. zakaz nakładania podatków bez zgody parlamentu i postulat częstego jego zwoływania)[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Ustawa Sukcesyjna - 1701 (The Act of Settlement) - podkreślała że monarcha związany jest powszechnie obowiązującym prawem, wprowadziła w sposób pośredni zasadę konstytucyjnej odpowiedzialności ministra za króla.[Author ID1: at Sun May 16 12:22:00 2004 ]

. SYSTEM PARLAMENTARNO-GABINETOWY W PAŃSTWACH EUROPEJSKICH

I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

* SYSTEM PARLAMENTARNO-GABINETOWY to wynikający z trójpodziału władz układ stosunków między parlamentem a egzekutywą

*system ten zakłada wzajemne powiązanie i równoważenie ciał ustawodawczych i wykonawczych (w teorii miał dawać niewielką przewagę parlamentowi)

*cechą charakterystyczną jest tzw. dualizm egzekutywy , czyli podział władzy wykonawczej na dwa ośrodki o odmiennych kompetencjach: rząd i głowę państwa.

*Szef rządu i skład rządu jest wyłaniany spośród przedstawicieli partii (lub koalicji) mającej większość w parlamencie, tylko formalnie jest powołany i odwołany przez głowę państwa.

*Rzeczywistą odpowiedzialność polityczną rząd ponosi przed parlamentem (wotum nieufności , wotum zaufania)
*Egzekutywa ma prawo rozwiązywać parlament, tylko w ściśle określonych prawnie sytuacjach (przedłużająca się niemożność wyłonienia większości parlamentarnej, nieuchwalenie budżetu)

*egzekutywa może również wstrzymać wydawane przez parlament ustawy stosując instytucję weta.

*Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ja natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe.

*We współczesnej praktyce przewaga parlamentu nie jest wyraźna, a system ten jest bardzo stabilny. Istnieje ścisła współpraca pomiędzy większością w parlamencie a rządem przez nią wybranym. Rząd ten skupia najczęściej przywódców i czołowych przedstawicieli partii posiadających większość w parlamencie, dlatego rząd poniekąd kontroluje aktywność parlamentu.

II. ANGLIA- POWSTANIE RZĄDÓW PARLAMENTARNO-GABINETOWYCH

ZMIANY USTROJOWE W ANGLII NA PRZEŁOMIE XVII-XVIII W.

*przekreślenie reform ustrojowych z czasów Republiki

*utrzymanie w mocy:

Petycji o prawach z 1628 r.- zastrzeżenie dla Parlamentu wyłącznego prawa uchwalania wszelkich podatków i opłat, zakaz samowolnego więzienia kogokolwiek bez podstawy prawnej

Ustawy z 1641- szereg ustaw ograniczających samowolę króla i umacniających pozycje Parlamentu m.in.:

-król nie może rozwiązać ani odroczyć Parlamentu bez zgody samego Parlamentu

-ustawa o trzechleciu (The Triennal Act)- Parlament musi być zwołany nie później niż w terminie trzech lat od ostatniej sesji rozwiązanego parlamentu

-ustawy o zniesieniu Sądu Izby Gwiażdzistej i ustawa o zniesieniu Sadu Wysokiej Komisji

Habeas Corpus Act z 1679- wydany przez Karola II, ustawa zabezpieczała nietykalność osobistą jednostki, o pozbawieniu wolności mógł decydować jedynie sąd

*uchwalenie nowych ustaw:

Bill o prawach z 1689- wylicza on w 13 punktach nadużycia władzy królewskiej (zwł. Jakuba II i Karola II) i określa odpowiednio do każdego punktu nowe zasady prawne, wprowadził ograniczenie władzy królewskiej i rozszerzenie uprawnień parlamentu:

- uznanie za nielegalne prawa króla do suspensy (zawieszenie mocy prawa, ustawy) bez zgody parlamentu, potępienie nadużywania prawa dyspensy (zwolnienie od wykonywania prawa, ustawy)

-zakaz nakładania podatków bez zgody parlamentu

- postulat częstego zwoływania sejm

Ustawa sukcesyjna z 1701-

- określenie zasady sukcesji tronu (ewentualna sukcesja dynastii hanowerskiej);

- monarcha jest związany prawem

- podstawy niezawisłości sędziowskiej (sedzia może być odwołany tylko na żądanie obu izb parlamentu)

- usankcjonowanie prawa impeachmentu ministrów, król nie ma prawa ułaskawienia oskarżonego ministra

*podstawowe zdobycze XVII w: zasada, że krół podlega prawu; zasada, że Izba gmin jest Reprezentacją całego narodu

POWSTANIE RZĄDÓW PARLAMENTARNYCH

* Odpowiedzialność prawna a odpowiedzialność polityczna ministrów

Ministrowie do XVIII w. Ponosili jedynie odpowiedzialność prawną (konstytucyjną) za swa działalność . mogli być w drodze impeachmentu oskarżeni jedynie przez Izbę Gmin o naruszenie prawa i sądzeni przez Izbę Lordów. W interesie sił rządzących w Anglii leżało rozwinięcie zasady odpowiedzialności politycznej (parlamentarnej) ministrów, co stało się w XVIII w. Wtedy to Parlament uzyskał możliwość występowania przeciw odpowiedzialnym ministrom i prowadzonej przez nich polityki.. zrodziła się również zasada odpowiedzialności solidarnej całego gabinetu - cały gabinet brał odpowiedzialność za postępwoanie każdego z ministrów

*mechanizm rządów parlamentarnych i gabinetowych w Anglii (ostateczne ukształtowanie XVIII/XIX w)

0x08 graphic

zasady angielskie są uznane według klasycznej teorii prawnopaństwowej za podstawowe warunki prawidłowego funkcjonowania systemu parlamentarno- gabinetowego; tyle ,że jako głowę państwa uznaje również prezydenta, uwzględnia system wielopartyjny

Za wzorem angielskim rządy parlamentarne rozwijały się we Francji już w okresie restauracji Burbonów i Monarchii Lipcowej. Powstał tam wtedy orleański typ rządów, opierający się na zasadzie, że ministrowie winni mieć zaufanie zarówno izb i monarchy. W praktyce III republiki Francuskiej prezydent, inaczej niż król angielski zrezygnował z prawa rozwiązywania izb, co pociągnęło za sobą przewagę władzy ustawodawczej.

System rządów parlamentarno- gabinetowych w połowie XIX wieku rozwinął się w Belgii, później Norwegii (1889), Danii (1901), Szwecji (1914). Został on w końcu przyjęty przez większość konstytucji europejskich które powstały po I wojnie światowej.

Umiejscowienie na osi - przełom XVIII/XIX w. ;p

TŁO HISTORYCZNE:

Nastaje epoka parlamentaryzmu, odejście od stanowości społeczeństwa, a także od zgromadzeń stanowych o charakterze terytorialno - korporacyjnym. Zmiany regulowane poprzez konstytucje. Nowa zasada wyłaniania reprezentacji narodowej związana ściśle z powstaniem innej definicji narodu, odwołującej się do kryterium nacjonalizmu i patriotyzmu - wpływ rewolucji francuskiej.

Podstawą wyboru do reprezentacji narodu - parlamentu- stały się wybory. Prawo wyborcze mimo pewnych ograniczeń (płeć, wiek, przynależność zawodowa) przysługiwało większej grupie ludzi.

Odpowiedni podział parlamentu i sił parlamentarnych:

  1. izba wyższa - profesorowie, osoby zasłużone

  2. Izba niższa - mieszany charakter.

Nurt kodyfikacyjny: kodeks Napoleona, ABGB, BGB, itd.

Tendencja stworzenia silnej administracji, scentralizowanej z zachowaniem istniejącego podziału administracyjnego.

WSPÓŁCZEŚNIE

1. Anglia:

Forma państwa: dziedziczna monarchia parlamentarna, państwo unitarne o szczególnej autonomii części składowych i o gabinetowo parlamentarnym systemie rządów.

Parlament:

  1. Izba gmin: niższa izba parlamentu. 659 posłów, wybierana z zastosowaniem zasady większości względnej, kadencja max 5-letnia. Czynne prawo wyborcze - 18, bierne 21.

  2. Izba lordów (618) nie jest wybierana. Członkami są parowie dożywotni, lordowie duchowni oraz lordowie z powołania,

  3. Rząd i gabinet:

Ok. 100 osób (ministrowie, ministrowie stanu, podsekretarze stanu, sekretarze parlamentarni)

Gabinet: premier i ministrowie. Odpowiedzialny politycznie przed Izbą Gmin.

Premier wyznaczany po wyborach przez monarchę z większości parlamentarnej.

Opozycja: tworzy gabinet cieni. Lider opozycji - lider Opozycji jej królewskiej Mośći.

- obecnie dominujące znaczenie odgrywa Izba gmin.

2. Francja

FR: republika półprezydencka, państwo unitarne.

Parlament:

  1. Zgromadzenie narodowe: 577 posłów wybieranych na 5 lat, System wyborczy oparty o większość bezwzględną, pr. Czynne 23l. bierne - 18.

  2. Senat: reprezentacja opinii departamentów i terytoriów zamorskich, 321 członków. Kadencja - 9 lat, co 3 lata odnowienie 1/3 składu.

  3. Obie izby posiadają uprawnienia kontrolne w stosunku do rządu.

  4. Rząd: premier i ministrowie (mianowani przez prezydenta) oraz sekreterze stanu. Odpowiedzialny przed Zgromadzeniem narodowym. Odbywa posiedzenia pod przewodnictwem prezydenta - rada Gabinetowa lub premiera - Rada ministrów.

3. Niemcy:

FR: republika, federacja, parlamentarny system rządów ze szczególną pozycją kanclerza.

Parlament:

  1. Bundestag - kadencja 4 lata, wybory: powszechne, bezpośrednie i mieszane(większościowe i proporcjonalne w jednym) wybory bardzo personalizowane.

  2. Bundesrat: 68 członków, to delegaci rządów krajowych, które ich mianują i odwołują. Głosy członków Bundesratu z jednego kraju musza być jednomyślne.

Kanclerz i rząd:

Skład: kanclerz (stoi ponad gabinetem, wybierany z inicjatywy prezydenta, na podstawie ustaleń partii tworzących koalicję rządową), wicekanclerz, ministrowie i ministrowie bez teki.

Kanclerz ponosi odpowiedzialność przed parlamentem na zasadzie konstruktywnego wotum nieufności.

  1. Koncepcja trójpodziału władzy w europejskiej tradycji państwowej.

Koncepcję trójpodziału wł. Skonstruował Karol Monteszkiusz w swym dziele „O duchu praw” częściowo na podstawie obserwacji stosunków angielskich. Mówiła ona o koncepcji rozdziału wł. Wykonawczej, ustawodawczej i sądowej, jako gwarancji dla zapewnienia umiarkowanych rzędów. Rozdział ten miał wpływac na wzajemne hamowanie się władz i miał zapobiegać zwichnięciu między nimi równowagi.

Cel, którym miało być zapewnienie równowagi między poszczególnymi zasadami, nigdy nie został osiągnięty. Praktyka konstytucyjna prowadziła z regóły do zwichnięcia równowagi. na korzyść wł. Wykonawczej albo ustawodawczej, a w Stanach Zjednoczonych wł. Sądowniczej. Rozwój demokracji parlamentarnej prowadził ku prymatowi wł. Ustawodawczej, która miała rozciągnąć kontrolę nad wł. Wykonawczą.

Koncepcja ta została przejęta prze konstytucję ST. Zjedn. , a później przez wszystkie europejskie konstytucje

26.Parlamentaryzm w Europie XIX i XX w.

Parlament - w państwach o demokratycznych systemach władzy, jest to najwyższy organ przedstawicielski, a jednocześnie zasadniczy organ władzy ustawodawczej.

Parlament - w myśl Monteskiuszowskiej teorii podziału władzy - jest jednym z trzech pionów władzy państwowej i w żaden sposób nie jest ważniejszy od dwóch pozostałych. W systemach parlamentarno-gabinetowych parlament jest najwyższym organem władzy państwowej. Z kolei w państwach realnego socjalizmu, parlamenty w mniejszym lub większym zakresie były kontrolowane przez partie komunistyczne.

Pozycja parlamentu na przestrzeni dziejów zmieniała się. Wraz z przechodzeniem z monarchii przez monarchię konstytucyjną do parlamentarnej zauważany był wzrost roli parlamentu. Jednak w pierwszej połowie XX wieku dostrzegane jest osłabianie organu przedstawicielskiego na rzecz władzy wykonawczej.

W większości krajów rozwijających się krajów zachodnich funkcjonują parlamenty dwuizbowe (tzw. bikameralizm). Parlamenty jednoizbowe (unikameralizm) występują np w Danii, Finlandii, Grecji, Portugalii czy Szwecji. W dwuizbowym parlamencie występuje izba pierwsza (bardziej popularna nazwa to izba niższa) oraz izba druga (wyższa); np. w Polsce odpowiednio Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, w Wielkiej Brytanii Izba Gmin i Izba Lordów, w Stanach Zjednoczonych to Izba Reprezentantów i Senat. Kompetencje obu izb w różnych krajach są odmienne. Na ogół jednak, izby drugie mają mniejsze kompetencje (wśród współczesnych państw demokratycznych tylko we Włoszech obie izby mają takie same kompetencje). Izby pierwsze pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich. Najczęściej ordynacja wyborcza do izby drugiej odznacza się podw yższonym cenzusem wyborczym.

Parlamentaryzm:

W państwie demokratycznym system rządów, w którym wg trójpodziału władzy (na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą) parlament jako organ przedstawicielski pochodzący z wolnych wyborów uchwala ustawy i sprawuje polit. kontrolę nad rządem (także Trybunał Stanu); naczelny organ władzy wykonawczej (najczęściej głowa państwa) ma prawo rozwiązania parlamentu w przypadkach określonych w konstytucji oraz wetować ustawy; z kolei zgodnością działalności parlamentu z konstytucją (kontrolą uchwalanych ustaw) zajmują się sądy (Trybunał Konstytucyjny); burzliwy rozwój p. przyniósł XIX w., w XX w. tam, gdzie władzę objęły dyktatury (faszyzm, komunizm, junty wojsk. i rządy autorytarne), p. zlikwidowano lub podporządkowano polit. partiom rządzącym i ograniczono do funkcji dekoracyjno-fasadowej (komunizm).

Początki parlamentu angielskiego.

Parlament Angielski wywodzi się z kurii królewskiej a w szczególności z Wielkiej Rady. Za date powstania parlamentu można uznać datę 1265, kiedy to Wielka rada przestała być zjazdem wielkich feudałów, ale wszystkich stanów uprzywilejowanych.

Od powstania wielkiej karty swobód król toczył spory z baronami o odzyskanie i rozszerzenie uprawnień. Król w walce z baronami szukali oparcia w rycerstwie i mieszczaństwie. W latach 1254 1264 do Wielkiej rady dołączyli wybierani w hrabstwach delegaci a 1265 dołączyli do nich przedstawiciele miast. Dopiero w XIV wieku parlament osiągnął stan przybliżony do stanu obecnego.

Skład parlamentu

Przewodniczący izby = speker.,

W Hrabstwach do czynne prawo wyborcze było ograniczone wysokim progiem dochodów. Bierne prawo wyborcze z hrabstw można było wybierać tylko szlachcica. A w miastach o prawach wyborczych decydował wysoki cenzus majątkowy. Posłowie byli związani instrukcjami wyborczymi. W XV w. poseł miał wybór mógł głosować wedle instrukcji i mógł nie. Posłowie byli strzeżeni szczególnym mirem książęcym.

Uprawnienia wolności

  1. Uprawnienia sądowe izba lordów zachowała(a i b):

    1. Najwyższa instancja sądowa

    2. Sąd lenny(sąd parów)

    3. Impeachment -skarga wniesiona przez izbę gmin, przeciw osobom oskarżonym o naruszenie władzy, a sądzona przez izbę lordów.

    4. Mógł się też pozbyć się niewygodnego urzędnika, poprzez ustawę, w której orzekał karę śmierci lub wygnania.

  2. Dziedzina finansowa

    1. Od 1297 - król nie mógł nakładać nowych p0odatków bez zgody parlamentu

  3. Dziedzina ustawodawstwa - w XIV w. w zasadzie każda ustawa musiała mieć zgodę króla, i dwóch izb parlamentu. W XV wieku każda się stron miała inicjatywę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu ustawy przez obie izby ustawa szła do króla, i dopiero po jego podpisie wchodziła w życie.

Charakterystyczne cechy średniowiecznego parlamentaryzmu angielskiego

Różnice pomiędzy parlamentem Angielskim a innymi przedstawicielstwami na kontynencie:

  1. Parlament dzielił się na dwie izby, z nie na poszczególne stany. Prawa wyborcze opierały się na cenzusie majątkowym a nie na przynależności stanowej.

  2. System zakładał równorzędność izb i kolejne rozpatrywanie przez nie spraw

  3. Król miał stanowisko równorzędne z obiema izbami parlamentu

  4. Instytucja impeachmentu

  5. Instytucje nietykalności poselskiej

Zarząd lokalny

Anglia od podboju dzieliła się na hrabstwa, które były nadawane wybitnym wasalom, których od momentu nadania nazywano hrabiami(dziedziczne). Urząd ten nie przynosił jednak władzy nad hrabstwem, którą mieli wicehrabiowie(szeryfowie)(nominowani przez króla), władz szeryfa jednak stopniowo malała na rzecz organizacji lokalnych.

Początkowo pewna rolę odgrywały też zgromadzenia ludności tych okręgów.

Początki samorządu lokalnego

W Anglii średniowieczny samorząd przejawiał się w przejęciu przez rycerstwo części funkcji administracyjnych w hrabstwach. Wiązało się to z pojawieniem się sędziów pokoju. Od XIV w. w każdym hrabstwie powoływano 8 sędziów pokoju(uprawnienia administracyjne, ostatecznie sądowa karna i cała administracja). W XV w. postanowiono, że sędzia pokoju musi pochodzić z tego hrabstwa, w którym sprawuje urząd, a także powinna posiadać odpowiedni majątek.

Ludność hrabstwa powoływała sędziów przysięgłych.

Sądownictwo

Ważną cechą wyróżniającą Anglię jest to, że władcy utrzymali swe uprawnienia sądowe.. W 1295 król został zmuszony jednak do wydania statutu Westminsterskiego, w którym król zrzeka się dalszego rozszerzania zakresu działania swych sądów.

Na szczeblu centralnym sądownictwo wykonywane było głównie przez organy kurii królewskiej:

  1. izba lordów - najwyższa instancja odwoławcza i sądzenie lordów

  2. Sądy spraw pospolitych - sprawy cywilne(XII)

  3. Sąd ławy królewskiej - sprawy karne(XIII)

  4. Sąd exchequeru - skargi przeciw koronie w dziedzinie skarbowej

  5. Sąd kanclerski - załatwianie petycji odwołanych do króla, mniej formalny stosowano w nim zasadę słuszności.

  6. Sądy koronne delegowane - pełnili swe funkcję objeżdżając kraj i sprawując sądy w terenie(sądy cywilne i karne w konkurencji przysięgłych sędziami pokoju, oraz najcięższe sprawy), istniało 6 okręgów,

  7. Sędziowie pokoju - sprawy cywilne i karne

1,2,3 - sądy Westminsterskie

Sądy przysięgłych

Sądy przysięgłych był protoplastą ław przysięgłych. Zasadniczo w XVI w. zakończyła się ewolucja sądów przysięgłych w Anglii. Sędziów przysięgłych wybierano w hrabstwach spośród osiadłych w hrabstwie właścicieli ziemskich. Były trzy rodzaje:

  1. Wielka ława - 23 przysięgłych miała sparwdzać czy istnieje podstawa do dalszego postępowania

  2. Ława orzekająca dla spraw karnych - składała się z lawy przysięgłych i fachowych sędziów nominowanych. Ława przysięgłych orzekała o winie, a sędziowie o karze.

  3. ława do spraw cywilnych - podobnie jak powyżej byli też sędziowie zawodowi. Ława orzekała o zaistnieniu faktu, a sędziowie stosowali przepisy prawa.

Władza królewska i parlament w okresie poźniejszym.

Specyfiką monarchii absolutnej w Anglii jest to, że parlament utrzymał się przez okres jej istnienia a nie został zlikwidowany lub zawieszony. Wprowadzenie takiej specyficznej monarchii absolutnej było możliwe tylko dzięki całkowitemu podporządkowaniu Parlamentu władcy.

W 1539 ustawa act of proclamation upoważniała króla do wydawania w szerokim zakresie proklamacji, czyli do rozporządzeń o mocy ustawy. Rozwojowa polityka gospodarcza Tudorow jeszcze bardziej zjednała do niej Parlament.

Opozycja wobec władzy absolutnej ujawniła się dopiero za rządów Sturtów

Organa centralne

Rada królewska zamieniła się w tajną radę. Radę mianował król a w jej skład wchodzili: Lord kanclerz, kanclerz szachownicy oraz nowo kreowani Sekretarze stanu. Z rady już za Henryka VII wyłonił się:

Stosunek do wyznań

Monarchia absolutna znalazła silne opacie w kościele Anglikańskim W Anglii dominował Anglikanizm, lecz szybko zaczął się szerzyć też kalwinizm zwany w Anglii Purytanizmem wśród purytan doszło do rozłamu na Prezbiterian(chcących hierarchię kościelną rozbudowaną hierarchicznie i z obioru) i Independentów(chcieli oprzeć organizację na gminach niezależnych).

Za Stuartów różnice wyznaniowe przyczyniły się do wzrostu opozycji przeciw władzy absolutnej, dlatego kościół anglikański przystąpił do prześladowania purytan za pomocą sądu wysokiej komisji będącego sądem inkwizycyjnym, strzegącym czystości wiary kościoła Anglikańskiego.

Długi Parlament.

Karol I zatwierdził Petycję, lecz później parlament rozwiązał i nie zwoływał go przez kolejne 11 lat, i zwołał go dopiero w 1640. Ten parlament uzyskał miano długiego parlamentu. W 1640 minister Karola I Stratford został oskarżony w trybie Impeachment, a po niepowodzeniu tego trybu został skazany na śmierć ustawą Act of attainder i ścięty w 1641. Parlament ustalił tez cztery ustawy mające ograniczyć samowole królewską:

  1. Król nie mógł rozwiązać ani odroczyć Parlamentu bez zgody parlamentu i to nie wcześniej niż po 50 dniach.

  2. Parlament ma być zwoływany najpóźniej po trzech latach po ostatniej sesji poprzedniego. Później ten obowiązek przypada na kanclerza itd.

  3. Ustawa o zniesieniu Sądu izby gwiaździstej

  4. Ustawa o zniesieniu Sądu wysokiej komisji

W wyniku dalszego konfliktu doszło do wojny 1648 i ścięcia króla 1649.

Odpowiedzialność prawna a odpowiedzialność polityczna ministrów

Członkowie izby lordów byli początkowo odpowiedzialni tylko prawnie tzn. w drodze Impeachment, za naruszenie prawa. Odpowiedzialność polityczna, czyli odpowiedzialność ministrów za prowadzoną przez nich politykę powstała w Anglii dopiero w XVIII w. w drodze ewolucji.

Powstanie Gabinetu. Zasada nieodpowiedzialności króla

Gabinet wyewoluował bezpośrednio z tajnej rady(organ doradczy króla), która okazała się za duża, więc król spośród niej wybierał komitet w składzie kilku dygnitarzy, który zbierał się w gabinecie.

Król Wilhelm III zapoczątkował zwyczaj wybierania do gabinetu tylko ministrów z jednej partii, żeby zapobiec kłótnią wewnątrz nich, i to tej partii, która miała większość w izbie. A od czasów Jerzego I i Jerzego II królowie przestali uczestniczyć w obradach gabinetu, a przewodnictwo objął pierwszy lord skarbu = pierwszy minister = premier.

Uniezależnienie gabinetu od króla mogło nastąpić tylko w drodze określenia odpowiedniej odpowiedzialności ministrów i króla. Zasada nieodpowiedzialności króla, była genetycznie związana z potrzebą uzyskania przezeń (a nie jak wcześniej obowiązkiem podpisania)podpisu odpowiedniego ministra. I tak y organu doradczego, jakim byli ministrowie stali się organem rządzącym.

Odpowiedzialność solidarna, czyli gabinetowa, ministrów.

Przejęcie władzy przez ministrów i ministrów uniezależnienie się ich od króla spowodował ich uzależnienie od parlamentu w procedurze Impeachment. Takie zagrożenie spowodowało powstanie solidarności całego gabinetu tzn. jeśli ktoś chciał odwołać ministra musiał się liczyć z odwołaniem reszty gabinetu.

Mechanizm rządów parlamentarnych

Obowiązek powoływania do rządu tylko przedstawicieli jednej partii powodował , że król musiał powoływać na premiera przywódcę partii(osobę która mogła zjednać sobie większość parlamentarną, żeby mnie doszło do wotum nieufności dla rządu), który dopiero przedstawiał królowi skład gabinetu. Król jednak nadal ma prawo rozwiązywania izby Gmin, co nie powoduje jednak automatycznego rozwiązania rządu.

Dwupartyjny parlament, istnienie gabinetu odpowiedzialnego prawnie, politycznie i solidarnie. Taki system sprawdza się w Anglii do czasów dzisiejszych.

Konstytucja Angielska

Konstytucja w znaczeniu formalnym i materialnym

  1. Konstytucja w znaczeniu materialnym - to system podstawowych urządzeń społeczno-gospodarczych i politycznych, które charakteryzują dana organizację państwową.

  2. Konstytucja w sensie formalnym - oznacza ustawę zasadniczą

Materialny charakter konstytucji angielskiej

Zasadniczą cechą charakterystyczną konstytucji angielskiej jest to, że nie ma ona charakteru ustawy zasadniczej. Na pojęcie konstytucji angielskiej składają się wszystkie normy dotyczące wykonywania w państwie władzy suwerennej(a więc zwyczajne ustawy, rozporządzenia, praktyka i różnorodne normy.

Dzięki takiemu rozróżnieniu konstytucja angielska może być z łatwością zmieniona nawet zwykłą ustawa, dzięki czemu nie ma w Anglii problemu hierarchii ustaw ani niezgodności ustaw z konstytucją, każda ustawa niezgodna z inna ustawą uchyla w tym miejscu poprzednią.

Wpływ wzoru konstytucji Angielskiej na inne kraje

Rozwiązania angielskiej konstytucji wywołały ogromny wpływ na rozwój konstytucjonalizmu na świecie. Takie zasady jak:

  1. zasada reprezentacji narodowej

  2. system dwuizbowy

  3. odpowiedzialność prawna ministrów

  4. odpowiedzialność polityczna ministrów

  5. rządy gabinetowe

  6. równość wobec prawa

stoją na podstawie niemal każdego współczesnego państwa

Potrzeba reformy ustrojowej w XIX w.

W praktyce z biegiem czasu potrzebne były zmiany, gdyż system angielski w praktyce początkowo przyznawał prawa wyborcze tylko nielicznej części ludności. Co rozpoczęła dopiero reforma prawa wyborczego z 1832.

Okres Restauracji Burbonów(1814 - 1830)

Karta konstytucyjna 1814

  1. W konstytucji z 1814 nietrudno dostrzec trzy charakterystyczne rysy:

    1. Karta - formalnie nawiązywała do niektórych urządzeń przedrewolucyjnych

    2. Ludwik XVIII uwzględnił w konstytucji takie zdobycze rewolucji jak:

        1. równość wobec prawa

        2. wolność osobistą

        3. wolność wyznania(katolicyzm religia panująca)

        4. wolność prasy

        5. nieodwołalność sprzedaży dóbr

    3. Zawarła wiele punktów charakterystycznych dla konstytucji Angielskiej

  2. Na czele państwa stal nieodpowiedzialny król, on powoływał ministrów, ministrów do wydania aktów potrzebował ich kontrasygnaty(ministrowie zasiadali w jednej bądź w drugiej izbie i mieli prawo zabierać głos w obu mogli być też postawieni w trybie Impeachment)

    1. Zwoływał i rozwiązywał izby

    2. Inicjatywa ustawodawcza

    3. Prawo sankcji i ogłaszania ustaw

    4. Wydawał też ordonanse

  3. Władze ustawodawczą sprawował dwuizbowy organ parlamentarny

    1. Izba parów(dożywotni, dziedziczni mianowani przez króla)

    2. Izba Deputowanych - była obierana na 5 lat(cenzus majątkowy wysoki), od 1820 najbogatsi otrzymali prawo dwukrotnego glosowania.

Okres monarchii lipcowej

Konstytucja z 1830 i ustrój monarchii lipcowej

Zmiany w stosunku dom karty konstytucyjnej:

Okres III Republiki

Konstytucja 1848

Władza ustawodawcza - jednoizbowe zgromadzenie obierane na trzy lata w wyborach 4 przymiotnikowych

Władza wykonawcza - nalezała do prezydenta wybieranego na 4 lata przez całą ludność Francji powszechne bezpośrednie tajne. Postawiła ogólną zasadę odpowiedzialności prezydenta jak i ministrów, wyrażna odpowiedzialność konstytucyjna, akty prezydenta wymagały kontrasygnaty ministrów, ministrowie byli członkami zgromadzenia, które miało w imieniu prezydenta przedstawiac wnioski ustawodawcze, prezydent w stosunku do Zgromadzenia miał słabe weto zawieszające

Okres II cesarstwa

Konstytucja II cesarstwa

Na czele państwa stał dziedziczny cesarz, który skupiał w swym ręku prawie całą władzę, mianował ministrów, którzy nie tworzyli gabinetu i byli od niego zależni.

Rada stanu - przygotowywała ustawy

Ciało ustawodawcze - dyskutowało i uchwalało ustawy(pochodziło z wyborów)

Senat - dbał o zgodność ustaw z konstytucją, miał prawo interpretowania konstytucji i wprowadzania do niej zmian

Okres III republiki

Konstytucja 1875

Ustawy konstytucyjne

Konstytucja z 1875 nie była jednolitym aktem ustawodawczy lecz składał się z trzech ustaw:

O Organizacji Władz publicznych, O Organizacji Senatu, O Stosunkach Między Władzami Publicznymi

Konstytucja 1875

Administracja

Rozwój administracji - Rada Stanu

Rada Stanu była organem:

  1. opiniodawczym - co do projektów ustawowych

  2. władzą administracyjną - zobowiązana do wydawania opinii co do rozporządzeń wykonawczych

  3. Najwyższy trybunał administracyjny - w zależności od rodzaju spraw orzekała jako sąd kasacyjny lub rewizyjny. Sąd II instancji w stosunku do odwołań od rad prefektularnych i od orzeczeń ministrów w niektórych sprawach jako sąd I i ostatniej instancji.

Okres IV i V Republiki

IV republika

Konstytucja opierała się na konstytucji III republiki Senat =>Rada republiki, Izba deputowanych=> Zgromadzenie narodowe. Reformie uległa organizacja kolonii z metropolią w skład unii wchodziła metropolia z departamentami i terenami zamorskimi. Organami unii byli prezydent unii(prezydent Francji)wysoka Rada Unii i Zgromadzenie Unii

V republika

1958 - poddana referendum przez de Gaulle`a

Prezydent obierany przez całą ludność na 7 lat w wyborach bezpośrednich. Władza wykonawcza ma charakter nadrzędny.

Przeprowadzała reorganizację unii kolonialnej na wzór Angielski przyjęto nazwę Wspólnoty Francuskiej, ale utrzymana została przewaga metropolii, państwa członkowskie które otrzymały niepodległość mogły nadal należeć do Wspólnoty .

Niemcy XIX i XX

Związek Reński

Ustrój Niemiec w okresie związku reńskiego

W 1806 powstał Związek reński pod protektoratem Napoleona, I Rzesza została zlikwidowana przez abdykację Franciszka II i przybranie przez niego korony carskiej w Austrii..

Związek Reński był związkiem państw suwerennych opierający swą egzystencję na akcie związkowym podpisanym w 1806(konfederacja). Organem związkowym był Sejm Związkowy we Frankfurcie, pod przewodnictwem Arcybiskupa Moguncji(nie zebrał się ani razu).

Zlikwidowano wszystkie państwa kościelne miasta carskie, przeprowadzono także w 1906meditaryzację terytoriów rzeszy wcielenie mniejszych terytoriów wcześniej bezpośrednio zależnych do rzeszy do większych księstw.

Okres panowania Napoleona przyniósł też w niektórych państwach związkowych reformy na wzór francuski.

Związek Niemiecki

Ustrój związku niemieckiego

Związek niemiecki miał charakter konfederacji(członkowie mieli w razie napaści z zewnątrz przyjść sobie z pomocą, a spory między nimi miały być załatwiane polubownie). Jedynym organem związkowym był Sejm związkowy(69 posłów, królestwa 4 posłów reszta od 3 do 1.Sprawy bieżące załatwiano w radzie Ściślejszej 17 członków(przewodniczący Austria)

Związek północno niemiecki

Organizacja i powstanie

1866 po klęsce Austrii z Prusami , Związek niemiecki został rozwiązany a na jego miejsce wszedł związek Północnoniemiecki. Jego podstawą była konstytucja z 1867, uznającą związek z federację.

Na czele związku stał król pruski mianujący kanclerza, który sprawował władze wykonawczą. Istniały dwa organy związkowe Parlament i Rada Związkowa (zatwierdzała postanowienia parlamentu, przedstawiciele państw sfederowanych)

Konstytucja II Rzeszy

Konstytucja

Po klęsce Francji w wojnie z Niemcami. Król niemiecki otrzymał godność cesarską, a związek północno niemiecki przekształcił się w II Reszę.

Do kompetencji cesarza należało:

  1. reprezentowanie rzeszy na zewnątrz

  2. armia

  3. mianowanie i odwoływanie urzędników

  4. zwoływanie i zamykanie posiedzeń izb ustawodawczych

  5. przygotowywanie i ogłaszanie ustaw

Do kompetencji kanclerza:

  1. kierownik polityki zagranicznej i wewnętrznej

  2. Stał na czele administracji

  3. był odpowiedzialny wyłącznie przed cesarzem

Rada związku(58 pełnomocników państw członkowskich później 61) i Sejm Rzeszy (posłowie 197 wybierani na 3 lata w 4 przymionikowych wyborach)

  1. inicjatywa ustawodawcza

  2. obie musiały przyjąć ustawę

Sprawy wspólne:

  1. polityka zagraniczna

  2. cła

  3. waluta

  4. sprawy gospodarcze

  5. wojsko

  6. ustawodawstwo w dziedzinie sadownictwa

  7. poczta i inne

Republika Weimarska

Konstytucja weimarska

Ostatecznie konstytucja nadała republice charakter państwa związkowego. Przestały być monarchią federalna a stały się republiką federalną, która łączyła 21 republik

Konstytucja stanęła na zasadzie suwerenności ludu, rozszerzała tradycyjny katalog praw obywatelskich.

  1. prezydent - wybierany na 7 lat w wyborach powszechnych, bezpośrednich

Ustawodawcza

  1. Rada Rzeszy -przedstawiciele poszczególnych krajów liczbie proporcjonalnej do liczby mieszkańców, miał prawo weta zawieszającego w stosunku do reichstagu(2/3 uchylana)

  2. Reichstag - 5 - przymiotnikowe wybory cenzus wieku 20 lat(kobiety też), uchwalał ustawy, mógł usunąć prezydenta z urzędu przez referendum ludowe

Wykonawcza

  1. kanclerz - mianowany przez prezydenta, oraz na jego wniosek mianował ministrów

  2. Ministrowie - odpowiedzialni politycznie

Prusy w XIX i XX w.

Prusy w pierwszej połowie XIX w.

Reformy Steina i Hardenberga

  1. Reforma społeczna - 1807 - zniesiono poddaństwo chłopów, przyznał tez prawo nabywania dóbr ziemskich bogatemu mieszczaństwu, a szlachcie wykonywanie zawodów mieszczańskich. Ustawa 1810 znosiła cechy

  2. Reformy skatbowe - prowadziły do jednolitego systemu podatkowego dla całej ludności

  3. Reformy sądowe - oddzielono sądownictwo od administracji i zbudowano kilkustopniowa strukturę sądownistwapowszechnego

  4. Reformy wojskowe - zniesiono monopol szlachty na piastowanie wyższych stanowisk wojskowych i równe obciążenie ludności obowiązkiem służby wojskowej, Ustawa 1814 siłę zbrojną tworzyły odtąd(armia liniowa rezerwa, pospolite ruszenie). Mężczyźni 20 25 lat obowiązek czynnej służby, 25 - 40 landwera, 40-60 Landstrurm

  5. Reformy administracji lokalnej

Reformy wiejskie

  1. Edykt 1807 - zniósł poddaństwo chłopów

  2. Edykt regulacyjny 1811 - uwłaszczał chłopów dziedzicznych po oddaniu 1/3 uprawianej ziemi a niedziedzicznych po oddaniu ½ ziemi.

Reformy zarządu terytorialnego

W 1815 kraj podzielono a 10 prowincji z nadprezydentami(później 14), te z kolei dzieliły się na obwody regencyjne z prezydentami, a te na powiaty z landratami.

Samorząd miejski uregulowała ustawa 1808 - rady miejskie(24 - 102 onbieralne) te wybierały magistraty składające się z członków pracujących honorowo i wynagradzanych(burmistrz i syndycy).

Konstytucyjna monarchia pruska

Konstytucja z 1850 r.

  1. Król

    1. Prawo sankcji, wobec ustaw sejmu pruskiego

    2. Posiadał pełnię władzy

    3. Odpowiedni ministrowie kontrasygnata

    4. Policja

  2. Izba wyższa(izba panów) -członkowie dziedziczni powoływani przez króla

  3. Izba Poselska - Pochodziła z wyborów nierównych i pośrednich, ludność była podzielona na trzy klasy według kryterium stanu majątkowego, każda klasa dokonywała wyboru równej ilości elektorów, ci z kolei wybierali posłów, poza tym był cenzus 24 lat i jawność wyborów

Administracja terytorialna i samorząd

      1. Na szczeblu gminy przedstawicielstwo gminne wybierane było przez gminę i stanowiło organ uchwalający i kontrolujący, wybierało naczelnika gminy i ławników zatwierdzanych przez landrata

      2. Sejmik powiatowy(25 - osób) - zajmował się sprawami finansowymi, przedstawiał kandydatów na landrata wybierał delegatów do sejmiku prowincjonalnego oraz 6 członków wydziału powiatowego(zarząd nad władzami lokalnymi)

      3. Prezes regencji mianowany przez króla, współdziałał z wydziałem obwodowym(4 członkowie wybierani przez wydział prowincjonalny)

      4. Samorząd prowincjonalny(członków wybierały sejmiki powiatowe)dzielił się na wydział i rady prowincjonalne

Austria w XIX i XX w.

Monarchia Austro -Węgierska(1867 -1918)

Zasady konstytucji austryjackiej 1867

  1. Cesarz i władza wykonawcza

    1. Pełnia władzy monarszej

    2. Nominował ministrów, byli odpowiedzialni konstytucyjnie(Trybunał państwa

    3. Istniały dwa odrębne rządy dla krajów austr. i węg.

    4. Podobnie jak w Prusach ograniczono działanie policji

  1. Izba wyższa(izba panów) -członkowie dziedziczni, dożywotni, pełnoletni członkowie dynastii carskiej, arcybiskupi i biskupi mający tytuł książąt.

  1. Izba Poselska - wybory miały przeprowadzać sejmy krajowe, (do sejmów kurialny 4 kuria wielkiej własności ziemskiej, małej własności ziemskiej, miejskiej, izb handlowych i przemysłowych)

Rosja w XIX i XX w.

Okres lat 1905 - 1917

Konstytucja 1906

  1. Cesarz - konstytucja podkreśla, że władza absolutna należy do cara, jedynym ograniczeniem było sformułowaniem ż władza ustawodawcza należy do cara i obu izb, cesarz miał inicjatywę, prawo sankcji i prawo wydawania ustaw w czasie przerw między sesjami.

  2. Rada ministrów - byli odpowiedzialni tylko przed carem

  3. Duma państwa(524 posłów) - wybieranych w bardzo skomplikowanym systemie kurialnym z wysokimi cenzusami majątkowymi.

  4. Rada państwa - w połowie z członków mianowanych przez cara i w połowie wybierana przez różne kolegia. Każdy projekt przyjęty przez dumę musiał być przyjęty przez radę państwa i nałożony sankcja carską.

inne

Przymiotniki wyborcze

Przymiotniki wyborcze

Ograniczenia praw wyborczego

Zmiany systemu wyborczego w Anglii

27.Monarchia konstytucyjna w tradycji europejskiej

Monarchia kontytucyjna wAnglii

Za panowania Elżbiety I (1558-1603) wzrosła pozycja monarchy i rady królewskiej. Parlament, zwoływany rzadko, był zupełnie uległy woli królowej.

W 1603 r. tron angielski objęła szkocka dynastia Stuartów. Królowie: Jakub I i Karol I usiłowali utrzymać absolutną formę rządów, co doprowadziło do konfliktu z parlamentem, a zwłaszcza z Izbą Gmin. W 1628 r. parlament przedłożył Karolowi I petycję (Petition of Right), w której żądano nienakładania podatków bez zgody Izb i zaniechania bezprawnych aresztowań. Król nie przyjął postulatów, a w 1629 r. rozwiązał parlament i przez 11 lat rządził samodzielnie. Dopiero klęski w wojnie ze Szkotami skłoniły króla do zmiany polityki. Wiosną 1640 r. zwołał tzw. Krótki Parlament (rozwiązany po kilku tygodniach), a później tzw. Długi Parlament (1640-1653).

W 1641 r. parlament uchwalił tzw. Wielką Remonstrację, domagając się m.in. ograniczenia fiskalizmu, likwidacji sądów specjalnych, a także powoływania na królewskich doradców osób cieszących się zaufaniem parlamentu. Współpraca Karola I z parlamentem nie trwała długo i w 1642 r. wybuchła wojna domowa, która przyniosła sukces zwolennikom parlamentu. W początku 1649 r. król został skazany na śmierć jako tyran, zdrajca i morderca, a w lutym parlament (po usunięciu przez armię ugodowych posłów Długi Parlament zyskał miano "kadłubowego") uchwalił, że naród angielski (...) ma być odtąd republiką i wolnym państwem (...) bez króla i Izby Lordów. Władzę sprawowała Izba Gmin, której organem wykonawczym stała się Rada Stanu, kierowana przez wodza armii Olivera Cromwella.

Sukcesy w polityce zagranicznej (wojna ze Szkocją i Holandią) wzmocniły pozycję Cromwella. W 1653 r. rozwiązał Kadłub i ogłosił się Lordem Protektorem. Jednocześnie Anglia zyskała jedyną w swojej historii spisaną konstytucję - Instrument rządzenia. Władza wykonawcza należała do Lorda Protektora i Rady Stanu, prawodawcza do jednoizbowego parlamentu, którego uchwały mógł wstrzymać (weto zawieszające) Lord Protektor. W praktyce protektorat był ukrytą dyktaturą armii. Po śmierci Cromwella (1658) władzę przejęli generałowie. W 1660 r. generał Monk dokonał zamachu stanu i rozpisał wybory parlamentarne. Nowo wybrany parlament, tzw. Konwencja, uchwalił restaurację monarchii i wezwała Karola II Stuarta do objęcia tronu.

Król i popierająca go arystokracja oraz duchowieństwo anglikańskie głosili pogląd o przewadze monarchy nad parlamentem; instrumentem dającym królowi przewagę było prawo panującego do zawieszenia mocy ustawy przyjętej przez parlament. Stronnictwo dworskie tzw. torysów rywalizowało ze zwolennikami tolerancji dla sekt protestanckich i przewagi parlamentu nad królem (wigowie).

W 1679 r. Karol II podpisał ustawę Habeas Corpus Act. Gwarantowała ona nietykalność osobistą obywateli. Organem decydującym o uwięzieniu stawał się sąd. Za bezprawne, tj. bez pisemnego nakazu sądu, uwięzienie groziły wysokie grzywny. Oskarżony winien być osądzony w ciągu 20 dni.

Następny władca - Jakub II, za usiłowanie restytucji katolicyzmu w Anglii stracił władzę ("Przesławna rewolucja", 1688 r.). Jego następcy: Maria i jej mąż, władca Holandii Wilhelm Orański wydali Deklarację Praw, przekształconą przez parlament w Ustawę o prawach (Bill of Rights). W znacznym stopniu ograniczała ona władzę królewską. Monarcha zachował prawo łaski, ale stracił prawo zawieszania ustaw parlamentu. Parlament zwoływany co najmniej raz w trwającej trzy lata kadencji (w XVIII wieku - siedem lat) posiadał wyłączność nakładania podatków, uchwalania rocznych kwot na wydatki króla i udzielania zgody na pobór i utrzymanie armii w czasie pokoju. Zagwarantowano swobodę obrad parlamentu i wnoszenia przez poddanych petycji do króla.

Kolejnym krokiem prowadzącym ku monarchii parlamentarnej był Akt o następstwie tronu z 1701 r. Ustawa uznała, że król związany jest prawem (nie stoi ponad prawem). Monarcha utracił prawo ułaskawienia ministra zasądzonego w drodze średniowiecznej procedury impeachmentu (Izba Gmin stawiała w stan oskarżenia, sądziła Izba Lordów). Oznaczało to wprowadzenie de facto prawnej, czyli konstytucyjnej odpowiedzialności ministrów działających w imieniu króla. Ustawa z 1701 r. stworzyła również podstawy niezawisłości sądownictwa - sędziego mogła usunąć z urzędu jedynie zgodna decyzja obu izb parlamentu.

W końcu XVII wieku wyodrębnił się z Rady Królewskiej kilkuosobowy zespół królewskich doradców-ministrów nazwany od miejsca spotkań, w królewskim pokoju do pracy, gabinetem. Król Wilhelm III powoływał członków gabinetu zarówno spośród stronnictwa wigów, jak i torysów, co utrudniało, w wyniku istotnych różnic zdań, pracę gabinetu. W 1695 r. król stworzył gabinet z członków partii, która zwyciężyła w wyborach parlamentarnych.

Ustawy z 1689 i 1701 r. osłabiły pozycję króla, choć nadal dysponował on istotnymi uprawnieniami. Monarcha pozostawał jak gdyby częścią parlamentu (King in Parliament), z czego wypływało prawo inicjatywy ustawodawczej i nadawania sankcji (zatwierdzania) uchwałom parlamentu. Król kształtował skład Izby Lordów i władny był rozwiązać Izbę Gmin, nawet przed upływem kadencji. Wyroki sądów wydawano w imieniu króla, który dysponował prawem łaski.

Dopiero rządy królów z dynastii hanowerskiej (od 1714 r.), bardziej zainteresowanych rządami w Hanowerze niż w Anglii i Szkocji, umożliwiły powstanie rządów gabinetowych i parlamentarnych (ustrój gabinetowo-parlamentarny).

Dla istnienia monarchii parlamentarnej niezbędne było ścisłe przestrzeganie zasady nieodpowiedzialności króla. Każdy akt królewski, dla zyskania mocy prawnej, winien posiadać kontrasygnatę, czyli podpis właściwego, odpowiedzialnego za podjęte decyzje, ministra. Z tą zasadą wiązał się zakaz prowadzenia przez króla samodzielnych, bez obecności ministra, rozmów dyplomatycznych i dowodzenia armią.

Pozycję władcy określano słowami: król panuje, ale nie rządzi. Monarcha w praktyce stał się doradcą swoich ministrów, którzy nie musieli słuchać króla. Jednocześnie na drodze zwyczajowej królowie z dynastii hanowerskiej przestali korzystać z prawa odmowy sankcji uchwałom parlamentu.

Zasada braku odpowiedzialności króla w połączeniu z odpowiedzialnością konstytucyjną ministrów skłaniała członków gabinetu, w obawie przed popadnięciem w niełaskę parlamentu, do solidarnej odpowiedzialności całego gabinetu.

Stopniowo ukształtowała się zasada odpowiedzialności politycznej (parlamentarnej) ministrów przed parlamentem. Krytykowany za swą działalność (zgodną z prawem) minister otrzymywał wotum nieufności, co zmuszało cały gabinet do dymisji. Również w przypadku klęski wyborczej swojej partii gabinet ustępował. Kolejny rząd tworzył przywódca zwycięskiej, mającej przewagę w Izbie Gmin, partii; król powierzał mu urząd pierwszego ministra - premiera i, na jego wniosek, mianował pozostałych ministrów będących jednocześnie członkami parlamentu. Rząd uzyskiwał faktyczną niezależność od króla i stał się emanacją Izby Gmin. W pierwszym okresie funkcjonowania rządów parlamentarnych gabinety tworzyli wigowie (do 1760 r.); pierwszym premierem był Robert Walpole (1721-1742).

Monarchia kontytucyjna we Francji

Monarchia ograniczona (1789-1792)

Ogłoszenie się przez Stany Generalne Zgromadzeniem Narodowym (20/27 VI 1789) a następnie Konstytuantą (9.VII) oznaczało kres francuskiej monarchii absolutnej. Przekształcono Stany Generalne w parlament typu angielskiego, przyznano mu prawo do zmiany dotychczasowego ustroju państwa. Decyzje te miały charakter rewolucyjny. W miejsce suwerennego króla podmiotem suwerenności stała się Konstytuanta. Akty prawne z tych lat, w tym słynna Deklaracja Praw, reformy administracji, sadownictwa, stosunków wyznaniowych utrwaliły radykalny przewrót-obalenie ustroju feudalnego i zbudowanie państwa konstytucyjnego. Podsumowaniem tego okresu była konstytucja z 1791r. Król przestał być omnipotentnym władcą odpowiedzialnym tylko przed Bogiem. Był odtąd jednym z podmiotów reprezentujących suwerenny naród który delegował mu określony zakres uprawnień, monarchą podlegającym prawu i podporządkowany Konstytuancie. Monarchia absolutna przekształciła się w konstytucyjną monarchię ograniczoną. W 10.VIII.1792r król został zawieszony w sprawowaniu swej funkcji. Wyłoniony w wyborach powszechnych Konwent Narodowy 22.IX.1792r podjął uchwałę o zniesieniu monarchii i proklamowaniu 25.IX republiki.

Deklaracja praw człowieka i obywatela z 26.8.1789

Uchwalona przez Konstytuantę stanowiła podstawowy dokument rewolucji francuskiej. W jej treści znalazły się zarówno ogólne zasady organizacji państwa, jak i katalog praw i wolności obywatelskich. Za naczelną zasadę uznano suwerenność narodu. Zestawiając w 17 artykułach prawa i wolności obywatelskie, Deklaracja nie traktowała ich równorzędnie. Jako nadrzędne uznawała: wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciwko uciskowi. Zróżnicowanie wolności w Deklaracji jest jeszcze w zaczątkach. Zaliczano do nich: wolności osobiste (nietykalność osobista, wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność słowa, pisma i druku) oraz wolności gospodarcze - nienaruszalność własności jako prawa świętego i nietykalnego. Zasada równości wobec prawa miała rewolucyjne znaczenie. Likwidowała różnice i przywileje stanowe, zapewniała formalnie równe prawa polityczne, a także równy dostęp do urzędów, równe dla wszystkich sądownictwo oraz wymiar świadczeń podatkowych.

Monarchia ograniczona (1814-1830).

Po abdykacji Napoleona 6.4.1814 senat ogłosił projekt nowej konstytucji francuskiej, tzw. "senatorskiej", stojący na gruncie suwerenności narodu. Nigdy nie wszedł on w życie. Do 1830 obowiązywała we Francji Karta konstytucyjna Ludwika XVIII, brata Ludwika XVI, powołanego na tron przez senat 6.4.1814. Karta ta przyjmowała zasadę suwerenności monarchy z woli Opatrzności i adaptowała niektóre rozwiązania angielskiej monarchii konstytucyjnej. Usunęła go z tronu rewolucja 1830 r.

Monarchia parlamentarna (1830-1848).

Rewolucja lipcowa wyniosła na tron przedstawiciela młodszej linii Burbonów Ludwika Filipa. Nadana przez niego 14.8.1830 r. Karta konstytucyjna, opracowana faktycznie przez Izbę Deputowanych, wprowadzała w interesie mieszczaństwa pewne zmiany do Karty Ludwika XVIII. Najważniejsze z nich to: uznanie teorii suwerenności narodu. Monarchia lipcowa opierała się na sojuszu króla z bogatą burżuazją.

3 IX 1791 - Konstytuanta uchwala konstytucję - Francja dziedziczną monarchią konstytucyjną

~najważniejsze postanowienia konstytucji:

§ władzę wykonawczą sprawuje „król Francuzów” (a nie, jak było przedtem, „z łaski bożej chrześcijański król Francji i Nawarry”)

§ władza ustawodawcza należy do jednoizbowego Zgromadzenia Ustawodawczego (Legislatywy), wybieranego na 2 lata; prawo wyborcze przysługiwało mężczyznom od 25 lat, spełniającym wymogi wysokiego cenzusu majątkowego; wybory miały charakter pośredni (obywatele -elektorzy - deputowani)

§ rozdział władzy wykonawczej i ustawodawczej: król nie miał inicjatywy ustawodawczej, nie mógł rozwiązać Legislatywy; przysługiwało mu jedynie weto zawieszające - zakwestionowana ustawa wchodziła w życie, jeżeli uchwaliły ją ponownie dwie następne legislatywy; ministrowie, w liczbie sześciu, odpowiedzialni przed królem, nie mogli być członkami Zgromadzenia Ustawodawczego

§ nowy podział administracyjny Francji na 83 departamenty, zerwanie z tradycją dawnych prowincji; wszystkie władze lokalne pochodzą z wyboru; decentralizacja w imię ograniczenia wpływów ministrów królewskich

§ prawa obywatelskie dla protestantów i Żydów, zniesienie dziedzicznego szlachectwa

28.Państwo autokratyczne w Europie XIX i XX w.

AUTORYTARYZM (od łac. auctoritas - powaga, znaczenie, wpływ, władza) - system rządów ukształtowany w następstwie rozkładu ustrojów demokratyczno-parlamentarnych i dla przywrócenia autorytetu państwa i władzy ("rządy autorytarne"); jak również uzasadniający ów system zespół tez i poglądów politycznych ("doktryny autorytarne").

AUTORYTARYZM W CZASACH NOWOŻYTNYCH (XIX w.)

*Klasyczny reżim autorytarny stworzony przez Napoleona Bonapartego (zamach stanu - 9.11.1799, 18 brumeir'a)

*1799-1804- konsulat, 1804-1814-cesarstwo (ta sama władza, jedynie tytuł inny).

*1799-proklamowanie nowej konstytucji (bezpośrednio po zamachu stanu), przyjętej następnie w plebiscycie (zwana konsularną).

*Zasadnicze postanowienia konstytucji obowiązywały do 1814r. Treść poddawana zmianom (Senatu) w formie tzw. senatus - consultes. (zatwierdzane przez ludność w plebiscytach)

*Najważniejsze modyfikacje: 1)1802 - przyznawała Napoleonowi dożywotnią władzę pierwszego konsula, z prawem wyznaczenia następcy, 2) 1804 - przekształciła urząd konsula w dziedziczną godność cesarską.

*Władza wykonawcza spoczywała całkowicie w rękach 3 konsulów. Powoływani na 10 lat przez Senat, posiadali prawo nieograniczonego ponownego wyboru.

*Pierwszy konsul - decydujący głos, dwaj pozostali - głos doradczy.

*W ramach władzy wykonawczej Napoleon jako pierwszy konsul:

#mógł wywoływać wojny i zawierać pokoje

#mógł mianować i odwoływać ministrów, ambasadorów, członków administracji lokalnej i większość sędziów

# miał zwierzchnictwo nad armią i flotą

#posiadał wyłączność prowadzenia polityki zagranicznej i prawo łaski.

*W ramach władzy ustawodawczej Napoleon:

>miał wyłączność inicjatywy ustawodawczej

>ogłaszał ustawy

>wydawał zarządzenia wykonawcze do ustawodawczej>nominował i odwoływał członków Rady Stanu.

*Ludwik Napoleon - zamachem stanu 2.12.1851r. zagarnął władzę dyktatorską, uchylając konstytucję z 1848r.

*Zorganizował plebiscyt przejęty z I cesarstwa, w którym ludność Francji powierzyła mu prawo opracowania nowej konstytucji.

*Ustanowiono konstytucję w styczniu 1852r. W wersji przeredagowanej konstytucji z 1799r.

*Kolejny plebiscyt - zatwierdzenie nadanej Napoleonowi przez senat godności cesarza.

*2 grudnia ogłosił się cesarzem Francuzów jako Napoleon III.

*Sprawował władzę przez 10 lat jako prezydent (a nie konsul).

*Jego uprawnienia były niemal identyczne jak kompetencje Nepoleona.

*Zmuszony był dokonać liberalizacji systemu (poparcie dla reżimu osłabło). Odbyła się ona w 3 etapach i dotyczyła zwiększenia uprawnień władzy ustawodawczej. Proces ten zakończył się daleko idącą reformą konstytucji (maj 1870r.)

=>Napoleon Bonaparte - inspiracja dla reżimów autorytarnych dla krajów Ameryki Południowej i Środkowej.

=>Były to dyktatury wojskowych generałów, którzy po przejęciu władzy przemieniali się w cesarzy - uzurpatorów.

ZARZĄD CENTRALNY

=>Władza wykonawcza w rękach jednoosobowego dyktatora . Realizował ją za pomocą mianowanych i odwoływanych przez siebie ministrów (odpowiedzialni wyłącznie przed dyktatorem, nie ponosili odpowiedzialności politycznej, jedynie konstytucyjną i byli sądzeni przez specjalne Trybunały).

=>Np. w II Cesarstwie Francuskim w 1867r. Przyznano Ciału Ustawodawczemu prawo interpelowania ministrów, zaś w 1869r. zmuszono cesarza do usunięcia z rządu najbardziej konserwatywnych ministrów.

WŁADZA USTAWODAWCZA

=>Rozwijała się dwukierunkowo: A) model napoleoński i B) naśladownictwo struktury parlamentu angielskiego.

=>Ad. A:

1.Inicjatywa ustawodawcza należała formalnie do rządu, faktycznie do konsula, który stał na jego czele.

2.Wniosek ustawodawczy przechodził do Rady Stanu (składała się z członków powołanych przez konsula spośród prawników (40-50 osób) i przygotowywała projekty ustaw i rozporządzeń wykonawczych oraz interpretowanie ustaw).

3.Projekt ustawy przez nią przygotowany przechodził do Trybunatu (składał się ze 100 członków powoływanych w wyborach, co rok wymieniano 1/5 składu; w 1802r. zmniejszono tę liczbę do 50, a w 1807 zniesiono Trybunat; główne zadanie: prowadzenie dyskusji nad projektami ustaw)

4.Trybunat, w razie aprobaty, przesyłał projekt do Ciała Ustawodawczego (tu popierali go po 3 członków z Rady Stanu i Senatu; składało się z 300 członków; zdanie: przegłosowanie projektu bez prawa dyskusji nad nim)

5.Uchwaloną ustawę rząd zobowiązany był przesłać dalej Senatowi (80 dożywotnich członków, musieli mieć ukończone 40 lat; pierwszy jego skład nominował konsul, później Senat uzupełniał się w drodze kooptacji, wybierając jednego spośród 3 kandydatów przedstawionych przez konsula, Trybunat i Ciało Ustawodawcze; uprawnienia:

-badanie konstytucyjności ustaw uchwalonych przez Ciało Ustawodawcze <na wniosek rządu lub Trybunatu>,

-wydawanie aktów normatywnych tzw. senatis - consulta, którymi można było dokonywać zmian w konstytucji, przy czym musiały być one poddane przez plebiscyt

-wybieranie z list narodowych członków: Trybunatu, Ciała Ustawodawczego, konsulów sędziów, komisarzy skarbowych

-rozwiązywanie legislatur

=>Prawo wyborcze stwarzało jedynie pozory demokracji (formalnie przysługiwało mężczyznom, ukończone 21 lat, nie byli bankrutami, służącymi i zamieszkiwali w okręgu przez rok

=>System wyborczy oparto na tzw. listach zaufania (lista okręgowa <wyborcy z okręgu, wybierali spośród siebie 1/10 godnych do piastowania urzędu> ==> wciągnięci na tę listę wybierali spośród siebie 1/10 osób, które tworzyły listę departamentalną ==> ci wybierali spośród siebie 1/10 tworząc z nich listę narodową). Z list okręgowych i departamentalnych pierwszy konsul mianował najważniejszych urzędników danego szczebla administracyjnego.

=>Senat z listy narodowej wybierał członków na najwyższe urzędy państwowe.

=>W 1802 roku listę narodową zlikwidowano i wprowadzono system prezentacji kandydatów przez kolegia wyborców.

Ad. B: model latynoamerykański - przejął pośrednio dwuizbowy model angielski (za pośrednictwem Karty Konstytucyjnej lun konstytucji amerykańskiej)

ZARZĄD LOKALNY

1.Model francuski.

*Gruntowna zmiana zarządu lokalnego państwa ustawą z dnia 17.2.1800r.

-zrywała z zasadami kolegialności i obieralności urzędów administracyjnych,

-administracja oparta została na:

1.centralizmie

2.biurokratyzmie

3.hierarchiczności struktur

4.jednoosobowości i podziale resortowym

-wady: arbitralność w podejmowaniu decyzji, oderwanie urzędu od opinii społecznej, nadmierne scentralizowanie państwa.

=>Reforma napoleońska wprowadziła trójstopniowy podział Francji na departamenty, okręgi i gminy (kantony pozostawiono jako okręgi skarbowe i sądowe)

=>Na czele departamentu stał prefekt, podlegała mu prawie cała administracja (prawie całkowite zespolenie administracji). Prefekta mianował pierwszy konsul. Administracyjnie podlegał on ministrowi spraw wewnętrznych, a w konkretnych działaniach ministrom poszczególnych resortów.

*Rada prefekturalna (sądownictwo administracyjne w pierwszej instancji).

*Rada departamentalna - organ doradczy i uchwalający, członkowie pochodzili z nominacji, ich liczba uzależniona od liczby mieszkańców; rozkład podatków na okręgi i ich ściganie.

=>Na czele okręgu stał podprefekt - mianował go pierwszy konsul, służbowo podlegał prefektowi; u jego boku działała rada okręgowa (sprawy podatkowe).

=>Na czele gminy stał mer - mianował go pierwszy konsul, ewentualnie prefekt. Załatwiał bieżące sprawy administracyjne i pełnił funkcję urzędnika stanu cywilnego.

*Rada gminna (municypalna) - podejmowała uchwały w sprawach podatkowych gminy i lokalnych.

=>Wszystkie rady zbierały się raz w roku na 15-dniową sesję.

2.Model Latynoamerykański

WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI

=>Zniesiono obieralność sędziów, którą zastąpiła nominacja wraz z nieusuwalnością (wzmocnienie niezawisłości sędziego).

=>W drodze wyborów powoływani byli jedynie sędziowie pokoju i przysięgi.

=>Zniesiono wielka ławę oskarżającą, pozostawiając tylko małą ławę orzekającą dla spraw karnych.

=>Na szczeblu kantonu funkcjonowali sędziowie pokoju.

=>W każdym okręgu działał trybunał do spraw cywilnych. Instancją odwoławczą od jego orzeczeń były trybunały apelacyjne (27).

=>Najwyższą instancją był trybunał Kasacyjny.

=>Organizacja sądownictwa karnego pozostała bez zmian.

=>Napoleon utrzymał rozdział sądownictwa od administracji. Sądownictwo administracyjne zostało zorganizowane dwuinstancyjnie w formie Rady Stanu i rad prefekturalnych.

=>Rada Stanu utworzona na mocy konstytucji z 1799r wywodziła się z dawnej Rady Stron Procesowych. Funkcje: organ opiniodawczy w zakresie opracowywania projektów aktów prawnych, organ administracyjny w zakresie wykładni rozporządzeń wykonawczych.

=>Na szczeblu departamentu utworzone zostały rady prefekturalne, sprawujące sądownictwo administracyjne w pierwszej instancji.

WOJSKOWOŚĆ

=>Obowiązek powszechny, służba 5-letnia, co roku dolosowywano określoną liczbę młodych mężczyzn.

=>Specjalna formacja wojskowa zwana gwardią cesarską, żołnierze lepiej płatni i umundurowani.

STOSUNEK PAŃSTWA DO KOŚCIOŁA

=>Ponowne unormowanie stosunków między państwem a Kościołem przepisami konkordatu zawartego między Napoleonem a Piusem VII (-zniesienie przedrewolucyjnego podziału diecezjalnego Francji, -akceptacja podziału wprowadzonego przez Konstytuantę)

=>Nominacja biskupów odbywała się na zasadach przewidzianych dawnym konkordatem z 1516r (zniesiono obieralność stanowisk biskupów, których nominacji obecnie dokonywał pierwszy konsul, zaś papież nowowybranym duchownym udzielał inwestytury kanonicznej)

W najogólniejszym sensie terminu autorytaryzmu, za "autorytarne" można uznać każde tradycyjne, tj. przed liberalne, państwo, bez względu na formę (monarchia, republika, imperium) jego ustroju. W nauce o polityce zawęża się jednak treść i zakres pojęcia autorytaryzmu do opisu natury reżimów powstałych w większości państw europejskich i niektórych państw latynoamerykańskich po I wojnie światowej.

Autorytaryzm występował w mniej lub bardziej demokratycznych odmianach, stanowiąc pośrednie rozwiązanie między liberalną demokracją a państwem totalitarnym.

Występowanie autorytaryzmu w niektórych krajach:

-Genetycznie po raz pierwszy autorytaryzm wystąpił na Węgrzech, po likwidacji w 1919 r. Węgierskiej Republiki Rad (w skutek interwencji państw ościennych i oporu ludności w stosunku do komunistycznego terroru). Admirał M. Horthy, przeciwny wskrzeszeniu monarchii Habsburgów na Węgrzech, wymusił na parlamencie ogłoszenie państwa monarchią, ze sobą samym jako regentem (1920 r.). Zagrożony był jednak dyktatorskimi zapędami niektórych premierów.Pozycje regenta wzmocniono tam dopiero o 1938r.

-Ahmed Zogu zapoczątkował w Albanii w 1922 kolejny reżim totalitarny. Od 1924 do 1928 pozostawał prezydentem, po czym ogłosił się królem. JEGO NIEZBYWALNE PRAWA: -ZATWIERDZANIE USTAW PARLAMENTU I JEGO ROZWIĄZYWANIE, -MIANOWANIE NAJWAŻNIEJSZYCH URZĘDNIKÓW W PAŃSTWIE, -ARBITRAŻ W SPRAWACH NARODOŚCIOWYCH, ZWIERZCHNICTWO NAD CAŁĄ WSPÓLNOTĄ ALBAŃSKĄ.

-W Bułgarii rządy dyktatorski rozpoczęły się w roku 1923. W pierwszym okresie trwały one do 1926 r. Nową dyktaturę monarchiczno-wojskową wprowadził Borys III w 1935 r. Król nie musiał uzasadniać swojej dziedzicznej władzy monarszej, którą oparto o zmienioną konstytucję i o dekrety z mocą ustawy, mające moc prawną, nawet jeżeli były sprzeczne z ustawami parlamentarnymi.

-W Turcji rządy autorytarne zapoczątkował w tym samym roku jej pierwszy prezydent Kemal Pasza Ataturk.

-Równocześnie w Hiszpanii rządy autorytarne wprowadził generał M. Primo de Rivera z poparciem króla Alfonsa XIII („dyktatura szabel”). Ich upadek spowodował wzrost nastrojów republikańskich i utworzenie w 1931 r. nowej formy rządów, co zmusiło monarchę do opuszczenia państwa. Kres demokratycznej republice położyła wojna domowa (1936-39). Następnie rządy autorytarne przejął do 1975 r. Franco.

-W Portugalii - początki dyktatury wojskowej przypadają na rok 1926 i pozostają początkowo w rękach generałów. Później przechodzą na osobę A. Oliveira Salazara (twórca podstaw nowego państwa korporacyjnego). Salazar został w nim premierem i kierownikiem wielu resortów ministerialnych, przy formalnym istnieniu głowy państwa w osobie prezydenta.

-Na Litwie w 1926 r. nastąpił przewrót grudniowy. Rządy jako prezydent przejął A. Smetona. Kreowany był na wodza prze kilka lat przy czym do 1929r. Ograniczała go dość samodzielna działalność premiera A. Voldemarasa. Na początku rządów zachowywał pozory demokracji, z czym otwarcie zerwał w 1938r. (sejm uchwalił nowa konstytucję dająca mu pozycję faktycznego wodza.

-W Jugosławii król Aleksander I w 1929 r. przeprowadził reorganizację państwa i wprowadził dyktaturę monarszą. Systemu nie zmieniło nawet zabójstwo króla w 1934. Tu władzę króla oparto na dekretach królewskich i najpierw zawieszonej, a później zmienionej konstytucji.

-W Austrii w tym samym roku hitlerowcy zamordowali kanclerza E.Dollfuss'a, który od 1932 r próbował wprowadzić rządy pozaparlamentarne (kiedy to po usunięciu Rady Narodowej, wbrew konstytucji, nie rozpisano nowych wyborów). Istniejące partie polityczne miały stworzyć Front Ojczyźniany, na czele z Dollfuss jako Fuhrer und Feldherr (przywódca i wódz - połączenie tytułów Mussoliniegi i Hitlera). Po jego śmierci władzę przejęli austriaccy socjaliści narodowi, którzy stworzyli system proniemieckiej republiki korporacyjnej, istniejącej do marca 1938. r. (do momentu włączenia w obręb Rzeszy).

-W tym samym roku na Łotwie - w wyniku zamachu stanu do władzy doszedł K.Ulmanis. Wprowadził wtedy ponownie stan wojenny, rządząc następnie w państwie na podstawie dekretów prezydenckich, zmieniających konstytucję i skierowanych na likwidację swobód obywatelskich.

-W Estonii zaś - po zamachu i wprowadzeniue stanu wyjątkowego przez przywódcę partii agrarnej K. Pats'a, wszechwładny do tej pory parlament wszedł pod władzę dyktatury. Na mocy nowej konstytucji z 1937r. Parlament przyznał Patsowi tytuł prezydenta-regenta.

-W Grecji w 1935r. upadła republika demokratyczna, kiedy to gen. Metaxas przywrócił monarchię, w której swe autorytarne rządy utrzymał do 1941r. (panowanie Jerzego II, dyktatura Metaxasa).

-W 1938 r. w Rumunii król Karol II dokonał zamachu stanu, wprowadzając ustrój dyktatury królewskiej. Rządy króla oparte na nowo wydanej konstytucji.

Poza Europą rządy autorytarne utrzymywały się nadal w formie dyktatur wojskowo-cywilnych w większości krajów Ameryki iberoamerkańskiej.

=>Ustanowienie rządów autorytarnych odbywa się zazwyczaj drogą zamachu stanu (Polska, kraje nadbałtyckie, Grecja), czasami dokonanego w porozumieniu z koronowaną głową państwa (Hiszpania, 1923), lub przez nią samą (Jugosławia, Bułgaria, 1934; Rumunia, 1938), albo w sytuacji wojny domowej (Węgry; Hiszpania, 1936) lub w obliczu jej spodziewanego - wskutek pogłębiającego się chaosu i terroru bojówek - wybuchu (Austria, Chile). Niekiedy rządy te kształtują się stopniowo, poprzez uzyskiwanie przez rządzącego prezydenta kolejnych nadzwyczajnych prerogatyw (Łotwa, Estonia), do ustrojodawczych włącznie (jako akt jednorazowy - we Francji, gdzie kompetencje takie przekazało urzędującemu premierowi Pétainowi Zgromadzenie Narodowe III Republiki, która tym samym "abdykowała" na jego rzecz). Precedensem jest połączenie (w dwu fazach) przewrotu wojskowego z cywilną dyktaturą w Portugalii, gdzie armia w dwa lata po przejęciu władzy zaprosiła profesora ekonomii Salazara do objęcia funkcji ministra finansów z nadzwyczajnymi pełnomocnictwami, ten zaś po dokonaniu reformy skarbowej przejął całość władzy wykonawczej i ustrojodawczej, a wojsko powróciło do koszar.

=>Podstawowym kryterium formalnym jest podział na autorytaryzmy monarchistyczne (hiszpański, węgierski, krajów bałkańskich) i republikańskie (turecki, krajów nadbałtyckich i latynoamerykańskich). Portugalski salazaryzm, francuski petainizm, austriacki korporacjonizm i polska "sanacja" znajdują się w tej klasyfikacji pośrodku, ze względu na istnienie w obrębie tych obozów grup zwolenników monarchii, którzy jednak nigdy nie zyskali szansy realizacji swojego celu.

=>Trudniejszy do przeprowadzenia jest wyraźny podział na dyktatury wojskowe i cywilne, gdyż rola armii w systemie rządów była czynnikiem zmiennym, a ustabilizowana postać reżimu mogła odbiegać zasadniczo (jak w Portugalii) od momentu "inicjacji" w przewrocie wojskowym. Również ex-zawodowi żołnierze stający się przywódcami (Horthy, Piłsudski, Franco, Pétain), nie sprawowali dyktatury w sposób klasycznie militarny, choć korpus oficerski pozostawał istotnym segmentem władzy w ich państwach.

=>Do bieguna stricte militarnego najbardziej zbliżały się dyktatury w: Turcji, Grecji, marsz. Antonescu w Rumunii, oraz w Argentynie i po 1964 w Brazylii; czysto cywilny charakter miał autorytaryzm austriacki i (od 1932) portugalski.
=>Większość autorytaryzmów odwoływała się do chrześcijaństwa (przede wszystkim do katolicyzmu);

  1. Państwa totalitarne w Europie XX w.

 Istotą państwa totalitarnego jest jego wszechobecność we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

Główne zasady:

1. Interes państwa i jego cele dominują nad interesem jednostki

2.Władza państwowa- zmonopolizowana, w rękach jednej partii lub masowego ruchu politycznego

3.Odrzucenie podziału władzy.

4.Aparat kontroli państwowej- upolicyjniony (system terroru i tajnej policji).

5.Stosunkimiędzynarodowe- dążenie do rozszerzania swych wpływów.

6.Powszechna indoktrynacja (władza odwołuje się do mitów, ideologii, działając na ludzką

świadomość)

ZSRR

Do 1936 pozbawiono naród bezpośrednich wyborów, o mandaty konkurowała ponadto tylko jedna partia

1.Prześladowanie Kościoła

2. Prześladowania, terror przeciwników politycznych

3.Rządziła wszechobecna partia i jej organizacje: WCzK, NKWD, KGB, GPU

4. Nieprzestrzeganie prawa człowieka i obywatela

5.Organizacja partyjna dysponowała takimi organami jak: Zjazd partyjny, Komitet Centralny (uchwałodawstwo), Biuro Polityczne (wł. wykonawcza) i pierwszy sekretarz

6.Nazwa partii radzieckiej ewoluowała, zmieniały się jej nazwy: do 1918 Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji, od 1918 Rosyjska Partia Komunistyczna, do 1925 wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia, do 1952 Komunistyczna Partia Związku radzieckiego.

7.Kolektywizacja gospodarki rolnej

III Rzesza Niemiecka (1933-1945)

1.Skupienie całej władzy w ręku Hitlera (po 1934 przejął dodatkowo władzę prezydencką i tytuł „wodza i kanclerza Rzeszy

1.Monopartyjność NSDAP 2.

2. Zniesiono wolności obywatelskie.

3.Aparat terroru: tajna policja i sądy wyjątkowe

4. Likwidacja Rady Rzeszy

5.Sieć obozów koncentracyjnych, obozy pracy

6. Scentralizowany aparat państwowy i zasada wodzostwa

Totalitaryzm - charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich. System rządów dążący do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwu za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb i masowej monopartii.

Totalitaryzm charakteryzuje państwa, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe idą w parze z brakiem tradycji demokratycznej lub - jak w przypadku Niemiec - rozczarowania demokracją, jej kryzysem lub niedostatkiem. Przykładami państw totalitarnych były narodowo-socjalistyczna III Rzesza i stalinowski Związek Radziecki.

Cechy państwa totalitarnego:

jedna ideologia

jedna partia

kult jednostki otaczający wodza

aparat przymusu politycznego i represji

gospodarka centralnie sterowana

brak wolnych mediów wobec ich podporządkowania władzy

militaryzacja i tzw. państwo policyjne.

III RZESZA NIEMIECKA

III Rzesza (niem. Das Dritte Reich) - nieoficjalna nazwa państwa niemieckiego pod rządami NSDAP w latach 1933-1945 - oficjalnie państwo nosiło nazwę Rzesza Niemiecka (Deutsches Reich), używano także nazwy Wielka Rzesza Niemiecka (Großdeutsches Reich).

Pełnomocnictwa przyznane Hitlerowi w 1933r. dały mu możność wydawania ustaw, które niekoniecznie musiały być zgodne z konstytucją. Z uprawnień tych Hitler korzystał chętnie, wprowadzając system rządów daleko odbiegający od zasad konstytucji weimarskiej. Jednak formalnie Republika Weimarska trwała nadal. Hitler w swoim ręku skupił całą władzę. Po śmierci Hindenburga w 1934r. przejął dodatkowo władze prezydenta i tytuł „wodza i kanclerza Rzeszy”. Władzę swoją oparł on na pojęciu „wodzostwa”. Władza wodza nie wywodzi się ani z suwerenności ludu, ani z prawa boskiego. Jest to władza czysto osobista. Hitler zniósł wolności obywatelskie, rozwiązał wszystkie związki zawodowe i partie, z wyjątkiem NSDAP. Zadaniem jej było totalne zorganizowanie całego społeczeństwa i kontrola wszystkich przejawów jego życia. W tym celu został uruchomiony olbrzymi aparat terroru , oparty na tajnej policji i sądach wyjątkowych. W 1934 zniesiona została odrębność krajów jako tworów państwowych, a ich prawa suwerenne przeniesione zostały na Rzeszę. Stały się one okręgami administracyjnymi. W ślad za tym poszła likwidacja Rady Rzeszy. Ustrój Niemiec hitlerowskich stanowił skrajną formę faszyzmu. Tragiczne dzieje II wojny światowej ujawniły zupełne zwyrodnienie systemu hitlerowskiego.

STALINOWSKI ZWIĄZEK RADZIECKI

Choroba i śmierć (21 stycznia 1924) niekwestionowanego przywódcy partii - Lenina spowodowały zaciętą walkę o władzę w partii. Najbliżsi współpracownicy Lenina - Grigorij Zinowjew i Lew Kamieniew w sojuszu z Józefem Stalinem usunęli uważanego za drugą osobę w partii i następcę wodza - organizatora i głównodowodzącego Armii Czerwonej Lwa Trockiego. Następnie Stalin zawarł sojusz ze zwolennikami rozszerzania gospodarki rynkowej oraz pewnej liberalizacji politycznej - ideologiem NEP-u Nikołajem Bucharinem, szefem rządu Aleksiejem Rykowem i przywódcą związków zawodowych Michaiłem Tomskim. Sojusz ten przetrwa do "roku wielkiego przełomu" - 1929, w którym zapada decyzja o zasadniczej zmianie polityki. Zmianę tę wymusiły z jednej strony stagnacja ekonomiczna, powszechna krytyka "biurokratyzacji" partii oraz nierówności społecznych. Z drugiej strony Stalin i jego zwolennicy w aparacie postanowili rozprawić się z opozycją i dokończyć budowę państwa totalitarnego.

W 1929 z polecenia Stalina rozpoczęto walkę z religią, poprzez utworzenie organizacji propagującej ateizm, Związku Wojujących Bezbożników. Kampania wymierzona była głównie przeciwko cerkwi prawosławnej, a także innym wyznaniom. Nowa ateistyczna organizacja była głównym wykonawcą w następnych kilkunastu latach, planowego niszczenia obiektów sakralnych, cmentarzy, przedmiotów kultu religijnego a także przekazywaniem służbom bezpieczeństwa ZSRR list księży przeznaczonych do wymordowania

Władza Stalina w 1934 stała się na tyle absolutna, że nikt nie odważał się na krytykę jakichkolwiek posunięć władz, co jednak tym bardziej czyniło go podejrzliwym wobec współpracowników. Stalin przejął i rozwinął po rządach Lenina bezwzględną policję polityczną oraz zalążek systemu obozów koncentracyjnych GUŁag (Gławnoje Uprawlienie Łagieriej), w którym począwszy od 1933 przebywało na stałe 10 milionów więźniów. Skrytobójcze morderstwo popularnego działacza Siergieja Kirowa, uważanego za potencjalnego następcę Stalina i największego jego rywala w walce o władzę w partii komunistycznej było sygnałem do tzw. Wielkiej Czystki (1934-39) w trakcie której dokonano po sterowanych procesach sądowych wymordowania większości starych rewolucjonistów, działaczy partyjnych, a także oficerów Armii Czerwonej i różnych niewygodnych wodzowi osób.

Najbardziej krwawym przejawem działań Stalina była kolektywizacja (1929-34), czyli przymusowe zapędzenie chłopów do tzw. kołchozów, będących czymś pośrednim między spółdzielniami produkcyjnymi a komunami rolnymi.

Stalin dbał o własny wizerunek w społeczeństwie, przedstawiając siebie jako spadkobiercę Lenina, chociaż ten wyraźnie ostrzegał przed nim w tzw. testamencie Lenina i radził aby go odsunąć gdy jeszcze sprawował władzę. Zlecając służbie bezpieczeństwa wykrywanie nieistniejących "spisków kontrrewolucyjnych" podsycał w społeczeństwie atmosferę ciągłego zagrożenia i niepewności. Jednocześnie kreował się na "wodza narodu", co objawiało się ogromnym wpływem na życie społeczne i kulturalne.

30.Systemy partyjne
System partyjny, układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi oraz zachodzące między nimi relacje, zasady i normy regulujące stosunki międzypartyjne oparte na mechanizmie współdziałania bądź rywalizacji w walce o władzę państw. Pojawienie się systemu partyjnego związane jest z rozwojem systemu parlamentarnego i wprowadzeniem powszechności prawa wyborczego.
System partyjny jest m.in.:
1. płaszczyzną konfrontacji programów partii politycznych i wymiany poglądów,
2. forum kształtowania opinii publicznej i kultury politycznej,
3. mechanizm wyłaniania i zmiany ekip rządzących oraz potwierdzania prawomocności (legitymizacji) istniejącej władzy państw.
Ze względu na liczbę legalnie działających partii, rozróżniamy systemy:
1. jednopartyjny - opiera się na zakazie działania innych partii, oprócz rządzącej (występował w państwach faszystowskich i komunist.),
2. dwupartyjny - tylko dwie partie spośród wielu legalnie działających, mają realne szanse zdobycia władzy (Wielka Brytania i USA),
3) wielopartyjny - trzy lub więcej partii ma możliwość wygrania wyborów i utworzenia rządów (np. Polska po 1989, Włochy, Belgia, Holandia). Cechą tego systemu jest brak partii mającej stałą przewagę, co może skutkować niestabilnością rządu. Dlatego partie, chcąc się ustrzec przed taką sytuacją, zawierają koalicje przed albo po ogłoszeniu wyników wyborów.
W ramach tego systemu występuje też:
a) system partii dominującej - przy istnieniu wielu partii, tylko jedna z nich jest zdolna do samodzielnego wygrania wyborów i utworzenia rządu mającego absolutne poparcie większości w parlamencie (Instytucjonalno- Rewolucyjna Partia Meksyku),
b) system kooperacji partii - wszystkie lub większość partii tego systemu podejmuje współpracę (np. Szwajcaria), najczęściej po wyborach,
c) system dwublokowy - walkę o władzę prowadzą dwa bloki partii politycznych, przy czym tylko jeden z nich ma szansę odniesienia zwycięstwa w wyborach, utworzyć rząd mając absolutną przewagę w parlamencie (w RFN z wyjątkiem lat 1966-1969, we Francji po 1962),
d) system rozbicia wielopartyjnego - nie ma w nim partii większościowej, która miałaby przewagę nad pozostałymi. Dlatego istnieje konieczność stworzenia koalicji, aby uzyskać niezbędną do efektywnego sprawowania władzy większość w parlamencie (np. Polska po 1989, Włochy). Powołany rząd na ogół nie ma legitymizacji społ.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Opracowane zagadnienia PAŃSTWO, Prawo UKSW I rok
UKSW. Zagadnienia egzaminacyjne.Hist.Powsz.2009 2010, Prawo UKSW I rok
odpowiedzi do zadan z logiki2, Prawo UKSW I rok
nazwy, Prawo UKSW I rok
Podstawy ekonomii, Prawo UKSW I rok, II semestr, Podstawy ekonomii
2 nowelizacja ustawy o administarcji rozwiązanie, Prawo UKSW I rok, I semestr, wstęp do prawozanwstw
4 tworzenie i obowiązywanie prawa, Prawo UKSW I rok, I semestr, wstęp do prawozanwstwa, ćwiczenia
prawa logiczne, Prawo UKSW I rok
organy ochrony prawnej (rozbudowane zagadnienia), Prawo UKSW I rok, I semestr, Logika
kolos z rzymu, Prawo UKSW I rok, II semestr, Rzym, kolosy
Skrypt z technologii informacyjnych, Prawo UKSW I rok, II semestr, TI
3 nowelizacja ustawy o administarcji zadanie, Prawo UKSW I rok, I semestr, wstęp do prawozanwstwa, ć
Makiłła Sciągi, Prawo UKSW I rok
GODEK ZAGADNIENIA, Prawo UKSW I rok, skrypty różne
4rzym rodzina, Prawo UKSW I rok
Syllabus UKSW 1, Prawo UKSW I rok

więcej podobnych podstron