PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA

W RACIBORZU

INSTYTUT STUDIÓW EDUKACYJNYCH

KIERUNEK - PEDAGOGIKA

SPECJALNOŚĆ: PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA

KATARZYNA OTREMBNIK

(nr albumu 7157)

BAJKOTERAPIA W EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ I WCZESNOSZKOLNEJ

Praca dyplomowa

napisana pod kierunkiem

prof. dr hab. Ryszarda Gmocha

Racibórz 2010

SPIS TREŚCI

WSTĘP…………………………………………………………………………………………5

ROZDZIAŁ I. DZIECKO A BAJKOTERAPIA………………………………………………6 1.1. Etapy rozwoju czytelniczego wśród dzieci………………………………………….…….6

1.2. Charakterystyka bajkoterapii……………………….……………………………………..7

1.3. Gatunki literatury dziecięcej i jej znaczenie terapeutyczne…………………………….....9

1.4. Teksty terapeutyczne…………………….……………………………………………….18

ROZDZIAŁ II. METODOLOGICZNE PODSTAWY BADAŃ WŁASNYCH……………19

2.1. Przedmiot, cele badań i problemy badawcze………………………….............................20

2.2. Hipotezy badawcze, zmienne i wskaźniki……………………………………………….21

2.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze………………………………………………….23

2.4. Organizacja i przebieg badań…………………………………………………………….25

ROZDZIAŁ III. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH………………………28

ZAKOŃCZENIE……………………………………………………………………………..39

BIBLIOGRAFIA……………………………………………………………………………..40

ZAŁĄCZNIKI………………………………………………………………………………..43

1. Kwestionariusz ankiety…………………………………………………………….....43

2. Spis rycin……………………………………………………………………………...48

WSTĘP

W obecnych czasach na całym świecie stosuje się coraz więcej nowszych metod terapii dzieci. Ludzie zaczęli dostrzegać leczniczą moc książki, nie jako przedmiotu lecz jako bogatą w treść. Metodę terapii z książką nazwano biblioterapią, a w pracy z dziećmi - bajkoterapią, ze względu na formę jaką są pisane (bajki, opowiadania, rymowanki). Proces terapeutyczny zaczyna się w chwili, gdy zawarty w książce tekst zaczyna mieć wpływ na nasze życie. Bajki, baśnie zapoczątkowują kształtowanie się osobowości, ćwiczą spostrzegawczość, myślenie i pamięć. Baśń pobudza uczucia dziecka, kształtuje uczucia społeczne, rozwija wyobraźnię, fascynuje odmiennością. „Bajki to najbliższe dziecku utwory, w których świat realny miesza się z fantastycznym i razem tworzą zrozumiałą rzeczywistość. Dziecko zapoznaje się w nich z sytuacjami wzbudzającymi niepokój oraz znajduje cudowne rozwiązanie problemów. W świecie bajek można spotkać przyjaciół, przeżyć wspaniałe przygody, a przede wszystkim pozbyć się lęku. Rozwiązanie trudnych emocjonalnie sytuacji może okazać się - dzięki bajkom - przyjemne, a nawet radosne”.

Głównym celem podjętych badań było sprawdzenie zastosowania bajkoterapii w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej dzieci, jak i zmierzenie wpływu bajkoterapii na dzieci. Badaniem objęto 50 nauczycieli szkoły podstawowej i przedszkola.

Praca składa się z trzech części: teoretycznej, metodologicznej i badawczej.

Część teoretyczna oparta jest na literaturze przedmiotu, skupia się na terminie bajkoterapii etapach rozwoju czytelniczego wśród dzieci oraz gatunkach literatury dziecięcej.

Część metodologiczna zawiera problem główny i problemy szczegółowe, hipotezy, zmienne, opis metod oraz techniki badań, narzędzia, charakterystykę próby i harmonogram przebiegu badań.

Część badawcza zawiera analizę i interpretację materiału empirycznego zgromadzonego w toku badań. Wyniki badań zostały przedstawione za pomocą wykresów.

Zakończenie pracy jest ogólnym podsumowaniem wniosków i sugestii wynikających z przeprowadzonych badań.

Całość pracy zamyka aneks zawierający literaturę, kwestionariusz ankiety skierowany do nauczycieli, spis treści, spis rycin.

ROZDZIAŁ I. DZIECKO A BAJKOTERAPIA

1.1. Etapy rozwoju czytelniczego wśród dzieci

Świat dziecka przepełniony jest magią i fikcyjnym życiem bohaterów, które miesza się

z realistycznym życiem. Jedną z najlepszych metod na dotarcie do wnętrza dziecka, zrozumienie jego odczuć, potrzeb oraz udzielenie mu wsparcia w trudnych chwilach jest terapia poprzez bajkę, czyli Bajkoterapia.

Bajka należy do literatury dydaktycznej, jest rodzajem przypowieści na temat uniwersalnych sytuacji moralno - psychologicznych, charakterów i postaw (…).

Każde dziecko tworzy wokół siebie swój mały wymarzony świat, żyje w nim z myślą, że wszystko jest idealne tj. trawa jest zielona, niebo błękitne, kwiatki kolorowe. W tym jakże realistycznym dla malucha świecie zawsze świeci słońce, dzieci bawią się i uśmiechają, nie ma smutków, płaczu i zmartwień. By marzenia i fantazje dzieci mogły się rozwijać potrzebują dodatkowych pomysłów, inspiracji, emocji i przeżyć. Czytając dziecku bajki stwarzamy słowny obraz przygód głównego bohatera, przedstawiamy historie nieznane dotąd dla naszej pociechy.

Cechą rozwoju dziecka jest animizm - czyli odbieranie przedmiotów nieożywionych jako posiadających cechy życia. Od zawsze dzieci nazywały swoje zabawki, rozmawiały z nimi, bawiły się. Bajka jest tj. zabawka, która przemawia do maluchów, pobudza rozwój umysłowy, emocjonalny.

R. Więckowski istotę czytania określa następująco: „istotą zatem czytania jest to, że dziecko powinno wiedzieć, że język składa się z określonych głosek, którym odpowiadają przyjęte konwencjonalne symbole literowe”.

Należy pamiętać, że pierwszy kontakt dziecka z książką rozpoczyna się od śledzenia ilustracji, rozpoznawania na nich barw, znanych kształtów i przedmiotów. Staje się to początkiem jego dalszych poszukiwań i chęci obcowania z książką. Ilustracje tłumaczą maluchowi czytany przez dorosłego tekst. Początkowo dziecko nie potrafi zrozumieć świata wyobrażeń jednak z czasem ulega on rozszerzeniu.

Pamiętajmy, że początkowe kontakty maluszka z lekturą są formą zabawy. Około trzeciego roku życia dziecko zaczyna rozumieć treść czytanego tekstu. Dzięki wpływom z otoczenia i poszerzaniem się zasobu słownictwa u dzieci lektura zaczyna wprowadzać dziecko w kolorowy świat fantazji. Kontakt dziecka z książką zwiększa rolę tekstu, treść utworu staje się ważniejsza zarówno jak postacie bohaterów, ich losy, konflikty, przygoda i szczęśliwe zakończenie. Bajki, baśnie zapoczątkowują kształtowanie się osobowości, ćwiczą spostrzegawczość, myślenie i pamięć. Baśń pobudza uczucia dziecka, kształtuje uczucia społeczne, rozwija wyobraźnię, fascynuje odmiennością. Jest to etap czytania przez dorosłych, dziecko słucha i ogląda ilustracje, które uzupełniają mu tekst czytany. Bardziej skomplikowaną i pobudzającą myślenie twórcze ma literatura dla dzieci starszych w wieku przedszkolnym.

Przełomem w rozwoju dziecka jest nabycie umiejętności samodzielnego czytania. Z upływem czasu następuje doskonalenie techniki czytania i przestaje to już być formą zabawy, a staje się elementem nauki. W kręgu zainteresowań czytelniczych nadal pozostaje bajka, baśń, które działają na wyobraźnię, myślenie i pamięć. Literatura dziecięca powinna ukazywać ludzkie życie w sposób zrozumiały dla dziecka, nie budząc lęku lecz zapewniając poczucie bezpieczeństwa, spokoju i harmonii. Czytanie staje się więc „świątynią wiedzy”, od której dziecko chce się jak najwięcej dowiedzieć. Książki powinny być odpowiednio dobrane do potrzeb, wieku dziecka by nie spowodowały niechęci czytelnika do wiedzy. Czytanie powinno sprawiać przyjemność, budzić chęć dowiedzenia się czegoś nowego jak i zaspokajać potrzeby psychiczne odbiorcy. Każda udana książka będzie kształtować nowe nawyki czytelnicze, tu też dużą rolę odgrywają zasoby biblioteki szkolnej.

1.2. Charakterystyka bajkoterapii

Najprościej mówiąc „bajkoterapia” to nic innego jak terapia przez bajki. Czytanie bajek to dodatkowa metoda relaksacji dla dzieci. Odpowiednio dobrana i przeczytana historia może doskonale wyciszyć dziecko po dniu pełnym pracy i wrażeń.

Jak mówi M. Molicka „bajki to najbliższe dziecku utwory, w których świat realny miesza się z fantastycznym i razem tworzą zrozumiałą rzeczywistość. Dziecko zapoznaje się w nich z sytuacjami wzbudzającymi niepokój oraz znajduje cudowne rozwiązanie problemów. W świecie bajek można spotkać przyjaciół, przeżyć wspaniałe przygody, a przede wszystkim pozbyć się lęku. Rozwiązanie trudnych emocjonalnie sytuacji może okazać się - dzięki bajkom - przyjemne, a nawet radosne”.

Od dawien dawna ludzie opowiadali dzieciom bajki. Mamusie, tatusiowie, babcie, dziadkowie przekazywali dzieciom historie rodzinne, legendy, bajki i zawarte w nich wartości moralne, morały i emocje. Długie wieczory wspólnie spędzane na snuciu historii, trochę śmiesznych, trochę strasznych, które pomagały poznać świat, rozróżnić dobro od zła, a także pozwalały na spędzenie wspólnych chwil. Rozmawiali potem o przygodach bohaterów, o księżniczkach, smokach, rycerzach, czarownicach, a nawet o malutkich krasnoludkach. Dzieci bały się, gdy przeważało zło, cieszyły się, gdy zwyciężało dobro. W chwilach grozy zawsze mogły liczyć na wsparcie dorosłych towarzyszącym im w przygodzie. Wspólnie cieszyli się, wzruszali, uczyli się, odpowiadali na pytania często nurtujące nie tylko dzieci, ale także dorosłych, o dobro i zło, o miłość i nienawiść, strach, śmiech. Dzieci uczyły się podejmowania właściwych decyzji, rozróżniania dobra od zła, poznawały zdania rodziców.

Zagadnieniem terapeutycznego wpływu książki na dziecko zastanawiają się nie tylko pedagodzy ale także przedstawiciele różnych zawodów: lekarze, zwłaszcza psychiatrzy, psycholodzy i bibliotekarze. Dzieje się tak, ponieważ biblioterapia opiera się o różne dziedziny wiedzy.

Sama nazwa bajkoterapii bierze się z szeroko rozumianej biblioterapii czyli terapii poprzez książkę. Współcześnie istnieje wiele definicji biblioterapii. Termin ten w literaturze

przedmiotu jest bardzo różnie ujmowany, przyczynia się to do jego niejednoznaczność,

utrudniając jednocześnie precyzyjne określenie jego roli.

Biblioterapia to metoda psychoterapeutyczna, która oddziałuje poprzez literaturę na procesy poznawcze człowieka i polega na kształtowaniu obrazu siebie i obrazu świata. Ma ona za zadanie budować zasoby osobiste, wspierać w sytuacjach trudnych emocjonalnie i oddziaływać terapeutycznie.

Według Amerykańskiego Stowarzyszenia Bibliotekarzy biblioterapia „jest to użycie wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych jako pomocy terapeutycznej w medycynie i psychiatrii; także poradnictwo w rozwiązywaniu problemów osobistych przez ukierunkowane czytanie”.

M. Molicka wyodrębnia trzy główne sposoby definiowania biblioterapii:

1. Jako metodę wspierającą proces terapeutyczny w medycynie; w tym przypadku

książka służy pomocą w rozwiązywaniu problemów osobistych, pomaga w zaspokajaniu potrzeb.

2. Jako metodę terapeutyczną ukierunkowaną na realizację określonych celów np. na resocjalizację, rewalidację, profilaktykę czy stymulację ogólnorozwojową; to stanowisko eksponuje poznawczą rolę książki, która ma na celu wpłynąć na zmianę myślenia, odczuwania, a potem i działania.

3. Jako relację leczniczą (interakcję) między biblioterapeutą a pacjentem poprzez odpowiednio dobraną literaturę, którą poprzedza diagnoza i opracowanie indywidualnych metod pracy z książką dla każdego pacjenta.

Trzy zaprezentowane stanowiska różnie postrzegają rolę książki; jako metoda terapii, jako nieodłączna część wspierająca proces leczenia.

Cały przebieg procesu terapeutycznego rozpoczyna się, gdy książka, a mianowicie jej tekst zaczyna mieć wpływ na życie. Dzięki odpowiednio dobranej dla dziecka lekturze świat w oczach malucha staje się bardziej wyrazisty, problemy stają się mniejsze, a rozwiązania łatwiejsze.

Małekdziecko takiej pomocy potrzebujekz wielu powodów. Silnekemocje, jakich

doznaje, jak fala zalewająkje i prowadzą do zachowań, które budzą dezaprobatę otoczenia i;są nieakceptowane przez samoldziecko, które często dokonuje ich projekcji na inne osoby. Nie znaksłów określających stany emocjonalne, nielrozumie ani tych sytuacji, ani siebie.lNie potrafi zwrócić się do dorosłych o tak potrzebne wsparcie i nie zna strategii radzenia sobie, tkwi, zatem w pułapcekwłasnych negatywnych emocji.

1.3. Gatunki literatury dziecięcej i jej znaczenie terapeutyczne

Charakterystycznym elementem literatury dziecięcej jest niezawodny zwrot i tempo akcji jaka się rozgrywa w przygodach głównego bohatera. Książki w najprostszy dla dziecka sposób prezentują otoczenie w jakim porusza się bohater zarówno jak i opisuje jego wygląd zewnętrzny. Najważniejsza postać danej historii przeżywa silne emocje, walczy po stronie dobra i stara się nie zawieźć swoich czytelników. Młodzi słuchacze jednoczą się z bohaterem i towarzyszą mu w wędrówce, mogąc w chwilach napięcia zawsze liczyć na wsparcie ze strony dorosłych.

Kiedyś literatura miała na celu naukę grzeczności i posłuszeństwa, w dzisiejszych czasach literatura dla dzieci ma rozbudzać zainteresowania czytelnicze, zaspokajać ciekawość, udzielać odpowiedzi na ważne pytania, przekazywać wartości moralne, dostarczać wielu wzruszeń oraz kształtować smak estetyczny.

Stosunkowo niedawno zwrócono uwagę na lecznicze funkcje literatury. Terapeutyczne walory baśni, jako pierwszy, pięknie opisał i spopularyzował Bruno Bettelheim w podręczniku pod tytułem „Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni.”

To właśnie baśnie okazują swoją niedocenioną wartość, bo ofiarowują dziecku także obszary wyobrażeniowe, których nie odkryłoby samo. A jeszcze ważniejszą rzeczą jest, że forma i struktura baśni podają dziecku obrazy, z których może korzystać, kształtując własne fantazje na jawie, przez co może też nadawać lepszy kierunek swemu życiu.

Literatura dla dzieci charakteryzuje się różnorodnością gatunków. Od fantastycznych baśni, przez powieści przygodowe do poezji. Każde z nich wpływają na wyobraźnię dziecka w inny sposób, szczególnie, że jest to oderwanie od świata mediów i pobudza do własnego myślenia. Trzeba tylko taką książkę umieć dobrze dobrać do potrzeb i możliwości dziecka, oraz później ją umiejętnie wykorzystać. Poniżej przedstawiono wybrane rodzaje literatury dziecięcej, które mają istotne znaczenie dla rozwoju małego czytelnika.

Bajka

Za bajkę uznaje się utwór o charakterze moralistycznym, w którym spostrzeżenie natury etycznej zilustrowane jest odpowiednim przykładem często alegorycznym, postacie bohaterów są typowe o wyraźnie zaznaczonych cechach, morał umieszczony bywa na początku albo na końcu, lub jest domyślny, ukryty w sensie opowiadania.

Słowniki staropolskie notują kilka znaczeń i wiele wariantów znaczeniowych bajki, które można ująć w odrębie dwóch pól semantycznych:

1. Baśń, mit, opowiadanie o treści fantastycznej, legendarnej lub alegoryczno - dydaktycznej, utwór literacki.

2. Wiadomość lub informacja zmyślona, nieprawdziwa, fałszywa błędna; plotka, kłamstwo.

Podobne zdanie ma Encyklopedia Popularna PWN pisząc: „Bajka to podstawowy gatunek ustnej twórczości ludowej, alegoryczna przypowieść, często z życia zwierząt, o charakterze satyryczno - dydaktycznym; utwór narracyjny lub epigramatyczny głoszący naukę moralną.”.

Według innej definicji bajka to krótka opowiastka pisana wierszem lub prozą, której bohaterami są zwierzęta, ludzie, rzadziej rośliny lub przedmioty, zawierająca moralne pouczenie wypowiadane wprost lub dobitnie zasugerowane.

Przykładem krótkiej bajki jest „Niedźwiedź i Liszka” I. Krasickiego:

Rozumiejąc, że będzie towarzyszów bawił,

Niedźwiedź, według zwyczaju, nic do rzeczy prawił.

Znudzeni tymi bajki, gdy wszyscy drzymali,

Gniewał się wilk na liszkę, że niedźwiedzia chwali.

Rzekła liszka: "Mnie idzie o ochronę skóry:

Niezgrabną ma wymowę, lecz ostre pazury."

Baśń

„Baśń to fantastyczna opowieść ludowa o nadnaturalnych postaciach i zjawiskach, zawierająca często naukę moralną.”.

„Magia jest jednym ze sposobów wyjaśniania, w danym momencie rozwoju

potrzebnym i efektywnym, bo dającym stabilny, a przez to bezpieczny, przewidywalny

świat. (…) Myślenie magiczne w baśniach polega na poszukiwaniu i odnajdywaniu

magicznych przedmiotów, dzięki którym osiąga się zamierzone cele; może to być

różdżka, czarodziejski kufer, można także poszukiwać magicznych sposobów działania,

np. poprzez zdobywanie przyjaźni zwierząt obdarzonych specjalną mocą itp. Magią

rządzi pewna logika- ryba pomaga w wodzie, wilk w lesie, zgodnie z miejscem,

w którym naturalnie występuje.”.

M. Molicka odpowiadając na pytanie (Dlaczego dzieciom trzeba czytać baśnie?) napisała: „Ponieważ baśnie dają dzieciom poczucie bezpieczeństwa, podnoszą ich samoocenę, uczą radzenia sobie w różnych sytuacjach, uczulają na krzywdę innych. Wychowawcy

i opiekunowie mogą je natomiast wykorzystywać do tego aby zachęcić dzieci do otwarcia się i mówienia o trudnych dla nich sprawach”.

Baśń jest gatunkiem idealnym dla dzieci - mówi bowiem o metaforycznie

o nieuświadomionych lękach i potrzebach, umożliwia odreagowanie emocji, może przynajmniej częściowo rekompensować deficyty wynikające z niezaspokojenia w świecie rzeczywistym najważniejszych potrzeb. Baśń pomaga dzieciom zbudować poczucie bezpieczeństwa, ponieważ rozumieją one jej wewnętrzny świat, w którym magiczność istnieje razem z realnością.

Humor i satyra

Humor (słowo pochodzi z łaciny) - jedna z postaci komizmu, wyrażająca się

w dostrzeganiu stron śmiesznych w ludziach, sytuacjach, zdarzeniach itp., traktowanych -

w przeciwieństwie do satyry - z wyrozumiałością i pobłażliwością.

Satyra natomiast to utwór literacki ośmieszający i piętnujący wady ludzkie, zjawiska życia społeczno - politycznego i obyczajowego.

Piosenki: kolęda, kołysanka

Kolęda to pieśń religijna o tematyce związanej z Bożym Narodzeniem. Kolędy polskie wykazują wpływ muzyki ludowej.

Kolędy są obecnie bardzo popularne. Jako sam gatunek literacki wywodzi się z tradycji ludowej, sięgali po niego znani polscy poeci. Z przykład uważany jest np. F. Karpiński z kolędą: „Bóg się rodzi”:

Bóg się rodzi, moc truchleje,

Pan niebiosów obnażony!

Ogień krzepnie, blask ciemnieje,

Ma granice Nieskończony.

Wzgardzony, okryty chwałą,

Śmiertelny Król nad wiekami!

A Słowo Ciałem się stało

I mieszkało między nami.

Cóż masz, niebo, nad ziemiany?

Bóg porzucił szczęście Swoje,

Wszedł między lud ukochany,

Dzieląc z nim trudy i znoje.

Niemało cierpiał, niemało,

Żeśmy byli winni sami,

A Słowo...

W nędznej szopie urodzony,

Żłób Mu za kolebkę dano!

Cóż jest czym był otoczony?

Bydło, pasterze i siano.

Ubodzy, was to spotkało

Witać Go przed bogaczami!

A Słowo...

(…)

Eksponują, oprócz treści religijnych, treści humanistyczne, jak bliskość matki

i dziecka, radość narodzin, dlatego mają tak mocną siłę oddziaływania

na uczuciową sferę życia dzieci.

Kołysanka to pieśń towarzysząca kołysaniu usypiającego dziecka, śpiewana głównie przez kobietę (matkę), często z refrenem, np. „Lulaj, baju, baju”.

Przykładem może być kołysanka A. Osieckiej:

Królu mój, ty śpij, ty śpij, a ja,

królu mój, nie będę dzisiaj spał.

Kiedyś tam będziesz miał dorosłą duszę,

kiedyś tam, kiedyś tam,

ale dziś jesteś mały jak okruszek,

który los rzucił nam.

Królu mój, ty śpij, ty śpij, a ja,

królu mój, nie będę dzisiaj spał.

Kiedyś tam będziesz spodnie miał na szelkach,

kiedyś tam, kiedyś tam,

ale dziś jesteś mały jak muszelka,

którą los rzucił nam.

Kołysanki są również gatunkiem lirycznym wywodzącym się z poezji ludowej, najczęściej uprawiany w właśnie w poezji dziecięcej. Kołysanka operuje językiem melodyjnym, co wprowadza w nastrój spokoju, wyciszenia, serdecznej obecności bliskiej osoby, na ogół matki. Takie piosenki śpiewane dziecku przed snem pozwalają na uczuciowe zbliżenie się z mamą lub innym śpiewającym opiekunem. Następuje złagodzenie myśli

i przeżyć, co pozwala na przeniesienie się w świat spokojnego snu. Warto taką metodę zastosować u dzieci z lękami nocnymi, lub mającymi problemy z zasypianiem.

Komiks

Komiks to historyjka obrazkowa bez tekstu lub z krótkim tekstem (wpisanym

w rysunek lub pod nim) zwykle o charakterze humorystycznym, sensacyjnym (…).

Komiks jest jedną z ulubionych lektur chłopców w wieku szkolnym. Można tam również odnaleźć bohaterów spotykanych na ekranie telewizora, jest to również sposób zachęcania do samodzielnej lektury, ponieważ nie zawiera wiele tekstu, a przeciwnie wiele ilustracji. W komiksie następuje znakomite połączenie w harmonijną, nierozerwalną i spójną całość tekstu słownego z rysunkami. Wydarzenia fabularne ukazane są za pomocą cyklu obrazków, w obręb których wprowadzony jest krótki tekst, stanowiący zasadniczo dialogi

i monologi bohaterów. Niekiedy tekst wprowadza dodatkowe informacje niezbędne dla zrozumienia fabuły. Komiksy wydawane są w formie broszur, książek, a także zamieszczane są w czasopismach.

Przykład komiksu prezentuje rys. 1.

Rys. 1. Komiks pt.: „Zamknięte drzwi”.

Książki dla najmłodszych

Książki dla najmłodszych mają często formę zabawek, są w przeróżnych kształtach, mają mnóstwo ilustracji i minimum tekstu. Takie obrazkowe książeczki może oglądać samodzielnie dziecko nie umiejące czytać. Ale nawet podczas oglądania ilustracji, jest im potrzebny ktoś, kto potrafi ją opowiedzieć, wyjaśnić wątpliwości, z kim dziecko może podzielić się własnymi wrażeniami, zachwytem. Trzeba dziecku pokazać ile możliwości stwarza nowa zabawka. Od zainteresowania obrazkiem zaczyna się kontakt małego czytelnika z książką. Ilustracja pobudza zainteresowanie, ale nawet, gdy brak zupełnie tekstu trzeba je opowiedzieć. Dużym powodzeniem cieszą się historyjki obrazkowe, w których można śledzić rozwijające się, od obrazka do obrazka, losy bohaterów. Takie książeczki zadnie mają one wzbogacać słownictwo, rozszerzać wiedzę o świecie, rozwijają pojęcia moralne, ułatwiają nawiązywanie kontaktu, wzbogacają wyobraźnię, poprzez bogaty materiał ilustracyjny stanowią niezastąpiony temat do rozmów, inscenizacji czy nawet twórczości plastycznej.

Nie ma żadnych przeciwwskazań, należy jedynie dostosować stopień trudności do poziomu umysłowego i możliwości percepcji.

Poezja

Poezja to ogół utworów literackich, pisanych w odróżnieniu od prozy mową wiązaną - wierszem, dawniej utożsamiana z literaturą piękną, współcześnie - z liryką.

Poezją dziecięcą i młodzieżową może pochwalić się J. Brzechwa, jeden z jego wierszy nosi tytuł:

„Kaczka dziwaczka”

Nad rzeczką opodal krzaczka

Mieszkała kaczka-dziwaczka,

Lecz zamiast trzymać się rzeczki

Robiła piesze wycieczki.

Raz poszła więc do fryzjera:

"Poproszę o kilo sera!"

Tuż obok była apteka:

"Poproszę mleka pięć deka."

Z apteki poszła do praczki

Kupować pocztowe znaczki.

Gryzły się kaczki okropnie:"

A niech tę kaczkę gęś kopnie!"

Znosiła jaja na twado

I miała czubek z kokardą,

A przy tym, na przekór kaczkom,

Czesała się wykałaczką.

Kupiła raz maczku paczkę,

By pisać list drobnym maczkiem.

Zjadając tasiemkę starą

Mówiła, że to makaron,

A gdy połknęła dwa złote,

Mówiła, że odda potem.

Martwiły się inne kaczki:

"Co będzie z takiej dziwaczki?"

Aż wreszcie znalazł się kupiec:

"Na obiad można ją upiec!"

Pan kucharz kaczkę starannie

Piekł, jak należy, w brytfannie,

Lecz zdębiał obiad podając,

Bo z kaczki zrobił się zając,

W dodatku cały w buraczkach.

Taka to była dziwaczka!

Bogactwo i piękno języka regeneruje struktury psychiczne, rytmika wewnętrzna uspokaja stany nerwicowe. Oddziałuje szczególnie silnie poprzez słuchanie recytacji oraz uczestnictwo we wspólnej recytacji. Poezja utrwalona w pamięci funkcjonuje w świadomości stając się niezwykle cennym podkładem siły moralnej pomagającym w momentach trudnych zająć właściwe postawy. Rodzaj literacki zalecany dla wszystkich grup dzieci.

Wierszyki - rymowanki

Dla dziecka rymowany wiersz jest formą literatury najbardziej odpowiednią, ponieważ rytmiczny tekst jest lepiej przyswajalny i zrozumiały, weselszy i bliższy. Na tak dobre zrozumienie tekstu przez malucha wpływa szyk przestawny w wierszu, przekładanie obrazu na dźwięk, dźwięku muzycznego na obraz poetycki oraz skojarzenia ironiczne i czułe.

Jednym spośród wielu znanych polskich pisarzy jest J. Tuwim, Który napisał wiersz pt.: „Okulary”:

Biega, krzyczy pan Hilary:

"Gdzie są moje okulary?"

Szuka w spodniach i w surducie,

W prawym bucie, w lewym bucie.

Wszystko w szafach poprzewracał,

Maca szlafrok, palto maca.

"Skandal! - krzyczy - nie do wiary!

Ktoś mi ukradł okulary!"

Pod kanapą, na kanapie,

Wszędzie szuka, parska, sapie!

Szuka w piecu i w kominie,

W mysiej dziurze i w pianinie.

Już podłogę chce odrywać,

Już policję zaczął wzywać.

Nagle zerknął do lusterka...

Nie chce wierzyć... Znowu zerka.

Znalazł! Są! Okazało się,

Że je ma na własnym nosie.

W książeczkach dla dzieci, nie tylko tych najmłodszych, dużą rolę w przekazie tekstu odgrywają obrazki. Celem ilustracji książkowych jest rozbudzenie wyobraźni małego czytelnika, lub wprowadzenie dziecka w świat sztuk plastycznych malarstwa, grafiki oraz zainteresowanie tekstem literackim poprzez ilustrację. Ilustracje w książce mają postać rysunków, fotografii, reprodukcji wprowadzonych do książki albo w celu podniesienia jej estetyki, albo dla ułatwienia czytelnikowi zrozumienia tekstu. Ilustracje mogą też uzupełniać utwór, w książkach naukowych i popularnonaukowych prezentują przedmioty, miejsca, obiekty, o których mowa jest w tekście. Szczególną rolę pełnią w komiksie, gdzie w dużej mierze zastępują tekst.

1.4. Teksty terapeutyczne

Bajka terapeutyczna - adresowana jest głównie do dzieci od 4 do 9 lat, ma na celu uspokojenie, zredukowanie problemów emocjonalnych i wspieranie rozwoju osobowego dziecka. Jej specyfiką jest to, że jest skierowana do konkretnego odbiorcy mającego konkretny problem. Bajka terapeutyczna pozwala dziecku bez lęku spojrzeć na swoje problemy i uczy jak sobie z nimi radzić, dziecko zaczyna pozytywnie myśleć o sytuacjach trudnych - lękotwórczych. Dzięki bajkom tajemnicze lęki dręczące dziecko tracą swoją moc, stają się zwykłymi sytuacjami, w których dziecko potrafi dobrze działać.

Bajka jest utworem, który rozwija i kształtuje osobowość dziecka. Przez pryzmat bajki dziecko poznaje świat, przenosi się w inne środowisko, poznaje normy moralne i zachowania, rozwija wyobraźnię.

M. Molicka wyróżnia trzy rodzaje bajek terapeutycznych:

1. Bajki relaksacyjne - mają wspierać dziecko w rozwoju poprzez umożliwienie mu wizualizacji treści wywołujących stan uspokojenia, odprężenia. Te krótkie historyjki mają uspokajać, a więc ich akcja powinna rozgrywać się w miejscach dobrze dziecku znanych i uważanych przez nich za spokojne. Bajki te mają określoną strukturę, dlatego część wstępna ma uspokajać, rozluźniać; środkowa - wyzwalać poczucie bezwładu, ciężaru i ciepła; końcowa - wywoływać przypływ energii, rześkość i radość życia, budzić poczucie, że świat jest piękny. Bajki relaksacyjne należy czytać dosyć monotonnie i niezbyt głośno, aby dziecko mogło uruchomić swoją wyobraźnię. Treść powinna zawierać obrazy pobudzając zmysły. Powtarzanie niektórych elementów sprzyja uspokojeniu, a także usypianiu dziecka.

2. Bajki psychoedukacyjne - to dosyć krótkie badania fantastyczne, których fabuła dotyczy różnych sytuacji trudnych emocjonalnie i które pokazują efektywnie strategie działania. Mogą opowiadać na przykład o pierwszych dniach pobytu w nowym środowisku (przedszkolu czy szkole), o wizycie u dentysty, o pobycie w szpitalu,

o sytuacjach wstydliwych.

Podstawowe cele bajek psychoedukacyjnych to:

- przedstawienie sytuacji zagrożenia, tak aby dziecko ją zrozumiało i oswoiło się z nią;

- zapoznanie ze słownictwem dotyczącym emocji;

- wyjaśnienie związków przyczynowo-skutkowych między zdarzeniem

a doznawanymi emocjami;

- pomaganie w rozumieniu problemów;

- pokazanie wzorów skutecznego działania, innego myślenia o sytuacji trudnej, innego odczuwania;

- przedstawienie różnych trudności i skutecznych sposobów ich rozwiązywania;

- zachęcanie do mówienia o problemach;

- pokazywanie wzorów pozytywnego myślenia, nastawionego na działanie.

3. Bajki psychoterapeutyczne - to podobnie jak bajki psychoedukacyjne - opowiadania fantastyczne o sytuacjach trudnych emocjonalnie, które pokazują różne wzory myślenia i działania. Bajki te pokazują, że inni ludzie podobnie myślą, czują

i zachowują się w trudnych sytuacjach; umożliwiają ekspresję gniewu, wstydu, lęku itp.; budują nadzieję; częściowo wyrównują deficyty potrzeb (np. bezpieczeństwa, miłości, przynależności, uznania), a dzięki temu pomagają obniżyć przykre napięcie emocjonalne i wzmacniają umiejętność odraczania gratyfikacji.

Dokonuje się również rzeczowego podziału materiałów biblioterapeutycznych, wówczas wyróżniamy książki:

1. uspokajające (sedativa) - tu zaliczamy książki przygodowe, powieści młodzieżowe, baśnie, literaturę humorystyczną i fantastyczną;

2. pobudzające (stimulativa) - są to książki o tematyce awanturniczo-przygodowej, wojenne, podróżnicze, popularnonaukowe;

3. refleksyjne (problematica ) - to powieści obyczajowe, biograficzne, psychologiczne

i socjologiczne, a także z wątkiem romansowym.

Podobnie można sklasyfikować krótkie teksty terapeutyczne dobierane pod ich kątem przydatności dla indywidualnego odbiorcy :

sedativa - teksty uspokajające, które pomagają przywołać przyjemne skojarzenia, wywołują odprężenie i poczucie odpoczynku; muszą być krótkie (3-4 min.) i zawierać powinny dużo tzw. słów "ciepłych".

stimulativa - teksty pobudzające, które pomagają zaktywizować się, sugerują uczucie ruchu

i przepływu; zawierają głównie słowa "zimne".

problematica - to teksty, które mają za zadanie wywołać refleksję.

sacrum - teksty, które pozwalają przeżywać stan religijnej ekstazy.

Teksty terapeutyczne pomagają dzieciom przełamywać bariery lęku, oduczają złych nawyków, uczą. Przykładem tekstu polecanego dla dzieci bojących się ciemności może być opowiadanie pt.: „Urodziny myszki Mimi”

Daleko, bardzo daleko stąd, w ślicznej i przytulnej norce, w samym środku ogromnego lasu mieszkała myszka o imieniu Mimi.

W wolnych chwilach bardzo lubiła bawić się ze swoimi przyjaciółmi (a miała ich dużo) na leśnej polanie. Niestety, myszka bardzo się bała ciemności i gdy tylko zapadał zmierzch, szybko uciekała do swojej norki, szczelnie zasłaniając okna zasłonkami w kwiatki. Nie pomagały prośby przyjaciół, żeby choć trochę dłużej z nimi została i się pobawiła. Przyjaciele bardzo chcieli pomóc Mimi, ale nie wiedzieli jak. Pewnego dnia, a było to właśnie w urodzimy myszki, przyszedł do niej zajączek. Zdradził jej w sekrecie, że zwierzęta przygotowują dla niej niespodziankę z okazji urodzin. Myszka cały dzień czekała w domu, ale niestety nikt nie przyszedł. Było jej bardzo smutno, chciała już nawet iść i zapytać przyjaciół, dlaczego jej nie odwiedzili, ale spostrzegła, że na dworze zrobiło się ciemno i zaczęła zapadać noc. Wtedy rozległo się pukanie do drzwi i do mieszkania myszki wszedł zajączek Szarak.

W imieniu wszystkich mieszkańców lasu zaprosił ją na przyjęcie przygotowane na leśnej polanie. Powiedział, że wszystkie zwierzęta się bardzo napracowały, organizując dla niej urodziny. Chociaż myszka bardzo bała się ciemności, postanowiła nie robić im przykrości swoją nieobecnością. Trzęsąc się ze strachu i chowając się za plecy Szaraka, poszła z nim na polanę. Tam, wokół olbrzymiego ogniska zgromadziły się wszystkie zwierzęta z lasu, które złożyły jej urodzinowe życzenia i zaprosiły ją do wspólnej zabawy. Myszka nie mogła uwierzyć własnym oczom. Z podziwem patrzyła na piękne, kolorowe iskry z płomieni

i z przyjemnością grzała sobie przy nich łapki. Popatrzyła w niebo, którego nigdy nie widziała nocą.

Tego wieczora po raz pierwszy w życiu zobaczyła srebrny księżyc oraz miliony migoczących gwiazd. Ale to nie koniec wrażeń czekających na nią tej nocy! Specjalnie dla niej odbył się pokaz sztucznych ogni. Ach! Co to był za widok! Przepiękne żółte, czerwone

i niebieskie iskry o fantazyjnych kształtach rozbłyskiwały na ciemnym niebie. Ten widok sprawił, że poczuła się szczęśliwa i kochana przez swoich przyjaciół.

Od tej pory Mimi przestała bać się ciemności, bo przekonała się, że noc wcale nie jest straszna i że można wtedy zobaczyć rzeczy niespotykane w ciągu dnia.

ROZDZIAŁ II. METODOLOGICZNE POSTAWY BADAŃ WŁASNYCH

• 2.1. Przedmiot, cele badań i problemy badawcze

T. Pilch, T. Bauman uważają iż zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnej ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej,

o maksymalnej zawartości informacji. Takie dopiero poznanie prowadzi do wyższych form funkcjonowania wiedzy. A są nimi prawa nauki i prawidłowości. Uważa też, że tylko obiektywnie istniejące o poddające się pomiarom zjawiska mogą być przedmiotem badania naukowego. Kontynuując myśl autora możemy uznać, „że celem badań jest poznanie umożliwiające działania skuteczne”. Oto co mówi T. Pilch, T. Bauman: „ Badania pedagogiczne może w większym stopniu niż gdzie indziej określone są przez cele, jakim służą. Ich zadaniem jest zbadanie warunków niezbędnych do realizacji postulowanych stanów rzeczy. Mówiąc bardziej ogólnie - możemy uznać, że celem badań jest poznanie umożliwiające działanie skuteczne.” B. Matwijów pisząc o celu badania naukowego podaje, że jest nim powstanie wiedzy teoretycznej o charakterze episteme (czyli ściśle naukowej, pewnej i prawdziwej) oraz wiedzy utylitarnej o charakterze techne (niezwykle użytecznej praktycznie).

Przedmiotem badań niniejszej pracy jest metoda bajkoterapii wykorzystywana w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Celem badań niniejszej pracy licencjackiej jest sprawdzenie zastosowania bajkoterapii w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej dzieci, jak i zmierzenie wpływu bajkoterapii na dzieci.

J. Pieter problem badawczy traktuję jako „swoiste pytanie określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy oraz cel i granicę pracy naukowej.” Stwierdza, że „[...] problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie przyrodzie i otoczeniu, a nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione przez nas pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka”. Tego samego zdania jest M. Łobocki mówiąc „ Problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”. J. Sztumski pisze: „Problemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze.”

S. Nowak „Punktem wyjścia wszelakiego procesu badawczego jest sformułowanie pewnego pytania czy mniej lub bardziej uporządkowanego zbioru pytań. Pytanie te czasem pojawia się w świadomości badacza w sposób bez refleksyjny - czasem zaś uprzytamnia on sobie mniej lub bardziej wyrażenie dlaczego na te a nie inne pytania chciałby uzyskać odpowiedz po przez wyniki swoich badań”.

Głównym problemem badawczym w niniejszej pracy jest pytanie:

Jak ważna jest bajkoterapia w edukację dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym oraz jaki jest udział nauczycieli w terapii poprzez bajkę?

Chcąc się dowiedzieć, jaki jest stosunek badanych do zadanego wyżej pytania, wyodrębniono następujące problemy szczegółowe które, pozwala odpowiedzieć na pytania:

1. Co nauczyciele rozumieją przez pojęcie „bajka”?

2. Co nauczyciele rozumieją przez pojęcie bajkoterapii?

3. Czy nauczyciele chętnie organizują zajęcia z bajkoterapii?

4. Jaką funkcję wg nauczycieli pełni Bajkoterapia?

5. Czy nauczyciele starają się przekazać rodzicom jak ważną rolę pełni bajka w życiu ich dzieci?

6. Czy nauczyciele poszerzają swoją wiedzę na temat bajkoterapii sięgając po dostępne publikacje?

2.2. Hipotezy badawcze, zmienne i wspaźniki

Według T. Pilcha, T. Baumana hipoteza może być udowodniona przez zebranie danych popierających wysuwaną zależność, lub obalona przez brak takich danych, czy uzyskanie danych świadczących o fałszywości przypuszczenia. Zadaniem badacza jest wszelako sformułowanie możliwie wielu hipotez obejmujących wszelkie znaczące zależności i cechy badanego środowiska.

K. Konarzewski natomiast uważa, że hipoteza to nie domysł lub przypuszczenie badacza, lecz wniosek logiczny z teorii, który odnosi się do dającego się zaobserwować stanu rzeczy. Gdy nie ma teorii, nie ma hipotezy.

Poniżej podano hipotezy szczegółowe. Przypuszcza się, że:

1. Dla nauczycieli termin bajka oznacza tyle co wymyślona historia mająca swój np. morał.

2. Dla nauczycieli pojęcie bajkoterapia to nauka poprzez czytanie bajek.

3. Nauczyciele chętnie organizują zajęcia z bajkoterapii.

4. Nauczyciele zdecydowanie uważają, ze Bajkoterapia pobudza wyobraźnię, ćwiczy pamięć i myślenie, kształtuje osobowość, uczy.

5. Nauczyciele przekazują rodzicom o tym, jak ważną rolę pełni bajka w życiu ich dzieci.

6. Nauczyciele czytają publikacje naukowe na temat bajkoterapii, co też poszerza ich wiedzę z tego zakresu.

Nieodłącznym atrybutem badań są zmienne i wskaźniki. Nie uwzględniając ich niemożliwe byłoby połączenie wszelkich badanych faktów, zjawisk, założeń.

T. Pilch, T. Bauman uważają, że to co daje się zaobserwować w każdym zdarzeniu lub zjawisku, to kilka podstawowych cech konstytutywnych dla danego zdarzenia, które przyjęło się w metodologii nazywać zmiennymi.

Dokonując podziału zmiennych M. Łobocki zauważa, iż zmienne niezależne w badaniach pedagogicznych to m.in. różnego rodzaju sposoby oddziaływania wychowawczego i działalności dydak tycznej. Określają one bliżej charakter oddziaływań,
w których upatruje się przyczyny określonych zmian w procesie wychowania, uczenia się czy kształcenia. Zmienne zależne natomiast to te rzeczywiste lub domniemane skutki uwzględnionych w badaniach zmiennych niezależnych, czyli spodziewane efekty oddziaływań pedagogicznych.

Zmienna	Bajkoterapia w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej.
Wskaźniki	- Definicja bajki według nauczycieli. - Definicja bajkoterapii według nauczycieli. - Chęci nauczycieli w organizowaniu zajęć bajko terapeutycznych. - Rola nauczyciela w przekazywaniu wiedzy dotyczącej istoty bajki w życiu dzieci. - Samokształcenie nauczycieli na temat bajkoterapii.

Tabela 1. Zmienna i wskaźniki.

2.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

J. Sztumski uważa, że aby rozwiązać dowolny problem badawczy, należy dokonać wyboru odpowiedniej metody badań, czyli pewnych sposobów postępowania, które umożliwia nam rozwiązanie tego problemu. S. Nowak stwierdza: „Metoda to tyle, co określony, powtarzalny i wyczuwalny sposób - schemat lub wzór - postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu”.

W ujęciu W. Zaczyńskiego „metoda to sposób systematycznie stosowany, to znaczy stosowany w danym przypadku z intencją zastosowania go także przy ewentualnym powtarzaniu się analogicznego zdania”.

Natomiast M. Łobocki definiuje następująco metody badawcze. Rozumiane w ten sposób metody są z reguły pewnym ogólnym systemem reguł, dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych działań skierowanych z góry na założony cel badawczy”.

W niniejszej pracy posłużono się metodą sondażu diagnostycznego.

Wedle T. Pilcha, T. Baumanna metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasileniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelakich innych zjawiskach instytucjonalnych niezlokalizowanych- posiadających znaczenie wychowawcze- w oparciu p specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.

M. Łobocki sądzi, że „Metody sondażu diagnostycznego najczęściej znajdują swe zastosowanie w badaniach za pomocą ankiet, rozmowy i wywiadu. Badania te stanowią podstawowe jej techniki badawcze”.

S. Nowak uważa, że techniki choć są podrzędne względem metod głównych są także metodami jednakże w węższym tego słowa znaczeniu.

„Techniką badań zaś nazywać będziemy czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzanych informacji, opinii i faktów''.

Do najważniejszych i najczęściej stosowanych technik w badaniach sondażowych
Pilch T. zalicza: wywiad, ankietowanie i analizę dokumentów osobistych.
W niniejszej pracy został zastosowany kwestionariusz ankiety.

Jak stwierdza T. Pilch, T. Baumann „ankieta zatem, jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera”.

Podczas badań przeprowadzonych w czasie pisania niniejszej pracy zastosowano następujące techniki badawcze: kwestionariusz ankiety i wywiad.

1. Kwestionariusz ankiety

„ Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jedno problemowe. Najczęściej też

pytania są zamknięte i zaopatrzone w tak zwaną kafeterię, czyli zestaw wszelakich możliwych odpowiedzi. Ankieta dotyczy najczęściej wąskiego zagadnienia bądź problemu szerszego rozbitego na kilka zagadnień szczegółowych. Szuka się wiec ścisłych skategoryzowanych, jednoznacznych i porównywalnych danych na temat jednego zagadnienia [...] Ankieta jest nie zastąpiona w badaniach pedagogicznych jako narzędzie poznawania cech zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach, danych liczbowych”.

Ankieta, którą wykorzystano w badaniach zawiera krótką informację skierowaną do wypełniającego. Badani zostali poinformowani o zasadach nie ujawniania wyników

i zachowaniu anonimowości. W ankiecie znajdowały się pytania:

• wymagające podkreślania odpowiedzi TAK lub NIE

• wymagające dokonania wyboru z pośród kilku wariantów

• pytania otwarte, w których należało wpisać własna opinie

• pytania o stopień pewności

2. Wywiad

Kolejną techniką, która została zastosowana w badaniach jest wywiad. A. Kamiński uważa, iż wywiad to czynność dwustronna, oparta na bezpośrednim kontakcie informatora z przeprowadzającym wywiad.

Według T. Pilcha wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz.

W niniejszych badaniach przeprowadzono wywiad z nauczycielami wybranych Przedszkoli i Szkół Podstawowych. Zastosowano go w celu uzupełnienia wiadomości zgromadzonych na podstawie kwestionariusza ankiety. Celem tych pytań było uzyskanie informacji o zastosowaniu bajkoterapii i jej wpływie na dzieci.

2.5. Organizacja i przebieg badań

Przed gromadzeniem materiału empirycznego wymagane jest określenie liczebności, a także terenu badań.

T. Pilch podkreślił, że wybór terenu badań to typologia wszelkich zagadnień, cech i wskaźników, jakie należy zbadać oraz odnalezienie ich na odpowiednim terenie, u odpowiednich grup społecznych lub w układach i zjawiskach społecznych. Następnie wymagane jest wytypowanie rejonu, grup zjawisk i instytucji, które stanowią obiekt naszego zainteresowania. Autor ustalił również, że całość grupy stanowiącej przedmiot naszego zainteresowania należy określić, jako populację generalną. T. Pilch zauważył również, że badacz momentami będzie musiał zrezygnować z pewnych spraw, a innym razem je uwzględnić lub poprzeć.

Według K. Konarzewskiego „populacja to zbiorowość, względem której badacz odnosi się w badaniach uogólniających.”

Warte zauważenia są również stwierdzenia M. Łobockiego. Zwrócił on uwagę na fakt, iż często w przeprowadzanych badaniach, w stopniu minimalnym najczęściej uwzględnia się całą populację generalną.

Natomiast W. Okoń populacją określił wszystkie elementy zbioru, które interesują badacza danego zagadnienia. Zauważył także, że populacja stosowana jest w statystyce, gdyż o właściwościach zbioru wnioskuje się na podstawie jego wszystkich części. Części te muszą posiadać co najmniej jedną właściwość zmienną, którą różnią się między sobą oraz przynajmniej jedną wspólną właściwość, która świadczy o ich przynależności do określonego zbioru.

T. Pilch i Bauman „teren badań określili jako miejsce, w którym mają być przeprowadzone badania. Może ono dotyczyć określonej instytucji lub placówki, jak również większego terytorium”.

W niniejszej pracy padaniu zostali poddani nauczyciele i dzieci Przedszkoli oraz Szkół Podstawowych.

Organizacja badań przebiegała następująco:

1. Określenie celu badań oraz przedmiotu.

2. Zapoznanie z literaturą przedmiotu.

3. Sformułowanie hipotez badawczych.

4. Wybranie technik i metod.

5. Opracowanie narzędzi i sporządzenie ankiety.

6. Przeprowadzenie badań.

Ankietę wypełniło 50 nauczycieli z różnych szkół podstawowych i przedszkoli w Raciborzu.

Ankieta została wypełniona indywidualnie w skupieniu w obecności autora ankiety, który omówił i wytłumaczył jak poprawnie odpowiadać na zadawane pytania.

W wywiadzie uczestniczyło 10 wychowawców przedszkoli.

W niniejszej pracy narzędziem użytym do przeprowadzenia analizy i opisania został kwestionariusz ankiety.

ROZDZIAŁIII. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH

Pierwsze pytanie odnosi się do istoty książki, co nauczyciele rozumieją przez pojęcie książka. Odpowiedzi nauczycieli różniły się jedynie doborem odpowiednich wyrazów, jednak zgodnie odpowiedzieli, że „książki to jedno z piśmienniczych źródeł wiedzy, dzielą się ze względu na dziedzinę wiedzy jaką posiadają”.

Podobną zgodność nauczyciele wykazali w odpowiedzi na kolejne zadane pytanie w kwestionariuszu. Według ankietowanych biblioterapia to terapia poprzez obcowanie z książka.

Istotą kolejnego pytania było sprawdzenie skąd ankietowani dowiedzieli się o istnieniu biblioterapii. Nauczyciele mieli do wyboru cztery warianty odpowiedzi: na studiach, w pracy, od znajomych oraz możliwość odpowiedzi własnej tzw. inne. Odpowiedzi nauczycieli obrazuje wykres 1.

Wykres 1. Zestawienienie danych ilościowych na pytanie: Gdzie po raz pierwszy nauczyciele usłyszeli o biblioterapii?

Z wykresu 1 wynika, że 54,0% nauczycieli po raz pierwszy spotkało się z biblioterapią w okresie studiów, 32,0% dowiedziało się o prowadzeniu tejże terapii w pracy, 10,0% o biblioterapii usłyszało od znajomych, a 4,0% pozostałych ankietowanych podaje, że będąc na spotkaniach z rodzicami po raz pierwszy spotkało się z tym terminem.

Każda z prowadzonych terapii dzięki swojemu działaniu wywiera leczniczy wpływ na osobowość człowieka, posiada też niezbędne funkcje, którym poświęcone było kolejne pytanie w kwestionariuszu ankiety. Ankietowani wypowiadali własne zdanie na temat danej funkcji (do wyboru mieli odpowiedzi: zdecydowanie tak, raczej tak, zdecydowanie nie, raczej nie, nie mam zdania). Wykres 2 przedstawia w sposób graficzny dane ilościowe na ten temat.

Wykres 2. Funkcje biblioterapii w opinii nauczycieli.

Na podstawie wykresu 2 można wywnioskować, iż każda funkcja przypisana biblioterapii ma istotny wpływ na prawidłowy rozwój dziecka. Istotne też jest w tym pytaniu to, że nauczyciele znają wartość biblioterapii i jej wpływ na dzieci.

Istotnym elementem biblioterapii jest odpowiedni dobór literatury do wieku dziecka. Bajki, baśnie, krótkie historyjki, opowiadania są częścią bajkoterapii. Chcąc sprawdzić czym według nauczycieli jest bajkoterapia, umieszczono kolejne pytanie w kwestionariuszu ankiety. Odpowiedzi były różne, jednak najczęściej ankietowani odpowiadali:

„Bajkoterapia to terapia poprzez czytanie bajek, zazwyczaj przez rodziców np. do snu. Odgrywa ważną rolę w życiu dziecka, gdyż zawarty w bajkach morał uczy dzieci, a same bajki pobudzają wyobraźnię.” Odpowiedź jak najbardziej trafna i pełna.

Następne z zadanych w kwestionariuszu ankiety pytanie odnosi się do tego, gdzie po raz pierwszy ankietowani usłyszeli o bajkoterapii. Do pytania dołączone były cztery warianty odpowiedzi: na studiach, w pracy, od znajomych oraz możliwość odpowiedzi własnej tzw. inne. Odpowiedzi nauczycieli obrazuje wykres 3.

Wykres 3. Zestawienie danych ilościowych na pytanie: Gdzie po raz pierwszy nauczyciele usłyszeli o bajkoterapii?

Analiza danych wykresu 3 wykazała (identycznie jak w przypadku wykresu 1), że 54,0% nauczycieli po raz pierwszy spotkali się z bajkoterapią w okresie studiów, 32,0% ankietowanych dowiedziało się o prowadzeniu tejże terapii w pracy, 10,0% o biblioterapii usłyszało od znajomych, a 4,0% pozostałych ankietowanych zaznacza, że będąc na spotkaniach z rodzicami po raz pierwszy spotkało się z tym terminem.

Wszystkie prowadzone terapie cechują się funkcjami, tak też jest w przypadku biblioterapii. Podczas przeprowadzania badań ankietowani wypowiadali własne zdanie na temat danej funkcji, do wyboru mieli 5 wariantów odpowiedzi: zdecydowanie tak, raczej tak, zdecydowanie nie, raczej nie, nie mam zdania. Wykres 4 przedstawia w sposób graficzny odpowiedzi nauczycieli.

Na podstawie wykresu 4 można wywnioskować, że według ankietowanych bajka zdecydowanie rozwija wyobraźnię, ćwiczy pamięć oraz kształtuje osobowość. Nauczyciele nie sądzą by bajka była tylko zabawą, wręcz przeciwnie - uważają, że bajka uczy.

Wykres 4. Funkcje bajkoterapii w opinii nauczycieli.

Bajkoterapia rozwija wyobraźnię, kształtuje osobowość, ćwiczy pamięć, uczy. Nauczyciele wiedzą o stosowaniu tejże terapii, jednak czy sami ją stosują? W odpowiedzi na to pytanie nauczyciele mieli do wyboru cztery możliwe warianty odpowiedzi: zdecydowanie tak, raczej tak, zdecydowanie nie, raczej nie. Wybrane odpowiedzi przedstawia wykres 5.

Wykres 5. Zestawienie danych ilościowych na pytanie: Czy nauczyciele stosują lub stosowali metodę bajkoterapii w pracy z dziećmi?

Analiza wykresu 5 pokazuje, że 88,0% ankietowanych zdecydowanie przeprowadza lub przeprowadzało zajęcia z bajkoterapii, a 12,0% ankietowanych jest tego pewne.

Wykres 6. Graficzne zobrazowanie odpowiedzi nauczycieli na pytanie: Jak często były lub są przeprowadzane zajęcia z bajkoterapii?

Z wykresu 6 wynika, że 50,0% nauczycieli prowadzi zajęcia z bajkoterapii jeden raz w tygodniu, 40,0% ankietowanych przeprowadza zajęcia dwa razy w tygodniu, natomiast 10,0% respondentów przeprowadza tego typu zajęcia trzy razy w tygodniu.

Odpowiadając na pytanie o zakres stosowania bajkoterapii respondenci mieli do wyboru cztery warianty odpowiedzi:

1. tylko w ramach zapoznania dzieci z literatura, według programu nauczania

2. poza programem nauczania, w ramach własnej inwencji stosując przeznaczone do tego bajki i opowiadania

3. jedno i drugie

4. inne ( jakie)?

Dane ilościowe na ten temat przedstawia wykres 7, z którego wynika, iż 10,0% respondentów przeprowadza bajkoterapię tylko w ramach zapoznania dzieci z literatura, zgodnie z programem nauczania; 15,0% ankietowanych prowadzi zajęcia poza programem nauczania, w ramach własnej inwencji stosując przeznaczone do tego bajki i opowiadania; 35,0% nauczycieli przeprowadza metodę bajkoterapii według programu nauczania ale także poza nim, w ramach własnej inwencji; aż 40,0% respondentów przeprowadza terapię bajką organizując własne zajęcia pozalekcyjne.

Wykres 7. Zakres stosowania metody bajkoterapii przez nauczycieli.

Dane ilościowe dotyczące przeprowadzania zajęć z zakresu bajkoterapii w opinii nauczycieli przedstawia wykres 8.

Wykres 8. Zestawienie danych ilościowych na pytanie: „Czy koledzy/koleżanki z pracy zdaniem Pana/Pani przeprowadzają zajęcia z zakresu bajkoterapii?”

Z wykresu 8 wynika, iż w opinii nauczycieli koledzy z pracy przeprowadzają zajęcia z bajkoterapii.

W pytaniu dotyczącym tego, czy nauczyciele starają się przekazać rodzicom jak ważna jest bajka w życiu ich dziecka, ankietowani mieli do wyboru cztery warianty odpowiedzi (zdecydowanie tak, raczej tak, zdecydowanie nie, raczej nie), z których wybrali w 100,0% odpowiedź: „zdecydowanie tak”.

Istotnym zadaniem nauczyciela w trakcie zajęć jest prowadzenie obserwacji, zachowania dzieci obrazują nauczycielom stopień ciekawości i zaangażowania w lekcji.

Podczas przeprowadzania zajęć respondenci dostrzegają zmiany w zachowaniu dzieci. Zauważyli m.in. jak dzieci słuchają w skupieniu kolejno czytane bajki, zadają pytania, wyciągają wnioski z zachowań bohaterów opowiadań, dyskutują o tym co jest dobre i co złe. Bajka ma ogromny wpływ na zachowanie dzieci i ich postępowanie.

Opowiastki z dreszczykiem emocji, zawrotną prędkościom, ale także z perypetiami dzieci, rycerzami, krasnalami… . To historie, które zachęcają młodych słuchaczy, pozostawiają chęć ciągłego słuchania nowych historii. Pytając nauczycieli o przeprowadzanie zajęć terapeutycznych i fascynację uczniów tą terapią nauczycie odpowiedzieli zgodnie, w 100% zgadzając się, że zajęcia z bajkoterapii cieszą się dużym uznaniem uczniów.

Nieodłącznym elementem przeprowadzania terapii jest otoczenie w jakim odbywają się zajęcia. Wpływ na pozytywne reakcje słuchaczy ma pomieszczenie, układ mebli, kolory ścian. „Czy w polskich szkołach i przedszkolach są dostateczne warunki na przeprowadzanie bajkoterapii?” Respondenci odpowiadając na to pytanie mieli do wyboru cztery warianty odpowiedzi: zdecydowanie tak, raczej tak, zdecydowanie nie, raczej nie. Dane ilościowe na ten temat przedstawia wykres 9.

Z wykresu 9 wynika iż warunki są dobre: 40,0% ankietowanych zdecydowanie uważa warunki w szkołach za dostateczne do przeprowadzania zajęć bajko terapeutycznych, 60,0% odpowiedziało raczej tak.

Poproszono nauczycieli by podali powód dla którego przeprowadza się bajkoterapię. Nauczyciele pisali o istotnych funkcjach jakie posiada bajka, o korzyściach z czasu poświęconego na czytanie bajek, podkreślony został także morał, który ma duży wpływ na dalsze zachowanie dzieci. Pozwolę sobie zacytować jedną z napisanych odpowiedzi: „Terapia poprzez bajkę charakteryzuje się kilkoma szczególnymi cechami, samo w sobie czytanie poszerza zakres słownictwa, poprawia technikę wypowiedzi, pokazuje dzieciom jak właściwie zachowywać się w danych sytuacjach, pomaga w trudnych sytuacjach. Dla starszych dzieci czytanie jest formą spędzania wolnego czasu, nauką płynnego czytania (…)”.

Wykres 9. Zestawienie danych ilościowych na pytanie: „Czy Pana/Pani zdaniem w polskich przedszkolach/szkołach istnieją dostateczne warunki do prowadzenia zajęć bajkoterapeutycznych?”

Czytanie dzieciom bajek jest nieodłącznym elementem wychowania. Sam termin bajka rozumiany jest inaczej według każdego czytelnika, na pytanie: „Co rozumie Pan/Pani przez pojęcie bajka?” nauczyciele odpowiadali w sposób zbliżony, składający się na całość charakterystyki terminu: „Bajka to nic innego jak opowiadanie o głównych bohaterach, ich przygodach, problemach i napotkanych trudnościach, często zakończona morałem”.

Kolejna kwestia jaka została poruszona w niniejszej pracy odnosi się do rodzajów bajek, a mianowicie, które z wymienionych bajek są znane respondentom. Odpowiedzi nauczycieli przedstawia wykres 10.

Analiza wykresu 10 wskazuje, że nauczyciele w 100,0% spotkali się i znają bajki relaksacyjne, psychoedukacyjne, jak i psychoterapeutyczne. Do wyboru była także możliwość podania innego rodzaju bajek, jednak nikt się nie zdecydował na wybór tego wariantu.

Chcąc sprawdzić popularność wybranych bajek wśród nauczycieli, kolejne pytanie zostało zaplanowane tak, by ankietowani ocenili w skali 1 (najchętniej) - 7, którą z podanych bajek zastosowaliby na swoich zajęciach. Wynik został przedstawiony na wykresie 11.

Na podstawie wykresu 11 można wywnioskować, iż miejsce pierwsze zajęła bajka „Jaś i Małgosia”, miejsce drugie „Czerwony Kapturek”, miejsce trzecie „Dziewczynka

z zapałkami”, miejsce czwarte „Królewna Śnieżka”, miejsce piąte „Brzydkie Kaczątko”,

Wykres 10. Bajki znane przez nauczycieli.

miejsce szóste „Kopciuszek” i miejsce siódme „Kot w butach”. Najchętniej czytaną na zajęciach bajką jest „Jaś i Małgosia”, a bajką cieszącą się najmniejszą popularnością jest „Kot w butach”.

Wykres 11. Popularność wybranych bajek wśród nauczycieli.

Ważne jest w pracy nauczyciela by sięgać po publikacje na tematy związane z najnowszymi metodami i technikami prowadzenia ciekawych zajęć. W odpowiedzi na pytanie o przeczytane publikacje z zakresu bajkoterapii nauczyciele mieli do dyspozycji trzy warianty odpowiedzi: tak, nie, nie pamiętam. Zestawienie odpowiedzi nauczycieli przedstawia wykres 12.

Wykres 12 przedstawia odpowiedzi ankietowanych, którzy w 88,0% twierdzą, że sięgnęli bądź nadal sięgają po publikacje z zakresu bajkoterapii, 2,0% respondentów odpowiedziało negatywnie na pytanie nie podając uzasadnienia, natomiast 10,0% nauczycieli odpowiedziało: nie pamięta. Osoby, które odpowiedziały pozytywnie na pytanie dodały również kilku autorów tekstów jakie przeczytali, byli to m.in.: Molicka. M., Borecka I.

Samokształcenie się jest indywidualną sprawą każdego człowieka, jednak nie zawsze biblioteki, z których korzystamy dysponują odpowiednimi materiałami. W odpowiedzi na pytanie „Czy w bibliotekach znajdują się publikacje na temat bajkoterapii?” respondenci mogli wybrać jeden spośród czterech wariantów: zdecydowanie tak, raczej tak, zdecydowanie nie, raczej nie. Dane ilościowe na ten temat przedstawia wykres 13.

Wykres 12. Czytanie publikacji naukowych wśród nauczycieli.

Z wykresu 13 wynika, że w bibliotekach znajdują się publikacje na temat bajkoterapii.

Wykres 13. Zestawienie danych ilościowych na pytanie: Czy w bibliotekach znajdują się publikacje na temat bajkoterapii?

ZAKOŃCZENIE

Potrzeby czytelnicze dzieci zwiększają się wraz z ich wiekiem, upodobaniami i potrzebami. Mali czytelnicy w książkach poszukują odpowiedzi na wiele różnorodnych pytań oraz możliwości rozwiązania swoich problemów, zarówno tych dużych jak i małych.

W pracy opisano najważniejsze terminy z zakresu bajkoterapii jak również rodzaje bajek terapeutycznych i ich funkcje. Jest to dowód na to jak potrzebna i efektywna jest bajkoterapia w pracy z dziećmi.

W niniejszej pracy przedstawiona była terapia poprzez bajki i jej miejsce w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej.

Analiza danych wykazała, iż według nauczycieli bajka opowiadanie o bohaterach, ich przygodach, problemach i napotkanych trudnościach, często zakończona morałem, co jest potwierdzeniem pierwszej hipotezy.

Według ankietowanych bajkoterapia to terapia poprzez czytanie bajek, zazwyczaj przez rodziców np. do snu. Odgrywa ważną rolę w życiu dziecka, gdyż zawarty w bajkach morał uczy dzieci, a same bajki pobudzają wyobraźnię. Jest to zgodne z drugą hipotezą.

Wyniki badań dowiodły, że 50,0% nauczycieli prowadzi zajęcia z bajkoterapii jeden raz w tygodniu, 40,0% ankietowanych przeprowadza zajęcia dwa razy w tygodniu, natomiast 10,0% respondentów przeprowadza tego typu zajęcia trzy razy w tygodniu. Oznacza to, że nauczyciele chętnie organizują zajęcia z bajkoterapii, co potwierdza trzecią hipotezę.

Według ankietowanych bajka zdecydowanie rozwija wyobraźnię, ćwiczy pamięć oraz kształtuje osobowość. Nauczyciele nie sądzą by bajka była tylko zabawą, wręcz przeciwnie - uważają, że bajka uczy. Potwierdza to czwartą hipotezę.

W odpowiedzi dotyczącej tego, czy nauczyciele starają się przekazać rodzicom jak ważna jest bajka w życiu ich dziecka, ankietowani mieli do wyboru cztery warianty odpowiedzi (zdecydowanie tak, raczej tak, zdecydowanie nie, raczej nie), z których wybrali w 100,0% odpowiedź zdecydowanie tak i tym samym potwierdzili piątą hipotezę.

W ostatnim problemie badawczym 88,0% nauczycieli twierdzi, że sięgnęli bądź nadal sięgają po publikacje z zakresu bajkoterapii, 2,0% respondentów odpowiedziało negatywnie na pytanie nie podając uzasadnienia, natomiast 10,0% nauczycieli odpowiedziało: nie pamięta. Osoby, które odpowiedziały pozytywnie na pytanie dodały również kilku autorów tekstów jakie przeczytali, byli to m.in.: Molicka. M., Borecka I. Z analizy wynika, iż szósta hipoteza sprawdziła się.

LITERATURA

1. Baluch A.(1987) Dziecko i świat przedstawiony, czyli tajemnice dziecięcej literatury. Warszawa: Instytut Wydawniczy „ Nasza księgarnia”.

2. Bettelheim B. (1985) Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni. Warszawa: Państwowy instytut Wydawniczy

3. Brutt D.(tłum. Dankiewicz Hanna) (2007) Bajki, które leczą. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

4. Borecka I. (1998) Biblioterapia w szkole. Poradnik dla bibliotekarzy. Legnica.

5. Borecka I. (2001) Biblioterapia formą terapii pedagogicznej. Wałbrzych: wyd. PWSZ.

6. Brzechwa J. (2010) Kaczka dziwaczka. Kielce: Jedność.

7. Friedel V. (tłum. Jałowiec M.) (2000) Klucz w małe ręce. Kielce: Wydawnictwo „Jedność”.

8. Goriszowski W. (1987) Jak organizować czytelnictwo dzieci?. W: „Vademecum dla rodziców dzieci od lat 6 do 10”, red. Doc. dr hab. Pomykało W. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne.

9. Graban-Pomirska M. (2006) Czy cudowne i pożyteczne? Rzecz o współczesnej trywializacji baśni. W: Wczesna edukacja. Między schematem a poszukiwaniem nowych ujęć teoretyczno-badawczych. Pod red. Doroty Klus-Stańskiej, Ewy Szatan, Doroty Bronk. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego,

10. Jaszczyk A., Kochaniak B. (2006) Czarodziejski pyłek. Czyli metafora i bajka we wspomaganiu rozwoju małego dziecka. Kraków: Oficyna Wydawnicza „ Impuls”.

11. Kamysz - Figa D. (2004) Bajka w życiu współczesnego dziecka. Problemy opiekuńczo - wychowawcze, nr 10.

12. Keyserlingk L. (tłum. Jałowiec M.) (2002) Opowieści dla duszy dziecięcej. Kielce: Wydawnictwo „Jedność”.

13. Konarzewski K. ( 2000) Jak uprawiać badania oświatowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

14. Krasicki I. (2007) Wybór bajek i satyr. Kraków: Greg.

15. Łaba A. (2008) Bajki rymowane w biblioterapii. Kraków: Oficyna wydawnicza „Impuls”

16. Łobocki M. (1987) Metody i techniki badań pedagogicznych, Warszawa.

17. Łobocki M. (1999) Wprowadzenie do metodologi badań pedagogicznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

18. Matwiejów B. ( 1998) Budowanie teoretycznej wiedzy pedagogicznej. W: „Orientacje w metodologii badań pedagogicznych”, red. Stanisław Palka, Kraków: Wydawnictwo UJ.

19. Meyer- Glitza E. (tłum. Jałowiec M.) (2004) Kiedy pani złość przychodzi z wizytą. Kielce: Wydawnictwo : Jedność „

20. Molicka M. (1999) Bajki terapeutyczne. Poznań: Wydawnictwo „ Media Rodzina”.

21. Molicka M. (20003) Bajki terapeutyczne cz. II. Poznań: Wydawnictwo „ Media Rodzina”.

22. Molicka M. (2005) Baśniowa terapia. Psychologia w szkole, nr 4.

23. Molicka M. (2002) Bajkoterapia: o lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań: wyd. „Media rodzina”.

24. Nowak S. (1970) Metodologia badań socjologicznych, Warszawa.

25. Nowak S. (1985) Metodologia badań społecznych, Warszawa: Wydawnictwo PWN.

26. Okoń. W. (2001) Nowy Słownik Pedagogiczny, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.

27. Oppenheim A. N. (2004) Kwestionariusze, wywiady, pomiary postaw. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

28. Ortner G. (tłum. Dalewski Z., Ptaszyńska- Sadowska E.) Bajki na dobry sen. Warszawa: świat książki.

29. Pieter J. ( 1967) Praca naukowa, Katowice: Wydawnictwo Śląsk.

30. Pilch T. Barman T.( 2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.

31. Pilch T. (1977) Zasady badań pedagogicznych, Wrocław- Warszawa-Kraków - Gdańsk

32. Pilch T. (1998) Zasady badań pedagogicznych, Kraków: Wydawnictwo Ossolineum.

33. Przecławska A. (1997) Czytelnictwo dzieci i młodzieży. Warszawa: Encyklopedia Pedagogiczna s.95.

34. Pytka M. (2002) Bajka, Bajkoterapia, wychowanie… Opieka - wychowanie - terapia, nr 4.

35. Spierzak B. (2002) Bajeczny świat. Katowice: ROM-E Metis.

36. Sztejnberg A. (2006) Komunikacyjne środowisko nauczania i uczenia się. Wrocław: wyd. Astrum.

37. Tuwim J. (2008) Okulary. Warszawa: wyd. Liwona.

38. Wnęk J. (2004) O bajkoterapii. Problemy opiekuńczo - wychowawcze, nr 9.

39. Woźnowski W. (1989) Antologia bajki polskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskiech.

40. Zaczyński W. (1997) Statystyka w pracy badawczej nauczyciela. Warszawa: Wydawnictwo „Żak”.

41. Zagółkowa H. (1986) Czym język za młodu nasiąknie. Poznań: wyd. Poznańskie.

42. Niestworzone historie. Bajki edukacyjne. (2007) pod red. Ziółkowska B. Poznań: wydawnictwo ZYSK i S-KA.

43. www.komiks.gildia.pl

1. KWESTIONARIUSZ ANKIETY DLA NAUCZYCIELI

Nazywam się Katarzyna Otrembnik, jestem studentką III roki pedagogiki resocjalizacyjnej w PWSZ w Raciborzu. Piszę pracę licencjacką o temacie: ”Bajkoterapia w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej”. Kwestionariusz ankiety przeprowadzany jest na potrzeby pracy i jest w pełni anonimowy.

1. Czym wg Pana/Pani jest książka?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Co rozumie Pan/i przez pojęcie biblioterapia?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. Gdzie po raz pierwszy usłyszał/a Pan/i o biblioterapii?

1. Na studiach

2. W pracy

3. Od znajomych

4. Inne (jakie?) ………………………………………………………………………..

4. Jaką funkcję według Pana/ Pani pełni biblioterapia?

Stwierdzenia Funkcje	Zdecydowanie tak	Raczej tak	Raczej nie	Zdecydowanie nie	Nie mam zdania
wartościowe zagospodarowanie czasu
inspiracja do pewnego typu pożądanych zachowań
rozwija umiejętności werbalne i estetyczne
tworzy systemy wartości i cele życiowe
pozwala na przeżycie często niedostępnych uczuć

5. Czym wg Pana/Pani jest bajkoterapia?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6. Jakie zdaniem Pana/Pani walory dydaktyczno - wychowawcze posiada bajkoterapia?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

7. Gdzie po raz pierwszy usłyszał/a Pan/i o bajkoterapii?

1. Na studiach

2. W pracy

3. Od znajomych

4. Inne (jakie?) ………………………………………………………………………..

8. Jaką funkcję według Pana/ Pani pełni bajkoterapia?

Stwierdzenia Funkcje	Zdecydowanie tak	Raczej tak	Raczej nie	Zdecydowanie nie	Nie mam zdania
Rozwija wyobraźnię
Ćwiczy pamięć i myślenie
Kształtuje osobowość
To tylko zabawa
Bajka uczy

9. Czy stosuje lub stosował/a Pan/i metodę bajkoterapii w pracy z dziećmi?

1. Zdecydowanie tak

2. Raczej tak

3. Raczej nie

4. Zdecydowanie nie

10. Jeżeli TAK to jak często zajęcia są/były przeprowadzane?

…………………………………………………………………………

11. Jeżeli na pytanie nr 9 odp. Pan/i negatywnie, to proszę napisać jakie były tego przyczyny:

…………………………………………………………………………

12. W jakim zakresie stosuje stosował/a Pan/i metodę bajkoterapii w swojej pracy?

5. tylko w ramach zapoznania dzieci z literatura, wg. programu nauczania

6. poza programem nauczania, w ramach własnej inwencji stosując przeznaczone do tego bajki i opowiadania

7. jedno i drugie

8. inne ( jakie)? ………………………………………………………………….

13. Czy koledzy/koleżanki z pracy zdaniem Pana/Pani przeprowadzają zajęcia z zakresu bajkoterapii?

1. Zdecydowanie tak

2. Raczej tak

3. Raczej nie

4. Zdecydowanie nie

14. Czy stara się Pan/i przekazać rodzicom, jak ważna jest bajka w życiu ich dziecka?

1. Zdecydowanie tak

2. Raczej tak

3. Raczej nie

4. Zdecydowanie nie

15. Czy dostrzega Pan/i zmiany w zachowaniu dzieci po przeprowadzeniu zajęć z bajką?

1. Tak (jakie?) …………………………………………………………………………

2. Nie

16. Czy zdaniem Pana/Pani zajęcia z bajkoterapii cieszą się uznaniem uczniów?

1. Zdecydowanie tak

2. Raczej tak

3. Raczej nie

4. Zdecydowanie nie

17. Czy Pana/Pani zdaniem w polskich przedszkolach/szkołach istnieją dostateczne warunki do prowadzenia zajęć bajkoterapeutycznych?

1. Zdecydowanie tak

2. Raczej tak

3. Raczej nie

4. Zdecydowanie nie

18. Dlaczego Pana/Pani zdaniem przeprowadza się zajęcia bajkoterapeutyczne?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

19. Co rozumie Pan/Pani przez pojęcie „bajka”?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

20. Który (z podanych) rodzaj bajek terapeutycznych jest Panu/Pani znany?

1. Bajki relaksacyjne

2. Bajki psychoedukacyjne

3. Bajki psychoterapeutyczne

4. Inne (jakie?)………………………………………………………………………..

21. Które z podanych bajek zastosował/a by Pan/Pani na swoich zajęciach?

(proszę ponumerować w skali 1 - 8, gdzie 1 to najchętniej):

Czerwony Kapturek .………

Brzydkie kaczątko ………

Kopciuszek ………

Kot w butach ………

Dziewczynka z zapałkami ………

Królewna Śnieżka ………

Jaś i Małgosia ………

22. Czy przeczytał/a Pan/i jakiekolwiek publikacje na temat bajkoterapii?

1. Tak

2. Nie

3. Nie pamiętam

23. Jeżeli tak to proszę wymienić kilka:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

24. Jeżeli na pytanie nr 17 odp. Pan/i negatywnie, to proszę napisać dlaczego?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

25. Czy zdaniem Pana/Pani w bibliotece szkolnej znajdują się publikacje na temat bajkoterapii?

1. Zdecydowanie tak

2. Raczej tak

3. Raczej nie

4. Zdecydowanie nie

Metryczka

Proszę podać płeć:

• Kobieta

• mężczyzna

Ile Pan/i ma lat?

1. Do 29

2. 30 - 39

3. 40 i więcej

Jaki jest Pana/Pani staż pracy z dziećmi?

1. Do 5 lat

2. 5 - 10 lat

3. 10 - 15 lat

4. Powyżej 15 lat

Z jaką grupą wiekową dzieci Pan/i pracuje?

1. 3 - 4 latki

2. 5 - 6 latki

3. 7 -8 latki

4. Mieszaną

Z jaką grupą wiekową dzieci Pan/Pani pracowała najdłużej?

1. 3 - 4 latki

2. 5 -6 latki

3. 7 - 8 latki

4. 9 latki i starsi

2. SPIS RYCIN

1. Zastosowanie danych ilościowych na pytanie: Gdzie po raz pierwszy nauczyciele usłyszeli o biblioterapii?

2. Funkcje biblioterapii w opinii nauczycieli.

3. Zastosowanie danych właściwych na pytanie: Gdzie po raz pierwszy nauczyciele usłyszeli o bajkoterapii?

4. Funkcje bajkoterapii w opinii nauczycieli.

5. Zestawienie danych ilościowych na pytanie: Czy nauczyciele stosują lub stosowali metodę bajkoterapii w pracy z dziećmi?

6. Graficzne zobrazowanie odpowiedzi nauczycieli na pytanie: Jak często były lub są przeprowadzane zajęcia z bajkoterapii?

7. Zakres stosowania metody bajkoterapii przez nauczycieli.

8. Zestawienie danych ilościowych na pytanie: „Czy koledzy/koleżanki z pracy zdaniem Pana/Pani przeprowadzają zajęcia z zakresu bajkoterapii?”

9. Zestawienie danych ilościowych na pytanie: „Czy Pana/Pani zdaniem w polskich przedszkolach/szkołach istnieją dostateczne warunki do prowadzenia zajęć bajkoterapeutycznych?”

10. Bajki znane przez nauczycieli.

11. Popularność wybranych bajek wśród nauczycieli.

12. Czytanie publikacji naukowych wśród nauczycieli.

13. Zestawienie danych właściwych na pytanie: „Czy w bibliotekach znajdują się publikacje na temat bajkoterapii?”.

Molicka M. (1999) Bajki terapeutyczne. Poznań: wydawnictwo ”Media rodzina”, s. 6.

Graban - Pomirska M. (2007) Czy cudowne i pożyteczne? Rzecz o współczesnej trywializacji baśni. W: Wczesna edukacja. Między schematem a poszukiwaniem nowych ujęć teoretyczno - badawczych. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 9.

Więckowski R. (1983) Zarys metodyki nauczania początkowego. „Nauczanie początkowe” Nr 6, Kielce, s. 34.

Molicka M. (1999) Bajki terapeutyczne. Poznań: wydawnictwo ”Media rodzina”, s. 6.

Molicka M. (2005) Baśniowa terapia. Psychologia w szkole, nr 4, s. 64.

Borecka I. (2001) Biblioterapia formą terapii pedagogicznej. Wałbrzych: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, s. 7.

Molicka M. (2002) Bajkoterapia: o lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań: wyd. „Media rodzina”, s. 102-106.

B. Bettelheim - żył w latach 1903 - 1990, amerykański psychoanalityk pochodzenia austriackiego. Zajmował się leczeniem dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, zwłaszcza terapią dzieci autystycznych. W swoich pracach odwoływał się do własnych doświadczeń z obozów koncentracyjnych.

Sierotowiński S. (1966) Słownik terminów literackich. Wrocław, s. 45.

Woźnowski W. (1983) Antologia bajki polskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 5.

Encyklopedia Popularna PWN (1997) Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN Spółka z o. o., s. 60.

Łaba A. (2008) Bajki rymowane w biblioterapii. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 6.

Krasicki I. (2007) Wybór bajek i satyr. Kraków: wyd. Greg, s. 3.

Tamże, s. 69.

Molicka M. (2002) Bajkoterapia: o lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań: wyd. „Media rodzina”, s. 136.

Molicka M. (2005) Baśniowa terapia. Psychologia w szkole, nr 4, s. 43.

Tamże, s. 64.

Encyklopedia humoru i satyry polskiej (1914) T. 1-4. Lwów; Warszawa, s. 345.

Encyklopedia Popularna PWN (1997) Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN Spółka z o. o., s. 760.

Tamże, s. 386.

Droga do nieba, s. 363.

Encyklopedia Popularna PWN (1997) Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN Spółka z o. o., s. 386.

Tamże, s. 387.

www.komiks.gildia.pl

Encyklopedia Popularna PWN (1997) Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN Spółka z o. o., s. 652.

Brzechwa J. (2010) Kaczka dziwaczka. Kielce: Jedność, s. 3.

Tuwim J. (2008) Okulary. Warszawa: wyd. Liwona, 3.

Molicka M. (2005) Baśniowa terapia. Psychologia w szkole nr 4, str. 63-71.

Borecka I. (1988) Biblioterapia w szkole. Poradnik dla bibliotekarzy. Legnica, s. 61-62.

Jaszczyk A., Kochaniak B. (2006) Czarodziejski pyłek. Czyli metafora i bajka we wspomaganiu rozwoju małego dziecka. Kraków: Oficyna Wydawnicza „ Impuls”, s. 16.

Pilch T. Barman T. (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 23.

Pilch T. (1995) Zasady badań pedagogicznych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 56.

Matwijów B. (1998) Budowanie teoretycznej wiedzy pedagogicznej. W: „Orientacje

w metodologii badań pedagogicznych”, red. Stanisław Palka, Kraków: Wydawnictwo UJ, s. 16.

Pieter J. (1967) Praca naukowa, Katowice: Wydawnictwo Śląsk, s. 67.

Łobocki M. (1978) Metody i techniki badań pedagogicznych, Warszawa, s. 56.

Sztumski J. (1984) Wstęp do metod i technik badań społecznych, Warszawa, s. 28.

Nowak S. (1985) Metodologia badań społecznych, Warszawa: Wydawnictwo PWN, s. 26.

T. Pilch T. Barman (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 193.

Konarzewski K. (2000) Jak uprawiać badania oświatowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 141.

Pilch T. Barman T. (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 50

Łobocki M. (1999) Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, s. 133-134.

Sztumski J.(1999) Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice, s. 68.

Nowak S. (1985) Metodologia badań społecznych, Warszawa: Wydawnictwo PWN, s. 19.

Zaczyński W. (1995) Praca badawcza nauczyciela, Warszawa: Wydawnictwo WSiP, s. 19.

Łobocki M. (1978) Metody i techniki badań pedagogicznych, Warszawa, s. 115.

T. Pilch T. Barman (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 80.

Łobocki M. (1999) Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, s. 236.

Nowak S. (1985) Metodologia badań społecznych, Warszawa: Wydawnictwo PWN, s. 22.

Pilch T. (1977) Zasady badań pedagogicznych, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk.

T. Pilch T. Barman (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 96.

T. Pilch T. Barman (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 96-97.

Kamiński A. (1974) Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice Empirycznej, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, s. 56.

Pilch T. (1977) Zasady badań pedagogicznych, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, s. 133.

P ilch T. (1998) Zasady badań pedagogicznych, Kraków: Wydawnictwo Ossolineum, s. 139.

Konarzewski K. (2000) Jak uprawiać badania oświatowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 149.

Łobocki M. (2000) Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, s. 155.

Okoń W. (2001) Nowy Słownik Pedagogiczny, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 305.

T. Pilch T. Barman (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 194.

14

Miejsce w rankingu

---