1. Połączenia kości przedramienia.

2. Układ naczyniowy - znaczenie, podział, budowa serca.

Połączenia kości przedramienia.

Omawiając dokładnie połączenia kości przedramienia, należy najpierw choćby pokrótce omówić ogólną budowę poszczególnych kości:

Kość łokciowa (ulna). Jest zaliczana do kości długich. Jej nasady są nierównomiernie rozwinięte; bliższa jest znacznie większa i grubsza niż dalsza. Trójgraniasty trzon kości łokciowej ma brzegi przedni, tylny i między-kostny (lub boczny) oraz powierzchnie przednią, tylną i przyśrodkową. Na końcu bliższym wyróżnia się: wyrostek łokciowy, wyrostek dziobiasty i powierzchnie stawowe tworzące wcięcie bloczkowe i wcięcie promieniowe. Poniżej wyrostka dziobiastego występuje guzowatość kości łokciowej. Na końcu dalszym kości łokciowej wyróżnia się głowę kości łokciowej przedłużającą się po stronie przyśrodkowej w wyrostek rylcowaty. Głowa kości łokciowej jest zakończona powierzchnią dla połączenia z trójkątną chrząstką, oddzielającą tę kość od nadgarstka.

Kość promieniowa (radius). Jest to kość długa, w której wyróżnia się trzon i dwa końce: nasadę bliższą i nasadę dalszą. Trzon ma kształt trójścienny, z wyraźnie zaznaczonym w części środkowej brzegiem międzykostnym. Głowa, czyli nasada bliższa kości promieniowej pokryta jest chrząstką szklistą i posiada płytki dołek głowy służący do połączenia z główką kości ramieniowej. Dookoła głowy układa się obwód stawowy stanowiący ruchome połączenie z kością łokciową. Poniżej głowy znajduje się szyjka. Poniżej szyjki, od strony kości łokciowej występuje silnie rozwinięta guzowatość kości promieniowej. Koniec dalszy jest grubszy i szerszy. Ma powierzchnię stawową tzw. wcięcie łokciowe, służącą do połączenia z kością łokciową oraz powierzchnię stawową nadgarstka, umożliwiającą połączenie z kośćmi nadgarstka. Nasada dalsza wydłuża się ku dołowi w tzw. wyrostek rylcowaty.

Połączenia kości przedramienia.

Kość łokciowa i promieniowa - połączone są ze sobą w trzech miejscach: końce bliższe kości tworzą staw promieniowo - łokciowy bliższy lub górny (tworzący z dwoma innymi stawami - staw łokciowego), końce dalsze - staw promieniowo - łokciowy dalszy lub dolny, natomiast trzony kości połączone są ze sobą błoną międzykostną.

Staw promieniowo - łokciowy bliższy. Razem z częścią ramienno - łokciową i ramienno - promieniową tworzy złożony staw łokciowy. Staw promieniowo - łokciowy bliższy należy do stawów typu obrotowego, a ruchy takie jak - nawracanie i odwracanie, może się odbywać w tym stawie przy współudziale stawu promieniowo - łokciowego dalszego.

Staw promieniowo - łokciowy bliższy tworzy: wcięcie promieniowe kości łokciowej wraz z obwodem stawowym kości promieniowej. Do wzmocnień stawu należy zaliczyć więzadła:

- więzadło pierścieniowate - Przyczepia się do przedniego i tylnego brzegu wcięcia promieniowego kości łokciowej. Obejmuje ono w swym przebiegu obwód stawowy głowy kości promieniowej i nie pozwala na oddalanie się głowy od wcięcia oraz uniemożliwia przesuwanie się kości promieniowej względem kości łokciowej.

- więzadło czworokątne - Jest rozpięte poziomo pomiędzy dolnym brzegiem wcięcia promieniowego kości łokciowej, a odpowiadająca mu częścią szyjki kości promieniowej. Więzadło to napina się podczas ruchów nawracania i odwracania przedramienia.

Staw·łokciowy.

Staw promieniowo - łokciowy dalszy. Jego powierzchnie stawowe to: jako panewka - wcięcie łokciowe kości promieniowej, zaś jako wypukłą powierzchnie stawową - obwód stawowy głowy kości łokciowej, który nie biegnie jednak dookoła całej głowy, tak jak na kości promieniowej, lecz zajmuje jedynie około połowy powierzchni obwodowej głowy. Do stawu promieniowo - łokciowego dalszego należy krążek stawowy, który przylega do dolnej powierzchni głowy kości łokciowej. Jest on przymocowany od strony przyśrodkowej do wyrostka rylcowatego kości łokciowej, bocznie - do krawędzi między wcięciem łokciowym a powierzchnia stawową nadgarstka kości promieniowej. Krążek stawowy jest dwuwklęsły i oddziela jamę stawu promieniowo - łokciowego dalszego od jamy stawu promieniowo - nadgarstkowego. Torebka stawowa jest luźna, lecz mocna i najgrubsza po stronie grzbietowej. Że względu na obecność krążka jama stawowa nie stanowi przestrzeni jednokształtnej.

Czynnościowo staw promieniowo - łokciowy dalszy jest sprzężony ze stawem promieniowo -łokciowym bliższym i należy do stawów typu obrotowego.

Błona międzykostna przedramienia (membrana interossea antebrachii). Stanowi mocną blaszkę włóknista rozpiętą między brzegami międzykostnymi kości promieniowej i łokciowej. W części środkowej jest ona najsilniejsza, zaś w części górnej i dolnej traci jednolity przebieg i zawiera otwory przeznaczone do przejścia naczyń krwionośnych. W górnej części błona międzykostna kończy się silna struną skośną. Ma ona duże znaczenie jako czynnik hamujący podłużne przesuwanie się kości promieniowej w stosunku do kości łokciowej, przenosząc częściowo obciążenie bez ograniczenia ruchów nawracania i odwracania. Błona międzykostna stanowi także pole przyczepów licznych mięsni.

Mięśnie działające na stawy promieniowo - łokciowe.

Mięśnie w przedramieniu możemy podzielić na trzy grupy:

- przednie (dłoniowe), Jest to najsilniejsza grupa zawierająca głównie zginacze. Mięsnie dzielą się tu na powierzchowne: mięsień nawrotny obły (m. pronator Teres), mięsień zginacz promieniowy nadgarstka (m. flexor carpi radialis), mięsień dłoniowy długi (m. palmaris longus), mięsień zginacz łokciowy nadgarstka (m. flexor carpi ulnaris), mięsień zginacz powierzchowny palców (m. flexor digitorum superficialis) i głębokie: mięsień zginacz głęboki palców (m. flexor digitorum profundus), mięsień zginacz długi kciuka (m. flexor pollicis longus)i mięsień nawrotny czworoboczny (m. pronator quadratus). Tylko mięśnie nawrotne kończą się na przedramieniu, pozostałe bowiem zmierzają do kości nadgarstka i palców. Mięśnie grupy przedniej (z wyjątkiem m. zginacza łokciowego nadgarstka i dwóch głów zginacza głębokiego palców) są unerwione przez gałęzie nerwu pośrodkowego (nervus medianus). Wymienione w nawiasie mięśnie są zaopatrzone przez gałęzie nerwu łokciowego (nerwus ulnaris).

- tylne (grzbietowe), Tą grupę równie dzielimy na warstwy. Mięśnie części powierzchownej to: mięsień prostownik palców (m. extensor digitorum), mięsień prostownik palca małego (m.extensor digiti minimi), mięsień prostownik łokciowy nadgarstka (m. extensor carpi ulnaris). Są one ze sobą częściowo zrośnięte w swym przyczepie początkowym i prawie w większości pokrywają warstwę głęboka, czyli wewnętrzną. Warstwę wewnętrzną stanowią: mięsień odwodziciel długi kciuka (m. abductor pollicis longus), mięsień prostownik długi kciuka (m. extensor pollicis longus), mięsień prostownik krótki kciuka (m. extensor pollicis brevis), mięsień prostownik wskaziciela (m. extensor indicis). Grupę tylna unerwia gałąź głęboka nerwu promieniowego.

- boczne (promieniowe); Główną funkcją tej grupy jest uczestnictwo w prostowaniu nadgarstka i odwracanie przedramienia. Grupa składa się z czterech mięśni, które swymi przyczepami sięgają ku górze aż do połowy wysokości ramienia, przymocowując się do brzegu i nadkłykcia bocznego kości ramiennej. Są to: mięsień ramienno-promieniowy (m. brachioradialis), mięsień prostownik promieniowy nadgarstka długi (m. extensor carpi radialis longu), mięsie prostownik promieniowy nadgarstka krótki (m. extensor carpi radialis brevis), mięsień odwracacz (m. supinator). Całą grupę boczną mięśni przedramienia unerwia nerw promieniowy.

Przód przedramienia

Tył przedramienia

Nie wszystkie jednak wyżej wymienione mięśnie działają na stawy promieniowo - łokciowy. Poniżej więc omówię tylko te, które biorą udział w ruchu odwracania lub nawracania.

1. Mięsień dwugłowy ramienia (m. biceps brachii)

Składa się z dwóch głów. Głowa ramienna posiada przyczep na przegrodzie międzykostnej przyśrodkowej ramienia i na nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej. Głowa łokciowa posiada przyczep zlokalizowany na wyrostku dziobiastym kości łokciowej. Obie głowy łączą się kierując się skośnie ku dołowi i bocznie, gdzie przechodzą w krótkie płaskie ścięgno położone na powierzchni bocznej kości promieniowej. Unerwiony jest przez nerw pośrodkowy.

Do jego funkcji należy: zginanie łokciowe oraz nawracanie w stawie promieniowo - łokciowym.

Mięsień dwugłowy ramienia

2. Mięsień odwracacz przedramienia (m. supinator)

Leży na tylnej stronie przedramienia. Początkowo przyczepia się do więzadła obrączkowego kości promieniowej; do więzadła pobocznego promieniowego, a przede wszystkim do nadkłykci bocznych kości ramiennej i tylnej strony nasady bliższej kości łokciowej. Włókna tego mięśnia biegną skośnie w bok i ku dołowi, owijając się dookoła bliższej części kości promieniowej, której mięsień kończy się z przodu poniżej guzowatością kości promieniowej.

Czynnością tego mięśnia jest odwracanie przedramienia.

3. Mięsień ramienno - promieniowy (m. brachioradialis)

Rozpoczyna się na brzegu bocznym kości ramiennej poniżej połowy jej długości i biegnie wzdłuż kości promieniowej, kończąc się tuz powyżej wyrostka rylcowatego kości promieniowej. Jego brzeg przedni ku dołowi ogranicza bruzdę promieniową przedramienia, w której leży tętnica promieniowa, dwie żyły, gałąź powierzchowna nerwu promieniowego oraz naczynia chłonne.

Mięsień zgina przedramię w stawie łokciowym, najsilniej w położeniu nawrócenia przedramienia. Ponadto nawrócone przedramię odwraca, a odwrócone - nawraca.

mięsień ramienno - promieniowy

4. Mięsień nawrotny obły (m. pronator teres)

Biegnie on skośnie od strony przyśrodkowej do kości promieniowej i należy do warstwy przedniej - powierzchownej. Posiada dwie głowy: głowę ramienną, która rozpoczyna się na przegrodzie międzymięśniowej przyśrodkowej i nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej oraz głowę łokciową, która przyczepia się do wyrostka dziobiastego. Obie głowy łączą się i dochodzą do powierzchni bocznej części środkowej kości promieniowej. Przyczep końcowy znajduje się na bocznej powierzchni w połowie trzonu kości promieniowej.

Ponieważ włókna mięśnia biegną od góry ku dołowi oraz od strony przyśrodkowej do boku, dlatego miesień ten silnie nawraca i współdziała w zginaniu przedramienia w stawie łokciowym.

mięsień nawrotny obły

5. Mięsień nawrotny czworoboczny (m. pronator quadratus)

Jest małym, płaskim, czworokątnym mięśniem. Rozpoczyna się na przedniej powierzchni części dalszej trzonu kości łokciowej, biegnie w bok, kończąc się na przedniej i bocznej powierzchni trzonu kości promieniowej.

Skurcz mięśnia działa wyłącznie na staw promieniowo - łokciowy dalszy, powodując nawracanie przedramienia.

mięsień nawrotny czworoboczny

W ruchu odwracania biorą również udział, choć słabszy, mięśnie: prostownik długi, prostownik krótki odwodziciel długi kciuka oraz prostownik palca wskazującego. Natomiast w ruchu nawracania współdziałają również mięśnie: zginacz promieniowy nadgarstka i prostownik promieniowy długi nadgarstka.

Powięź przedramienia. Mięśnie przedramienia są objęte powięzią przedramienia, która jest przedłużeniem powięzi ramienia. W okolicy łokciowej nosi nazwę powięzi łokciowej. Powięź ta przyczepia się do obu nadkłykci kości ramiennej, do wyrostka łokciowego i tylnego brzegu kości łokciowej; a wzmocnione jest przez rozścięgno mięśnia dwugłowego ramienia.

Powięź przedramienia na całej długości łączy się z brzegiem tylnym kości łokciowej; wysyła ona przegrody międzymięśniowe, dzieląc przedramię na trzy przedziały kostno-włókniste (zginaczy, bocznych prostowników i prostowników grzbietowych). Komora zginaczy jest podzielona blaszką powięziową na część głęboką i powierzchowną. Na nadgarstku powięź przedramienia przechodzi w powięź ręki.

Układ naczyniowy - znaczenie, podział, budowa serca.

Układ naczyniowy odgrywa zasadniczą role w organizmie. Rozprowadzając w jego obrębie m. in. tlen, wchłonięte składniki budulcowe i energetyczne oraz hormony - czyli substancje, które maja wpływ na czynności niektórych narządów lub całych układów. Odprowadza natomiast do narządów wydalających dwutlenek węgla i produkty przemiany materii. Układ naczyniowy reguluje także temperaturę ciała poprzez zwężenie (wazokonstrykcja) lub rozszerzenie (wazodylitacja) poszczególnych naczyń krwionośnych.

Układ naczyniowy jest też w szczególny sposób powiązany z tkankami i narządami, które maja zdolności regeneracji krwi i chłonki (szpik kostny, węzły chłonne, grasica oraz śledziona)

Układ naczyniowy najprościej można podzielić na: układ krwionośny i układ chłonny (limfatyczny).

Układ krwionośny.

Do Układu krążenia (krwionośnego) zaliczamy: serce, krew oraz naczynia krwionośne (tętnice, żyły naczynia krwionośne). Jest to układ zamknięty, który pod wpływem rytmicznych impulsów serca - systemem naczyń krwionośnych transportuje krew, po całym organizmie. Proces te określa się jako krążenie krwi. Krew natomiast jest nośnikiem substancji odżywczych, niezbędnych do podtrzymywania czynności życiowych, oraz spełnia funkcję oczyszczającą organizm ze szkodliwych produktów przemiany materii. Bez przerwy krąży od narządów odżywiających (układ oddechowy, pokarmowy) do tkanek ustroju i narządów wydalniczych (nerki, skóra).

Układ krążenie możemy podzielić na:
a) krążenie małe (płucne) - służy wzbogaceniu krwi w tlen w płucach i wydaleniu dwutlenku węgla (jest ono zarazem krążeniem czynnościowym płuc) Krew z serca tętnicami płucnymi, które dalej dzielą się kolejno na tętnice płatowe i tętnice segmentowe dochodzą do naczyń krwionośnych włosowatych oplatających pęcherzyki płucne. Stąd też pobierany jest tlen i transportowany wraz z krwią poprzez: żyły segmentowe do żył płucnych i ostatecznie do serca.
b) krążenie duże (odżywcze) - jest ono odpowiedzialne za zaopatrzenie komórek organizmu w substancje odżywcze i tlen oraz za odebranie produktów przemiany materii. Krew bogata w tlen i składniki odżywcze poprzez system naczyń tętniczych doprowadzana jest do obszaru naczyń włosowatych, za pośrednictwem, których oddaje ona komórkom niezbędne do życia substancje, a zabiera, dwutlenek węgla i inne produkty przemiany materii. Krew ta powraca żyłami do serca, skąd ponownie dostaje się do krążenia płucnego.

Schemat duże i małego obiegu krwi w organizmie.

Naczynia krwionośne.

Wszystkie naczynia krwionośne wyścielone są specjalnym nabłonkiem tzw. śródbłonkiem. Komórki te: tworzą gładką wyściółkę wewnętrzną naczynia, niezbędną do prawidłowego przepływu krwi. Przerwanie jej ciągłości powoduje produkcje substancji biologicznych czynnych, uczestniczących w procesie krzepnięcia krwi i regulujących napięcie ściany naczyniowej.

Naczynia krwionośne ogólnie można podzielić na:

Tętnice (arteriae). Charakteryzują się grubą, trójwarstwową budową ścian (jak we wszystkich naczyniach krwionośnych o większej średnicy niż naczynia włosowate), na która składa się:

• warstwa wewnętrzna (intima) - zbudowana ze śródbłonka i niewielkiej ilości wiotkiej tkanki łącznej;

• warstwa środkowa (media) - zbudowana głównie z okrężnej mięśniówki gładkiej oraz z różnych ilości - zależnie od typu naczynia - włókien kolagenowych i sprężystych;

• warstwa zewnętrzna (przydanka) - błona łącznotkankowa przytwierdzająca naczynie do otoczenia, zbudowana głównie z włókien kolagenowych;

Tętnice biorą czynny udział w procesie krążenia na skutek rytmicznych skurczów ich ścian. Wychodząc z serca poprzez liczne rozgałęzienia transportują krew do wszystkich organów i naczyń włosowatych. Średnica tętnic zmniejsza się w miarę oddalania się ich od serca. Tętnice, w których w błonie środkowej są dobrze wykształcone włókna sprężyste, nazywa się tętnicami typu sprężystego. Zapewniają one szybki przepływ dużej ilości krwi wyrzucanej przez serce, co jest możliwe dzięki znacznej ich średnicy i elastyczności ścian. Dzięki takiej budowie - tętnice takie jak aorta mogą wytrzymać ciśnienie do 20 atmosfer. Natomiast tętnice, w których występuje przewaga komórek mięśniowych nazywa się tętnicami typu mięśniowego. Są to tętnice o mniejszej średnicy i elastyczności, które potrzebują skurczu własnej ściany, aby przesunąć krew ku narządom. Tętnice o budowie przejściowej pomiędzy sprężystymi a mięśniowymi nazywamy tętnicami mieszanymi.

Żyły (venae). W zależności od lokalizacji, cechują się znaczną różnorodnością budowy ścian (występuje tu również trójwarstwowa budowa ściany, jednak jest tu słabiej zaznaczona niż w tętnicach). Prowadzą krew z naczyń włosowatych aż do serca. Cecha morfologiczną żył są zastawki żylne, pozwalające na przepływ krwi tylko w jednym kierunku - do serca, uniemożliwiające jej cofanie się. Zbudowane są one z fałdów błony wewnętrznej żył i szczególnie licznie występują w żyłach kończyn.

Naczynia włosowate (vasa capillaria). Czyli kapilary, to najdrobniejsze a zarazem najważniejsze odcinki naczyń krwionośnych ustroju, bowiem właśnie tutaj następuje właściwa wymiana tlenu i substancji odżywczych. Pozostałe, większe naczynia stanowią jedynie drogi transportu krwi. Ich średnica to około 5-30 μm. Mają najcieńszą ścianę zbudowaną jedynie ze śródbłonka i otaczającej go blaszki podstawnej. Są pozbawione mięśniówki, a jedynie z zewnątrz przylegają do niej nieregularnie rozmieszczone perycyty (komórki o własnościach kurczliwych). Swymi rozgałęzieniami tworzą one sieć, w której występują naczynia włosowate tętnicze i żylne. Ze względu na budowę i przepuszczalność ścian wyróżniamy 3 typy naczyń włosowatych:

• naczynia włosowate o ścianie ciągłej - najpowszechniejszy typ. Posiada selektywnie przepuszczalną ścianę;

• naczynia włosowate o ścianie okienkowej, w której komórki śródbłonka mają bardzo niewielkie otworki (fenestracje). Dzięki nim naczynie charakteryzuje się dużą przepuszczalnością dla substancji wysoko cząsteczkowych. Występują w narządach, gdzie wymiana między tkankami a krwią jest szczególnie intensywna (kosmki jelitowe, nerka, gruczoły dokrewne)

• naczynie włosowate zatokowe o ścianie nieciągłej - posiadają większą średnice, charakteryzują się albo dużymi otworami w komórkach śródbłonka, albo szerokimi szczelinami pomiędzy tymi komórkami. Blaszka podstawowa może być nieciągła lub nieobecna. Pozwala to na swobodne przechodzenie przez ich ścianę wszystkich substancji. Występuje w śledzionie i szpiku krwiotwórczym.

Zespolenie tętniczo - żylne (anastomoses arteriovanosae). Stanowią bezpośrednie „krótkie połączenia” między tętniczkami a żyłkami. Znajdują się one przede wszystkim w narządach czynnych okresowo, takich jak: gruczoły dokrewne, ślinianki itp.. Występują także zespolenia tętniczo - tętnicze lub żylno - żylne, zapewniające oboczne krążenie krwi w przypadkach jego zakłócenia.

Na ogół tętnice wyprowadzają krew z serca, natomiast żyły ja doprowadzają. Są jednak odstępstwa od tej reguły. W nerkach tętnice dzielą się na naczynia krwionośne włosowate, które ponownie zespalają się w naczynia tętnicze, tworząc sieć dziwną tętniczo - tętniczą. W wątrobie natomiast żyły przechodzą w naczynia krwionośne włosowate, a te ponownie zespalają się w żyły, tworząc sieć dziwną żylno - żylną. W śledzionie i w łożysku występuje z kolei tzw. krążenie otwarte: krew z naczyń włosowatych wylewa się poczym ponownie wchłania do żył.

Serce.

1. Położenie i kształt.

Serce (cor) to mięśniowy narząd układu krwionośnego, w kształcie spłaszczonego stożka - pełniący funkcje pompy ssąco - tłoczącej krew na obwód. Wraz z otaczającym je osierdziem jest położone w śródpiersiu środkowym, przy czym 2/3 serca leży na lewo od płaszczyzny pośrodkowej ciała, a tylko 1/3 na prawo od tej płaszczyzny. Znajduje się w przestrzeni ograniczonej z przodu mostkiem, z dołu przepona, z boków przez opłucne śródpiersiowe, z tyłu przez śródpiersie tylne, a zwłaszcza przez przełyk, który w śródpiersiu tylnym znajduje się najbliżej serca. To właśnie dzięki tym organom, a także naczynia wychodzącym i dochodzącym do serca, utrzymuje ono swoje położenie. Serce jest lekko skręcone w lewo wokół własnej osi tak, że do przedniej ściany klatki piersiowej przylega głównie komora prawa. W stosunku do kręgosłupa serce zajmuje przestrzeń pomiędzy IV a VIII kręgiem piersiowym.

Serce człowieka w przybliżeniu jest wielkości pięści. Przeciętne wymiary to: długość 12 - 14 cm, natomiast szerokość 9 - 10 cm. Ciężar wynosi około 300 g. Wielkości te są jednak zależne od wieku, płci, konstrukcji i masy ciała oraz ogólnego stanu zdrowia człowieka. Częściowo też wielkość tego organu zależna jest od intensywności wysiłku fizycznego, do którego może się w pewnych granicach dostosować.

Mięsień sercowy

Omawiając budowę serca należy najpierw zwrócić uwagę na tkankę mięśniową prążkowana serca. Zbudowana jest ona z miocytów poprzecznie prążkowanych mających rozgałęzienia - za pośrednictwem, których łączą się one ze sobą i wytwarzają przestrzenna sieć. Komórki te zawierają dużo sarkoplazmy, zwłaszcza w części środkowej, w której znajdują się jądra komórkowe. Jest natomiast mniej włókienek kurczliwych niż w komórkach mięśniowych poprzecznie prążkowanych. Granice między poszczególnymi komórkami mięśniowymi serca tworzą poprzeczne, silne błonki zwane wstawkami.

Ponadto mięsień sercowy cechuje się automatyzmem. Serce wyjęte z ustroju i umieszczone w płynie fizjologicznym (0.09%NaCl), nadal wykonuje regularne skurcze (można to zauważyć np. podczas przeszczepów). Automatyzm zapewniają komórki układu bodźcowo - przewodzącego serca znajdujące się w węźle zatokowo-przedsionkowym, węźle przedsionkowo - komorowym, pęczku Hissa, włóknach Purkiniego, które omówię później.

2. Części i powierzchnie serca.

W sercu wyróżnia się podstawę serca zwrócona ku górze, ku tyłowi i w prawo, utworzona przez przedsionki i duże naczynia wychodzące lub wchodzące do serca, tworzące koronę serca oraz wierzchołek (koniuszek) serca zwrócony ku dołowi, ku przodowi i w lewo, utworzony przez komorę lewa.

W sercu wyróżnia się przednią powierzchnie mostkowo - żebrową, na której przebiega prostopadle do osi długiej serca, na granicy przedsionków i komór, bruzda wieńcowa. Powyżej bruzdy występują nieco spłaszczone wypustki przedsionków tworzące uszka serca. Przebiega tu również bruzda międzykomorowa przednia, zaznaczającą granice między komorami. Granice tą wyznacza także bruzda międzykomorowa tylna, przebiegająca na tylno - dolne powierzchni przeponowej serca. Obie bruzdy międzykomorowe przebiegają skośnie w stosunku do długiej osi serca i łączą się na prawym brzegu we wcięciu koniuszka serca. W bruzdach biegną również, otoczone tkanka tłuszczową naczynia wieńcowe i ich gałęzie odżywiające mięsień sercowy. Wyróżnić można także dwie powierzchnie płucne: prawą i lewą. Po stronie prawej między powierzchnia mostkowo - żebrową a przepona zaznacza się brzeg prawy, nazywany inaczej brzegiem ostrym. Przy stykach powierzchni płucnej z dwoma pozostałymi powierzchniami tworzy się lekko zaokrąglony brzeg lewy.

3. Budowa ścian serca.

Ściany serca składają się z trzech warstw: , wsierdzia. śródsierdzia (czyli mięśnia sercowego) i nasierdzia (część osierdzia). Ponadto do ścian serca zaliczamy również szkielet serca i układ przewodzący. Wsierdzie (endocardium) - Jest to jednowarstwowy nabłonek płaski spoczywający na łącznotkankowej blaszce właściwej wsierdzia. Pod nią znajduje się zawierająca naczynia i nerwy tkanka podwsierdziowa. Wyściela wszystkie struktury wewnątrz jamy serca oraz płatki zastawek. Śródsierdzie (myocardium - w szerokim znaczeniu). Nasierdzie (epicardium) - Jest to blaszka trzewna osierdzia. Nasierdzie składa się głównie z tkanki łącznej, która spełnia funkcję warstwy ochronnej. Produkuje płyn osierdziowy, który w cyklu pracy serca zmniejsza tarcie.

Osierdzie (pericardium) - Jest to worek surowiczy zbudowany z blaszki ściennej i blaszki trzewnej (nasierdzie), pomiędzy którymi znajduje się jama osierdzia, wypełniona płynem surowiczym. Obie blaszki łączą się na dużych naczyniach krwionośnych podstawy serca. Jama osierdzia ma dwa zachyłki: zatokę poprzeczna osierdzia, położona ku tyłowi od aorty wstępującej i pnia płucnego, oraz zatokę skośną osierdzia, położona między żyłami płucnymi a żyłą główną górną.

Worek osierdziowy dzięki swej gładkiej i wilgotnej wewnętrznej powierzchni zmniejsza do minimum tarcie powierzchni poruszającego się serca.

Szkielet serca. Łącznotkankowa struktura leżąca głównie wokół ujścia serca. Zaliczamy tu pierścienie włókniste przedsionkowo - komorowe prawy i lewy (całkowicie ograniczające mięsień sercowy przedsionków od mięśnia sercowego komór), pierścienie włókniste pnia płucnego i aorty oraz trójkąty włókniste lewy i prawy (z których pierwszy położony jest między pierścieniem włóknistym przedsionkowo - komorowym lewym a pierścienie włóknistym aorty, drugi zaś pomiędzy obu pierścieniami włóknistymi przedsionkowo - komorowymi). Szkielet serca stanowi zrąb, do którego przyczepiają się mięśnie przedsionków i komór, płatki zastawek przedsionkowo - komorowych oraz umocowane są ujścia naczyń tętniczych serca.

4. Budowa wnętrza serca.

Serce ma budowę jamistą. Jego wnętrze podzielone jest na cztery jamy: dwa przedsionki prawy i lewy, oddzielone od siebie przegrodą miedzyprzedsionkową oraz w części dolnej dwie komory prawą i lewą, które są oddzielone przegrodą międzykomorową. Przedsionki od komór oddzielone są przegrodą przedsionkowo - komorową, w której znajdują się otwory zwane ujściami przedsionkowo - komorowymi.

Do przedsionka prawego uchodzi żyła główna górna i dolna, a także pomiędzy ujściem żyły dolnej a ujściem przedsionkowo - komorowym prawym leży ujście zatoki wieńcowej, zbierającej krew z większości żył serca. Ponadto w przedsionku tym znajduje się kilka otworów dla żył przednich serca oraz maleńkie otwory żył najmniejszych. W przedsionku lewym znajduje się ujście żył płucnych, a także również otwory żył najmniejszych serca.

W ujściach przedsionkowo - komorowych, na granicy między przedsionkami a komorami znajdują się zastawki przedsionkowo - komorowe: lewa - dwudzielna (mitralna) i prawa - trójdzielna. Płatki zastawek zbudowane z tkanki łącznej pokrytej wsierdziem są przymocowane do pierścieni włóknistych, które otaczają ujście przedsionkowo - komorowe. Do ich powierzchni - zwróconych do światła komór przyczepiają się struny ścięgniste, które łącza się z mięśniami brodawkowatymi. Mięśnie te występują na dnie komór: dwa w prawej, trzy w lewej.

Ciśnienie krwi znacznie wzrastające w czasie skurczu komór wypycha płatki zastawek w kierunku przedsionków. Równocześnie z mięśniem komór kurczą się mięśnie brodawkowate, które z a pomocą strun ścięgnistych pociągają płatki zastawek w kierunku odwrotnym niż ciśnienie krwi, czyli do światła komór - ten sposób płatki, nieznacznie tylko wygięte w kierunku przedsionków, ściśle stykają się swymi brzegami i zmykają drogę powrotu krwi do przedsionków.

Serce:
1. Prawy przedsionek
2. Lewy przedsionek
3. Żyła główna górna
4. Łuk aorty
5. Lewa tętnica płucna
6. Żyła płucna dolna
7. Zastawka mitralna
8. Zastawka aortalna
9. Komora lewa
10. Komora prawa
11. Żyła główna dolna
12. Zastawka trójdzielna
13. Zastawka pnia płucnego

Krew z komory prawej przechodzi do pnia płucnego przez ujście pnia płucnego zawierające zastawkę pnia płucnego, która zapobiega cofaniu się krwi do komory. Zastawka ta składa się z trzech płatków półksiężycowatych, umieszczonych na wewnętrznych ścianach tętnic w kształcie trzech kieszonek. Kieszonki te w czasie skurczu zostają przyciśnięte naporem przepływającej krwi do ścian tętnic. Dopiero w czasie rozkurczu, wskutek spadku ciśnienia, krew wracając w kierunku światła komór rozchyla kieszonki, wypełnia je i zbliża ich brzegi, które teraz ściśle przylegając do siebie zamykają drogę powrotu krwi do komór.

W komorze lewej znajduje się natomiast ujście aorty, zabezpieczone zastawką aorty, która również utworzona jest przez trzy płatki półksiężycowate.

Zastawki w sercu człowieka, półschemat:
P - strona prawa, L - strona lewa,

zastawki: a - mitralna, b - aorty, c - pnia płucnego, d - trójdzielna.

5. Czynność serca.

Serce stanowi narząd napędowy układu krwionośnego. Pompuje ono bowiem krew pod odpowiednim ciśnieniem z komór do głównych naczyń tętniczych, natomiast zastawki nadają temu procesowi odpowiedni kierunek. Czynność ta warunkuje krążenie krwi w całym organizmie.

Czynność serca składa się z trzech faz: skurczu (systole), rozkurczu (diastol) oraz pauzy. W czasie pauzy, krew z żył wpływa do przedsionków, a przez otwarte ujście przedsionkowo- komorowe również do komór. W fazie skurczu przedsionków krew wypełnia komory serca, unosząc jednocześnie płatki zastawek przedsionkowo - komorowych. Po skurczu przedsionków rozpoczyna się skurcz komór, który składa się z fazy napinania oraz fazy wyrzucania krwi do tętnic. W fazie napinania miesień czynnościowy komór naciska z dużą siłą na krew znajdująca się w komorach. Wzrost ciśnienia krwi powoduje domkniecie brzegów zastawek, a skurczone mięśnie brodawkowe komór przytrzymują strunami ścięgnistymi płatki zastawek, uniemożliwiając ich wychylenie w kierunku przedsionków. Z chwila gdy ciśnienie krwi w komorach serca przekroczy ciśnienie krwi w aorcie i pniu płucnym, zastawki półksiężycowate otwierają się i krew zostaje wypchnięta do tych tętnic. Wyrzucenie krwi trwa do momentu, gdy ciśnienie w komorach spadnie poniżej ciśnienia w aorcie i pniu płucnym. Wtedy zamykają się zastawki półksiężycowate i rozpoczyna się faza rozkurczu komór.

Cały ten proces, czyli rytmiczna i naprzemienna kolejność skurczów przedsionków i komór reguluje układ bodźcowo - przewodzący, dzięki zdolności wytwarzania i przewodzenia bodźców.

Skurcz Rozkurcz

Skurcze mięśnia sercowego wywołane są wyłącznie stanem czynnym powstającym w układzie bodźcowo - przewodzącym serca. Układ nerwowy może tylko zmienić pobudliwość mięśnia przewodzącego, wpływając w ten sposób na częstość skurczów serca.

6. Układ bodźcowo - przewodzący.

Układ bodźcowo-przewodzący jest to określona grupa komórek mięśnia sercowego, która ma zdolność do wytwarzania oraz przewodzenia rytmicznych impulsów nerwowych regulujących rytmikę pracy serca oraz prawidłową kolejność skurczów poszczególnych części serca. Składają się na niego:

- węzeł zatokowo - przedsionkowy, położony przy ujściu żyły głównej górnej do przedsionka prawego; stanowi on najwyższe i najważniejsze „piętro” układu przewodzącego, dlatego nazywa się go również rozrusznikiem serca.

- węzeł przedsionkowo - komorowy, położony w trójkącie ograniczonym przez przegrodę miedzyprzedsionkową, płatek zastawki trójdzielnej i ujście zatoki wieńcowej.

- pęczek przedsionkowo - komorowy, rozpoczyna się w węźle przedsionkowo - komorowym, przebiega w tylnej części przegrody międzykomorowej, początkowo jako pień, który dzieli się na dwie odnogi: prawa i lewą, biegnące po obu stronach przegrody międzykomorowej.

W układzie bodźcowo - przewodzącym występują specjalne komórki mięśnia sercowego. Ich zadaniem jest wytwarzanie i przewodzenie bodźców. Cechują się zawartością dużej ilości sarkoplazmy i bardzo małej liczby miofibryli, ułożonych głównie w części obwodowej. Sarkoplazma komórek zawiera szczególnie dużą ilość glikogenu.

Literatura:

Atlas anatomiczny; wydawnictwo Buchmann 2007

Anatomia i fizjologia człowieka; B. Gołąb, W. Z. Traczyk; Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich; Warszawa 1986

Anatomia człowieka, część I; Wydawnictwo AWF we Wrocławiu 2002

Anatomia prawidłowa człowieka - kończyna górna, kończyna dolna; pod redakcją A. Skawiny; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; Kraków 2002

Zasoby stron internetowych.

---