MAKROEKONOMIA - wykłady dr. Elżbieta Zalesko

Lektura:

1. David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dombush - “Ekonomia T2. Makroekonomia”, wyd. PWE, Warszawa 2007

2. „Ekonomia ogólna” - red nauk. Kazimierz Meredyk, wyd. UwB, Białystok 2007

3. Mieczysław Nasiłowski - „System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii”, wyd. Key Text, Warszawa 2007

4. Robert E. Hall, John B. Taylor - „Makroekonomia. Teoria, funkcjonowanie i polityka”, PWN Warszawa 2007

15.02.2009r.

Temat_1: Gospodarka narodowa jako przedmiot badań naukowych - struktura gospodarki narodowej.

Ekonomia:

- mikroekonomia

- makroekonomia

Różnice w zakresie:

- przedmiotu badań

- stosowanych instrumentów badawczych

- wniosków gospodarczych

Mikroekonomia - zajmuje się badaniem gospodarczego (racjonalnego) postępowania lub reakcji indywidualnych uczestników gospodarki rynkowej tzn. konsumentów, producentów oraz analizą rynku na poszczególne produkty.

Makroekonomia - bada całość gospodarki uwzględniając wszechstronne współzależności występujące pomiędzy poszczególnymi jej sektorami i elementami składowymi, a także bada otoczenie zagraniczne, jego wpływ na poszczególne kraje. Zakres jej zainteresowań osiąga wymiar globalny.

Istotą makroekonomii jest poznanie prawidłowości kształtowania się kategorii ekonomicznych takich jak:

- produkt narodowy

- inflacja

- salda obrotów handlowych i płatniczych

- inwestycje

- bezrobocie

- konsumpcja

- oszczędności

Gospodarka Narodowa - to całość zasobów oraz działalności prowadzonej w sferze produkcji, podziału, obiegi i konsumpcji dóbr i usług w danym kraju.

Jest to więc ogół działań w obrębie państwa, realizowanych w interesie wszystkich obywateli związanych z tworzeniem wartości komercyjnych i ich podziałem.

Podstawowe problemy gospodarki narodowej:

1. poziom rozwoju gospodarczego i możliwość jego podnoszenia (inwestycje, akumulacja, stopa oszczędności)

2. struktura gospodarki narodowej (struktura produkcji, organizacji, nakładów)

3. makroekonomiczna koordynacja działań gospodarczych i sterowanie procesami rozwojowymi (rola państwa w gospodarce).

Najprostszym sposobem zmierzenia rozwoju gospodarki jest stwierdzenie, czy wzrasta produkcja czy też nie.

maleje rośnie

kryzys produkcja rozwój

Struktura gospodarcza:

1. - to układ relacji między odpowiednio wyodrębnionymi elementami gospodarki

2. - elementy gospodarki:

- rzeczowe

- nierzeczowe

3. - struktura produkcji, struktura zatrudnienia, struktura podziału produktu, struktura organizacyjna, struktura techniczna

Przemiany strukturalne: to przemiany w układzie relacji pomiędzy poszczególnymi elementami (częściami gospodarki narodowej)

Czynniki zmian strukturalnych :

- zmiany struktury popytu światowego

- postęp techniczny

Struktura działowa gospodarki:

1. - dział pierwotny (surowcowy) - rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, górnictwo

2. - przemysł (przetwórstwo)

3. - usługi (niematerialne - edukacja, TV itp. oraz materialne - krawiectwo itp.)

Teoria przemian strukturalnych Fishera, Clarka i Fourastiego

Punktem wyjścia jest podział gospodarki na trzy sektory (wym. wyżej)

Sektor pierwszy - to zawłaszczanie dóbr przyrody

Sektor drugi - to przetwarzanie dóbr na dużą skalę (przemysł, budownictwo, itp.)

Sektor trzeci - to cała gama usług (handel, transport, rekreacja, zdrowie itd.)

Kierunek zmian struktury działowej gospodarki: (obecnie usługi sięgają 85%)

Struktura własnościowa

Wyróżnia i grupuje elementy gospodarki według rodzajów własności:

a). sektor prywatny

b). sektor publiczny

Ma to podstawowe znaczenie dla kształtowania stosunków ekonomicznych w gospodarce, a także dla funkcjonowania systemu gospodarczego.

Kierunek przemian to wzrost udziału sektora prywatnego.

Gospodarka wysoko rozwinięta charakteryzuje się:

1. dominującym udziałem usług (75-80% wartości PKB)

2. znacznym udziałem przemysłu (około 20% wartości PKB)

3. stosunkowo niskim udziałem sektora pierwotnego (kilka procent wartości PKB)

Gospodarka średnio rozwinięta charakteryzuje się:

1. dominującym udziałem przemysłu (35-40% wartości PKB)

2. znacznym udziałem sektora pierwotnego (10-30% wartości PKB)

3. usługi - pozostałość

Gospodarka słabo rozwinięta :

1. dominuje sektor pierwotny (30-70% wartości PKB)

2. wysoki udział usług

3. brak przemysłu lub bardzo słabo rozwinięty

Problemy początkowych stadiów wzrostu gospodarczego:

1. Ekspansja przemysłu i usług

2. Kurczenie się i restrukturyzacja działu pierwotnego

Kwestia działów pierwotnych:

1. względnie niski poziom wydajności pracy i związane z tym międzysektorowe zróżnicowanie dochodów, nieracjonalne wykorzystanie siły roboczej w gospodarce, niższa ogólna efektywność gospodarowania i powstawanie zjawisk inflacyjnych

2. sprzeczność między globalnym popytem i globalną podażą

3. sprzeczność między strukturą globalnego popytu, a strukturą globalnej podaży

4. niska cenowa elastyczność podaży produktów działu pierwotnego

5. niska cenowa elastyczność popytu na produkty działu pierwotnego

Wydajność pracy (W)

Jest to wartość produkcji przypadająca na jednostkę nakładu pracy (np. na 1 zatrudnionego)

W = Q : L

Q - rozmiary produkcji

L - nakład pracy (liczba zatrudnionych)

Podmiotowa struktura gospodarki

1. Podział ze względu na skalę gospodarowania:

• gospodarka narodowa

• działy

• gałęzie

• przedsiębiorstwa

• Podział ze względu na branże:

• przedsiębiorstwa przemysłowe

• przedsiębiorstwa handlowe

• przedsiębiorstwa usługowe

3. Podział ze względu na strukturę rynku:

• monopol

• oligopol

• konkurencja monopolistyczna

• konkurencja doskonała

4. Z punktu widzenia relacji czysto rynkowych:

• producenci

• konsumenci

15.02.2009r.

Temat_2: Monopol a konkurencja

Źródła monopolu

Typy monopoli według źródeł powstawania:

A). monopol przyrodniczy

B). monopol państwowy

C). monopol ekonomiczny

Ad. A

Ma miejsce, gdy podaż któregoś z czynników produkcji jest ściśle ograniczona przy istnieniu wysokiego i rosnącego popytu, np.:

- monopol ziemi

- monopol rzadkiego zasobu naturalnego

Ad. B - zwany też administracyjnym

Ma miejsce, gdy państwo na mocy prawa (przepisów prawnych) zastrzega sobie wyłączność produkcji lub sprzedaży określonego produktu lub usługi.

Monopol wynikający z patentów i praw autorskich

To specyficzny rodzaj monopolu państwowego (państwo gwarantuje, że nikt bez zgody wynalazcy nie ma prawa do korzystania z wyników badań).

Ad. C - wynika on z przyczyn ekonomicznych

Przesłanki powstania monopolu ekonomicznego:

• procesy koncentracji i centralizacji kapitału (np. fuzje małych firm) powstałe w wyniku konkurencji międzygałęziowej

• różnicowanie produktu

• ekonomiczny monopol naturalny

Ekonomiczny monopol naturalny występuje wtedy, gdy w danej gałęzi koszty przeciętne kształtują się w ten sposób, że jedna firma może wytwarzać dany produkt przy niższych kosztach, niż byłoby to możliwe przy jakiejkolwiek innej organizacji produkcji.

Ekonomiczny monopol naturalny występuje wtedy, gdy przychody rosną w stosunku do skali produkcji, czyli koszty przeciętne stale maleją w miarę wzrostu rozmiarów produkcji.

Koszty przeciętne w monopolu naturalnym




Przy niskiej produkcji Q₁ są wysokie koszty przeciętne ze względu na duże koszty stałe prowadzonej działalności. Wzrost rozmiarów produkcji do poziomu Q₂ spowoduje spadek kosztów przeciętnych do poziomu KP₂.

Cele i formy świadomego ograniczania konkurencji

Cele :

W każdej strukturze rynkowej, w której panuje konkurencja, niezależnie od stopnia tej konkurencji pojawia się zjawisko koncentracji i centralizacji kapitału. Najczęściej w warunkach oligopolu, ale także w konkurencji monopolistycznej, a nawet w konkurencji doskonałej dochodzi do różnego rodzaju związków-umów producentów, których głównym celem jest poszerzenie wpływów na rynku, przez daną grupę umawiających się firm.

Formy:

1. przywództwo cenowe

2. kartel

3. syndykat

4. trust

5. koncern

6. konglomerat

7. holding

8. konsorcjum

przywództwo cenowe

Sposób stanowienia cen polegający na dostosowywaniu cen przez wszystkich producentów w danej gałęzi, do poziomu cen przyjętego przez przywódcę cenowego, czyli przedsiębiorstwo mające największy udział w rynku.

kartel

Porozumienie producentów, które może dotyczyć rozmiarów produkcji w poszczególnych firmach, podziału rynków zbytu dla każdego uczestnika kartelu lub ustalania ceny (np. OPEC)

syndykat

Stanowi najwyższą formę umowy kartelowej, jest to porozumienie w sferze zbytu. Spełnia on rolę wspólnego biura sprzedaży, a czasem również zakupu surowców skartelizowanych przedsiębiorstw. Prowadzi scentralizowaną politykę cen i zbytu, wyznacza przedsiębiorstwom limity produkcyjne, realizując w ten sposób politykę ściśle regulowanej podaży.

trust

Jest wyższą od poprzednich formą porozumienia, w której uczestnicy tracą całkowicie swoją niezależność gospodarczą i prawną. Wnoszą oni do trustu swoje kapitały, a ich wkłady mają charakter zbliżony do aportów rzeczowych w spółce. Zarząd trustu organizuje też zbyt. Uczestnicy porozumienia otrzymują swój udział w zyskach zależnie od wniesionych udziałów kapitałowych.

koncern

To przykład koncentracji kapitału opartej na ścisłej więzi produkcyjnej, która ma z reguły charakter poziomy (te same produkty). Przedsiębiorstwa należące do koncernu są często powiązane również pionowo - obejmują pokrewne gałęzie przemysłu, najczęściej te, które stanowią kolejną fazę przeróbki surowca (np. koncern samochodowy może posiadać stalownie, a nawet plantacje kauczuku i wytwórnię opon), jak również przedsiębiorstwa handlowe, banki i firmy ubezpieczeniowe.

Koncerny działające w Polsce - ORLEN, ENERGIA, DUDA, STATOIL

konglomerat

Forma ta polega na łączeniu (w sensie własnościowym) przedsiębiorstw z różnych gałęzi, często w ogóle nie powiązanych w sensie produkcyjnym ani rynkowym, z istniejącym już monopolem. Szukając lokaty dla swych kapitałów, monopol wykupuje akcje w różnych, zupełnie obcych gałęziach, wkracza najczęściej do tradycyjnie wolnokonkurencyjnych dziedzin (różne branże przemysłu lekkiego i usług), w których stopień koncentracji produkcji ciągle jest jeszcze stosunkowo niski.

Holding - towarzystwo holdingowe (jest to spółka spółek)

Jest to forma kumulacji kapitału. Polega na skupowaniu akcji w określonej branży produkcji w celu jej kontrolowania. Holdingi mają na celu nie produkcję, lecz jej kontrolę.

Polskie holdingi:

- grupa BOT SA

- Katowicki Holding Węglowy SA

- Kulczyk Holding SA

- Hortex Holding

konsorcjum

To organizacja zrzeszająca kilka podmiotów gospodarczych na określony czas, w konkretnym celu - najczęściej konkretnego zadania (przedsięwzięcia gospodarczego). Jest tworzone najczęściej w przypadku bardzo dużych lub ryzykownych inwestycji.

Skutki monopolizacji gospodarki

Zysk przedsiębiorstwa

Monopolizacja powoduje wzrost zysków monopolowych.

Skutek:

Podział dochodu narodowego

Obniża się udział płac w wartości dodanej (w dochodzie narodowym). Udział zysków ma tendencję wzrostową w dochodzie narodowym.

Ulega zmianie proporcja udziału zysków - rośnie udział w zyskach zmonopolizowanej gałęzi produkcji i powiązanego z nią kapitału przemysłowego i rolnego.

Konkurencja międzygałęziowa i przepływ kapitału

W gospodarce zmonopolizowanej brak jest tendencji do wyrównywania się stóp zysku. Kapitał przepływa do gałęzi, w których jest wyższa stopa zysku. Gałąź zmonopolizowana jest chroniona przez bariery wejścia do produkcji innych producentów. Następuje więc unicestwienie tej konkurencji i zahamowane przepływu kapitału. Doprowadza to do sytuacji występowania różnych stóp zysku w różnych gałęziach.

Inwestycje

Są zawsze finansowane z zysków, więc potencjalnie gospodarka zmonopolizowana posiada środki na inwestycje. W praktyce istnieją czynniki zniechęcające do inwestowania, mimo posiadanych możliwości.

Inwestycje doprowadzają do wzrostu podaży, spadku cen dóbr i obniżki zysków. Często występuje raczej eksport kapitału w postaci inwestycji zagranicznych.

Wielkość produkcji

Dążenie do ograniczenia produkcji i podnoszenia cen.

Równowaga gospodarcza i problem absorpcji produktu społecznego

Jest związana z kwestią zrównoważenia popytu. Istnieją problemy ze zrealizowaniem produkcji Wynika to z ograniczenia popytu globalnego, na który składają się popyt konsumpcyjny, (dochód jest stały, zahamowanie wzrostu płac) i popyt inwestycyjny (ograniczone inwestycje)

Prowadzi to do obniżenia stopy wzrostu gospodarczego

Towarzyszą temu dwa zjawiska:

- zjawisko chronicznego niewykorzystania aparatu wytwórczego

- zjawisko strukturalnego bezrobocia

Typy konkurencji:

- konkurencja między wielkimi firmami oligopolistycznymi wytwarzającymi te same produkty

- tworzenie nowych rynków dla nowych produktów

- potencjalna konkurencja

Formy konkurencji:

- konkurencja cenowa

- konkurencja jakościowa

- konkurencja cechami zewnętrznymi produktu

- konkurencja reklamą

- konkurencja znakiem firmowym

1.03.2009

Temat_3: Rachunek produktu narodowego.

Metody liczenia: PKB (produkt krajowy brutto)

PNB (produkt narodowy brutto)

Produkcja. - świadoma i celowa działalność ludzi uzbrojona w środki pracy i skierowana na przedmioty pracy, w celu wytworzenia i przetworzenia dóbr materialnych na zaspokojenie potrzeb ludzkich.

Podstawą egzystencji każdego społeczeństwa jest praca jego obywateli, dzięki której wytwarzane są dobra ekonomiczne.

Dobra ekonomiczne:

- Dobra skonsumowane (sprzedane)

- Dobra wolne (to te, które człowiek pozyskuje z przyrody. Nie ma rynku, na te dobra, bo są bezpłatne, np. powietrze)

Produkcja globalna - wartość wytworzonych wszystkich dóbr i usług w ciągu roku w przedsiębiorstwie.

Produkcja globalna przedsiębiorstw składa się z:

- Wartości przeniesionej - obejmującej nabyte z zewnątrz i zużyte w produkcji surowce, materiały, półprodukty oraz paliwo, energia itp.

- Wartości dodanej - będącej sumą nowo wytworzonej wartości w przedsiębiorstwie, do której z reguły włącza się amortyzację (wartość dodana brutto)

Produkcja finalna - występuje wtedy, kiedy zakończony został proces produkcji i dane dobro nie podlega już dalszemu przetworzeniu w kraju.

Dobra finalne są przeznaczone do konsumpcji, bądź jako dobra kapitałowe na inwestycje, czyli do dalszego rozwoju gospodarczego kraju.

Do produkcji finalnej zaliczamy wszystkie dobra wytworzone w kraju i eksportowane do innych krajów.

Dobra pośrednie - (dobra częściowo przetworzone) proces produkcji się zakończył, ale ten produkt jest kupowany przez inne firmy do wykorzystania do produkcji innych dóbr jako surowiec lub półprodukt.

Metody liczenia PKB

1. metoda sumowania wydatków (wydatkowa)

2. metoda sumowania dochodów (dochodowa)

3. metoda sumowania wartości dodanej

Ad. 1 - Metoda sumowania wydatków

PKB jest to suma wydatków przeznaczonych na zakup dóbr i usług finalnych dokonywanych przez wszystkie podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo i zagranicę)

PKB = konsumpcja (K)

+ inwestycje (J)

+ zakupy rządowe (G)

+ eksport netto (X)

X = eksport - import

Konsumpcja

Wszystkie wydatki gospodarstw domowych na dobra finalne i usługi:

1. dobra konsumpcyjne trwałego użytku (meble, samochody, RTV)

2. dobra konsumpcyjne nietrwałego użytku (żywność)

3. usługi

Do konsumpcji nie wlicza się wydatków na cele mieszkaniowe !

Inwestycje

Wydatki przedsiębiorstw oraz wydatki gospodarstw domowych na cele mieszkaniowe.

Inwestycje dzielimy na:

- inwestycje w kapitał trwały

- inwestycje w zapasy

Zakupy rządowe (wydatki rządowe)

Suma wydatków rządu oraz władz samorządowych i lokalnych na dobra i usługi finalne.

Eksport netto

Eksport - zbyt towarów i/lub usług za granicą. Wg szerszej definicji - wywóz za granicę towarów pochodzenia krajowego lub w znacznym stopniu przetworzonych w kraju w celu ich sprzedaży i/lub świadczenie usług za granicą.

Import - przywóz towarów z zagranicy w celu ich wykorzystania na rynku wewnętrznym lub reeksportu oraz przyjęcie usługi od przedstawicieli podmiotu zagranicznego.

Ad. 2 - Metoda sumowania dochodów

PKB jest sumą dochodów osiąganych z tytułu posiadania czynników wytwórczych (płac, renty gruntowej, czynszów dzierżawnych, odsetek od kapitałów i zysków etc.)

Ad. 3 - Metoda sumowania wartości dodanej

PKB jest sumą wartości dodanych wytworzonych przez wszystkie przedsiębiorstwa w kraju.

Wartość dodana - różnica między przychodem przedsiębiorstwa, pochodzącym ze sprzedaży jego produktów, a sumą jaka musi ono zapłacić innym przedsiębiorstwom za zużyte przez siebie dobra pośrednie.

Kategorie dochodu i produktu w gospodarce

- produkt krajowy brutto (PKB)

- produkt narodowy brutto (PNB)

- produkt narodowy netto liczony wg cen rynkowych (PNN)

- dochód narodowy liczony wg cen czynników wytwórczych (DN)

- osobiste dochody ludności (DO)

- dyspozycyjny dochód ludności (DDL)

Produkt krajowy brutto (PKB) - jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

Produkt narodowy brutto ( PNB) - jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze będące własnością obywateli danego kraju, niezależnie od tego czy zostały zlokalizowane na terenie danego kraju, czy za granicą.

PKB a PNB

PKB +

+ dochody otrzymane przez obywateli danego kraju za granicą

─ dochody wypłacone z tytułu własności czynników wytwórczych cudzoziemcom

= PNB

Więc:

Dochody netto = dochody otrzymywane przez obywateli danego kraju za granicą ─ dochody wypłacone z tytułu własności czynników wytwórczych cudzoziemcom

Produkt narodowy netto wg cen rynkowych (PNN)

PNB ─ amortyzacja = PNN

amortyzacja - zużycie majątku firmy w danym kraju

Amortyzacja - jest miarą zmniejszania się wartości istniejącego w kraju zasobu kapitału trwałego w danym okresie, będąca wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

Co to znaczy, że PNB czy PNN jest wyrażony w cenach rynkowych?

PNB i PNN są wyrażone w cenach rynkowych. W cenach tych jest zawarty podatek pośredni, który jest wpłacony przez producentów we wszystkich fazach przetwórstwa.

Dochód narodowy wg cen czynników wytwórczych (DN)

Jest mniejszy od PNN o wielkość podatków pośrednich. Suma podatków pośrednich stanowi korektę w stosunku do produktu narodowego netto (PNN) wyrażonego w cenach rynkowych. Nie są one częścią składową DN.

Wlicza się tu tylko:

• wynagrodzenia pracowników

• renty z tytułu dzierżawy

• czynsze z tytułu najmu

• zyski z kapitału

• dochody z pracy na własny rachunek

Osobisty dochód ludności (DO).

Jest częścią dochodu narodowego wg cen czynników wytwórczych, która pozostaje:

• po odtrąceniu nie rozdzielonych zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstwa (NZ)

zysk = przychód ze sprzedaży - produkcja (koszty)

• oraz po spłaceniu podatków od dochodów przedsiębiorstw do budżetu państwa (PDP)

• odejmujemy składki na ubezpieczenie społeczne

• oraz odliczenia różnego rodzaju transferów z budżetu państwa na rzecz ludności (T) np. emerytur, rent, zasiłków dla bezrobotnych, stypendiów.

Dyspozycyjny dochód ludności (DDL)

Są to dochody gospodarstw domowych po potrąceniu podatków bezpośrednich, tzn. podatków dochodowych od osób fizycznych (PDGD)

DO - PDGD = DDL

Dochód narodowy wg metody MPS a SNA

W statystyce międzynarodowej występują dwa zunifikowane systemy rachunków narodowych:

1. MPS - System Produkcji Materialnej (ang. Material Product System)

2. SNA - System Rachunków Narodowych (ang. System of National Account)

Metoda SNA

W rozumieniu SNA nową wartość tworzy każda działalność przynosząca dochód. A o wielkości tej nowej wartości (w pewnym uproszczeniu) świadczy otrzymywany dochód.

Tak więc, każdy podmiot, który uzyskuje ze swojej działalności określony dochód lub jest wytwórcą akceptowanego na rynku produktu tworzy nową wartość.

Metoda MPS

W ramach MPS przyjmuje się, że nową wartość tworzy wyłącznie sfera produkcji materialnej, do której zalicza się wytwarzanie dóbr materialnych, energii oraz świadczenie usług zwanych materialnymi, np. remontowe, transportowe, handel, łączność.

Natomiast sfera produkcji niematerialnej, w ramach której występują np. administracja publiczna, oświata służba zdrowia, wojsko, policja utożsamiana jest jedynie z konsumentami dóbr materialnych.

Ruch okrężny dochodu w gospodarce narodowej




15.03.2009

Temat_4: Warunki równowagi ogólnej

Zagregowany (globalny) popyt (Pg)

To całkowita ilość dóbr i usług finalnych na jaką zgłaszają zapotrzebowanie podmioty ekonomiczne w danym okresie i przy różnych poziomach cen.

Poziom podaży zagregowanej głównie zależy od:

1. wielkości zasobów czynników wytwórczych

2. efektywność ich wykorzystania

3. kosztów produkcji

Produkcja potencjalna

1. Maksymalne rozmiary zagregowanej podaży.

2. Jest to więc produkcja, którą można wytworzyć, gdyby w pełni wykorzystać posiadane czynniki wytwórcze, czyli zasoby pracy, ziemi, kapitału

Równowaga w gospodarce ustala się w wyniku wzajemnego oddziaływania zagregowanego popytu i zagregowanej podaży.

Równowaga ogólna

Równowaga ogólna w gospodarce zakłada istnienie równowagi na rynku dóbr i usług przy jednoczesnym zrównoważeniu rynków pracy i kapitału.

Równowagi cząstkowe

1. Równowaga na rynku dóbr i usług

2. Równowaga na rynku kapitału

3. Równowaga na rynku pracy

Warunki równowagi

1. Teoria neoklasyczna (znacznie wcześniej niż Keynes)

2. Teoria J. M. Keynesa (pocz. XXw. lata 30- kryzysowe)

Nurt neoklasyczny - opiera się na prawie rynków J. B. Saya

Substancja w postaci wartości tworzy popyt już w trakcie jej wytwarzania. Wytworzony produkt z tą samą chwilą umożliwia zbyt innym produktom w całej wysokości swojej wartości.

Prawo rynków J. B. Saya

J. B. Say wyszedł z założenia, że wzrostowi produkcji towarzyszy taki sam wzrost dochodów, bowiem wartość wytworzonej produkcji równa się wartości zarobionych przy jej wytwarzaniu dochodów i te dochody są w całości wydawane.




Równowaga ogólna w nurcie klasycznym

W gospodarce zawsze występuje równowaga między produkcją i wydatkami i to równowaga przy pełnym wykorzystaniu istniejących czynników wytwórczych. Wszystkie odchylenia od stanu ogólnej równowagi i pełnego wykorzystania mocy wytwórczych w dłuższym okresie wykazują tendencję do samolikwidacji.

popyt globalny → Pg = Sg ← podaż globalna

Sg = Y ← dochód narodowy

Pg = K + I ← K- konsumpcja, I- inwestycja (popyt inwestycyjny)

Y = K + S ← wielkość oszczędności w gospodarce

K + I = K + S

inwestycja → I = S ← oszczędności

I = S - jest to warunek równowagi w nurcie klasycznym

Funkcja inwestycji




Funkcja inwestycji jest malejącą funkcją stopy procentowej.

Funkcja oszczędności




Funkcja oszczędności jest rosnącą funkcją realnej stopy procentowej.

Ustalanie się stanu równowagi

rysunek

Wzrost skłonności do oszczędzania a równowaga

rysunek

Teoria J. M. Keynesa

1. Metoda Keynesa

2. Model Keynesa

Metoda Keynesa

1. Keynes zrywa z metodą mikroekonomiczną, powraca do badania wielkości globalnych rozpatrywanych w skali gospodarki narodowej.

Interesują go takie wielkości jak:

• inwestycje

• oszczędności

• konsumpcja

• dochód narodowy

• zatrudnienie

2. Zakłada, że podstawowe wielkości ekonomiczne są powiązane ze sobą związkami przyczynowo-skutkowymi. Wyróżnia więc w swoim modelu:
   - zmienne zależne
   - zmienne niezależne

3. Zakłada, że głównym przedmiotem zainteresowania teorii ekonomii powinny być okresy krótkie.

okres krótki - to taki okres, w którym nie jest możliwe powiększenie mocy wytwórczych (ok. 2 lat)

Model J. M. Keynesa

1. Zakłada on, że w badanym krótkim okresie zdolności wytwórcze gospodarki są dane i nie one decydują w sposób absolutny o poziomie dochodu narodowego.

2. Zakłada, że stanem normalnym jest niepełne wykorzystanie zdolności wytwórczych.

3. Jakie czynniki określają zatem stopień wykorzystania zdolności wytwórczych w gospodarce, a zatem i rozmiary wytworzonej produkcji i dochodu narodowego?

Czynnikiem tym jest POPYT, a J. M. Keynes formułuje: POPYTOWĄ TEORIĘ WZROSTU (kształtowania się)DOCHODU NARODOWEGO.

Zgodnie z teorią popytową:

Popyt globalny określa rozmiary produkcji, sam zaś jest określany przez wydatki społeczne:

- wydatki konsumpcyjne

- wydatki inwestycyjne

I grupa

Zmienne niezależne w modelu Keynesa

1. Psychologiczna skłonność do konsumpcji (PSK)

2. Krańcowa rentowność kapitału (KRK)

3. Stopa procentowa (SP)

II grupa

Zmienne zależne w modelu Keynesa

1. Dochód narodowy

2. Zatrudnienie

3. Inwestycja

4. Konsumpcja

5. Oszczędności

Zależności między zmiennymi zależnymi i niezależnymi w modelu Keynesa




PSK

Relacja konsumpcji do dochodu narodowego. Jest ona właściwą każdej jednostce psychologiczną predyspozycją do wydawania części swojego dochodu na zaspokojenie potrzeb konsumpcyjnych przy oszczędzaniu pozostałych.

PSK = K / Y

KRK

To spodziewana rentowność podejmowanych przez przedsiębiorcę inwestycji. Decyzje inwestycyjne wynikają z porównania KRK ze stopą procentową SP

KRK > SP inwestycje

KRK < SP oszczędzanie

KRK = SP ryzyko lub bank

Inwestycje a dochód narodowy

Wahania w rozmiarach inwestycji są główną przyczyną zmian w rozmiarach dochodu narodowego przy czym uwzględnia popytowy efekt inwestycji.

Mnożnik inwestycyjny (m)

Współczynnik określający wzrost (spadek) dochodu narodowego, wywołany wzrostem (spadkiem) wydatków inwestycyjnych (twórcą był J. M. Keynes).

I sposób

To odwrotność krańcowej skłonności do oszczędzania (s)

m = 1 / s

s = ∆S / ∆Y

s - krańcowa skłonność do oszczędzania

S - oszczędności

Y - dochód narodowy

II sposób

Mnożnik jest to stosunek zmiany dochodu do zmiany planowanych wydatków inwestycyjnych.

m = ∆Y / ∆I

Zadanie:

Nakłady na inwestycje wzrosły o 1mln, a krańcowa skłonność do oszczędzania wynosi 25%. Obliczyć wartość mnożnika inwestycyjnego oraz przyrost dochodu narodowego.

s = 25% ; m = 1 / 0,25

to m = 4

obliczamy przyrost dochodu:

m = ∆Y / ∆I

∆Y = m x ∆I

∆Y = 4 x 1mln

∆Y = 4mln

Ogólna równowaga rynkowa wg teorii neoklasycznej i Keynesa

Równowaga w teorii neoklasycznej




Wzrost popytu globalnego a równowaga w teorii neoklasycznej

Pozioma funkcja podaży

Pionowa funkcja podaży

Wzrost popytu globalnego a równowaga w teorii Keynesa

29.03.2009r.

Temat 5: Funkcjonowanie gospodarki narodowej - rola państwa w gospodarce

Mechanizm funkcjonowania gospodarki narodowej

• Pod tym pojęciem można rozumieć charakterystyczny dla danej gospodarki sposób rozstrzygania podstawowych dylematów wyborów ekonomicznych

• Mechanizm ten jest kształtowany jako określona wypadkowa mechanizmów rynkowych i administracyjnych

Nieograniczoność potrzeb i ograniczoność (rzadkość) zasobów służących do ich zaspokojenia z drugiej strony, powoduje, że ludzie stale muszą dokonywać wyborów i odpowiadać na pytania:

• Co wytwarzać?

• Jak wytwarzać?

• Dla kogo wytwarzać?

Modele funkcjonowania gospodarki

Biorąc pod uwagę te kryteria wskazuje się, że istnieją 4 podstawowe modele:

• Rynkowy wolnokonkurencyjny

• Administracyjny (gospodarki planowej)

• Tzw. rynkowa gospodarka socjalistyczna

• Mieszany

Model wolnokonkurencyjny

Zakłada się, że środki produkcji należą do prywatnych jednostek i wyłącznie one decydują o ich wykorzystaniu. Konsumenci także są niezależni w podejmowaniu decyzji odnośnie konsumowanych dóbr i usług.

Model administrowany

Środki produkcji są własnością całego społeczeństwa, w którego imieniu aparat państwowy decyduje o sposobie ich wykorzystania. Wszystkie ekonomiczne decyzje są podejmowane na szczeblu centralnym i przekazywane do jednostek wykonawczych - przedsiębiorstw.

Socjalistyczna gospodarka rynkowa

Istnieje społeczna własność środków produkcji, co upodabnia ja do modelu administracyjnego, jednak koordynacja działań gospodarczych dokonuje się za pośrednictwem rynku.

Model gospodarki mieszanej

Pomimo generalne dominacji własności prywatnej i stosunków rynkowych, ingerencja rządów zasadniczo modyfikuje ostateczne rozwiązania podstawowych problemów ekonomicznych. Interwencje rządów zmieniają relacje cen.

Niedoskonałości mechanizmu rynkowego jako przesłanka gospodarczej interwencji państwa.

Mechanizm rynkowy jest mechanizmem bardzo sprawnym, ale są też sytuacje, w których jest niedoskonały.

Przesłanki gospodarczej interwencji państwa w gospodarkę:

1. Występowanie dóbr publicznych

2. Względy efektywności

1. Niedoskonałości konkurencji

2. Efekty zewnętrzne

3. Względy równości i kwestie podziału

4. Występowanie dóbr społecznie pożądanych i niepożądanych

5. Dążenie do stabilizacji i rozwoju

Ad.1

Występowanie dóbr publicznych

• Dobro publiczne - jest to takie dobro, które będąc konsumowane przez jedną osobę może być jednocześnie konsumowane przez inne osoby.

Cechy dóbr publicznych

• Jedna osoba może konsumować dane dobro nie zmniejszając przy tym jego ilości dostępnej dla innych

• Nie jest możliwe wykluczenie kogokolwiek z udziału w konsumpcji bez ponoszenia wysokich kosztów takiej operacji

Ad.2

Względy efektywności

• E=Q/N

• Gdzie :

• E - efektywność

• Q - efekt (np. produkcja)

• N - nakład

Przesłanką gospodarczej interwencji państwa w zakresie efektywności jest występowanie tzw. niedoskonałości konkurencji (rynku)

A) Niedoskonałość konkurencji

Społeczny koszt monopolu

Jeśli na rynku występuje monopol, wówczas producenci zdobywając możliwości wpływu na ceny zrównują swój koszt krańcowy z utargiem krańcowym, który jest niższy od ceny. Wytwarzana w takich gałęziach produkcja jest zbyt mała z punktu widzenia osiągnięcia optimum gospodarczego. Wzrost produkcji podniósłby sumę użyteczności czerpanej przez cale społeczeństwo w większym stopniu niż wzrosłyby koszty wytwarzania.

Tak więc w warunkach konkurencji niedoskonałe rynek nie może zapewnić optymalnej alokacji zasobów. Stanowi to podstawę dla uzasadnienia gospodarczej interwencji państwa.

Społeczne straty wynikające z istnienia monopolu




P - popyt

E - większa produkcja niższe ceny (konkurencja doskonała)

Q - produkcja mniejsza na tym poziomie i wyższa cena (istnienie monopolu)

B) Efekty zewnętrzne - występują wtedy, gdy przedsiębiorstwo lub poszczególne osoby narzucają innym pewne koszty lub przysparzają pewnych korzyści, przy czym owi „inni” nie otrzymują właściwej zapłaty, ani nie ponoszą właściwych kosztów.

W tym przypadku decyzje jednostek o produkcji lub konsumpcji wywierają bezpośredni wpływ na produkcję lub konsumpcję innych osób, a nie za pośrednictwem rynku. Brak jest bowiem rynku i ceny rynkowej na coś takiego jak: hałas czy zanieczyszczenie środowiska.

Ad.3

Względy równości i kwestie podziału

Równość w sensie:

• Poziomym

• Pionowym

Państwo działa na zasadzie „Janosika”

Ad.4

Występowanie dóbr pożądanych społecznie i niepożądanych społecznie

• Państwo dąży do wzrostu konsumpcji dóbr społecznie pożądanych i ogranicza produkcję dóbr społecznie niepożądanych.

Dobra społecznie niepożądane to wszelkie używki.

Ad.5

Dążenie do stabilizacji i rozwoju

• W ramach tego prowadzenie głównie polityki antycyklicznej

26.04.2009r.

Temat: Rynek Pieniężny

Rynek finansowy

• Rynek pieniężny

• Rynek kapitałowy

• Rynek depozytowo - kredytowy

• Rynek walutowy

• Rynek instrumentów pochodnych

Popyt na pieniądz - zależność między ilością pieniędzy, jaką ludzie pragną trzymać a nominalną stopą procentową przy danym poziomie dochodu.

Popyt jest malejącą funkcją nominalnej stopy procentowej.

Nominalna stopa procentowa - mierzy alternatywny koszt utrzymania gotówki jest wyznaczana zgodnie z bieżącą wartością pieniądza.

Motywy kształtujące popyt na pieniądz

J.M.Keynes wyróżnił czynniki ekonomiczne (motywy) od których uzależnione są decyzje o wielkości gotówki, jaką podmioty starają się trzymać w danym momencie. Są to:

1. Motyw transakcyjny - konieczność posiadani gotówki na bieżące zakupy i płatności. Zależy od dochodu.

2. Motyw ostrożności (przezorności) - konieczność utrzymania pewnych rezerw gotówki na nieprzewidziane, a konieczne wydatki lub bardzo atrakcyjne zakupy, a także ze względu na brak pewności uzyskania w pewnym czasie odpowiednich dochodów. Zależy od dochodu.

3. Motyw spekulacyjny (portfelowy) - konieczność posiadania pewnej sumy pieniądza gotówkowego np. spekulacyjny zakup papierów wartościowych ( z uwzględnieniem stopnia ryzyka lokaty w mniej lub bardziej bezpieczne walory). Zależy od dochodu i stopy procentowej.

Podaż pieniądza. - ilość pieniądza dostępna w danym okresie w gospodarce. Stanowi ją gotówka w obiegu, depozyty oszczędnościowe i a'vista podmiotów gospodarczych.

Bank centralny a podaż pieniądza:

Instrumenty polityki pieniężnej:

• Stopa redyskontowa

• Stopa rezerw obowiązkowych

• Operacje otwartego rynku

Równowaga na rynku pieniężnym - występuje ona wówczas, gdy popyt na pieniądz jest równy jego podaży




Rynek pieniężny - dostarcza on kapitału krótkoterminowego na finansowanie działalności bieżącej banków, przedsiębiorstw, innych podmiotów i osób fizycznych. Rynek ten jest mechanizmem zmiany pieniądza bankowego (banków komercyjnych) na pieniądz banku centralnego.

Podstawowe funkcje rynku pieniężnego to:

• Krótkoterminowe wyrównanie płynności banków w drodze refinansowania nadmiaru środków pochodzących z operacji klientów bądź też pokrycie niedoboru środków powstałych z tych operacji

• Zabezpieczenie koniecznych rezerw pieniężnych przez banki, średnioterminowe zapewnienie sobie przez banki optymalnego rozwiązania bilansu poprzez dążenie do zmniejszenia ryzyka terminowego ryzyka procentowego operacji klientowskich, a także optymalizacji zysku przez zmianę struktury aktywów.

• Określenie wysokości procentu w krótkoterminowych i średnioterminowych operacjach z klientami

• Stworzenie bankowi centralnemu możliwości wywierania wpływu na koniunkturę poprzez oddziaływanie na wielkość masy pieniężnej (polityka otwartego rynku, obowiązującej rezerwy, redyskontowa).

Dzięki rynkowi pieniężnemu pieniądz pozostaje przekazany z miejsca, w którym jest jego nadmiar, do miejsca zapotrzebowania - drogą udzielania kredytów, bądź poprzez sprzedaż papierów wartościowych.

Transakcje na rynku pieniężnym dokonywane są m.in. przez:

• Banki

• Państwo

• Samorządy terytorialne

• Przedsiębiorstwa

• Instytucje ubezpieczeniowe

• Osoby fizyczne

Każdy z dokonujących transakcji może być pożyczkodawcą lub pożyczkobiorcą. Podstawową rolę na rynku pieniężnym spełnia bank centralny, który realizując swą politykę pieniężną wpływa na wielkość podaży pieniądza i cenę kredytu.

Podstawowe instrumenty rynku pieniężnego:

• Pożyczki na międzybankowym rynku pieniężnym

• Bony pieniężne i bony skarbowe

• Operacje otwartego rynku

• Bony komercyjne.

26.04.2009

Temat 7: Budżet państwa i system fiskalny

Polityka fiskalna ( polityka budżetowa)

• Polega na osiąganiu celów makroekonomicznych, przy wykorzystaniu narzędzi budżetowych, tj. podatków i wydatków mających wspomagać realizację zadań gwarantujących osiągnięcie głównych celów.

• W ten sposób rząd podejmuje działania zmierzające do refinansowania gospodarki za pośrednictwem budżetu państwa.

Budżet państwa - zestawienie wszystkich wydatków i dochodów w pewnym okresie (najczęściej jednego roku) niezależnie od szczebla struktury polityczno - administracyjnej państwa. Jest to więc plan finansowy państwa.

Budżet państwa może obejmować:

• Przychody i wydatki budżetu centralnego (rządu)

• Przychody i wydatki budżetu centralnego i budżetów lokalnych.

Funkcje budżetu:

• Fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów budżetowych, zapewniających utrzymanie aparatu państwa i realizację zadań

• Redystrybucyjna - umożliwia zmniejszenie różnic w dochodach pomiędzy poszczególnymi grupami ludności i poszczególnymi regionami

• Stymulacyjna - polega na oddziaływaniu państwa na życie gospodarcze i społeczne np. wpływa na poziom dochodu narodowego i jego strukturę, łagodzi skutki bezrobocia, zwiększa poziom aktywności zawodowej.

• Stabilizacyjna - wiąże się z poprzednią funkcją, państwo poprzez budżet ogranicza wpływ wahań koniunkturalnych, stara się zapewnić zrównoważony wzrost

• Alokacyjna - poprzez określone kształtowanie wydatków budżetowych można dokonać pożądanej, ze społecznego punktu widzenia, alokacji czynników wytwórczych.

• Kontrolna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych.

Zasady budżetowe - postulaty odnośnie tego, jak powinien być tworzony budżet, aby spełniał wszystkie swoje funkcje.

• Zasada jedności (kompletności) - wymaga ujmowania wszystkich wydatków i dochodów państwa w jednym dokumencie (akcie prawnym) obejmującym całokształt gospodarki finansowej państwa.

• Zasada powszechności (zupełności) - stanowi postulat umieszczania w budżecie państwa dochodów i wydatków pełnymi kwotami.

• Zasada równowagi budżetowej - stanowi postulat równości dochodów i wydatków.

• Zasada szczegółowości - nakazuje, aby dochody i wydatki budżetowe były ujmowane nie tylko w sumach zbiorczych, ale ze szczegółowym wskazaniem źródeł dochodów i kierunków predysponowania wydatków.

• Zasada rocznego okresu budżetowego - zobowiązuje rząd do przedkładania władzy ustawodawczej co roku w ustalonym terminie planu wydatków i dochodów budżetowych (tzw. preliminarza budżetowego) na następny roku finansowy (nie we wszystkich krajach pokrywa się z rokiem kalendarzowym) i do składania sprawozdania z wykonania zatwierdzonego budżetu w celu uzyskania absolutorium.

• Zasada uprzedniości - ustawa budżetowa musi być uchwalona przed okresem, w którym budżet ma być zrealizowany.

• Zasada przejrzystości - budżet musi być sporządzony w sposób czytelny i przejrzysty

• Zasada jawności - budżet musi być podany do publicznej wiadomości (w Polsce jest publikowany w Dzienniku Ustaw)

Przychody budżetu państwa:

• Podatki

• Cła

• Dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw

• Opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne

• Emisja pieniądza państwowego

• Przychody z obligacji

Podatek - to uregulowane prawem podstawowe świadczenie pieniężne na rzecz państwa. Ma ono charakter powszechny, przymusowy, nieodpłatny i bezzwrotny.

Powszechność oznacza, że obowiązek jego płacenia dotyczy wszystkich grup podmiotów wskazanych przez prawo.

Przymusowość wynika z obowiązku płacenia powstałego na skutek przepisu prawnego podatku. W przypadku uchylania się podmiotu od tego świadczenia, przewiduje się zastosowanie określonych sankcji przewidzianych prawem.

Nieodpłatność - za podatek nie jest przewidziane żadne świadczenie wzajemne.

Bezzwrotność - kwota zapłaconego zgodnie z prawem podatku nie podlega zwrotowi.

Podział podatków:

• Bezpośrednie (dochodowe) - wymierzane bezpośrednio w stosunku do źródła przychodu

• Pośrednie - świadczenia wymierzane od tzw. „przejawu istnienia dochodu”, gdyż pobierane są od dokonanego wydatku podatnika, np. zakupu danego produktu.

Krzywa Laffera - przedstawia związek między wielkością uzyskiwanych wpływów do budżetu z tytułu podatków a wysokością stóp podatkowych stosowanych w gospodarce.

Została ona oparta na przeświadczeniu o antymotywacyjnym działaniu podatków.





• Uzyskane dochody rząd przeznacza na osiągnięcie określonych celów wynikających z realizowanej polityki.

• A zatem dochody przyjmują postać wydatków i trafiają z powrotem do gospodarki w formie wydatków.

Wydatki budżetu państwa

• Transfery (przelewy pieniężne)

• Zakupy rządowe

• Pokrycie kosztów obsługi długu publicznego

Rodzaje polityki fiskalnej z punktu widzenia sposobu wprowadzania rozwiązań fiskalnych:

- Aktywna polityka fiskalna

- Pasywna polityka fiskalna

Aktywna polityka fiskalna: To stosowanie przez rząd środków:

- przeciwdziałającym cyklicznym fluktuacjom, przykłady np. ulgi podatkowe inwestorom, tworzy się specjalne strefy wolnopodatkowe

- stabilizujących ceny,

- ograniczających bezrobocie

Działania te wymagają użycia pewnych środków i zmian legislacyjnych w programach budżetowych:

- zmiany stawek i struktury podatków,

- zmiany wydatków rządowych,

- rozszerzenia i ograniczenia roli państwa w procesach gospodarczych

Pasywna polityka fiskalna : Związana jest z działaniem automatycznych stabilizatorów koniunktury (ASK)

ASK są to wydatki i przychody rządowe, Które podczas recesji lub rozkwitu gospodarczego prowadzą do zmian w budżecie państwa. Uruchomienie tych środków odbywa się bez żadnych decyzji administracyjnych.

Główne ASK : Programy zmian wydatków i przychodów budżetowych, a więc środki polityki finansowo-fiskalnej oraz stabilizatory monetarno-kredytowe wpływające na poziom i dynamikę konsumpcji.

W zależności od charakteru wyróżnia się:

- Ekspansywną politykę fiskalną

- Restrykcyjną politykę fiskalną

Ekspansywna polityka fiskalna - prowadzi do zwiększenia popytu globalnego w gospodarce dzięki zwiększeniu autonomicznych wydatków rządowych lub zmniejszaniu podatków.

Restrykcyjna polityka fiskalna - prowadzi do zmniejszenia zagregowanego popytu w gospodarce dzięki zmniejszeniu autonomicznych wydatków rządowych lub zwiększeniu podatków.

Saldo budżetu:

- Równowaga budżetowa, ma miejsce gdy dochody równają się wydatkom

Deficyt budżetowy:

- dochody budżetowe są mniejsze niż wydatki z budżetu

Nadwyżka budżetowa:

- dochody budżetowe są większe niż wydatki

Źródła finansowania deficytu budżetowego:

- Zwiększenie zadłużenia wewnętrznego ( Można go zaciągać w bankach oraz u społeczeństwa)

- Zwiększenie zadłużenia zewnętrznego

- Podwyższenie podatków

- Dodatkowa emisja pieniądza

Strukturalny deficyt budżetowy: to wysokość deficytu budżetowego, jaka miałaby miejsce, przy założeniu, że gospodarka funkcjonuje przy poziomie pełnego zatrudnienia

Skutki deficytu budżetowego:

- nasilenie presji inflacyjnych w gospodarce,

- ograniczenie dostępnego w przyszłości potencjału produkcyjnego ( ograniczenie możliwości wzrostu gospodarczego)

T: Rynek pracy i bezrobocie

Rynek pracy: funkcjonuje na podobnej zasadzie jak rynek dóbr i usług konsumpcyjnych.

Strona podażowa: na rynku pracy jest reprezentowana przez osoby zatrudnione oraz te, które chcą podjąć pracę.

Strona popytowa: reprezentują ją pracodawcy, tj. przedsiębiorstwa, instytucje i inne podmioty gospodarcze, które zatrudniają pracowników.

Popyt na pracę - to wielkość zgłaszanego przez pracodawców zapotrzebowania na pracę, przy danej stawce płacy realnej.

- Popyt na pracę jest popytem pochodnym, ponieważ wynika z globalnego popytu na dobra lub usługi.

Popyt na pracę: Jest malejącą funkcją płacy realnej.

Wzrost płacy realnej prowadzi do spadku popytu na pracę i odwrotnie.

( wykres jak zatrudnienie spada to płaca realna rośnie)

Liniowa funkcja popytu na pracę




Czynniki wpływające na popyt na pracę:

- płaca realna

- zasób kapitału potrzebny do stworzenia nowych miejsc pracy

- wielkość globalnego popytu na rynku dóbr i usług

- struktura dóbr i usług na rynku

- postęp techniczny i związana z nim wydajność pracy.

Podaż pracy - to liczba osób, które chcą w danym okresie pracować za okresloną stawkę płacy.

Jest to określona przez indywidualne decyzje pracowników na temat ilości czasu jaki chcą przeznaczyć na pracę.

Podaż pracy - to rosnąca funkcja płacy realnej, wzrost płacy realnej prowadzi do wzrostu podaży pracy i odwrotnie.

(wykres zatrudnienie spada płaca realna rośnie) - jest to funkcja podaży pracy.

Liniowa funkcja podaży pracy




\Zmiany wielkości podaży pracy zależą więc od stawki płacy realnej, która jednocześnie jest kosztem alternatywnym czasu wolnego. Informuje, bowiem pracowników jakiej wielkości dochodu należy zrezygnować na rzecz jednostki czasu wolnego.

Decyzje indywidualnych pracowników uwzględniają zatem zarówno efekt substytucyjny , jak i efekt dochodowy.

Efekt substytucyjny: Płaca realna jest bodźcem do pracy i wraz z jej wzrostem (rośnie koszt alternatywny czasu wolnego) ludzie preferują pracę.

Efekt dochodowy: Wzrost dochodów zwiększa zamożność poszczególnych jednostek i przyczynia się do zmiany preferencji : wyboru czasu wolnego, kosztem czasu poświęconego na pracę zarobkową.

Czynniki wpływające na podaż pracy:

- uwarunkowania demograficzne ( stopa przyrostu naturalnego, zgonów, urodzeń, migracje, struktura wiekowa ludności)

- uregulowania prawne ( ustawowy czas pracy, stopa kompensacji, wiek produkcyjny)

- sytuacja społeczno-ekonomiczna

Stopa kompensacji - relacja między dochodem otrzymywanym w czasie bezrobocia a dochodem otrzymywanym przy zatrudnieniu.

Równowaga na rynku pracy- W modelowo funkcjonującej gospodarce równowaga na rynku pracy występuje gdy wielkość podaży którą oferują potencjalni pracownicy zrównuje się z rozmiarami popytu zgłaszanego przez pracodawców.




W efekcie osiągany jest stan równowagi ustala się płaca równowagi oraz ilości równowagi.

Równowaga a bezrobocie




Płaca równowagi- wynagrodzenie przy którym nie istnieje presja ani ze strony pracobiorców ani pracodawców na zmianę wielkości zatrudnienia. Wszystkie osoby akceptujące daną stawkę płacy realnej znajdują zatrudnienie.

Zewnętrznym przejawem nierównowagi na rynku pracy jest bezrobocie

Bezrobocie- niezdolność rynku pracy do wchłonięcia wszystkich osób, zdolnych i pragnących podjąć pracę.

Zasobowe ujęcie bezrobocia:

Ludność w wieku produkcyjnym ( Lp):

a).Bierni zawodowo (Bz) - są to np. renciści, osoby w wieku produkcyjnym które z różnych przyczyn nie pracują

b).Aktywni zawodowo ( zasoby siły roboczej) (Az) (którzy pracują albo chcieli by ją mieć)

- Zatrudnieni (Lz)

- Bezrobotni (Lb)

POZIOM AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ SPOŁECZEŃSTWA:

Relacja między wielkością populacji aktywną zawodowo a liczbą ludności.

az = Az dzielone Lp

az- poziom aktywności

Czynniki wpływające na poziom aktywności zawodowej społeczeństwa:

- zmiany poziomu wynagrodzenia

- możliwości znalezienia pracy

- przyjęty model rodziny (np. świat muzułmański - kobiety nie pracują)

Rozmiary bezrobocia są wyznaczane przez:

- Zasoby pracy

- Wielkość zatrudnienia.

Miary bezrobocia:

- Miara bezwzględna bezrobocia

Lb= Az-Lz

- Miara względna bezrobocia - stopa bezrobocia

Ib= (Lb podzielić Az) razy 100%

czyli Stopa bezrobocia- odsetek ludności aktywnej zawodowo, ale nie posiadającej pracy, czyli bezrobotnej

Wg kryterium przyczynowego bezrobocie można podzielić na:

1. bezrobocie frykcyjne (przejściowe)

2. strukturalne

3. koniunkturalne (cykliczne)

4. sezonowe, jako szczególny przypadek bezrobocia

Bezrobocie frykcyjne- jest nieredukowalnym do zera efektem dynamicznie rozwijającego się rynku pracy. Jest to bezrobocie nieuniknione, ponieważ na rynku pracy w sposób ciągły następuje proces przemieszczania się siły roboczej. W układzie czasowym wielkość bezrobocia frykcyjnego nie jest stała.

Jego poziom implikują takie czynniki jak:

- liczba osób wchodzących na rynek pracy i odchodzących od zasobu biernych zawodowo

- tempo kreacji i likwidacji miejsc pracy

- intensywność poszukiwań pracy

- efektywność systemu przepływu informacji

Bezrobocie strukturalne- tłumaczy się je jako rezultat wzajemnego niedopasowania struktury popytu na pracę do podaży pracy w różnych przekrojach: kwalifikacyjnym, zawodowym czy przestrzennym.

Najczęstszym jego powodem są zmiany w strukturze popytu na pracę za którymi nie nadąża zasób pracy.

Bezrobocie cykliczne (koniunkturalne)- jest ono wywołane okresowym osłabieniem ogólnej aktywności gospodarczej. Niedostatek globalnego popytu znajduje swój wyraz w spadku lub spowolnionym tempie wzrostu produkcji, co pociąga za sobą ograniczenie rozmiarów zatrudnienia.

Bezrobocie sezonowe- ogrodnictwo, rolnictwo, przetwórstwo, budownictwo. Wywołują je krótkookresowe, cykliczne zmiany popytu na pracę, w niektórych dziedzinach gospodarki, przypadające na poszczególne pory roku. Klasyczne przykłady odnoszą się do rolnictwa, budownictwa oraz usług turystycznych, jako gałęzi szczególnie wrażliwych na działanie tego czynnika.

Podział bezrobocia wg. kryterium formy przejawiania się bezrobocia :

1. bezrobocie jawne - inaczej rejestrowane, ujmowane we wskaźnikach stopy bezrobocia nie obrazuje w pełni problemu bezrobocia

2. bezrobocie ukryte- Inną formą jego przejawiania się jest bezrobocie ukryte ( utajnione) które ma miejsce wówczas gdy zmniejszenie liczby zatrudnienia nie powoduje ograniczenia produkcji. Np. rolnictwo cała rodzina zatrudniana ale wydajność mała

Naturalna stopa bezrobocia- jest to wielkość bezrobocia istniejąca wtedy gdy rynek pracy jest w równowadze jednak istnieje pewna liczba osób wchodzących w skład zasobów siły roboczej ale nie akceptująca istniejących na rynku ofert pracy.

Jej poziom określa maksymalne w danym momencie wykorzystanie zasobów pracy i w ten sposób potencjalny PKB.

Pasywna polityka na rynku pracy- są to działania państwa na rzecz łagodzenia negatywnych skutków bezrobocia dla osób bezpośrednio nim dotkniętych.

Działania:

- zasiłki dla bezrobotnych

Aktywna polityka na rynku pracy- są to działania państwa, których głównym celem jest ograniczenie bezrobocia

Polityka makroekonomiczna -oddziaływanie na globalny popyt:

- publiczne programy zatrudnienia

- subsydiowanie płac

- szkolenia zawodowe

- rozwój pośrednictwa pracy

- ograniczenie rozmiarów podaży siły roboczej

- skracanie wieku produkcyjnego

- redukcja czasu pracy

31.05.2009r.

INFLACJA

Inflacja jest utrzymującym się przez dłuższy czas procesem wzrostu przeciętnego wzrostu cen w gospodarce narodowej połączonym z dużą utratą wartości pieniądza.

Rodzaje inflacji:

W zależności od przyczyn wywołujących zjawiska inflacyjne wyróżnia się inflację:

1. popytową, w której przyczyną wzrostu cen jest nadmierny popyt w stosunku do istniejącej podaży. Nazywana jest również inflacją pieniężną ze względu na nadmierną ilość pieniądza w obiegu.

2. kosztową, w której przyczyną wzrostu cen są rosnące koszty produkcji

3. strukturalną, której przyczyn jest niedostosowanie struktury produkcyjnej do zmieniających się potrzeb nabywców. Inflacja strukturalna ma charakter inflacji popytowo-kosztowej.

W zależności od natężenia (tempa) procesów inflacyjnych rozróżnia się inflacje:

1. pełzającą, gdy wzrost cen nie przekracza kilku procent rocznie, nie powodująca zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych. Jest to inflacja poddająca się kontroli.

2. krocząca, gdy wzrost cen wynosi kilkanaście procent, wywołująca określone zachowania podmiotów gosp., zaczyna się wymykać spod kontroli.

3. galopującą, gdy procent wzrostu cen wyraża się liczbą dwucyfrową i mogą powstawać napięcia o charakterze społ.-gosp. (np. strajki) osłabienie systemów motywacyjnych, zahamowanie wzrostu gospodarczego.

4. hiperinflację, gdy następuje szybka (błyskawiczna) utrata wartości pieniądza i gwałtowny wzrost cen (spowodowany na ogół inflacjogennym finansowaniem przez państwo wydatków budżetowych)

Przyczyny inflacji:

• nadmierna - w porównaniu z podażą dóbr - ilość pieniądza w gospodarce

• kłopoty finansowe państwa i konieczność finansowanie deficytu budżetowego

• nadmierny wzrost płac w gospodarce

• wysokie obciążanie podatkowe

• znaczny wzrost cen surowców energetycznych np. wzrost ceny ropy naftowej

• ograniczenie podaży dóbr np. zboża z powodu nieurodzaju, ropy naftowej w związku z ograniczeniami limitów wydobycia przez OPEC,

• nadmierna ilość monopoli w gospodarce

Skutki makroekonomiczne inflacji:

• zagrożenia stabilności gospodarki: niepewność, spadek eksportu (ponieważ eksporterzy otrzymują wpływy w walucie krajowej, która stopniowo traci na wartości), zamieszanie na giełdzie papierów wartościowych,

• zniekształcenia relatywnych cen oraz wielkości produkcji różnych dóbr, a niekiedy produkcji i zatrudnienia w gospodarce jako całości

Skutki mikroekonomiczne inflacji:

• redystrybucja dochodu i bogactwa między różne klasy - polega na przejściu bogactwa od ludzi posiadających aktywa o stałych nominalnych stopach procentowych, na rzecz tych, którzy mają długi o stałym oprocentowaniu nominalnym,

• kształt zdartych zelówek - przy rosnącej inflacji ludzie poświęcają zasoby realne na zredukowanie swoich rezerw pieniężnych - znacznie częściej chodzą do banku.

• pełzanie podatkowe - wraz ze wzrostem dochodów podatnik wkracza na wyższy próg podatkowy, mimo że koszty utrzymania podnoszą się w równym tempie co dochody (czyli jego sytuacja się nie polepsza)

• zniekształcenie informacji odnośnie cen - przy szybkiej inflacji ceny zmieniają się bardzo często, w wyniku czego konsumenci tracą orientację, w których sklepach ceny są niższe.

Skutki inflacji:

• spadek wartości niezabezpieczonych oszczędności (pieniądze w tzw. kieszeni oraz na niskooprocentowanych lokatach bankowych - a'vista)

• brak stabilności w prowadzeniu działalności gosp.

• naciski pracowników na wzrost płac

• spadek wartości i zaufania do pieniądza

• rozbieżność pomiędzy planowanymi a rzeczywistymi zyskami

• wyższe dochody nominalne

• ograniczenie produkcji

• utrudnienia w rozliczaniu transakcji zagranicznych

Inne pojęcia:

Inflacja - wzrost ogólnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi

Deflacja - spadek ogólnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi

Stagflacja - zjawisko polegające na szybkim wzroście cen (inflacji) w warunkach stagnacji gosp., występujące w gospodarkach zmonopolizowanych.

Mierniki inflacji:

Inflacja mierzona jest na podstawie zmian ogólnego poziomu cen. Natomiast ogólny poziom cen mierzony jest za pomocą wskaźników cen, stanowiących pewne średnie cen dla konsumentów lub cen dla producentów.

CPI - wskaźnik cen konsumpcyjnych mierzy koszt pewnego rynkowego koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych. Podstawowe grupy w owym koszyku to: żywność, odzież, mieszkanie, opał, transport i opieka lekarska. Wskaźnik cen konstruowany jest ważąc każde dobro zgodnie z jego znaczeniem ekonomicznym (czyli udziałem wydatków na to dobro w całej sumie wydatków konsumpcyjnych).

PTI - wskaźnik cen zbytu jest wskaźnikiem cen hurtowych. Służy do mierzenia cen w miejscu pierwszej sprzedaży i charakteryzuje się dużą szczegółowością.

Delator PNB - to wskaźnik cen dla całości PNB. Definiowany jest jako stosunek PNB nominalnego do PNB realnego. Użyteczność delatora wynika z faktu że obejmuje on ceny wszystkich dóbr wchodzących w skład PNB, a nie tylko dóbr konsumpcyjnych jak CPI.

Delator PNB = (nominalny PNB / realny PNB) x 100

Stopa inflacji = [(CPI² - CPI¹) / CPI¹] x 100%

Sposoby przeciwdziałania inflacji

• odpowiednie hamowanie wzrostu płac pieniężnych (przekonanie związków zawodowych, aby wzrost płac nie przekraczał wzrostu cen)

• ograniczenie nadmiernego deficytu budżetowego (zmniejszenie dopływu pieniądza do gospodarki za pomocą zmniejszenia wydatków)

• zmiany w systemie podatkowym (np. wprowadzenie progresywnego podatku dla przedsiębiorstw)

• odpowiednia regulacja dopływu pieniądza do obiegu za pośrednictwem polityki pieniężnej.

Krótkookresowa krzywa Phillipsa

Między inflacją a bezrobociem istnieją bardzo wyraźne zależności. Przy wysokiej stopie inflacji występuje niska stopa bezrobocia i odwrotnie - przy niskiej inflacji - wysoka stopa bezrobocia.




Z ogólnego kształtu krzywej Philipsa wynika, że przesunięcie z punktu A do B może spowodować pewien spadek inflacji, ale tylko za cenę silniejszego wzrostu bezrobocia. Krzywa ta sugeruje, że w polityce makroekonomicznej można wybierać pomiędzy wyższą stopą inflacji a niższym stopniem bezrobocia i odwrotnie.

Temat: Cykliczność w procesie wzrostu gospodarczego.

Wzrost gospodarczy - to proces rozszerzania zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej. W teorii ekonomii pojęcie wzrostu gospodarczego służy do opisania zmian ilościowych, a nie jakościowych.

Wzrost gospodarczy w praktyce nie odbywa się równomiernie, ale w sposób falujący.

Proces rozwoju gospodarczego, zachodzący mimo mniej lub bardziej widocznych, powtarzających się z pewną regularnością zmian ogólnej aktywności produkcyjnej i handlowej, przyjęto się określać w odniesieniu do gospodarki kapitalistycznej mianem przebiegu koniunkturalnego.

Rodzaje wahań gospodarczych:

• trendy

• wahania sezonowe

• wahania przypadkowe

• wahania koniunkturalne

Trend - wyraża się zwyżkową lub spadkową tendencją rozwojową ujawniającą się w danej dziedzinie aktywności w stosunkowo długich okresach. Jest to więc wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie czasu po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.

Wahania sezonowe - są to nasilenia działalności gospodarczej, dokonujące się na przestrzeni roku kalendarzowego i wynikające bezpośrednio lub pośrednio ze zjawisk związanych z porami roku.

Wahania przypadkowe - zwane wahaniami nieregularnymi, to wahania gospodarcze spowodowane czynnikami losowymi (kataklizmy, strajki, nagłe zmiany polityki gospodarczej).

Wahania koniunkturalne - są to zmiany w aktywności gospodarczej wyrażające się w ekspansji lub kurczeniu się tej aktywności wokół linii trendu. Mają one charakter cykliczny, co oznacza, że powtarzają się wg mniej lub więcej tego samego schematu, nie są jednak identyczne.

Przebieg koniunktury

Rysunek





Podział cyklów koniunkturalnych:

Wg kryterium czasu pełnego cyklu wyróżnia się:

- cykl Juglara (cykl klasyczny, główny, handlowy) - składał się z czterech faz dość równomiernie rozłożonych w czasie (faza ożywienia, rozkwitu, załamania, depresji) i łącznie trwających od 6 do 10 lat. Przyczyną były zmiany w technicznym wyposażeniu produkcji (zmiany kapitału trwałego), dokonujące się z pewną regularnością.

- cykl Kitchina (cykl mniejszy) - trwa ok. 40 miesięcy. Jest trudny do zdefiniowania ze względu na fakt, że przyczyną ich występowania są zmiany zachodzące w stanie zapasów, zmiany w kapitale obrotowym., Wyodrębnienie cyklu mniejszego wymaga konieczności prowadzenia dokładnej ewidencji ruchu kapitału obrotowego.

- cykl Kondratiewa (cykl długi, falowanie gospodarcze) - opierając się na analizie podstawowych wskaźników gospodarczych, przyjęto istnienie cyklów o przeciętnej długości trwania ok. 50 lat.

- cykle budowlane i rolnicze - dot. tylko określonych dziedzin działalności gospodarczej np. cykl budowlany w U, cykl budowlany w Wielkiej Brytanii ( 20 - 22 lata), cykl prod. Trzody chlewnej ( 3 - 4 lata), cykl bawełny amerykańskiej ( 2 lata), cykl kawy ( 16 lat).

16

---