Notatki z wykładu IV

Modele procesu komunikowania i ich klasyfikowanie w ujęciu Bogusławy Dobek- Ostrowskiej i Tomasza Goban-Klasa.

Powszechnie stosuje się termin „modele”. Mianem modeli określa się wszelkie systemy pojęć, wzorce, schematy.

MODELE PROCESU KOMUNIKOWANIA

I Modele transmisji

1. Model wszechmocnej propagandy: 1939

Na podstawie osobistego doświadczenia działania hitlerowskiej propagandy niemiecki emigrant we Francji Sarge Tchakhotine przedstawił psychologiczny model oddziaływania masowej propagandy. Sztuka propagandy miała polegać na umiejętności wykorzystania naturalnych popędów do sterowania ludźmi. Tak więc model wszechmocy propagandy był modelem potężnych mediów. Zakładał działanie bodźca i reakcje na ten bodziec. Nie wytrzymał on jednak próby czasu, chociaż i dzisiaj są politycy, teolodzy, którzy uznają środki masowe za narzędzie oddziaływania o wielkiej sile - pozytywnej i destruktywnej.

2. Model aktu perswazyjnego Harolda Lasswella - 1948.
Klasyczny linearny jednokierunkowy model opisowy. Konstrukcja modelu oparta na arystotelesowskiej triadzie komunikowania - nadawcy, przekazie i odbiorcy. Proces komunikowania ujęty w formie 5 pytań: kto mówi?, co mówi?, za pośrednictwem jakiego kanału mówi?, do kogo mówi?, Z jakim skutkiem mówi?
Według Lasswella komunikowanie to proces perswazyjny mający na celu ukształtowanie nowej, wzmocnienie lub zmianę postawy u odbiorcy. Nadaje się do tych form komunikowania, gdzie nadawca stawia sobie jasno określony cel zmiany postaw lub zachowań odbiorców. Podstawową jego zaletą jest zwięzłość, ale to stwarza też pewne ograniczenia - widzi proces komunikowania jednokierunkowo, nie pokazuje skomplikowanej struktury komunikowania masowego.

3. Model przekazu sygnałów Shannona 1948

Skonstruowany przez matematyka okazał się dla wielu autorów wzorcowym. Charakteryzuje się on prostotą i linearnością. Pierwszym elementem w procesie komunikacyjnym jest źródło informacji (decydent stwierdzający, która wiadomość zostanie przesłana), z którego poprzez przekaźnik (aparat zamieniający informację w sygnał) wiadomość biegnie kanałem do odbiorcy, zarazem osiągając przeznaczony cel. Sygnał odbierany różni się od sygnału wysyłanego tym, że jest zmodyfikowany wszechobecnym szumem komunikacyjnym. W wypadku rozmowy telefonicznej kanał stanowi kabel telefoniczny, sygnałem jest impuls elektryczny, a przekaźnikiem i odbiornikiem aparaty telefoniczne. Przykład ten można analogicznie odnieść do każdej metody komunikowania się ludzi, także tradycyjnej rozmowy typu face to face.
 

 4. model topologiczny Lewina (1947)
Zakłada że informacja E w swojej wędrówce w kanałach masowego komunikowania napotyka wiele zapór, bram - gates - kontrolowanych przez bramkarzy - jednostki lub instytucje np. redaktor naczelny - odpowiedzialnych za treść i formę komunikatów medialnych. Oni to selekcjonują , obrabiają olbrzymią masę informacji napływających do mediów, mediów te z informacji, które nie zostaną wykorzystane są „konserwowane” w archiwach.

5. model dwustopniowego przepływu informacji Lazarsfelda i Katza (1955)

Badania nad wyborami prezydenckimi w USA prowadzone przez Lazarsfelda i jego współpracowników w latach 40-tych pozwoliły wysunąć hipotezę o dwustopniowym przepływie informacji. Zakładał że jednostki nie są wyizolowane w społeczeństwie ( bo tworzą grupy pierwotne i wtórne)a media nie wpływają na jednostki bezpośrednio bo stanowią część kompleksowego społeczeństwa. Efekt mediów występuje jako jeden społecznościach wielu wpływów wynikających społecznościach relacji społecznych, innych źródeł wiedzy społecznościach idei. W społecznościach lokalnych występują jednak pewne jednostki, które korzystają z mediów w znacznie wyższym stopniu niż inne, przez co pełnią rolę liderów opinii ( filtrują przekazy zanim przekażą je do członków danej społeczności)

Model ten został później udoskonalony w innych już matematycznych modelach.

6. Model socjologiczny Rileyów - 1959.

Badania eksperymentalne prowadzone przez psychologów społecznych wykazały, że istnieje silny wpływ małej grupy społecznej na postawę jednostki, która chciałaby do tej grupy należeć. W procesie kształtowania osobowości społecznej najważniejszą role odgrywają tzw. grupy pierwotne, do których należą rodzina, sąsiedzi, przyjaciele oraz grupy odniesienia, z którymi jednostka się identyfikuje - bez względu na to, czy już do nich należy, czy nie. Istotą modelu jest zwrócenie uwagi na rolę rodziny, grupy koleżeńskiej, środowiska w procesie przekazywania opinii, akceptowania wiadomości. Media jednak mogą ten wpływ minimalizować, np. wpływ rodziny maleje pod wpływem reklamy.

7. Model analityczny (Maletzke, 1963)

Model zawiera komponent „K” {komunikator), który oznacza każdą osobę lub grupę osób, która bierze czynny udział w produkcji publikowanych wypowiedzi, tworząc je, kształtując bądź kontrolując. Chodzi tutaj także o osoby powiązane określonymi relacjami społecznymi, w ramach których ich działalność poddawana jest interpretacji odpowiedniego zespołu redakcyjnego, instytucji medialnej lub opinii publicznej. Istotną rolę odgrywa istniejący tutaj konkretny obraz odbiorcy. „W” (wypowiedz) - to, w rozumieniu Maletzkego, symboliczna obiektywacja bądź treści, produkowane lub kształtowane przez człowieka w taki sposób, że wywołują one bądź modyfikują u odbiorcy konkretne psychiczne procesy. „M” (medium) - to techniczne instrumenty lub aparatura wraz z ich uwarunkowaniami, z którymi, jak wspomniano, wypowiedź publicznie, pośrednio i jednostronnie dociera do owego rozproszonego audytorium. „O” (odbiorca) - to każda osoba, która potrafi przynajmniej z grubsza wydobyć sens zawarty w „W”. Także tutaj Maletzke zakłada osobowość posiadającą konkretny obraz siebie oraz obraz komunikatora w ramach wielopłaszczyznowego splotu relacji społecznych

8. Model wspólnoty doświadczeń Schramma - 1954.

Wilbur Schramm był jednym z pierwszych humanistów, który pokusił się o adaptację modelu Shannona dla studiów nad komunikowaniem. Zachowując strukturę modelu cybernetycznego wprowadził pojęcie „wspólnoty doświadczeń”, czyli postaw, idei, symbolów podzielanych przez nadawcę i odbiorcę.
Komunikowanie to dzielenie się jednostki jej doświadczeniami i uczestniczenie w pewnej wspólnocie z inną bądź innymi jednostkami. Elementy niezbędne w procesie komunikowania:

• źródło - osoba lub organizacja;

• przekaz - rozpowszechniany w rozmaitych formach ekspresyjnych, pisanych bądź obrazkowych;

• adresat - jednostka lub publiczność środków masowego przekazu.
  
  

9. Model systemowy (DeFleur, 1966)

Amerykański socjolog Melvin DeFleur przedstawia syntetycznie wielorakie zależności systemu komunikowania masowego od innych elementów systemu społecznego USA. Wprowadza nowe elementy:
- instytucje kontrolujące, regulujące i stymulujące proces komunikowania masowego
Jest to dość uniwersalny model, nadaje się do analizy wszystkich wolnorynkowych systemów medialnych. wolnorynkowych systemów medialnych.

11. model mozaikowy (Moles 1967)
Abraham Moles wyszedł z założenia, że współczesna kultura jest zjawiskiem nieciągłym, nieuporządkowanym, o strukturze mozaikowej, składającej się z elementów różnej wartości. W przeciwieństwie do dawnej kultury humanistycznej, której przekaźnikiem była szkoła.
Kultura mozaikowa jest dziełem mass mediów, które upowszechniają ją czerpiąc z dorobku kulturowego przeszłości i współczesności. Ogół ich przekazów tworzy obraz społeczno-kulturalny.

II Model ekspresyjny lub rytualny

James Carem 1975 wprowadził alternatywny model komunikacji, w którym komunikowanie jest postrzegane nie jako transmisja danych ale „podzielane uczestnictwo”, stowarzyszenie, braterstwo, posiadanie wspólnej ……(wzory?).

III Model rozgłosu: Komunikowanie jako pokazywanie i przyciąganie uwagi

MODEL ROZGŁOSU- komunikacja jako przyciąganie uwagi / Elliot 1972,Snow, Altheide 1991,1979/
media masowe mają pozyskać audytorium dla innych instytucji, gł. handlowych. Uwaga odbiorców zapewnia bowiem nabywaniu przez nich jako konsumentów - towarów i usług, co w konsekwencji oznacza, że media masowe działają w kierunku zwiększenia sprzedaży poprzez zwiększenie prawdopodobieństwa pozyskiwania uwagi klientów przez reklamodawców. Moc mediów polega na ustalaniu porządku dnia, decydowania co znajduje się w centrum uwagi, to jest istotny element kształtowania świadomości społecznej.
Model recepcji. Model klocków

IV Model recepcji: Kodowanie i dekodowanie przekazu

Czwarty model komunikowania podkreśla odmienność interpretacji od samego przekazu przez wielu odbiorców. Różni odbiorcy nie odbierają tego samego przekazu tak, jak został on nadany. Trzeba go rozkodować. Kodowanie odbywa się w ramach gatunków (wiadomości, muzyka popularna, sport). Choć przekazy są mediowane przez konwencje gatunkowe i system językowy, odczytanie może być odmienne od intencji nadawcy.

1. Model percepcji (Garbner, 1966)

George Gerbner pomija czynniki społeczne, traktując proces komunikowania jako zjawisko psychologiczne. Jest to model dynamiczny, nielinearny, można zastosować w różnych formach komunikowania. Model łączy przekaz z rzeczywistością, jest w stanie nas poinformować o znaczeniu komunikatu, komunikowanie to jedność percepcji lub recepcji i komunikującego lub czynnika kontroli. Występują dwa kierunki analizy: horyzontalny i wertykalny. Poziom horyzontalny - wydarzenie(W) inicjuje komunikację i jest postrzegane przez N (maszyna np. kamera lub osoba). N selekcjonuje wydarzenie W i postrzega W'.
Poziom wertykalny - stosunki między formą a treścią przekazu są dynamiczne i interaktywne. Przekaz nigdy nie jest identyczny z percepcją W'.

2. model falowy (HUB 1974)

W literaturze amerykańskiej jest model, który swą formą graficzną odbiega od wcześniejszych konstrukcji. Jest on wspólną propozycją autorów: Hieberta, Unguraita i Bohna HUB

MODEL SYNTETYCZNY

T.Goban-Klas uważa za najpilniejszą potrzebę dopracowania szczegółów w istniejących już modelach, a zwłaszcza w modelach wskazujących na systemowe cechy procesu komunikowania masowego. Intensyfikując swe poszukiwania w tym kierunku zaprezentował własną propozycję syntetycznego modelu, która jest próbą wykorzystania ogólnych idei wybranych z modeli dotychczas zaprezentowanych w literaturze przedmiotu a także z wyników badań empirycznych oraz analiz teoretycznych. Jego istotą jest ujęcie procesu komunikowania masowego w ramach procesu rozwoju społecznego.

---