Wybrane

Wybrane

modele

modele

podstawowe

podstawowe

Do tych modeli zalicza się te które powstały

jako jedne z pierwszych i które

zdominowały, przynajmniej

na jakiś czas, naukę o komunikowaniu.

Były modelami powszechnie

obowiązującymi

i stosowanymi przez kolejne pokolenia

komunikologów,

dlatego niektóre z nich traktuje się jako

modele wzorcowe.

Wywierały i wywierają nadal potężny

wpływ

na sposób myślenia uczonych.

Model aktu perswazyjnego

Model aktu perswazyjnego

Lasswella

Lasswella

Jest to najbardziej znany model

komunikacyjny, który na stale zapisał się w

teorii komunikowania jako pewien wzorzec.

Model Harolda Lasswella stanowił podstawę

analizy dla wielu wybitnych uczonych,

doczekał się licznych interpretacji i

rozszerzeń, będąc także punktem wyjścia do

budowy innych modeli. Jest to klasyczny

linearny model opisowy.

Lasswell przy konstrukcji swego modelu oparł się

na tzw. Arystotelesowskiej triadzie

komunikowania - nadawcy (mówcy), przekazie

(treści przemówienia) i odbiorcy (słuchacza),

czyli na trzech podstawowych elementach, bez

których proces komunikowania byłby

niemożliwy. Badacz ujął proces

porozumiewania się ludzi w formie pięciu

fundamentalnych pytań:

• Kto mówi?

• Co mówi?

• Za pośrednictwem jakiego kanału mówi?

• Do kogo mówi?

• Z jakim skutkiem mówi?

Model ten ukazuje proces przekazu jako

jednokierunkowy, z jasno określonymi rolami

nadawcy i odbiorcy. Traktuje wszystkie formy

komunikowania w sposób instrumentalny, tj.

jako proces perswazyjny, w którym nadawca

ma określony cel: spowodowanie określonego

skutku w postaci ukształtowania nowej

postawy, wzmocnienia lub zmiany postaw już

istniejących. Pomimo wielu uwag krytycznych

pod adresem tej konstrukcji, jest to model

ciągle atrakcyjny dla wielu badaczy i

traktowany w nauce o komunikowaniu jako

wzorowy. Ponadto odegrał on jeszcze jedną,

ważną rolę. Otóż wskazał, w momencie

powstawania nauki o komunikowaniu, jej

przyszłe obszary badan, takie jak:

• analiza komunikatora (nadawcy),

• analiza publiczności środków masowego

przekazu (odbiorcy),

• analiza treści (komunikatu),

• analiza efektu (skutku).

Model przekazu sygnałów

Model przekazu sygnałów

Shannona i Weavera

Shannona i Weavera

Model matematyczny przepływu sygnałów powstał

w tym samym okresie co model Lasswella i okazał

się równie wpływowy. W zamierzeniu jego

twórców dotyczył transmisji sygnałów w

strukturach technicznych, takich jak telefon ezy

telegraf. Prosty zabieg zastąpienia "nadajnika"

nadawcą, a "odbiornika" odbiorcą pozwolił na

recepcję tego modelu przez naukę o

komunikowaniu i zastosowanie go do analizy

procesów porozumiewania się ludzi. Ten linearny

model do chwili obecnej traktowany jest przez

wielu komunikologów jako wzorcowy. Należy go

zakwalifikować do kategorii modeli operacyjnych

(operacjonalnych), pozwala bowiem przewidywać

przebieg procesu.

Claude Shannon i W. Weaver wprowadzili

nowe kategorie, takie jak szum informacyjny,

przepustowość kanału, kod (kodowanie

- sygnał nadany i odkodowanie - sygnał

odebrany). Celem badaczy było stworzenie

ogólnego modelu komunikowania, który

byłby podstawą, teorii informacji,

odnoszącej się do procesów wymiany

informacji między maszynami i ludźmi Z

tego powodu autorzy zrezygnowali z

włączenia do analizy czynników

semantycznych, społecznych i

psychologicznych.

Wskazali trzy grupy problemów w swoich

studiach:

• dotyczące techniki, tzn. z jaką dokładnością

symbole mogą, być transmitowane;

• dotyczące kwestii semantyki, tj. z jak,

precyzją wysyłane symbole są

przenoszone na pożądane znaczenie;

• dotyczące skuteczności, tzn. w jakim stopniu

znaczenie odebrane

odpowiada znaczeniu pożądanemu.

Według autorów poziomy te są niezależne, ale

jednocześnie wchodzą one we wzajemne

relacje.

Najważniejsza role przypisują poziomowi

technicznemu, ponieważ wywiera on wpływ

na pozostałe

Model trójkątny

Model trójkątny

Newcomba

Newcomba

Jest to pierwszy model, który wprowadził do

analizy roli komunikowania w relacjach

społecznych według T.M. Newcomba była to

fundamentalna rola, która pomaga utrzymywać

równowagę w systemie społecznym Jego model

koncentruje się wokół stosunków między

jednostkami. A i B są komunikatorem (nadawcą)i

adresatem (odbiorcą) jednocześnie w

przeciwieństwie do modeli Lasswella i Shannon

a, które jednoznacznie i niezmiennie przypisują,

uczestnikom procesu komunikowania ich role. A i

B działają indywidualnie, ale takie w ramach

organizacji, w strukturach władzy itp.. X jest

częścią ich otoczenia społecznego i może być

osobą lub przedmiotem. Te trzy elementy razem:

A, B i X tworzą system, w ramach którego

wchodzą w relacje zależności tak więc, jeśli

któryś z nich ulega zmianie, pociąga to za sobą

zmiany pozostałych

Newcomb uważał, ze fundamentalną funkcją

komunikowania jest umożliwienie dwóm lub

większej liczbie jednostek podtrzymywanie

równoczesnego ukierunkowania na innych,

biorąc pod uwagę obiekty znajdujące się w ich

otoczeniu zewnętrznym A i B orientują się nie

tylko na siebie, ale także na X. Komunikowanie

postrzegane jest zatem jako proces

utrzymywania relacji między tymi trzema

elementami.

Odbywa się to przez przekazywanie

informacji, będącej przedmiotem

ewentualnej wymiany oraz

pozwalającej zaadaptować

ewentualne modyfikacje. Jednostki

potrzebują komunikować się w celu

transmisji informacji niezbędnych w

ich życiu ale także po to, aby

wiedzieć jak się zachowywać i jak

dostosować się do zachodzących

zmian, gdyż żadne społeczeństwo

nie jest w stanie utrzymywać

równowagi społecznej bez

informacji.

Model wspólnoty

Model wspólnoty

doświadczeń Schramma

doświadczeń Schramma

Pierwszym z badaczy komunikowania, który zdecydował

się zakwestionować model Shannona i skonstruować

taki, który by lepiej odzwierciedlał charakter procesu

porozumiewania się zarówno na poziomie

interpersonalnym jak i masowym, był Wilbur

Schramm. Punkt odniesienia dla tego wybitnego

amerykańskiego uczonego stanowił model

cybernetyczny, odwołujący się do repertuaru nadawcy

i odbiorcy. Komunikowanie oznaczali dla Schramma

dzielenie się jednostki jego doświadczeniami i

uczestniczenie w pewnej wspólnocie z inną bądź

innymi jednostkami. Do zaistnienia takiego procesu

autor uważał, iż niezbędna jest obecność trzech

element6w, takich jak: źródła, którym może być osoba

lub organizacja (np. instytucja informacyjna); przekaz,

który może być rozpowszechniany w rozmaitych

formach ekspresyjnych, pisanych bądź obrazkowych;

adresat, czyli jednostka lub publiczność środków

masowego przekazu.

Z trzema podstawowymi elementami składowymi

procesu komunikowania związane są fazy jego

przebiegu. Pierwsza z nich polega na

kodowaniu przez źródło, następny to

interpretacja zawarta w przekazie i ostatni

dotyczy dekodowania przez adresata. Dla

badacza najważniejsze w takim procesie jest

"zsynchronizowanie" źródła z adresatem, tj.

połączenie ich wspó1nymi ideami, wiedzą,

postawami itp. Inaczej mówiąc, aby nadawca i

odbiorca używali tego samego kodu i operowali

tymi samymi symbolami. Jest to warunek, bez

spełnienia którego nie może być mowy o

skutecznym porozumiewaniu się jednostek i

ludzi.

Kolejną fazą jest reinterpretacja

przekazu medialnego w grupach,

do których przynależą jednostki.

Publiczność środków masowego

komunikowania wytwarza

sprzężenie zwrotne powracające

do masowych mediów jako

przekaz, wymagający

odkodowania.

W dalszych badaniach Schramm rozwiał model wspólnoty

doświadczeń dostosowując go do specyfiki procesu

komunikowania na poziomie interpersonalnym i masowym.

Analizowany model odrzuca założenie, że proces

komunikowania ma charakter linearny. Na poziomie

interpersonalnym każda ludzka istota jest bowiem źródłem

i adresatem jednocześnie, wysyła i odbiera przekaz,

koduje, interpretuje i dekoduje.

Podobne cechy przypisał

badacz procesowi na poziomie masowym. Tak samo jak

jednostka, tak i nadawca masowy dekoduje, interpretuje i

koduje. Następnie media wysyłają do publiczności wiele

identycznych komunikatów, które każdy z odbiorców
dekoduje i interpretuje.

Model percepcji

Model percepcji

Gerbnera

Gerbnera

Socjologowi Georgowi Gerbnerowi chodziło o

skonstruowanie nowego modelu

komunikowania, który traktowałby proces

przekazu w sposób znacznie bardziej

kompleksowy niż modele stworzone przez

poprzedników. Model ten zerwał z

linearnością Shannona i Laswella, ma

charakter dynamiczny, obrazując przebieg

procesu komunikowania . Konstrukcja

Gerbnera pomijając czynniki społeczne

traktuje proces komunikowania jako

zjawisko czysto psychologiczne. Autor

skoncentrował się wokół dwóch

fundamentalnych propozycji. Jego model: po

pierwsze, łączy przekaz z rzeczywistością a

także jest w stanie nas poinformować o

znaczeniu komunikatu, po drugie ukazuje

proces komunikowania jako jedność dwóch

czynników: percepcji lub recepcji oraz

komunikującego lub czynnika kontroli.

Szczególną cechą tego modelu jest możliwość

jego zastosowania w różnych formach

komunikowania oraz w funkcjach sytuacji

komunikacyjnej. Ponadto wielką zaletą jest

łatwość wykorzystywania schematu do

analizy zarówno prostych aktów

porozumiewania się, np. dwojga osób jak i

procesów bardziej skomplikowanych, np. w

komunikowaniu masowym. Pozwala on

zilustrować problemy komunikowania i

percepcji w kontekście psychologicznym na

poziomie interpersonalnym, a

także na poziomie społecznym, ukazując

sposób traktowania transmisji przekazu

przez komunikatora.

Model Gerbnera ma charakter łańcuchowo-

rozszczepiający, w którym występują dwa

kierunki analizy: horyzontalny i wertykalny.

Sam proces komunikowania jest rozbity na

kilka sekwencji tworząc pewien logiczny

ciąg zdarzeń.

Sam proces komunikowania jest rozbity na

kilka sekwencji tworząc pewien logiczny

ciąg zdarzeń.

Poziom wertykalny - dotyczy stosunku między

formą a treścią przekazu - są dynamiczne i

interaktywne. Przekaz nigdy nie jest

identyczny z percepcją W.

Poziom horyzontalny - wydarzenie (W) inicjuje

komunikację i jest postrzegane przez N

(maszyna np. kamera lub osoba) N

selekcjonuje wydarzenie W i postrzega W

Model selekcji Westleya i

Model selekcji Westleya i

MacLean a

MacLean a

Idea społecznej potrzeby informacji, na której

opierał się model Newcomba z 1953 r., została

rozwinięta na cztery lata później przez B.

Westleya i M. MacLeana, którzy dostosowali

model poprzednika do specyfiki

komunikowania masowego. Zdaniem obu

uczonych komunikowanie interpersonalne

różni się od komunikowania masowego w

kilku zasadniczych punktach, po pierwsze,

możliwość sprzężenia zwrotnego w

komunikowaniu masowym praktycznie nie

występuje; po drugie, w komunikowaniu

masowym zarówno liczba nadawców jest

olbrzymia, jak i liczba tematów (przedmiotów)

w otoczeniu, według których odbiorcy mogą

się orientować i dokonywać selekcji C,

nieobecnego w koncepcji Newcomba.

Obiekty występujące w otoczeniu oznaczyli

symbolami X1, X2, X3 i Xn, natomiast ich

postrzegane odpowiedniki symbolami X',X'',X''' itp.

W procesie komunikowania interpersonalnego

obiekty X (przedmioty, tematy itd.) są

selekcjonowane przez nadawcę A i następnie

przesyłane w formie bezpośredniego przekazu X'

do odbiorcy B. W komunikowaniu masowym

pojawia się nowy element C, który koresponduje z

rolą masowego komunikatora decydującego o tym,

jakie treści będą komunikowane. Masowy

komunikator pełni funkcję gate-keepera w procesie

transmisji komunikatu w otoczeniu między A i B,

gdzie A jest źródłem informacji w społeczeństwie,

B zaś jest członkiem tego społeczeństwa.

Istotą modelu jest zwrócenie uwagi na wielką

rolę rodziny, grupy koleżeńskiej, a ogólnie

mówiąc, środowiska społecznego w procesie

utrzymania systemu wartości i w procesach

przekazywania oraz akceptacji informacji i

opinii. Rzecz w tym, że człowiek należy do

różnych grup oraz kręgów społecznych

(zarówno pierwotnych, małych, jak i

wtórnych, średnich i wielkich), które mogą

stawiać mu różne wymagania, kierować się

różnymi wartościami, rodzić różne

oczekiwania. Grupy i kręgi społeczne są

swoistymi filtrami dla społecznego wpływu

mediów. Jednak media mogą te grupy

marginalizować (np. wpływ rodziny maleje

wobec wpływu reklamy).

Model socjologiczny

Model socjologiczny

Rileyów

Rileyów

Fundament schematu opiera się na

tradycyjnej formule komunikowania:

Nadawca (N) - Przekaz (P) - Odbiorca (0), ale

uczeni poszli dużo dalej. Według nich

komunikator nigdy nie jest wolny od intencji

wpływania na publiczność środków

masowego przekazu. Odbiorcy otrzymują

przekaz i mogą zadecydować, co z nim

uczynią, ale – zaznaczają autorzy - należą oni

jednocześnie do grup pierwotnych.

Modele przepływowe reprezentują pierwszą

generację teorii komunikatów logicznych.

Pierwsze z nich (lata trzydzieste i

czterdzieste) traktowanie jednostki jako

mechanizm, na który media wpływały

bezpośrednio wywołując efekt silny i zgodny

z zamierzeniem nadawców. Kolejne

konstrukcje (lata pięćdziesiąte i

sześćdziesiąte) odrzucały stopniowo

pierwszoplanową rolę mediów w procesie

kształtowania postaw i zachowań. Mówiły o

pośrednim wpływie środków przekazu,

wprowadzając kategorie pośrednika w

postaci lidera opinii, aby w końcu przypisać

im rolę jednego z wielu czynników

oddziałujących na odbiorcy. Chociaż modele

przepływu zostały zarzucone przez

współczesnych badaczy komunikowania

masowego, pozostał taki właśnie sposób

postrzegania mediów w społeczeństwie.