Zawartość

18.10.2005

FEUDALIZM IX - XIV w.

1. FEUDALIZM - system społ.- gosp., oparty na wielkiej własności ziemskiej użytkowanej

przez ludność zależną (chłopską)

SYSTEM PREKARYJNY - istniały 2 formy prekariów:

- dobrowolna rezygnacja chłopa wolnego (półwolnego/wyzwoleńca)

z ziemi, dalsze jej gospodarowanie jako na pańskiej, w zamian uzyskanie

bezpieczeństwa i opieki pana

- przyznanie ziemi przez pana, na takich samych zasadach, chłopu bezrolnemu

- system ten był często narzucany przemocą w p.frankońskim i stał się

jedną z form likwidacji drobnej własności chłopskiej

Własność ALODIALNA - pełna własność nad gruntami (stąd nie posiadała seniora)

- własność wolna, można nią było dysponować na wypadek śmierci

Własność PODZIELONA - między chłopa (przysługiwała mu własność użytkowa ziemi), a pana

(posiadał władzę zwierzchnią/bezpośrednią nad ziemią)

Według pojęć średniowiecznych, zarówno chłop, jak i pan byli właścicielami ziemi.

Według pojęć współczesnych, własność tylko w rękach pana.

STOSUNEK PODDAŃCZY - stosunek łączący chłopa (poddanego) z panem (feudałem),

- do jego podstawowych cech należały:

1. Chłop nie posiadał ziemi na własność, tylko przysługiwała mu własność użytkowa ziemi

2. Chłop w zamian za użytkowanie ziemi otrzymywał rentę feudalną :

- r. pieniężna (czynsz)

- r. naturalna (danina), w produktach gosp. Wiejskiej

- r. odrobkowa (pańszczyzna), praca na ziemi pana

3. Na skutek przywilejów (własność ziemska przerodziła się we władztwo gruntowe),

panowie uzyskali uprawnienia w stosunku do poddanych:

- posiedli władzę sądową nad chłopem

- uzyskali uprawnienia ekonomiczne, np. monopole na prowadzenie

karczmy/młyna

- inne, często upokarzające chłopów, np. ograniczenie wolności osobistej

chłopów (chłop mógł opuścić ziemię za zgodą pana lub dodatkowo

za określoną opłatą i gdy wypełnił wszystkie zobowiązania, niekiedy

ślub córki/syna chłopa wymagał zgody/opłaty pana)

Poddaństwo GRUNTOWE - człowiek wolny po jakimś czasie gospodarowania stawał się poddanym

Poddaństwo OSOBISTE - chłop związany z panem, pozbawiony prawa opuszczenia ziemi

(pan dysponował jego osobą, mógłby nawet zabić)

Chłop zwykle użytkował ziemię dziedzicznie. Jednak dziedzice byli zobowiązani do płacenia podatku

spadkowego po śmierci ojca rodziny.

Pan bez określonych powodów, nie mógł pozbyć się chłopa.

ROZWÓJ WIELKIEJ WŁASNOŚCI ZIEMSKIEJ

• największym właścicielem ziemi był król, majątek uzyskał przez zagarnięcia:

- dawnych domen cesarskich i fiskalnych

- majątków władców podbitych ludów

- ziem pustych (nie eksploatowanych)

- konfiskatę majątków chłopskich

• jednak majątki (tzw. darowizny) rozdawane na rzecz możnych świeckich i duchownych, w celu:

- uzyskania poparcia możnych i Kościoła

- zapewnienia sobie zbawienia

• własność kościelna:

- nadania monarchy

- nadania właścicieli ziemskich

- także nadania uboższej ludności

• majątki świeckich możnowładców:

- nadania królewskie

- bezprawne zabory

- tzw. praktyka prekariów, pochłanianie jeszcze istniejącej drobnej własności

ORGANIZACJA WIELKIEJ WŁASNOŚCI, stosowała system dominialny, każda włość dzieliła się na:

1. Grunty uprawiane na własny rachunek przez pana

- zgrupowane wokół rezydencji pana/włodarza zarządzającego włością

- uprawiane przez niewolników

- malały stopniowo w stosunku do gruntów użytkowanych przez chłopów

(obejmowały zaledwie ¼ lub 1/3 całej włości)

2. Grunty użytkowane przez chłopów

- tworzyły drobne gospodarstwa

- stopniowa likwidacja wolnej drobnej własności, wcielanie gospodarstw

chłopów w obręb wielkiej własności (poprzez system prekaryjny)

IMMUNITET

Immunitet to przywilej nadawany na rzecz wielkiego właściciela ziemskiego, w którym król zabraniał

swym urzędnikom wkraczania (w zakresie określonym w przywileju) na dobra immunizowane,

dla pobierania podatków lub wykonywania sądownictwa.

Immunitet SKARBOWY (EKONOMICZNY):

• ograniczony: zwolnienie ludności zamieszkałej w dobrach prywatnych od określonych danin,

posług na rzecz księcia

• pełny: zwolnienie ze wszystkich świadczeń na rzecz księcia

Immunitet SĄDOWY:

• początkowo immunitety oddawały panom sądownictwo jedynie w sprawach drobniejszych

(„causae minores”) i to tylko w stosunku do ludności niewolnej lub pół wolnej, w pozostałych sprawach

rozstrzygali urzędnicy królewscy

• z czasem immunitety zaczęły przyznawać panom wykonywanie sądownictwa w stosunku do całej ludności,

także w sprawach „gardłowych”, powierzali je wójtom

Skutki przywilejów immunitetowych:

1. Uzależnienie chłopa od pana

2. Immunitet pełny prowadził do nadużyć, monopolizacji świadczeń chłopów przez pana

3. Osłabienie władzy, skarbowości, sądownictwa monarchów wczesnofeudalnych

4. Władztwo gruntowe

(nadawanie immunitetów doprowadziło do rozwoju władztwa gruntowego panów - wzrostu ich

uprawnień publicznoprawnych/władzy publicznej - prawo świadczeń, sądownictwo)

2. FEUDALIZM - system ustrojowy/polit., oparty na instytucji lennej i więziach między seniorem i wasalem

WASALSTWO - stosunek osobisty, między wasalem a seniorem

BENEFICJUM - nadanie ziemi (rzadziej urzędu, renty) przez władcę w dożywotnie użytkowanie

jako wynagrodzenie za sprawowany urząd

LENNO (FEUDUM)

• ziemia (rzadziej urząd czy świadczenia pieniężne) nadawana wasalowi przez seniora

• powstało z połączenia wasalstwa i beneficjum

Z początku lenno było niedziedziczne, nadawane dożywotnio (wygasało po śmierci jednej ze stron). Dlatego nie można było sporządzać testamentu lenna. Później przekształciło się w dobra dziedziczne, jednak testament spisywano tylko za zgodą pana. Początkowo kobiety nie dziedziczyły lenna, gdyż nie mogły spełniać podstawowego obowiązku wasala - funkcji wojskowej. Z czasem funkcję tą prawowali synowie, mąż, bądź opłacony wojownik (w przypadku kobiety niezamężnej).

STOSUNEK LENNY - stosunek między wasalem a seniorem, dotyczący ich wzajemnych obowiązków

Obowiązki WASALA:

1. Obowiązek osobisty

• lojalność, wierność wobec seniora (musiał się dobrze o nim wypowiadać)

2. Obowiązki rzeczowe:

• konna służba rycerska

- służba w wyprawie wojennej seniora (do 40 dni w roku)

- kawalkada, stawienie się na zawołanie seniora w orszaku zbrojnym,

w celu krótkiej wyprawy zbrojnej

- służba stróża, obowiązek pełnienia służby garnizonowej na zamku seniora

• obowiązek rady

- służenie radą

- udział w sądzie senioralnym

- stawienie się na uroczystości dworskiej

3. Obowiązki finansowe:

• jednorazowe wpłaty z okazji odnowienia lenna, zmiany w osobie wasala

• później rozwinęły się do pobierania zasiłków materialnych dla seniora, w 4 przypadkach, gdy:

- trzeba było wykupić seniora z niewoli

- udawał się na wyprawę krzyżową/krucjatę

- wydawał córkę za mąż

- pasował najstarszego syna na rycerza

Obowiązki SENIORA:

1. Zobowiązanie do zapewnienia sądu, sprawiedliwości i nienaruszonego posiadania lenna

2. Opieka nad wasalem

3. Lojalność

UMOWA LENNA:

• umowa nadająca wasalowi lenno w dożywotnie użytkowanie przez seniora, w zamian za pewne

świadczenia

• złożenie hołdu (KOMENDACJI-uroczysty akt zawarcia stosunku lennego) przez wasala:

klęcząc, z okrytą głową i składając dłonie w ręce seniora, składał przysięgę wierności

• senior, przyjmując hołd dokonywał INWESTYTURY-uroczyste nadanie lenne, wręczenie przez

seniora, przedmiotu symbolizującego lenno, np. włóczni/chorągwi, duchownemu pastorału/pierścienia

• na końcu: pocałunek pokoju

FELONIA (wiarołomstwo)

• złamanie kontraktu lennego przez wasala/seniora:

• wasal był poddany sądowi parów na dworze seniora i mógł być pozbawiony lenna (przez konfiskatę)

• stosunek między wasalem a seniorem ulegał rozwiązaniu, a wasal stawał się wasalem

wyższo-rzędnego seniora - szczebel w górę na drabinie feudalnej

18.10.2005r.

Francja w okresie rozbicia dzielnicowego 987 - 1302r.

• 987r. - wygasła dynastia karolińska, początek kryzysu, odtąd tron elekcyjny (elektorami bezpośredni

wasale korony), mimo to polityka królewska zmierzała ku umocnieniu dynastii na tronie

- królem wybrany został Hugon Kapet, hrabia Paryża i Orleanu

- w tym samym roku Hugon przeprowadził elekcję syna Roberta na tron (tzw.desygnacja

następcy - wybór następcy za życia króla, utorowała drogę do zasady dziedziczności tronu)

„Umarł król, niech żyje król” - komunikat wygłaszany przez marszałka w momencie zgonu panującego,

a tym samym komunikat o objęciu władzy przez króla-syna

• Francja przeżywa kryzys:

- państwo rozbite na władztwa lenne należące do wielkich feudałów

- król włada tylko dwoma hrabstwami, które odtąd stały się jego domeną

• od XII w. realizacja PLANU rozbudowy terytoriów królewskich, wzmocnienia władzy królewskiej,

w efekcie zjednoczenie Francji:

1. Likwidacja bezpośrednich lenn korony i włączenie ich do domeny

2. Restrykcyjne przestrzeganie prawa (najdrobniejsze uchybienia wasali

traktowano jako felonię)

3. Wygaśnięcie rodziny wasala powodowało przejęcie jego lenna przez

koronę

4. Celowe małżeństwa króla z dziedziczkami lenna

2. wzrost autorytetu króla po wygranej bitwie pod Platerami z Anglią przez Filipa II Augusta

3. przełom XIII/XIV w.

- okres panowania króla Filipa IV Pięknego (miał pod swoją władzą już ok. 2/3 terytoriów franc.)

- zakończenie okresu rozbicia dzielnicowego, a początek monarchii stanowej we Francji

Król

• posiadał 2 rodzaje uprawnień:

• zwierzchnik całego państwa, wszystkich wasali korony (jako król Francji „rex Francorum”)

• władztwo na terenie swojej domeny: Paryża i Orleanu (jako książę feudalny „dux Francorum”)

• oprócz tego, król określany mianem arcychrześcijańskiego króla, „z bożej łaski”

• sprawował trzy główne funkcje:

1. Zwierzchnika lennego królestwa

(stał na czele hierarchii lennej, przysługiwały mu wszystkie prawa seniora)

2. Strażnika pokoju

(zapewnienie pokoju zewnętrznego i wewnętrznego - zwalczanie wojen prywatnych)

3. Najwyższego sędziego

(sąd królewski dla spraw między wasalami, między wasalami a królem - w ramach domeny,

dla spraw między wasalami , między tymi wasalami a królem - w ramach całego królestwa)

• niezależny od cesarstwa i papiestwa

• koronacja odbywała się w katedrze w Reims i zasadniczo różniła się od dawnej, patrymonialnej

koronacji: władza królewska i korona - niepodzielne, posiadane tylko przez jedną osobę

Wojny prywatne (droga legalnego rozstrzygania sporów między feudałami)

1. Kościół (cieszący się dużym moralnym autorytetem) wprowadził:

• tzw. „pokój boży” - „pax dei”

zakaz atakowania osób nie prowadzących wojny (duchownych, oraczy, mnichów) oraz instytucji społecznie ważnych (kościołów, młynów)

• tzw. „rozejm boży” - „treuga dei”

zakaz prowadzenia wojen w pewne okresy/dni (Adwent, Post, niedziele itp.)

2. Państwo ustanowiło:

• tzw. „zabezpieczenie („assurement”)

zabezpieczenie się od wojny poprzez przysięgę w sądzie obu stron, wyrzeczenia się siły i poddanie się wyrokowi

• 40-dniówkę królewską/kwarantannę

Kwarantanna zmuszała do przeczekania 40 dni od chwili wypowiedzenia wojny

3. W 1258r. wprowadzenie zakazu prowadzenia wojen prywatnych (jednak problem z wyegzekwowaniem)

Organa centralne

• ośrodkiem: dwór królewski wraz z urzędnikami nadwornymi

• zgodnie z prawem lennym powstało zgromadzenie wszystkich wasali królewskich,

tzw.„Kuria Królewska” („Curia Regia”), bądź Rada Nadworna

• w XIV w. kuria została uzupełniona o niższą szlachtę, duchownych, mieszczan, w efekcie powstały

zespoły: Ścisła Rada Królewska, Parlament Paryski, Izba Obrachunkowa, Stany Generalne

Urzędy centralne

• dygnitarze koronni (dożywotni, nawet dziedziczni):

Seneszal - dowodzi wojskiem, również posiada szerokie uprawnienia sądowe

Kanclerz - z reguły duchowny, kierownik kancelarii królewskiej, f. sądowa

Stolnicy, cześnicy - sprawowali f. doradcze w mniej istotnych sprawach

• w 1191r. Filip II August zlikwidował urząd seneszela, jako niebezpiecznego dla króla

(podobnie jak w państwie frankońskim zlikwidowano urząd majordoma)

Konetabl - przejął f. wojskowe seneszela

Kanclerz - przejął funkcje sądowe seneszela

• w 1227r. zaprzestano powoływania kanclerza

Strażnik pieczęci - zastąpił kanclerza

• w XIII w. zredukowano funkcje dygnitarzy jedynie do funkcji doradczej i pomocniczej, ze względu na

możliwość zagrożenia ich wpływów władzy królewskiej

Urzędy lokalne

• nie istniał zarząd terytorialny dla całej Francji, jedynie dla domeny króla

• za Kapetyngów: Kasztelanowie, wicehrabiowie (f. administracyjna)

• później (kiedy zawłaszczyli swe urzędy - nastąpiła feudalizacja), powstały nowe urzędy lokalne:

Prewoci

• na czele okręgów prewotalnych

• urząd dzierżawiony ludziom niższego stanu (łatwo ich przekupić)

• f. skarbowa (ściąganie dochodów królewskich: renty od chłopów, pogłównego od ludności

poddańczej, dochodów z lasów, mennicy, targów, jarmarków, cła)

• władza administracyjna (wyzysk prewetów)

• f. sądownicza w ramach ich okręgów

• gromadzili oddziały wojskowe dostarczane przez wasali i doprowadzali do króla

Baliwowie

• kontrolerzy, inspektorzy prewetów, dlatego posiadali ten sam zakres władzy co prewoci

• ich okręgi inspekcyjne zwano „baliwatami” (na południu „seszelami”)

• pochodzili z drobniejszej szlachty

• mianowani przez króla

• pobierali pensję ze skarbu królewskiego

• jednym z nich był Filip de Beaumanoir, autor„Ksiąg prawa zwyczajowego okręgu Clement”

Władza sądowa

• król, posiadał władzę sądową, jednak rzadko wykonywał ją osobiście (częściej za pomocą urzędników

centralno-nadwornych i terenowych - seneszy, kanclerzy, a na przełomie XIII/XIV w. wykształcił się

sąd najwyższy, tzw. Parlament Paryski z paroma, ale fachowymi sędziami)

• wasale posiadali wł. sądową w swych lennach (na skutek immunitetów sądowych)

• sąd królewski wkraczał we władztwa feudalne:

• w sprawy dla niego specjalnie „zastrzeżone” (skierowane przeciw osobie i prawom królewskim), tzw. „sprawy królewskie”, przestępstwa nie objęte immunitetami, np. obraza majestatu króla, bunty, zamachy, fałszerstwa monet

• wprowadzenie instytucji apelacji, czyli możliwości odwołania się od wyroku sądowego

w systemie hierarchii sądów (od niższych do wyższych, od senioralnych do królewskich)

Istniały 2 możliwości skierowania spraw do sądu wyższego, w przypadku:

1. Odmowy wymiaru sprawiedliwości przez właściwego sędziego

2. Nagany wyroku (pokrzywdzona strona mogła oskarżyć sędziego o stronniczość)

Kościół

• podległy władzy świeckiej (królom, książętom)

• niski poziom umysłowy, moralny duchowieństwa

• podział na: 1. Bogatych feudałów

2. Ubogich duchownych parafialnych (całkowicie zależnych od pana)

• Burgundzkie opactwo w Cluny (ufundowane w 910r.) proponuje zreformować Kościół we Francji,

co bardzo odpowiada interesom królów francuskich (potrzeba im wykształconych duchownych

z fachowym doświadczeniem), dlatego popierają reformę

• do odbudowy Kościoła przyczyniły się nowopowstałe zakony, zachęcające do ubóstwa

i wysokiego życia moralnego i umysłowego:

1. Dominikanów - zwolenników gruntownej rozprawy z heretykami (inkwizycja, stosy)

2. Franciszkanów - zaangażowanych w duszpasterstwo

Kształtowanie się społeczeństwa stanowego

1. Powstanie stanu SZLACHECKIEGO:

• na początku tworzony przez wasali (rycerzy), którzy uzyskali beneficja w zamian za służbę wojskową

• zamknięcie się rycerstwa jako stanu-szlachta (dziedzicznego, odrębnego, cieszącymi się przywilejami)

• w XIII w. monarcha wydał przywilej tzw. akt nobilicyjny, który szlachectwo określał jako

dziedziczną (decydowało urodzenie z ojca szlachcica), zamkniętą grupę społeczną, wyróżniającą

się specjalnymi prawami:

1. Przywileje sądownicze (prawo do stawania przed sądem równym)

2. Przywileje finansowe (wolność od podatków)

3. Przywileje w prawie prywatnym

• hierarchia lenna: Król

Seniorzy/Wasale króla (lenna obejmowały całe prowincje, o tytułach hrabstw, baronii, księstw)

Seniorzy/Wasale (kasztelanii - panowie zamków),

Seniorzy/Wasale (rycerze na drobnych lennach)

• stosunek feudałów między sobą do lenna określało prawo lenne

1. Powstanie stanu DUCHOWNEGO:

• powstały na skutek licznych przywieli dla duchowieństwa, które:

1. Wyłączne prawo do korzystania z beneficjów kościelnych (związ. z danym stanowiskiem kośc.)

2. Przywilej „privilegium fori” - podlegało wyłącznie sądownictwu kościelnemu

3. Przywilej „privilegium immunitas” - wolne od podatków

4. Zwolnienie od służby wojskowej

• stan niejednolity (różnice między górną warstwą kleru, biskupami, opatami, a niższym klerem)

• grupa otwarta, odnawiająca się drogą dziedziczenia (ze względu na zakaz zawierania małżeństw)

1. RUCH KOMUNALNY

• ruch emancypacyjny miast, nazwa„communitas”- gmina (mieszczenie zaprzysięgali się jako wspólnota)

• celem ruchu:

1. Uniezależnienie się od władzy seniorów - od określonych powinności finansowych, wojskowych na ich rzecz

2. Przyznanie wolności osobistej osadnikom

3. Uzyskanie samorządu w dziedzinie gospodarczej i własnego sądownictwa

1. Powstanie stanu MIESZCZAŃSKIEGO:

• wyodrębnił się dzięki organizacji miast

• dziedziczny, otwarty, przynależność do niego umożliwiał:

1. Pobyt w mieście w ciągu 1 roku i 1 dnia

2. Otrzymanie obywatelstwa od władz miejskich

• istniały 3 grupy ludności mieszczańskiej:

1. Patrycjat miejski ( bogaci kupcy i mistrzowie niektórych cechów)

2. Pospólstwo miejskie (mistrzowie, czeladnicy cechów)

3. Biedota miejska (sprawujące podrzędne funkcje w mieście, o nieokreślonych źródłach utrzymania)

antagonizmy pomiędzy grupami:

1. czeladnicy + biedota miejska mistrzowie cechowi

( wyzyskiwani przez mistrzów, brak możliwości dojścia do własnych warsztatów - warsztat

mistrza przechodził na syna)

2. pospólstwo + biedota miejska patrycjat

(walka o udział w zarządzie miasta, chęć zmiany w sposobie obsadzania władz miejskich)

5. Położenie ludności WIEJSKIEJ

• Dwie grupy ludności chłopskiej:

1. „sers” poddani

1. osobiści:

• przywiązani do ziemi

• specjalny podatek (pogłówne) i dowolne świadczenia na rzecz pana

• pozbawieni prawa wystąpienia w sądzie w roli świadka

• bez zgody pana nie mogli wstępować do stanu duchownego

• zawarcie małżeństwa wymagało opłaty i zgody pana

• „odumarszczyzna”, pozbawienie prawa dysponowania własnym majątkiem na wypadek śmierci

• gruntowi:

• stosunek zależności rzeczowej z panem

1. „vilains” chłopi czynszownicy

• nie przywiązani do ziemi

• świadczyli określoną rentę feudalną

• brak jakichkolwiek opłat małżeńskich czy za obumarszczyzną

Francja w okresie monarchii stanowej 1302 - 1484r.

• 1302r. - przyjęta data powstania monarchii stanowej we Francji (I zwołanie Stanów Generalnych,

jako uroczysty zjazd „kurii królewskiej”)

• 1328r. - śmierć Karola IV Pięknego kończy główną linię Kapetyngów

- tron otrzymał Filip VI z bocznej linii Walezjuszy (dynastia do XVI w. we Francji),

mimo pretensji do tronu angielskiego króla Edwarda III

- odrzucenie pretensji ang. dało początek tzw. wojnie stuletniej (1337 - 1453),

w której Francja, mimo wygranej, poniosła ogromne straty materialne

• 1461-83r - panowanie Ludwika IX daje początek monarchii absolutnej we Francji

Król, sprawował 3 główne funkcje:

1. Najwyższy zwierzchnik lenny w królestwie (kontrola wszystkich stosunków lennych)

2. Źródło wszelkiej sprawiedliwości (zwierzchnik nad wszystkimi sądami, także nad sądami

seniorów w ich władztwach)

3. Cesarz w swoim królestwie - od XIII w. we Francji (król nie podlega zwierzchnictwu

uniwersalnego cesarstwa, ale podobnie jak cesarz ma władzę suwerenną, od nikogo niezależną

i przysługuje mu władza absolutna:

- prawo nakładania podatków

- władza ustawodawcza

- uprawnienia szczególne np. „regalia”)

Następstwo tronu

• teoria statusowa

• postawiona przez legistów, dla uzasadnienia praw do tronu Francji Karola VII (syna Karola VI),

tym samym unieważniała traktat z 1420r., w którym Karol VI zapewnił następstwo tronu królowi

angielskiemu, Henrykowi V, mężowi córki Karola VI

• królowie nie mają prawa dysponować koroną jak majątkiem prywatnym, lecz jak zwykłym spadkiem,

na podstawie „statusu królestwa”, którego nie można zmieniać, stąd koronę obejmuje najstarszy syn

• wykluczenie prawa kobiet

• XIII w. królestwo przechodzi niepodzielnie na najstarszego syna (zasada primogenitury)

• brak uzasadnienia wykluczenia kobiet od dziedziczności tronu

• powołanie się na prawo salickie (system agnatyczny, stosowany przez monarchie europejskie przewiduje

następstwo tronu z wyłączeniem kobiet), system kognatyczny Anglia, Holandia, Luksemburg

• regencje - rządy opiekuńcze

• zwykle przyjmowała królowa matka

• granica pełnoletniości sprawującego rządy wynosiła 14 lat

• małoletni, tzw. „delfin”

• apanaże - zasada niepodzielności domeny

(określona część domeny wyznaczana młodszym synom, członkom dynastii)

Legiści

• fachowo wykształceni urzędnicy pochodzenia drobnoszlacheckiego lub mieszczańskiego

• dzięki nim ustalono:

1. Zasady określające stanowisko króla w monarchii (3 podstawowe funkcje)

2. Zasady określające prawo następstwa tronu

3. Zasadę niepodzielności domeny królewskiej

Wojsko

• najemne (oddziały składały się z żołnierzy zawodowych pobierających żołd)

• utrzymuje się z:

• podatków (np. „aide royale”, „faille”, gabelle” - od soli)

• dochodów z dóbr ziemskich, ceł

Społeczeństwo stanowe

• 3 stany : szlachta, duchowieństwo, stan trzeci (mieszczaństwo i wolni chłopi), ukształtowały się w okresie

rozbicia dzielnicowego

• zostały uznane przez prawo jako grupy społeczne

• zaczęły uczestniczyć w zarządzie państwa (obok króla i aparatu państwowego)

• niejednolita siła społeczna (nie przeciwstawiają się wspólnie przeciw królowi) - antagonizmy:

1. Wielcy feudałowie władza królewska

2. Mieszczaństwo szlachta

Organy centralne, funkcjonowały przy królu

1. Stany Generalne

• zgromadzenie reprezentujące wszystkie stany

• zwoływane przez króla

• przyczyny zwołania (przez Filipa IV Pięknego) ze względów politycznych:

1. Chęć zaczerpnięcia rady w sporze z papieżem Bonifacym VIII (1302r.)

2. Szukanie poparcia w związku z kasatą zakonu templariuszy (1308r.)

• kolejne zwołania, ze względów finansowych: w celu przyznania nowych

podatków dla stanów - uprzywilejowanych z poprzedniego okresu

• uprawnienia Stanów Generalnych:

1. Uchwalenie podatków

2. Prawo przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących naprawy urządzeń państwowych

3. Prawo wyrażania zgody na alienację domeny i wyboru króla w wypadku wygaśnięcia dynastii

• składały się z 3 kurii/kolegiów, każda obradowała osobno i liczyła po 300 posłów

• stany: duchowieństwa, szlachecki i mieszczański, reprezentowały interesy stanu, do którego należały

• głosy liczono stanami (każdy miał 1 głos), jednomyślności potrzeba było dla uchwały podatkowej

• (1439r.)uchwalenie stałego (nie jednorazowego) podatku króla, tzw. „aide royale”, który potem został

zamieniony na „faille royale”, z przeznaczeniem na potrzeby wojska, doprowadziło do tego,

iż król zaprzestał zwoływania stanów, gdyż posiadał pieniądze

• formalnie nigdy nie zostały zlikwidowane

2. Rada królewska

• złożona była z dygnitarzy korony i bezpośrednich wasali króla

• ewolucja składu doradców królewskich: fachowi radcowie, urzędnicy, ministrowie

(wyspecjalizowana sekcja w określonych materiałach)

• podział rady na:

1. Radę Stanu (najważniejsza, składająca się z ministrów, przewodniczył jej król, który posiadał

decydujący głos, dyskutowano tu nad istotnymi sprawami wew. i zewn.)

2. Radę Stron Procesowych (stanowiła sąd, który mógł kasować wyroki zapadłe z naruszeniem prawa,

przewodniczył jej kanclerz)

3. Radę Depesz (przewodniczył jej król, kierowała działalność terytorialną sekretariatów stanu -

na podstawie depesz urzędników terytorialnych)

4. Radę Finansów (zajmowała się sprawami skarbowymi)

3. Parlament Paryski

• sąd najwyższej instancji dla spraw cywilnych, karnych, administracyjnych

• nie było apelacji od wyroku P.P

• zaczęło się od powstania Rady Królewskiej „w parlamencie” - grupy legistów sądzących w imieniu

i pod nieobecność króla (nie możliwe sądzenie wszystkich spraw przez radę nadworną z udziałem króla)

• Parlament Paryski przeciążony, dlatego powstają inne sądy najwyższe w innych miastach

(o równorzędnym stanowisku z P.P)

• uprawnienia P.P:

• Sprawowanie sądownictwa

• Prawo rejestrowania ustaw królewskich (wpływ na ustawodawstwo królewskie)

1. Izba Obrachunkowa

• powstała w XIV w.

• centralny organ skarbowy, aparatu państwowego

• funkcje:

1. Zajmowała się kontrolą niższych organów skarbowych

2. Sprawowała sądownictwo w sprawach skarbowych

2. 4 skarbnicy Francji

• centralny organ skarbowy, aparatu państwowego

• skarbnicy powoływani przez króla

• sprawowali kontrolę nad lokalnymi organami skarbowymi

4. 4 generałowie finansowi

• centralny organ skarbowy, aparatu stanowego (podatki uchwalone przez Stany Generalne)

Organa lokalne

1. Stany Prowincjonalne

• organ stanowy, rozwinął się na prowincjach, które nie były jeszcze zjednoczoną domeną

• posiadały ten sam charakter, kompetencje, tylko mniejszy zasięg terytorialny (w ramach określonych

prowincji): uchwalaniem, a także rozdziałem i ściąganiem podatków (przez powołane przez siebie

organy administracji skarbowej)

• w XIV w. były częściej zwoływane niż Stany Generalne, gdyż łatwiej uginały się przed wolą króla,

w celu uzyskania podatków

3. 3 elektorzy

• lokalny organ skarbowy, aparatu stanowego

• elektorzy wybierani byli z 3 stanów, przez Stany Generalne

• zarządzali okręgami skarbowymi, elekcjami (każdy okręg zajmował 1 diecezję kościelną)

• zarządzali podatkami nadzwyczajnymi (uchwalanymi przez Stany Generalne)

1. Poborcy

• lokalny organ, aparatu państwowego (królewskiego)

• zarządzali dochodami królewskimi, w baliwatach (tworzących domenę królewską)

• podporządkowani 4 skarbnikom Francji

FRANCJA W OKRESIE MONARCHII ABSOLUTNEJ (XVI - XVIII w.)

Rządy absolutne rozpoczęły się za panowania Ludwika XI Monarchia przeżywała 3 wielkie kryzysy (w drugiej

połowie XVI w., drugi w połowie XVII w., trzeci w drugiej połowie XVIII w). Przez ten czas monarchia

zachowała swoją podstawową cechę: silną, nie podlegającą niczyjej kontroli władzę monarszą.

Władza królewska:

• król miał władze absolutną, nie podlegającą niczyjej kontroli, jedyną w państwie

• wszechstronność (omnipotencja) władzy króla, wkraczającej we wszystkie dziedziny życia społecznego,

nie wyłączając życia rodzinnego poddanych, doprowadziło do nadania monarchii absolutnej charakteru

państwa policyjnego

• król nie podlegał żadnym prawom poza prawami boskimi, nie był przed nikim odpowiedzialny

• absolutyzm króla różni się od pojęcia despotii, np. wschodniej Faraona w Egipcie o charakterze teokratycznym,

władca był bogiem/sprawował rządy w jego imieniu

• od XV w. rozpowszechnienie się teorii, że państwo jest osoba prawną (posiada organa wyrażające jego wolę),

a także poglądu, że wolę państwa wyraża ogół ludu, a monarcha jest tylko organem pośrednim

• ideologiczną podstawę monarchii absolutnej stanowi np. traktat naukowy Bodinusa „Sześć ksiąg

o Rzeczpospolitej” z 1576r.:

- zawiera pojęcie suwerenności jako absolutnej i odwiecznej władzy państwa - niepodzielnej, sprawowanej

przez monarchę/gr.obywateli (arystokracje)/ogół obywateli (demokracja)

- władza monarchy nie podlega żadnym prawom, jest ograniczona tylko prawami boskim

i fundamentalnymi monarchii

- monarcha powinien szanować wolność poddanych i prawo własności

• prawa fundamentalne monarchii:

- szczyt rozwoju następuje za LudwikaXIV

- prawa ograniczające władzę królewską, w XVII w. zaliczano do nich:

prawo następstwo tronu

niepodzielność domeny królewskiej

a także zasadę, że król musi być katolikiem (jednak władza królewska niezawisła od duchownej)

- na straży praw stał Parlament

- z czasem stanowiły „konstytucję monarchii absolutnej”, choć różniły się treścią od innych, nowożytnych

konstytucji, gdyż nie obejmowały całokształtu działalności naczelnych organów państwowych

• król był w pewnym stopniu ograniczony przez Parlamenty:

1. Król wydawał ordonans i wysyłał do Parlamentu

2. Parlament rejestrował ordonans w rejestrze/księdze ordonansów, a w przypadku zastrzeżeń co do treści

ordonansów, Parlament przesyłał królowi uwagi, tzw. remonstrację

3. Król mógł wycofać ordonans i odesłać w formie przeredagowanej do Parlamentu, lub mógł uznać

remonstrację za nieuzasadnioną i ponownie odesłać do Parlamentu do rejestracji

4. Przesyłanie ordonansu między królem, a Parlam. mogło trwać bez końca, jednak król posiadał ostatnie słowo:

- udawał się osobiście do Parlamentu paryskiego

- zasiadał na tronie, tzw. „łożu sprawiedliwości”

- i nakazywał zarejestrowanie ustawy

• w XVII w. Parlament (popierany przez opinię publiczną) zajął stanowisko opozycyjne wobec króla, a walka

Parlamentu z królem przyspieszyła wybuch rewolucji francuskiej

Urzędy centralne

• zarząd państwa opierał się na centralizmie i biurokratyzmie

• system urzędów hierarchicznie podporządkowany władzy centralnej (tzw. hierarchia biurokratyczna)

• urzędy te dzieliły się na:

1. Nieusuwalne

2. Usuwalne, komisaryczne

- swobodnie obsadzane przez króla

- sprawowane przez zawodowych urzędników, fachowo wykształconych, posuwających się w swej karierze

od stopni niższych do wyższych

• król podejmował decyzje, a jego organy posiadały jedynie głos doradczy

• urzędy ministerialne:

KANCLERZ

- jako jedyny spośród dawnych urzędników utrzymał bardzo wysoką rangę

- zwierzchnikiem wszystkich sądów

- sprawował kontrolę nad wszystkimi aktami wychodzącymi z kancelarii królewskiej (utrzymał w swym

ręku pieczęć królewską)

- nadzorował funkcjonowanie wszystkich rad królewskich

- przewodniczył Radzie Stron

SEKRETARZ STANU

- wywodził się ze skromnego notariusza kancelarii królewskiej

- w XV w. czterech z nich zaczęto wyróżniać jako sekretarzy do spraw finansowych

- w XVI w. uniezależnili się od kanclerza i bezpośrednio podlegali królowi jako sekretarze stanu

- urząd nabrał cech urzędu ministerialnego

- kompetencje 4 sekretarzy stanu podzielone były:

1. Do XVI w. według kryterium geograficznego:

- każdy sekretarz otrzymał 1 wycinek geogr., obejmujący określ. prowincje francuskie i kraje zagraniczne

- każdy sekretarz zarządzał sprawami wewnętrznymi na ¼ terytorium Francji i polityką zagraniczną z grupą

państw obcych

2. Od XVI w. według kryterium rzeczowego (wedle resortów):

- wyróżniano resorty, 1-powierzano sprawy zagraniczne, 2-sprawy wojny, 3-marynarki, 4-„dwór królewski”

- nie wyróżniano resortu spraw wewnętrznych, w tym zakresie król dzielił funkcje między sekretarzy,

każdemu powierzał po grupie prowincji i rozdzielał inne funkcje np. sprawy kościoła, protestantów

GENERALNY KONTROLER FINANSÓW

- w 1665r. Colbert został I gen. kontrolerem finansów

- zajmował się sprawami finansowymi (budżetem, podatkami i pożyczkami), ale także robotami publicznymi

rolnictwem, handlem i przemysłem

MINISTERIAT

- od XVIII w. kanclerz + 4 sekretarzy stanu + gener. kontroler finansów określani mianem ministrów

- nie tworzyli żadnego kolegium przypominającego Radę Ministrów

- pracowali bezpośrednio z królem/samodzielnie/na posiedzeniach Rady Królewskiej

- byli jedynie doradcami, wykonawcami woli królewskiej (decyzja należała do króla)

- odpowiedzialni byli tylko przed królem

• Rady Królewskie:

- wywodziły się ze średniowiecznej kurii królewskiej

- kolegialne organy doradcze króla (obok ministrów)

- wszystkie decyzje Rady były uważane za podjęte przez króla, choćby król nie brał udziału w jej posiedzeniu

i nie podlegały rejestracji przez Parlament (m.absolutna mogła wkraczać w dziedzinę ustawodawstwa)

- do rad należały 4 sekcje:

1. Rada Stron Procesowych - Rada Prywatna.

- stanowiła bezpośrednią kontynuację Rady Królewskiej

- przewodniczącym kanclerz

- składała się z 4 sekretarzy stanu, arystokratów i 30 radców reprezentujących 3 stanu

- pełniła funkcje wyłącznie sądowe

- posiadała charakter sądu kasacyjnego, tzn. że mogła znieść wyrok sądu najwyższej instancji, w przypadku

stwierdzenia naruszenia przez sąd prawa materialnego lub uchybienia przepisów formalnych

- tworzyła prototyp sądu administracyjnego, rozstrzygała spory między jednostkami a władzami admin.

- także działała jako trybunał kompetencyjny, w wypadku sporu o właściwość sądową między sądami

najwyższej instancji

2. Rada Stanu - Rada Tajna

- rada najważniejsza

- przewodniczącym król

- składała się z kilku osób powołanych przez króla, których nazywano ministrami stanu (z czasem w Radzie

zasiadali sekretarze stanu, kanclerz i generalny kontroler finansów)

- zajmowała się najważniejszymi sprawami państwowymi: polityką zagraniczną, sprawami wojny i pokoju

3. Rada Depesz

- przewodniczącym król

- składała się z wszystkich ministrów członków Rady Stanu i właściwych ministrów

- przedmiotem obrad sprawy zarządu wewnętrznego państwa

4. Rada Finansowa

- główną rolę w niej odgrywał generalny kontroler finansów

- zajmowała się sprawami finansowymi państwa, na szczeblu centralnym

Zarząd lokalny

BALIWOWIE

- wykonywali rozległa władzę sądową, wojskową i skarbową

- od XV w. tracą na znaczeniu

GUBERNATORZY

- główny organ lokalny

- rekrutowali się spośród arystokracji

- pierwotnie byli dowódcami wojskowymi króla w prowincjach granicznych, później stali się

przedstawicielami króla w prowincji i przejęli rozległą władzę

- wobec zagrożenia rozbiciem jedności państwowej, Ludwik XIV ograniczył ich wpływy

- odtąd przebywali na dworze królewskim, a na teren swych prowincji mogli się udać tylko za pozwoleniem

króla (mianowani na 3 lata)

INTENDENCI

- urząd „komisaryczny”, nominowani przez króla w Radzie

- nie podlegali niczyjej kontroli lokalnej, byli podporządkowani bezpośrednio Radzie Królewskiej

- sprawowali władzę administracyjną w 30 okręgach generalnych (stworzonych do administracji skarbowej)

- posiadali swoje biura

- przewodniczyli subdelegatom, rezydującym w głównych miastach okręgu generalnego

Skarbowość:

• w skarbowości ustalił się system dualistyczny: administracją królewską zajmowali się 4 skarbnicy,

administracją stanową 4 generałowie i tzw.elekcje

• celem polityki skarbowej stała się likwidacja dualizmu przez:

- dopuszczenie zasady swobodnego nakładania podatków przez króla

- wprowadzenia jednolitej królewskiej administracji skarbowej

• cel osiągnięto przez:

- nałożenie nowych podatków, bez zgody Stanów Generalnych (jednak przywilej zgody na podatki zachowały

Stany Prowincjonalne i stan duchowny, który uchwalał „dary dobrowolne”)

- połączenie funkcji królewskich skarbników i stanowego urzędu generała finansów, w instytucję

30 skarbników generalnych (utrzymały się stanowe elekcje, ale członkowie nominowani przez króla)

• na szczeblu centralnym skarbowość należała do kompetencji Rady Finansowej i generalnego kontrolera

finansów (obok tych organów utrzymała się Izba Obrachunkowa)

Sądownictwo:

• królowi przysługuje pełnia władzy sądowej (dopuszczalne jest tylko sądownictwo królewskie)

• prowadziło to do ograniczenia sądownictwa nie królewskiego:

1. Sądownictwo patrymonialne

- sądownictwo panów feudalnych nad chłopami

- od XVI w. ograniczone przez króla

- przyjmowano, że było sprawowane z delegacji królewskiej (w rzeczywistości senior powoływał

kompetentnego sędziego)

- od wyroku sądu patrymonialnego przysługiwała apelacja do sądu królewskiego

2. Sądownictwo kościelne

- ograniczało się do wewnętrznych spraw duchowieństwa i do spraw małżeńskich

3. Sądy miejskie

- zajmowały się jedynie drobnymi sprawami porządkowymi

• poza wymienionymi wyjątkowymi sądownictwa nie królewskiego, istniało przede wszystkim sądownictwo

królewskie, które sądziło w imieniu króla i z delegacji królewskiej tzw. sądownictwo królewskie delegowane:

1. Sądy patrymonialne

- po przejściu wszystkich instancji sądów patrymonialnych, można się było odwołać do sądu prewotalnego

2. Sądy prewotalne

- sądziły w drobnych sprawach cywilnych i karnych, nie zastrzeżonych sądom baliwialnym

- sądami odwoławczymi od sądów patrymonialnych (nie rozstrzygały w sprawach szlachty)

3. Sądy baliwialne

- sądy odwoławcze od sądów prewotalnych

- także sądem I instancji dla spraw cywilnych i karnych, dla których sąd prewotalny nie był kompetentny

4. Sądy prezydialne

- wprowadzone w XVI wieku

- sądy odwoławcze od sądów baliwialnych

- w niektórych sprawach, tzw. prezydialnych, sądziły w pierwszej i ostatniej instancji (np. w sprawach

o rozbój na drogach publicznych)

5. Parlamenty

- sądy najwyższej instancji

- wyroki mogły być skasowane przez Radę Stron

- najważniejszym był Parlament Paryski, najwyższy sąd odwoławczy, dla ok.2/3 terytorium Francji

- inne Parlamenty o równorzędnym stanowisku z paryskim (w XVIII w. ich liczba 16)

- posiadały prawo rejestracji ustaw i remonstracji

• istniały również liczne sądy królewskie delegowane dla spraw specjalnych:

• Sądy skarbowe z Izbą Obrachunkową i Izbą Podatkową na czele

• Sady admiralskie dla spraw handlu morskiego

• Sądy leśne dla sądzenia przestępstw leśnych

• Sądy konsularne, dla spraw handlowych itp.

• król miał jednak prawo zawieszenia delegacji królewskiej i poddawania spraw pod szczególne,

tzw. sądownictwo królewskie zastrzeżone (sprawowane przez króla osobiście/w Radzie Królewskiej):

1. Placet

- oznaczał petycje skierowaną do króla o sprawiedliwość

- w odpowiedzi na petycję, królowie wydawali wyrok osobiście lub odsyłali do Rady Stron

2. Listy opieczętowane

- pisma podpisane przez króla zawierały rozkaz ograniczenia czyjejś wolności, skazanie na

wygnanie/nakaz odosobnienia w jakimś klasztorze lub fortecy (najczęściej w Bastylii)

- listy stały się symbolem tyranii, były równoznaczne z wydawaniem wyroków skazujących bez sądu

3. Ewokacja

- król miał prawo wywołania przed właściwy sąd sprawy znajdującej się w jakimkolwiek

stadium procesowym

- przekazanie jej Radzie Stron/innemu wskazanemu sądowi

4. Listy „committimus”

- król mógł orzekać o kompetencji dowolnego sądu dla poszczególnych spraw i mógł wybrane sprawy

przekazywać dowolnemu sądowi w formie pism „committimus” - „polecamy…”

5. Sądy komisarskie

- król mógł wyznaczać specjalnych sędziów, dla rozstrzygania poszczególnych spraw i w ten sposób tworzyć

tzw. sąd komisarski

6. Kasacja wyroku

- wniosek o uchylenie zapadłego wyroku, zapadłego w najwyższej instancji, w skutek naruszenia przez sąd

prawa materialnego lub uchybienia przepisom formalnym

- wniosek ten król mógł oddalić/przyjąć, a wtedy sprawa wracała do sądu, który wydawał wyrok,

w celu ponownego jej rozpatrzenia

7. Listy sądowe

- w szczególności listy łaski

- dotyczyły zmiany prawnie orzeczonej kary (król mógł karę zmieniać/złagodzić/zaostrzyć/całkowicie znieść)

Merkantylizm

• doktryna ekonomiczna, zmierzająca do wzmocnienia siły gospodarczej państwa

• miał duży wpływ na rozwój gospodarczy Francji w XVII

• najwcześniej pojawił się w Hiszpanii i Portugali

• merkantylna polityka gospodarcza wychodzi z założenia, że miarą bogactwa kraju jest ilość posiadanego złota

i należy do tego dążyć poprzez uzyskanie przewagi eksportu nad importem

• stosowanie merkantylnej polityki gospodarczej we Francji doprowadziło do:

1. podniesienia gospodarczego Francji

2. podniesienia własnej, rodzimej produkcji, która wypierała towar obcy i wytwarzała towary na eksport

3. stosowania odpowiedniej polityki celnej, poprzez wprowadzanie wysokich ceł importowych

4. skierowania handlu na zamorskie szlaki kolonialne

5. wzbogacenia i wzrostu znaczenia mieszczaństwa

6. a także rygorystycznego ograniczenia całego życia i wolności gospodarczej

Fizjokratyzm

• teoria ekonomiczna głosząca pierwszeństwo rolnictwa w życiu gospodarczym

• przeciwstawiała się podstawom gospodarki feudalnej i wolności gospodarczej

• własność i wolność oparta na własności uważała za podporę porządku publicznego

• domagała się zniesienia wszelkich ograniczeń życia gospodarczego, w szczególności cechów

• doktryna antyfeudalna fizjokratów przygotowała wybuch Wielkiej Rewolucji, jednak Francja absolutna

była niezdolna do tak daleko idących reform

Stosunki społeczne

• wykształcenie się nowoczesnego pojęcia poddaństwa państwowego o charakterze publicznoprawnym:

- wszyscy mieszkańcy kraju podporządkowani władzy państwowej

- państwo może nakładać mieszkańcom obowiązki i świadczenia, nie licząc się z przywilejami

posiadanymi przez poszczególne stany/grupy społeczne

• zbliżenie się do siebie różnych stanów, nowy układ społeczny oparty na różnicach majątkowych

(który jednak pokrywał się z podziałem na stany):

1. Duchowieństwo

• zachowało dawne przywileje

• koncentrowało w swym ręku wielkie majątki

• antagonizmy między duchowieństwem niższym i wyższym

1. Duchowieństwo wyższe

- składało się z biskupów, prałatów i opatów

- rekrutowało się wyłącznie z szeregów możnej szlachty

- reprezentowało interesy, te same, co możnowładztwo feudalne

2. Duchowieństwo niższe

- wywodziło się z mieszczaństwa i chłopstwa

- o niekorzystnych warunkach materialnych

2. Szlachta

• korzystała z dawnych przywilejów

• wyróżniała 2 warstwy:

1. Szlachta rodowa

- rekrutowała się z dawnych rodów szlacheckich

1. szlachta dworska

arystokracja, potomkowie dawnych wielkich feudałów i nowo przez króla kreowani książęta,

margrabiowie, hrabiowie, którzy przebywali w pobliżu dworu, w Paryżu/Wersalu

sprawowała nadworne funkcje reprezentacyjne i tytularne

odsuwani przez króla od funkcji w zarządzie państwa (wyjątkiem wyższe funkcje wojskowe

i wysokie urzędy kościelne)

2. szlachta żyjąca na prowincji

mieszkała na stałe na wsi

dochody czerpała ze swych dóbr

2. Szlachta urzędnicza

- aktywna, dynamiczna warstwa społeczna, związana z przemysłem i handlem

- składała się z osób sprawujących funkcje oficerskie, urząd sekretarza królewskiego, funkcje

w Parlamencie i inne, którym przysługiwały nobilitacje, osoby gł. pochodzenia mieszczańskiego

3. Mieszczaństwo

• składało się z bogatych kupców przemysłowców, rzemieślników, czeladników cechowych, robotników

manufaktur oraz całego plebsu miejskiego

• ograniczanie samorządu miejskiego: wkraczanie w wewnętrzne sprawy zarządu miejskiego i kontrolę

finansów miejskich

1. Ludność wiejska

• likwidacja poddaństwa osobistego i rzeczowego:

- zapoczątkowana w XIII w., doprowadziła do wolności osobistej większości ludności chłopskiej

- jednak chłopi nie posiadali pełnego prawa własności ziemi (własność użytkowa chłopów)

- stąd ewolucja zmierzająca ku wzmocnieniu prawa własności użytkownika (poddanego), kosztem

uprawnień pana

- w XVIII w. prawa większości chłopów zbliżone do pełnej własności, a kategoria poddanych prawie

zupełnie zlikwidowana

• złagodzone zasady sądownictwa nad chłopami, panowie wykonywali sądownictwo patrymonialne na mocy

delegacji królewskiej

• nowe formy świadczeń ekonomicznych (renty feudalnej)dla chłopów

- właściciele ziemi zmienili dzierżawę długoterminową na krótkoterminową

- chłopom dawana ziemia na określoną część plonów/na zasadzie połownictwa (połowa plonów

przypadała panu)

• pojawienie się bardzo licznej kategorii chłopów bezrolnych (o złym położeniu gospodarczym i społecznym)

• nowa forma renty - renty scentralizowanej

- płatnikiem renty chłop, a odbiorcą feudałowie (bez zmian)

- forma świadczenia dokonywana w sposób pośredni, przez aparat skarbowy państwa (a nie bezpośredni,

do kieszeni pana)

Państwo a Kościół katolicki

• częściowe podporządkowanie Kościoła państwu: ograniczenie sądownictwa kościelnego, częściowe zrzeczenie

się przez Kościół wolności podatkowych, przez zobowiązanie się do świadczeń pieniężnych na rzecz państwa

• obsadzanie urzędów kościelnych

1. Od XII w. obowiązywała zasada, że wyższe beneficja kościelne były obsadzane w drodze wyboru

kanonicznego, dokonywanego przez kapituły katedralne złożone z kanoników danej katedry (uniezależnienie

obsadzania biskupstw od wpływu władzy świeckiej)

2. Od XIV w. ograniczenie praw kapituł przez władzę świecką, ale przede wszystkim papiestwo, które

powoływało na wyższe beneficja własnych kandydatów

3. 1432r. sobór w Bazylei:

- uchwalił tezę o wyższości soboru nad papieżem

- przywrócił wybór kanoniczny biskupów, z wykluczeniem wpływów papieskich

4. 1438r. wydanie, tzw. Sankcji Pragmatycznej z Bourges, przez Karola VII

- powtarzała tezy uchwalone w Bazylei

- ponad to uchwalała, że król ma prawo zalecić kapitule własnego kandydata

5. Sankcja napotkała opór ze strony papiestwa, zakończony zawarciem konkordatu bolońskim w 1516r.

- konkordat zawarty w Bolonii, między Franciszkiem I a papieżem Leonem X

- król odwołał sankcję, w szczególności tezę o wyższości soboru nad papieżem

- w zamian papież formalnie uznał prawa do obsadzania wszystkich wyższych beneficjów

- w praktyce oznaczało to, że:

1. król dyplomatyczną upewniał się, czy papież nie podniesie zastrzeżeń co do osoby jego kandydata

2. król przedstawiał kandydata

3. papież nadawał jemu tzw. inwestyturę kanoniczną

4. kandydat składał królowi przysięgę i przyjmował beneficjum

• nowy system obsadzania urzędów kościelnych, doprowadził do podporządkowania Kościoła państwu

• gallikanizm

- rozpowszechniony na przełomie XVI/XVII w.

- doktryna dążąca do stworzenia odrębnego francuskiego Kościoła narodowego

- wysuwał wnioski, które były źródłem konfliktów między papieżem, a królem Francji:

1. majątki kościelne stanowią własność króla i są dane Kościołowi jedynie w odwołalne użytkowanie

2. zakony istnieją we Francji na podstawie przywileju, który może być odwołany

3. wszelkie zarządzenia papiestwa mogą wejść w życie tylko po zatwierdzeniu przez króla

4. komunikowanie się episkopatu franc. z papieżem może się odbywać jedynie za pośrednictwem króla

Położenie prawne protestantów

• narażeni na najostrzejsze represje, podlegali sądom duchownym, z czasem surowym trybunałom specjalnym,

np. Trybunałowi Inkwizycyjnemu (od XIII w.)

• protestanci we Francji zwani hugenotami, od XVI w. stali się potężnym stronnictwem politycznym

- dysponowali własnym wojskiem

- domagali się prawa wyznawania swej religii

• lata 1562-98 to okres wojen religijnych między obozami: katolickim i protestanckim

• 1598r. wydanie przez Henryka IV edyktu nantejskiego

- wprowadził system częściowej tolerancji

- protestantom (których liczba wynosiła ok. 20% ludności) przyznał szereg uprawnień

- hugenoci:

1. uzyskali równouprawnienie i dostęp do urzędów

2. kult protestancki mogli swobodnie uprawiać prywatnie

3. kult publiczny (prawo do budowania kościołów, zakładania szkół) przyznano tylko na przedmieściach

większych miast, tam, gdzie kult był sprawowany i w miejscowościach należących do pana wyznania

kalwińskiego

- gwarancją wykonania postanowień było przyznanie hugenotom 124 miejscowości, w których kult katolicki

był zabroniony, a zarząd mieli sprawować sami

• nowa wojna religijna wywołana przez monarchię, która wystąpiła przeciw twierdzom protestanckim,

stanowiących państwo w państwie

• 1629r. kardynał Richelieu odebrał hugenotom posiadane twierdze

• 1685r. Ludwik XIV odwołał edykt nantejski

- Francja na drodze nietolerancji

- kult protestancki zabroniony, świątynie zniszczone

- masowe emigracje hugenotów

Położenie prawne Żydów traktowani jak cudzoziemcy (a nie heretycy),byli tolerowani, bądź wypędzani:

• tolerowani:

- mieli oparcie w aktach prawnych o charakterze przywileju, np. udzielanie pożyczek na procent (operacja

zabroniona chrześcijanom, wobec zakazu prawa kanonicznego)

- przyznawano im samorząd i własne sądownictwo rabinackie

- mieli zakaz nabywania nieruchomości poza miastami (stąd brak możliwości zajmowania się rolnictwem)

- posiadali wydzielone dzielnice miejskie, w których jedynie mieli prawo się osiedlać (getto)

- zobowiązani do wysokich podatków wobec państwa, stąd często określani jako niewolnicy skarbu

• wypędzani Żydzi byli we Francji (choć banicja dokonana nie w pełni), na mocy ordonansu z 1394r.wydanego

przez Ludwika XIII

- w wielu miastach żydowskich, np. w Paryżu powstawały kolonie

- gospodarcza działalność Żydów, pożyteczna dla monarchii

- osiągnęli pewien stopień samorządu

Dn.6/13/20.12.2005r.

FRANCJA W DOBIE REWOLUCJI 1789 - 1814r.

Przyczyny rewolucji francuskiej

• kryzys społeczny i polityczny

• 1786r. kryzys osiągnął szczytowe nasilenie

• opanowanie przez szlachtę głównych urzędów

• wysoka stopa życiowa arystokracji wśród otaczającej ją nędzy

• powstawanie pism postępowych pisarzy francuskich XVIII w.

• myśli pisarzy wiązały się z filozofią racjonalistyczną i z doktryną prawa natury

• pisarze wierzyli w istnienie praw przyrodzonych (poznawalnych rozumem), należy tylko:

- odkryć prawa natury, które rządzą życiem społecznym, jego ekonomią, polityką

- człowiek powinien tym prawom dać kształt prawa pozytywnego, które umożliwi stworzenie

ustroju zapewniającego sprawiedliwość i szczęście

- ludzie powinni powoływać rząd, którego celem jest zagwarantowanie praw naturalnych

- stosunek między rządzonymi a rządzącymi powinien opierać się na umowie społecznej

• pisarze uważali, że człowiek ma prawo do szczęścia i może je osiągnąć, kiedy:

- będzie przestrzegał praw naturalnych, praw przyrodzonych każdego człowieka

• pisma Monteskiusza, Rousseau posiadają podobne założenia, co pisarze francuscy:

• Monteskiusz

- stworzył teorię podziału władzy jako systemu, który ma zabezpieczyć prawa naturalne

człowieka do wolności

- występował przeciw rządom despotycznym, natomiast za monarchią umiarkowaną

(zapewniającą człowiekowi korzystanie z wolności)

• Rousseau

- posiadał koncepcję umowy społecznej: suwerenność w państwie należy do ludu

(zasada suwerenności ludu, równości i wolności społecznej)

- jego obraz ustroju społecznego, przeciwny do ustroju państwa feudalnego i monarchii absolutnej

• szkoła fizjokratów

• głosiła wolność gospodarczą

• przeciwna jakimkolwiek ograniczeniom prawa własności

• zwolennikiem liberalizmu ekonomicznego, wolnej konkurencji, reform, kapitalizmu

Zwołanie Stanów Generalnych - 5 V 1789r.

• 1614r. ostatnie zwołanie Stanów Generalnych

• 5 V 1789r. zwołanie Stanów Generalnych pod presją Parlamentów i opinii publicznej

(data otwiera okres rewolucji we Francji)

• chęć króla nakładania nowych podatków

• Parlament uważa, że tylko naród reprezentowany przez Stany Generalne może uchwalać podatki

• król karze zarejestrować w Parlamencie ustawę, znoszącą uprawnienia polityczne Parlamentów

w dziedzinie rejestracji ustaw

• oburzenie, dlatego król zmuszony do ustępstwa, zwołania Stanów Generalnych

• przyznanie stanowi trzeciemu (mieszczaństwu) podwójnej liczby posłów

• powołanie w każdym stanie posłów dla utworzenia trzech kolegiów poselskich

Powstanie I Konstytuanty - 9 VII 1789r.

• Stany Generalne ogłosiły się Zgromadzeniem Narodowym, a 9 VII Konstytuantą

(nie może się rozwiązać, ani zostać rozwiązana zanim nie uchwali nowej konstytucji)

• uchwalono, że każdy poseł jest reprezentantem całego narodu (nie tylko swego stanu),

jest nietykalny i nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności politycznej

• wieść o planowaniu usunięcia siłą Konstytuanty przez króla

• wystąpienie zbrojne ludności Paryża

• 14 VII zdobycie paryskiej Bastylii (symbolu despotyzmu królewskiego) - obecnie

dzień święta narodowego we Francji

• wywołały okres tzw. „wielkiej trwogi”

• w VIII, pierwsze zasadnicze uchwały Konstytucji:

1. Deklaracja praw człowieka i obywatela

• akt prawny, który stworzył podstawę nowego systemu prawno-państwowego

• treść deklaracji dzieli się na 2 grupy:

• zasady ogólne dotyczące organizacji politycznej państwa

1. Zasada suwerenności ludu program umiarkowanej burżuazji

- przeciwna teorii o boskim pochodzeniu

- prawo może przyjść do skutku tylko jako akt woli powszechnej

2. Teoria podziału władzy

- zaczerpnięta od Monteskiusza

- prawo ludu do wyrażania zgody na obciążenia podatkowe

- odpowiedzialność władzy przed sądem

• sformułowanie praw osobistych człowieka tzn. praw obywatelskich

1. Zasady „praw człowieka i obywatela”

- sformułowanie i wyliczenie praw osobistych, naturalnych, niezbywalnych, świętych

i ich wspólne określenie mianem praw obywatelskich

2. Równość wobec prawa służyła interesom bogacącego się mieszczaństwa

- równość praw politycznych

- równość ciężarów podatkowych

- równy dostęp do urzędów

- równe dla wszystkich sądy

- niwelacje różnic i przywilejów stanowych

3. Wolność

- według definicji Deklaracji, wolność to możność czynienia wszystkiego co nie szkodzi drugiemu

(prawo określa co jest czynnością szkodliwą)

- nietykalność osobista (nikt nie może być oskarżony, aresztowany, więziony,

inaczej niż w wypadkach określonych przez prawo)

- wolność sumienia, wyrażanie przekonań w słowie i na piśmie

(oznacza odcięcie się od nietolerancji religijnej)

- wolność gospodarcza, nienaruszalność prawa własności prywatnej, jako „prawo święte”

(naruszalność dopuszczalna: w wypadkach podyktowanych potrzebom powszechną

i pod warunkiem pełnego odszkodowania) program rewolucyjnego mieszczaństwa

• Deklaracja posiadała charakter programu rewolucyjnego, manifestu francuskiego mieszczaństwa

• wpływ amerykańskiej „Deklaracji niepodległości” i naśladownictwo praktyki stosowanej

w Stanach Zjednoczonych, gdzie konstytucje stanowe były poprzedzane deklaracjami

(również te same źródła myśli politycznej opartej na doktrynie prawa natury)

• wywarła wielki wpływ na kształtowanie się ustroju i prawa w państwach nowożytnych

• stanowiła „credo”, ewangelię polityczną dla szeregu pokoleń, na których będą opierać się

międzynarodowe deklaracje praw po II wojnie światowej

• wprowadziła pojęcie podmiotowych praw publicznych i stworzyła dla nich gwarancję konstytucyjną

(odtąd dwustronny stosunek jednostki do państwa: poddany stawał się obywatelem, uzyskał określone

prawa publiczne, w obronie których mógł stanąć wobec państwa jako strona w sądzie)

• wykształciła pogląd, że racje bytu każdej organizacji politycznej stanowi ochrona nienaruszalnych

i naturalnych praw człowieka

2. Uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu

• dekret z 4 VIII 1789r. zniósł przywileje szlachty i powinności feudalne chłopów wobec panów

(zapoczątkowanie francuskiej „reformy rolnej”)

• wprowadzenie kryterium rozróżniające:

• feudalne prawa właścicieli, narzucone chłopom, oparte na gwałcie, tzw. „feudalizm dominujący”

- zaliczano do niego prawa związane z poddaństwem, sądownictwo patrymonialne, pańszczyzny,

monopole dworskie

• prawa oparte na umowie, tzw. „feudalizm kontraktujący”

- prawo do poboru czynszów i podobnych świadczeń od chłopów

• na podstawie rozróżnienia, zwolniono chłopów bez odszkodowania dla panów ze świadczeń należących

do sfery „feudalizmu dominującego”, natomiast na płaszczyźnie „feudalizmu kontraktującego”,

dano prawo wykupienia się z tych czynszów (jedynie drobna część chłopów jest w stanie to zrobić)

• 1792r. Konstytuanta zadekretowała, że chłopi będą zobowiązani do świadczenia czynszów, tam gdzie

panowie potrafią udowodnić prawo do ich pobrania, za pomocą dokumentu istnienia pierwotnego kontraktu

• dokumenty poginęły w okresie „wielkiej trwogi”, zniszczyły się

• dekret oznaczał faktyczne zniesienie prawa własności panów do ziemi chłopskiej

• dopiero dekret z 1793r. zniesie wszelkie prawa feudalne bez odszkodowania

• zapoczątkowanie likwidacji wielkiej własności ziemskiej

• ustawa o konfiskacie dóbr kościelnych i szlacheckich dóbr ziemskich (należących do emigrantów)

• majątki uznane za dobra narodowe, zdecydowano je rozprzedać, tzw. masowa parcelacja”

(nabywcami głównie chłopi i mieszczaństwo)

• doprowadziło do likwidacji wielkiej własności ziemskiej

- wielkie dobrodziejstwo dla chłopów, w zamian poparli armie rewolucyjne

- szlachta straciła szanse odzyskania przodującego stanowiska w państwie

3. Reformy zarządu terytorialnego

• w myśl hasła: „Francja jedna i nierozdzielna”, dążono do stworzenia administracji prostej i jednolitej,

zniesienia przywilejów i partykularyzmów lokalnych

• nowy podział administracyjny

• kryterium podziału: względy gospodarcze i geograficzne (pominięcie historycznych)

• 83 departamenty, ich nazwy od rzek, gór (żadna nie nawiązywała do historycznej nazwy prowincji)

• 4-stopniowy podział administracyjny: departamenty dzieliły się na dystrykty,

dystrykty na kantony, kantony na gminy wiejskie i miejskie

• jednolity w całym kraju ustrój gmin wiejskich i miejskich

• podział przetrwał po dzień dzisiejszy

• obieralne samorządowe organa

• na poszczególnych szczeblach obywatele wybierali wieloosobowe rady:

- municypalne w gminach (3-21 osób)

- dystryktowe (12 osób)

- departamentalne (36 osób)

• rady ze swego grona wybierały merów w gminach, a dyrektoriaty w dystryktach (4 osoby)

i w departamentach (8 osób)

• system zapewniał władzę bogatszemu mieszczaństwu w administracji lokalnej

• nie zdał egzaminu w życiu, dopiero Napoleon dokonał gruntownej reorganizacji nowego systemu

4. Reformy sądownictwa

• potrzeba utworzenia jednolitego, prostego systemu sądownictwa, władzy sądowej jako wyrazu

suwerenności ludu i jako władzy niezawisłej, przez rozdział władzy sądowej od wykonawczej i ustawod.

• wprowadzenie równego dla wszystkich sądownictwa powszechnego, instytucji sędziów pokoju

i ławy przysięgłych

• odrębne instancje sądowe w sprawach cywilnych i karnych

• dla spraw cywilnych sądownictwo dwustopniowe:

- sądy pokoju na wzór angielski

- trybunały dystryktu, od których mogła iść apelacja do trybunału innego dystryktu

• dla lżejszych spraw karnych 3 instancje:

- sądy policji municypalnej

- sąd policji poprawczej (na szczeblu kantonu)

- trybunał dystryktu

• dla cięższych spraw karnych

- sprawy zagrożone karą na ciele lub karą hańbiącą

- śledztwo i dochodzenie wstępne prowadził sędzia pokoju, który przekazywał sprawę

do trybunału dystryktu

- trybunału dystryktu wraz z ławą przysięgłych (na wzór angielski udział ławy w postępowaniu

sądowym) wdrażał proces do trybunału karnego departamentu

- trybunał karny departamentu był złożony z 12 przysięgłych, tworzących ławę, którzy

orzekali o winie i 3 sędziów i przewodniczącego, którzy orzekali o karze

- nie było apelacji od wyroku trybunału

• powołano sąd kasacyjny (w razie stwierdzenia naruszenia prawa lub procedury , zaskarżony mógł wyrok

uchybić i odesłać sprawę do innego trybunału dla ponownego rozpatrzenia)

• charakter ludowy sądownictwa

• udział czynnika ludowego (ławy przysięgłych) w orzecznictwie sądowym

• obsadzanie wszystkich stanowisk sędziowskich w drodze wyborów

• zapewnienie niezawisłości sądownictwa (uniezależnienie sądownictwa i całkowite jego oddzielenie

od administracji)

5. Reformy w dziedzinie stosunków wyznaniowych

• zasada tolerancji religijnej, wolność sumienia

• konfiskata dóbr kościelnych

• przekształcenie ich w dobra narodowe

• dobra kościelne były dobrami królewskimi, dlatego mogły być przez króla odebrane

• kasata zakonów

• zakony funkcjonowały za zezwoleniem królewskim, które mogło być cofnięte

• Konstytucja cywilna kleru

• król miał prawo regulować stosunki wewnętrzne Kościoła, nie ingerując w sprawy wiary

• zniesiono podział diecezjalny Francji i wprowadzono nowy

- w każdym departamencie po 1 diecezji

- na szczeblu nadrzędnym 10 prowincji z arcybiskupami metropolitami na czele

- arcybiskupi, biskupi i proboszcze obierani przez odpowiednie zebrania elektoralne

- zniesienie innych instytucji kościelnych (poza seminariami duchownymi)

- Konstytucja wywołała walkę między państwem a Kościołem katolickim

• dopiero w 1792r. reformy Konwentu (a nie Konstytuanty)

• wprowadzenie obowiązkowych ślubów cywilnych

• dopuszczenie rozwodów

• odebranie sądownictwa w sprawach małżeńskich sądom kościelnym i powierzenie sądom państw

6. Uchwalenie Konstytucji 3 IX 1791r.

• opierała się na założeniach Deklaracji z 1789r. (weszła w skład jako rozdział I)

• do narodu należy suwerenność

• do narodu należy cała władza, może ją wykonywać przez delegowanie

- władzy wykonawczej: królowi,

- władzy ustawodawczej: Zgromadzeniu Ustawodawczemu,

- władzy sądowniczej: sędziom, wybranym przez lud

• władza wykonawcza

• sprawowana przez „króla Francuzów”, który:

- był nietykalny i nieodpowiedzialny (stąd wszystkie akty królewskie wymagały kontrasygnaty

właściwych ministrów)

- mianował ministrów

- posiadał prawo weta zawieszającego

• władza ustawodawcza (przewaga nad władzą wykonawczą)

• jednoizbowe Zgromadzenie Ustawodawcze

- wybierane na 2 lata w wyborach pośrednich, powszechnych

- posiadało wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej

• wybory były pośrednie, dwustopniowe i odbywały się na tzw. „zebraniach pierwiastkowych”

elektorów, po jednym na 100 obywateli, następnie elektorzy tworzyli zebrania elektoralne,

na których wybierano posłów

• prawo wyborcze ograniczone przez tzw. cenzus majątkowy i cenzus wieku: przyznane obywatelom

„czynnym” - mężczyzną od 25 lat, płacącym podatek bezpośredni w określonej wysokości

• ministrowie byli odpowiedzialni prawnie, konstytucyjnie (odpowiedzialność ta otwierała drogę

do odpowiedzialności parlamentarnej, choć nie byli odpowiedzialni politycznie)

• konstytucja wyrazem zwycięstwa bogatego mieszczaństwa nad tendencjami konserwatywnymi

arystokracji (odrzucenie systemu 2-izbowego jak w Anglii, niebezpieczeństwo odrodzenia się arystokracji)

• zwycięstwo bogatego mieszczaństwa nad radykalnymi dążeniami drobnomieszczaństwa, zmierzającego

do obalenia monarchii (system wyborczy odsuwał drobnomieszczaństwo od politycznych praw wyborczych)

• zwycięstwo wielkiej burżuazji nad królem (przewaga władzy ustawodawczej nad władzą wykonawczą)

• IX 1791r. po uchwaleniu konstytucji Konstytuanta rozwiązała się

• wybory do Zgromadzenia Ustawodawczego

• 745 wszystkich członków Zgromadzenia Ustawodawczego: 3 chłopów, 4 rzemieślników

• „żyrandyści”- przywódcy pochodzili z bogatego departamentu Gironde

• zawiązała się Komuna Paryska

• wystąpienie zbrojne ludności paryskiej

• pod przewodnictwem działaczy mieszczańskich

• 10 VIII 1792r. doprowadziła do aresztowania króla

• Zgromadzenie Ustawodawcze zawiesiło króla w jego prawach i zwołało Konwent Narodowy

• rozległa działalność ustawodawcza Konstytuanty, w ciągu 2-letniego istnienia

(tendencje umiarkowane w jej działalności)

• obaliła system feudalny i stworzyła podstawy ustroju konstytucyjnego

• 5 V 1789 - 10 VIII 1792r. okres monarchii ograniczonej

• stworzyła konstytucje I w Europie spisaną, o charakterze antyfeudalnym, konstytucję społeczeństwa

„feudalnego”(I spisaną konstytucją w Europie była Konstytucja 3 maja 1791r.)

FRANCJA W OKRESIE RZĄDÓW KONWENTU, DYKTATURY JAKOBIŃSKIEJ I DYREKTORIATU (1792-1799r.)

OKRES RZĄDÓW KONWENTU 1792-1793

Zebranie się Konwentu i proklamowanie republiki

• 10 VIII 1792r. dzień aresztowania króla Ludwika XVI

• Zgromadzenie Ustawodawcze wybrało ze swego składu Tymczasową Radę Wykonawczą

• Zgromadzenie Ustawodawcze ustąpiło nowemu kolegium, Konwentowi, które trwało:

- formalnie 3 lata, do 1795r.

- w rzeczywistości 8 miesięcy, co przejęcia władzy przez jakobinów w 1793r.

• wybory do Konwentu o charakterze demokratycznych wyborów powszechnych

• prawo wyborcze przyznane wszystkim mężczyzną od 21 lat

• zniesienie cenzusu majątkowego

• 22 IX 1792r. uchwalenie I aktu Konwentu

• zniesienie monarchii, proklamowanie republiki

• wprowadzenie nowego kalendarza rewolucyjnego

(rok rozpoczynał się w 1792r., jako w pierwszym roku I Republiki Francuskiej)

• trudna sytuacja polityczna, gospodarcza i finansowa Francji

• 1793r. zawiązanie się I koalicji mocarstw europejskich przeciw Francji

• zagrożenie z zewnątrz (wojna)

Walka żyrandystów z jakobinami

• inne akty Konwentu (bardziej radykalne niż Zgromadzenia Ustawodawczego)

• powołanie sądu nad królem

• reforma systemu wojskowego - wprowadzenie armii republikańskiej, opartej na powszechnej

służbie wojskowej

• I 1793r. skazanie na śmierć i ścięcie na gilotynie Ludwika XVI

• walka żyrondystów z jakobinami

• 160 posłów żyrandystów

• 200 posłów tzw. Górali (najbardziej radykalna grupa)

• 400 posłów tzw. Bagno (zajmowali niezdecydowane stanowisko)

• spór zakończonym zwycięstwem jakobinów (Góry)

• 2 VI 1793r. zaaresztowanych 29 żyrandystów

OKRES DYKTATURY JAKOBIŃSKIEJ 1793-1794

Konstytucja jakobińska z 24 VI 1793r.

• nigdy nie weszła w życie (wzrastające zagrożenie z zewnątrz, obawy przed siłami kontrrewolucji)

• zawierała szereg demokratycznych postanowień

• inspiracją dla niektórych urządzeń Komuny Paryskiej

1. Deklaracja praw człowieka z 1793r.

• zasada równości wszystkich obywateli (ponad zasadą równości)

• prawo do pracy, opieki społecznej, wykształcenia

• prawo własności (prawo dysponowania własnym majątkiem, dochodami) przysługiwało każdemu

obywatelowi (już nie określane jako święte i nienaruszalne)

• prawo oporu najświętszym prawem i obowiązkiem

- ochrona każdego obywatela jest tak samo ważna

- przyznanie ludowi prawa do powstania przeciw rządowi gwałcącemu prawo

2. Cała władza powierzona 1-izbowemu Ciału Ustawodawczemu (zerwanie z 3-podziałem władzy)

• kadencja trwała 1 rok

• wybory powszechne, równe, bezpośrednie i jawne, o charakterze kolektywnym - posłów do Ciała

wybierano jawnie, na zebraniach pierwiastkowych (gromadzących po 200-600 wyborców)

• prawo wyborcze posiadali wszyscy mężczyźni od 21 roku życia narodzeni/zamieszkali we Francji,

w przypadku cudzoziemca, musieli spełniać określ. warunki (przydatne z punktu widzenia państwa)

1. Zasada Rousseau, reprezentacji narodowej (każdy poseł reprezentantem narodu) połączona z formami

demokracji bezpośredniej, wyrażona w szerokich uprawnieniach zebrań pierwiastkowych:

• obejmowały ogół obywateli

• wybierały posłów, także urzędników, sędziów do Zgromadzenia Ustawodawczego

• miały wpływ na skład Rady Wykonawczej (przedstawiały Ciału kandydatów do tej Rady):

- składała się z 24 członków

- zajmowała się sprawami bieżącymi, zarządem państwa

- całkowicie podporządkowana Ciału Ustawodawczemu

• brały bezpośredni udział w ustawodawstwie

• projekty ustaw (Ciało Ustawodawcze mogło wydawać samodzielnie tylko dekrety) odsyłane

przez Ciało do zebrań pierwiastkowych, które przeprowadzały nad nimi dyskusje,

miały możność głosowania powszechnego nad projektami ustawy

Dyktatura jakobińska

• władza rzeczywista Konwentu przeszła na wyłoniony przezeń Komitet Ocalenia Publicznego (dyktatura)

• Robespierre odróżniał ustrój konstytucyjny (stosuje prawo, gwarantuje wolność) i rewolucyjny:

- dopuszczał stosowanie wszystkich możliwych środków w obliczu niebezpieczeństwa

konieczności osiągnięcia celu, jakim jest ocalenie narodu

- rząd rewolucyjny musi opierać się na terrorze

- system/rząd rewolucyjny przejściowy, do zawarcia pokoju

• 27 VII 1794r. (9 termidora 1794r.) siły opozycji doprowadziły do przewrotu, tzw. „termidoriańskiego”

• aresztowanie Robespierre'a i najbliższych współpracowników

• przewaga bogatego mieszczaństwa

OKRES DYREKTORIATU 1794/5-1799

• powołanie Dyrektoriatu na czele państwa i uchwalenie konstytucji z 1795r.

1. Deklaracja praw (równość wobec prawa, zawierała listę obowiązków, rodzaj katechizmu cnót obywat.)

2. Władza ustawodawcza w formie 2-izbowego ciała ustawodawczego(Rada Pięciuset, Rada Starszych)

• 3-letnia kadencja (1/3 składu obu izb odnawiana co roku) w wyborach pośrednich, dwustopniowych

• czynne prawo wyborcze - cenzus wieku 21 lat (uczestnicy zgromadzeń elektorskich 25 lat)

• bierne prawo wyborcze - cenzus wieku 30 lat dla członków Rady Pięciuset

40 lat dla członków Rady Starszych (żonaci/wdowcy)

• jedynie Rada Pięciuset posiadała inicjatywę ustawodawczą, Rada Starszych przyjmowała/odrzucała

3. Władza wykonawcza sprawowana przez Dyrektoriat

• kolegium składało się z 5 dyrektorów:

- wybierani z 10 kandydatów przedstawianych przez Radę Pięciuset przez Radę Starszych

- kadencja trwała 5 lat (co roku zmieniali się po 1)

- sprawowali władzę wykonawczą niepodzielnie

- powoływali ministrów

- odpowiedzialni prawnie

4. Rygorystyczny podział na Dyrektoriat i Rady

• Dyrektoriat: nie mógł zwoływać, odraczać, rozwiązywać Rad, uczestniczyć w ich zebraniach

• Rady nie mogły usunąć dyrektorów

• ustrój dyrektoriatu funkcjonował wadliwie

• 9 XI 1799r. zamach stanu dokonany przez Napoleona Bonaparte

OKRES DYKTATURY NAPOLEOŃSKIEJ (1799 - 1814r.)

1799-1804 okres konsulatu

• Napoleon dyktatorem potrzebnym:

• dla bogatego mieszczaństwa, pragnącego utrzymania swych zdobyczy z lat 1789-90

i niedopuszczenia do restytucji monarchii

• dla chłopstwa, dążącego do utrwalenia swoich praw do niedawno nabytej ziemi

• naśladowców systemu napoleońskiego, nauka określa mianem cezaryzmu/bonapartyzmu

• XII 1799r. Napoleon proklamuje konstytucję

• przyjęcie przez plebiscyt, tzw. konstytucji konsularnej

1. Stworzyła pozory wyborów powszechnych

• czynne prawo wyborcze przyznane wszystkim obywatelom od 21 roku życia

• system wyborczy oparty na tzw. listach zaufania

- wszyscy obywatele w poszczególnych okręgach wybierali spośród siebie 1/10 obywateli jako

godnych piastowania urzędu (wpisywani na „listę okręgową”)

- obywatele z „listy okręgowej” wybierali spośród siebie 1/10 obywateli, których wpisywaną

na listę departamentalną

- wreszcie członkowie listy dep. wybierali spośród siebie 1/10 obywateli, wpisywanych na listę narodową

• I konsul wybierał odpowiednich funkcjonariuszy na szczeblu okręgowym i departamentalnym

• Senat powoływał z listy narodowej konsulów i członków zgromadzeń ustawodawczych

• Ustawodawstwo

• rozdzielone między I konsula i 4 różne organy

• Rada Stanu

- członkowie nominowani przez I konsula (cesarza)

- opracowywała projekty ustawodawcze, które przedstawiał I konsul

- wykonywała sądownictwo administracyjne

• Trybunat złożony ze 100 członków

- przeprowadzał dyskusje nad projektami ustaw, jedynie przyjmował bądź odrzucał projekt, który trafiał

do Ciała Ustawodawczego

- 1807r. został rozwiązany (ujawniające się nastroje opozycyjne)

• Ciało Ustawodawcze złożone z 300 członków

- uchwalało ustawy, projektów przedstawianych przez 3 członków Rady Stanu i 3 Trybunatu

(mogła projekt bez dyskusji przyjąć w całości lub odrzucić)

• Senat złożony z 80, dożywotnich członków

- I skład pochodził z nominacji I konsula, później uzupełniał się w drodze kooptacji (dodania)

- dokonywał wyboru konsulów, członków Trybunatu, Ciała U. i Sądu Kasacyjnego, z listy narodowej

- określany mianem „stróża konstytucji”

- prawo badania zgodności ustaw z konstytucją

- prawo uchylania ustawy uznanej za sprzeczną z konstytucją

- prawo inicjatywy w zakresie rewizji konstytucji (uchwalenie przez Senat projektu zmiany

konstytucji, tzw.„senatus-consulte”, który miał być potwierdzany w plebiscycie przez ogół ludności)

3. Droga ustawodawcza

• I konsul zgłaszał wniosek ustawodawczy

• Rada Stanu opracowywała projekt ustawy, który przechodził do Trybunat

• Trybunat dyskutował nad projektem, a po jego przyjęciu przedstawiał go Ciału Ustawodawczemu

• Ciało bez dyskusji przyjmowało/odrzucało ustawę

• I konsul ogłaszał uchwaloną ustawę

• Senat mógł odrzucić ustawę niezgodną z konstytucją i uchwalić „senatus-consulte”

• Władza wykonawcza

• 3, nieodwołalni konsulowie, nominowani na 10 lat przez Senat

• I konsul

- posiadał głos decydujący, pozostali konsulowie głos doradczy

- w pełni dysponował władzą wykonawczą, prawem wypowiadania wojny i zawierania pokoju

- posiadał inicjatywę ustawodawczą

- ogłaszał ustawy (w ciągu 10 dni po ich uchwaleniu)

- nominował i odwoływał ministrów, ambasadorów, członków Rady Stanu, administracji lokalnej

i prawie wszystkich sędziów

- 1804r. funkcje I konsula przeszły na cesarza

• ministrowie

- odpowiedzialni przed I konsulem

- odpowiedzialni konstytucyjnie (za naruszenie prawa sądzeni przez specjalny trybunał, wyłoniony

przez Sąd Kasacyjny)

- nie tworzyli kolegialnej Rady Ministrów

• liczne zmiany w konstytucji przyczyniły się do umocnienia dyktatury:

• 1802r. „senatus-consulte” przyznała Napoleonowi dożywotnią władzę I konsula, z prawem

wyznaczania następcy

• także w 1802r. wprowadzono Radę Prywatną:

- powoływana była przez Napoleona, w składzie kilku dowolnie wyznaczonych osób

- rozstrzygała określone sprawy

- przypominała instytucję Rady Tajnej z czasów monarchii absolutnej

• 1804r. „senatus-consulte” przekształciła Francję w „monarchię republikańską”, cesarstwo dziedziczne,

wniosła inne zmiany konstytucyjne zawarte w tzw. konstytucji cesarskiej:

- zniosła instytucję konsulów

- przekształciła dożywotni konsulat Napoleona w cesarską godność dziedziczną

- ustrój cesarstwa zaprzeczeniem formy republikańskiej (stworzenie pozorów ciągłości władzy)

- oprócz tego cesarz uzyskał prawo do uzupełniania składu Senatu przez dowolnie wybrane osoby

• 1807r. „senatus-consulte” zniosła instytucję Trybunatu

1804-1814 okres cesarstwa

• Napoleon, cesarzem Francuzów

• koronował się w katedrze w Paryżu, a dla dodania blasku swej koronie poślubił córkę cesarza austr.

• członkom swej rodziny zapewnił miejsca w Senacie

• stworzył nową szlachtę i arystokrację, rekrutującą się gł. z bogatego mieszczaństwa

• stworzył godności dygnitarzy Cesarstwa, np. arcykanclerza, podskarbiego

• 1804r. wprowadzenie pojęcia Cesarstwa, Imperium Francuskiego (koncepcja uniwersalizmu/imperializmu

- władza cesarska jako wykraczająca poza granice własnego państwa)

1. Cesarstwo Francuskie

obejmowało tereny państwowe przynależące do Francji

2. Wielkie Cesarstwo

obejmowało obszar właściwego Cesarstwa F. + państwa odrębne (uzależnione od Francji),

np. państwa niemieckie należące do Związku Reńskiego, Hiszpania, Królestwo Włoskie, Królestwo

Neapolu, Księstwo Warszawskie (podlegały większym/mniejszym wpływom Francji, z reguły

konstytucje wzorowane na konsularnej, franc. urządzenia administracyjne i napoleońskie kodyfikacje),

nie doprowadzone do ujednolicenia i scalenia przez Napoleona, zniknęło z powierzchni ziemi

wraz z klęską Napoleona w 1814r.

Reformy zarządu terytorialnego

• wprowadzenie nowego systemu administracji, który

- był przeciwstawny ustrojowi samorządowemu stworzonemu przez Konstytuantę

- z niewielkimi zmianami przetrwał po dzień dzisiejszy,

- w wielu państwach naśladowany jako model administracji centralistycznej

• administracyjny system trójstopniowy: departamenty, dzieliły się na okręgi, które dzieliły się na gminy

• skrajny centralizm i biurokratyzm

• urzędnicy nominowani, odwoływani i odpowiedzialni przed swoimi przełożonymi

• prefekt na czele departamentu

- podlegały mu wszystkie działy administracji (z wyjątkiem sądownictwa, wojska, szkolnictwa

wyższego, średniego i poczty)

- jego zwierzchnikiem w dziedzinie administracji ogólnej był minister spraw wewnętrznych,

w innych sprawach, odpowiednio właściwi ministrowie resortowi

• podprefekt na czele okręgu

• mer na czelne gminy

• przy boku prefekta, podprefekta i mera działały rady departamentalne, okręgowe i gminne

- ich członkowie nominowani

- zbierały się zwykle raz w roku

- kompetencje o charakterze doradczym

Reformy sądownictwa

• sądownictwo w ramach jednolitego sądownictwa powszechnego, niezawisłego od władzy wykon. i ustaw.

• ustalenie sieci sądowej dostosowanej do sieci administracyjnej:

• sędziowie pokoju, na szczeblu kantonu

• 1 trybunał dla spraw cywilnych, na szczeblu okręgu

• 27 trybunałów apelacyjnych, instancją odwoławczą od trybunału okręgowego

• trybunał kasacyjny, najwyższą instancją

• zniesiono ławę przysięgłych oskarżającą, która funkcjonowała obok ławy orzekającej dla spraw karnych

(utrzymanie się tylko ławy orzekającej dla spraw karnych)

• zniesiono obieralność sędziów i wprowadzono zasadę ich nominacji

• wprowadzenie zasady nieusuwalności sędziów

• zapewnienie niezawisłości (niezależności) wymiaru sprawiedliwości

• zabezpieczenie sędziów przed naciskami zewnętrznymi

• sędzia mógł być przeniesiony za własną zgodą, a zwolniony na własną prośbę (z powodu osiągnięcia

granicy wieku/na mocy wyroku sądowego, skazującego za czyn nie wypadający sędziemu)

Stosunki między państwem a Kościołem

• zaostrzenie się stosunków między państwem a Kościołem

• 1801r. zawarcie konkordatu między Napoleonem, a Piusem VII, w którym papież:

• zniósł przedrewolucyjny podział diecezjalny Francji i wprowadził nowy podział na diecezje,

odpowiadający podziałowi na departamenty (wprowadzony przez Konstytuantę)

• uznał za nienaruszalny stan faktyczny dóbr kościelnych, powstały przez ich konfiskatę i rozprzedaż

• nominacja biskupów odbywała się według konkordatu z 1516r.

- nominacja przez I konsula (dawniej króla)

- nadanie tzw. inwestytury kanonicznej przez papieża

• pierwszym konkordatem zawartym przez państwo konstytucyjne

• obowiązuje do 1905r., uchwalenia ustawy o rozdziale Kościoła od państwa

Wpływ teorii/szkoły prawa natury na rozwój prawa i kodyfikacji

• stworzyła nowe podstawy rozwoju prawa

• prawo natury wiązało się z tworzeniem prawa w oparciu o rozum i doświadczenie

(niezależnie od istniejących autorytetów i prawa zwyczajowego)

• szkoła domagała się wypracowania systemu prawa publicznego, zgodnego z prawem natury,

gwarantującego wolność osoby ludzkiej

• wywarła wpływ na powstanie nowej gałęzi prawodawstwa - prawa administracyjnego,

rozległej gałęzi prawodawstwa - prawa międzynarodowego, a także prawa sądowego

Kodeks cywilny z 1804r.

• pierwszy na świecie wzorowy kodeks prawa cywilnego epoki kapitalizmu:

• zrywał z wszelkimi ograniczeniami prawa feudalnego i nierównością prawa dla osób różnych stanów

• tworzył prawne podstawy rozwoju kapitalizmu

• o tendencjach liberalno-egalitarnych (sprawiedliwych)

• oparty na dawnych systemach prawnych, np.

• dziedzina prawa małżeńskiego nawiązuje do zasad prawa kanonicznego

• prawo zobowiązań opiera się na prawie rzymskim (zwłaszcza w prawie majątkowym małżeńskim)

• arcydzieło techniki ustawodawczej (zwięzłość i jasność, piękny język)

• 1807r. uzyskał oficjalną nazwę kodeksu Napoleona

• kodeks cywilny wprowadzony np. w Księstwie Warszawskim, pruskiej Nadrenii oraz w Badenii,

w Belgii (obowiązuje po dzień dzisiejszy), na nim oparte kodeksy: włoski, hiszpański, portugalski,

także przygotowany przez Fielda dla Nowego Jorku, wprowadzony do stanów Kalifornii i Dakoty

Inne kodeksy

Napoleon stworzył model 4/5 kodeksów, odpowiadających 4/5 podstawowym dziedzinom prawa sądowego:

oprócz kodeksu cywilnego, kodeks karny, postępowania cywilnego, postępowania karnego i kodeks prawa handlowego:

1. Kodeks procedury cywilnej i kodeks handlowy

• oparte na wielkich ordonansach Colberta z 1667 i 1673r.

• po dzień dzisiejszy stanowi podstawę francuskiego prawa sądowego

2. Kodeks postępowania karnego z 1808r.

• wprowadził zasady jawności, ustności i swobodnej oceny dowodów, zasady tzw. procesu mieszanego,

w którym połączono elementy procesu skargowego z inkwizycyjnym

• inicjatywę w ściąganiu przestępstw posiadał prokurator, który mógł wdrożyć proces także na wniosek

strony pokrzywdzonej

• śledztwo prowadził sędzia śledczy

• sąd prowadził rozprawę i orzekał karę

• oskarżony ma prawo przybrania sobie obrońcy wyznaczonego z urzędu

• utrzymanie instytucji ławy przysięgłych jako ławy orzekającej (na wzór angielski)

• 1958r. zastąpiony nowym kodeksem

3. Kodeks karny z 1810r.

• wprowadzenie licznych kar pozbawienia wolności, w szczególności więzienia

• zawierał surowe przepisy o ochronie własności i interesów posiadaczy, np. kary za podstępne bankructwo,

za oszustwo, kradzież (np. za kradzież popełnioną w nocy, jeżeli włamywacz miał przy sobie broń groziła

nawet kara śmierci), za zrzeszanie się robotników, w celu strajkowania

Dn. 20.12.2005r.

FRANCJA W XIX I XX w.

OKRES RESTAURACJI BURBONÓW 1814-1830

Powrót Burbonów na tron francuski

• 1812-1814 klęski cesarza Napoleona I zmuszają go do osiedlenia się na wyspie Elbie

• Senat francuski

• proklamował upadek cesarstwa

• w pośpiechu uchwalił nową konstytucję

• na tron wezwał Ludwika XVIII (przebywającego w Anglii)

• odrzucenie konstytucji przez Ludwika XVIII, gdyż stała na gruncie zasady suwerenności ludu

• VI 1814r. nadanie nowej, zredagowanej przez Ludwika XVIII konstytucji, tzw. „Karty konstytucyjnej”

• Napoleon

• opuścił Elbę i objął ponownie władzę (tzw. 100-dniowe rządy Napoleona)

• 1815r. wprowadził nową, liberalną konstytucję, tzw. „Akt dodatkowy do konstytucji cesarstwa”

• 18 VI 1815r. klęska pod Waterloo i zesłany na wyspę św. Heleny

• 1821r. śmierć na wyspie

• rządy Ludwika XVIII

• oparte na sojuszu arystokracji z wielką ?

• polityka umiarkowana - ugruntowywanie rządów parlamentarnych na wzór angielski

• 1824-1830 rządy brata, Karola X

• dążył do przywrócenia rządów absolutnych w oparciu o arystokrację (przeciwnik rządów angielskich)

• wydał 4 ordonanse:

- rozwiązał Izbę

- zarządził nowe wybory

- zniósł wolność prasy

- zmienił ordynację wyborczą

- 2 ostatnie naruszały konstytucję

• VII 1830r. wychuch rewolucji

Karta konstytucyjna 1814r.

• nie była konstytucją uchwaloną przez jakikolwiek organ, ale nadana przez króla

• odcięcie się od teorii suwerenności ludu, podkreślenie suwerenności władzy królewskiej, pochodzącej z woli

Opatrzności (ligityzm), a nie z woli ludu (Karta nawiązywała do teorii suwerenności ludu, przez przywrócenie

niektórych instytucji zniesionych przez rewolucję, np. szlachectwa)

• król jedynym piastunem suwerenności, tylko on mógł nadać konstytucję jako akt łaski królewskiej

• ciągłość władzy królewskiej - Ludwik XVIII rok 1814 traktował jako 19 rok swego panowania

• nadawała Karcie charakter konstytucji „obywatelskiej”, wykluczała odrodzenie się przywilejów stanowych,

poprzez gwarancję:

• równości wszystkich wobec prawa

• wolności osobistej, wyznania, prasy

• nieodwołalności sprzedaży dóbr prasy

• nawiązywała do konstytucji angielskiej, tym samym utorowała drogę rozprzestrzenianiu się zasad

konstytucji angielskiej

• Karta oparta na teorii „czwartej władzy/naturalnej/pośredniczącej”, sprawowanej przez głowę państwa

• władza monarchy władzą nadrzędną

• król w pełni nieodpowiedzialny (w pewnym stopniu przed parlamentem)

• król rządzi nie bezpośrednio, przez rząd

• król:

• stał na czele państwa i był nieodpowiedzialny

• akty królewskie wymagały kontrasygnaty odpowiedzialnych ministrów

• powoływał ministrów

• posiadał wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej

• prawo zwoływania i rozwiązywania izby

• prawo ogłaszania i sankcji ustaw

• prawo wydawania ordonansów „koniecznych dla bezpieczeństwa państwa”

• władza ustawodawcza, sprawowana przez 2-izbowy organ parlamentarny:

• Izba Parów

- skład arystokratyczny

- członkowie dożywotni, dziedziczni, dowolnie mianowani przez króla

• Izba Deputowanych Departamentalnych

- wybierani na 5 lat

- wybory mało demokratyczne (wysoki cenzus majątkowy)

- 1820r. naruszenie zasady równości wyborców przez wprowadzenie wyborów pluralnych - przyznanie

najbogatszym wyborcom prawa 2-krotnego głosowania, wyborcy wybierali 2/5 całego składu Izby D.

• ministrowie

- członkami ½ izby

- mogli zabierać głos w obu izbach

- odpowiedzialni karnie (mogli zostać postawieni w stan oskarżenia przez Izbę D., a sądziła ich Izba P.)

• Karta wzorem dla wielu monarchii konstytucyjnych w XIX i XX w.

• wprowadziła schemat konstytucji, opierający się na zasadach:

• władzę wykonawczą sprawuje król, za którego odpowiedzialni są ministrowie

• władza ustawodawcza powierzona organowi 2-izbowemu (1 izba pochodzi z wyboru)

• izba pochodząca z wyboru może postawić ministra w stan oskarżenia, 2 izba może go sądzić

• ministrowie tworzą Radę

• system ten nadawał konstytucji mniej/bardziej demokratyczny charakter, w zależności od:

• wprowadzonego systemu wyborczego

• wprowadzonych rządów parlamentarnych, które by umożliwiły usunięcie rządu przez parlament

• sposoby określenia stanowiska króla w państwie

OKRES MONARCHII LIPCOWEJ (1830-1848r.)

Konstytucja z 1830r.

• charakter konstytucji oktrojowanej

• opracowana została przez Izbę Deputowanych, weszła w życie na podstawie paktu między królem, a Izbą

• była powtórzeniem Karty z 1814r. (tylko nowo opublikowana i nowo oprawiona) z pewnymi zmianami:

• zniesienie wstępu konstytucji, w którym król powoływał się na prawo boskie („król z bożej łąski”),

od teraz król, monarchą wprowadzonym na tron zgodnie z teorią suwerenności ludu

• król nie tytułowany królem Francji i Nawarry”, lecz „królem Francuzów”

• ograniczenie monarszych uprawnień:

- usunięcie z Izby Parów członków dziedzicznych (zniesienie dziedziczenie parostwa)

- pozbawienie króla prawa do zawieszania ustaw

- przyznanie inicjatywy ustawodawczej królowi (jak poprzednio), ale także obu izbom

• obniżenie cenzusu majątkowego i wieku z 30 na 25 lat do Izby Deputowanych

• zniesiono system pluralnego głosowania

• odpowiedzialność polityczna ministrów

• 1848r. monarchia upadła w wyniku rewolucji lutowej

• Ludwik Filip uciekł i utworzono republikę z Rządem Tymczasowym

OKRES II REPUBLIKI (1848-1852r.)

• IV 1848r. wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego

• 4 XI uchwalenie konstytucji

• zawierała nową Deklaracje praw (wzorowaną na Deklaracji z 1789r.)

- proklamowanie zasady suwerenności ludu, wolność i równość

- prawo do pracy, opieki społecznej, nauki

- głosiła, że władza należy do ogółu obywateli

• władza wykonawcza należała do prezydenta

- kadencja 4-letnia

- wybierany przez całą ludność Francji w trójprzymiotnikowych wyborach

- akty prezydenta wymagały kontrasygnaty ministrów

- odpowiedzialny konstytucyjnie (prawnie)

- nie posiada władzy ustawodawczej, ale może z niej korzystać poprzez ministrów

- posiadał słabe weto zawieszające, tzn. mógł zażądać ponownego rozpatrzenia sprawy

- pozbawiony prawa rozwiązania Zgromadzenia

• władza ustawodawcza powierzona 1-izbowemu Zgromadzeniu

- kadencja 3-letnia

- obierany w demokratycznych trójprzymiotnikowych wyborach: powszechnych, tajnych,

bezpośrednich)

• ministrowie

- mogli być członkami Zgromadzenia, zabierać w nim głos i przedstawiać w imieniu prezydenta

wnioski ustawodawcze

- odpowiedzialni konstytucyjnie

OKRES II CESARSTWA

• XI 1852r. konstytucja II Cesarstwa

• cesarz (dziedziczny)

- stał na czele państwa

- skupiał w swym ręku niemal całą władzę

- mianował ministrów

- wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej

- Ludwik przyjął imię Napoleona III

• Rada Stanu

- przygotowywała ustawy

• Ciało Ustawodawcze

- dyskutowało i uchwalało ustawy

- jako jedyny z organów, pochodziło z demokratycznych wyborów

• Senat

- badał zgodność ustaw z konstytucją (zasadami religii, moralności i równości obywateli)

- prawo interpretowania konstytucji i przeprowadzania w niej zmian

• Ministrowie

- nie tworzyli gabinetu

- całkowicie zależni od cesarza

- pełnią funkcje doradcze

• 1870r. Francja ponosi klęskę w bitwach, cesarz Napoleon III trafia do niewoli

KOMUNA PARYSKA

• 2 IX 1870r. wybuch wojny francusko-pruskiej

- przewaga militarna Prus

- kapitulacja Napoleona pod Sedanem (Napoleon w niewoli)

• zamieszki w Paryżu na wieść o klęsce

• 4 IX Ciało Ustawodawcze proklamowało republikę (władza powierzona Rządowi Obrony Narodowej)

• obrona oblężonego miasta Paryża przez Prusy

• powstanie batalionów Gwardii Narodowej

• 28 I 1871r. kapitulacja rządu (Paryż nie kapituluje) i zawieszenie broni na 3 tyg., w celu wyboru

Zgromadzenia Narodowego (brak zaufania do rządu Obrony Narodowej)

• 12 II zebranie się Zgromadzenia Narodowego

• przyjęcia warunków pokojowych przez Francję, która zobowiązała się do:

- odstąpienia Niemcom Alzacji i część Lotaryngii

- zapłacenia kontrybucji wojennej, w wysokości 5 mld. Franków w złocie

Komuna Paryska

• konflikt rządu z rewolucyjnym Paryżem

• przyjęcie warunków pokoju wywołało oburzenie w kołach Gwardii Narodowej i ludu paryskiego

• przeniesienie siedziby rządu z Bordeaux do Wersalu (a nie Paryża)

• władza w Paryżu w rękach centralnego Komitetu Federacji Gwardii Narodowej

• wybory do Rady Komuny Paryskiej

• wydanie przez Komunę „Deklaracji do narodu francuskiego” (ogólnikowy zarys ustroju przyszłej Francji):

• Francja związkiem autonomicznych gmin (komun), których ustrój wzorowany jest na Komunie Paryskiej

• przewidywała centralny organ przedstawicielski i przedstawicielstwa okręgowe

• odrzucenie teorii 3-podziału władzy

• stworzenie nowego typu organizacji państwowej, Rada Komuny:

- najwyższej władzy ustawodawczej i wykonawczej

- wyłoniła z siebie 10 komisji (m.in. skarbową, wojskową i spraw zagranicznych)

- także wyłoniła z siebie Komitet Ocalenia Publicznego (złożony z 5, przez nią wybranych członków)

• wszyscy urzędnicy wybierani i odwoływani przez lud

• reformy Komuny Paryskiej:

• zniesienie stałej armii, w jej miejsce - uzbrojony lud

• wprowadzenie bezpłatności nauczania

• przejmowanie opuszczonych fabryk przez spółdzielnicze stowarzyszenia robotników

• zrównanie wynagrodzeń za pracę: urzędniczą i robotniczą

• 2 IV rozpoczęto likwidację Komuny Paryskiej

• Komuna niebezpiecznym przewrotem społecznym

• klęska Komuny 135 000 regularnego wojska przeciw 30 000 słabo uzbrojonym komunardom

• represje

• 28 V 1871r. rozstrzelanie jeńców i rannych na cmentarzu Pere Lachaise

• 25 000 zamordowanych komunardów

• skutki Komuny Paryskiej

• wniosła nowe elementy do teorii rewolucji

• wpłynęła na dalszy rozwój ruchu robotniczego i ustawodawstwa socjalnego w wielu krajach

Spór o republikę

• do 1875r. (4 lata) trwał spór o formę przyszłego państwa republiki/monarchii

• praca nad nową konstytucją przez Zgromadzenie Narodowe

• nie uznanie proklamacji republiki z 4 IX

• przewaga monarchistów (400 na ogólną liczbę 650 posłów)

• pomimo przewagi monarchistów, wybór republiki:

1. Wyniki wyborów z 1870r. nie oddawały rzeczywistych intencji wyborców i posłów

• okres wojny z Niemcami

• monarchia zapewniała pokój (Francuzi opowiedzieli się nie tyle za królem, co za pokojem)

• republika kontynuowała wojnę, wprowadziła niebezpieczne reformy społeczne

2. Monarchiści niejednolitym obozem

• legitymiści

- na tronie za starszą linią Burbonów w osobie hrabiego Chambord (wnuka Karola X)

- przywódcą: arystokracja

- zwolennicy silnych (nie absolutnych) rządów monarchy

- symbolem dążeń: biały sztandar Francji przedrewolucyjnej

• orleaniści

- na tronie za hrabim Paryża (wnukiem Ludwika Filipa)

- popierani przez bogatsze grupy mieszczaństwa

- wzorce czerpali z Monarchii Lipcowej

- zwolennicy monarchii parlamentarnej i zasady suwerenności ludu

- symbolem: trójkolorowy sztandar Francji rewolucyjnej

1. Po krwawym zgnieceniu Komuny Paryskiej przez Thiersa, wysunięto wniosek, iż republika potrafi

ochronić państwo przed przewrotem społecznym

• spór legitymistów z orleanistami

• porozumienie obu stronnictw - wysunięcie 1 kandydata na tron, hrabiego Chambord z zastrzeżeniem

następstwa tronu po jego zgonie hrabiego Paryża z linii orleańskiej

• uchwalenie Republiki przez Zgromadzenie Narodowe:

• nie przyjęcie trójkolorowego sztandaru przez hrabiego Chambord

• pogodzenie się orleanistów z republiką

• orleaniści uważają republikę za formę przejściową, która przekształci się w monarchię

• 1873r. prezydentem tymczasowej Republiki został marszałek Mac Mahon

• 1875r. uchwała o instytucji prezydenta:

• prezydent Republiki wybierany większością głosów przez Senat i Izbę Deputowanych,

połączone w Zgromadzenie Narodowe

• uchwalona większością 1 głosu

• oficjalne narodziny III Republiki Francuskiej

OKRES III REPUBLIKI

Konstytucja z 1875r.

• składała się z 3 ustaw (a nie 1 aktu ustawodawczego, jak inne konstytucje)

1. O organizacji władz publicznych

2. O organizacji Senatu

3. O stosunkach między władzami publicznymi

• treść możliwie konserwatywna

• większość monarchistyczna Zgromadzenia traktowała republikę jako stadium przejściowe

• do 1940r.nie wprowadzono żadnych istotnych zmian

• paradoksalna w stosunku do innych konstytucji francuskich: została uchwalona

• jako prowizoryzm, jednak utrzymała się dłużej niż wszystkie inne konstytucje francuskie (przez 65 lat),

• w intencji systemu zrównoważonego, opartego na silnej władzy wykonawczej, a w praktyce doprowadziła

do przewagi silnej władzy ustawodawczej

• konstytucja, która wprowadziła do ustroju republikańskiego zasady monarchistycznej konstytucji

angielskiej (połączenie republiki, na czele z prezydentem jako głową państwa z rządami parlamentarnymi

typu angielskiego - model republiki parlamentarnej)

1. Władza ustawodawcza

• Senat

- liczył 300 senatorów

75-nieusuwalnych, dożywotnich, którzy uzupełniali każde wakujące miejsce w drodze kooptacji

225-powoływanych w drodze wyborów dokonywanych przez kolegia wyborcze

(kolegia wyborcze składały się z elektorów, z tytułu piastowanej funkcji, np. deputowani)

- dolna granica wieku wynosiła 40 lat

- kadencja trwała 9 lat (ale co 3 lata zmieniał się skład 1/3 wybieralnych senatorów)

- stanowisko równorzędne z Izbą Deputowanych w zakresie ustawodawstwa

- uprawnienia sądowe do sądzenia przestępstw popełnionych przez prezydenta lub ministrów z oskarżenia

Izby Deputowanych (na wzór anielskiego „impeachment”) i niektórych najcięższych przestępstw

politycznych „zagrażających całości/bezpieczeństwu państwa”

- konieczna zgoda Senatu dla rozwiązania przez prezydenta Izby D. przed upływem jej kadencji

• Izba Deputowanych

- liczyła 600 posłów

- kadencja 4-letnia

- wybory demokratyczne, 4-przymiotnikowe: powszechne(niska granica wieku - 21 lat, z wyłączeniem

kobiet i wojskowych w służbie czynnej, bez cenzusu majątkowego), tajne, równe i bezpośrednie,

w okręgach jednomandatowych:

I tura głosowania, jeśli żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości, to

II tura głosowania, wystarczała względna większość głosów do uzyskania mandatu

• obie izby mogły się łączyć i wspólnie obradować jako Zgromadzenie Narodowe, dla wyboru prezydenta

i przeprowadzenia rewizji konstytucji

• obie izby o równorzędnym stanowisku (każda ustawa musiała być uchwalona przez Izbę D. i Senat)

2. Władza wykonawcza

• Prezydent

- głową państwa i szefem rządu

- przewodniczył Radzie Ministrów

- wybierany przez Zgromadzenie Narodowe większością głosów, na 7 lat

- prawo inicjatywy ustawodawczej na równi z obiema izbami

- prawo przedterminowego rozwiązania Izby D., za zgodą Senatu

- prawo zwoływania/odraczania sesji nadzwyczajnych obrad

- prawo ograniczonego weta, w stosunku do uchwał parlamentu (prawo zwrócenia się do obu izb

o powtórne rozpatrzenie uchwalonej ustawy)

- prawo łaski

- ogłaszanie ustaw

- mianował ministrów

- kierował polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa

- zwierzchnikiem sił zbrojnych

- ponosił odpowiedzialność konstytucyjną (za zdradę mógł być postawiony w stan oskarżenia

przez Izbę D. i sądzony przez Senat)

• Ministrowie

- odpowiedzialni za działalność prezydenta i politykę rządu

- ich kontrasygnata konieczna była na wszystkich aktach podpisywanych przez prezydenta

- odpowiedzialni konstytucyjnie (mogli być sądzeni jak prezydent przez Senat, jednak nie tylko za zdradę

państwa, za wszystkie przestępstwa popełnione w czasie pełnienia funkcji ministra)

- odpowiedzialni parlamentarnie, przed parlamentem (jednak nie wiadomo jak się wyrażała ta odpowiedz.)

• u schyłku III Republiki powstanie francuskiego imperium kolonialnego (określenie kolonii mianem

imperium francuskiego podkreśla charakter tendencji asymilacyjnych wobec federalizmu)

- kolonie stare, rządzone przez gubernatorów obok miejscowych organów przedstawicielskich

- kolonie nowe, gdzie brak było organów przedstawicielskich (zagarnięte w XIX w.)

- protektoraty, pod kontrolą francuskich rezydentów

- Algieria, traktowana od XIX w. jako część składowa Republiki

Wzrost władzy ustawodawczej

• 1877r. spór monarchistów (popieranych przez prezydenta - Mac Mahona) z republikanami

• prezydent rozwiązał Izbę D., wobec wotum nieufności dla rządu

• nowe wybory i przewaga republikanów w Izbie D.

• Izba ponownie zmusiła rząd do ustąpienia

• nowy rząd i rządy parlamentarne

• opierał się na większości parlamentarnej, zależał całkowicie od parlamentu

• skoncentrował władzę wykon., przez odsunięcie w cień prezydenta, który w 1879r. podał się do dymisji

• główną rolę w rządzie odgrywał premier

• rozwinęła się praktyka interpelacji poselskich, które pociągały za sobą częste uchwalanie wotum

nieufności i dymisję rządu (najdłużej przez 3 lata utrzymał się rząd w III Republice)

• Izba Deputowanych, pozbawiona groźby rozwiązania przez prezydenta, bezkarnie:

- mogła obalać rząd

- zmuszała prez. do ustąpienia przez wyrażenie wotum nieufności każdemu rządowi przezeń powołanemu

• rządy parlamentarne we Francji (większa liczba partii politycznych, rząd opierał się na większości

stworzonej przez koalicję kilku partii) różniły się od praktyki angielskiej (system dwupartyjny, rząd

większościowy tworzony przez przywódcę partii)

• 140 gabinetów rządu istniało podczas 70 lat trwania III Republiki

• chaos w 20-leciu międzywojennym, przyczynami:

• Ministrowie rekrutowali się w wąskiego grona posłów, mimo częstych zmian rządowych udział

przy tworzeniu gabinetu brały te same osoby (np. Briand - minstrem w 25 rządach, w 11 premierem)

2. Częste zmiany ministrów nie zaburzały pracy w ministerstwach urzędników z wiceministrami

i podsekretarzami stanu na czele

• przewaga we władzy zapewniona kręgom związanym z wielkim kapitałem

• finansjera wywierała wpływ na wyniki wyborów

• kapitał uzależniał większość posłów, ale także prasę, cały aparat nowoczesnej propagandy

• walki polityczne = walkami poszczególnych grup finansowych

• konserwatywny Senat:

• paraliżował innowacje (reformy wewnętrzne)

• uniemożliwiał przyznanie praw wyborczych kobietom (do końca III Republiki)

Próby wzmocnienia władzy wykonawczej

• okres I wojny światowej

• izby upoważniły rząd do wydawania dekretów (rozporządzeń z mocą ustawy) zdolnych do uchylenia

obowiązującej mocy istniejących ustaw

• okres międzywojenny

• kryzys wewnętrzny

• podjęcie praktyki z okresu I wojny światowej, sprzecznej z konstytucją, która zastrzegała cała władzę

ustawodawczą dla obu izb (po 1934r. jej częste stosowanie)

• utworzenie instytucji prezydium Rady Ministrów

• w praktyce w 1876r. prezesem - jeden z ministrów

• ale dopiero ustawa z 1934r. formalnie stwierdziła istnienie ministra o funkcji prezesa Rady Ministrów,

o specjalnym zakresie działania

• premier jako prezes Rady Ministrów nie potrzebował piastować innej teki ministerialnej

Rozwój administracji - Rada Stanu

• stworzona przez Napoleona I, prawie nietknięta: utrzymany podział na departamenty, okręgi i gminy

• wprowadzenie rad okręgowych/gminnych o bardzo małych uprawnieniach (trudno je nazwać organami

samorządowymi)

• Rada Stanu

• wywodziła się z Rady Królewskiej (z czasów monarchii absolutnej), w szczególności

z Rady Prywatnej - prototypu sądu administracyjnego

• powołanie rad prefekturalnych o kompetencjach sądów administracyjnych I instancji

• na jej czele stał minister sprawiedliwości

• członkowie nieusuwalni, mianowani przez prezydenta republiki

• pełniła 3 podstawowe funkcje:

1. Organem opiniodawczym, co do projektów ustawodawczych

2. Władzą administracyjną

- wypowiadała opinie, co do rozporządzeń wykonawczych (projektów dekretów, postanowień prezydenta,

ministrów)

- przez obligatoryjny udział w przygotowaniu dekretów, uzyskała decydujący wpływ na kierunek i treść

interpelacji ustawy przez władzę wykonawczą

- nadawała kształt francuskiej praktyce administracyjnej

- decydowała o sposobie wykonywania ustaw

3. Najwyższym trybunałem administracyjnym

- sądem II instancji dla odwołań od orzeczeń rad prefekturalnych wydanych w I instancji i od orzeczeń

ministrów

- sądem, w niektórych sprawach w I instancji

- sądem kasacyjnym/rewizyjnym, zależnie od charakteru sprawy

• dzieliła się na 6 sekcji (tylko sekcja 5 i 6 tworzyły trybunał administracyjny)

• w jej ramach zaczęła się rozwijać odrębna dziedzina prawa - prawo administracyjne, wraz z nauką

prawa administracyjnego

OKRES IV I V REPUBLIKI

IV Republika

• 21 X 1945r. odbyły się wybory do Konstytuanty, o zasady bardziej demokratyczne niż w III Republice

• przyznanie prawa wyborczego kobietom i wojskowym

• zastosowanie systemu proporcjonalnego

• wybory połączone z referendum, jego wynik miał zadecydować o charakterze wybieranego Zgromadzenia

• pozytywny wynik referendum:

na I pytanie Francja wypowiedziała się przeciw III Republice, a Zgromadzenie stało się Konstytuantą

na II pytanie odpowiedź zgodna z intencjami gen. de Gaulle'a

• 2 XI 1945r. - X 1946r. władza należała do Konstytuanty

• konflikt między Konstytuantą, a de Gaulle'em (w efekcie I 1946r. generał wycofał się z życia politycznego)

• Konstytuanta opracowała projekt konstytucji

• 5 V odrzucenie, nieznaczną większością, projektu przez referendum ludowe

• nowe wybory do Konstytuanty i od nowa opracowanie projektu konstytucji

• X przyjęcie konstytucji w referendum narodzenie się IV Republiki

• konstytucja IV Republiki:

• o charakterze kompromisowym

• zagwarantowanie szerokich społeczno-gospodarczych praw obywatelskich

• zmniejszenie uprawnień 2 izby - Rady Republiki (weszła na miejsce dawnego Senatu)

• zmiana nazwy Izby D. na Zgromadzenie Narodowe

• podjęcie prób reformy ustroju francuskiego imperium kolonialnego przez regulację struktury organów

Unii Francuskiej:

- w jej skład wchodziła metropolia z departamentami i terytoriami zamorskimi (tzw. dawnymi koloniami)

oraz państwa i terytoria członkowskie (gł. dawne protektoraty)

- jej organami: prezydent Unii (prezydentem Republiki), Wysoka Rada Unii, Zgromadzenie Unii

- w jej strukturze ujawniły się tendencje federalistyczne

• 1958r. rozkład IV Republiki przez konflikt algierski

• Zgromadzenie Narodowe oddało władzę wykonawczą gen. de Gaulle'owi, pod naciskiem armii

i w poczuciu bezsilności

• generałowi powierzono zadanie opracowania nowej konstytucji, z zachowaniem 4 podstawowych zasad

demokracji parlamentarnej

1. Wyborów powszechnych

2. Podziału władzy

3. Odpowiedzialności politycznej gabinetu

4. Niezawisłości sądownictwa

V Republika

• 28 IX 1958r. poddanie projektu konstytucji pod referendum i przyjęcie go

• 4 X 1958r. ogłoszenie konstytucji narodziny V Republiki

• konstytucja V Republiki:

• odwołuje się do Deklaracji praw Człowieka i obywatela z 1789r. i konstytucji IV Republiki z 1946r.:

- zasada suwerenności ludu

- prawa naturalne (do wolności)

• Francja republiką laicką (świętą): Kościół istniał jako stowarzyszenie prywatne, nie wspierane

przez państwo, przestrzeń publiczna wolna od symboli religijnych

• ustrój republiki pół-prezydenckiej (szerokie uprawnienia prezydenta)

• prezydent

• głową państwa i przewodniczącym Rady Ministrów

• wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 7 lat

• stoi na czele władzy wykonawczej:

- powołuje i odwołuje premiera

- obsadza urzędy

- stoi na czele sił zbrojnych

• władza ustawodawcza:

- ogłasza ustawy

- posiada prawo weta zawieszającego

- prawo rozwiązywania Zgromadzenia Narodowego, po zaciągnięciu rady premiera i obu izb

- prawo zarządzenia referendum, na wniosek rządu i tylko w ważnych sprawach

- posiadał prawo zmiany konstytucji na wniosek premiera i po zatwierdzeniu zmian przez referendum

• odpowiedzialny konstytucyjnie

• wszystkie akty prezydenta wymagała kontrasygnaty ministrów (poza najmniejszymi decyzjami prezydenta)

• prezydent przejmował pełnię władzy w sytuacji zagrożenia państwa, np. zamachu terrorystycznego,

ale parlament nie może być rozwiązany (zabezpieczenie przed dyktaturą)

• Parlament

• 1-izbowe Zgromadzenie Narodowe wybierane w wyborach 4-przymiotnikowych

(powszechnych, bezpośrednich, tajnych i równych)

• Senat, wybierany na 6 lat (co 3 lata odnawiana1/3 składu Senatu), w drodze wyborów dokonywanych

przez kolegia wyborcze (złożone z elektorów, z racji piastowanej funkcji)

• Zgromadzenie N. i Senat

- rzadko obradowały wspólnie jako Kongres

- posiadali inicjatywę ustawodawczą

• Rząd

• na czele z Prezesem Rady Ministrów

- posiada inicjatywę ustawodawczą

- odpowiedzialnym konstytucyjnie

• może wydawać dekrety z mocą ustaw, w przypadku uzyskania upoważnienia Parlamentu, który wcale

nie musi podpisać ustawy

• może zostać pociągnięty do odpowiedzialności politycznej, przez wotum nieufności, na wniosek 1/10

członków Zgromadzenia, do głosowania dochodzi po 48h., jeżeli wniosek zostanie przegłosowany…??

• Rada Konstytucyjna

• powoływana w składzie 9 członków (co 3 lata odnawiana 1/3 składu Rady)

• do jej zadań należało:

- badanie zgodności ustawy z konstytucją

- czuwanie nad prawidłowością wyborów

• podjęcie na nowo problemu kolonialnego

• reorganizacja Unii Francuskiej, nowa nazwa: Wspólnoty Francuskiej

• utrzymanie metropolii w stosunku do państw członkowskich

• 1959r. wprowadzenie poprawki: państwa członkowskie mogły nadal należeć do Wspólnoty,

mimo uzyskania niepodległości, na podstawie specjalnych układów

• 1960r. uzyskanie niepodległości przez państwa członkowskie i Wspólnota Francuska pozornie przestała

istnieć, w rzeczywistości utrzymała się nadal, ale egzystencja przestała się opierać na prawie konstyt.,

a stosunku z państwami członkowskimi opierają się obecnie na prawie międzynarodowym

Dn.29.11.2005r.

ŹRÓDŁA PRAWA

PAŃSTWO FRANKOŃSKIE

Zasada osobowości prawa

• sądy stosowały prawo właściwe dla poszczególnych osób, zależnie od ich pochodzenia

etnicznego (prawo rzymskie/germańskie)

• każdy proces rozpoczynał się od tzw. wyznania, oświadczenia sędziemu według jakiego

prawa żyje podsądny

• podsądny był sądzony według oświadczonego prawa

• sędzia musiał zna i stosować różne systemy prawa

• w przypadku procesu, kiedy obie strony rządziły się różnymi prawami, stosowano prawo

właściwe dla pozwanego

• zasada ta bezużyteczna w sprawach skomplikowanych, np. w sprawie spadkowej

po rodzicach różnego pochodzenia

• mieszanie się przepisów różnych praw i kształtowanie się lokalnych praw zwyczajowych

„consuetudo loci”, stosowanych terytorialnie

• X w. zaprzestanie stosowania przez sądy różnorodnych praw osobowych

Źródła prawa stosowanego w państwie frankońskim

1. Ustawodawstwo królewskie (kapitularze)

• były to rozporządzenia królów i cesarzy frankońskich

• dzieliły się na 3 grupy:

• „kapitularze dodane do spisów prawa”

stanowiły uzupełnienie do już istniejących spisów prawa

• „kapitularze dla wysłanników królewskich - missi”

zawierały szczegółowe instrukcje dla wysłanników

• „kapitularze właściwe”

zawierały głównie normy administracyjne i gospodarcze

• dzieliły się na 2 grypy (ze względu na treść):

• świeckie (wydawał król na mocy swej władzy ustawodawczej)

• kościelne (decyzjom podejmowanym przez synody kościelne nadawał król,

autorytetem monarszym)

1. Dokumenty praktyki prawnej (dyplomy)

• spisane dla poświadczenia dojścia do skutku jakiejś czynności prawnej (nadania lenna/immun., sprzedaż wsi)

• wyróżnia się:

• dokumenty publiczne (wydane przez władzę państwową)

• dokumenty prywatne

• kartularze/kodeksy dyplomatyczne

• zachowane zbiory dokumentów

• sporządzone przez poszczególne klasztory

• formularze

• zbiory wzorów dla redagowania kartularzy

• najcenniejszy formularz z VII w.: mnicha Markulfa, opracował wzory dla pism kancelarii królewskiej

1. Spisy prawa rzymskiego

• ujmowanie na piśmie prawa rzymskiego, kiedy to cesarstwo dostawało się pod panowanie ludów germań.

• należą do nich spisy:

• prawo rzymskie Burgundów

- spis dokonany przez króla Burgundów - Gundobada dla ludności rzymskiej swego państwa w V w.

• prawo rzymskie Wizygotów/„Brewiarz Alaryka”

- streszczenie Kodeksu Teodozjańskiego

- do XII w. stanowiło najbardziej znane źródło prawa rzymskiego w Europie zachodniej

• edykt Teodoryka

- wydany przez króla Teodoryka Wielkiego dla ludności rzymskiej państwa Ostrogotów w VI w.

1. Spisy prawa germańskiego

• powstały w V w. i ich niewłaściwa nazwa to „Leges Barbarorum”

• należą do nich:

• Prawo Salickie

- spis prawa zwyczajowego salickiego z 507 i 511r.

- oryginalny tekst zawierał : 65 artykułów (głownie przepisy prawa karnego i procesowego,

ujęte w sposób kazuistyczny) i tylko 5 artykułów dotyczących prawa cywilnego (np. słynny

artykuł 59 określający wykluczenie kobiet od dziedziczenia „ziemi salickiej”)

• spisy prawa zwyczajowego Burgundów i Wizygotów

- późniejsza redakcja prawa Wizygotów z 654r. stanowi podstawę

ukształtowania się zwyczajowego prawa hiszpańskiego

• spis prawa longobardzkiego

- I spis z 643r. dał podstawę dalszemu rozwojowi tego prawa

- wpływ na późniejsze kształtowanie się prawa we Włoszech

• spisy praw zwyczajowych ludów germańskich osiedlonych na wschód od Renu np. państwo Sasów

- datują się z VII - IX w.

FRANCJA W OKRESIE ROZDROBNIENIA FEUDALNEGO

X - XIII w.

Zasada terytorialności prawa

• zasada osobowości prawa w okresie frankońskim wykształciła wiele odrębnych,

lokalnych praw zwyczajowych

• nastąpiło przejście do zasady terytorialności prawa - na określonym terytorium sąd stosował

tylko jeden system prawny

• z kolei ta zasada doprowadziła do rozdrobnienia prawa i powstania wielkiej ilości

lokalnych praw zwyczajowych

Podział Francji na karleje prawa zwyczajowego i prawa pisanego (rzymskiego)

• XIII w. tendencje do spisywania prawa zwyczajowego, ustalania jednolitego prawa

w szerszych ramach terytorialnych

• XV w. aż ok. 700 różnych praw zwyczajowych

• inny rozwój prawa na południu i północy:

1. Strefa południowa prawa pisanego (rzymskiego)

- przeważała ludność rzymska nad napływową ludnością germańską

- rozwój zarówno prawa rzymskiego, jak i zwyczajowego

- prawo zwyczajowe rozwijało się pod wpływem prawa rzymskiego (pisanego),

uznawanego za prawo zwyczajowe powszechne

- prawo rzymskie recypowane jako jedno z praw zwyczajowych, o walorze „spisanej racji”

(a nie jako obowiązujące z woli ustawodawcy)

2. Strefa północna prawa zwyczajowego

- nikłe wpływy prawa rzymskiego

Spisy prawa zwyczajowego

• źródłem poznania prawa zwyczajowego

• na początku o charakterze spisów nieoficjalnych, prywatnych (powstałych z inicjatywy jednostek)

• najważniejsze spisy:

• księga prawa zwyczajowego Normandii, zastąpiona

Wielką Księgą Prawa Zwyczajowego Normandii ok. 1250r.

- uznana później za oficjalny spis zwyczajowego prawa normandzkiego

(funkcjonuje po dzień dzisiejszy na wyspach anglonormandzkich)

• Księga prawa zwyczajowego okręgu Clermont ok. 1280r.

- spisana przez baliwa Filipa de Beaumanoir

- należy do najcenniejszych europejskich spisów prawa zwyczajowego

- daje systematyczny obraz średniowiecznego prawa zwyczajowego

Renesans nauki prawa rzymskiego

• XI w. odrodzenie się nauki prawa rzymskiego dzięki szerszemu zapoznaniu się krajów Europy z kodyfikacją justyniańską

• Szkoła Glosatorów w Bolonii (Włochy)

• stanowiła podwaliny odrodzenia nauki prawa rzymskiego

• twórcą był genialny prawnik Irneriusz

• glosatorzy dążyli do odtworzenia całego systemu prawa rzymskiego,

w jego autentycznej, pierwotnej czystości i wprowadzenia go do praktyki

• szkoła posługiwała się metodą egzegetyczną, profesor:

- czytał tekst prawa rzymskiego ze zbiorów justyniańskich

- objaśniał wyrazy, ustępy

- streszczał objaśnienia w formie tzw. glosy, którą wpisywał między wiersze/

na marginesie ustępów

• próżny glosatorów, gdyż prawo rzymskie nie rozwiązywało wszystkich problemów prawnych

• od XIII w. nauka prawa rzymskiego przedmiotem nauczania w wielu innych powstających uniwersytetach

• Szkoła Postglosatorów/Komentatorów

• powstała w XIV w. a jej twórcą był Bartolus de Saxoferrato

• dążeniem komentatorów było wynajdywanie w prawie rzymskim teorii, które mogłyby

odpowiadać potrzebom epoki

• stworzyli system prawa, zwany prawem powszechnym

(znacznie odbiegał od starożytnego prawa rzymskiego)

• nauka prawa rzymskiego

• podstawą kształcenia prawników na uniwersytetach (obok prawa kanonicznego)

• wpłynęła na rozwój prawa cywilnego

• wywarła duży wpływ na kształtowanie się nowych pojęć o państwie, o władzy państwowej

i o zarządzie państwa

Powstanie i rozwój prawa kanonicznego

• stosowane w sądach kościelnych

• wkraczało w dziedzinę stosunków między świeckimi

(w szczególności w sprawy dotyczące małżeństwa)

• przejęło wiele instytucji prawa rzymskiego, np. apelację, stąd wywarło duży wpływ

na rozwój prawa świeckiego

• podstawowym źródłem prawa kanonicznego było Pismo święte

• innymi źródłami:

• kanony (uchwalone przez sobory i synody)

• dekrety papieskie

• spisy prawa kanonicznego utworzyły liczne kolekcje prawa kanonicznego

• np. kolekcja kardynała Deusdedita z XI w. znana dobrze w Polsce

(wśród spisanych praw Kościoła, akt oddania Polski przez Mieszka I pod opiekę papieżowi)

• Dekret Gracjana/uzgodnienie rozbieżnych kanonów

• powstał w XII w. a jego autorem był prof. Gracjan z Bolonii

• dokonał systematycznego ujęcia całokształtu stosowanych przez Kościół przepisów

z próbą usunięcia/wyjaśnienia zachodzących między nimi sprzeczności

• zajmuje jedno z czołowych miejsc w światowej literaturze prawniczej

• dał podstawę pod dalszy rozwój nauki prawa kanonicznego, która rozwijała się metodą

egzegetyczną (jak prawo rzymskie)

• uzupełniony o następne księgi z XIII i XIV w.

• od XVI w. Dekret określano mianem „Corpus Iuris Canonici”,

a od 1582r., soboru trydenckiego, ogłoszono go jako obowiązujący zbiór prawa kanonicznego

• stosowany do 1917r., kiedy został zastąpiony przez Kodeks Prawa Kanonicznego

Nauczanie prawa rzymskiego i kanonicznego na uniwersytetach

• wykształceni prawnicy otrzymywali stopnie naukowe z zakresu „obojga praw”

• od 1219r. ograniczono się tylko do prawa kanonicznego (nauka prawa rzymskiego zabroniona,

nie popierane ani przez państwo, ani Kościół), powstają inne ośrodki nauczania prawa

rzymskiego: Montpellier i Orlean

FRANCJA W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ

XIV - XV w.

• wzrost ustawodawstwa królewskiego, tzw. ordonansów królewskich

• ustawy wydawane przez króla zdobywają uznanie

• musiały być zarejestrowane w Parlamencie przed podpisaniem ich przez króla

• dotyczyły tylko dziedzin prawa publicznego

• kilka z nich wydanych na żądanie Stanów Generalnych z lat 1357 i 1413

• akcja spisywania praw zwyczajowych

• ze względu na różnorodność i wielość praw zwyczajowych i nie wystarczające spisy

lokalnego prawa

• 1454r. wydanie ordonansu w Montil-les-Tours, który nałożył na baliwów obowiązek

dokonania spisów lokalnego prawa wraz z komisją złożoną z praktyków

i przedstawicieli 3 stanów

• spisy uzgadniane z komisją powołaną przez Parlament

• powolne prace kodyfikacyjne prawa

• 1497r. uproszczenie procedury

FRANCJA W OKRESIE MONARCHII ABSOLUTNEJ

XVI - XVIII w.

Rozwój prawa zwyczajowego i wpływ prawa rzymskiego

• do XVIII w. w sądach stosowano partykularne prawa zwyczajowe

• sędziowie uznawali wyższość naukową prawa rzymskiego

• prawo rzymskie i kanoniczne stanowiło podstawę nauczania prawa na uniwersytetach

• XVI w. wciąż w nauce dominowała metoda szkoły postglosatorów (niebezpieczni dla prawa zwycz,

prowadzili do jego stopniowego wypierania i zastępowaniu go normami prawa rzymskiego)

• inną metodę wprowadził Cujas

• największy romanista tego wieku, humanista o światowym rozgłosie

• prowadził badania czysto naukowe, dążąc do odkrycia treści prawa rzymskiego

• postglosatorom zarzucał zniekształcenie właściwego sensu prawa rzymskiego

• 1454r. wydanie zarządzenia przez króla nakazujące baliwom dokonanie spisów prawa

zwyczajnego w ich okręgach sądowych

• XVI w. dzięki spisom osiągnięto pewność co do treści obowiązującego prawa, zachęciło uczonych

prawników do szukania cech wspólnych powszechnego francuskiego prawa zwyczajowego

• rozpoczęto badania naukowe nad prawem zwyczajowym

1580r. powstanie redakcji prawa zwyczajowego Paryża

• wzorem dla powołujących się przy interpretowaniu/uzupełnianiu luk w innych lokalnych prawach zwyczajowych

• ocalenie treści prawa zwyczajowego jako francuskiego prawa powszechnego

przez nadmierną ekspansją prawa rzymskiego

• 1679r. wprowadzono „instytucję prawa zwyczajowego”, jako przedmiot wykładów

na uniwersytetach (obok prawa rzymskiego i kanonicznego)

Ustawodawstwo królewskie(ordonanse)

• ordonanse właściwe, edykty, deklaracje - zawierały trwałe i ogólne normy

• dotyczyły tylko poszczególnych osób/grup

• wymagały zatwierdzenia przy każdej zmianie tronu

• postanowienia Rady Królewskiej

(od ordonansów różniły się tym, że tylko ordonanse podlegały rejestracji przez Parlamenty)

• tylko prawo publiczne uważane za dziedzinę ustawodawstwa (sądowe, dziedziną prawa zwyczajowego)

• powstanie 3 „wielkich ordonansów”

1. Ordonans o postępowaniu cywilnym z 1667r.

- wzorem dla kodeksu procedury cywilnej, wprowadzonego przez Napoleona w 1807r.

2. Ordonans o postępowaniu karnym z 1670r.

- nie zawierał postępowych rozwiązań w tej dziedzinie

3. Ordonans o handlu z 1673r.

- normował stosunki prawne kupców, czynności handlowe

- zapoczątkował nowy dział prawa prywatnego prawo handlowe

- nie jest jednak wzorem dla kodeksu prawa handlowego wprowadzonego przez Napoleona

• zredagowanych przez specjalnie powołaną Radę Sprawiedliwości

• z inicjatywy Ludwika XIV, który podjął myśl kodyfikacji prawa

• nowe ustawy regulowały na nowo wybraną dziedzinę prawa, unieważniając dotychczasowe

teksty prawne, odnoszące się do tej dziedziny

• nie objęły dziedziny prawa materialnego karnego, ani cywilnego (jedynie za Ludwika XV

wydanie kilku ordonansów z dziedziny prawa cywilnego, np. darowizny, testamenty)

• wywrą wpływ na redakcję pewnych części kodeksu cywilnego Napoleona z 1804r.















---