OKRES DYKTATURY NAPOLEOŃSKIEJ (1799 - 1814r.)

1799-1804 okres konsulatu

• Napoleon dyktatorem potrzebnym:

• dla bogatego mieszczaństwa, pragnącego utrzymania swych zdobyczy z lat 1789-90

i niedopuszczenia do restytucji monarchii

• dla chłopstwa, dążącego do utrwalenia swoich praw do niedawno nabytej ziemi

• naśladowców systemu napoleońskiego, nauka określa mianem cezaryzmu/bonapartyzmu

• XII 1799r. Napoleon proklamuje konstytucję

• przyjęcie przez plebiscyt, tzw. konstytucji konsularnej

1. Stworzyła pozory wyborów powszechnych

• czynne prawo wyborcze przyznane wszystkim obywatelom od 21 roku życia

• system wyborczy oparty na tzw. listach zaufania

- wszyscy obywatele w poszczególnych okręgach wybierali spośród siebie 1/10 obywateli jako

godnych piastowania urzędu (wpisywani na „listę okręgową”)

- obywatele z „listy okręgowej” wybierali spośród siebie 1/10 obywateli, których wpisywaną

na listę departamentalną

- wreszcie członkowie listy dep. wybierali spośród siebie 1/10 obywateli, wpisywanych na listę narodową

• I konsul wybierał odpowiednich funkcjonariuszy na szczeblu okręgowym i departamentalnym

• Senat powoływał z listy narodowej konsulów i członków zgromadzeń ustawodawczych

• Ustawodawstwo

• rozdzielone między I konsula i 4 różne organy

• Rada Stanu

- członkowie nominowani przez I konsula (cesarza)

- opracowywała projekty ustawodawcze, które przedstawiał I konsul

- wykonywała sądownictwo administracyjne

• Trybunat złożony ze 100 członków

- przeprowadzał dyskusje nad projektami ustaw, jedynie przyjmował bądź odrzucał projekt, który trafiał

do Ciała Ustawodawczego

- 1807r. został rozwiązany (ujawniające się nastroje opozycyjne)

• Ciało Ustawodawcze złożone z 300 członków

- uchwalało ustawy, projektów przedstawianych przez 3 członków Rady Stanu i 3 Trybunatu

(mogła projekt bez dyskusji przyjąć w całości lub odrzucić)

• Senat złożony z 80, dożywotnich członków

- I skład pochodził z nominacji I konsula, później uzupełniał się w drodze kooptacji (dodania)

- dokonywał wyboru konsulów, członków Trybunatu, Ciała U. i Sądu Kasacyjnego, z listy narodowej

- określany mianem „stróża konstytucji”

- prawo badania zgodności ustaw z konstytucją

- prawo uchylania ustawy uznanej za sprzeczną z konstytucją

- prawo inicjatywy w zakresie rewizji konstytucji (uchwalenie przez Senat projektu zmiany

konstytucji, tzw.„senatus-consulte”, który miał być potwierdzany w plebiscycie przez ogół ludności)

3. Droga ustawodawcza

• I konsul zgłaszał wniosek ustawodawczy

• Rada Stanu opracowywała projekt ustawy, który przechodził do Trybunat

• Trybunat dyskutował nad projektem, a po jego przyjęciu przedstawiał go Ciału Ustawodawczemu

• Ciało bez dyskusji przyjmowało/odrzucało ustawę

• I konsul ogłaszał uchwaloną ustawę

• Senat mógł odrzucić ustawę niezgodną z konstytucją i uchwalić „senatus-consulte”

• Władza wykonawcza

• 3, nieodwołalni konsulowie, nominowani na 10 lat przez Senat

• I konsul

- posiadał głos decydujący, pozostali konsulowie głos doradczy

- w pełni dysponował władzą wykonawczą, prawem wypowiadania wojny i zawierania pokoju

- posiadał inicjatywę ustawodawczą

- ogłaszał ustawy (w ciągu 10 dni po ich uchwaleniu)

- nominował i odwoływał ministrów, ambasadorów, członków Rady Stanu, administracji lokalnej

i prawie wszystkich sędziów

- 1804r. funkcje I konsula przeszły na cesarza

• ministrowie

- odpowiedzialni przed I konsulem

- odpowiedzialni konstytucyjnie (za naruszenie prawa sądzeni przez specjalny trybunał, wyłoniony

przez Sąd Kasacyjny)

- nie tworzyli kolegialnej Rady Ministrów

• liczne zmiany w konstytucji przyczyniły się do umocnienia dyktatury:

• 1802r. „senatus-consulte” przyznała Napoleonowi dożywotnią władzę I konsula, z prawem

wyznaczania następcy

• także w 1802r. wprowadzono Radę Prywatną:

- powoływana była przez Napoleona, w składzie kilku dowolnie wyznaczonych osób

- rozstrzygała określone sprawy

- przypominała instytucję Rady Tajnej z czasów monarchii absolutnej

• 1804r. „senatus-consulte” przekształciła Francję w „monarchię republikańską”, cesarstwo dziedziczne,

wniosła inne zmiany konstytucyjne zawarte w tzw. konstytucji cesarskiej:

- zniosła instytucję konsulów

- przekształciła dożywotni konsulat Napoleona w cesarską godność dziedziczną

- ustrój cesarstwa zaprzeczeniem formy republikańskiej (stworzenie pozorów ciągłości władzy)

- oprócz tego cesarz uzyskał prawo do uzupełniania składu Senatu przez dowolnie wybrane osoby

• 1807r. „senatus-consulte” zniosła instytucję Trybunatu

1804-1814 okres cesarstwa

• Napoleon, cesarzem Francuzów

• koronował się w katedrze w Paryżu, a dla dodania blasku swej koronie poślubił córkę cesarza austr.

• członkom swej rodziny zapewnił miejsca w Senacie

• stworzył nową szlachtę i arystokrację, rekrutującą się gł. z bogatego mieszczaństwa

• stworzył godności dygnitarzy Cesarstwa, np. arcykanclerza, podskarbiego

• 1804r. wprowadzenie pojęcia Cesarstwa, Imperium Francuskiego (koncepcja uniwersalizmu/imperializmu

- władza cesarska jako wykraczająca poza granice własnego państwa)

1. Cesarstwo Francuskie

obejmowało tereny państwowe przynależące do Francji

2. Wielkie Cesarstwo

obejmowało obszar właściwego Cesarstwa F. + państwa odrębne (uzależnione od Francji),

np. państwa niemieckie należące do Związku Reńskiego, Hiszpania, Królestwo Włoskie, Królestwo

Neapolu, Księstwo Warszawskie (podlegały większym/mniejszym wpływom Francji, z reguły

konstytucje wzorowane na konsularnej, franc. urządzenia administracyjne i napoleońskie kodyfikacje),

nie doprowadzone do ujednolicenia i scalenia przez Napoleona, zniknęło z powierzchni ziemi

wraz z klęską Napoleona w 1814r.

Reformy zarządu terytorialnego

• wprowadzenie nowego systemu administracji, który

- był przeciwstawny ustrojowi samorządowemu stworzonemu przez Konstytuantę

- z niewielkimi zmianami przetrwał po dzień dzisiejszy,

- w wielu państwach naśladowany jako model administracji centralistycznej

• administracyjny system trójstopniowy: departamenty, dzieliły się na okręgi, które dzieliły się na gminy

• skrajny centralizm i biurokratyzm

• urzędnicy nominowani, odwoływani i odpowiedzialni przed swoimi przełożonymi

• prefekt na czele departamentu

- podlegały mu wszystkie działy administracji (z wyjątkiem sądownictwa, wojska, szkolnictwa

wyższego, średniego i poczty)

- jego zwierzchnikiem w dziedzinie administracji ogólnej był minister spraw wewnętrznych,

w innych sprawach, odpowiednio właściwi ministrowie resortowi

• podprefekt na czele okręgu

• mer na czelne gminy

• przy boku prefekta, podprefekta i mera działały rady departamentalne, okręgowe i gminne

- ich członkowie nominowani

- zbierały się zwykle raz w roku

- kompetencje o charakterze doradczym

Reformy sądownictwa

• sądownictwo w ramach jednolitego sądownictwa powszechnego, niezawisłego od władzy wykon. i ustaw.

• ustalenie sieci sądowej dostosowanej do sieci administracyjnej:

• sędziowie pokoju, na szczeblu kantonu

• 1 trybunał dla spraw cywilnych, na szczeblu okręgu

• 27 trybunałów apelacyjnych, instancją odwoławczą od trybunału okręgowego

• trybunał kasacyjny, najwyższą instancją

• zniesiono ławę przysięgłych oskarżającą, która funkcjonowała obok ławy orzekającej dla spraw karnych

(utrzymanie się tylko ławy orzekającej dla spraw karnych)

• zniesiono obieralność sędziów i wprowadzono zasadę ich nominacji

• wprowadzenie zasady nieusuwalności sędziów

• zapewnienie niezawisłości (niezależności) wymiaru sprawiedliwości

• zabezpieczenie sędziów przed naciskami zewnętrznymi

• sędzia mógł być przeniesiony za własną zgodą, a zwolniony na własną prośbę (z powodu osiągnięcia

granicy wieku/na mocy wyroku sądowego, skazującego za czyn nie wypadający sędziemu)

Stosunki między państwem a Kościołem

• zaostrzenie się stosunków między państwem a Kościołem

• 1801r. zawarcie konkordatu między Napoleonem, a Piusem VII, w którym papież:

• zniósł przedrewolucyjny podział diecezjalny Francji i wprowadził nowy podział na diecezje,

odpowiadający podziałowi na departamenty (wprowadzony przez Konstytuantę)

• uznał za nienaruszalny stan faktyczny dóbr kościelnych, powstały przez ich konfiskatę i rozprzedaż

• nominacja biskupów odbywała się według konkordatu z 1516r.

- nominacja przez I konsula (dawniej króla)

- nadanie tzw. inwestytury kanonicznej przez papieża

• pierwszym konkordatem zawartym przez państwo konstytucyjne

• obowiązuje do 1905r., uchwalenia ustawy o rozdziale Kościoła od państwa

Wpływ teorii/szkoły prawa natury na rozwój prawa i kodyfikacji

• stworzyła nowe podstawy rozwoju prawa

• prawo natury wiązało się z tworzeniem prawa w oparciu o rozum i doświadczenie

(niezależnie od istniejących autorytetów i prawa zwyczajowego)

• szkoła domagała się wypracowania systemu prawa publicznego, zgodnego z prawem natury,

gwarantującego wolność osoby ludzkiej

• wywarła wpływ na powstanie nowej gałęzi prawodawstwa - prawa administracyjnego,

rozległej gałęzi prawodawstwa - prawa międzynarodowego, a także prawa sądowego

Kodeks cywilny z 1804r.

• pierwszy na świecie wzorowy kodeks prawa cywilnego epoki kapitalizmu:

• zrywał z wszelkimi ograniczeniami prawa feudalnego i nierównością prawa dla osób różnych stanów

• tworzył prawne podstawy rozwoju kapitalizmu

• o tendencjach liberalno-egalitarnych (sprawiedliwych)

• oparty na dawnych systemach prawnych, np.

• dziedzina prawa małżeńskiego nawiązuje do zasad prawa kanonicznego

• prawo zobowiązań opiera się na prawie rzymskim (zwłaszcza w prawie majątkowym małżeńskim)

• arcydzieło techniki ustawodawczej (zwięzłość i jasność, piękny język)

• 1807r. uzyskał oficjalną nazwę kodeksu Napoleona

• kodeks cywilny wprowadzony np. w Księstwie Warszawskim, pruskiej Nadrenii oraz w Badenii,

w Belgii (obowiązuje po dzień dzisiejszy), na nim oparte kodeksy: włoski, hiszpański, portugalski,

także przygotowany przez Fielda dla Nowego Jorku, wprowadzony do stanów Kalifornii i Dakoty

Inne kodeksy

Napoleon stworzył model 4/5 kodeksów, odpowiadających 4/5 podstawowym dziedzinom prawa sądowego:

oprócz kodeksu cywilnego, kodeks karny, postępowania cywilnego, postępowania karnego i kodeks prawa handlowego:

1. Kodeks procedury cywilnej i kodeks handlowy

• oparte na wielkich ordonansach Colberta z 1667 i 1673r.

• po dzień dzisiejszy stanowi podstawę francuskiego prawa sądowego

2. Kodeks postępowania karnego z 1808r.

• wprowadził zasady jawności, ustności i swobodnej oceny dowodów, zasady tzw. procesu mieszanego,

w którym połączono elementy procesu skargowego z inkwizycyjnym

• inicjatywę w ściąganiu przestępstw posiadał prokurator, który mógł wdrożyć proces także na wniosek

strony pokrzywdzonej

• śledztwo prowadził sędzia śledczy

• sąd prowadził rozprawę i orzekał karę

• oskarżony ma prawo przybrania sobie obrońcy wyznaczonego z urzędu

• utrzymanie instytucji ławy przysięgłych jako ławy orzekającej (na wzór angielski)

• 1958r. zastąpiony nowym kodeksem

3. Kodeks karny z 1810r.

• wprowadzenie licznych kar pozbawienia wolności, w szczególności więzienia

• zawierał surowe przepisy o ochronie własności i interesów posiadaczy, np. kary za podstępne bankructwo,

za oszustwo, kradzież (np. za kradzież popełnioną w nocy, jeżeli włamywacz miał przy sobie broń groziła

nawet kara śmierci), za zrzeszanie się robotników, w celu strajkowania




---