europejska unia walutowa, Pomoce naukowe, studia, problematyka miedzynarodowa

Geneza i konsekwencje tworzenia Europejskiej Unii Walutowej (118 str.)

Wstęp ....................................................................................................................... 3

ROZDZIAŁ I

Historyczna perspektywa integracji walutowej w Europie ............................... 6

1.1. Początki idei integracji walutowej ................................................................. 6

1.1.1. Postanowienia Traktatu Rzymskiego w sprawach walutowych ............... 6

1.1.2. Założenia Unii Walutowej w EWG, trudności w jej realizacji ................ 9

1.2. Powołanie Europejskiego Systemu Walutowego .......................................... 21

1.2.1. Geneza powstania Europejskiego Systemu Walutowego ........................ 21

1.2.2. Główne elementy Europejskiego Systemu Walutowego ......................... 24

1.3. Ogólna charakterystyka procesu formułowania się Unii Gospodarczej i Walutowej ..................................................................................................... 34

1.3.1. Przyczyny tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej ............................ 34

1.3.2. Zasady UGiW określone w Traktacie z Mastricht .................................. 38

1.3.3. Fazy realizacji UGiW .............................................................................. 45

1.3.4. Założenia paktu Stabilności i Wzrostu i ich realizacja ............................ 47

ROZDZIAŁ II

Infrastruktura instytucjonalna i kompetencyjna Unii Monetarnej .................. 63

2.1. Organizacje walutowe krajów europejskich .................................................. 63

2.1.1. Rada w Unii Gospodarczej i Walutowej .................................................. 63

2.1.2. Komisja w Unii Gospodarczej i Walutowej ............................................ 68

2.1.3. Komitet Walutowy, Komitet Gospodarczy i Finansowy w UGW ......... 69

2.1.4. Europejski Instytut Walutowy UGW ....................................................... 71

2.1.5. Europejski Bank Centralny, Europejski System Banków Centralnych .... 74

ROZDZIAŁ III

Ekonomiczno - społeczne konsekwencje tworzenia Unii Walutowej................ 81

3.1. Euro - nowa waluta europejska ...................................................................... 81

3.1.1. Początki funkcjonowania Euro ................................................................ 81

3.1.2. Korzyści z przyjęcia wspólnej waluty Euro ............................................ 87

3.1.3. Skutki wprowadzenia Euro do Polski ...................................................... 94

3.2. Konsekwencje utworzenia Unii Walutowej ................................................... 100

3.2.1. Koszty utworzenia oraz ryzyko niepowodzenia Unii Walutowej ........... 100

3.2.2. Warunki uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej ....................... 108

Podsumowanie ....................................................................................................... 113

Spis tabel i rysunków ............................................................................................... 115

Bibliografia .............................................................................................................. 116

WSTĘP

Utworzenie Unii Walutowej stało się jednym z najważniejszych procesów gospodarczych zachodzących na przełomie dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku w Europie. Podstawowym i jak dotąd najbardziej spektakularnym skutkiem tej Unii jest wprowadzenie w dniu 01.01.1999r. na obszarze jedenastu krajów członkowskich Unii Europejskiej (12 od roku 2001, kiedy dołącza Grecja) jednej waluty - EURO oraz zaprowadzenie w nich jednolitej polityki pieniężnej.

Jednak wprowadzenie waluty europejskiej i wprowadzenie jednolitej polityki nie może zakończyć się sukcesem, jeżeli nie będzie współpracy na płaszczyźnie gospodarczej, nie zostaną zniesione bariery w przepływie towarów, osób, usług i kapitałów. a gospodarki poszczególnych państw nie osiągną podobnego rozwoju gospodarczego, tak więc utworzenie Unii Walutowej jest ogromnym wyzwaniem dla Wspólnot Europejskich. Proces ten wymaga od wszystkich krajów Unii Europejskiej włączenie się do Europejskiego Systemu Walutowego, osiągnięcia bardzo wysokiego stopnia liberalizacji przepływu kapitału, harmonizacji prawa fiskalnego, integracji rynku Finansowego wspólnot oraz ukształtowanie kursów walutowych.

Choć korzyści z integracji walutowej i gospodarczej są ewidentne to Unia Walutowa niesie z sobą pewne koszty oraz ryzyko niepowodzenia. nie obywa się bez przeszkód i kontrowersji, których źródłem jest sprzeczność między interesem Wspólnoty i poszczególnych krajów.

Zmiany strukturalne, jakie niesie ze sobą UGW, będą stanowiły główne wyzwanie dla gospodarek, rynków, polityki, polityków europejskich. Jest to oczywiście część istoty UGW, która stanowi główny czynnik integracji Europy. Dostrzeżenie wyzwań nie ma na celu krytykowanie UGW. ale raczej wzbogacenie dyskusji, która przyczyni się do jej sukcesu.

Celem pracy jest przedstawienie podstawowych problemów z zakresu integracji walutowej w Europie od czasów powojennych do chwili obecnej, dotyczą one wprowadzenia i funkcjonowania wspólnej waluty oraz zmian zachodzących w gospodarkach krajów Unii Europejskiej, które dołączyły do unii walutowej. W pracy poszukuje się również odpowiedzi na pytania: dlaczego konsekwentnie dąży się do utworzenia unii walutowej i jakie bariery stoją na drodze do unii walutowej oraz w jaki sposób można je skutecznie przezwyciężyć.

Tak sformułowanemu celowi został podporządkowany zakres merytoryczny pracy realizowany w trzech rozdziałach.

W rozdziale pierwszym przedstawiony został harmonogram dochodzenia do Unii Gospodarczej i Walutowej począwszy od Traktatu Rzymskiego podpisanego przez Szóstkę w marcu 1957, który ustanowił Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG). Traktat ten ma szeroki zakres zadań, jest najważniejszy z Traktatów, aż do Traktatu z Maastricht, który ustanowił Unię Europejską poprawił i rozszerzył Traktat EWG, utworzył procedury współdecydowania i „filary” dla Wspólnej Polityki zagranicznej. W ostatnich podpunktach pierwszego rozdziału opisano charakterystykę Unii Gospodarczo - Walutowej, w której omówiono przyczyny, zasady oraz etapy dochodzenia do UGW, gdyż budowę Unii Walutowej prowadzącej do zastąpienia walut narodowych jednym wspólnym pieniądzem uznać można za jedno z największych wyzwań, przed którym stoi UE pod koniec ostatniego stulecia.

Przedmiotem analiz w rozdziale drugim jest reforma instytucji UGW oraz ich kompetencje, gdyż organizacje instytucjonalne mają szczególne znaczenie w dziedzinie monetarnej, aby ustalone cele mogły być osiągnięte np. tj. emisja pieniądza, operacja otwartego rynku, operacja kredytowa i operacja walutowa zachodzi potrzeba utworzenia organizacji odpowiedzialnych za te cele.

Jedną z instytucji związaną z euro jest założona 1 lipca 1998 roku kluczowa instytucja - Europejski Bank Centralny, której działania są przedmiotem tego rozdziału.

Rozdział trzeci poświęcony został skutkom wprowadzenia UGW, wraz z nową walutą EURO, dla krajów UE jak również dla Polski. Bowiem istnienie wspólnej waluty oznacza wyeliminowanie ryzyka zmiany kursów walut oraz redukcję kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut narodowych. Stosowanie jednego pieniądza sprzyjać będzie ponadto rozwojowi handlu i współpracy gospodarczej między

krajami UE. W skali makroekonomicznej wprowadzenia euro jest i wydarzeniem wiążącym się również z krótkoterminowymi kosztami, gdyż wiele firm poniosło pokaźne koszty w celu przystosowania się do nowego środowiska: zmian standardów rachunkowości; zmian istniejących systemów; operacji finansowych; szkolenia personelu i tak dalej. To, jak niektóre państwa funkcjonują w systemie euro jest również opisane w rozdziale trzecim.

Praca została oparta w dużej mierze na literaturze krajowej dotyczącej integracji walutowej. Wykorzystano również akty prawne tworzące ESW oraz UGW. Pomocniczym źródłem okazał się również Internet. Większych problemów ze znalezieniem literatury nie ma chociaż dużo już jest literatury anglojęzycznej, która może przysporzyć kłopot.

Przy opisywaniu poszczególnych rozdziałów pracy szczególnie przydatne okazały się w pierwszej części pozycje tj. „Unia ekonomiczna i monetarna” Borowca, Elżbiety Chrabonszewskiej „Europejski System walutowy”, A. Nowak-Far „Unia gospodarcza i walutowa w Europie” oraz praca pod redakcją Lucjana Ciamagi „Unia Europejska”. W dalszej części w dużej mierze oparłam się na pozycjach tj. „Europejskie Prawo Gospodarcze” praca napisana przez redakcję W. Hoff, „Zarys prawa Unii Europejskiej” D. Losok oraz A. Nowak-Far „Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie”.

W Rozdziale trzecim wykorzystano takie pozycje jak: „Euro -info dla małych i średnich firm”, „Euro nowa waluta w twojej firmie”, „Korzyści z euro” P. Pasiński, W. Orłowski „Koszty i korzyści z członkostwa w Unii Europejskiej” oraz na Internecie. Przydatne również były czasopisma np. tj. „Rzeczpospolita” i inne prezentujące informacje dotyczące opracowywanego tematu.

ROZDZIAŁ I

HISTORYCZNA PERSPEKTYWA INTEGRACJI WALUTOWEJ W EUROPIE

1.1. POCZĄTKI IDEI INTEGRACJI WALUTOWEJ (1957- 1979)

1.1.1. Postanowienia Traktatu Rzymskiego w sprawach walutowych

Traktat Rzymski wchodzi w życie 1 stycznia 1958 roku .W 1957 r. powołana zostaje Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG), do której należała początkowo: Belgia, Francja. Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy. Później dołączyła Dania, Irlandia i Wielka Brytania, w 1981 - Grecja oraz w 1986 r. - Hiszpania i Portugalia, a w 1995 - Austria, Finlandia i Szwecja.

Traktat o EWG zawiera jedynie pośrednio postanowienia o unii walutowej krajów Wspólnoty Europejskiej. Cele Wspólnoty powinny być osiągane za pomocą zbliżenia polityki gospodarczej krajów członkowskich. Ponadto każdy kraj wspólnoty powinien dążyć do stabilizacji poziomu cen, równowagi w bilansie płatniczym i utrzymania międzynarodowego zaufania do własnej waluty.

Przewidziano także koordynację polityki walutowej państw Wspólnot Europejskich. Z kolei polityka kształtowania kursów walutowych została uznana w Traktacie o EWG za wspólną sprawę wszystkich państw członkowskich.

Postanowienia Traktatu o EWG uznają kwestie problematyki walutowej za należące do kompetencji krajów członkowskich. Pomimo tego Traktat wyraźnie kładzie nacisk na potrzebę współpracy w dziedzinie polityki walutowej państw Wspólnoty. Współpraca taka ma przebiegać według zasad ustalonych przez międzynarodowy system walutowy, który respektuje stałe kursy walutowe.

Zadaniem wspólnoty jest, poprzez ustanowienie wspólnego rynku i unii gospodarczo - walutowej i prowadzenia wspólnych polityk, przyczynianie się w całej Wspólnocie do harmonijnie zrównoważonego i trwałego rozwoju działań gospodarczych, wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej, równości pomiędzy mężczyznami i kobietami, trwałego i nie inflacyjnego wzrostu, wysokiego stopnia konkurencyjności i zbieżności wyników gospodarczych wysokiego poziomu ochrony i podniesienia jakości środowiska naturalnego, podnoszenia stopy życiowej i jakości życia, spójności ekonomicznej i społecznej oraz solidarności pomiędzy Państwami Członkowskimi.

Dla osiągnięcia wyżej wymienionych celów, działania Wspólnoty obejmują:

zakaz pomiędzy Państwami Członkowskimi opłat celnych i ograniczeń ilościowych w imporcie i eksporcie towarów;
wspólną politykę handlową;
rynek wewnętrzny charakteryzujący się zniesieniem pomiędzy państwami członkowskimi przeszkód w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału;
wspólną politykę w zakresie rolnictwa i rybołówstwa;
wspólną politykę w zakresie transportu;
system zapewniający, że konkurencja w ramach rynku wewnętrznego nie ulegnie zakłóceniu;
zbliżenie prawodawstwa członków w stopniu koniecznym dla funkcjonowania wspólnego rynku;
wspieranie koordynacji prowadzonych przez poszczególne Państwa Członkowskie polityk mających na celu podniesienie ich skuteczności poprzez przyjęcie skoordynowanej strategii w dziedzinie zatrudnienia;
politykę dotyczącą spraw społecznych obejmujący Europejski Fundusz Społeczny;
wzmacnianie konkurencyjności ekonomicznej i społecznej;
politykę w zakresie środowiska naturalnego;
wzmacnianie konkurencyjności przemysłu wspólnoty;
wspieranie badań naukowych i rozwoju techniki;
zachęcanie do ustanawiania i rozwoju sieci transeuropejskich;
utworzenie Europejskiego Banku Inwestycyjnego mającego ułatwić ekonomiczną ekspansję przez stworzenie nowych zasobów finansowych.

Przepisy Traktatu, dotyczące polityki gospodarczej i walutowej, były więc dość ogólne nie przewidziano utworzenia unii walutowej w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.

Utworzone zostały instytucje, mające stanowić podstawę do rozwijania wspólnoty w kwestiach monetarnych, mianowicie Komitet Walutowy jako ciało doradcze Rady ministrów i Komisji Wspólnot Europejskich, do którego należało zadanie koordynowania polityki walutowej krajów członkowskich EWG, a także współpraca z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, Komitet ten składał się z przedstawicieli rządów, banków narodowych i Komisji Europejskiej oraz Komitet Gubernatorów Banków Centralnych który obejmował prowadzenie ogólnych konsultacji dotyczących polityk banków centralnych w zakresie działania rynków kredytowych, pieniężnych oraz walutowych.

Jednak mimo tych działań, na początku lat sześćdziesiątych współpraca walutowa między krajami EWG miała znaczenie drugorzędne, nie została wyraźnie uregulowana w Traktacie Rzymskim, w przeciwieństwie do tworzenia unii celnej oraz wspólnej polityki rolnej i handlowej. Zrezygnowano bowiem z nakładania na kraje członkowskie daleko idących ograniczeń narodowej suwerenności W sferze monetarnej, po to, by nie zmniejszać ich poparcia dla przedsięwzięć integracyjnych w innych dziedzinach na początkowym etapie współpracy. Twórcy traktatu liczyli, że z czasem wzrost współzależności gospodarczej między tymi krajami niejako wymusi wspólne działania w dziedzinie pieniądza, nie bez znaczenia był również fakt istnienia już od 1944 roku systemu walutowego z Bretton Woods, który funkcjonował bez większych zakłóceń więc nie było potrzeby dublowania jego funkcji.

1.1.2. Założenia Unii Walutowej w EWG, trudności w jej realizacji

Pod koniec lat sześćdziesiątych okazało się, że spójność gospodarcza krajów członkowskich Wspólnot, którą wykazywały na gruncie systemu z Bretton Woods, zaczęła słabnąć, sam system także zaczął przejawiać oznaki głębokiego kryzysu. Szczególnie ważna dla danego postępu integracji walutowej we Wspólnotach były procesy, które występowały w Europie zachodniej w 1968 r. i w latach następnych. Najważniejszym z tych zjawisk było wzrastające zróżnicowanie poszczególnych krajów Wspólnot w odniesieniu do trendów cenowych oraz do bilansu handlu zagranicznego.

Potrzeba podjęcia wspólnych działań w sferze walutowej zarysowała się w 1968 r., kiedy to w międzynarodowym systemie walutowym wystąpiły zjawiska kryzysowe a w 1973 r. miał miejsce wielki kryzys zwany kryzysem naftowym, w związku z tym kryzysem deficyt bilansu płatniczego USA wzrósł do 30,5 ml. dolarów na jego pokrycie brakowało 25 ml. dolarów. Z tą datą wiąże się koniec funkcjonowania Międzynarodowego Systemu Walutowego z Bretton Woods.

Zjawiska te doprowadziły m.in. do rewaluacji marki RFN i dewaluacji franka francuskiego. Nowe przedsięwzięcia uznano za konieczne nie tylko do utrzymania osiągniętego do tego czasu stopnia zaawansowania procesu inflacyjnego, ale także po to by zapobiec regresowi tego procesu.

Waluty niektórych Państw Członkowskich stały się celem ataków na rynkach walutowych. Prowadziło to do poważnych presji na zmianę parytetów kursowych Państw Członkowskich Wspólnot wobec siebie, a w końcu musiało wywołać reformę środków finansowych stosowanych w EWG, szczególnie w ramach wspólnej polityki rolnej.

Zjawiska te wywołały dyskusję, w której podkreślono konieczność koordynacji polityk gospodarczych i walutowych w ramach Wspólnot oraz utworzenie instrumentów wzajemnej pomocy w przypadku problemów z utrzymaniem zrównoważonych bilansów płatniczych, które w chwili zaburzenia mogą stanowić bodziec do utrzymania, a nawet wprowadzenia nowych ograniczeń we wzajemnym handlu między krajami członkowskimi EWG. Tymczasem, pełna integracja wymaga usunięcia wszelkich przeszkód w ruchu towarów, kapitałów i osób.

Dyskusje te znalazły swoje odzwierciedlenia w podejmowanych przez Unię próbach realizacji Unii Walutowej, która polega na tym, że w drodze układu międzypaństwowego zawartego przez suwerenne państwa, tworzy się wspólną walutę oraz powołuje się wspólny organ, który tę walutę emituje. W warunkach pełnej unii monetarnej znikają wszystkie problemy związane z wahaniami kursów walut. Ruch towarów, osób i kapitałów na całym obszarze unii odbywa się w takich warunkach jak na terenie jednego kraju. Przyjęły one charakter planów, których kolejność realizacji poszczególnych faz „dochodzenia” do unii wskazuje na brak jednomyślności poglądów.

Ważnym momentem było przedstawienie dokumentu zwanego pierwszym planem Raymonda Barre'a, który zakładał, że koordynacja musi obejmować w szczególności:

wspólne uzgodnienie podstawowych celów średniookresowej polityki gospodarczej Państw Członkowskich oraz zharmonizowanie metod ich osiągania,
wprowadzenie bardziej efektywnych, niż wówczas stosowane, procedur uzgadniania krótkookresowych polityk gospodarczych, w tym tych odnoszących się do polityki budżetowej,
ustanowienia oddziałujących na podstawie art. 108 Traktatu narzędzi krótko - i średnioterminowej pomocy dla państw, napotkało trudności zrównoważenia bilansu płatniczego.

Koncepcję tę reprezentowali ekonomiści, którzy uważali, że gospodarka państw członkowskich dzięki konsekwentnej polityce pieniężnej jest w stanie zahamować wzrost cen. Jednocześnie należy jednak wprowadzić stałe kursy walutowe i dążyć do ujednolicenia polityk gospodarczych. Jeżeli przy istnieniu stałych kursów walutowych, jeden z krajów ma wyższą stopę inflacji, wówczas poprzez wzrost konkurencyjnego bo tańszego importu, będzie doprowadzał do spadku zatrudnienia i wzrostu bezrobocia. Oprócz tego kraj ten importuje również stabilizację. Tańsze towary importowane tłumią wzrost cen krajowych i zmniejszają masę pieniądza znajdującą się na rynku, a zatem hamują inflację. Zmniejszenie masy pieniądza przyczynić się może do wzrostu stóp procentowych.

Opcję ekonomistów, którzy uważali, w pierwszej fazie należy zrealizować unię gospodarczą a dopiero później można wprowadzić unię walutową, wyrażał Plan Schillera. Zakładał on, że w przede wszystkim należy osiągnąć koordynację narodowych polityk gospodarczych przy jednoczesnym przejmowaniu pewnych kompetencji władz krajowych przez organy ponad narodowe.

Plan ten składał się z czterech etapów, w których:

w I etapie doprowadziłby do wyrównania wskaźników rozwoju w krajach członkowskich,
ograniczyłby w II etapie wahania kursów walutowych,
w III etapie mówił o utworzeniu wspólnego funduszu, pełniącego w pewnym stopniu funkcję banku centralnego Wspólnoty,
w etapie IV polegałby na wprowadzeniu do obiegu jednolitego pieniądza, który zastąpił waluty narodowe.

W marcu 1970 r. został przygotowany drugi plan Barre'a w sprawie stopniowej realizacji unii gospodarczej i walutowej, który miał przebiegać w następujący sposób:

uzgodnienie i harmonizacja krótko - i średniookresowych polityk gospodarczych,
pełna liberalizacja obrotu kapitałów,
harmonizacja systemów podatkowych (od obrotów kapitałów i VAT),
wspólna polityka walutowa.

Plan Barre'a i Schillera mimo tego, że nie doczekał się realizacji uświadomił celowość ściślejszej integracji walutowej krajów członkowskich EWG.

Kolejną inicjatywą, zmierzającą do zacieśnienia współpracy walutowej Krajów WE a w dalszej kolejności utworzenia unii walutowej był Plan Wernera, którego wprowadzenie posunęło się najdalej, opracowany przez grupę ekspertów na zlecenie Rady Europy, w skład której wchodzili przewodniczący Komitetu Prezesów Banków Centralnych, Komitetu Walutowego, Komitetu Polityki Koniunkturalnej, Komitetu Polityki Budżetowej i jeden przedstawiciel Komisji, pod kierunkiem premiera Luksemburga Pierra Wernera, którego koncepcja stanowiła swoisty kompromis między ekonomistami a monetarystanii. Ponieważ zawarto w niej tzw. zasadę równoległości. Zgodnie z tym planem, integracja gospodarcza i walutowa miały postępować równolegle, co na pewnym etapie koordynacji wysiłków doprowadzić powinno do wspólnej waluty europejskiej.

Efekty pracy tego forum zostały ogłoszone w październiku 1970 r. i przyjęte przez Radę w 1971 r.

Końcowy raport grupy Wernera zawierał następujące postulaty odnoszące się do unii walutowej:

„przeniesienie najistotniejszych decyzji w sprawach walutowych na szczebel Wspólnoty,
wprowadzenie pełnej wymienialności walut zniesienie progów wahań kursów walutowych, nieodwołalne ustalenie parytetów walut i zupełna liberalizacja obrotu kapitału,
wprowadzenie jednolitej przy zachowaniu walut narodowych, ustanowienie wspólnego systemu banku centralnego”.

Plan Wernera przewidywał utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej do 1980r. i w przeciwieństwie do planów Barre'a i Schillera doczekał się realizacji.
22 marca 1971 r. Rada Europy zadecydowała o rozpoczęciu realizacji pierwszego etapu tego planu, który miał przebiegać w trzech etapach, aż do 1978 r., tzn. do chwili powstania Europejskiego Systemu Walutowego.

lata od 1 stycznia 1971 r. do 31 grudnia 1973 r. - próby wprowadzenia w życie założeń pierwszego etapu,
lata 1973 - 1977 r. - odejście od stałych kursów i wprowadzenie kursów płynnych,
1978 r. - nowa próba realizacji unii monetarnej.

Plan Wernera przewidywał, także stworzenie odpowiedniej odbudowy instytucjonalnej potrzebnej do utworzenia, a potem do utrzymania Unii Gospodarczej i Walutowej, w tym zakresie dokument ten nie był dość konkretnie sformułowany. Raport jedynie przewidywał utworzenie w I etapie, który miał trwać trzy lata, systemu banków centralnych, bez dokładnego określenia jak to nastąpi.

Stwierdził, że organ ten działałby w sposób wskazujący na analogię do Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych. Prowadziłby on politykę pieniężną Unii oraz byłby odpowiedzialny za politykę kursu walutowego wobec walut państw nie uczestniczących w tym przedsięwzięciu integracyjnym. Drugim elementem instytucjonalnym było ciało określane jako „centrum decyzji w zakresie polityki gospodarczej”. Organ ten miałby kompetencje do podejmowania kluczowych decyzji makroekonomicznych w bardzo dużym zakresie.

Plan Wernera, został jeszcze w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych zarzucony. Jedną z podstawowych słabości tej inicjatywy był brak wyobrażenia sformułowanego planu budowy infrastruktury organizacyjnej wokół planowanej EMU. Nie oznacza to jednak, że ta wada był przyczyną zaprzestania jego realizacji. Pierwszorzędne znaczenie w niepowodzeniu inicjatywy grupy Wernera była gwałtowna zmiana zewnętrznych uwarunkowań makroekonomicznych, spowodowanych upadkiem systemu z Bretton Woods w 1971 r., gwałtowną podwyżkę światowych cen surowców energetycznych, a w konsekwencji wzrostem inflacji i pojawieniem się znacznych trudności płatniczych w skali globalnej.

Według planu w etapie pierwszym dla utworzenia unii gospodarczej i walutowej w Europie duże znaczenie musi mieć:

ograniczenie zakresu wahań wzajemnych kursów walut Wspólnot. Ograniczenie to miało nastąpić stopniowo, aż do całkowitego nieodwołalnego ich zamrożenia. Sytuacja taka miała miejsce w momencie rozkładu systemu z Bretton Woods, którego kulminacją było zawieszenie wymienialności dolara na złoto oraz podpisanie w grudniu 1971 r. tzw. Umowy Waszyngtońskiej. Traktat ten przewidywał, że dopuszczalne granice wahań kursów walutowych państw - sygnatariuszy wobec dolara amerykańskiego nie będzie większe niż 2,25 %. Oznaczało to znaczne powiększenie zakresu dopuszczalnej fluktuacji w stosunku do wcześniejszego okresu. Tak szerokie pasmo wahań uznane zostało jednak w europie za niekorzystnie oddziaływujące na funkcjonowanie wspólnego rynku, a zwłaszcza na wspólną politykę rolną.
aby zapobiec tak szerokiemu pasmu wahań, w kwietniu 1972 r. Państwa Członkowskie Wspólnot oraz przyszli kandydaci - Dania, Wielka Brytania, Irlandia oraz Norwegia podpisali Traktat w Bazylei, który przewidywał ograniczenie marży dopuszczalnych fluktuacji wzajemnych kursów walutowych tych krajów do 4,5 % (2,25 % w dół lub w górę). Na podstawie tej umowy utworzono „węża walutowego” w tunelu funkcjonującego w ramach Wspólnoty, który miał na celu stworzenie sfery stabilizacji walutowej. Rozwiązanie to opierało się na zasadzie ograniczenia wahań kursów walut krajów WE do pasma o szerokości 2,25 % (wzajemne kursy walut mogły odbiegać od kursu centralnego tylko w granicach 1,125 % w górę lub w dół).

Jeżeli kursy walut nie mieściły się w ramach „węża” konieczna była interwencja banków centralnych krajów EWG na rynku w walutach innych krajów członkowskich. System ten funkcjonował w sposób daleki od pierwotnych założeń. „Wąż walutowy”
tylko przez pierwsze sześć tygodni obejmował wszystkie kraje Wspólnoty i cztery kraje kandydujące do przystąpienia do niej. Stopniowo poszczególne kraje Włochy i dwukrotnie Francja. Najdłużej w systemie uczestniczyły waluty krajów utrzymujących silne więzi handlowe z RFN (Belgii, Danii i Holandii). Wbrew intencjom twórców „węża walutowego” nie udało się osiągnąć takiej stabilności kursów, która byłaby niezbędna z punktu widzenia potrzeb procesu integracyjnego.

Tabela 1.

Chronologiczna historia „węża walutowego” (ERM)

1972 r.

24 kwietnia

1 maja

23 maja

23 czerwca

27 czerwca

10 października

Wejście w życie Układu Bazylejskiego (uczestnikami: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg i Niemcy).

Przystąpienie do układu Danii i Wielkiej Brytanii.

Przystąpienie Norwegii jako członka stowarzyszenia.

Wycofanie się Wielkiej Brytanii z systemu.

Wycofanie się Danii z systemu.

Powrót Dani do systemu.

1973 r.

13 lutego

19 marca

3 kwietnia

29 czerwca

17 września

16 listopada

Wycofanie się Włoch z systemu:

a)grupowe przejście do systemu płynnego kursu walutowego wobec dolara polegającego na zaprzestaniu interwencji w celu utrzymania stałych marż wahań wobec waluty amerykańskiej,

b) przystąpienie Szwecji jako członka stowarzyszonego,

Zatwierdzenie decyzji o utworzeniu Europejskiego

Funduszu Współpracy Walutowej,

Rewaluacja marki RFN (o 5%)

Rewaluacja florena holenderskiego (o 5%)

Rewaluacja korony norweskiej (o 5%)

1974 r.

19 stycznia

Wycofanie się Francji z systemu.

1975 r.

10 czerwca

Powrót Francji do sytemu.

1976 r.

15 marca

17 października

Wycofanie się Francji z systemu,

Umowa o dostosowaniu kursów: korona duńska uległa dwaluacji o 6%, floren holenderski i frank belgijski o 2%, natomiast korona szwedzka i norweska o 3%

1977 r.

1 kwietnia

28 sierpnia

Dewaluacja korony szwedzkiej o 6%, a korony duńskiej i norweskiej o 3%

Wycofanie się Szwecji z systemu. Dewaluacja korony duńskiej i norweskiej o 5%.

1978 r.

13 lutego

17 października

Dewaluacja korony norweskiej o 8%,

Rewaluacja marki RFN o 4%, a florena holenderskiego i franska belgjskiego o 2%

1979 r.

13 marca

Początek działalności Europejskiego Systemu Walutowego (EMS)

Źródło: Nowak-Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie, Wydawnictwo C.K. Beck, Warszawa 2001, s. 26-27.

Niestabilność kursów walutowych uniemożliwiła państwom członkowskim podjęci decyzji o rozpoczęciu drugiego etapu unii ekonomicznej i monetarnej. W celu ustabilizowania walut utworzono w 1973 r. Europejski Fundusz Współpracy Walutowej.

Fundusz ten miał przyczynić się do stopniowego zmniejszania fluktuacji kursów walut państw członkowskich przez wspomaganie interwencji banków centralnych na rynkach walutowych. Postanowiono także wzmocnić koordynację polityki gospodarczej, tworząc Komitet ds. Polityki Gospodarczej, który zastąpił istniejące dotąd trzy Komitety: ds. Polityki Koniunkturalnej, Polityki Budżetowej i ds. Średniookresowej Polityki Gospodarczej.

Celem funduszu miało być:

przyczynienie się do stopniowego zawężania marży wahań wzajemnych kursów walut Państw Członkowskich,
wspieranie interwencji w walutach krajów członkowskich na międzynarodowych rynkach walutowych,
promowanie systemu rozliczeń pomiędzy bankami centralnymi w celu osiągnięcia stanu, w którym zarządzanie rezerwami tych banków będzie całkowicie skoordynowane.

Jego organem naczelnym była Rada Prezesów składająca się z członków Komitetu Prezesów Banków Centralnych Państw Członkowskich. Wykonaniem decyzji Europejskiego Funduszu Wspólnoty Walutowej dotyczących instrumentów pomocy bardzo krótko terminowej i krótkoterminowej miał być Bank Rozliczeń Międzynarodowych w Bazylei.

Niepowodzenia realizacji unii ekonomicznej i monetarnej na podstawie planu Wernera wynikały zarówno z czynników zewnętrznych, związanych z upadkiem systemu z Bretton Woods i szokiem naftowym z 1973 r. jak i wewnętrznych - zbyt słaba woła polityczna i niedostateczna wiedza o unii gospodarczej i walutowej a zwłaszcza o warunkach koniecznych do jej funkcjonowania.

W tych okolicznościach Rada zleciła belgijskiemu premierowi L. Tindemansowi przygotowanie całościowej i zaktualizowanej koncepcji Unii Europejskiej na podstawie dotychczasowych raportów i opinii. Raport Tindemansa, oficjalnie przedstawiony 7 stycznia 1976 r., szczególną uwagę poświęcił wężowi walutowemu jako elementowi stabilizacji kursów walutowych oraz konwergencji polityki gospodarczej w EWG. Chciał, by wąż walutowy stanowił ośrodek, wokół którego budowana będzie unia gospodarcza i walutowa w Europie. Postulował on szereg innych rozwiązań, z których najciekawsze wydają się dotyczyć powołania wspólnego centrum decyzyjnego zajmującego się kształtowaniem polityki walutowej Wspólnot oraz likwidację ograniczeń przepływu kapitału w EWG.

Grupa Marjolina tzw. Grupa Optica, wprowadziła również ważne dyskusje, i w 1975 r. zwróciła szczególną uwagę na kwestię stworzenia adekwatnych struktur instytucjonalnych i sformułowała kilka konkretnych propozycji dotyczących polityki gospodarczej.

Postulowała ona m. in.:

stworzenie wspólnego organu regulującego kursy walutowe oraz emisję pieniądza,
przywrócenie spójności w polityce gospodarczej i pieniężnej Państw Członkowskich EWG,
obniżenie stóp inflacji w Państwach Członkowskich,
by wzajemne kursy walutowe w ramach przyszłej EMU były stałe.

Propozycje przedstawione w 1975 r. w tzw. Manifeście Dnia Wszystkich Świętych były sformułowane z pozycji monetarystycznych.

Postulowano w nim:

wprowadzenie waluty o nazwie „europa”, która funkcjonowała by równolegle z walutami narodowymi Państw Członkowskich,
powołanie niezależnego od nacisków politycznych europejskiego banku centralnego odpowiedzialnego za prowadzenie jednolitej polityki pieniężnej na obszarze „europy”.

Podsumowując raport Wernera należy wymienić, te założenia, które zostały zrealizowane, a mianowicie:

ustanowienie średnioterminowej pomocy finansowej dla utrzymania wahań kursów walutowych w wyznaczonych granicach (23.03.1971),
powołanie Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej (3.04.1973),
podniesienie limitów środków finansowych przeznaczonych na krótkoterminową pomoc walutową (18.02.1974),
powołanie Komitetu Współpracy Gospodarczej (18.02.1974),
wdrożenie i umocnienie wspólnej polityki regionalnej (10.02.1974),
emisja pożyczek przez Wspólnotę (17.02.1975),
ustanowienie europejskiej jednostki rozrachunkowej - EUA (18.03.1975) przekształconej w 1978 r. w ECU,
pakiet 18 wytycznych w sprawie likwidacji przeszkód technicznych w handlu (29.06.1976),
przyjęcie EUA dla celów budżetowych (21.12.1977).

Kolejnym osiągnięciem z okresu realizacji Planu Wernera było ustanowienie w 1975 r. koszyka dziewięciu walut ówczesnych członków WE, z dominującym udziałem marki niemieckiej. Przyjęte w mm stałe ilości tych walut przedstawia poniższa tabela.

Tabela 2.

Koszyk walutowy ówczesnych członków WE.

Waluty	Udział waluty w koszyku
DM (marka RFN)	0,828
GBP (funt angielski)	0,0885
FRK (frank francuski)	1,15
ITL (lir włoski)	109,0
NLG (floren holenderski)	0,286
BEC (frank belgijski)	3,66
LUF (frank luksemburski)	0,14
DKK (korona duńska)	0,217
JEB (funt irlandzki)	0,00759

Źródło: S. Rączkowski, Międzynarodowe stosunki finansowe, PWE,
Warszawa 1979, s. 360

W trzecim etapie prowadzącym do stworzenia Europejskiego systemu walutowego nastąpiło znaczne ożywienie prac nad unią walutową. Ważnym impulsem była inicjatywa przewodniczącego Komisji Europejskiej Roya Jenkinsa przedstawiona w 1977 r., który nawoływał do zwiększenia spójności gospodarczej krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz do ustanowienia w jej ramach strefy stabilnych kursów walutowych. Spójność gospodarcza miała być zwiększana m.in. poprzez rozszerzenie roli budżetu Wspólnoty szczególnie w zakresie funkcji alokacyjnej oraz redystrybucyjnej.

Plan ten spotkał się z chłodnym przyjęciem banków centralnych oraz innych gremiów bezpośrednio zajmujących się kształtowaniem polityki walutowej Państw Członkowskich. Mimo to inicjatywa ustabilizowania kursów walutowych z kwietnia 1978 r. uzyskała ważne poparcie na forum Rady Europejskiej, która zebrała się w Kopenhadze.

Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Bremie (6 - 7 lipca 1978 r.) przyjęte zostały ogólne kierunki nowego systemu walutowego. Formalnie utworzony na podstawie rozporządzenia Rady z 18 grudnia 1978 r., Europejski System Walutowy wszedł w życie 13 marca 1979 r.

1.2. POWOŁANIE EUROPEJSKIEGO SYSTEMU WALUTOWEGO

1.2.1. Geneza powstania Europejskiego Systemu Walutowego

Na początku 1978 r. kraje Wspólnoty nie tworzyły jednolitego ugrupowania, były wyraźnie zróżnicowane gospodarczo. Jedna grupa państw wykonywała stosunkowo niskie stopy inflacji, deklarowały silną wolę polityczną uczestnictwa w wężu walutowym oraz aktywnego uczestnictwa w pogłębianiu integracji gospodarczej. Do tych państw należały w szczególności Niemcy z największą w Europie gospodarką i liczącą się jako waluta międzynarodowa marką oraz kraje Beneluksu i dania, a także państwa spoza EWG - Norwegia i Szwecja. Do innej grupy państw wspólnot, którym nie udało się osiągnięć porównywalnych z Niemcami, Danią i krajami Beneluksu sukcesów w zwalczaniu inflacji, nie uczestniczyły one także w wężu walutowym, i ich bilanse obrotów bieżących wykazywały deficyty, należała Wielka Brytania, Irlandia, Francja oraz Włochy.

W tak zaistniałej sytuacji stworzenie integracji walutowej, choćby w postaci systemu stabilizacji kursów walutowych, wydawało się przedsięwzięciem bardzo trudnym. Jednak pozytywny stosunek rządów oraz sprzyjający klimat polityczny stał się przesłanką jakże zróżnicowanych gospodarczo Państw członkowskich do integracji walutowej, wyraźnie zaistniała w nich wola zaciśnięcia współpracy w obszarze walutowym. Dodatkowo korzystne sprzyjało zjawisko stałego słabnięcia dolara na światowych rynkach walutowych.

W 1974 r. został sformułowany Plan Jeana Pierrea Fourcade'a, który przewidywał zwiększenie zakresu korzystania z interwencji walutowych. Ponadto podkreślał konieczność ich wzmacniania poprzez stworzenie możliwości uzyskania kredytu na ich przeprowadzenie. Interwencje miały być wyznaczone w stosunku do kursu centralnego wobec europejskiej jednostki rozliczeniowej (EUA). Plan Fourcade'a nawoływał ponadto do przyjęcia jednolitej polityki walutowej wobec dolara.

Drugą inicjatywą w zakresie koordynacji polityk walutowych był tzw. Plan Duisenberga, który odwoływał się do koncepcji tzw., „stref cenowych”. Plan postulował stworzenie ogólnych ram konsultacji oraz kontroli polityk kursowych we Wspólnocie opartych na „wskaźnikach dotyczących wahań kursów”, które mogłyby spowodować wyjście danej waluty poza wyznaczoną dla niej strefę.

Ani plan Fourcade'a, ani Duisenberga nie zostały wprowadzone w życie w takiej postaci jakiej je ogłoszono. Stały się one jednak impulsem do zwiększenia współpracy w zakresie kwestii kursów walutowych pomiędzy Prezesów Banków Centralnych Państw Członkowskich, a ówczesnym Komitetem Walutowym.

Ważnym skutkiem tych planów było przekonanie, że pierwszym krokiem jakiejkolwiek szerszej koordynacji polityki walutowej musi być zdefiniowanie wskaźników mierzących stopień odejścia danej waluty od równowagi, który wyzwalałby konieczną akcję interwencyjną.

Innym ważnym impulsem który przyczyniał się do stworzenia Europejskiego Systemu Walutowego była inicjatywa Roya Jenkiusa przedstawiona w 1977r., nawoływał do zwiększenia spójności gospodarczej krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz do ustanowienia stabilnych kursów walutowych. Plan ten spotkał się ze stosunkowo chłodnym przyjęciem banków centralnych oraz innych gremiów bezpośrednio zajmujących się kształtowaniem polityki walutowej Państw Członkowskich. Inicjatywa ustabilizowania kursów walutowych w ramach Wspólnot z kwietnia 1978r., uzyskała ważne poparcie polityczne na forum Rady Europejskiej, która zebrała się w Kopenhadze, na spotkaniu tym przedstawiono nowy plan współpracy walutowej, którego autorami byli Helmut Schmidt ówczesny kanclerz RFN oraz Valery Giscard d'Estaing - prezydent Francji. Istotną cechą tego projektu była m.in. propozycja ponownego wejścia do węża walut państw, które z niego wypadły, przy założeniu poszerzenia pasma wahań kursowych do +/- 2,25%. Plan ten zaowocował utworzeniem 13 marca 1979 r. EUROPEJSKIEGO SYSTEMU WALUTOWEGO - EMS, (określanego potocznie jako rozszerzona strefa stabilizacji kursów walut) do którego przystąpiły wszystkie państwa EWG z wyjątkiem Wielkiej Brytanii. Grecja przyłączyła się do Systemu w lipcu 1985 r., Hiszpania i Portugalia w sierpniu 1989 r., zaś Wielka Brytania w październiku 1990r. W 1988 r., Grecja, we wrześniu 1989 r., Hiszpania i Portugalia, włączyły swe waluty do mechanizmu regulującego kursy walutowe. W maju Szwecja, a w czerwcu 1991 r., Norwegia włączyły swe waluty do Europejskiego Systemu Walutowego. Elementem sprzyjającym jego powstawaniu było przede wszystkim to, że Francja za rządów Giscarda d'Estaing prowadziła politykę gospodarczą i walutową w znacznie większej mierze zorientowaną na osiągnięcie stabilizacji, RFN zaś, przekładając projekt ESW, stworzyła swemu zachodniemu sąsiadowi możliwość nie naruszającego jego prestiżu powrotu do przymierza walutowego. Coraz silniejszy spadek dobra umacniał gotowość państw członkowskich do odegrania większej roli w procesie międzynarodowej stabilizacji walut i ich kursów. RFN, eksponującej przede wszystkim do krajów europejskich, chodziło o zabezpieczenie swoich interesów w zakresie handlu zagranicznego. Celem Francji zaś było, z jednej strony skorzystanie ze stabilizacji przez związanie się ze stabilną marką niemiecką, z drugiej strony natomiast próbę wywarcia wpływu na niemiecką politykę pieniężną.

Utworzenie ESW miało przynieść korzyści zarówno krajom posiadającym nadwyżki jak i wykazującym deficyt bilansu płatniczego. Kraje posiadające nadwyżki, spodziewały się zwolnienia tempa aprecjacji ich walut i przywrócenia rentowności narodowym ekspertom. Kraje te bowiem były zobowiązane do podtrzymywania kursu dolara oraz narażanie na kryzys związany ze spekulacją wywołującą dodatkowo wzrost kursu ich walut. Stabilizacja kursu walutowego, którą miał zapewnić ESW, pozwoliłaby na uniknięcie tych spekulacji. Stała aprecjacja walut krajów posiadających nadwyżki wpływała na osłabienie tempa rozwoju ich eksport skierowanego do pozostałych członków Wspólnoty. Aby sprostać konkurencji, eksporterzy musieli zmniejszyć swój zysk, co osłabiło ich możliwości inwestycyjne i eksportowe. Kraje o silnych walut liczyły więc na to, że dzięki stabilizacji kursu walutowego w ramach ESW ich przedsiębiorstwa eksportowe odzyskają efektywność i zwiększą swoją konkurencyjność.

Kraje wskazujące deficyt bilansu płatniczego liczyły na to, że dzięki ESW łatwiej przeprowadzą zmianę struktury swojej gospodarki, przy wsparciu finansowym ze wspólnych funduszy ESW. Oczekiwały również, że przeprowadzenie reformy pozwoli im uzyskać lepszą pozycję wobec swoich partnerów a także, że poprawi się ich konkurencyjność.

Celem ESW, które określiła Rada Europejska w swojej decyzji z grudnia 1978r., było stworzenie strefy stabilnych kursów.

Realizacja tego zamierzenia miała opierać się na trzech zasadach:

utworzenie Europejskiego Funduszu Walutowego, który miał się przyczynić do współpracy między krajami członkowskimi. Państwa uczestniczące postanowiły zdeponować w nim 20% swoich rezerw złota i dolarów amerykańskich brutto,
podziale kosztów interwencji na rynkach walutowych,
stałym marginesie wahań kursowych, z tym że kursy centralne miały podlegać okresowej korekcie.

1.2.2. Główne elementy Europejskiego Systemu Walutowego

Sprawne funkcjonowanie EMS i stabilność kursowa miały zapewniać jego trzy elementy składowe:

europejska jednostka walutowa - ECU (Europan Currency Unit),
mechanizm kursowy - ERM (Exchange Rate Mechanism), oraz
system kredytowy.

1. Europejska jednostka walutowa - ECU

Podstawowym składnikiem Europejskiego Systemu Walutowego jest ecu, która została zdefiniowana jako koszyk walut krajów członkowskich Wspólnoty. Nazwa ta jest skrótem angielskiego określenia „Europan Currency Unit”, ale równocześnie nawiązuje do nazwy trzynastowiecznej złotej monety francuskiej. Udział w koszyku mają waluty krajów członkowskich w zależności od ich siły gospodarczej, czyli produktu krajowego brutto i od udziały w handlu z krajami Wspólnoty.

W Europejskim Systemie Walutowym ecu pełnił rolę waluty rezerwowej oraz waluty rozliczeniowej. Był on również walutą odniesienia przy określaniu zakresu odchylenia kursu danej waluty rezerwowej w stosunku do kursu centralnego. Wartość oraz skład ecu miały być na samym początku takie same, jak wartość i skład koszyka europejskiej jednostki rozrachunkowej (EUA).

Od 2 sierpnia 1993 r., udziały walut narodowych w koszyku ECU, jak ukazano na wykresie 1. kształtują się następująco:

Wykres 1.

Udział procentowy poszczególnych walut w ECU (2 sierpnia 1993).

0x01 graphic

Źródło: Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej. Wyd. Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997, s. 96-97.

Marka niemiecka stanowiła l/3 kosza walutowego i decydowała o jego stabilności, postrzegana jest jako kluczowa waluta integracji. Mimo tego nie miała żadnych przywileji ponieważ porozumienie z Bremy mówi o „równouprawnieniu” walut uczestniczących w systemie.

W ESW wprowadzono zasadę symetrycznej interwencji, która oznaczą że zarówno kraje słabej jak i silnej waluty zmuszone są do równoległej interwencji na swoich rynkach (kraj silnej waluty skupuje na swoim rynku słabszą kraj zagrożony sprzedaje na swoim rynku silniejszą,). Sygnałem zobowiązującym do podejmowania interwencji jest sytuacja, w której odchylenia kursu jednej z walut osiąga wysokość równą 75% maksymalnego dopuszczalnego pasma w stosunku do ECU.

Tabela 3.

Skład ECU I waga poszczególnych walut (marzec 1996)

Waluty	Ilość waluty w ECU	Waga waluty w ECU w %
Waluty	Ilość waluty w ECU			21.11.1989	8.03.1996
Marka RFN	0,6242	30,09	32,97
Frank francuski	1,332	19,00	20,53
Funt brytyjski	0,08784	13,00	10,49
Lir włoski	151,8	10,16	7,59
Gulden holenderski	0,2198	9,40	10,37
Frank belgijski i luksemburski	3,431	7,89	8,81
Peseta hiszpańska	6,885	5,31	4,32
Korona duńska	0,1976	2,45	2,70
Funt irlandzki	0,008552	1,15	1,05
Escudo portugalskie	1,393	0,80	0,71
Drachma grecka	1,44	0,80	0,47

Źródło: Unia Europejska, podręcznik akademicki pr. zb. pod red. Lucjana Ciamagi, s. 220.

Waga waluty w ECU, jej wzrost albo spadek, jest uzależniona od aprecjacji lub deprecjacji kursu tej waluty wobec pozostałych walut wchodzących w skład Systemu.

Jak pokazuje tablica w ciągu ponad 5 lat, licząc od września 1989 r., najbardziej wzrosła waga marki niemieckiej. Zwiększyła się także waga franka francuskiego, guldena holenderskiego, franka belgijskiego i luksemburskiego oraz korony duńskiej. Z kolei największy spadek wagi w ECU dotyczył lira włoskiego oraz funta brytyjskiego.

ECU była wykorzystywana w dwóch zasadniczo odmiennych obszarach: oficjalnym i prywatnym. Obszar oficjalny obejmuje zadania związane z właściwym funkcjonowaniem EMS (jednostka odniesienia w ERM, podstawa obliczeń kosztu dokonywania interwencji fakultatywnej czy obligatoryjnej, jednostka rozliczeniowa w mechanizmie kredytowym), ale również z systemem kredytowania czy bieżącej pracy organów wspólnot.

Drugim obszarem w którym ECU ma zastosowanie to obrót prywatny, tzn.: w transakcjach między podmiotami działającymi na rynku, tj. między bankami handlowymi i innymi instytucjami finansowymi, przedsiębiorstwami publicznymi i prywatnymi oraz osobami indywidualnymi. Zarówno osoby indywidualne jak i przedsiębiorstwa mogą stosować ECU do różnych transakcji, ponieważ w ECU można utrzymać bieżące i terminowe rachunki bankowe, książeczki oszczędnościowe, nabywać certyfikaty depozytowe, skarbowe papiery wartościowe, obligacje, czeki podróżne, posługiwać się kartami kredytowymi.

Już w 1979 r., banki z Luksemburga i Belgii zaczęły otwierać rachunki denominowane w ECU oraz udzielać kredytów także wyrażonych w ECU, co stało się z czasem popularne nie tylko w krajach WE ale także na innych kontynentach.

Jednak ECU nie jest legalnym środkiem płatniczym ani środkiem cyrkulacji w żadnym kraju. Wszelkie rozliczenia w tej walucie dokonywane są na rachunkach bankowych w formie bezgotówkowej.

ECU stała się ważną formą utrzymania rezerw dewizowych. Pod koniec 1994 roku udział ten wynosił 14% rezerw dewizowych w bankach centralnych państw należących do Międzynarodowego Funduszu Walutowego, a aktywa banków denominowane w ECU wynosiły w 1996 roku 149,2 mld USD, co stanowiło 3,7% ich aktywów utrzymywanych w walutach WE, a ECU znalazła się na czwartym miejscu po dolarze USA (48,8 %), marce niemieckiej (15,9 %) i jenie japońskim (6,3 %). Głównym ośrodkiem transakcji bankowych w ECU stał się Londyn, a dalej Paryż i Bruksela, a w krajach z poza WE Japonia i Szwajcaria.

Podczas szczytu RE w Madrycie (15 grudnia 1995), postanowiono, że do końca wieku (roku 2000) ECU zostanie zastąpione euro, które stanie się walutą gotówkowa, co będzie równoznaczne z wprowadzeniem unii gospodarczej i walutowej.

Podsumowując, należy stwierdzić, że ECU przede wszystkim miała stanowić:

miernik wartości walut w mechanizmie kursowym systemu,
wskaźnik oceny rozbieżności kursów walutowych,
środek płatniczy do rozliczeń operacji w ramach mechanizmu interwencji finansowo - kredytowych,
środek służący gromadzeniu rezerw walutowych,
instrument równoważenia sald między bankami centralnymi krajów Wspólnoty i środek płatniczy do rozliczeń miedzy władzami Wspólnoty.

2. Mechanizm kursowy - ERM

Drugim fundamentalnym składnikiem Europejskiego Systemu Walutowego jest mechanizm kursowo - interwencyjny.

Każda waluta ma wyznaczone bilateralnie centralne kursy wobec pozostałych walut uczestniczących w mechanizmie. W ten sposób tworzy się sieć bilateralnych kursów centralnych. Cechą charakterystyczną ERM są kursy stałe ale możliwe do korygowania, wynikające z utrzymywania wahań kursów rynkowych w stosunku do kursów centralnych w określonych granicach.

Uchwała o EMS przewidywała, że dopuszczalny zakres wahań kursów walut narodowych wobec kursu centralnego nie mógł przekroczyć +/- 2,25 %. W drodze wyjątku odnoszącym się do państw nie uczestniczących w wężu walutowym, akt przewidywał możliwość wyboru przez nie szerszego pasma wahań +/- 6 % w stosunku do kursu centralnego. W sierpniu 1993 r., margines ten powiększono do 15 %. Przed osiągnięciem progu wahań zaczyna działać tzw. wskaźnik wczesnego ostrzegania, który został ustanowiony na poziomie 75 % progu wahań miedzy kursem rynkowym, a kursem podstawowym ECU danej waluty. Jeżeli kurs określonej waluty zbliży się do
75 % progu wahań to niezbędne staje się podjęcie interwencji stabilizacyjnych.

Banki centralne, które przystąpiły do EMS zobowiązały się do nieograniczonej interwencji w celu zapobieżenia wyjściu kursu ich waluty poza dopuszczalny zakres wahań, także w wymiarze biletaralnym. Obowiązek interwencji dotyczył w takim przypadku nie tylko banku centralnego państwa, którego waluta była słaba ale również tego w którym umacniała się na rynkach walutowych. Zmiany kursów centralnych, a więc i struktury kursów centralnych ECU, mogły być dokonywane w formie decyzji Rady podjętej na podstawie zalecenia Komisji i po konsultacji z Komitetem Walutowym.

W latach 1979-1987 przeprowadzono kilkanaście korekt dostosowawczych kursów centralnych walut krajów WE. Następne lata były okresem stabilności kursowej aż do jesieni 1992 r., gdy z węża wypadł funt brytyjski i lir włoski.

W mechanizmie kursowym występowały również interwencje wewnątrz dopuszczalnych granic odchyleń, tzw.: interwencje wewnątrzmarżowe; stanowiły one około trzech czwartych wszystkich interwencji walutowych w ramach ERM w 1985 r. Były one dokonywane nie w walutach, których dotyczyła interwencja, a w dolarach, dopiero po zawarciu porozumienia z Brazylii i Nyborga w 1987 r. dozwolone było wykorzystanie interwencji walut VSTF (Very Shrot - Term Financing). Uzgodniono również, że banki centralne, w celu obrony bilateralnych kursów centralnych, będą w szerszym zakresie wykorzystywać politykę stóp procentowych.

W celu obrony kursu własnej waluty kraj członkowski obligatoryjnie lub fakultatywnie dokonuje interwencji na rynku. Interwencja obligatoryjna występuje wówczas, gdy wartość tynkowa danej waluty przekracza ustaloną granicę wahań w stosunku do innej waluty systemu. Jedyna para walut, wobec których utrzymano dotychczasowe reguły, tj. przedział wahań +/- 2,25 %, to marka niemiecka i gulden holenderski. Interwencje obligatoryjne zdarzały się jednak bardzo rzadko, gdyż z reguły dochodziło do nich wcześniej dzięki systemowi wczesnego ostrzegania. Swoistym systemem ostrzegania jest tzw.: wskaźnik rozbieżności, funkcję tego wskaźnika pełni ECU. Wprowadzono go po to, aby zwiększyć stabilizację kursów w ramach przyjętego marginesu wahań. Opiera się on na ustaleniu rozbieżności minimalnej dla każdej waluty, nazwanej progiem rozbieżności między kursem centralnym ECU, a kursem bieżącym. I tak np.: dla marki niemieckiej, mającej swój udział w ECU na poziomie
33 %, przyjmując margines wahań 15 % w stosunku do bilateralnego kursu centralnego, maksymalny margines rozbieżności mieści się w przedziale 10,05 % kursu centralnego ECU wyrażonego w mace niemieckiej, wynika to z następującego wzoru:

15 x (l00 - 33) / 100 = 10,05 %

Rezolucja powołująca EMS określa, że 75 % maksymalnego marginesu rozbieżności / odchylenia, który jest punktem rozpoczęcia interwencji. W powyższym przykładzie próg rozbieżności kształtować się będzie na poziomie 7.54 % kursu centralnego ECU

(10,05 % x 0,75 = 7,5375 %)

Jeżeli dana waluta przekroczy próg rozbieżności władze monetarne kraju, którego dotyczy ta rozbieżność powinny podjąć odpowiednie działania, które mogą być następujące:

Interwencje na rynku dewizowym. Banki centralne stabilizują kursy walut państw członkowskich, sprzedając lub skupując je na rynku dewizowym,
Interweniuje na rynku pieniężnym. Kraj, którego waluta zbliżyła się do dolnego progu wahań, powinien podjąć restrykcyjną politykę pieniężną. Kraje pozostałych walut powinny zastosować politykę ekspansywną,
Interwencje z zakresu polityki gospodarczej. Polegają one na kształtowaniu popytu na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne za pośrednictwem polityki budżetowej. Kraj o słabej walucie powinien ograniczyć popyt na te dobra, a kraj o silnej walucie zwiększyć popyt na te dobra; taka interwencja powinna poprawić bilans płatniczy i przez to przyczynić się do umocnienia kursu walutowego.

Gdy pomimo interwencji stabilizujących nie można utrzymać kursu danej waluty, wówczas następuje zmiana kursów podstawowych. Zmiany kursów są przygotowywane przez Komisję Walutową Wspólnoty Europejskiej i jednogłośnie akceptowane przez ministrów finansów państw członkowskich.

3. System kredytowy

Każdy kraj członkowski deponuje w Europejskim Funduszu Wspólnoty Walutowej 20% rezerwy złota i dolarów swojego banku centralnego, za które bankom tym zapisana zostaje na kontach odpowiednia kwota w ECU. Wycena złota następuje po średniej cenie rynkowej giełdy londyńskiej z okresu poprzednich sześciu miesięcy. Ze środków tych udziela się pomocy kredytowej krótko-, średnio- oraz długoterminowej. Każdy typ kredytu udzielany i spłacany jest na podstawie odrębnych regulacji. Różna w każdym z tych przypadków jest przyczyna i maksymalna kwota udzielanego kredytu.

Mechanizmy kredytowe ESW stworzone zostały już w latach 1970-1972, jednak w 1979 r. uległy rozszerzeniu. W momencie utworzenia ESW Europejski Fundusz Współpracy Walutowej dysponował 25 mln ECU, z czego 14 mln ECU zostało przeznaczonych na pomoc krótkoterminową, a 11 mln na średnioterminową pomoc finansową.

W mechanizmie kredytowym ESW wyróżniamy:

finansowanie bardzo krótkoterminowe,
krótkoterminową pomoc walutową,
średnioterminową pomoc finansową,
długoterminową pomoc finansową,
finansowanie bardzo krótkoterminowe (very short term facility -VSTF). Kredyty te udzielone były bilateralnie w formie transakcji swap przez kraje o mocnej walucie, krajowi o walucie słabej, żeby mu umożliwić podjęcie interwencji na rynku dewizowym. Kredyt o nieograniczonej wysokości, którego spłata musi nastąpić w ciągu 45 dni z możliwością prolongaty na 3 miesiące, ale tylko do sumy o ograniczonej już wysokości.

Udzielony kredyt jest przeliczany po kursie bieżącym ECK i zapisywany na odpowiednich kontach Europejskiego Fundusz u Współpracy Walutowej. Zatem data i wartość interwencji na rynku zgodna jest z datą i wartością jej finansowania. Stopa oprocentowania kredytów na bardzo krótki okres jest średnią arytmetyczną oficjalnych stóp dyskontowych banków centralnych krajów wspólnoty ważonych odpowiednio do wagi poszczególnych walut w kursie centralnym ECU.

krótkoterminowa pomoc walutowa (short term monetary support - STMS). Kredyt był administrowany na gruncie umowy banków centralnych dotyczących Europejskiego Systemu Walutowego. Jego obsługą w imieniu Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej zajmował się Bank Rozliczeń Międzynarodowych w Bazylei. STMS były przeznaczone na pomoc dla tych Państw Członkowskich, które miały problemy z przywróceniem równowagi swych bilansów płatniczych jeżeli w danym momencie wykazywały one deficyt. Pomoc ta automatycznie prowadzała obowiązek wzajemnej konsultacji banków centralnych. Kredyty STMS były udzielane do określonej z góry wysokości na okres 3 miesięcy z możliwością przedłużenia na następne 3 miesiące. W późniejszym okresie wprowadzono jeszcze dodatkowo możliwość przedłużenia o kolejne 3 miesiące. Kwoty kredytowania są podwojeniem kwot debetowych, tzn., że każdy kraj może udzielić dwa razy więcej kredytu niż uzyskać. Oprocentowanie tego typu kredytu zależy od poziomu oprocentowania walut, w jakich pomocy udzielono. Jeśli kraj wierzycielski w trakcie udzielania pomocy ma kłopoty ze zrównoważeniem swojego bilansu płatniczego, może żądać wcześniejszej spłaty lub wnosić o przeniesienie wierzytelności na banki centralne innych krajów.
średnioterminowa pomoc finansowa (Medium - Term Finaneial Assistance - MTFA). Stosowana przy dużych deficytach w płatnościach bilansowych, z których może wypływać zagrożenie dla funkcjonowania wspólnego rynku. MTFA składa się z kredytów, których udzielały sobie państwa członkowskie nawzajem. Pomoc ta ogranicza się do 11 mld, a okres spłaty określany jest od 2 do 5 lat. Jednak kraj, który otrzymał taki kredyt, musiał spełnić pewne określone warunki gospodarcze, mianowicie zobowiązany był do przedstawienia programu sanacji gospodarki.
długoterminowa pomoc finansowa przewidziana jako specjalna pomoc finansowa dla biedniejszych krajów członkowskich, aby im umożliwić prowadzenie polityki ekonomicznej sprzyjającej stabilizacji walutowej. Do dyspozycji tych krajów przeznaczono 1 mld ECU rocznie w ciągu kolejnych pięciu lat na specjalnych warunkach. Kredyty te udzielane były na finansowanie konkretnych inwestycji w dziedzinie infrastruktury.

Głównymi osiągnięciami ESW było doprowadzenie w WE do:

zbieżności stóp inflacji;
spadku inflacji we wszystkich krajach europejskich, uczestniczących w systemie;
wyeliminowania mechanizmu urzędowych zmian wartości pieniądza (1987-1992);
doprowadzenie do większej przewidywalności zmian kursów walutowych;

Niespełnione oczekiwania przez ESW w takich strefach rynku walutowego. jak:

swobodny przepływ kapitału;
autonomia polityki pieniężnej państw członkowskich;
stabilizacja kursów walutowych.

Zasadniczy cel Europejskiego Systemu Walutowego polegający na zwiększeniu stabilności kursów został w dużym stopniu spełniony. Stabilizowanie kursów przyczyniło się nie tylko do rozwoju handlu i współpracy gospodarczej, ale i do wzrostu stopnia harmonizacji polityki gospodarczej krajów Wspólnot Europejskich, w tym głównie zakresie walki z inflacją.

System ten nie okazał się jednak wolny od perturbacji, którego przyczyną były pewne błędy w jego wewnętrznej konsultacji jak i wpływ niektórych wydarzeń w krajach członkowskich i w światowym systemie walutowym. Do błędów wewnętrznych należy zaliczyć: zmniejszającą się rolę wskaźnika rozbieżności (tj. skali odchyleń kursu rynkowego od kursu centralnego), za małą skłonność do urealnienia kursów centralnych, sprzyjające nieprawidłowemu kształtowaniu się kursów realnych, erozję systemu kredytowego. Natomiast niektóre niekorzystne wydarzenia to m.in. zjednoczenie Niemiec na początku lat 90 i wpływ nowej sytuacji gospodarczej tego kraju na innych partnerów ESW. Dążenie do stabilnych kursów walutowych doprowadziło do zbliżenia poziomu stóp procentowych w krajach należących do systemu, w którym walutą odniesienia stała się marka niemiecka. Waluta niemiecka została jeszcze wzmocniona przez państwa członkowskie, które ze względu na duży udział Niemiec w ich wymianie handlowej ściśle powiązały swoją politykę Bundesbanku (Beneluks, Austria, Dania).

Kurs marki wykazywał tendencję wzrostową w stosunku do pozostałych walut systemu, co oznacza, że inne waluty uległy osłabieniu w stosunku do marki.

Innym czynnikiem pogarszającym pozycją walut słabszych wobec najsilniejszej waluty systemu (jak dotychczas była to marka), jest kształtowanie się kursu dolara amerykańskiego. W skutek dużego spadku kursu dolara, w pierwszym kwartale 1995 r., wobec innych głównych walut międzynarodowych konieczna była dewaluacja pesety hiszpańskiej i escudo portugalskiego w marcu 1995 roku.

Powyższe perturbacje wywołały ze strony niektórych krajów żądania opodatkowania transakcji walutowych lub wprowadzenia kontroli przepływu kapitału. Kryzys z początku 1995 roku stał się kolejnym impulsem wspierania działań na rzecz możliwie szybkiego ustanowienia unii gospodarczej i walutowej.

1.3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROCESU FORMUŁOWANIA SIĘ UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ (UGW)

1.3.1. Przyczyny tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej

Dochodzenie do unii walutowej przez kraje Europy Zachodniej jest jednym z najważniejszych epizodów w historii MSW. Proces dochodzenia do Unii Walutowej nie raz wydawał się bez szans na pomyślny finał. Kraje wspólnoty wyrażały zainteresowanie wspólną walutą już przed uruchomieniem MSW.

Ojcowie - założyciele zdawali sobie sprawę, że urzeczywistnienie Wspólnego Rynku oraz skutecznemu prowadzeniu wspólnej polityki w różnych dziedzinach musi towarzyszyć także wspólna polityka gospodarcza i walutowa, na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku miały miejsce trzy próby tworzenia unii walutowej, jednak okazało się, że oczekiwania kierowane w stronę unii gospodarczej i walutowej pozostając daleko w tyle.

W 1969 roku szczyt szefów państw i rządów w Hadze wytyczył jako główny cel integracji utworzenia unii gospodarczej i walutowej. W 1970 roku opracowany został tzw. plan Wernera, według którego UGW będzie realizowane w kilku etapach na przestrzeni 10 lat. Jednak załamanie się światowego systemu walutowego i uwolnienie kursów wymiany walut w krajach członkowskich WE zamiary te udaremniły.

Powstanie Europejskiego Systemu Walutowego i realizacja jednolitego rynku europejskiego były kolejnymi działaniami przygotowującymi grunt dla unii gospodarczej i walutowej. Tworzenie jednolitego rynku europejskiego czyli tynku bez granic dla państw członkowskich odegrał szczególną rolę. Powołany przez Radę Europejską Komitet Ekspertów (w czerwcu 1988) pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa, opracował program UGW, tzw.: pakiet Delorsa, który został opublikowany w kwietniu 1989 r. Raport ten zawiera uzasadnienie potrzeby realizacji w ramach Wspólnoty Unii gospodarczej i walutowej, określa jej warunki wstępne i implikacje oraz przedstawia propozycję odnośnie do etapów prowadzących stworzenie unii.

Do najważniejszych czynników, które wpłynęły na intensyfikacje procesu budowy unii gospodarczej i walutowej należy zaliczyć:

konieczność sprzyjania rozwojowi handlu towarami i usługami w ramach rynku wewnętrznego.
potrzebę doprowadzenia do swobody przepływu kapitału, a następnie w celu zapobiegania spekulacyjnym ruchom kapitału i niestabilności walut - wzmocnienia koordynacji polityki gospodarczej i walutowej w krajach członkowskich WE.
konieczność stworzenia takich ram współpracy, które pozwalałyby na równomierny udział wszystkich krajów w kształtowaniu polityki monetarnej we wspólnotach, a przez to ograniczania dominującej roli Bundesbanku w tym zakresie.
pogarszanie się konkurencyjności wspólnot w stosunku do Stanów Zjednoczonych i Japonii; wspólna waluta wraz z poprawą sieci transportowych i telekomunikacyjnych a także uelastycznienie rynków pracy miały być sposobem na pewną poprawę pozycji konkurencyjności WE na rynkach międzynarodowych.
pojawienie się nowej sytuacji politycznej związanej z radykalnymi zmianami w wewnętrznym otoczeniu wspólnot (upadek komunizmu, zjednoczenie Niemiec).

Jeśli chodzi o jednolity rynek, to jego budową zakończono w 1992 r., kiedy to zostały zniesione ostatnie bariery zarówno w swobodnym przepływie między krajami członkowskimi towarów i usług, jak i czynników produkcji w postaci siły roboczej oraz kapitałów. W ten sposób kraje te tworzą jednolity obszar gospodarczy bez granic wewnętrznych. Z kolei prowadzenie odpowiedniej polityki konkurencji uznano za konieczne, by eliminować takie sytuacje, w których kraje członkowskie nie mogąc zmienić kursu walutowego, stosowałyby różne sposoby popierania swego eksportu - zakłócałoby to funkcjonowanie jednolitego rynku wewnętrznego.

Najważniejszymi z warunków decydujących o tworzeniu skutecznie funkcjonującego obszaru walutowego, jest istnienie odpowiedniego stopnia konwergencji pomiędzy krajami członkowskimi, odnoszącego się do poziomu inflacji, bezrobocia i stopy wzrostu gospodarczego, a także ich zdolności do dokonywania zmiany pomiędzy tymi wielkościami, aby możliwe było utrzymanie przez władze poszczególnych krajów członkowskich długookresowej równowagi bilansu płatniczego.

Poprzez ustanowienie wspólnego rynku oraz unii gospodarczej i walutowej Wspólnota Europejska ma przyczynić się również do harmonijnego zrównoważenia rozwoju aktywności gospodarczej, dającego się podtrzymać, nie inflacyjnego wzrostu z poszanowanie środowiska naturalnego, wysokiego stopnia zbliżenia działania gospodarek, wysokiego poziomu zatrudnienia oraz ochrony społeczne, podwyższania poziomu oraz jakości życia, a także spójności gospodarczej i społecznej oraz solidarności pomiędzy Państwami Członkowskimi.

Zgodnie z raportem Delorsa, unię walutową i gospodarczą tworzą dwie integralne części jednej całości: unia gospodarcza oraz unia monetarna, które powinny być wprowadzane w życie równolegle.

Unia gospodarcza - obszar gospodarczy, na którym zapewnione są:

jednolity rynek, w ramach którego kapitały, towary, usługi i siła robocza mogą się swobodnie przemieszczać,
polityka konkurencji mająca na celu zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania rynku wewnętrznego (nieograniczony dostęp do rynku),
wspólna polityka umożliwiająca przemiany struktury w gospodarce krajów członkowskich, zapobieganie pogłębieniu się dysproporcji między krajami,
koordynacje polityki makroekonomicznej, a w szczególności określenie reguł unikania nadmiernego deficytu budżetowego oraz polityka antyinflacyjna.

Unia walutowa - obszar walutowy, na którym zapewnione są:

pełna i nieodwracalna wymiana walut,
całkowita liberalizacja transakcji kapitałowych i pełne integracje rynku finansowego,
eliminacje wahań kursów walutowych oraz nieodwołalne usztywnienie walutowych.

Według raportu Delorsa. do utworzenia unii monetarnej niezbędne są trzy warunki:

„zapewnienie całkowitej wymienialności walut,
zupełna libelaryzacja transakcji kapitałowych i pełna integracja bankowości oraz rynków finansowych,
eliminacje marginesu wahań i stałości parytetu walut”

Komitet Delorsa zaproponował tworzenie unii gospodarczej i walutowej w trzech etapach:

Cel pierwszego etapu:

zakończenie budowy jednolitego rynku wewnętrznego,
osiągnięcie zbieżności wyników ekonomicznych krajów Wspólnoty poprzez wzmocnienie koordynacji ich polityk gospodarczych w ramach istniejących wspólnot instytucji,
objęcie mechanizmem stabilizacji kursów ESW walut wszystkich krajów wspólnoty,
wynegocjowanie i ratyfikowanie traktatu zawierającego poprawki do traktatu rzymskiego, niezbędne do ustanowienia unii.

Po wejściu w życie traktatu zawierającego poprawki rozpocząłby się drugi etap jako stadium przejściowe i przygotowawcze do etapu trzeciego. Podczas drugiego etapu miały być kontynuowane działania na rzecz zbliżenia wyników gospodarczych krajów Wspólnoty.
Cel trzeciego etapu:

wprowadzenie nieodwracalnie usztywnionych kursów między walutami krajów członkowskich unii,
przekazanie na szczebel Wspólnoty narodowych koncepcji w sferze polityki pieniężnej i częściowo ekonomicznej.

1.3.2. Zasady UGiW określone w Traktacie z Mastricht

Negocjacje zmierzające do tworzenia Unii Europejskiej, która ma stanowić najwyższą formę integracji państw zrzeszonych we Wspólnocie Europejskiej, skończyły się wreszcie traktatem Maastricht, który otrzymał ostateczną wersję i został podpisany 7 lutego 1992 roku, a obowiązywał od 1 listopada 1993 r.

Początkowo do EMU zgłosiło akces 11 krajów UE: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy. Specjalne postanowienia zostały przyjęte w odniesieni do Wielkiej Brytanii i Danii, Rządy tych krajów zdecydowały o pozostaniu poza strefą euro, a więc nie uczestniczeniu w unii ekonomicznej i monetarnej. Specjalne potraktowanie Wielkiej Brytanii wynika z niechęci tego kraju do zrzeczenia się uprawnień narodowych w polityce pieniężnej na rzecz instytucji ponadnarodowej, jaką jest ESBC - Europejski System Banków Centralnych. W związku z tym sporządzono specjalny protokół do Traktatu o Unii Europejskiej, który zawiera klauzurę „opcji wyjścia” Wielkiej Brytanii. Na podstawie tej klauzury Wielka Brytania nie jest zobowiązana do przystąpienia do trzeciego etapu bez osobistej decyzji swojego rządu i parlamentu.

W przypadku Danii problem polega, na tym, że drugie pozytywne referendum za ratyfikacją Traktatu z Maastricht opierało się na warunkach, iż będzie wyłączona z niektórych postanowień m.in. z uczestnictwa w projekcie nowej waluty.

Zgodnie z Traktatem UGiW rozumiana jest jako: nieodwołalne ustanowienie kursów walutowych państw członkowskich między sobą i wprowadzenie jednolitej polityki pieniężnej i fiskalnej, których celem jest przede wszystkim stabilizacja cen.

W istotnych dla UGiW art. 102a do 109m Traktatu określone zostały:

Podstawy skoordynowanej polityki gospodarczej.
Etapowy plan stworzenia UGiW.
Warunki przystąpienia do UGiW.
Proces decyzyjny.

Podstawy skoordynowanej polityki gospodarczej określone zostały następująco:

Państwa członkowskie uznają swoją politykę gospodarczą za przedmiot wspólnego zainteresowania i koordynują ją w ramach Rady.

Rada, działając kwalifikowaną większością głosów, na zlecenie Komisji, sporządza projekt ogólnych wytycznych polityki gospodarczej członkowskich i Wspólnoty oraz składa sprawozdanie Radzie Europejskiej. Rada Europejska, działając na podstawie Rady, opracowuje wniosek dotyczący ogólnych wytycznych polityki gospodarczej państw członkowskich i Wspólnoty. Na podstawie tego wniosku Rada, działające wykwalifikowaną większością głosów, przyjmuje zlecenia określające ogólne wytyczne. Rad przedstawia swoje zlecania Parlamentowi europejskiemu.
Aby zapewnić ściślejszą koordynację polityki gospodarczej i trwałą zbieżność działań gospodarczych państw członkowskich. Rada na podstawie sprawozdań przedłożonych przez Komisję, kontroluje rozwój gospodarczy w każdym państwie członkowskim i we Wspólnocie oraz zgodności polityk gospodarczych z ogólnymi wytycznymi, a także regularnie dokonuje wszechstronnej oceny.
Jeżeli państwo członkowskie przechodzi trudności lub jest poważnie zagrożone trudnościami wynikającymi z wyjątkowych okoliczności, na które nie ma wpływu, Rada działając jednomyślnie może przyznać na nieokreślonych warunkach, pomoc finansową Wspólnoty takiemu państwu członkowskiemu. Jeżeli poważne trudności są spowodowane klęskami żywiołowymi.
Rządy państw członkowskich będą unikać nadmiernego deficytu budżetowego. Komisja kontroluje zmiany sytuacji budżetowej i wysokość długu publicznego w państwach członkowskich, bada czy nie dochodzi do rażących błędów. W szczególności bada, czy stosunek planowanego lub rzeczywistego deficytu do produkty krajowego brutto przekracza wartości bazowe chyba, że:

stosunek ten, znacznie i stale malejąc, osiągnął poziom zbliżony do wartości bazowej,
przekroczenie wartości bazowej ma charakter wyjątkowy i tymczasowy i stosunek pozostaje zbliżony do wartości bazowej;

Czy stosunek zadłużenia publicznego do produktu krajowego brutto nie przekracza wartości bazowej, chyba że stosunek ten maleje w wystarczającym stopniu i zbliża się do wartości bazowej w zadawalającym tempie.
Jeżeli zaistniej ryzyko zbyt dużego deficytu, to Komisja powinna zawiadomić o tym Radę, która jest władna wydać odpowiednie zalecenia w stosunku do danego państwa członkowskiego oraz wymagać podjęcia określonych działań, mających na celu wyjście z takiej sytuacji w podanym terminie.
Jeżeli państwo członkowskie uporczywie nie stosuje się do zaleceń Rady, Rada może wystąpić do Europejskiego Banku Inwestycyjnego prośbą o ponowne rozpatrzenie polityki kredytowej wobec danego państwa członkowskiego, może zażądać od danego państwa członkowskiego założenie nie oprocentowanego depozytu w odpowiedniej wysokości lub nałożyć kary w odpowiednie wysokości. Takie decyzje Rada podejmuje na zlecenie Komisji, większością dwóch trzecich głosów swych członków, wyłączając głosy przedstawicieli zainteresowanego państwa członkowskiego.

Etapy tworzenia UGiW można ująć następująco:

Etap I (od 1 lipca 1990r. do 3l grudnia 1993 r.)ma za cel:

liberalizację warunków przepływu kapitału (w odniesieniu do Hiszpanii, Portugalii i Gracji obowiązują regulacje specjalne),
ściślejszą współpracę rządów w zakresie polityki gospodarczej,
udział wszystkich państw członkowskich WE w mechanizmie kursów walutowych Europejskiego Systemu Walutowego (do roku 1993 kursy miały się mieścić w granicach +/- 2,25 %, natomiast od roku 1998 zwiększono rozpiętość do +/- 15 %).

Etap II (od 1 stycznia 1994 roku do 1 stycznia 1997 roku lub do stycznia 1999 roku).

ustanowienie Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW), który ma za zadanie:
umacniać współpracę między narodowymi bankami centralnymi;
umacniać koordynację polityki walutowej państw członkowskich dążąc do zapewnienia stabilności cen;
kontrolować funkcjonowanie Europejskiego Systemu Walutowego;
udzielać konsultacji w zakresie zagadnień podlegających kompetencjom narodowych banków centralnych wpływających na stabilność instytucji finansowych i rynków finansowych;
przyjmować zadania Funduszu Europejskiego Współpracy Walutowej, który ulega rozwiązaniu;
ułatwiać posługiwanie się ECU i nadzorować stan jego rozwoju, a tym takie sprawne funkcjonowanie systemu clearingowego ECU;
przygotować wprowadzenie etapu trzeciego poprzez przygotowanie dokumentów i procedur koniecznych do przeprowadzenia jednolitej polityki walutowej podczas trzeciego etapu, wspieranie harmonizacji, zasad praktyk rządzących gromadzeniem, przygotowanie zasad operacji, które będą podejmowane przez narodowe banki centralne w ramach ESBC, przyczynianie się do sprawności płatności transgranicznych, nadzorowanie technicznego przygotowania banków ECU.

Etap III (najwcześniej od 1 stycznia 1997 r. a najpóźniej od 1 stycznia 1999 r.)

utworzenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego z EIW. Nastąpi to przed rozpoczęciem trzeciego etapu. Do podstawowych zasad ESBC będzie należało:
zabezpieczenie stabilności cenowej eurowaluty;
wspieranie ogólnej polityki gospodarczej Wspólnoty;
przeprowadzanie i zarządzanie oficjalnymi rezerwami walutowymi państw członkowskich;
kontrola nad przebiegającym obrotem płatniczym;
doradztwo w zakresie nadzoru bankowego i w zakresie stabilności systemu finansowego.
Bank Centralny ma być instytucją niezależną politycznie. Członkom jego organów decyzyjnych nie wolno zasięgać instrukcji u żadnego z organów Wspólnoty i u żadnych z Rządów. Sześcioosobowy dyrektoriat wybierany będzie co 6 lat. Ponowny wybór tych samych członków jest wykluczony. utworzenie Komitetu Gospodarczego i Finansowego, który miał powstać w miejsce likwidowanego Komitetu Walutowego.
zamrożenie wzajemnych kursów walut państw Członkowskich oraz wprowadzenie jednolitej waluty europejskiej - na początku jedynie jako jednostki rozrachunkowej, a później już w formie banknotów i monet. Na tym etapie Europejski Bank Centralny miał zaprowadzić jednolitą politykę pieniężną i walutową oraz zająć się rozwiązanie technicznych problemów dotyczących wprowadzenia wspólnej waluty do obiegu.

Warunki przystąpienia do UGiW zostały szczegółowo określone poprzez ustalenie kryteriów zbieżności (kryteria konwergencji)

W traktacie o UE przewidziane zostały następujące kryteria konwergencji ekonomicznej warunkujące udział krajów w Unii Gospodarczej i Monetarnej:

stabilności cenowej - średnia stopa inflacji w kraju członkowskim przystępującym do EMU nie powinna być wyższa o więcej niż 1,5 % punktu procentowego od stopy inflacji trzech krajów UE, które osiągnęły najlepszy pod tym względem wynik w roku poprzedzającym badanie; zwraca się uwagę, że inflacja powinna być mierzona za pomocą wskaźnika cen konsumpcyjnych ustalonego na [porównywalnych zasadach uwzględniających różnice w definicjach narodowych;
stóp procentowych - średnia nominalna długookresowa stopa procentowa nie powinna być wyższa więcej niż o dwa punkty procentowe od stopy procentowej w trzech krajach z najniższym poziomem inflacji w roku poprzedzającym badanie, stopy procentowe powinny być mierzone na podstawie i oprocentowania długoterminowych obligacji rządowych lub innych porównywalnych papierów wartościowych, przy uwzględnianiu różnic w definicjach narodowych;
udział w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego - kraj członkowski powinien przyjąć, bez szczególnych napięć, normalny przedział wahań kursów walut przewidziany w ramach mechanizmu kursowego przynajmniej w ciągu ostatnich dwóch lat przed badanie dotyczącym spełnienia kryteriów spójności;
deficytu budżetowego - udział planowanego lub aktualnego deficytu budżetowego e produkcie krajowym brutto (PKB) mierzonym w cenach rynkowych nie powinien, w roku poprzedzającym badanie, przekraczać 3 %;
długu publicznego - udział tego zadłużenia w PKB mierzonym w cenach rynkowych nie powinien w roku poprzedzającym badanie przekraczać 60%.

Główne zadania kryteriów konwegracji można sformułować następująco:

powinny ułatwić unikację walutową przez zbliżenie sytuacji gospodarczej państw członkowskich. Gdy podstawowe wskaźniki ekonomiczne tych krajów będą zmieniały się w sposób porównywalny, wówczas ich kursy walut ustabilizują się i możliwe będzie przyjęcie przez nie jednej waluty.
kryteria pozwalają na ograniczenia zachowań określanych przez teorię gier jako free riding (pasażem na gapę). W unii walutowej gospodarki państw członkowskich będą silnie współzależne i wszelkie decyzje podjęte przez państwa członkowskie będą miały swoje reperkusje na całym terytorium unii. Otóż w unii tej państwa zachowują ponowną autonomię w dziedzinie polityki gospodarczej.

Wybrane kryteria, w których mowa o zadłużeniu publicznym i deficycie budżetowym mają swoje uzasadnienia, ponieważ państwa, w których nie byłoby żadnych ograniczeń w tych dziedzinach, mogły by się znacznie zadłużyć i spowodować przez to wzrost stóp procentowych w Unii. Tak samo przyjęcie przez państwo silnie ekspansywnej polityki budżetowej mogłoby doprowadzić do osłabienia waluty europejskiej, chyba że takiej polityce przeciwstawiłyby się pozostałe kraje. Kryteria określone w tej dziedzinie pozwalają unikać takich zakłóceń.

Jeśli chodzi o inflację, to reguły określone przez Traktat są uzasadnione trzema względami:

koszty inflacji są wyższe od korzyści, jakich można od niej oczekiwać.

w unii walutowej zmiany cen w jednym państwie szybko rozprzestrzeniają się na inne państwa, powodując pogorszenie międzynarodowej konkurencyjności Unii.
zarówno kryterium dotyczące inflacji, jak i kryterium dotyczące finansów publicznych stanowi dla Niemiec gwarancję, że pozostałe państwa członkowskie będą również dążyły do stabilności cen, a więc będą stanowiły przeciwwagę utarty suwerenności marki i innych walut szeroko z nią powiązanych, będących jedynymi stabilnymi walutami ESW.

Procedurę podejmowania decyzji można scharakteryzować następująco:

Komisja i EIW składają sprawozdanie Radzie z postępu w pełnieniu przez państwa członkowskie zobowiązań wynikających z dążenia do osiągnięcia unii gospodarczo - walutowej. Sprawozdania te oceniają, czy osiągnięto w nich poziom trwałej zbieżności, poprzez analizę, w jakim stopniu każde państwo członkowskie spełnia następujące kryteria:

osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen, stwierdzonego na podstawie stopnia inflacji zbliżonego do istniejącego w trzech najlepiej funkcjonujących, pod względem stabilności cen, państw członkowskich;
stabilność finansów, stwierdzona na podstawie osiągnięcia sytuacji, w której nie występuje nadmiemy deficyt budżetowy;
przestrzeganie normalnych granic wahań kursów, przewidzianych mechanizmem kursów walut Europejskiego Systemu Walutowego, przez co najmniej dwa lata, bez przeprowadzenia dewaulacji w stosunku do waluty innego państwa członkowskiego;
trwałość zbieżności przez państwo członkowskie i jego uczestnictwo w mechanizmie kursów Europejskiego Systemu Walutowego, odzwierciedlone w poziomach długoterminowych stóp procentowych. Sprawozdania Komisji i EIW biorą też pod uwagę rozwój ECU, wyniki integracji rynków, stan i kształtowanie się bilansów płatności bieżących oraz ocenę rozwojów jednostkowych kosztów pracy i innych wskaźników cen.

Na podstawie tych sprawozdań Rada, działając kwalifikowaną większością głosów, na zlecenie Komisji, ocenia czy większość państw członkowskich spełnia warunki konieczne do przyjęcia wspólnej waluty i przekazuje się wnioski w formie zaleceń Radzie, zbierającej się w składzie szefów państw lub rządów. Następnie na polecenie Rady szefowie rządów i państw rozstrzygną do 31 grudnia 1996 r. kwalifikowaną większością głosów czy większość państw członkowskich spełnia warunki konieczne do przyjęcia wspólnej waluty; czy właściwe jest wejście przez Wspólnotę w trzeci etap, a jeżeli tak ustala się datę rozpoczęcia trzeciego etapu. Jeśli nie zostanie ustalone do końca 1997 roku, etap trzeci rozpocznie się 1 stycznia 1999 roku. Przed 1 lipca 1998 r. przedstawiona powyżej procedura zostanie powtórzona przez Komisję, EIW i Radę eco - fin (Rada złożona z ministrów gospodarki i finansów). Innym razem zostanie sporządzona lista krajów, które spełniają kryteria zbieżności.

W przeciwieństwie do pierwszej procedury teraz ten test kwalifikacyjny nie musi być zdany przez większość państw członkowskich. Ale nawet mniejszość musi przystąpić do etapu III (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii).

1.3.3. Fazy realizacji UGiW

Rzeczywiste przejście do Europejskiej Unii walutowej i szybkie wprowadzenie wspólnej waluty europejskiej EURO ma nastąpi w trzech fazach określonych w „Zielonej Księdze”.

Faza A: przygotowanie Europejskiej Unii Walutowej (1998), w której można wyróżnić następujące decyzje podjęte przez Radę Europejską:

utworzenie Europejskiego Banku Centralnego, który rozpoczął by wprowadzenie instrumentów operacyjnych wymaganych dla prowadzenia polityki pieniężnej w ECU w fazie następnej, w systemie z europejskimi narodowymi bankami emisyjnymi (Europejski System Banków Centralnych ESBC);
techniczno - organizacyjne przygotowania do użycia euro w bankach i gospodarstwach prywatnych;
ponowienie kampanii informacyjnej mającej na celu zwiększenie akceptacji nowej waluty.

Faza B: rozpoczęcie Europejskiej Unii Walutowej i kierowanego przez rynek przestawienia pieniądza depozytowego (1.01 .1999 maksymalnie do 1.01.2002 r). W ciągu pierwszego dnia zostaną zapisane na stale kursy walutowe między biorącymi udział w unii walutami a euro. Waluty narodowe będą wówczas tylko różnymi formami wyrażenia tej samej waluty. Podczas tego dnia odpowiedzialność za wspólną politykę monetarną zostanie przejęta do narodowych banków emisyjnych przez Europejski Bank Centralny (EBC) we Frankfurcie nad Menem. Wszystkie transakcje pieniężne będą bezpośrednio przeliczane na euro. Także giełdy i rynki papierów wartościowych przejdą odpowiednio na euro. Odnosi się to w szczególności do papierów wartościowych, obligacji państwowych z terminem wykupu po roku 2002.

ESBC w odniesieniu do walut krajów trzecich dokonywałyby transakcji także tylko w euro. Byłaby to, w opinii Komisji „narastająca fala” transakcji zaczynająca się od transakcji między narodowymi barkami centralnymi i bankami handlowymi, poprzez transakcje narodowe, aż do rozprzestrzeniania się na narodowe systemy płatnicze.

Faza ta trwałaby nie dłużej niż trzy lata. W tym okresie zostałyby wytworzone banknoty nowej waluty po podjęciu decyzji co do szczegółów technicznych, oraz banki i inne przedmioty miałyby czas na całkowite przestawienie się na nowy pieniądz. W trakcie tej fazy waluty narodowe byłyby używane między bankami i większością ich klientów (przedsiębiorstw, konsumentów). W tej fazie banknoty o monety w walutach narodowych byłyby legalnym środkiem płatniczym tylko na obszarze danego kraju, nie miałyby zaś takiego statusu na terytorium innych krajów UGW. Nie można by więc używać w tym charakterze banknotów i monet jednego kraju na obszarze drugiego. ESBC zapewniałby nieograniczoną wymienialność między walutami narodowymi krajów UGW oraz między tymi walutami a ECU po nie zmiennych kursach.

Faza C: wymiana gotówki i zakończenie przestawień walutowych (1.01.2002 - 1.07.2002r). Chociaż już od fazy przygotowawczej drukowane są banknoty i bite monety, to ich edycja nastąpi dopiero, w fazie C. Z zakończeniem ostatniej fazy narodowe banknoty i monety stracą ich właściwość jako ustawowy środek płatniczy; w tym czasie obie waluty będą używane równolegle. W końcu nastąpi ostateczne przestawienie budżetów publicznych, przedsiębiorstw i indywidualnych gospodarstw domowych na euro. Data 1.07.2002 oznaczać gdzie zamknięcie procesu przechodzenia na wspólną walutę i rozpoczęcia rzeczywistej unii walutowej.

Przejście do etapu trzeciego EUW oznacza także przekazanie przez kraje członkowskie UE kompetencji w zakresie polityki pieniężnej (regulowanie kursu walutowego i stopy procentowej) niezależnemu od rządów instytucji wspólnotowych Europejskiemu Systemowi Banków Centralnych, w których wiodącą rolą będzie odgrywał EBC.

Wydaje się, że kwestie techniczne, związane wprowadzeniem euro, są dużo łatwiejsze do przezwyciężenia, niż kwestie ekonomiczne i polityczne dotyczące UGW. Najważniejsze jest pokonanie problemów o znaczeniu podstawowym, takich jak osiągnięcie przez kraje UE odpowiednio zbieżnych wyników ekonomicznych, czy zreformowania wspólnych inflacji.

1.3.4. Założenia paktu Stabilności i Wzrostu i ich realizacja

Zobowiązania państw uczestniczących w Unii Gospodarczej i Walutowej do utrzymania kluczowych nominalnych wskaźników ekonomicznych na pożądanym poziomie nie wynikają jedynie z przepisów z Traktatu z Maastricht. W celu wprowadzenia dostatecznie silnych środków dyscyplinujących Rada wydała trzy akty prawne, które określa się wspólnym mianem Paktu Stabilności i Wzrostu. W skład Paktu wchodzą rozporządzenia, wprowadzające szczególne mechanizmy kontroli oraz wdrażania postanowień Traktatu z Maastricht dotyczących utrzymania kryteriów konwergencji. Jedno z rozporządzeń Rady 1466/97/WE z 7.07.1997 r. ma na celu:

zapobieżenie powstaniu nadmiernych deficytów budżetowych,
ułatwienie wzajemnego zapoznawania się państw Unii Europejskiej z przyjętymi w nich politykami gospodarczymi oraz ich koordynacji.

Informacje, które mają być zawarte w programach stabilizujących są takie same jak te, które należy ująć w programie konwergencji. Różnice między tymi dwoma rodzajami programów ujawniają się natomiast w samej ich treści oraz, w tym, że muszą one naturalnie przedstawiać dane ekonomiczne oraz dokonywać ich analizy z różnych punktów widzenia.

Innym rozporządzeniem, która ma na celu zdyscyplinowanie państw uczestniczących w EUW do utrzymania kryteriów konwergencji. Jest rozporządzenie Rady 1467/97/WE z 7.07.1997 r. dotyczące procedury stosowanej w wypadku występowania nadmiernych deficytów budżetowych. Zgodnie z zasadami zawartymi w Pakiecie Stabilności;

państwo, które przekroczy limit deficytu budżetowego (3 % PKB) będzie zobowiązane do założenia nie oprocentowanych, zwrotnych depozytów w wysokości minimalnie 0,2%, a maksymalnie 0,5 % PKB.
jeżeli państwu nie uda się obniżyć deficytu do 3% PKB, to depozyt przepadnie na rzecz banku, zamiana depozytu zwrotnego na depozyt bezzwrotny.

Przekroczenie limitu może być uznane za wyjątkowe jeśli wynika ze zjawisk pozostających poza kontrolą danego kraju oraz z recesji. W momencie, gdy osłabienie wzrostu gospodarczego przekroczy 1,5 % PKB dany kraj zostanie wyłączony spod sankcji. W przypadku, gdy będzie się ono mieścić w przedziale od 0,75 - 1,5 % PKB sankcje nie będą nadkładane automatycznie, a dany kraj UE musi wykazać, że jego deficytu budżetowy powyżej 3 % PKB ma charakter wyjątkowy. Jeśli PKB obniży się mniej niż 0,75 % kraj Unii nie może skorzystać z „wyjątkowych warunków” i zostaje objęte sankcjami, o których zadecyduje Rada za pomocą 2/3 głosów krajów członkowskich (bez udziału kraju, którego sankcje mają dotyczyć).

Generalnie ocenia się, iż Pakt ten jest skutecznym zabezpieczeniem przed nadmiernym korzystaniem przez Państwa Członkowskie z finansowania ich wydatków publicznych z deficytu budżetowego oraz przed prowadzeniem przez nie nadmiernie rozluźnionej polityki fiskalnej. Pojawiają się również przeciwnicy Paktu Stabilności, których zdaniem przyjęte rozwiązanie uniemożliwia dalszą harmonizację lub koordynację polityk fiskalnych. Ma to swoje uzasadnienie, gdyż w warunkach jednolitej polityki pieniężnej i przy znacznych ograniczeniach budżetowych automatyczne stabilizatory fiskalne będą jedynym dostępnym rządom środkiem walki z szokami makroekonomicznymi.

Rada Europejska w trakcie szczytu, który odbył się w Amsterdamie w czerwcu 1997 r. przejęła zasady i określiła podstawowe elementy nowego mechanizmu kursowego (tzw.: Exchange Rate Mechanism II - ERM II). Europejski system Walutowy przestał funkcjonować 1.01.1999 r., ponieważ nie wszystkie kraje Unii Europejskiej przeszły do trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej, pojawił się problem stabilizacji kursów walutowych w układzie dwu i trójelementowym - po pierwsze, na styku obszaru euro i tych krajów UE, które nie przejęły wspólnej waluty europejskiej, a po drugie, w układzie cała UE. Zadaniem mechanizmu ERM II miała być stabilizacja kursów walutowych w ramach Unii Europejskiej, a więc w układzie państw trzeciego etapu EMU - państwa objęte regulacją szczególną. Oczekiwanym celem takiej stabilizacji było przede wszystkim zapewnienie sprawnego funkcjonowania jednolitego rynku oraz dogodnych warunków do inwestowania, wzrostu gospodarczego oraz zwiększenia zatrudnienia. Stabilizacja kursów walut krajów członkowskich wobec siebie jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania jednolitego rynku oraz poszczególnych instrumentów instytucji. Stabilizacja ta jest osiągnięta również jako wynik nie inflacyjnej polityki gospodarczej UE.

Mechanizm kursowy powinien służyć nie jako gwarant długookresowej stabilności gospodarczej, gdyż ta zależy do długofalowej polityki makroekonomicznej, ale raczej jako instrument zapobiegający gwałtowniejszym fluktuacjom kursów walutowych w krótkim okresie wtedy, gdy nie mają one długoterminowych podstaw ekonomicznych. Podkreśla, iż zamiarem Państw Członkowskich jest zapobieganie tego rodzaju nieuzasadnionym naciskom zarówno na euro, jak i na waluty państw objętych regulacją szczególną. Ponieważ ERM II jest otwarty dla państw trzecich, może obejmować także ich waluty.

Uchwała Rady z lipca 1997 roku dotycząca ERM II nie zawiera norm bezwzględnie obowiązujących. Jest ona skierowana do Europejskiego Banku Centralnego oraz narodowych banków centralnych tych krajów, które nie uczestniczą w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej. Uczestnictwo w Mechanizmie Kursowym II nie jest jednak zamknięte dla tych podmiotów - także inne narodowe banki centralne mogą w nim uczestniczyć po zawarciu umowy z pozostałymi jego uczestnikami.

Normy ujęte w uchwale określającej ERM II brzmią w następujący sposób:

wszystkich, chociaż w stosunku do państw objętych regulacją szczególną, ich uczestnictwo w nich jest „oczekiwane”.
uczestnictwo o Mechanizmie ma być dobrowolne i otwarte, a centralny kurs referencyjny danej waluty ma być określany w stosunku do euro.
standardowa marża wahań w stosunku do kursu centralnego ma wynosić +/- 15 %, chociaż z inicjatywy danego państwa spoza strefy euro i na podstawie stosowanej decyzji EBC może być zawężona.
zarówno kursy centralne, jak i standardowe marże wahań mają być ustalone na podstawie jednomyślnej decyzji właściwych ministrów krajów trzeciego etapu EUW, ECB oraz właściwych ministrów i prezesów banków centralnych spoza tej sfery.
każdy z uczestników ERM II ma prawo do zainicjowania pouhiej procedury zmiany kursów centralnych,
interwencje między marżowe mają być automatyczne i nieograniczone i mają być wsparte możliwością korzystania z instrumentu bardzo krótkoterminowego finansowania,
interwencje mogą być przez poszczególne banki centralne zawieszone, jeśli byłby one sprzeczne z ich podstawowym celem (utrzymanie stabilności cen), ale ich decyzja musi brać pod uwagę także kwestię wiarygodności funkcjonowania ERM II.

Od pierwszego stycznia 1999 r. w działalności nowego mechanizmu kursowego uczestniczą Dania i Gracja. Dopuszczalne wahania korony duńskiej ustalono na +/- 2,5%, natomiast jej kurs podstawowy w stosunku do Euro wynosi 7,46038. Drachma grecka, której kurs podstawowy w stosunku do Euro wynosi 353,109, korzysta z szerszych przedziałów wahań (+/- 15,0 %).

W 1998 r. 25 marca Komisja Europejska przedstawiła kraje, które spełniały kryteria Traktatu z Maastricht: Niemcy, Austria, Belgia, Hiszpania, Finlandia, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia oraz Portugalia. W krajach tych w 1997 r. średnia inflacja wynosiła 1,6 % wobec dopuszczalnego progu 2,7 %, deficyt budżetowy - 2,5%, dług publiczny 75 % PKB, natomiast długookresowa stopa procentowa - 5,9 %.

Wielka Brytania oraz Dania zdecydowały o pozostaniu poza strefą euro, a więc w nie uczestniczeniu w unii ekonomicznej i monetarnej, wraz z początkiem 1999 r., dlatego w odniesieniu do tych krajów przyjęto specjalne postanowienia.

Specjalne potraktowanie Wielkiej Brytanii wynika m.in. z niechęci tego kraju do zrzeczenia się uprawnień narodowych w polityce pieniężnej na rzecz instytucji ponadnarodowej, jaką jest ESBC. W przypadku Danii problem polega na tym, że drugie referendum za ratyfikacją Traktatu z Maastricht opierało się na warunkach, iż będzie wyłączona z niektórych postanowień m. in. z uczestnictwa w projekcie nowej waluty.

Oprócz nich także Szwecja miała objawy co do tak wczesnego uczestnictwa w EMU. Obawy te wynikały m. in. z faktu, że kraj ten nie spełniał jednego z kryteriów konwergencji dotyczącego co najmniej dwuletniego uczestnictwa w Europejskim Systemie Walutowym. Natomiast Gracja nie spełniała większości kryteriów, osiągając deficyt budżetowy w wysokości 4 % PKB, inflację na poziomie 5,4 % oraz zadłużenia publiczne 108,7 % PKB.

W dniu 3 maja 2000 r. Komisja Europejska przyjęła „Raport o konwergencji 2000”. W raporcie stwierdza się, że Grecja spełnia wymagane warunki przyjęcia EURO i może zostać dwunastym państwem członkowskim Unii Europejskiej, na pełnych prawach uczestniczącymi i unii gospodarczej i walutowej (UGW).

Natomiast Szwecja w dalszym ciągu jest powściągliwa jeżeli chodzi o przyjęcie nowej waluty. Pod względem makroekonomicznym spełnienie kryteriów konwergencji nie stwarzało by dla niej problemów, lecz korona szwedzka wciąż pozostaje poza ERM II, zatem przed ewentualnym przystąpieniem do Eurolandu musiał by przejść przez dwuletni okres referencyjny.

Tabela nr 4 pokazuje ogólne zestawienie realizacji kryteriów konwergencji w ostatnich latach przez kraje członkowskie Unii Europejskiej.

Tabela 4.

Kraje członkowskie Unii Europejskiej w świetle kryteriów konwergencji.

Kraj	Dług publiczny (% PKB)	Deficyt budżetowy (% PKB)	Roczny wskaźnik inflacji (%)	Długo-terminowe stopy procentowe	Przynależność do ESW
	1997/1998	1997/1998	1997/1998	1998
Kryteria z Maastricht	60,0	3,0	3,2	7,7
Austria	66,1 / 64,7	2,5 / 2,3	1,1 / 1,5	5,6	TAK
Belgia	122,2 / 118,1	2,1 / 2,7	1,4 / 1,3	5,7	TAK
Wielka Brytania	53,4 / 53,0	1,9 / 0,6	1, 8 / 2,3	7,0	NIE
Dania	65,1 / 59,5	-0,7 / -1,1	1,9 / 2,1	6,2	TAK
Finlandia	55,8 / 53,6	1,1 / -0,3	1,3 / 2,0	5,9	TAK
Francja	58,0 / 58,1	3,0 / 2,9	1,2 / 1,0	5,5	TAK
Niemcy	61,3 / 61,2	2,7 / 2,5	1,4 / 1,7	5,6	TAK
Grecja	108,7 / 107,7	4,0 / 2,2	5,2 / 4,5	9,8	TAK
Irlandia	66,3 / 59,5	-0,9 / -1,1	1,2 / 3,3	6,2	TAK
Włochy	121,6 / 118,1	2,7 / 2,5	1,8 / 2,1	6,7	TAK
Luksemburg	6,7 / 7,1	-1,7 / -1,0	1,4 / 1,6	5,6	TAK
Holandia	72,1 / 70,0	1,4 / 1,6	1,8 / 2,3	5,5	TAK
Portugalia	62,0 / 60,0	2,5 / 2,2	1,8 / 2,2	6,2	TAK
Hiszpania	68,8 / 67,6	2,6 / 2,2	1,8 / 2,2	6,3	TAK
Szwecja	76,6 / 74,1	0,8 / -0,5	1,9 / 1,5	6,5	NIE

Źródło: Integracja europejska implikacje dla Polski, pr. zb. pod red. J. Czaputowicza, WAM Kraków 1999 r.

Na początku 1992 r. trzy kraje - Francja, Luksemburg i Dania respektowały kryteria konwergencji, a trzy inne do nich się zbliżały, w roku zaś 1997, według prognozy OECD, tylko Luksemburg spełniał wszystkie kryteria z Maastricht. Poza tym kryteria te wydawały się dla pewnej grupy krajów nieosiągalne w ciągu najbliższych kilku lat. Przestrzeganie ich pogorszyłyby tendencje deflacyjne w gospodarce tych krajów. Według symulacji przeprowadzonej w 1992 r. przez OFCE, instytucje we Francji zajmują badaniem koniunktury gospodarczej, osiągnięcie pułapu 60 % PKB dla długu publicznego wymagały by nadwyżki budżetowej wynoszącej rocznie 7,5 % PKB we Włoszech, 7 % w Grecji i 1,8 % we wspólnocie. Taka nadwyżka spowodowałaby znaczne obniżenia stopu wzrostu gospodarczego, a także prowadziłaby do zwiększenia i tak dużego już w Unii bezrobocia.

Inflacja

W 1996 r. średnia stopa inflacji w 15 krajach Unii Europejskiej wynosiła 2,7 % (4 % w 1993 r). PKB w Unii w 1994 r. wzrósł realnie o 2,6 %, podczas gdy w 1993 r. jego realny spadek wyniósł 0,4 % w porównaniu z 1992 r. Według oceny Komisji, w 1996 r. stopa wzrostu gospodarczego w UE wynieść ma 1,5 %, a w 1997 r. 2,4 %. Bezrobocie w UE w 1996 r. wzrosło do 11 % ludności zawodowo czynnej.

Wykres 2.

Średnia stopa inflacji w krajach UE w latach 1992-1997 [%]

0x01 graphic

Wśród przyczyn mających wpływ ma obniżenie się stóp inflacji w latach 1992 - 1997 należy upatrywać przede wszystkim:

osiągnięcie niezależności przez banki centralne niektórych krajów, co podniosło wiarygodność tych krajów w zakresie stabilności cenowej; niska inflacja została w związku z tym zakończona w świadomości potencjalnych operatorów na rynkach finansowych;
działania banków centralnych wzmacniające trwałość i wiarygodność działań antyinflacyjnych szczególnie w krajach, w których waluty doświadczyły znacznej deprecjacji lub tam, gdzie uzgodnienia placowe zostały związane na relatywnie wysokich poziomach.
recesja gospodarcza w krajach wysoko rozwiniętych, a co za tym idzie spowolniony wzrost PKB powodujący niepełne wykorzystanie mocy produkcyjnych;
niskie tempo wzrostu płac;
spadek cen materiałów i półproduktów w pierwszej połowie 1995r.
rygorystyczna polityka pieniężna; kraje należące do ESW nie zdecydował się na znaczące rozluźnienie polityki pieniężnej poprzez wyraźną redukcję stóp procentowych, mimo że taka możliwość została stworzona w wyniku rozszerzenia do +/- 15 % przedziału wahań kursów w ramach systemu.

Tabela 5.

Wskaźnik cen konsumpcyjnych (IPC)

Kraj	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998
Belgia	3,4	3,2	2,4	3,5	2,	1,7	2,3	1,5	0,9
Dania	2,6	2,4	2,1	0,6	1,6	2,0	2,1	1,9	1,3
Niemcy	2,7	3,6	5,1	4,0	2,8	1,9	1,9	1,5	0,6
Grecja	20,4	19,4	15,9	14,2	11,0	8,6	8,5	5,4	4,5
Hiszpania	6,7	5,9	5,9	5,6	5,6	4,7	3,4	1,9	1,8
Francja	3,4	3,2	2,4	2,2	2,1	1,6	1,9	1,3	0,7
Irlandia	3,4	3,2	3,0	1,9	2,7	2,0	1,1	1,2	2,1
Włochy	6,1	6,4	5,4	5,4	4,6	5,8	4,3	1,9	2,0
Luksemburg	3,7	3,1	3,2	4,1	2,3	1,2	1,6	1,4	1,0
Holandia	2,4	3,1	3,2	2,1	2,8	1,5	1,3	1,9	1,8
Austria	3,3	3,3	4,1	3,3	3,3	1,5	2,5	1,2	0,8
Portugalia	13,4	11,4	8,9	6,6	5,1	4,2	2,6	1,9	2,2
Finlandia	6,2	4,3	2,9	4,2	1,4	0,3	1,6	1,1	1,4
Szwecja	10,4	9,7	2,6	5,7	3,0	2,7	1,1	1,8	1,0
Wielka Brytania	8,1	6,7	4,7	3,4	2,2	2,6	3,6	1,8	1,5

Źródło: Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001.

Deficyt budżetowy

W 1996 r. zauważalna jest poprawa relacji deficytu budżetowego do PKB, poprawa ta była efektem zarówno poprawy koniunktury gospodarczej, a także mniej ekspansywnej polityki budżetowej.

Tabela 6.

Saldo budżetowe (w % PKB)

Kraj	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998
Belgia	-5,5	-6,3	-6,9	-7,1	-4,9	-3,9	-3,2	-1,8	-1,0
Dania	-1,9	-2,1	-2,1	-2,8	-2,8	-2,4	-0,7	0,1	0,9
Niemcy	-3,1	-2,6	-3,2	-3,2	-2,4	-3,3	-2,7	-2,6	-1,7
Grecja	-16,1	-11,5	-12,8	-13,8	-10,0	-10,3	-7,5	-3,9	-2,5
Hiszpania	-4,1	-4,2	-3,8	-6,9	-6,3	-7,3	-4,6	-3,0	-2,7
Francja	-1,6	-2,1	-3,9	-5,8	-5,8	-4,9	-4,1	-3,0	-2,7
Irlandia	-2,3	-2,3	-2,5	-2,7	-1,7	-2,2	-0,4	0,6	2,0
Włochy	-11,1	-10,1	-9,6	-9,5	-9,2	-7,7	-6,7	-2,8	-2,7
Luksemburg	5,0	1,9	0,8	1,7	2,8	1,9	2,5	3,8	2,5
Holandia	-5,1	-2,9	-3,9	-3,2	-3,8	-4,0	-2,3	-1,2	-0,8
Austria	-2,4	-3,0	-2,0	-4,2	-5,0	-5,2	-4,0	-1,9	-2,4
Portugalia	-5,1	-6,0	-3,0	-6,1	-6,0	-5,7	-3,2	-2,0	-1,5
Finlandia	5,4	-1,5	-5,9	-8,0	-6,4	-4,7	-3,3	-2,6	1,4
Szwecja	4,2	-1,1	-7,7	-12,2	-10,3	-6,9	-3,5	-2,0	2,3
Wielka Brytania	-0,9	-2,3	-6,2	-7,9	-6,8	-5,5	-4,8	-2,0	0,2

Źródło: Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001.

W roku 1997 tylko dwa państwa przekroczyły limit 3 % wyznaczony z Maastricht, są to Grecja, która nie spełniała też innych warunków, by przystąpić w pierwszej kolejności do UGW oraz Francja, w stosunku do której musiano trochę nagiąć kryterium dotyczące deficytu budżetowego.

We Francji deficyt budżetowy w latach osiemdziesiątych kształtował się powyżej 3 %, a w latach dziewięćdziesiątych zaczął rosnąć i w roku 1993-1994 osiągnął rekordowy poziom 5,8 %. W 1996 r. deficyt budżetowy został zmniejszony do 4,1 %. Mimo, że Francja przekroczyła granicę deficytu budżetowego, znalazła się wśród pierwszych członków UGW, dzięki w miarę płynnej interpretacji kryteriów.

W zakresie redukowania deficytu budżetowego wyjątkowe rezultaty osiągnęły Niemcy. Krajowi temu udało się doprowadzić w 1995 r. udział deficytu budżetowego w PKB do 2,3 %, mimo poważnych transferów na rzecz wschodnich krajów związkowych.

We Włoszech, w celu redukcji deficytu budżetowego, rząd ograniczył koszty w sferze wydatków publicznych. Natomiast Wielka Brytania, która również prowadzi politykę nastawioną na redukcję deficytu budżetowego w 1994 r. osiągnęła poziom 6,1 % PKB.

Z oceny w maju 1996 r. wynika, że w 1997 r. kryterium odnośnie do deficytu budżetowego będą spełniały poza Danią, Irlandią i Luksemburgiem. W krajach tych odnotowano nadwyżkę wpływów budżetowych na wydatkami, także RFN, Francja, Holandia i Finlandia.

Kształtowanie się relacji deficytu budżetowego do PKB uzależnione jest zarówno od czynników strukturalnych jak i koniunkturalnych. Jak ocenia EIM, działania podjęte w celu ograniczenia wpływu czynników strukturalnych na wielkość deficytu przyczyniły się do spadku udziału deficytu budżetowego w PKB tych krajów, w ostatnich latach. Kluczowe znaczenie miało kształtowanie się koniunktury. Istnieją zatem objawy w odniesieniu do wielu krajów UE, że ewentualne pogorszenie sytuacji gospodarczej może spowodować szybki wzrost omawianego wskaźnika.

Politykę prowadzącą do ograniczenia deficytu budżetowego powinno się traktować jako element szerszej strategii mającej na celu przyśpieszenie przemian strukturalnych w gospodarkach krajów członkowskich UE tak, by stały się one konkurencyjne w stosunku do innych krajów uprzemysłowionych, takich jak np. Stany Zjednoczone.

Dług publiczny

W 1997 r. tylko cztery państwa UE nie przekroczyły limitu 60 % PKB ustalonego z Maastricht (Finlandia, Francja, Luksemburg i Wielka Brytania). Dług tam jest rezultatem kumulowania się deficytów władz publicznych, zarówno w stosunku do podmiotów krajowych, jak i zagranicznych. Jest on skutkiem krótkowzrocznej polityki budżetowej prowadzonej w przeszłości. W 1978 r. dług publiczny w całej Wspólnocie stanowił 37,2 % jej łącznego PKB, a w 1993 r. 66,3 %. W przypadku Belgii sytuacja jest jeszcze bardziej niekorzystna, gdyż wskaźniki te ukształtował się na poziomie odpowiednio 68,3 % 138,4 %. Natomiast we Włoszech w 1995 r., dzięki reformie systemu emerytalnego, udało się zapobiec kryzysowi budżetowemu; po raz pierwszy od 1991 r. odnotowano spadek omawianego wskaźnika.

Potrzeba redukcji długu publicznego w krajach UE wynika przede wszystkim z następujących względów:

dążenie do spełnienia kryteriów określonych w Traktacie z Maastricht,
duży i stale narastający dług publiczny stanowi coraz większy cięższy dla obecnych, ale i przyszłych pokoleń z uwagi na narastające koszty jego obsługi,
postępujący proces starzenia się społeczeństwa wymaga rosnących funduszy na cele socjalne,
duże deficyt budżetowy i dług publiczny zmusza państwo do podnoszenia podatków, co hamuje wzrost gospodarczy,
uzdrowienie finansów publicznych sprzyjałoby zwiększeniu funduszy dostępnych dla inwestycji prywatnych.

Tabela 7

Dług publiczny (w % PKB)

Kraj	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998
Belgia	125,7	127,5	129,0	135,2	133,5	131,3	126,9	121,2	118,20
Dania	60,8	65,5	69,7	81,6	78,1	73,3	70,6	61,3	58,0
Niemcy	41,5	44,4	48,0	48,0	50,2	58,0	60,4	60,8	61,0
Grecja	90,1	92,3	98,8	111,6	109,3	110,1	111,6	108,5	104,5
Hiszpania	44,8	45,5	48,0	60,0	62,3	65,5	70,1	66,0	64,0
Francja	35,5	35,8	39,8	45,3	48,5	52,7	55,7	57,1	58,8
Irlandia	96,0	95,3	92,3	96,3	89,1	82,3	72,7	62,2	49,5
Włochy	98,0	101,5	108,7	119,1	124,9	124,2	124,0	120,2	118,7
Luksemburg	4,7	4,2	5,1	6,1	5,7	5,9	6,6	6,0	6,9
Holandia	79,2	79,0	90,0	81,2	77,9	79,1	77,2	68,5	67,5
Austria	57,9	58,1	58,0	62,7	656,4	69,2	69,5	63,9	63,0
Portugalia	65,3	67,3	60,1	63,1	63,8	65,9	65,0	60,4	57,8
Finlandia	14,5	23,0	41,5	58,0	59,6	58,1	57,6	53,9	49,7
Szwecja	43,3	52,8	66,8	75,8	79,0	77,6	76,7	73,6	74,2
Wielka Brytania	-	35,6	41,8	48,5	50,5	53,9	54,7	51,2	48,7

Źródło: Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001.

Mimo, że Włochy i Belgia przekroczyły wyznaczony limit dwukrotnie w 1997r., to wyniki osiągnięte przez te kraje zostały uznane za zgodne z kryteriami ustalonymi w Traktacie z Maastricht, a dopuszczały one pewną swobodę w interpretacji. Wykluczenie któregoś z tych państw z strefy euro nie wchodziło w grę z przyczyn politycznych.

Długoterminowe stopy procentowe

Z przeprowadzonych analiz przez Europejski Instytut Monetarny wynika, że długoterminowe stopy procentowe zależą w dużym stopniu od wiarygodności polityki pieniężnej i ogólnogospodarczej realizowanej przez UE, która to polityka powinna być nastawiona na niską inflację, stabilny kurs walutowy i kontrolę nad deficytem budżetowym. Jeśli cele te nie zostaną osiągnięte, to stopy procentowe na rynku utrzymują się stale na wysokim poziomie i w efekcie warunki finansowania działalności gospodarczej są niekorzystne.

Długoterminowe stopy procentowe nie mogą przekraczać o więcej niż 2 punkty procentowe średniej nominalnej stopy długoterminowej tych samych trzech krajów, która miały najlepsze rezultaty w osiągnięciu najniższej inflacji.

Tabela 8

Zmiany długoterminowych stóp procentowych

Kraj	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998
Belgia	10,1	9,3	8,6	7,2	7,8	7,5	6,5	5,8	5,7
Dania	11,0	10,1	10,1	7,3	7,8	8,3	7,2	6,3	6,2
Niemcy	8,9	8,6	8,0	6,5	6,9	6,9	6,2	5,6	5,6
Grecja	-	-	-	23,3	20,8	17,4	14,4	9,9	9,8
Hiszpania	14,7	12,4	12,2	10,2	10,0	11,3	8,7	6,4	6,3
Francja	9,9	9,0	8,6	6,8	7,2	7,5	6,3	5,6	5,5
Irlandia	10,1	9,2	9,1	7,7	7,9	8,3	7,3	6,3	6,2
Włochy	13,4	13,0	13,7	11,2	10,5	12,2	9,4	6,9	6,7
Luksemburg	8,6	8,2	7,9	6,8	7,2	7,2	6,3	5,6	5,6
Holandia	9,0	8,7	8,1	6,4	6,9	6,9	6,2	5,6	5,5
Austria	8,7	8,6	8,3	6,7	7,0	7,1	6,3	5,7	5,5
Portugalia	16,8	18,3	15,4	11,2	10,5	11,5	8,6	6,4	6,2
Finlandia	13,2	11,7	12,0	8,8	9,0	8,8	7,1	6,0	5,9
Szwecja	14,2	11,8	10,0	8,5	9,7	10,2	8,0	6,6	6,5
Wielka Brytania	11,1	9,9	9,1	7,6	8,2	8,3	7,9	7,1	7,0

Źródło: Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001.

Długoterminowe nominalne stopy procentowe były najbardziej stabilne w Niemczech, Austrii, Holandii, Belgii, Luksemburgu i Francji. W styczniu 1998 r. w tych sześciu krajach kształtowały się na poziomie 5,5 % - 5,7 %, wykazywały więc silną zbieżność. W pozostałych państwach członkowskich poziom stóp procentowych był wyższy, ale nie przekroczył on wartości bazowej (7,8 %). Jedynie w Grecji długoterminowa stopa procentowa była jeszcze zbyt wysoka, aczkolwiek jej poziom z 1998 r. był już znacznie niższy od poziomu z początków drugiego etapu relacji UEM.

Uczestnictwo w ESW

Stabilizowanie kursów walut w ESW ma prowadzić do sytuacji, w której ich zmienność zostanie ograniczona na tyle, że możliwe będzie niejako w sposób naturalny, nieodwracalne ich usztywnienie. Stabilność kursów walut zależy od przestrzegania formalnych zasad ESW, ale od dobrej woli krajów członkowskich w zakresie tworzenia zdrowych podstaw dla ograniczenia zmienności kursów, poprzez zbliżanie podstawowych wskaźników ekonomicznych.

Państwa UE uznały, że rozsądniej jest utrzymać szersze wahania kursów walut, ponieważ margines +/- 15 % zniechęca przede wszystkim spekulantów, a także umożliwiają bankom centralnym bardziej bezpieczne przestrzeganie poprzedniego węższego korytarza.

Z deklaracji państw poszczególnych krajów ESW i realizowanej przez nie polityki wynika, że są one zdeterminowane w utrzymywaniu kursów na poziomie możliwie zbliżonym do bilateralnych kursów centralnych, choć najczęściej wymaga to utrzymania wysokich stóp procentowych.

Kryterium co najmniej dwuletniego uczestnictwa w mechanizmie kursowym ESW w 1997 r. spełniło 12 państw UE (Włochy i Finlandia co prawda uczestniczyły w mechanizmie kursowym dwa lata, ale uznano, że państwa te spełniają kryteria ustalone w Maastricht).

Ważnym zagadnieniem jest zmiana statusu banków centralnych (nadanie im autonomii) w tych krajach, gdzie banki te były podporządkowane rządowi. Niezależność banków centralnych uważana jest często za szósty warunek udziału w UGW (poza wcześniej wymienionymi).

Według informacji opublikowanych w 1995 r. przez Deutche Bundesbank bank centralny Niemiec znalazł się na pierwszym miejscu wśród 20 banków centralnych w świecie cieszącym się największą autonomią. W następnej kolejności sklasyfikowano banki centralne Szwajcarii, Austrii, Danii, USA, Irlandii, Holandii, Kanady, Luksemburga, Francji, Włoch, Finlandii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Australii, Nowej Zelandii, Hiszpanii, Belgii i Norwegii. Najmniejszą autonomię wśród banków centralnych UE charakteryzują się banki Grecji, Hiszpanii i Portugalii.

Traktat z Maastricht wymaga, aby każdy kraj UE przyznał swojemu bankowi centralnemu niezależność przed wstąpieniem do EMU. Francja przyznała Bangue de France (BdF) niezależność zaraz po tym, jak Traktat został ratyfikowany. Pomimo początkowego sceptyzmu niezależność tego banku została odwołana. Według ostatnich raportów EMI orzekła, że żaden ze statusów 15 europejskich banków centralnych całkowicie nie respektuje wymogów etapu trzeciego, stwierdziła jednak, że tylko niewielkie techniczne zmiany są konieczne w stawcie BDF.

Ze względu na to, że banki centralne UE stanowią elementy ESBC, nadanie im autonomii widziane jest jako kluczowy warunek wiarygodności polityki pieniężnej przyszłego ESBC.

Podsumowanie.

Droga do obszaru euro nie była łatwa. W latach 1995 - 1996 sądzono, że zakwalifikują się do niej tylko najbardziej sprawne gospodarczo kraje Europy Północnej. W rezultacie wysiłków krajów Europy Południowej, zmierzających do ograniczenia zwłaszcza deficytu budżetowego (we Włoszech wprowadzono „podatek europejski”, we Francji włączono do budżetu wpływy z prywatyzacji Telecom), a także dzięki uwzględnieniu trendu obniżek zadłużenia budżetu Belgii, do UGW zakwalifikowała się zdecydowanie większość krajów UE. Należy podkreślić, że sformułowanie kryteriów konwergencji w Traktacie z Maastricht podziałało mobilizująco na kraje Unii, ponieważ w kryteriach tych określono wyzwania dla społeczeństw i gospodarek.

ROZDZIAŁ 2

INFRASTRUKTURA ISTYTUCJONALNA

I KOMPETENCJA UNII MONETARNEJ

2.1. ORGANIZACJE WALUTOWE KRAJÓW EUROPEJSKICH

2.1.1. Rada w Unii Gospodarczej I Walutowej

Rada Europejska, to najważniejsza instytucja Wspólnoty, w skład jej wchodzili przedstawiciele poszczególnych krajów członkowskich delegowani do niej przez rząd. Radzie przewodniczyli, na zasadzie rotacji co sześć miesięcy, jej członkowie zgodnie z porządkiem alfabetycznym nazw krajów członkowskich. Decyzje rady zapadały z reguły większością głosów jej członków, a w przypadku gdy niezbędne było głosowanie na podstawie kwalifikowanej większości, głosy były ważne następująco: Belgia i Holandia po 2, Niemcy, Francji i Włochy po 4, a Luksemburg 1 punkt. Od stycznia ogólna liczba głosów w radzie wynosiła 87, a po rozszerzeniu o następnych 12 krajów ma wynieść 237. Rada to forum koordynacji polityki gospodarczej Państw Członkowskich. Posiada ona w tym zakresie kompetencje prawotwórcze. Organ ten może wykonywać je w całości samodzielnie, ale może także dokonać delegacji pewnych kompetencji do wydania aktów wykonawczych na rzecz Komisji.

Podstawowe kompetencje Rady. jeśli chodzi o Unię Gospodarczą i Walutową wyraża się w:

koordynacji przez nią polityk gospodarczych Państw Członkowskich,
uprawnieniach kontrolnych, orzekających i egzekwujących w ramach procedury nadmiernego deficytu budżetowego,
uprawnieniach kontrolnych oraz orzekających w procedurze kwalifikacji Państw Członkowskich do trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej o objęciu danego państwa regulacją szczególną oraz o uchyleniu tego szczególnego statusu,
uprawnieniach do kształtowania polityki walutowej EMU tak w stosunkach wewnętrznych, jak i zewnętrznych,
uprawnieniach w zakresie udzielania pomocy w przypadkach wystąpienia Państwach członkowskich problemów z utrzymaniem zrównoważonych bilansów płatniczych,
uprawnieniach wynikających z różnego rodzaju delegacji Traktatu do wydania przepisów uszczególniających jego postanowienia,
uprawnieniach dotyczących udziału w zakresie pewnych aspektów działalności Europejskiego Instytutu Banków Centralnych.

Koordynacje polityki gospodarczej w ramach Rady wynika z założenia natury politycznej, że jest to najlepsze dostępne forum takich działań zamierzających do osiągnięcia celów ekonomicznych i społecznych.

Postanowienia z Traktatu z Maastricht przewidują m. in. prowadzenie polityki gospodarczej Wspólnoty w oparciu o ścisłą koordynację polityk gospodarczych Państw Członkowskich [art. 4 (1 )]. W innym artykule 3a (2) wprowadzono natomiast wymóg, by jednolita polityka pieniężna i walutowa wspierała ogólną polityką gospodarczą Wspólnot, bez naruszenia stabilizacji cen. Art. 3a (3) Traktatu z Maastricht wymienia natomiast podstawowe i ukierunkowujące zasady polityki gospodarczej Wspólnoty i Państw Członkowskich: stabilizację cenową, zdrowe finanse publiczne, oraz warunki pieniężne i dający się podtrzymać bilans płatniczy. Przepisy Traktatu wymagają od Państw Członkowskich, by prowadziły swe polityki gospodarcze w sposób przyczyniający się do osiągnięcia celów Wspólnoty oraz by czyniły to w kontekście ogólnych wytycznych sformułowanych przez Radę. Rada formułuje projekt ogólnych wytycznych dla Polityk gospodarczych Państw Członkowskich oraz Wspólnoty, po czym pozostaje on przekazany Radzie zebranej w skład głów państw i szefów rządów, następnie ta druga Rada powinna przedyskutować projekt. Wynikiem dyskusji są konkretne wnioski, które są podstawą do sformułowania przez nią stosowanego zalecenia określającego te ogólny wytyczne w postaci ostatecznej. Po przyjęciu zaleceń Rada musi poinformować o nich Parlament Europejski. Do zadań Rady należy również monitorowanie sytuacji gospodarczej we Wspólnocie jako całości oraz w poszczególnych Państwach Członkowskich. Proces ten określa się jako procedurę wielostronnego monitoringu. Rada jest zobowiązana do monitorowania procesów gospodarczych przebiegających w każdym z Państw Członkowskich UE. Rada podejmuje działania w oparciu o sprawozdanie i zalecanie Komisji, gdyż nie ma własnego aparatu analitycznego i musi korzystać z odpowiedniej pomocy Komisji.

Rada ma ważne kompetencje dyscyplinujące Państwa Członkowskie do takiego prowadzenia swych polityk gospodarczych, by były one zgodne z ogólnymi wytycznymi. środki dyscyplinujące, które Rada może kolejno zastosować, są następujące:

może ona skierować do Państw Członkowskich odpowiednie zalecenia przyjęte kwalifikowaną większością głosów na podstawie zaleceń Komisji;
może podać na podstawie decyzji podjętej kwalifikowaną większością głosów i na podstawie propozycji Komisji, fakt wydania zaleceń oraz ich treść do wiadomości publicznej.

Rada może udzielić pomocy finansowej, gdy dane państwo ma trudności lub jest poważnie zagrożone trudnościami wynikającymi z nadzwyczajnych wydarzeń, wobec których nie ma ona kontroli. Czyni to wtedy przez dokonanie na rzecz tego kraju transferu zasobów finansowych. W każdym przypadku o podjętych przez siebie decyzjach Rada musi poinformować Parlament Europejski.

Rada ma także szereg uprawnień w tzw.: procedurze nadmiernego deficytu budżetowego. Zgodnie z nią Rada na trzy rodzaje kompetencji:

do przyjęcia orzeczenia inicjującego tę procedurę,
do podejmowania środków dyscyplinujących,
do stosowania środków natury karnej (polega na nałożeniu na państwo dolegliwych sankcji finansowych).

Jedynie Rada ma uprawnienie i obowiązek stwierdzenia, że w danym Państwie Członkowskim zaistniał nadmiemy deficyt, zmienia ona sytuację prawną państwa będącego podmiotem tego postanowienia. Zmiana ta polega na objęciu tego kraju szczególnymi rygorami, dotyczącymi polityki gospodarczej.

Rada ma także kompetencje do orzekania w sprawie kwalifikacji Państw Członkowskich do trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej, kompetencje kontrolne mające na celu utrzymanie jej gospodarczej spójności oraz kompetencje do obejmowania poszczególnych Państw Członkowskich regulacją szczególną oraz do uchylenia tego statusu wobec państw go posiadających. Szczególną pozycję w tym zakresie ma Rada ECOFIN, jest ona bowiem jedynym organem kompetentnym do dokonywania określonych czynności, tj. oceny, czy dany kraj członkowski spełnia warunki konieczne do przyjęcia jednolitej waluty.

Traktat z Maastricht udzielił Radzie pewnych kompetencji do kształtowania polityki walutowej Wspólnoty i to także w zakresie jej stosunków z państwami trzecimi, również na forum wyspecjalizowanych organizacji międzynarodowych. Podstawowym przepisem dotyczącym tej kwestii jest art. 111 Traktatu z Maastricht. Dotyczy on następujących obszarów:

zawieranie przez Unię Europejską międzynarodowych układów dotyczących systemu kursów walutowych wspólnej waluty europejskiej wobec walut trzecich,
określanie zmieniania albo odstępowania od centralnych kursów jednolitej waluty europejskiej w ramach tego systemu kursów walutowych,
ustalania wiążącego inne organy Unii Europejskiej mandatu negocjacyjnego oraz innych istotnych szczegółów dotyczących negocjacji układów międzynarodowych zawierających z państwami trzecimi lub z organizacjami międzynarodowymi, dotyczących kwestii porządku pieniężnego lub walutowego, a także podejmowania decyzji o ich zawarciu,
formułowania ogólnych wytycznych polityki Unii Europejskiej wobec walut państw trzecich wtedy, gdy UE nie zawarła w tym zakresie żadnego układu międzynarodowego,
określenia jednolitego stanowiska Unii Europejskiej n arenie międzynarodowej w sprawach o szczególnym znaczeniu dla Unii Gospodarczej i walutowej a także decydowania o sposobie reprezentacji międzynarodowej UE w tym zakresie.

Sposoby podejmowania decyzji można podzielić na 4 rodzaje procedur zgodnie z art. 148. Traktatu Rzymskiego:

procedura polegająca na tym, że Rada zawiera traktat międzynarodowy w wyniku jednomyślnego głosowania, na podstawie zalecenia Europejskiego banku Centralnego lub Komisji, przy zachowaniu zgodności wszystkich tych aktów z celem stabilizacji cenowej, po konsultacji z Parlamentem,
Rada podejmuje decyzje kwalifikowaną większością głosów na podstawie zalecenia EBC lub Komisji, również przy zachowaniu zgodności tych aktów z celem stabilizacji cenowej; procedura ta wymaga ponadto by przewodniczący Rady poinformował o podjętych decyzjach Parlament,
Rada działa kwalifikowaną większością głosów na podstawie zalecenia Komisji oraz po konsultacji z Europejskim Bankiem Centralnym; procedura ta ma zapewnić sformułowanie jednolitego stanowiska w negocjacjach na forum międzynarodowym,
w odniesieniu do decyzji dotyczącej stanowiska Wspólnoty jak również, gdy idzie o decyzje dotyczące wyznaczenia reprezentacji do negocjacji i podpisania traktatu. Rada działa kwalifikowaną większością, a w odniesieniu do drugiego przypadku trzeba było spełnić warunek jednomyślności głosowania w Radzie.

Na trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej Rada ma także ważne kompetencje w zakresie udzielania pomocy Państwom Członkowskim Unii Europejskiej objętym szczególną regulacją, które mają problemy za zrównoważeniem bilansu płatniczego. Organ ten działa wtedy kwalifikowaną większością głosów, wydaje stosowne dyrektywy i decyzje, które dotyczą warunków i rozwiązań odnoszących się do tej pomocy. W szczególności mogą one przewidywać zastosowanie zastępujących środków:

sformułowanie skoordynowanego wystąpienia Państw Członkowskich „wobec lub w ramach” organizacji międzynarodowej, w stosunku do której mogą one ten środek zastosować,
zestawienia środków potrzebnych do zapobieżenia zniekształcającemu wpływowi na handel środków przyjętych przez państwo mające kłopoty z zrównoważeniem bilansu płatniczego,
udzielenie przez pozostałe Państwa Członkowskie i za ich wspólną zgodą ograniczonych (co do kwoty i czasu) kredytów.

2.1.2. Komisja w Unii Gospodarczej i Walutowej

Komisja Europejska powstała w 1969 r. od KWE, była wspólnym organem trzech wspólnot EWWiS, EUROATOMU i Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Jest głównym organem wykonawczym, reprezentuje interesy całej WE. W miarę rozszerzenia Unii zwiększeniu uległa liczba członków Komisji zwanych komisarzami. Od stycznia 1995 r., gdy w skład Wspólnoty weszło 15 krajów, liczba komisarzy została zwiększona do 20 (po dwóch z Francji, Hiszpanii, Niemiec, Włoch i Wielkiej Brytanii i po jednym z pozostałych krajów). Są on powoływani przez Radę UE, która wyznacza a zatwierdza Parlament Europejski. Kadencja trwa 5 lat, możliwe jest że cała Komisja poddaje się do dymisji w razie zatwierdzenia przez Parlament votum nieufności. Komisarze są wspierani przez rozbudowany aparat administracyjny (ponad 15 tys. osób). Komisja składa się bowiem z 24 Dyrekcji generalnych i pięciu służb specjalnych. Dyrekcje Generalne dzielą się z reguły na kilka dyrekcji, a te na wydziały. Komisarze sprawują nadzór nad pracą jednej lub kilku dyrekcji, na czele których stoją dyrektorzy generalni. Szczególną rolę w komisji pełnią rozbudowane służby lingwistyczne, ponieważ 11 języków zostało uznanych za oficjalne i robocze, a każdy dokument przeznaczony do ogólnego stosowania musi być napisany we wszystkich językach oficjalnych.

Siedzibę większości służb Komisji Europejskiej jest Bruksela, a niektóre służby znajdują się w Luksemburgu.

W ramach Unii Gospodarczej i Walutowej Komisja wykonuje kompetencje polegające na czuwaniu nad zastosowaniem prawa Unii Europejskiej, na działalności prawotwórczej oraz na wykonywaniu innych kompetencji przekazanych jej w Traktacie lub w jakimś akcie Rady w celu wykonania przepisów przez nią ustanowionych.

Ma ona również pewne kompetencje szczególnie, kompetencje te tworzą następujące grupy:

kompetencje inicjatywy prawodawczej o charakterze generalnym, które polegają na występowaniu z zaleceniem wobec Rady w zakresie wspólnej polityki gospodarczej odnoszącej się do Wspólnoty jako całości,
kompetencje inicjatywy prawodawczej o charakterze indywidualnym, które polegają na występowaniu wobec rady z propozycjami wydania decyzji skierowanych do indywidualnie określonych podmiotów i o skonkretyzowanej treści,
kompetencje sprawozdawcze wobec Rady dotyczące oceny zgodności polityk gospodarczych poszczególnych Państw Członkowskich z wytycznymi uogólnionymi,
kompetencje do monitorowania, które występują w zakresie wspólnej polityki gospodarczej; na podstawie sporządzonych w ramach tych kompetencji raportów Komisji Rada może, ale nie musi, podejmować określonych inicjatywy prawodawcze.

Organ ten może kierować do Państw Członkowskich pytania oraz wskazówki odnoszące się do ich polityk gospodarczych. Ta rola Komisji wynika z jej ogólnych funkcji „strażnika” Traktatów oraz ze sposobu jej działania, który w przeciwieństwie do Rady ma charakter ciągły, permanentny.

2.1.3. Komitet Walutowy, Komitet Gospodarczy i Finansowy w UGW.

Komitet Walutowy został utworzony jako instytucja okresu przejściowego unii walutowej, na końcu trzeciej fazy tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej został on rozwiązany, a w jego miejsce powołano Komitet Gospodarczy i Finansowy. Obydwa podmioty to organy kolegialne o charakterze doradczym. Komitet Walutowy składa się z 31 członków - po dwóch mianowanych przez Państwa Członkowskie Unii Europejskiej oraz przez Komisję. Jego zadania szczegółowe obejmowały:

stałe obserwowanie sytuacji pieniężnej i finansowej Państw Członkowskich oraz Wspólnoty, w tym i monitorowanie funkcjonowania systemów płatniczych krajów należących do UE oraz składanie w tym zakresie regularnych sprawozdań kierowanych do Rady oraz Komisji,
udział w przygotowaniu przez Radę poszczególnych środków natury gospodarczej i prawnej koniecznych do stworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej,
analizę oraz sporządzanie dla Rady i Komisji, przynajmniej raz w roku, sprawozdania odnoszącego się do sytuacji w zakresie swobody przepływów kapitałów i płatności, wynikającej z zastosowania przepisów Traktatu oraz środków przyjętych przez Radę.

Komitet Gospodarczy i Finansowy, który zastąpił rozwiązany Komitet walutowy, składa się najwyżej z 34 członków minowanych przez Państwa Członkowskie, Komisję oraz Europejski bank Centralny. Każdy z tych podmiotów może mianować do 2 swoich przedstawicieli w tym Komitecie.

Komitet Gospodarczy i Finansowy ma kompetencje do:

kierowania do Rady oraz Komisji opinii sporządzonych na żądanie tych organów lub z własnej inicjatywy,
obserwowania sytuacji gospodarczej i finansowej Państw Członkowskich i Wspólnoty oraz składania w tej sprawie okresowych sprawozdań Radzie i Komisji,
brania udziału w przygotowaniach określonych środków gospodarczych i prawnych Rady niezbędnych do przegotowania przejścia do trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej oraz zapewnienia jej trwałości,
analizy oraz sporządzenia, przynajmniej raz do roku, sprawozdania kierowanego do Rady i Komisji o sytuacji w zakresie swobody przepływu kapitału oraz swobody płatności w tym zakresie, w jakim wpływa na nie stosowanie przepisów Traktatu oraz środki przyjęte przez Radę.

Komitet Gospodarczy i Finansowy ma także ważne zadanie w odniesieni do państw objętych regulację szczególną, tak długo, jak długo jakiekolwiek państwa Unii Europejskiej będą posiadały ten wyjątkowy status. Komitet ten będzie miał obowiązek analizowania i sporządzania sprawozdań kierowanych do Rady i Komisji o sytuacji finansowej oraz o funkcjonowaniu ogólnego systemu płatniczego tych krajów.

2.1.4. Europejski Instytut Walutowy UGW

Traktat z Maastricht ustanowił Europejski Instytut Walutowy (EIW). EIW rozpoczął swoją działalność 1 stycznia 1994 roku. EIW posiadał osobowość prawną. Kierownictwo oraz zarząd Instytutu sprawowała Rada, w której skład wchodził prezes oraz prezesi narodowych banków centralnych krajów członkowskich Wspólnoty. Banki centralne krajów Unii Europejskiej (UE) stały się członkami Europejskiego Instytutu Walutowego.

Siedziba Europejskiego Instytutu Walutowego mieści się we Frankfurcie nad Menem w republice Federalnej Niemiec. Lokalizacja siedziby EIW została ustanowiona przez Radę Europejską w listopadzie 1993 roku.

Organ ten odegrał bardzo ważną rolę w przygotowaniu przejścia krajów Unii Europejskiej do trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej i przyjęcia jednolitej waluty europejskiej. Jego bezpośrednim celem było przede wszystkim przygotowanie podstaw instytucjonalnych i prawnych działania Europejskiego Banku Centralnego.

Zasadniczy cel EIW, to przyczynianie się poprzez swoją działalność do osiągnięcia warunków niezbędnych do przejścia do trzeciego etapu unii walutowej, obejmowały one:

ułatwianie korzystania z ecu oraz systemu rozliczeń płatności denominowanych w tej walucie,
przygotowanie koncepcji przyszłej jednolitej polityki pieniężnej w odniesieniu do wyrobu jej instrumentów oraz procedur,
wspieranie koniecznej harmonizacji reguł i praktyk dotyczących zbierania, kompilacji oraz upowszechniania danych statystycznych w zakresie wynikającym z kompetencji Instytutu,
przygotowanie reguł działania narodowych banków centralnych w ramach przyszłych struktur ESBC,
wspieranie efektywności systemu płatności transgranicznych,
nadzorowanie technicznego przygotowania banknotów denominowanych we wspólnej walucie europejskiej.

EIW posiadał uprawnienia do formułowania opinii lub wydarzenia zaleceń w sprawie kierunków polityki walutowej i polityki kursów walutowych wprowadzanych w poszczególnych państwach członkowskich. Przedkładał opinie oraz zalecenia rządom i Radzie Ministrów na temat polityk mających wpływ na wewnętrzną lub zewnętrzną sytuację walutową Unii Europejskiej. Wydawał też zalecenia skierowane do władz walutowych krajów członkowskich Wspólnoty Europejskiej, dotyczące prowadzenia ich wewnętrznych polityk walutowych. Aby móc wydawać tego rodzaju zalecenia, tak aby wiązały rządy poszczególnych krajów Wspólnoty, niezbędna była większość dwóch trzecich głosów członków Rady Europejskiego Instytutu Walutowego. W wyniku podjęcia jednogłośnej decyzji EIW mógł zadecydować o opublikowaniu swoich opinii i zaleceń.

Instytut wykonywał wiele różnych funkcji o charakterze operacyjnym i technicznym. Należało do nich między innymi:

prowadzenie rozliczeń pomiędzy instytucjami UE,
administrowanie bardzo krótkoterminową pomocą finansową,
administrowanie krótkoterminową pomocą walutową w ramach Europejskiego Systemu Walutowego,
administrowanie średnioterminową pomoc finansową dla zrównoważenia bilansów płatniczych państw członkowskich.

Europejski Instytut Walutowy mógł przyjmować rezerwy walutowe od narodowych banków centralnych i emitować ecu. Za pomocą tej emisji ecu instytut Walutowy, wraz z narodowymi bankami centralnymi mógł dokonywać rozliczeń międzybankowych, a także używać ecu o charakterze środka rozliczeniowego w transakcjach finansowych pomiędzy bankami centralnymi a Instytutem. Instytut zezwalał władzom walutowym krajów trzecich oraz międzynarodowym instytucjom finansowym, na określonych warunkach, nabywanie i dysponowanie ecu. EIW miał obowiązek utrzymywania i zarządzani rezerwami dewizowymi. Zyski i straty uzyskiwane z tych rezerw był rozliczeniem finansowym narodowych banków centralnych, które zdeponowały powyższe rezerwy dewizowe. Funkcję tę pełnił Instytut Walutowy na podstawie dwustronnych umów pomiędzy bankami centralnymi a Instytutem. Transakcje przeprowadzone za pomocą rezerw dewizowych nie mogły kolidować z polityką walutową ani z polityką kursów walutowych władz walutowych w państwach członkowskich.

Jednym z najważniejszych aspektów działalności Instytutu walutowego była całkowita niezależność organizacyjna od rządów państw Członkowskich Wspólnoty Europejskiej, choć dopiero Europejski Bank Centralny przejął uprawnienia narodowych banków centralnych oraz nadzór nad narodowymi bankami centralnymi w ramach Europejskiego Systemu banków Centralnych i tym samym uzyskał całkowitą niezależność.

Rada Europejskiego Instytutu Walutowego miała obowiązek spotkać się przynajmniej dziesięć razy w roku. Przebieg takich spotkań jest poufny, aczkolwiek Rada Instytutu mogła, decyzją podjętą jednomyślnie, udostępnić stenogram zebrań zainteresowanym stronom. każdy człowiek Radu EIW lub jego pełnomocnik miał jeden głos w Radzie. Rada EIW podejmowała decyzję zwykłą większością głosów. Jednomyślność w procedurze głosowania odnosiła się do następujących spraw:

regulacje i organizacja zmian dotyczących projektów Europejskiego Systemu Banków Centralnych,
publikacja opinii i zaleceń Europejskiego Instytutu Walutowego,
przyjmowanie rezerw walutowych od narodowych banków centralnych,
emisja ecu,
przyznawanie władzom walutowym państw spoza UE statusu przysługującego narodowym bankom centralnym krajów UE.

Kwalifikowana większość dwóch trzecich głosów członków Rady EIW była wymagana przy:

formułowaniu opinii i zaleceń odnoszących się do głównych kierunków polityki walutowej oraz polityki kursów walutowych w krajach członkowskich UE;
przedkładanie opinii lub zaleceń rządom krajów UE oraz Radzie Ministrów w sprawie polityk mających wpływ na wewnętrzną oraz zewnętrzną sytuację walutową UE;
funkcjonowanie Europejskiego Systemu Walutowego;
wysyłanie zaleceń do władz walutowych krajów członkowskich UE dotyczących kierunków ich wewnętrznych polityk walutowych;
wydawania decyzji dotyczących utrzymania oraz zarządzania warunków niezbędnych dla rozpoczęcia działalności przez Europejski System Banków Centralnych w trzecim etapie unii walutowej;
wydawaniu decyzji dotyczących zasobów finansowych Europejskiego Instytutu Walutowego;
wydawaniu decyzji odnoszących się do majątku EIW w procesie likwidacyjnym.

Instytut Walutowy przygotował coroczne raporty na temat swojej działalności, a także na temat walutowych i finansowych warunków panujących w UE. Roczny raport i roczne rozliczenia finansowe z działalności EIW przedkładano Parlamentowi Europejskiemu Radzie Ministrów, Komisji Europejskiej oraz Radzie Europejskiej.

Rok budżetowy Instytutu Walutowego to rok kalendarzowy. Rada EIW miała obowiązek przyjąć projekt rocznego budżetu przed rozpoczęciem każdego następnego roku budżetowego. Niezależni biegli rewidenci dokonywali rewizji ksiąg rachunkowych EIW zawierające roczne rozliczenia finansowe. W przypadku, gdyby EIW poniósł stratę finansową, niedobór powinien być kompensowany z głównego funduszu rezerw finansowych Instytutu. Jakikolwiek pozostający niedobór finansowy powinien być pokryty z wkładów narodowych banków centralnych.

Trybunał Sprawiedliwości miał prawo do wydawania orzeczeń w sprawie każdego punktu umowy, która została zawarta przez Instytut lub w jego imieniu. Rada Instytutu podejmowała decyzje o złożeniu wniosku do Trybunału Sprawiedliwości o wszczęcie postępowania sądowego.

Instytut Walutowy uległ likwidacji wraz z wejściem w życie Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Cały majątek Instytutu przeszedł na własność Europejskiego Banku Centralnego. Likwidacja została zakończona wraz z rozpoczęciem trzeciego etapu unii walutowej.

2.1.5. Europejski Bank Centralny, Europejski System Banków Centralnych

W budowaniu unii gospodarczej i walutowej uczestniczą wszelki państwa UE. Proces ten od 1 stycznia 1999 roku jest podporządkowany Europejskiemu Systemowi Banków Centralnych. ESBC obejmuje Europejski Bank Centralny oraz 15 narodowych banków centralnych krajów członkowskich.

Głównym zadaniem ESBC jest zahamowanie dopuszczalnego poziomu inflacji. W tym celu system ESBC ma obowiązek wspierania polityk prowadzonych przez UE. ESBC ma promować na terenie UE:

harmonijny i zrównoważony rozwój ekonomiczny;
długotrwały i pozbawiony inflacji wzrost gospodarczy, respektujący wymagania polityki ekologicznej UE;
wysoki poziom konwergencji gospodarczej;
wysoki poziom zatrudnienia oraz spójności społecznej, a takie solidarności pomiędzy krajami UE.

Powyższe cele mają być osiągnięte poprzez budowę wspólnego rynku oraz unii gospodarczo-walutowej.

Do podstawowych zadań ESBC należy:

definiowanie i implementacja wspólnej polityki walutowej Unii Europejskiej,
kierowanie transakcjami dewizowymi,
utrzymywanie i zarządzanie rezerwami dewizowymi krajów UE,
dbanie o płynność operacji finansowych.

Po za tym do kompetencji ESBC należą:

wyłączne prawo emisji banknotów euro na obszarze UE;
współpraca z instytucjami kontroli bankowej;
konsultacja w sprawach gospodarczych i bankowych z innymi instytucjami UE;
gromadzenie i opracowywanie informacji statystycznych, Narodowe Banki Centralne są zobowiązane współpracować z EBC w zbieraniu informacji statystycznych;
prowadzenie polityki kursowej, ograniczeniem jej swobody jest - prymat celu stabilizacji cenowej:

ewentualne umowy międzynarodowe zawarte przez System,
ogólne wskazówki rady.

ESBC ma także szereg uprawnień odnoszących się do kształtowania Unii Gospodarczej i Walutowej, a więc i procesu tworzenia prawa jej dotyczącego. W tym zakresie ESBC, działając poprzez Europejski Bank Centralny ma następujące funkcje:

konsultacyjną, która przejawia się w procesie uchwalania przez Radę przepisów mających ma celu zastąpienie określonych w Protokole nr 5 przepisów dotyczących procedury unikania nadmiernego deficytu budżetowego, przy uchwalaniu przez Radę przepisów udzielających EBC kompetencji w zakresie nadzoru barkowego w Państwach Członkowskich UE, przy uchylaniu przez nią decyzji o przyjęciu, dostosowaniu lub odstąpieniu od stosowania kursów centralnych euro, przy uchylaniu przez Radę decyzji określającej zakres mandatu negocjacyjnego przy negocjowaniu przez Wspólnotę umów o międzynarodowym systemie walutowym oraz wyrażającej zgodę na zawarcie takich umów, przy uchyleniu przepisów dotyczących składu Komitetu Gospodarczego i Walutowego, a także przy określeniu przez Radę kursu walutowego, który ma być zastosowany do przeliczenia na euro waluty krajowej państwa, wobec którego uchylono stosowanie regulacji szczególnej;
centralnobankierską, która wynika ze spełnienia przez EBC roli banku centralnego dla państw uczestniczących w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, co także wiąże się z możliwością wydania w tym zakresie różnego rodzaju aktów prawnych, wynika to z art. 108a (l) Traktatu z Maastricht, który daje EBC możliwość uchwalenia stosowanych rozporządzeń, decyzji, zaleceń i opinii; z funkcjami tymi wiąże się także kompetencja do kształtowania jednolitej polityki pieniężnej i walutowej,
sprawozdawczą w zakresie oceny spełnienia przez Państwa Członkowskie objętych regulacją szczególną kryteriów uczestnictwa w trzecim etapie Unii Walutowej i przyjęcia przez nie jednolitej waluty europejskiej,
współtworzenia składu kluczowego dla ostatecznego kształtu UGW Komitetu Gospodarczego i Finansowego, do którego EBC może mianować dwu członków.

EBC publikuje raporty dotyczące działalności Europejskiego Systemów Banków Centralnych przynajmniej raz na kwartał. Co tydzień EBC publikuje wspólnie stanowisko dotyczące finansów ESBC. Prezes ESBC ma obowiązek przedstawić roczne raporty dotyczące działalności ESBC oraz polityki walutowej, prowadzonej w roku ubiegłym i roku bieżącym, Parlamentowi Europejskiemu, Radzie Ministrów, Komisji,

Radzie Europejskiej.

Struktura ESBC jest określana przez organy zarządzające Europejskiego Banku Centralnego, do których należą: Rada zarządzająca, Komitet Wykonawczy oraz Rada Główna.

Rada Zarządzająca oraz Komitet Wykonawczy są ciałami decyzyjnymi EBC. W skład Rady Zarządzającej wchodzą członkowie Komitetu Wykonawczego oraz prezesi narodowych banków centralnych. Spotkania Rady zarządzającej odbywają się przynajmniej dziesięć razy do roku. Przebieg spotkań jest poufny, jednak Rada Zarządzająca może przyjąć decyzję o opublikowaniu wyników swojego spotkania. Każdy członek Rady zarządzającej może oddać jeden głos. Dozwolone jest oddawanie głosów za pomocą środków telekonferencyjnych. Rada podejmuje uchwały zwykłą większością głosów. W przypadku gdy liczba głosów oddanych „za” i „przeciw” jest jednakowa, głos prezesa jest decydujący. Głosy oddane na posiedzeniu są liczone odpowiednio do udziałów finansowych narodowych banków centralnych, wchodzących w skład kapitału EBC.

Wysokość udziałów jest wyznaczona na podstawie liczby ludności i produktu krajowego brutto:

50 % z udziałów każdego z państw członkowskich w ogólnej liczbie ludności UE w roku poprzedzającym rok utworzenia ESBC;
50 % z udziałów produktu krajowego brutto w cenach rynkowych w okresie 5 lat, poprzedzających rok utworzenia ESBC w produkcie krajowym Wspólnoty.

Rada określa politykę pieniężną jej instrumenty i zalecenia reguluje również wewnętrzną organizacją EBC, funkcjonowanie jego organów oraz zakres współpracy z międzynarodowymi instytucjami finansowymi.

Komitet Wykonawczy odpowiada za bieżącą działalność EBC. Składa się ona z prezesa, wiceprezesa i czterech członków. Powołany jest jednomyślnie przez szefów rządów lub państw należących do unii walutowej. Do jego głównych zadań należą:

prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej,
współpraca z narodowymi bankami centralnymi państw członkowskich.

Członkowie Komitetu wykonawczego nie mogą zajmować żadnych innych stanowisk urzędniczych ani podejmować jakiejkolwiek pracy poza EBC, chyba że za pozwoleniem Rady zarządzającej. Czas ich kadencji wynosi 8 lat bez możliwości ponownego wyboru.

Rada Główna jest organem nadzorczym poprzednio przez Europejski Instytut Monetarny, a w tym współpracę pomiędzy bankami centralnymi „15” i koordynację polityki pieniężnej w całej UE, w tym przygotowanie pozostałych krajów do wprowadzenia w nich wspólnej waluty.

Rysunek 1.

0x08 graphic

Kapitał wyjściowy EBC: ok. 9 mln. DM. Wpłata dokonywana przez państwo biorące udział
w Europejskiej Unii Walutowej uzależniona jest od liczby mieszkańców, jak i siły gospodarczej
danego kraju.

Źródło: J. Woś, Integracja europejska, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1999.

Rysunek 2

Organy zarządzające Europejskiego Banku Centralnego

0x08 graphic

Źródło: B. Bilińska-Jakubowska, Unia Europejska. Instytucje, porządek prawny, polityki wspólne, integracja z UE, Opole 2000.

Tabela 9.

Udział narodowych banków centralnych w subskrybowanym kapitale Europejskiego Banku Centralnego

Narodowe Banki Centralne	Udziały w %
Federalny Bank Niemiec	24,4935
Bank Francji	16,8337
Bank Włoch	14,8950
Bank Anglii	14,6811
Bank Hiszpanii	8,8935
Bank Holandii	4,2780
Narodowy Bank Belgii	2,8658
Bank Szwecji	2,6537
Narodowy Bank Austrii	2,3594
Bank Grecji	2,0564
Bank Portugalii	1,9232
Narodowy Bank Danii	1,6709
Bank Finlandii	1,3970

Wyróżnia się kilka elementów niezależności (autonomii):

niezależność instytucjonalną - warunkiem do utrzymania niezależności EBC jest niezależność narodowych banków centralnych,
niezależność operacyjna wolny wybór i zastosowanie instrumentów polityki pieniężnej,
niezależność personalna - długi, ośmioletni okres urzędowanie dyrektoriatu, przy czym ponowny wybór jest niemożliwy, pozostali członkowie Rady BBC, prezesi banków narodowych, zostają wybierani na 5 lat i możliwy jest ponowny wybór,
niezależność finansowa - kapitał początkowy w wysokości 5 mld euro i początkowe rezerwy walutowe w wysokości 50 mld euro, zabezpieczają przewidzianą w statusie BBC niezależność finansową.

Niezależność BBC nie zwalnia go z obowiązku publikowania sprawozdań z działalności w formie regularnych zestawień bilansowych i udostępnienia ich instytucjom politycznym UE, jak również opinii publicznej.

Przepisy prawa Unii Gospodarczej i Walutowej zwykle nie odróżniają czynności Europejskiego banku Centralnego od własnych czynności Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Wszystkie czynności Systemu muszą i trak być podejmowane przez Europejski Bank Centralny.

ROZDZIAŁ 3

EKONOMICZNO - SPOŁECZNE KONSEKWENCJE

TWORZENIA UNII WALUTOWEJ

3.1. EURO - NOWA WALUTA EUROPEJSKA

3.1.1. Początki funkcjonowania euro

Z dniem 1 stycznia 2002 r. jednolita waluta europejska po trzech latach istnienia w formie bezgotówkowej - została wprowadzona w formie gotówkowej. Do obiegu zostały wprowadzone banknoty o nominałach: 5,10,20,50,100,200 i 500 euro oraz monety o nominałach: 1,2,5,10,20 i 50 centów oraz 1 i 2 euro, wycofane zaś zostały banknoty i monety państw sfery euro.

Banknoty mają jednakowy dla wszystkich krajów członkowskich awers i rewers; nie zawierają symboli narodowych. Motywami graficznymi banknotów są elementy architektury w postaci okien i bram oraz mostów, które symbolizują otwartość, chęć do współpracy i porozumienia między krajami. Monety euro mają wspólny awers, natomiast na rewersie znajdują się symbole narodowe kraju, w którym monety zostały wyprodukowane, ale można ich używać we wszystkich krajach UGW.

1 euro składa się ze 100 eurocentów, symbolem euro według ISO jest EUR. Znakiem graficznym euro jest grecka litera epsilon przecięta dwiema równoległymi liniami. Symbolizuje ona korzenie cywilizacji europejskiej, próby zintegrowania naszego kontynentu i zapewnienia stabilizacji wewnętrznej, gdyż osiągnięcie stabilizacji ekonomicznej i rozwoju gospodarczego leży u podstaw zintegrowania gospodarczego, walutowego i politycznego państw w Europie.

Zielona Księga Komisji zanalizowała różne możliwe scenariusze wprowadzenia euro:

scenariusz natychmiastowego wprowadzenia euro: minimalizuje on koszty przejścia na euro, ale uznany został za nierealny ze względu na konieczność rozwiązania wielu problemów technicznych w stosunkowo krótkim okresie;
scenariusz przesunięcia w czasie wprowadzenia euro: na początku uczestnicy używają jedynie pieniądza krajowego, pod koniec zaś okresu wypowiedzenia zostaje jedna waluta; scenariusz ten umożliwia uniknięcie niektórych kosztów związanych z przejściem na EURO (kosztów podwójnego fakturowania), ale jest sprzeczny z Traktatem, który przewiduje szybie wprowadzenie jednej waluty po 1 I 1999r.
scenariusz odniesienia: opiera się na koncepcji wprowadzenia jednej waluty przez natychmiastową realizację wystarczającej ilości operacji w EURO.
Rada Europejska opowiedziała się za trzecim scenariuszem, ponieważ w największym stopniu zapewniał on nieodwracalność procesu integracji monetarnej.

Tabela 10.

Kolejność wprowadzania euro

Kalendarz	Działania	Odpowiedzialność
Maj / czerwiec 1998 r.	Utworzenie EBC oraz mianowanie członków jego zarządu; Rozpoczęcie emisji banknotów EURO i bicia jego monet; Przyjęcie niezbędnych długoplanowych aktów prawnych.	Rada (państwa członkowskie uczestniczące w UEM); Państwa członkowskie i narodowe banki centralne; Komisja proponuje, Rada decyduje.
1 stycznia 1999 r.	Ustalenie nieodwołalnie stałych kursów walutowych i wejście w życie ustawodawstwa (zwłaszcza statusu prawnego EURO); Określenie i realizacja polityki pieniężnej w EURO; Operacje walutowe EURO; Nowe emisje długu publicznego EURO.	Rada na podstawie propozycji Komisji; ESBC; ESBC; Państwa członkowskie, EBI, Komisja.
Od 1 stycznia 1999r. do 1 stycznia 2002 r. (najpóźniej)	Przejście na EURO w sektorach bankowym i finansowym; Wspieranie całej gospodarki w przejściu na EURO.	Komisja i państwa członkowskie; Komisja i państwa członkowskie;
1 stycznia 2002 r.	Wprowadzenie do obiegu banknotów EURO; Wprowadzenie do obiegu monet EURO; Całkowite przejście na EURO w administracji publicznej.	ESBC; Państwa członkowskie; Państwa członkowskie.
1 lipca 2002 r.	Banknoty i monety krajowe przestają pełnić funkcję legalnego środka płatniczego.	Państwa członkowskie, ESBC.

Źródło: Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001.

Po operacji wprowadzenia euro, waluty narodowe straciły status prawnego środka płatniczego, a jedynym prawnym środkiem płatniczym Austrii, Finlandii, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Luksemburga, Niemiec, Portugalii i Włoch, a także Grecji, która przystąpiła do UGW 01.01.2002 roku stało się euro.

Mieszkańcy Eurolandu szybko zapomnieli o narodowych walutach. Holandia spośród 12 państw sfery euro przyjęła najkrótszy okres wycofania z rynku guldenów, które były jedną z najstarszych walut w Europie. Po Holandii i Irlandii, Francja stała się trzecim krajem Unii Europejskiej, który ostatecznie pożegnał się ze swoją walutą -frankiem, po blisko 600 latach oficjalnej służby dla narodu. Francuzi zadecydowali w związku z tym, że w Normandii zostanie wzniesiony pomnik w formie ogromnej jednofrankowej monety o średnicy czterech metrów. Francuski rząd ocenił przebieg wprowadzenia euro we Francji jako wielki sukces, mimo tego, że ceny większości artykułów wzrosły, gdyż sprzedawcy po przeliczeniu cen zaokrąglili kwoty w górę. Na wzrost cen skarżyli się również mieszkańcy Hiszpanii, którzy muszą zapłacić więcej za znaczki pocztowe, bilety na pociąg czy autobus.

Pozostałe kraje sfery euro czekały do ostatniego możliwego terminu z zerwaniem z narodowymi walutami a mianowicie do 28 lutego 2002 r.

W dniu 28 września 2000 r. przeprowadzono w Danii referendum na temat przystąpienia do Unii Gospodarczo - Walutowej, które zakończyło się sprzeciwem przyjęcia euro. Referendum to jednak niczego nie zmieniło, dla samej Unii Gospodarczej i Walutowej, ponieważ będzie się ona nadal rozwijać korzystając z dobrodziejstw euro i reform strukturalnych. Natomiast dla Danii odrzucenie euro ma niezbyt pozytywne skutki, gdyż duńskie przedsiębiorstwa nie mogą w pełni wykorzystać możliwości oferowanych przez rynek sfery euro. Duńskie „nie” dla euro uwidoczniło podział w samej Unii na kraje, które dążą do przekształcenia Unii w państwo federalne i tymi, które opowiadają się za Unią narodów (głównie Wielka Brytania, Dania i Szwecja).

Euro jest walutą 12 krajów członkowskich europejskiej unii walutowej, ale jest też środkiem płatniczym w innych krajach w tym bardzo odległych o egzotycznych. Niektóre waluty narodowe krajów UGW były oficjalnym środkiem płatniczym nie tylko w krajach zależnych, ale i niepodległych. Sytuacja taka ma miejsce w Monako, gdzie euro zastąpiło francuskiego franka oraz w San Marino i Watykanie, gdzie euro weszło do obiegu w miejsce lira włoskiego. Euro jest także walutą Andory, w której w obiegu były na równych prawach francuskich frank i hiszpańska peseta. W Kosowie oraz Czarnogórze, gdzie wcześniej posługiwano się niemiecką marką, zastąpiono również walutą euro.

Tabela 11

Terminy wymiany walut narodowych na euro oraz skupu walut narodowych przez państwa UGW

Kraj	Data ważności walut narodowych*	Termin wymiany walut narodowych**	Termin skupu (z dyskontem) walut narodowych
Austria	28.02.2002	termin jeszcze nie znany	Bezterminowo
Belgia	28.02.2002	31.12.2002	Banknoty: bezterminowo monety: koniec 2004
Finlandia	28.02.2002	Decyzja postawiona bankom komercyjnym	Banknoty i monety 10 lat
Francja	17.02.2002	30.06.2002	Banknoty: 10 lat Monety: 3 lata
Grecja	28.02.2002	Termin jeszcze nie znany	Banknoty: 10 lat Monety: 2 lata
Hiszpania	28.02.2002	30.06.2002	Bezterminowo
Holandia	27.02.2002	31.12.2002	Banknoty: 01.01.2032 Monety: 01.01.2007
Irlandia	09.02.2002	30.06.2002	Bezterminowo
Luksemburg	28.02.2002	30.06.2002	Banknoty: bezterminowo monety: koniec 2004
Niemcy	31.12.2002	28.02.2002	Bezterminowo
Portugalia	28.02.2002	30.06.2002	Banknoty: 20 lat Monety: koniec 2002
Włochy	28.02.2002	Decyzja postawiona bankom komercyjnym	Banknoty i monety: 10 lat

* do godziny 24 podanego dnia, ** łącznie z podanym dniem

Źródło: Euro - nowa waluta zjednoczonej Europy NBP

W ciągu paru najbliższych lat do grona krajów, posługujących się nową walutą, dołączą kolejne. Dotyczy to w pierwszej kolejności trzech krajów członkowskich, Unii Europejskiej, które na razie pozostają poza sferą euro. najbliżej przystąpienia do 12 jest Szwecja, która w odróżnieniu od Wielkiej Brytanii i Danii, nie ma możliwości wyboru, musi docelowo wejść w skład Unii Walutowej. Po sukcesie operacji wprowadzenia do obiegu eurogotówki odsetek zwolenników euro w Szwecji istotnie zwiększył się. W 2003 roku ma być przeprowadzone ponowne referendum w Danii i przepowiada się jego pozytywny wynik. Jeśli tak się stanie, to najprawdopodobniej Duńczycy zdecydują się wejść do UGW. Wtedy mapa stosowania euro powiększyła by się o kolejne obszary - należącą do Danii Grenlandię i Wyspy Owcze. Największe opory przeciw rezygnacji z waluty narodowej są w Wielkiej Brytanii, ale szala powoli zaczyna przechylać się w kierunku euro. Wejście Zjednoczonego Królestwa do sfery euro przyniosłoby dalsze nowe punkty na mapie nowej waluty - Giblartar, wciśnięta między Irlandię i Wielką Brytanię wyspy Man oraz leżące wyspy w kanale La Manche i południowoatlantyckie wyspy Świętej Heleny.

Narodzinom euro towarzyszył ogromny entuzjazm i nadzieje związane z rolą jaką miało odegrać na arenie międzynarodowej. Euro jest ukoronowaniem procesu jednoczenia Europy, stymulatorem wzrostu gospodarczego, wyzwaniem dla dolara amerykańskiego. Jednak euro od początku wprowadzenia stale tracił na wartości wobec dolara. Wspólnej walucie szkodzą prognozy gospodarcze, według których wzrost gospodarczy w Stanach Zjednoczonych osiągnął w 2000 r. 5,2%, natomiast w Unii Gospodarczej i Walutowej 3,5%. Niekorzystny wpływ na sytuację wspólnej waluty europejskiej miała różnica w poziomie stóp procentowych w Stanach Zjednoczonych (6,5%) i strefie euro (4,5%). Wyższe stopy, podobnie jak wzrost gospodarczy oznaczają większy zysk dla inwestorów, którzy wybierają USA jako miejsce lokowania kapitałów, a przez to przyczyniają się do wzrostu ceny amerykańskiej waluty. W państwach UGW wprowadzono niezbędne reformy strukturalne, np. zmniejszono obciążenia fiskalne w Niemczech, Francji i innych krajach, czy też zwiększono dyscyplinę budżetową euro zdominowało również międzynarodowy rynek obligacji, głównie emitowanych przez firmy. Spadek euro przyczynił się też do znacznego wzrostu eksportu strefy euro.

Pod koniec stycznia 2002 roku prawie trzy czwarte wszystkich płatności konsumentów i blisko 100% detalicznych transakcji międzynarodowych autoryzowanych przez Europay w strefie euro realizowanych było w nowej walucie, a w ciągu pierwszych ośmiu dni obowiązywania nowej waluty w całej strefie zrealizowano ponad pięć milionów międzynarodowych transakcji w euro. Liczba transakcji w strefie euro była zaś o prawie połowę wyższa niż w tym samym okresie 2001 roku.

Pojawienie się nowego pieniądza wpływa na sytuację i życie codzienne ogromnych rzesz społeczeństwa, na funkcjonowanie przedsiębiorstw, banków i innych instytucji finansowych, a także instytucji państwowych i samorządowych oraz innych. Przejście do stosowanie jednego pieniądza przez kraje UGW było zadanie o tyle trudnym, że każde z tych krajów jest na ogół głęboko przywiązany do swojego pieniądza narodowego jako symbolu suwerenności. W większości z tych krajów pieniądza narodowy miał wielowiekową tradycję. rezygnacja z narodowej jednostki pieniężnej oznaczała więc nie tylko koszty techniczne stopniowego przestawiania się na EURO we wszystkich dziedzinach życia, ale także niosła ze sobą konieczność dostosowań w sferze psychologicznej.

3.1. 2. Korzyści z przyjęcia wspólnej waluty euro

Korzyści z przyjęcia takie samej waluty przez państwa członkowskie Unii Europejskiej są liczne, wiążą się przede wszystkim z funkcjonowaniem w ramach Unii Europejskiej jednolitego rynku towarów, siły roboczej i kapitałów. Po wprowadzenie wspólnej waluty Unia jest rynkiem porównywalnym z rynkami swoich głównych konkurentów, jak Stany Zjednoczone czy Japonia, używającymi na swoich obszarze tylko jednego pieniądza. Do tych korzyści należą m.in.:

efektywny wspólny rynek,
stabilność cen,
dyscyplina budżetowa,
stymulowanie wzrostu i zatrudnienie,
eliminacje kosztów transakcyjnych,
wzmocniona międzynarodowa stabilność walutowa.

1. Efektywny wspólny rynek.

Posługiwanie się stabilnym pieniądzem w dużej perspektywie może oznaczać relatywnie niższe koszty finansowania działalności gospodarczej. Finansowanie to może być łatwiejsze ze względu na wprowadzenie euro, które powinno się przyczynić do ukształtowania w pełni rozwiniętego rynku finansowego w obrębie UGW.

Aby efektywnie funkcjonował wspólny rynek, należy unikać zmian kursów walutowych, które zniekształcałyby wymianę międzynarodową lub inwestycję poprzez naruszanie równowagi kontraktów między przedsiębiorstwami europejskimi, zmieniając jednocześnie względny dochód i siłę nabywczą konsumentów. Wprowadzenie jednolitej waluty eliminuje ryzyko walutowe pomiędzy krajami UGW. Ryzyko to stanowiłoby największą swobodę wymiany dóbr i usług oraz płynnego przepływu kapitału zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Zniknięcie ryzyka kursowego (destabilizacji kursów walutowych) doprowadzi do wzrostu wymiany i inwestycji, brak zmienności kursów walutowych zmniejsza globalną niepewność, stanowiącą przeszkodę dla wielu inwestorów, ułatwi podejmowanie decyzji inwestycyjnych.

Jedna waluta, eliminując krótkoterminowe wahania kursów, które nie powinny wpływać na przepływ kapitału długookresowego i inwestycje bezpośrednie, chyba że zmiany w górę i w dół kursów nie neutralizują się w czasie, przyczyna się do zwiększenia wewnątrzwspólnotowych inwestycji bezpośrednich.

Wspólna waluta doprowadza również do ograniczenia dywersyfikacji portfeli jeśli chodzi o przepływ kapitału krótkoterminowego, który pozostawał pod wpływam wahań kursów walutowych. Z jednej strony znaczna część przepływu krótkoterminowego kapitału wymagało ochrony przed ryzykiem kursowym, z drugiej zaś zmiana kursów walutowych zwiększała ryzyko kapitałowe inwestycji w papiery wartościowe w dewizach.

Waluta euro ułatwią porównywanie cen, co z kolei ułatwia przedsiębiorstwom podejmowanie decyzji, stwarza lepsze warunki dla konkurencji, gdyż nie mała część korzyści z utworzenia wspólnego rynku zależy od wzmocnienia konkurencji, a konkurencji nie szkodzą tylko przeszkody w dostępie do rynków zagranicznych, ale także napotkane przez konsumentów trudności w porównywaniu cen. Skutkiem braku przejrzystości cen są duże różnice cen w Europie, nawet tych samych produktów.

Pojawienie się cen wyrażonych w euro uzmysłowiło mieszkańcom UE, że w różnych krajach EMU za te same towary płacie się o wiele taniej i wobec tego watro niekiedy pofatygować się nawet na kraniec Unii, by kupić po atrakcyjnej cenie samochód czy inne dobro trwałego użytku. Możliwość bezpośredniego porównywania przez konsumentów ofert firm działających na obszarze EMU, wpływa na intensyfikację konkurencji między innymi, co idzie w parze z obniżką cen dóbr i usług na korzyści konsumenta.

2. Korzyści ze stabilności cen i dyscypliny budżetowej.

Są one najtrudniejsze do oszacowania, ale przynoszą najwięcej pozytywnych skutków, jakie może wywołać EMU.

Dotyczy to zasadniczych kwestii:

korzyści z wyeliminowania inflacji i związanych z nią kosztów,
udział banków centralnych w kształtowaniu stabilności cen,
skuteczność Europejskiego Banku Centralnego w dążeniu do stabilizacji cen.

Inflacja wywołuje różnego rodzaju skutki in. in. redystrybucję dochodów czy niewłaściwą alokację zasobów, zmniejszającą produktywność i wzrost gospodarczy. Szkody wywołane inflacją zależą od dwóch czynników, tj. od stopy inflacji oraz od tego, czy jest ona przewidywana czy też nieprzewidywalna.

Konsekwencją inflacji przewidywanej są koszty posiadania pieniądza. Sytuacja jest ekonomicznie optymalna, gdy koszt ten równa się zeru. Jeśli zakup dóbr stanowi alternatywę posiadania pieniądza, to koszt ten odpowiada stopie inflacji. W odniesieniu do papierów wartościowych jest on równy stopie procentowej. Inflacja wyższa od stopy optymalnej powoduje utratę dobrobytu. Przewidywana inflacja w wysokości 10% pociągnęłaby we Wspólnocie stratę dobrobytu rządu 0l-03% PKB. Inflacja zmusza więc podmioty do ograniczania gotówki, nakłania je w dodatku do częstego ubiegania się o nowe środki płynne. Poza tym zobowiązuje przedsiębiorstwa do wprowadzenia nowych taryf cen, narażając je tym samym na dodatkowe koszty.

Inflacja przewidywana zapewnia państwu korzyści z podatku inflacyjnego, który zmniejsza realną wartość bazy monetarnej, najważniejszego obok długu publicznego jego zobowiązania.

Skutki inflacji nieprzewidywalnej są o wiele poważniejsze. Można je podsumować następująco:

inflacja prowadzi do redystrybucji dochodu, zwłaszcza od wierzycieli od dłużników, od pracowników o stałym dochodzie do właścicieli kapitału, od obecnych kredytobiorców do przyszłych podatników
w sytuacji dużej inflacji pojawia się tendencja do kurczenia się niektórych długoterminowych rynków finansowych (np. o stałej stopie procentowej); przedsiębiorstwa raczej się zadłużają niż zwiększają kapitał, co wpływa negatywnie na stabilność finansową i konkurencyjność;
dużej inflacji towarzyszy większa zmienność zarówno zagregowanego poziomu cen, jak i cen relatywnych. Niepewność wywołana wyższym ogólnym poziomem cen narzuca premię ryzyka od stopy procentowej, zmniejszającą inwestycje i utrudniającą prowadzenie polityki makroekonomicznej. Niepewność cen relatywnych zniekształca informacją funkcję systemu cen, negatywnie działając na alokację zasobów; oba czynniki wpływają ujemnie na produkcje;
rezultatem wymienionych oddziaływań jest negatywna korelacja pomiędzy produkcją a inflacją;
koszty umiarkowanej inflacji (poniżej 10%) są wyższe, aniżeli się powszechnie uważa.

Warunkiem stabilności cen w EMU jest utrzymywanie dyscypliny budżetowej. Do pozytywnych efektów zdrowych finansów publicznych należą:

zdrowa polityka budżetowa powinna, przez obniżkę stóp procentowych i zmniejszenie efektu wypierania inwestycji prywatnych, doprowadzić do wzrostu inwestycji i okresach długim i średnim. Ma to ułatwić wejście gospodarek europejskich na ścieżkę wyższego wzrostu. Duża rola EMU w gospodarce międzynarodowej spowoduje, że strategia ta pociągnie za sobą również spadek stóp procentowych w gospodarcze światowej i wyższą dynamikę jej wzrostu;
niski poziom deficytu budżetowego i długu publicznego, sprzyjając niskim i stabilnym oczekiwaniom inflacyjnym, ułatwi utrzymanie stabilności cen. Zmniejszy to także ekonomiczne koszty antyinflacyjne polityki BBC;
zwiększenie oszczędności publicznych jest ważne, aby sprostać budżetowym konsekwencją rozwoju demograficznego. Starzenie się ludności pociąga za sobą wzrost wydatków społecznych, który będzie tylko częściowo skompensowany rozwojem prywatnych funduszy emerytalnych;
dyscyplina fiskalna umożliwi, prze zmniejszenie kosztów obsługi długu, sprzyjającą rozwojowi restrukturyzację wydatków publicznych;
niższe deficyt i dług publiczny umożliwią również stabilizację budżetową w wypadku specyficznych dla krajów szoków popytowych.

Dyscyplina budżetowa jest bardzo ważna z perspektywy zarówno państwa członkowskiego, jak i EMU. Państwom członkowskim zapewni konieczną autonomię w dziedzinie budżetowej, natomiast unii ekonomicznej i monetarnej - właściwą polityką makroekonomiczną.

3. Stymulowanie wzrostu i zatrudnienia.

Euro korzystnie wpływa na wzrost gospodarczy w zatrudnienie w UE. Przeszkodami, które usunie waluta euro, a które hamowały wzrost gospodarczy w ostatnich dwudziestu latach było zamieszanie walutowe i konflikt między polityką budżetową a celem stabilności cen polityki pieniężnej.

Ujemne skutki zmienności kursów walutowych, które wpływają na działalność gospodarczą:

Zmniejszają wymianę handlową wewnątrz Wspólnoty. Zmniejszenie eksportu w krajach, których waluty doznały aprecjacji, nie jest w pełni kompensowane z korzyściami czerpanymi przez kraje, których waluty uległy deprecjacji. Następowało więc ogólne pogorszenie alokacji zasobów na wspólnym rynku. Produkt wytwarzany w sposób konkurencyjny w kraju, którego waluta uległa aprecjacji, może utracić swoje rynki eksportowe. Produkt wytwarzany w kraju, którego waluta została zdewaluowana, nie będzie mógł wejść automatycznie na te rynki. Dewaluacja zwiększa konkurencyjność cenową przedsiębiorstw, ale niektóre z nich są niezdolne do przystosowania się do rynku zbytu, ponieważ nie dysponują niezbędnymi technologiami lub niedostatecznie rozbudowanymi zdolnościami produkcyjnymi. Deprecjacja kilku walut może więc wywołać efekt recesyjny w całej Wspólnocie.
Efekt inflacyjny, który wywołuje dewaluacja. Konieczność prowadzenia bardziej restrykcyjnej polityki pieniężnej, aby ograniczyć napięcia inflacyjne. Skutkiem prowadzenia takiej polityki jest wzrost krótkoterminowych stóp procentowych. Zmniejszając wartość waluty, dewaluacja zmniejsza także zaufanie rynków do papierów wartościowych w taj walucie, ma swoje odbicie w wyższej premii za ryzyko w stopie terminowej. Następnie zatem ogólna zwyżka stóp procentowych, która zwiększy koszty inwestycji i osłabi wzrost gospodarczy.
Utrata zaufania u przedsiębiorców i konsumentów. W krajach, w których waluty uległy aprecjacji, perspektywa spadku tempa wzrostu i eksportu zahamuje inwestycje, a to spowoduje obniżenie poziomu działalności ekonomicznej i pogorszenie sytuacji na rynkach pracy i ostatecznie utratę zaufania u konsumentów. W następstwie wzrostu stóp procentowych obniży się również zaufanie u przedsiębiorców w kraju, którego waluta została zdeprecjonowana. Zwiększą one koszty ich produkcji, zmniejszając tym samym ich przewagę konkurencyjną wynikłą z dewaulacji. Ich zaufanie do perspektywy rozwoju rynków zbytu osłabia jeszcze perspektywa zmniejszenia importu z krajów o stabilnej walucie.

Zasadniczą rolę w ożywieniu gospodarki europejskiej przypadła polityka uzdrowienia finansów publicznych. Polityka ta jest konieczna z dwóch zasadniczych powodów: pierwszym są nadmierne deficyty, które wywołując efekt wypierania osłabiają potencjał wzrost i szkodzą tworzeniu miejsc pracy; drugim są inwestycje państwa w dziedzinie infrastruktury technicznej, badań i rozwoju technologicznego, a także kształcenia - tak istotne dla zapewnienia trwałego charakteru wzrostu gospodarczego.

4. Eliminacje kosztów transakcyjnych.

Dzięki możliwości korzystania ze wspólnego pieniądza we wszystkich krajach UGW wyeliminowane zostały koszty kupna / sprzedaży walut, co przyczyni się do obniżenia kosztów działalności przedsiębiorstw i w rezultacie podwyższy ich efektywność.

Strefa euro stanowi ogromy rynek inwestycyjny, który swoim zasięgiem i płatnością dorównuje rynkowi amerykańskiemu. Otwierają się zatem nowe możliwości dla europejskich przedsiębiorstw, do tej pory w niemal 75% finansujących swoją działalność kredytami bankowymi. Teraz znacznie jest inwestować w akcje czy też papiery dłużne. Niższe koszty transakcyjne i bezpośredni dostęp do tańszych rynków kapitałowych (oprocentowanie długoterminowe wynosi przeciętnie 3%) przyciągnie inwestorów, którzy chcąc sprzedawać swoje produkty w obecnym kraju, nie będą musieli budować w nim fabryki tylko po to, by uniknąć niekorzystnych dla siebie zmiany kursów walutowych lub też dewaluacji. Będą oni również tworzyć nowe miejsca pracy, co przyczyni się do zmniejszenia bezrobocia w UGW.

Tabela 12

Obniżka kosztów transakcyjnych dzięki euro (mld ecu rocznie)

	od	do
Banki hurtowe	6,4	10,5
Banki detaliczne	1,8	2,5
Koszty przedsiębiorstw	2,6	4,8
Operacje zagraniczne	1,2	2,0
Łącznie	13,0	17,8

Źródło: P. Pasiński. K. Kowalczyk, Korzyści z euro, Poznań 2002.

Wprowadzenie jednej waluty zmniejsza również koszty wewnętrzne przedsiębiorstw. Istnienie wielu walut komplikuje rachunkowość przedsiębiorstw, zmuszając je do ponoszenia dodatkowych kosztów administracyjnych. Pociąga to za sobą także fragmentację zarządzania środkami płatniczymi przedsiębiorstwa, która zmniejsza jego zyski.

5. Korzyści zewnętrzne.

Korzyści te, przyjmujące postać międzynarodowego dobra publicznego, mają charakter głównie mikroekonomiczny. Pozytywne efekty makroekonomiczne dostrzegalne są przede wszystkim w skali międzynarodowej. Natomiast w skali narodowej efekty te mogą być słabsze, ponieważ unifikacja walutowa pociąga za sobą także koszty, które mają charakter krajowy i makroekonomiczny.

3.1.2. Skutki wprowadzenia euro dla Polski

Wpływ wspólnej waluty będzie inny na gospodarkę tak rozwiniętego kraju jak USA czy Japonia, inny na kraje utrzymujące mniej lub bardziej luźne kontakty gospodarcze z UE. Efekty wprowadzenia euro najbardziej odczują kraje europejskie jak i kraje powstałe w wyniku rozpadu ZSRR. Wpływ wspólnej waluty najbardziej zależeć będzie od stopnia relacji - gospodarczej i finansowej - z Unią Europejską w szczególności z Unią Walutowa.

Bliskie sąsiedztwo geograficzne Polski z krajami UE, a przede wszystkim powiązania handlowe sprawiają że skutki wprowadzenia euro będą znacznie szybciej odczuwalne w naszym kraju.

Wykres 3.Struktura geograficzna polskiego eksportu w 1999 r.

0x01 graphic

Źródło: Ministerstwo Gospodarki

Polska jest siódmym partnerem handlowym Unii Europejskiej i jej czwartym partnerem pod względem wielkości eksportu. W 1999 r. 71% naszego eksportu i 64,9% naszego importu przypadło na kraje UE.

Wykres 4

Główni partnerzy handlowi UE (obroty w EUR) I - VI 2000 r.

0x01 graphic

Źródło: GUS

Dzięki euro powstał jednolity rynek z 303,4 mln, mieszkańców, którzy tworzą coraz większy popyt na dobra i usługi. Zaspokoić go mogą zarówno producenci z obszaru UGW, jak i z innych krajów, również z Polski. Jednak wzrost konkurencji na rynku sfery euro może osłabić polski eksport, który może się okazać zbyt drogi. Niezbędne jest więc podjęcie działań mających na celu obniżenie kosztów produkcji i poprawę jakości polskiego eksportu. Natomiast polscy importerzy, mogą czerpać korzyści ze spadku cen w UGW, jeżeli uda im się utrzymać wysokie ceny sprzedaży w Polsce.

Pojawienie się euro to wyzwanie dla Polski. Dalszy postęp w procesie przyjmowania Polski do UE wpłynie na wzrost atrakcyjności złotego i spowoduje napływ zagranicznego kapitału.

Wprowadzeniu euro towarzyszy kilka bezpośrednich skutków w polskiej polityce monetarnej i kursu walutowego jeszcze przed wstąpieniem naszego kraju do UE.

Osoby i firmy prowadzące interesy z państwami w UE jako pierwsze odczują korzyści wynikające z powstania wspólnej waluty. Dotyczy to w szczególności wielkich eksporterów handlujących z Unią którym jednolity pieniądz usprawni wszelkie transakcje. Posługiwanie się euro oznacza przede wszystkim minimalizację ryzyka strat wynikających z wahań kursów narodowych Walut oraz zmniejszenie kosztów obsługi bankowej transakcji handlowych; prowadzenie konta w jednej walucie - euro, zmniejsza koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa, zwiększając konkurencyjność jego produktów.

Niekorzystne dla Polski jest przejściowe osłabienie EURO zwłaszcza przed wejściem naszego kraju do ERM - 2. Nie tylko pogorszy to wyniki naszego handlu zagranicznego, ale ponadto niebezpiecznie skróci czas wyzbywania się podwartościowości złotego.

Względna obfitość EURO po jego wprowadzeniu prowadzi do obniżki stóp procentowych na rynek unijny. Nie dotyczy to jednak rynku niemieckiego, gdzie stopa procentowa od lat bardzo niska, wzrośnie dostosowując się do niniejszej średniej. Zważywszy, że z Niemiec pochodzie większość kredytu handlowego dla polskich przedsiębiorstw, stopy procentowe płacone przez nasze podmioty gospodarcze od kredytów zagranicznych wzrastają. W dłuższej perspektywie stopy te co prawda obniżą się na rynku unijnym, lecz w najtrudniejszym dla nas okresie dostosowań makroekonomicznych mogą kształtować się niekorzystnie.

Uwrażliwieniem niektórych krajów Unii na dumping handlowy za pomocą zaniżonego kursu waluty może wywołać taką ich reakcję retorsyjną, która nie pozwoli na „profilaktyczną” dewaluację złotego przed przystąpieniem do nowego „węża walutowego” (ERM - 2). To może być powodem przyjęcia stosunkowo wąskiego pasma dopuszczalnych odchyleń kursu w ramach owego „węża”. Wąskie pasmo dopuszczalnych odchyleń kursowych i stosunkowo wysoki kurs złotego w momencie przystąpienia do „węża walutowego” bardzo utrudnią proces integracji. Wyniknie to z tego, że znajdziemy się w „wężu” w fazie, gdy euro po przejściowym osłabieniu zacznie się umacniać. Sprzyjać temu będzie prawdopodobnie recesja.

Ze względu na znaczną rolę w naszej gospodarce handlu z krajami z poza Wspólnoty, zwłaszcza z Europą Wschodnią mocny EURO, a za nim powiązany wężem mocny złoty, stwarzać będzie sytuację bardzo niekorzystną. Jednocześnie możliwa recesja w Unii ograniczy również nasz eksport (poprawa bilansu handlowego UE) zgodnie z działaniem efektu długookresowego w postaci osłabienia koniunktury i wzrostu kursu EURO; tym bardziej nie będzie można stosować dumpingu kursowego.

Powiązanie EURO w „wężu walutowym” nie zabezpiecza by najmniej złotego przed atakiem spekulantów. W przypadku takiego ataku - a to jest bardzo prawdopodobne wobec spodziewanego wysokiego kursu naszej waluty - będziemy bardziej osamotnieni w jego obronie niż uczestnicy ERM - I.

Niektórzy polscy ekonomiści uważają że rezygnacja ze złotego i przyjęcie wspólnej waluty jeszcze przed wejście do Unii Europejskiej jest bardziej korzystne, niż tradycyjna droga do unii walutowej, a więc najpierw członkostwo UE, potem wejście do europejskiego mechanizmu kursowego, wreszcie po kolejnych 2-3 latach - wprowadzenie euro. Droga taka jest zbyt długa i kosztowna. Powodowałaby utrzymanie się przez lata presji na wzmocnienie waluty, długotrwały przepływ kapitału zagranicznego i niebezpieczeństwo kryzysu walutowego.

Szybkie wprowadzenie euro likwiduje ryzyko kursowe, sprowadza stopy procentowe w Polsce do poziomu zbliżonego (choć nie identycznego) do europejskiego, wreszcie zmusza przedsiębiorstwa do wzrostu konkurencyjności. Dodatkowo, przez brak możliwości dewaluacji, dyscyplinuje politykę gospodarczą. Jednak zmiana złotego na euro nastąpi metodą tradycyjną trwającą kilka lat.

Zbyt szybkie przyjęcie wspólnej waluty może być niekorzystne dla polskiej gospodarki. Dążenie za wszelką cenę przyjęcia euro oznacza konieczność spełniania kryteriów z Maastricht, a więc m. in. znaczącego obniżenia inflacji i stóp procentowych. A to i oznacza wyhamowanie tempa wzrostu gospodarczego.

Przyjęcie wspólnej waluty to przede wszystkim ochrona przed kryzysem walutowym. Euro jest najpewniejszą metodą pozyskania permanentnego zaufania inwestorów. A to zapewnia na tańsze finansowanie za granicą. Podstawowym jednak warunkiem jest nasze wcześniejsze upodobnienie się gospodarcze do UE. Inaczej bowiem zagrożenia mogą okazać się większe od korzyści.

Skutki wprowadzenia euro obejmują zarówno przedsiębiorstwa znajdujące się w strefie euro, jak i mające swą siedzibę w krajach Unii Europejskiej, które nie są w obszarze objętym wspólną walutą. Konsekwencje te również dotyczą Polski, można je podzielić na dotykające firmy bezpośrednio i pośrednio. Dotyczą głównie przedsiębiorstw:

eksportujących na rynki UGW,
sprawdzających towary i usługi z rynków UGW.

Dla polskich firm mających powiązania z gospodarką UGW wprowadzenie euro będzie miał o podobne konsekwencje odnoszące się do firm w UGW. Wśród pośrednich konsekwencji należy wymienić korzyści wynikające ze wzmocnienia gospodarek krajów członkowskich. Ich kondycja ma zasadnicze znaczenia dla Polski, a szczególnie dla polskiego eksportu. W miarę jak udział handlu zagranicznego w polskim produkcie krajowym brutto (PKB) będzie rósł, czynnik ten będzie miał coraz większe znaczenie (ze względu na jego stale większe tempo wzrostu niż wzrostu PKB).

Euro wymusi na małych i średnich firmach także inne, realne zmiany - przede wszystkim w zakresie prowadzenia księgowości i rozliczenia transakcji. Być może konieczne będzie zmodernizowanie oprogramowania w dziale księgowości i przeszkolenie pracowników.

Każda firma może przygotować się na wprowadzenie euro na jeden z trzech możliwych sposobów:

„big bank”, czyli jednorazowa transformacja. Opcje dobra dla przedsiębiorstw, które prowadzą działalność handlową w kilku krajach UE i stosowały dotąd system dwuwalutowy. Opcja ta wymaga sprawnego i szybkiego przeszkolenia pracowników i zastosowania nowych programów do księgowości;
transformacja etapowa, dobra dla firm, które powoli zdobywają rynki unijne, ale intensywnie działają też na rynku krajowym. W tej strategii niezbędne jest stałe monitorowanie faktów dotyczących euro, co angażuje wysiłki zespołu zadaniowego na dłużej;
postawienie przygotowań na koniec - możliwość dla firm, które nie działają na eurostrefie, ponieważ prowadzą działalność wyłącznie na rynku krajowym lub na rynkach wschodnich (poza strefą euro).

Polska jest jednym z nielicznych państw kandydujących, w którym dokonano ustawowego uregulowania kwestii związanych z euro. Należy to ocenić pozytywnie, gdyż istnienie w Polsce powszechnie obowiązujących i porównywalnych z unijnymi przepisów o euro powinno zapewnić pewność obrotu gospodarczego i płynne przejście z waluty narodowej na euro. W chwili obecnej, kiedy Polska jest państwem trzecim w stosunku do UE, nie istnieje konieczność kompleksowego uregulowania wszelkich spraw związanych z euro, lecz jedynie tych, które są najpilniejsze.

Szerszy wariant, który jest mniej pilny, będzie zrealizowany w terminie późniejszym - po uzyskaniu członkostwa w UE. Członkostwo w UE oznaczać będzie automatycznie - choć kilka lat później - także członkostwo w UGW. Wówczas wiążące będą już dla Polski rozporządzenia dotyczące euro. Nie będzie to jednak rozwiązanie wystarczające i jeszcze przed wstąpieniem do UGW niezbędne będzie kompleksowe uregulowanie zasad funkcjonowania euro w polskim obrocie gospodarczym.

Zmiany na rynku europejskim powinny dać do myślenia także polskim bankowcom. Z wyciągnięciem wniosków niw warto czekać na nasze wejście do UE. Warto przypomnieć, że rozszerzenie Unii na północ spowodowało tam imponujący wzrost liczby nowych oddziałów banków zagranicznych.

Euro pogłębi i przyśpieszy ten proces. Tradycyjna się banków korespondentów zastanie zastąpiona przez znacznie rzadszą sieć oddziałów zagranicznych dużych banków. Będą one oferowały usługi rozliczeniowe małym instytucją finansowym i dużym korporacjom międzynarodowych. Duża liczba korespondentów świadczy o zacofaniu technologicznym i strategicznym danego banku, a nie o jego nowoczesność i dobrej opozycji na rynku. Z całą mocą zostanie ujawniony brak miejsc kierowniczych i specjalistów zdolnych pracować na całym obszarze euro. Mimo ekspansji eksportu z Polski na zachód banki krajowe nie zdołają tam otworzyć ani jednej nowej placówki. Zdając się na korespondentów, zwiększają własne koszty rozliczeń międzynarodowych i tym samym ograniczają konkurencyjność klientów.

Z badań przeprowadzonych przez CBOS w roku 2002 wynika, że prawie dwie trzecie Polaków - 64 % zgadza się na zastąpienie złotówki wspólną walutą europejską. Przeciwko jej wprowadzeniu jest 22 % ankietowanych, przy czym zdecydowanych przeciwników -9 %.

3.2. KONSEKWENCJE UTWORZENIA UNII WALUTOWEJ

3.2.1. Koszty utworzenia oraz ryzyko niepowodzenia Unii Walutowej

W procesie tworzenia UGW zarówno instytucja UE, politycy, ekonomiści, jak i inne podmioty kładli większy nacisk na potencjalne korzyści wynikające z ustanowienia obszaru jednowalutowego niż związane z nim koszty. Fakt, że spodziewane korzyści z utworzenia UGW są większe od wiążących się z nimi kosztami i zagrożeniami, to świadomość tych ostatnich między innymi rzutowała na wstrzemięźliwość niektórych krajów UE (Wielka Brytania, Dania, Szwecja) w angażowaniu się tworzenia UGW, jak również na poszukiwanie różnych zabezpieczeń przed możliwymi negatywnymi zjawiskami.

Wśród kosztów wprowadzenia jednolitego pieniądza wyróżniamy koszty niewymierne i koszty wymierne.

Do kosztów niewymiernych zaliczamy:

częściową utratę suwerenności przez kraj członkowski,
utratę kontroli narodowej nad polityką monetarną i polityką kursu walutowego,
utratą możliwość emisji własnej waluty (senioratu),

Do kosztów wymiernych zaliczamy:

koszty adaptacji do euro systemów informatycznych i procesów operacyjnych,
koszty szkolenia pracowników i partnerów biznesowych,
koszty adaptacji urządzeń posługujących się gotówką (banknoty itp.),
utrata przez banki części dochodów z transakcji na rynku walutowym.

Dodatkowe koszty wynikające z operacji przestawienia na Euro dotyczą również takich dziedzin jak:

techniki: nowe kasy i automaty;
wyceny towarów: nowe ceny na Euro;
przedstawienie oprogramowania rachunkowości i sprawozdawczości przedsiębiorstwa;
badania rynków zarówno w zakresie dostawców jak i odbiorców;
doradztwa zarówno rynkowego jak i technicznego;
środków marketingowych.

Wśród najważniejszych kosztów wynikających dla krajów UE z tytułu wejścia do UGW należy wymienić utratę suwerenności narodowej w sferze pieniężnej, państwa członkowskie wraz z wprowadzeniem euro zgodziły się przekazać oprawo do kształtowania polityki monetarnej Europejskiemu Bankowi Centralnemu i utraciły w ten sposób narodową suwerenność w ustalaniu wysokości stóp procentowych i kursu walutowego, instrumentów najbardziej efektywnych w zwalczaniu potencjalnych kryzysów ekonomicznych. Rezygnacja z pieniądza narodowego implikuje brak możliwości wykorzystania kursu walutowego jako instrument polityki gospodarczej. Oznacza więc w efekcie także brak możliwości reagowania przez dany kraj za pomocą dostosowania kursu na różne wstrząsy, zarówno pochodzenia wewnętrznego, jak i zewnętrznego, dotykając jego gospodarkę. W obszarze jednowalutowym chodzi o wstrząsy asymetryczne tzn.: niejednakowo oddziałujące na poszczególne kraje tego obszaru. Ujemne skutki tych wstrząsów z punkty widzenia danego kraju mogą być ograniczone, jeżeli w ramach obszaru jednowalutowego istnieje wysoka mobilność siły roboczej, płace i ceny charakteryzują się dużą elastycznością, a mechanizm transferu na szczeble centralnej pomocy finansowej dla krajów jej potrzebujących działa sprawnie i zapewnia fundusze na odpowiednio dużą skalę.

Jeżeli któryś z krajów UGW zostałby dotknięty jakimiś negatywnymi zjawiskami skutkującymi zmniejszeniem się aktywności gospodarczej, spadku PKB i wzrostem bezrobocia, to elastyczność płac w dół oraz przepływ siły roboczej do innych krajów członkowskich dawałyby szansę na odzyskanie konkurencyjności przez gospodarkę tego kraju i złagodzenie powstałych problemów gospodarczo - społecznych. Transfery finansowe ze wspólnego budżetu mogłyby wesprzeć te działania.

Koszty rezygnacji z instrumentu kursu walutowego przez państwa członkowskie unii nie powinny być wysokie, ponieważ:

nie w każdym wypadku szoku asymetrycznego można się odwołać do zmiany kursu walutowego: jedynie szoki popytowe mogą uzasadnić taki sposób dostosowania;

dewaluacja nie jest skuteczna w długim okresie, zwłaszcza w kraju o gospodarce silnie otwartej, prowadzi mianowicie do wzrostu cen dóbr importowanych, a więc i do wzrostu kosztów produkcji oraz spadku siły nabywczej płac, rekompensowanej podwyżkę płac nominalnych;

wiarygodność polityki dostosowanie kursu walutowego wymaga, aby odwołanie się do dewaluacji było tyko wyjątkowe; dewaluacja nie jest instrumentem, który można często stosować, ponieważ każda obecna dewaluacja wpływa na skuteczność przyszłej dewaluacji za pośrednictwem oczekiwań inflacyjnych, jakie wywołuje.

Tabela 13

Triada niemożliwości

Kraj	Niezależna polityka pieniężna	Stałe kursy walutowe (ale dostosowane)	Całkowita swoboda przepływów kapitałów
USA	Tak	Nie	Tak
Niemcy w ESW	Tak	Nie Marka ma kurs płynny w stosunku do dolara, kraje uczestniczące w ESW utrzymują kursy swoich walut w stosunku do marki	Tak
Francja lata 1980-1985	Tak	Tak	Nie Kontrola dewizowa
Francja lata dziewięćdziesiąte	Nie Bank Francji swoje stopy procentowe ściśle powiązał ze stopami Bundesbanku	Tak Brak dewaluacji od 1987 r.	Tak Od stycznia 1990 r.
Wielka Brytania po sierpniu 1992 r.	Tak	Nie Nie uczestniczy w mechanizmie kursów walutowych	Tak
EMU	Tak	Nie Euro ma kurs płynny wobec dolara	Tak

Źródło: Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2001

W ESW tylko Niemcy miały względną swobodę wyboru kierunków swojej polityki pieniężnej. Pozostałe państwa w mniejszym lub większym stopniu musiały przystosować swoją politykę monetarną do polityki prowadzonej przez niemiecki bank centralny. Przyjęcie jednej waluty nie implikuje więc z rezygnacji niezależności monetarnej, ponieważ została ona już utracona na skutek uczestnictwa w ESW.

Prowadząc wspólną politykę pieniężną EMU, banki centralne państw członkowskich są wykonawcą nowego typu suwerenności monetarnej - suwerenności wspólnej, z podzieloną odpowiedzialnością ale zapewniającą skuteczność działań monetarnych. Skuteczność tą zapewni płynny kurs EURO.

Innym ważnym kosztem jest utrata dochodu z emisji (senioratu) jako środka finansowego deficytu.

Dochód z emisji był wykorzystywany czasami w przeszłości także w celu sfinansowania deficytu budżetowego. Od dawnych czasów rządy, gdy znalazły się w finansowych kłopotach, zwiększały swój dochód z emisji, zmniejszając zawartość kruszcu w monetach albo zmniejszając stopień czystości stopu, albo zmniejszając wagę monet lub modyfikując legalny kurs bitych monet.

Dochód z senioratu był tym większy, im państwo było mniej otwarte na handel międzynarodowy. Wysoki stopień otwarcia gospodarki, zwiększający rolę pieniądza w płatnościach zagranicznych, zmuszał do ustabilizowania jego wartości.

Dochód z emisji własnej waluty dają dwie procedury finansowania przez bank centralny deficytu budżetowego:

finansowanie bezpośrednie,
finansowanie pośrednie, czyli monetaryzacja długu.

Skutkiem tych procedur jest kreacja bazy monetarnej. Może ona zwiększyć inflację, która obniży realną wartość długu. Jeśli inflacja ta będzie nieoczekiwana, to seniorat przyjmie głównie postać podatku inflacyjnego.

Seniorat może przybrać wymiar ponadnarodowy, gdy pieniądz krajowy pełni funkcję waluty międzynarodowej. Umożliwia on państwu emitującemu taką walutę sfinansowania deficytu handlowego. Odpowiada zaktualizowanej wartości wszystkich przyszłych korzyści, które wynikają z uregulowania tego deficytu walutą krajową. Dzięki temu deficytowi kraj nabywa aktywa, papiery wartościowe lub inwestycje bezpośrednie, które przynoszą dochód.

Podobnie jak emisja pieniądza odpowiada bezpłatnej pożyczce udzielonej państwu dzięki należnością sektora prywatnego trzymanym w bankach komercyjnych lub w banku centralnym, tak i użycie pieniądza zagranicznego jako pieniądza rezerwowego lub w celu ściągania należności przez instytucje finansowe odpowiada bezpłatnej pożyczce danej państwu emitującemu tę dewizę.

Kraj, którego waluta jest używana w innych krajach, może również korzystać z senioratu za pośrednictwem inflacji. Emitent waluty rezerwowej ma możliwość zwiększenia stopy inflacji przez nadmierną emisję.

Unia ekonomiczna i monetarna powoduje więc utratę dochodów z senioratu krajowego. Seniorat międzynarodowy jest źródło korzyści, jakie niesie ze sobą używanie waluty europejskiej za granicą.

EMU wydatnie ogranicza dochody z senioratu. Stabilność monetarna zmniejszy podatek inflacyjny. Integracja rynków kapitałowych zaś obniża współczynnik rezerw obowiązkowych.

Tabela 14.

Seniorat w UE (w % PKB)

Kraj	Seniorat		Podatek inflacyjny		Zaoszczędzone koszty obsługi długu
Kraj		1985-1989	1990-1994	1985-1989	1990-1994	1985-1989	1990-1994
Wlk. Brytania	0,74	0,15	0,20	0,17	0,40	0,34
Austria	0,49	0,44	0,28	0,33	0,53	0,76
Belgia	0,16	-0,07	0,30	0,21	0,62	0,58
Dania	0,60	0,62	0,21	0,10	0,47	0,50
Francja	0,35	-0,24	0,24	0,12	0,52	0,43
Niemcy	0,67	0,56	0,21	0,34	0,42	0,73
Włochy	1,56	0,86	0,98	0,92	1,77	1,81
Holandia	0,67	0,50	0,06	0,19	0,51	0,60
Szwecja	0,74	1,52	0,40	0,34	0,66	0,86
Finlandia	1,09	0,73	0,31	0,21	0,64	0,79
Grecja	2,24	1,19	2,55	2,38	2,71	2,60
Irlandia	0,53	1,2	0,37	0,07	0,93	0,89
Portugalia	4,08	2,93	2,21	2,90	2,24	2,87
Hiszpania	1,89	-0,42	1,34	0,82	1,86	1,61

Źródło: Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001

Niezależność krajowych banków centralnych i EBC oraz zakaz finansowania pieniężnego deficytu budżetowego silnie ograniczają seniorat.

Utrata dochodu z senioratu uderza najbardziej w kraje o najwyższej inflacji oraz w kraje najsłabiej rozwinięte.

Do kosztów wprowadzenia euro należą także koszty modernizacji operacji i usług bankowych, a także koszty dostosowania systemów informatycznych, sposobu prowadzenia księgowości, szkolenia kadr i operacji konwertowania cen. Są to koszt jakie ponoszą wszystkie instytucje i przedsiębiorstwa, które zamierzają świadczyć usługi lub prowadzić rozliczenie w euro. Jednakże koszta są inwestycją w przyszłość, zapewniające firmie dostęp do ogromnego obszaru gospodarczego UGW, do tamtejszego rynku kapitałowego, oferującego więcej możliwości pozyskania funduszu po niższy koszcie.

Unia walutowa zawiera w sobie również ryzyko. W szczególności jeśli:

jej podstawa nie okaże się stabilna,
jeśli niektórzy uczestnicy nie zechcą zaakceptować skutków politycznych i gospodarczych wspólnej waluty, jak również zasad gry, które są konsekwencją podjętej decyzji.

Wszystkie kraje powinny być całkowicie świadome wymagań, jakich unia walutowa od nich będzie oczekiwać. Wymogi te muszą być zaakceptowane na dłuższy okres czasu, i to długo przed wstąpieniem do unii. Wynika to z faktu, że uczestnictwo w unii walutowej wyraża się poprzez pełne zaangażowanie gospodarcze i polityczne, i to już na zawsze. Istotne bycie członkiem unii walutowej nie jest tym samym, co uczestniczenie na przykład w mechanizmie kursowym wymiany walut. Zaangażowanie wpływające w przynależeniu do unii walutowej są bardziej zmuszone i o dużo większym zasięgu.

Kurs wymiany walut, istniejący do tej pory w ramach Europejskiego Systemu Walutowego charakteryzował się dość dużym marginesem fluktuacji. Przystąpienie do unii walutowej oznacza, że kurs wymiany walut jest wyznaczony na stałe, to znaczy zniesiony.

Unia walutowa jest więc drogą jednokierunkową. I niemożliwe jest, tak na płaszczyźnie prawnej jak i politycznej opuszczenie jej. Z ekonomicznego punktu widzenia, wydatki z tym związane byłyby znaczne, a w zakresie polityki, szkody byłyby poważne.

Konsekwencje błędów polityki gospodarczej czy walutowej popełnionych przez jeden kraj odbija się na pozostałych za pośrednictwem wspólnej waluty. W ten sposób istnieje niebezpieczeństwo, że rynki finansowe i obywatele będą redukować kraje strefy euro do jednostki walutowej. Jeżeli jakieś państwa nie będą prowadzić skoordynowanej polityki, ryzyko powstania dużych różnic w unii walutowej z jednego kraju na drugi jest wielkie, Gdyż nie będzie już możliwa zmiana kursu wymiany wewnątrz unii czy realizowanie własnej polityki finansowej.

Unia walutowa nie powinna stać się w żadnym wypadku unią powodującą konflikt. Oznacza to, że:

Wybór krajów, które tworzą i będą tworzyć unię walutową musi przebiegać zgodnie z kryteriami, aby unia była jednolitą częścią pod względem stabilności. Liczą się tylko sprawne umiejętności krajów potrafiących utrzymać stabilność, wszystkie razem i w sposób trwały.
Aby opinia publiczna w Europie sprzeciwiła się, by kierunek polityki walutowej był dyktowany kryteriami narodowymi. Powinien on być realizowany wyłącznie w zależności od stabilności euro i nie może być zależny od jakiś preferencji danych krajów, a osoby, które przewodniczą Europejskim Bankiem Centralnym nie będą reprezentować interesów ich własnych krajów. Ich właściwą rolą jest zabezpieczenie stabilności wspólnej waluty europejskiej.

Podsumowując koszty związane z ustanowieniem UGW, należy wspomnieć o ujemnych konsekwencjach w przypadku z rezygnacji z całego przedsięwzięcia i odstąpienia krajów UE od wprowadzenia euro. Odsunięcie w czasie terminu rozpoczęcia unii byłoby prawie niemożliwe, z politycznego punktu widzenia niebezpieczne, a z ekonomicznego „samobójcze”.

Polityczne zagrożenie związane z ewentualnym odejściem od przyjętego harmonogramu wprowadzenie euro byłby nieuchronnie przestrzegane jako wielka porażka instytucjonalna. Otworzyłaby ona drogę do poważnego kryzysu w Unii Europejskiej. Oznaczałby, że Unia nie respektuje zawieranych przez siebie międzynarodowych porozumień i składanych na nich podpisów, to natomiast podważyłoby jej wiarygodność. Niepowodzenie w tworzeniu UGW odbiło się ujemnie na innych przedsięwzięciach integracyjnych, w tym mogłoby zaszkodzić procesowi rozszerzenia Unii Europejskiej na Wschód.

Odroczenie terminu UGW, miałoby też „samobójczy” wpływ na gospodarkę, ponieważ byłoby sygnałem dla uczestników rynku, że poszczególne kraje mogą odejść od dyscypliny w polityce budżetowej. To z kolei w sposób nieunikniony zaowocowałoby spadkiem zaufania do ich walut, silnym wzrostem stóp procentowych, a w ostatecznym rozrachunku wzrostem bezrobocia. Tak więc większe koszty i zagrożenia mogłyby wyniknąć z nieutworzenia obszaru euro niż z jego ustanowieniem.

3.2. 2. Warunki uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej

Polska zmierza do wypełnienia ekonomicznych kryteriów kopenhaskich - co jest warunkiem akcesji do UE - a następnie wypełnienia kryteriów z Maastricht i przyjęcia euro. Szeroko rozumiany cel obu tych procesów jest taki sam - stworzenia konkurencyjnej, sprawnie funkcjonującej gospodarki rynkowej, uwzględniającej dostosowanie do standardów i rozwiązań obowiązkowych w Unii.

Przyjęcie Polski do EUWiG będzie najprawdopodobniej najdonioślejszym wydarzeniem w historii gospodarczej naszego kraju po roku 1945.

Wprowadzenie unii walutowej należy rozpatrywać w ujęciu mikro - oraz makroekonomicznym. W tym pierwszym ujęciu, euro dostarczy nam szeregu korzyści, z czego najważniejsze będzie redukcja kosztów transakcyjnych dla polskich przedsiębiorstw, co w efekcie pozwoli zwiększyć ich efektywność. Jeśli chodzi o ujęcie makroekonomiczne to jest to bardziej złożone, najczęściej literatura fachowa wskazuje na koszt płynący z członkostwa w unii walutowej wynikający z rezygnacji posługiwania się narzędziem, jakim jest polityka monetarna. Jednak w przypadku takich państw, jak Polska, odejście od niezależnej polityki monetarnej jest raczej korzyścią niż kosztem. Niezależna polityka monetarna dostarcza sporo korzyści gospodarce, lecz przy najmniejszym potknięciu naraża kraj na ryzyko kryzysu walutowego, tak więc członkostwo w unii walutowej można postrzegać jako najskuteczniejszą tarczę chroniącą nas przed kryzysem walutowym.

Polska nie doznała kryzysu walutowego, co jest dowodem na to, że polskie władze posługiwały się monetarnym kursem walutowym w sposób wyjątkowo umiejętny. Jedna nie oznacza to, że dotychczasowe doświadczenia NBP będą skuteczną zaporą przed ewentualnym kryzysem walutowym.

Członkostwo w EUWiG staje się najlepszym zabezpieczeniem przed takim kryzysem, ale wtedy i tylko wtedy, kiedy kraj spełni wszystkie warunki niezbędne do uczestnictwa w unii walutowej.

Polskę czeka trudny proces dostosowawczy. Jest to proces żmudny, który może narazić nasz kraj na ryzyko kursu walutowego. Jednak jego ominięcie poprzez wcześniejsze przystąpienie do unii walutowej narazi polską gospodarkę na perturbację w sferze realnej gospodarki na skutek niedopasowania jej do wymogów funkcjonowania nie tyle w EUWiG, co unii walutowej w ogóle. Rząd RP przyjął „strategię finansów publicznych i rozwoju gospodarczego, Polska 2000-2001”.
W strategii tej przewiduje się gotowość Polski do członkostwa w ERM 2 w 2004 oraz do EUWiG w 2006 roku. Jednak te założenia już teraz można ocenić jako nierealne. Dotyczy to w szczególności roku 2006: scenariusz dochodzenia do unii walutowej w opisanej strategii opiera się na członkostwie w ERM 2.

12 kwietnia 2000 r. nastąpiło całkowite upłynnienie złotego, w efekcie czego Polska opowiedziała się za regułę kursu płynnego, która jest sprzeczna z regułami wynikającymi z funkcjonowania unii walutowej. Decyzja ta była podyktowana potrzebą dokonania całkowitej liberalizacji przepływów kapitałowych w naszym kraju, tym niemniej nasz kraj musi sprostać wyzwaniu polegającym na odnalezieniu wspomnianego kursu, po którym złoty ma wejść do EUWiG.

Czynnikiem osłabiającym złotego będą różnice występujące w stopach inflacji między Polską a krajami UE. Spadek inflacji w Polsce poniżej 4% do końca 2003 r. wydaje się być wyjątkowo trudny do zrealizowania. Gdy nawet udał się do tego czasu osiągnąć inflację rzędu 4%, wskaźnik ten nadal będzie dwukrotnie niższy niż dopuszczalny limit tempa wzrostu cen w Eurolandzie - co będzie musiał prowadzić do spadku notowań złotego albo, co gorsze, do jego realnej aprecjacji.

Natomiast czynnikiem stymulującym wzrost wartości polskiego pieniądza tzw.: efekt Balassy-Samuelsona, zachodzący wówczas gdy ceny towarów nie objętych wymianą zagraniczną rosną szybciej niż ceny towarów wymienialnych objętych taką wymianą Niższe tempo wzrostu cen towarów wymienialnych będzie wynikać ze wzrostu efektywności tego sektora gospodarki. Jest i będzie on wynikiem napływu inwestycji bezpośrednich do naszego kraju. Innym czynnikiem kryjącym się za opisanym efektem powinny być reformy strukturalne, bez których członkostwo w UE, a w EUWiG w szczególności, byłoby prawie niemożliwe. Jednak efekt ten nie będzie na tyle silny, aby równoważyć różnice w stopach inflacji. Dlatego władze monetarne powinny być czujne, aby nie dopuścić do nadmiernej aprecjacji złotego. Jest to szczególnie ważne w świetle wysokiego deficytu na rachunku obrotów bieżących. Realna aprecjacja będzie miała niebagatelny wpływ na tzw. strukturę nadwyżki kapitałowej w bilansie płatniczym, czyli na relacją między inwestycjami bezpośrednimi a inwestycjami portfelowymi. Im większa aprecjacja w ujściu realnym, tym większy napływ inwestycji portfelowych do naszego kraju. Deficyt na rachunku obrotów bieżących jest jedną z najtrudniejszych barier do pokonania przy wejściu do unii walutowej.

Na przełomie roku 2000 i 2001, brak mechanizmu w postaci dewaluacji pełzającej szybko przyczynił się do nadmiernego wzrostu wartości złotego. Wyznacznikiem realnej wartości złotego jest nie t6ylko inflacja. Lepszym środkiem wydają się być jednostkowe koszt pracy. Rozległe mechanizmy indeksacyjne, jakie występują w gospodarce, czynią polską siłę roboczą coraz droższą i będą prowadzić do niebezpiecznej utraty konkurencyjności notowań.

W świetle powyższej argumentacji można stosunkowo łatwo kwestionować zdolność polskiej gospodarki do uczestnictwa w ERM 2.

Tym bardziej, że specyfika tego mechanizmu może skutecznie utrudnić naszym władzą realizację priorytetów polityki pieniężnej.

Gdy dojdzie do członkostwa Polski w ERM 2, powinno zostać poprzedzone negocjacjami odnośnie do przyszłej współpracy Europejskiego Banku Centralnego (ECB) z NP]3 w sprawie wspólnej koordynacji polityki kursowej.

W przypadku naruszenia przez kraj wchodzący w skład ERM 2 fundamentalnych relacji makroekonomicznych, będzie mógł się wstrzymać od dokonywania interwencji mających na celu utrzymanie waluty danego kraju w paśmie wahań +/- 15%. Polska również powinna wynegocjować takie warunki, zgodnie z którymi ECB mógłby się do tej klauzuli odwołać jedynie w bardzo skrajnych przypadkach. Polscy negocjatorzy powinny się powoływać na niski stopień konwergencji cyklów gospodarczych.

Polityka płynnego kursu walutowego wydaje się być najlepszym ze sposobów prowadzenia polityki monetarnej. Ułatwia ona przeprowadzenie szeregu reform strukturalnych i tym samych umożliwia naszemu krajowi lepsze dostosowanie do przyszłego członkostwa w unii walutowej.

Jeśli chodzi o kryteria fiskalne to deficyt budżetowy ma wynieść w 2002 r. 5,2% PKB, w 2003 roku 5,1%, w 2004 roku 5,0%, w 2005 roku 4,5%, a w 2006 roku 3,9% PKB.

Udział deficytu budżetowego w PKB nie wyższym niż 3 %, jest jednych z kryteriów konwergencji układu z Maastricht. Kraj ubiegający się o członkostwo w Unii Europejskiej musi spełnić ten warunek.

Poziom inflacji w 1999 roku (7,3% średniorocznie i 9,8% w relacji XII 99 / XII 98) był ciągle znacząco wyższy od poziomu wyznaczonego przez kryterium z Maastricht (poniżej 3% średniorocznie). Od początku lat 90. obserwuje się jednak stały spadek poziomu inflacji. Zgodnie ze „średniookresową strategią polityki pieniężnej na lata 1999-2003”, w 2003 roku inflacja nie powinna przekraczać 4%.

W odniesieniu do stóp procentowych, oprocentowanie dziesięcioletnich obligacji w Polsce wynosi powyżej 10% i znacząco odbiega od oprocentowania analogicznych papierów wartościowych emitowanych przez kraje UE (tam wynosi ono poniżej 6%).

Z punktu widzenia ewentualnego członkostwa w Unii Walutowej najważniejsze są:

zakaz pokrywania deficytu budżetowego przez zaciągnięcie zobowiązania w centralnym banku państwa,
zakaz zaciągania pożyczek,
udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto,
zakaz zwiększania wydatków lub ograniczania dochodów planowanych przez Radę Ministrów powodującego zwiększenie deficytu budżetowego ponad poziom przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.

Im szybciej Polska spełni kryteria konwergencji określone w Traktacie z Maastricht, tym prędzej zagwarantowany zostanie długofalowy wzrost gospodarczy i tym szybciej Polska znajdzie się w UEW, a co za tym idzie będzie mogła korzystać z takich udogodnień jak:

obniżenie kosztów obrotów ze względu na zastosowanie euro we wszystkich transakcjach,
obniżenie kosztów zarządzanie finansami wewnątrz firm,
obniżenie ryzyka kursowego i kosztów prowadzenia działalności gospodarczej oraz zmniejszenie poziomu rezerw z tym związanych,
obniżenie stóp procentowych,
wzmocnienie makroekonomicznej stabilności w następstwie utrzymania silniejszej dyscypliny przez nowe inwestycje walutowe,
zwiększenie stabilności z sferze realnej, co będzie się wiązać z polepszeniem warunków produkcji.

Spełnienie przez Polskę nawet kryteriów obecnie obowiązkowych wymaga dużej determinacji i konsekwencji w polityce budżetowej i pieniężnej. Warto zauważyć, że kryteria te określają zdrowy stan gospodarki, który warto osiągnąć, bez względu na to czy kraj nasz miałby uczestniczyć w UGW, czy nie. Polska chcąc być w grupie krajów rozwiniętych gospodarczo, musi pogodzić się z koniecznością trwałego otwarcia swej gospodarki na świat. W tym na oddziaływanie międzynarodowych rynków finansowych. To z kolei wymaga, jak podkreślono wcześniej, stworzenia solidnych fundamentów rozwoju gospodarczego. Im pozytywniej będzie oceniana polska gospodarka przez kraje UE, tym łatwiejszy będzie proces ratyfikacji przez te kraje traktatu w sprawie przystąpienia do niej Polski.

Podsumowanie

Tworzenie Unii Gospodarczo - Walutowej oznacza ogromne zmiany w Europie i na całym świecie. Idea ta ma swoje źródło w latach dużo wcześniejszych, powojennych, już wówczas nie tylko wypowiadano się na ten temat, ale również próbowano realizować tę ideę. Proces ten dotyczy zarówno problemów społecznych, jak i gospodarczych oraz wiąże się ze sferą regulacji politycznych i innych. Przewidywanie skutków wprowadzenia unii walutowej nie jest zadaniem łatwym, ponieważ jej powodzenie zależy od wielu niewiadomych czynników.

Znajomość historii integracji walutowej pozwala na ocenę znaczenia integracji krajów europejskich dla nich samych oraz dla otoczenia światowego.

Realizacje UGW to bezprecedensowa integracja suwerennych państw, której logiczną konsekwencją jest pełne ograniczenie tej niezależności. Jednak korzyści z uczestnictwa w UGW są w stanie zrekompensować utratę możliwości powodzenia suwerennej polityki walutowej.

W trakcie realizacji tego procesu spotkano się z wieloma trudnościami, związane one były między innymi z interesami poszczególnych krajów, co w efekcie wydłużyło całe przedsięwzięcie w czasie. Jednak na skutek wielu działań kompromis został osiągnięty. Dotyczy to zwłaszcza tych krajów, gdzie wzrost gospodarczy jest niewielki, a bezrobocie wysokie.

Przedstawiony w rozdziale trzecim opis konsekwencji wprowadzenia Unii Gospodarczej i Walutowej, wskazuje na fakt, że proces dochodzenia do UGW jest pełen meandrów zarówno natury ekonomicznej jaki prawnej. Państwa członkowskie stały przed zadaniem dostosowania swojego porządku prawnego, instytucjonalnego oraz przygotowania obywateli i podmiotów gospodarczych do uczestnictwa w UGW, gdyż uczestnictwo to daje wiele korzyści, również dla polskich podmiotów gospodarczych. Na wprowadzeniu UGW i euro skorzystały firmy prowadzące działalność międzynarodową i przeprowadzające międzynarodowe operacje finansowe, zwłaszcza z państwami Eurolandu. Ponieważ euro stało się walutą kontraktów i płatności, kredytów i emisji instrumentów dłużnych, zmniejszają się koszty transakcyjne ponoszone wcześniej przy sprzedaży i zakupie walut narodowych, mika ryzyko kursowe, zmniejszają się koszty prowadzenia rachunków walutowych, pojawia się szersza i korzystniejsza oferta usług bankowych oraz występuje większa przejrzystość cen i łatwiej porównać oferty.

Do EMU mogą się stopniowo przyłączać kraje spełniające kryteria ustalone w Maastricht, co daje szansę poszerzenia Unii o kraje Europy Środkowo - Zachodniej. Z punktu widzenia naszego kraju UGW jest zjawiskiem, którego nie należy się obawiać. Wręcz przeciwnie. Niemniej, operacja zastąpienia złotego euro musi być poprzedzona starannym programem dostosowawczych, który umożliwi jak najlepsze dostosowanie się polskiej gospodarki do mechanizmów regulujących funkcjonowanie unii walutowej. Nie będzie to proces łatwy, jednak jego realizacja wydaje się być absolutnie niezbędna.

Pięćdziesiąt lat budowania różnych teorii i ideologii, a także planów i wiele przykładów integracji różnych społeczeństw pozwalają współczesnemu obserwatorowi i uczestnikowi unii walutowej uznać to przedsięwzięcie za jedno z najważniejszych w powojennych dziejach tego kontynentu.

ROZDZIAŁ 1

TABELA 1. CHRONOLOGICZNA HISTORIA „WĘŻA WALUTOWEGO” (ERM) TABELA 2. KOSZYK WALUTOWY ÓWCZESNYCH CZŁONKÓW WE

WYKRES 1. UDZIAŁ PROCENTOWY POSZCZEGÓLNYCH WALUT W ECU

TABELA 3. SKLAD ECU I WAGA POSZCZEGÓLNYCH WALUT (MARZEC 1996)

TABELA 4. KRAJE CZŁONKOWSKIE UNU EUROPEJSKIEJ W ŚWIETLE KRYTERIÓW KONWERGENCJI

WYKRES 2. ŚREDNIA STOPA INFLACJI W KRAJACH UE W LATACH 1992-1997 [1%]

TABEI,A 5. WSKAŹNIK CEN KONSUMPCYJNYCH (IPC)

TABELA 6. SALDO BUDŻETOWE (W % PKB)

TABELA 7. DŁUG PUI3LICZNY (W % PKB)

TABELA 8. ZMIANY DŁUGOTERMINOWYCH STÓP PROCENTOWYCH

ROZDZIAŁ 2

RYSUNEK 1. STRUKTURA EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO

RYSUNEK 2. ORGANY ZARZĄDZAJĄCE EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO

TABELA 9. UDZIAŁ NARODOWYCH BANKÓW CENTRALNYCH W SUBSKRYBOWANYM KAPITALE EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO

ROZDZIAŁ 3

TABELA 10. KOLEJNOŚĆ WPROWADZANIA EURO

TABELA 11. TERMINY WYMIANY WALUT NARODOWYCH NA EURO ORAZ SKUPU WALUT NARODOWYCH PRZEZ PAŃSTWA UGW

TABELA 12 OBNIŻKA KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH DZIĘKI EURO (MLD ECU ROCZNIE)

WYKRES 3. STRUKTURA GEOGRAFICZNA POLSKIEGO EKSPORTU W 1999 R

WYKRES 4. GŁÓWNI PARTNERZY HANDLOWI UE

TABELA 13. TRIADA NIEMOŻLIWOŚCI

TABELA 14. SENIORAT W UE (W % PKB)

BIBLIOGRAFIA

Bainbridge, Teasdale A., Leksykon Unii Europejskiej, Platon, Kraków 1998.
Bidzińska - Jakubowska B., Unia Europejska. Instytucje, porządek prawny polityki wspólne, integracja Polski z UE, Opole 2000.
Borchardt K. D., Integracja Europejska. Powstanie i rozwój Unii Europejskiej, Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Warszawie, Wokół nas, 2000.
Borowiec J., Wilk K., Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997.
Borowiec J., Unio ekonomiczna i monetarna. Historia, podstawy teoretyczne, polityka, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001.
Brodecki Z., Derezińska M., Prawo integracji europejskiej. Zarys wykładu w wyborem źródeł, LEX, 1999.
Ciamaga L., Latoszek E., Michałkowska - Gorywoda K., Oręziak L., Teichmann E., Unia Europejska. Podręcznik akademicki, PWN, Warszawa 1991.
Chrabonszewska E., Europejski System Walutowy, Poltext, Warszawa 1991.
Dolina Klepacki Z., Wspólnoty europejskie analiza oraz wybrane dokumenty, TEMIDA 2. Białystok 1993.
Dz. U. Z 2001 r., Nr 63., poz. 640, o skutkach wprowadzenia w niektórych państwach członkowskich Unii Europejskiej wspólnej waluty euro.
Emmert...
Euro - info dla małych i średnich firm, Nr 10(38), Listopad 2001.
Euro - nowa waluta w twojej firmie, Euro info centre PL - 405, Fundusz Współpracy, Warszawa 2000.
Fontaine P., Dziesięć lekcji o Europie, Wokół nas, 2000.
Gotz - Kozierkiewicz D., Finanse Międzynarodowe, Materiał pomocniczy WSUiB, Warszawa 2001.
Gross D., European monetary integration, Longman, London 1994.
Hoff W., Planarowa - Latanowicz J., Marciniszyn M., Walczyk K., Saganek P., Europejskie Prawo Gospodarcze, WSP i Z im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2001.
Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk 1995.
Indra S., Łazowski A., Unia Europejska. informator o unii walutowej, KIE, Warszawa 1998.
Integracja europejska, red. Marszałek A., Uniwersytet Łódzki, wyd. H. Łódź 2000.
Jakubika A., Jakubiszyn K., Szeląg K., Ustawa o skutkach wprowadzenia euro.
Jasiński L. J., Reforma Unii Europejskiej, ZIGGUART, Warszawa 1998.
Kawccka - Wyrzykowska E., Sosnowiec E., Unia Europejska. integracja Polski z Unią, IK i CHZ, Warszawa 1997.
Komar A., Europejska Unia Walutowa, PWE, Warszawa 1993.
Kowalewski P., Euro a międzynarodowy system walutowy, TWIGOER Warszawa 2001.
Krugman P. R., Obstfeld M., Międzynarodowe skutki gospodarcze, tłumaczenie i opracowanie wersji polskiej Ładyka S., PWN, Warszawa 1994.
Lasok D., Zarys prawa Unii Europejskiej, TNOiK, Toruń 1995.
Majewska - Jurczyk B., Dominacja w polityce Unii Europejskiej, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 1998.
Małecki W., Sławińska A., Piasecki R., Żuławska U., Kryzysy walutowe, PWN, Warszawa 2001.
Nowak A. Z., Potencjalne skutki wprowadzenia euro dla Polski, Studia Europejskie, Nr 1/1 999.
Nowak - Far A., Unia gospodarcza i walutowa w Europie. C. K. Beck, Warszawa 2001.
Oręziak L., Euro - nowy pieniądz, PWN, Warszawa 1999.
Orłowski W., Koszty i korzyści z członkostwa w Unii Europejskiej, CASE, Warszawa 2000.
Pasiński P., Kowalczyk K., Korzyści z euro, Poznań 2001
Płowiec U., Unia Europejska a Polska, PWLAM, Warszawa 2002.
Przyborowska - Klimczak A., Skrzydło - Tefalska E., Dokumenty wspólnot europejskich, Lubelskie Wydawnictwo Prawnicze, Lublin 1994.
Rączkowski S., Międzynarodowe stosunki finansowe, PWE, Warszawa 1979.
Rzeczpospolita, Ekonomia i rynek, Nr 224, 24.09.1999.
Solarz J. K., Daniuk D., Zombirt J., Integracja europejska a krajowe banki komercyjne, Biblioteka Menadżera i Bankowa, Warszawa 1999.
Temperton P., Euro - wspólna waluta, FELBERGSJA, Warszawa 2001.
Taylor Ch., Jeden rynek jeden pieniądz, Gazeta bankowa, 8 maja 1997.
Tendre - Właszczuk H., Rozszerzenie Unii Europejskiej na Wschód - Polska na tle innych krajów, PWN, Warszawa 2001.
Weinenfeld W., Wessel W., Europa od A do Z. Podręcznik integracji europejskiej, Wokół nas, Gliwice 1995.
Wokół problematyki integracji Europejskiej, red. Bielański S., Biernat N., wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000.
Woś J., Integracja europejska, WSB, Poznań 1999.
Wysokińska Z., Witkowska J., integracja europejska, Rozwój rynków, WNPAN, W - wa, Łódź 2001.
Zabicki K., Finanse międzynarodowe, PWN, Warszawa 2000.
Zielińska - Głębocka, Ewolucja integracji gospodarczej w Unii Europejskiej, Wyzwanie dla Polski, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1997.
Zombirt J., Unia ekonomiczna i monetarna, Wspólnoty Europejskie nr 3 (43)1995.

W. Hoff, J. Planarova-Latanowicz, M. Marciszyn, K. Walczyk, P. Saganek, Europejskie Prawo Gospodarcz, WSPiZ im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2001.

Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską Artykuł 3 [3]

Komitet Walutowy został w czerwcu 1998r. na podstawie art. 109c (2) Traktatu z Maastricht (art. 114 (2) wg nowej numeracji) rozwiązany, a w jego miejsce ustanowiono Komitet Gospodarczy i Finansowy o zmodyfikowanych prerogatywach doradczych.

Unia Europejska - podręcznik akademicki, praca zb., red. Nauk. K. Michałowska ... op. cit., s. 217.

E. Chrabonszewska, Europejski System Walutowy ... op. cit., s. 12.

Unia Europejska - podręcznik akademicki, praca zb., red. Nauk. K. Michałowska ... op. cit., s. 216-217.

Nowa-Far, Unia Gospodarcza i Walutowa ... op. cit., s. 19.

Unia Europejska - podręcznik akademicki, praca zb., red. Nauk. K. Michałowska ... op. cit., s. 217.

Rączkowski S., Międzynarodowe stosunki finansowe ... op. cit., s. 34.

Zielińska - Głębocka A., Ewolucja integracji gospodarczej w Uni Europejskiej ... op. cit., s. 34.

Komar A., Europejska Unia Walutowa ... op. cit., s. 95.

Zielińska - Głębocka A., Ewolucja integracji gospodarczej w Uni Europejskiej ... op. cit., s. 37.

Komar A., Europejska Unia Walutowa ... op. cit., s. 100-102.

Chrabonszewska E., Europejski System Walutowy ... op. cit., s. 16.

Nowa-Far, Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 24-25.

Wysokińska Z., Witkowska J., Integracja europejska ... op. cit., s. 153.

Rączkowski S., Międzynarodowe stosunki finansowe ... op. cit., s. 357.

Rozporządzenie Rady nr 907/73 z 3 kwietnia 1973 r.

Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna ... op. cit., s. 26-27.

Nowak-Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 32-33.

Komar A., Europejska Unia Walutowa ... op. cit., s. 18-20.

Nowa-Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa ... op. cit., s. 36.

Nowa-Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa ... op. cit., s. 34-36.

Kawecka - Wyrzykowska E., Unia Europejska ... op. cit., s. 300.

Doliwa-Klepacki Z., Wspólnoty Europejskie ... op. cit., s. 93.

Weinfeld W., Wesseis W., Europa od A do Z ... op. cit., s. 104.

Chrabonszewska E., Europejski System Walutowy ... op. cit., s. 18-19.

Solarz K., Integracja Europejska a krajowe banki komercyjne ... op. cit., s. 101.

Borowiec J., Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej ... op. cit., s. 97.

Dr Klaus - Dieteer Borchardt, Integracja Europejska, Powstanie i rozwój Unii Europejskiej ... op. cit., s. 46.

Nowak-Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... , op. cit., s. 42.

Zielińska - Głębocka A., Ewolucja integracji gospodarczej w Unii Europejskiej, s. 39.

Unia Europejska, podręcznik akademicki, pr. zb. pod red. Lucjana Ciamagi, s. 220.

Kawecka - Wyrzykowska E., Unia Europejska ... op. cit., s. 303-304.

Badzińska - Jakubowska B., Unia Europejska ... op. cit., s. 161.

Nowak - Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 44

Kawecka - Wyrzykowska E., Unia Europejska ... op. cit., s. 302.

Chrabonszewska E., Europejski System Walutowy ... op. cit., s. 23.

Rączkowski S., Międzynarodowe stosunki finansowe ... op. cit., s. 363.

Kawecka - Wyrzykowska E., Unia Europejska ... op. cit., s. 303.

Rączkowski S., Międzynarodowe stosunki finansowe ... op. cit., s. 366.

Chrabonszewska E., Europejski System Walutowy ... op. cit., s. 25.

Nowak - Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 46-47.

Komar A., Europejska Unia Walutowa ... op. cit., s. 57.

Woś J., Integracja europejska ... op .cit., s. 77.

Rączkowski S., Międzynarodowe stosunki finansowe ... op. cit., s. 367.

Bidzińska - Jakubowska B., Unia Europejska ... op. cit., s. 160.

Proces ten spowodował wieloletnie zachwianie się relacji między takimi instrumentami polityki gospodarczej jak kurs walutowy i stopa procentowa.

Borowiec J., Wilk K, Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej ... op. cit., s. 98-99.

Unia Europejska - podręcznik akademicki, praca zb., red. Nauk. L. Ciamaga ... op. cit., s. 226.

Kowalewski P., Euro a międzynarodowy system walutowy ... op. cit., s. 123.

Bidzińska - Jakubowska B., Unia Europejska ... op. cit.s, s. 162.

Unia Europejska - podręcznik akademicki, praca nauk. L. Ciamaga ... op. cit., s. 264.

Kawecka - Wyrzykowska E., Sosnowiec E., Unia Europejska ... op. cit., s. 307.

Oręziak L., Euro - nowy pieniądz ... op. cit., s. 23-24.

Integracja europejska, implikacje dla Polski, pr. zbior. pod red. J. Czaputowicza ... op. cit., s. 202.

Nowak - Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 52.

Unia gospodarcza, praca zb. red. nauk. L. Ciamaga ... op. cit., s. 264-265.

Szymczak I., praca magisterska, Geneza i konsekwencje tworzenia europejskiej Unii Walutowej ... op. cit., s. 54-55.

Unia Gospodarcza, praca zb., red. nauk., L. Ciamaga ... op. cit., s. 267.

Weidenfeld W., Europa od A do Z ... op. cit., s. 340.

Traktat o Unii Europejskiej. Tytuł VI, rozdział 1, Polityka gospodarcza, art. 130, 103a, 104c.

Weidenfeld W., Europa od A do Z ... op. cit., s. 340.

Traktat o Unii Europejskiej, tytuł VI, rozdział 4, Postanowienia przejściowe, art. 109e, 109f.

W grudniu 1995r., w Madrycie, Rada Europejska ustaliła, że nastąpi emisja nowego pieniądza - EURO, który z dniem 1 stycznia 2002r. zastąpi ECU i z dniem 1 lipca 2002 r. waluty tych państw, które zakwalifikowały się do uczestnictwa w UGIW.

Woś J., Integracja europejska ... op. cit., s. 90.

Wysokińska Z., Witkowska J., Integracja Europejska ... op. cit., s. 159-160.

Borowiec J., Wilk K., Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej ... op. cit., s. 105-106.

Traktat o Unii Europejskiej, Tytuł VI, Rozdział 4, art. 109j.

Wiedenfeld W., Europa od A do Z ... op. cit., s. 342.

W maju 1995 r. Komisja Europejska przedstawiła tzw. „Zieloną Księgę” zawierającą konkretne propozycje dotyczące zmniejszenia niepewności dotyczącej przejścia od nowej waluty, rozwiązanie problemów związanych z wprowadzeniem nowej waluty, określenia strategii działania dla pozyskania społecznego poparcia dla idei ustanowienia nowej waluty, określanej w dokumencie jako ECU, bowiem decyzja, że waluta ta ma nazywać się EURO została podjęta przez Radę Europejską później, w grudniu 1995r. w czasie obrad w Madrycie.

Woś A., Integracja europejska ... op. cit., s. 86-87.

Unia Europejska - podręcznik akademicki, praca zb., red. nauk. L. Ciamaga ... op. cit., s. 300.

Woś A., Integracja europejska ... op. cit., s. 87.

Unia Europejska - podręcznik akademicki, praca zb., red. nauk. L. Ciamaga ... op. cit., s. 303.

Nowak - Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 168-171.

Kawicka - Wyrzykowska E., Sosnowiec E., Unia Europejska - integracja Polski z Unią ... op. cit., s. 312.

Nowak - Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 172.

Ministrowie i prezesi banków centralnych państw z derogacją nie uczestniczących w ERM II mogę brać udział w tej procedurze, ale bez prawa udziału w głosowaniu.

Nowak - Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 268-270.

Wysokińska Z., Witkowska J., Integracja europejska ... op. cit., s. 161.

Bujak M., praca magisterska - Geneza i konsekwencje wprowadzenia jednolitej waluty EURO, Wrocław 2001, s. 55.

Borowiec J., Wilk K., Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej ... op. cit., s. 106-107.

Kawecka - Wyrzykowska E., Sosnowiec E., Unia Europejska ... op. cit., s. 43.

Unia Europejska - podręcznik akademicki, praca zb. red. nauk. L. Ciagama ... op. cit., s. 280.

Kawecka - Wyrzykowska E., Sonowiec E., Unia Europejska ... op. cit., s. 43.

Unia Europejska - podręcznik akademicki, praca zb. red. nauk. L. Ciagama ... op. cit., s. 280-281.

Unia Europejska - podręcznik akademicki, praca zb., red. nauk. L. Ciamaga ... op. cit., s. 281.

Tamże, s. 282.

Tamże, s. 283.

Unia Europejska - podręcznik akademicki, praca zb., red. nauk. L. Ciamaga ... op. cit., s. 283-284.

Szymczuk Iwona, praca magisterska, Geneza i konsekwencje tworzenia europejskiej unii walutowej, Wrocław 1998 r.

Unia Europejska - podręcznik akademicki, praca zb., red. nauk. L. Ciamaga ... op. cit., s. 284-285.

Borowiec J., Wilk K., Unia ekonomiczna i monetarna ... op. cit., s. 84.

Zombirt J., Unia ekonomiczna i monetarna ... op. cit., s. 84.

Unia europejska - podręcznik akademicki, praca zb., red. nauk., L. Ciamaga ... op. cit., s. 285.

Traktat z Maastricht przewiduje bowiem, że stabilność kursów powinna być zapewniona co najmniej w dwuletnim okresie poprzedzającym oceny sytuacji danego kraju. Poszczególne kraje powinny były więc utrzymać lub ewentualnie zmodyfikować kursy centralne swej waluty do tego czasu i następnie już ich nie zmieniać.

Szymczuk J., praca magisterska, Geneza i konsekwencje tworzenia europejskiej unii walutowej, Wrocław 1998.

Płowiec U., Unia Europejska a Polska ... op. cit., s. 33.

Nowak - Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 125-139.

Płowiec U., Unia Europejska a Polska ... op. cit., s. 37-39.

Nowak - Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 140-141.

Tamże, s. 146-147.

Hoff W., Planarova- Latanowicz J., Marciniszyn M., Wlaczyk K., Saganek P., Europejskie Prawo Gospodarcze ... op. cit., s. 170-171.

Nowak - Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 148.

Hoff W., Planarova- Latanowicz J., Marciniszyn M., Wlaczyk K., Saganek P., Europejskie Prawo Gospodarcze ... op. cit., s. 172-182.

Bidzińska - Jakubowska B., Unia Europejska ... op. cit., s. 168.

Hoff W., Planarova- Latanowicz J., Marciniszyn M., Wlaczyk K., Saganek P., Europejskie Prawo Gospodarcze ... op. cit., s. 182-183.

Nowak - Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 152.

Hoff W., Planarova- Latanowicz J., Marciniszyn M., Wlaczyk K., Saganek P., Europejskie Prawo Gospodarcze ... op. cit., s. 184.

Woś J., Integracja europejska ... op. cit., s. 91.

Hoff W., Planarova- Latanowicz J., Marciniszyn M., Wlaczyk K., Saganek P., Europejskie Prawo Gospodarcze ... op. cit., s. 185.

Bidzińska - Jakubowska B., Unia Europejska ... op. cit., s. 169.

Hoff W., Planarova- Latanowicz J., Marciniszyn M., Wlaczyk K., Saganek P., Europejskie Prawo Gospodarcze ... op. cit., s. 185.

Bidzińska - Jakubowska B., Unia Europejska ... op. cit., s. 169.

Woś J., Integracja europejska ... op. cit., s. 92.

Nowak - Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa w Europie ... op. cit., s. 154.

Euro, nowa waluta w twojej firmie, EURO INFO CENTRE PL - 405, FUNDUSZ WSPÓŁPRACY ... op. cit., s. 5-14.

Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna ... op. cit., s. 90.

Oręziak L., Euro - nowy pieniądz ... op. cit., s. 8.

Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna ... op.cit., s. 54

Oręziak L., Euro - nowy pieniądz ... op. cit., s. 8,

Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna ... op. cit., s. 57

Szymczuk J., praca magisterska, Geneza i konsekwencje tworzenia Europejskiej Unii Walutowej, Wrocław 1998 r.

Taylor Ch., Jeden rynek, jeden pieniądz ... op. cit.

Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna ... op. cit., s. 58-60.

Op. cit., s. 60-61.

Euro, nowa waluta w twojej firmie, EURO INFO CENTRE PL 405, FUNDUSZ WSPÓŁPRACY ... op. cit., s. 18-19.

Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna ... op. cit., s. 63-64.

Solarz J.K., Daniuk D., Zombrit J., Integracja europejska a kraje konkurencyjne ... op. cit. S. 118.

Euro, nowa waluta w twojej firmie, EURO INFO CENTRE PL - 405, Fundusz współpracy ... op. cit., s. 20-21

Nowak A.Z., Potencjalne skutku wprowadzenia euro do Polski, Studia Europejskie, nr 1/1999.

Rybiński K., Główny ekonomista i dyrektor Departamentu Analiz w Banku ING Bavings w Warszawie.

Rzeczpospolita, Ekonomia i rynek, Nr 48, 26.02.2001

Euro info dla małych i średnich firm, Nr 10 (38), Listopad 2001.

Jakubowiak A., Jakubiszyn K., Szeląg K, ustawa o skutkach wprowadzenia euro.

Gross D., European monetary integration, Longman, London 1994.

Oręziak L., Euro - nowy pieniądz ... op. cit., s. 37.

Biuletyn euro info dla małych i średnich firm, wrzesień/październik 2001, Nr 8 (36).

Euro, nowa waluta w twojej firmie, EURO INFO CENTER PL - 404, Fundusz Współpracy ... op. cit., s. 17.

Oręziak L., Euro - nowy pieniądz ... op. cit., s. 37-38.

Borowiec J., Unia ekonomiczna i monetarna ... op. cit., s. 69-70.

Op. cit., s. 69-70.

Oręziak L., Euro - nowy pieniądz ... op. cit., s. 41.

Biuletyn euro info dla małych i średnich firm, Nr 10 (38), Listopad 2001.

Kowalewski P., Euro a międzynarodowy system walutowy ... op. cit., s. 249-259.

Zgodnie z kryterium stabilności cenowej, średnia stopa inflacji w roku poprzedzającym badanie dotyczące spełnienia kryterium spójności, nie powinna być wyższa niż 1,5 punktu procentowego ponad wskaźnik odnotowany w trzech najlepszych pod tym względem krajach. Inflacja powinna być mierzona za pomocą wskaźnika cen konsumpcyjnych ustalonego na porównywalnych zasadach, biorąc pod uwagę różnicę w definicjach narodowych.

Biuletyn euro info dla małych i średnich firm, Nr 10 (38), Listopad 2001.

Brodecki Z., Derezinska M., Prawo integracji europejskiej .... op. cit., s. 171

Indras S., Łazowski A., Unia Europejska. Informator o unii walutowej ... op. cit., s. 17.

Oręziak L., Euro - nowy pieniądz ... op. cit., s. 41

Prezesi poszczególnych narodowych banków emisyjnych

Europejski

Bank Centralny

Rada EBC

(podejmuje decyzje)

DYREKTORIAT

Zarząd

Prezes

Wiceprezes

Pozostali członkowie

Prezesi Narodowych
Banków Centralnych
państw członkowskich
obszaru euro

Prezesi Narodowych
Banków Centralnych
państw nie będących

członkami obszaru euro

Rada Główna