BHP

STUDIA STACJONARNE I NIESTACJONARNE

Wykład I ŚRODOWISKO - PODSTAWOWE DEFINICJE I OKREŚLENIA

Zgodnie z ustawą o ochronie i kształtowaniu środowiska przyjmuje się, że środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności:

• powierzchnia ziemi, łącznie z glebą i kopalinami,

• wody,

• powietrze,

• świat roślinny i zwierzęcy,

• krajobraz znajdujący się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształcony przez człowieka.

Człowiek jest zależny od środowiska, ale jednocześnie wywiera na środowisko duży wpływ.

Szkodliwymi skutkami działalności człowieka jest zanieczyszczanie środowiska naturalnego przez czynniki:

• fizyczne,

• chemiczne,

• biologiczne.

Czynniki te powodują pojawianie się w środowisku substancji stałych, ciekłych i gazowe albo energii w takich ilościach i o takim składzie, że wpływa to ujemnie na np:

• zdrowie człowieka,

• klimat,

• przyrodę żywą i nieożywioną,

• glebę,

• wodę.

Zanieczyszczenie środowiska jest nieuniknioną konsekwencją:

• postępu techniki,

• wprowadzania nowych technologii,

• dużego zużycia energii elektrycznej,

• rozwoju transportu,

• wprowadzania tworzyw syntetycznych, detergentów, nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin.

W celu szczegółowego zdefiniowania pojęcia - środowisko - wyróżniono następujące jego rodzaje:

• geograficzne,

• przyrodnicze,

• przedsiębiorstwa,

• pracy,

• społeczne,

• materialne.

Środowisko geograficzne - składają się na nie:

• skorupa ziemska,

• część atmosfery (aerosfera),

• wody (hydrosfera),

• pokrywa glebowa,

• szata roślinna,

• świat zwierzęcy.

Środowisko przyrodnicze - oznacza ogół czynników przyrody ożywionej (składniki biotyczne) i przyrody nieożywionej (składniki abiotyczne).

Środowisko przedsiębiorstwa - oznacza zespół czynników osobowych i środowiskowych, w którym działa określone przedsiębiorstwo.

Środowisko pracy - składa się ze:

• środowiska społecznego

• środowiska materialnego.

Środowisko społeczne - oznacza ogół warunków i czynników rzeczowych oraz osobowych, które powstają w wyniku społecznego współżycia i działania ludzi.

Środowisko materialne - oznacza zespół czynników materialnych towarzyszących pracy, takich jak zjawiska fizyczne i zjawiska chemiczne:

• zjawiska wibroakustyczne,

• zjawiska elektromagnetyczne,

• zanieczyszczenia chemiczne,

• mikroklimat.

Z pojęciem środowiska i jego ochroną związana jest nauka zwana ekologią.

Ekologia jest to nauka o związkach pomiędzy organizmami a otaczającym je środowiskiem.

Termin „ekologia” pochodzi od greckich słów: oikos - miejsce życia, i logos - słowo, nauka.

Termin - ekologia - wprowadził po raz pierwszy zoolog niemiecki Ernest Haeckel w 1869 roku.

Ekologia - nauka biologiczna o gospodarce przyrody w jej ekosystemach; obejmuje całość zjawisk dotyczących wzajemnych zależności pomiędzy organizmami i ich zespołami a żywym i martwym środowiskiem.

Przedsiębiorstwo i ekologia

Działalność przedsiębiorstwa i ekologia muszą być wzajemnie powiązane.

W zarządzaniu przedsiębiorstwem, obok aspektów produkcyjnych, finansowych i marketingowych muszą być realizowane cele w zakresie ochrony środowiska oraz ochrony zdrowia i życia człowieka.

Potrzeby ludzkie są zaspakajane dzięki zasobom:

• materialnym,

• finansowym,

• pracowniczym,

• energetycznym

zawartym w środowisku zewnętrznym i wewnętrznym przedsiębiorstwa.

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w środowisku

W przedsiębiorstwie funkcjonują ludzie: jako pracodawcy lub jako pracownicy. Muszą oni znać regulacje prawne mówiące o tym, że zakład pracy jest zobowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy - regulacje prawne zawarte są w Kodeksie Pracy.

Nieprzestrzeganie określonych regulacji prawnych jest jedną z przyczyn zaliczania Polski do krajów o wysokich wskaźnikach wypadków przy pracy (ponad 100tys. rocznie) i chorób zawodowych (ponad 12tys. rocznie).

Liczba wypadków ogółem i śmiertelnych w wybranych krajach Europy

	Liczba wypad. ogółem	Liczba wypad. śmiertelnych
Czechosłowacja	209 067	607
W.Brytania	179 556	339
Polska	107 500	800
Austria	brak danych	198

Minimalizacja zagrożeń wypadkowych i chorób zawodowych wymaga wcześniejszego ich poznania. Można wtedy podjąć odpowiednie działania zapobiegawcze.

Na minimalizację zagrożeń wypadkowych i chorób zawodowych ma wzajemne powiązanie różnych dziedzin i nauk.

Między innymi są to:

• fizjologia i psychologia pracy,

• teoria wypadkowości przy pracy,

• higiena pracy

• toksykologia przemysłowa,

• ergonomia,

• nauki organizacyjne, techniczne i ekonomiczne,

• prawo pracy i socjologia pracy.

Przepisy prawne

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Ochrona pracy w znaczeniu prawnym jest to ogół norm prawnych, ustanowionych w celu zabezpieczenia pracownika.

Prawo do ochrony przed narażeniem człowieka na utratę zdrowia i życia w każdym miejscu a w szczególności w procesie pracy oraz w związku z działalnością gospodarczą należy do podstawowych praw człowieka.

W procesie pracy człowiek narażony jest na działanie różnych czynników środowiska pracy, skutkami których mogą być:

• utrata życia,

• utrata zdrowia,

• inwalidztwo,

• choroby zawodowe.

Szeroki zakres prawnej ochrony pracy obejmuje, między innymi, regulacje ustalające zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pojęcia - bezpieczeństwo i higiena pracy - używa się dla określenia ogółu środków i urządzeń zapewniających możliwość wyeliminowana lub sprowadzona do minimum.

• zatruć przemysłowych

• chorób zawodowych

• wypadków przy pracy

Źródłem prawnej ochrony pracy w Polsce są akty normatywne, które kształtują obowiązki z dziedziny ochrony pracy. Ciążą one przede wszystkim na:

• podmiotach zatrudniających,

• kierownikach zakładów pracy,

• kierownikach jednostek organizacyjnych,

• każdym pracowniku.

Podstawowym aktem prawnym, określającym przepisy prawnej ochrony pracy, jest uchwalony ustawą z 2 lutego 1996 roku Znowelizowany Kodeks Pracy

Dużą grupę źródeł prawnej ochrony pracy stanowią, poza Kodeksem Pracy,

• akty normatywne o randze ustawowej,

• przepisy wykonawcze do tych ustaw.

Akty normatywne i przepisy wydawane są w formie rozporządzeń Rady Ministrów oraz rozporządzeń i zarządzeń właściwych ministrów.

Do źródeł prawa pracy o charakterze szczególnym należą:

• układy zbiorowe pracy

• zakładowe umowy zbiorowe.

Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przysługuje wszystkim pracownikom niezależnie od podstawy prawnej zatrudnienia, funkcji i charakteru wykonywanej pracy.

Skuteczność przepisów o ochronie pracy zależy od ich przestrzegania zarówno przez pracodawcę jak przez pracowników.

Zostały powołane organy, których zadaniem jest zapewnienie przestrzegania przepisów przez pracodawców. Wyróżnia się:

• organy zewnętrzne, usytuowane poza zakładem pracy i

• organy wewnętrzne - funkcjonujące w zakładach pracy.

Organy zewnętrzne np.:

1. Państwowa Inspekcja Pracy,

2. Państwowa Inspekcja Sanitarna,

3. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska,

4. Państwowa Straż Pożarna,

5. Urzędy Górnicze,

6. Państwową Agencję Atomową.

Organy wewnętrzne:

1. służba bezpieczeństwa i higieny pracy,

2. społeczna inspekcja pracy,

3. związki zawodowe.

Na przykład (organy zewnętrzne):

Ad. p.1. zadania Państwowej Inspekcji Pracy:

• przeprowadzanie kontroli w zakładach pracy w zakresie przestrzegania przepisów prawa pracy oraz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,

• kierowanie wystąpień do kierownika zakładu o usunięcie stwierdzonych naruszeń.

• wydawanie pracodawcy nakazów, w formie decyzji, dotyczących między innymi:

• usunięcia stwierdzonych uchybień,

• wstrzymanie robót, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników

• wyrażenie sprzeciwu wobec zamiaru uruchomienia wybudowanego zakładu pracy jeżeli jego funkcjonowanie mogłoby zagrażać życia lub zdrowia pracowników.

Ad. p. 3. zadania Inspekcji Ochrony Środowiska

Inspekcja Ochrony Środowiska sprawuje kontrolę przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz prowadzi badania stanu środowiska. Do jej zadań należą między innymi:

• kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki korzystania ze środowiska,

• udział w postępowaniu dotyczącym lokalizacji inwestycji,

• udział w przekazywaniu do eksploatacji obiektów, które mogą pogorszyć stan środowiska,

• kontrola eksploatacji urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem.

Inspektorzy IOŚ są uprawnieni do przeprowadzania kontroli i mogą wydawać decyzje, którym musi się podporządkować kierownictwo zakładu.

Organy wewnętrzne

Ad.p.1.

Służby bezpieczeństwa i higieny pracy są jedno - lub wieloosobowymi jednostkami organizacyjnymi, podlegającymi bezpośrednio pracodawcy.

Liczba pracowników służb jest zależna od stanu zatrudnienia i warunków pracy w zakładzie.

Do zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy należy między innymi:

• przeprowadzanie kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przestrzeganie zasad i przepisów w tym zakresie na wszystkich stanowiskach pracy,

• występowanie do kierowników jednostek organizacyjnych z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń oraz uchybień w zakresie BHP

• niezwłoczne wstrzymanie pracy maszyny lub urządzenia technicznego w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika,

• sporządzanie, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Oprócz służb BHP w zakładzie zatrudniającym więcej niż 50 pracowników pracodawca powołuje komisję BHP która jest organem opiniodawczo-doradczym pracodawcy.

W jej skład wchodzą:

• pracownicy służb BHP,

• lekarz,

• społeczny inspektor pracy,

• przedstawiciele pracowników.

W każdy zakładzie pracy muszą być przeprowadzane szkolenia BHP.

Działalność szkoleniowa w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzona jest przez pracodawców lub przez jednostki uprawnione do prowadzenia takiej działalności.

Szkolenia pracy prowadzone są jako:

• szkolenia wstępne,

• szkolenia podstawowe,

• szkolenia i doskonalenia okresowe.

Zagrożenia środowiska

Zagrożenie środowiska wywołują czynniki chemiczne i fizyczne. Czynnikami chemicznymi zagrażającymi środowisku są:

• odpady komunalne,

• odpady przemysłowe,

• różne produkty wytwarzane przez człowieka, nie występujące w środowisku.

Czynnikami fizycznymi zagrażającymi środowisku są:

• promieniowanie elektromagnetyczne jonizujące,

• promieniowanie elektromagnetyczne nie jonizujące,

• hałas i wibracje.

Zagrożenia te dotyczą całej biosfery: atmosfery, hydrosfery i litosfery.

Atmosfera

Atmosfera jest powłoką gazową otaczającą kule ziemską. Składa się z kilku warstw różniących się gęstością, temperaturą, ciśnieniem i składem powietrza.

Skład chemiczny atmosfery.
W przyziemnej warstwie atmosfery główne składniki powietrza to:

azot (N₂).......................................78,08%
tlen (O₂).........................................20,9%
argon (Ar)......................................0,93%
dwutlenek węgla (CO₂)..................0,03%

Zanieczyszczenia powietrza

Źródła abiotyczne (naturalne) zanieczyszczeń np.:

• Wybuchy wulkanów

• Pożary lasów i stepów

• Sól morska podczas unoszenia pyłu wodnego przez wiatr

Źródła antropogeniczne (wytworzone przez człowieka) np:

• Wytwarzanie energii oparte na źródłach konwencjonalnych (węgiel, ropa naftowa)

• Przemysł metalurgiczny

• Górnictwo naftowe i przerób ropy

• Transport samochodowy

• Przemysł chemiczny

• Rolnictwo i hodowla

Zanieczyszczenia powietrza podzielone zostały na cztery grupy:

• gazy i pary związków chemicznych, np. tlenki węgla (CO, CO₂), siarki (SO₂, SO₃),

• drobne kropelki cieczy, np. kropelki zasad, kwasów, rozpuszczalników,

• drobne ciała stałe, np. pyły, związki metali ciężkich, azbest, pestycydy,

• mikroorganizmy i makroorganizmy (np. grzyby) których ilość lub rodzaj nie jest charakterystyczny dla naturalnego składu powietrza,

W przyrodzie występuje zagrożenie atmosfery:

• globalne (planetarne),

• lokalne (kontynentalne).

Zagrożenie globalne:

1. zmiany klimatu (ocieplenie),

2. degradacje warstwy ozonowej,

Zagrożenie lokalne

3. zakwaszanie środowiska

Zagrożenie globalne - efekt cieplarniany

Efektem cieplarnianym nazywamy podwyższenie temperatury powierzchni ziemi na skutek zatrzymania energii słonecznej przez tzw. gazy cieplarniane.

Gazy cieplarniane powodują, że pojawia się promieniowanie zwrotne - ogrzewa ono ponownie powierzchnię Ziemi.

Gazy i ich udział w efekcie cieplarnianym:

dwutlenek węgla(CO2)	50%
metan (CH2)	18%
freony	14%
ozon (O3)	12%
tlenki azotu (NOx)	6%

Zagrożenie globalne - degradacje warstwy ozonowej

Ozon znajdujący się w atmosferze pochłania szkodliwe dla wszystkich żywych organizmów promieniowanie ultrafioletowe (UV). Niszczenie warstwy ozonowej prowadzi do zmniejszania się efektywności pochłaniania promieni UV w wyniku czego organizmy narażone są na zwiększone dawki tego promieniowania.

 Degradacja warstwy ozonowej jest spowodowana głównie emisją:

• freonów (np. CFCl₃ )

• halonów np. (CF₂Br₂),

• niektórych węglowodorów np.: metanu - CH₄, czterochlorku węgla CCl₄

Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się dziury ozonowej należy zastąpić freon, przy produkcji kosmetyków i dezodorantów, innymi nieszkodliwymi dla środowiska gazami np.: propan i butan

Zagrożenie lokalne - kwaśne deszcze

Kwaśne deszcze tworzą się, gdy dwutlenek siarki i tlenki azotu (przemysłowe gazy odpadowe) reagują z cząsteczkami wody zawartej w powietrzu. Powstają wtedy jedne z najsilniejszych kwasów:

siarkowy(VI) SO₃ + H₂O => H₂SO₄(VI)

azotowy(V) NO₂ + H₂O => HNO₃(V)

Najwięcej szkodliwych substancji powstaje podczas wytwarzania energii elektrycznej w elektrowniach poprzez spalanie węgla.

HYDROSFERA

Charakterystyczne cechy hydrosfery

1. duża ruchliwość wody,

2. częsta zmiana stanu skupienia,

3. stężenie zawartych w niej substancji,

4. określony rytm odnawiania się.

Gospodarka zasobami wodnymi musi uwzględniać konieczność zachowania równowagi pomiędzy ich zużyciem a tempem odnawiania się.

Zasoby wody na Ziemi szacuje się na 1,5 mld km³;

Człowiek zużywa wodę do:

• konsumpcji,

• produkcji,

• celów komunalnych.

PROCESY I ŹRÓDŁA DEGRADACJI HYDROSFERY

Główne źródła zanieczyszczenia wód to:

• ścieki komunalne (z miast i wsi) i przemysłowe (poprodukcyjne),

• wody pochłodnicze z energetyki i przemysłu,

• wody kopalniane,

• spływy powierzchniowe z terenów rolniczych (zanieczyszczenia obszarowe),

• spływy z terenów przemysłowych, składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych,

• zrzuty niezorganizowane ze źródeł lokalnych (bez kanalizacji),

• zanieczyszczenia atmosferyczne.

Litosfera

Zewnętrzna warstwa kuli ziemskiej o grubości ok.100 km (80-150 km) zwana jest litosferą.

Specyfiką degradację litosfery jest bardzo wolne tempo procesów naturalnego odnawiania.

Zanieczyszczenie litosfery ma charakter:

• mechaniczny (przez ciała stałe, słabo rozpuszczalne),

• chemiczny (różne substancje chemiczne),

• radioaktywny,

• biologiczny.

ODPADY KOMUNALNE I PRZEMYSŁOWE

Naturalne procesy biogeofizyczne są bezodpadowe, a bytowanie ludzi i funkcjonowanie gospodarki prowadzi do powstawania odpadów.

Odpady dzieli się na dwie kategorie:

1. przemysłowe,

2. komunalne (bytowo - gospodarcze)

Uciążliwość odpadów komunalnych dla litosfery wynika głównie z:

• ich ogromnych ilości,

• konieczności przeznaczenia pod wysypiska znacznych powierzchni,

• wnikania różnych substancji np. z wysypisk, w głąb gruntu.

Odpady i substancje niebezpieczne

Odpady i substancje niebezpieczne - to takie, które wykazują własności: wybuchowe, toksyczne, rakotwórcze, zakaźne, lub szkodliwe w inny sposób dla ludzi i biocenoz. Zawierają w swoim składzie m.in.:

• metale ciężkie i ich związki ( ołów, kadm, rtęć),

• dioksyny (zw. arom. C₆H₄O₂), azbest (minerał),

• polichlorek winylu (PCW) i związki podobne

• preparaty do konserwacji drewna, żywice, leki, odpady ze szpitali , z rzeźni i garbarni,

• substancje radioaktywne i wybuchowe,

DEGRADACJA GLEB

Częścią litosfery bardzo ważną dla człowieka są gleby - wierzchnie warstwy litosfery.

Najważniejsze przyczyny degradacji gleb np.:

• wyrąb lasów i niszczenie naturalnych pokryw roślinnych,

• zaburzenie stosunków wodnych,

• zakwaszenie gleb,

• alkalizacja gleb

• chemiczne zanieczyszczenie przez substancje dostające się do gleby z atmosfery, hydrosfery, ścieków,

Czynniki zagrożeń w środowisku pracy

Rozróżnia się:

• czynniki chemiczne w środowisku pracy,

• czynniki fizyczne w środowisku pracy.

Zagrożenia spowodowane przez czynniki chemiczne

Rozwój współczesnej cywilizacji jest nierozerwalnie związany z rozwojem przemysłu w tym przemysłu chemicznego.

Szacuje się, że obecnie znanych jest około 10 mln związków chemicznych. Substancji o znaczeniu komercyjnym jest ponad 100tys.

Corocznie do produkcji i obrotu wprowadzanych jest około 2000 nowych substancji chemicznych. Oprócz dobrodziejstw związanych ze stosowaniem substancji chemicznych (np. antybiotyki), występują również zagrożenia (np. thalidomid, freony).

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ostre zatrucia substancjami chemicznymi znajdują się na 4-tym miejscu jako przyczyny zgonów.

Badaniem szkodliwego wpływu substancji w miejscu pracy na zdrowie ludzi zajmuje się toksykologia przemysłowa.

Ze względu na olbrzymią liczbę substancji stosowanych w przemyśle, wprowadzono ich klasyfikację. Szkodliwe substancje możemy klasyfikować w różny sposób np. przez:

1. efekty ich działania,

2. miejsce ich działania w organizmie,

3. toksyczność,

4. własności chemiczne lub fizyczne.

Nie ma bezpiecznych substancji chemicznych - szkodliwe działanie zależy od dawki, która dostanie się do organizmu lub ilości wprowadzonej do środowiska.

Jedyną drogą ustalenia dawki powodującej określony efekt jest testowanie związków chemicznych na zwierzętach. Testy takie, w UE, są prawnie obowiązujące.

Najczęściej stosowane testy to:

Test DL₅₀ - szczury są karmione różnymi ilościami substancji toksycznej w wodzie do picia. Dawkę zabijającą połowę szczurów nazywa się DL₅₀ (dawka śmiertelna dla 50%) [mg/kg masy ciała].

Test CL₅₀ - szczury w komorze inhalacyjnej różne stężenia substancji toksycznych. Stężenie zabijające połowę z nich nazywa się CL₅₀ [mg/L powietrza].

Substancje chemiczne mogą się dostawać do naszego organizmu w wyniku:

1. wchłaniania przez drogi oddechowe,

2. spożycia,

3. wchłaniania przez skórę.

Po wniknięciu do organizmu substancja może powodować:

• efekt miejscowy ( np. chlor drażni układ oddechowy),

• może zostać wchłonięta do krwioobiegu.

Wiele efektów toksycznych nie jest wywoływanych bezpośrednio przez substancję pochłoniętą lecz przez produkty jej reakcji w organizmie (metabolity).

Dla wszystkich dróg wchłaniania, substancji chemicznych lub jej metabolitów, określone są wskaźniki DSB - dopuszczalne stężenia w materiale biologicznym np. w:

• krwi,

• moczu,

• włosach,

• powietrzu wydychanym.

Prowadzony jest:

• monitoring biologiczny,

• monitoring efektów biologicznych.

Monitoring biologiczny dotyczy pomiaru niebezpiecznej substancji lub jej metabolitu w płynach biologicznych (np. krwi, moczu).

Monitoring efektów biologicznych dotyczy pomiaru odwracalnych zmian biochemicznych spowodowanych przez wchłoniętą substancję.

Międzyresortowa Komisja ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy (istniejąca od 1983r.) powołała Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych.

Zespół opracowuje dokumentację dotyczącą dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego dla związków chemicznych.

Zakłady pracy są zobowiązane do badania stężeń substancji toksycznych wymienionych w wykazie NDS (Najwyższe Dopuszczalne Stężenia) w celu ustalenia stopnia narażenia pracowników.

W Polsce obowiązują normatywy higieniczne uwzględniające trzy rodzaje najwyższych dopuszczalnych stężeń:

• Najwyższe Dopuszczalne Stężenie (NDS)

• Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe (NDSCH)

• Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Progowe (NDSP)

Czynniki fizyczne w środowisku pracy

Do czynników fizycznych wpływających na środowisko pracy zaliczamy:

1. temperaturę,

2. promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące,

3. promieniowanie elektromagnetyczne jonizujące

4. hałas,

5. wibracje.

.

CHOROBY ZAWODOWE

Człowiek z trudem adaptuje się do zmieniających się warunków ze względu na:

• wzmożone tempo życia,

• sytuacje stresowe,

• nagromadzenie się szeregu zagrożeń.

Obniża się odporność psychiczna i biologiczna - ludzi częściej zapadają na różnego typu choroby. Wyróżnia się trzy kategorie chorób:

• choroby cywilizacyjne,

• choroby społeczne,

• choroby zawodowe.

Choroby cywilizacyjne są związane z rozwojem cywilizacji, głównie z:

• uprzemysłowieniem,

• urbanizacją,

• mechanizacją i motoryzacją,

• chemizacją.

Do chorób cywilizacyjnych zalicza się:

• wypadki drogowe,

• zatrucia przemysłowe,

• choroby wibracyjne,

• choroby wywołane przez nadmierny hałas i promienie jonizujące,

• choroby wywołane nadmiernym skażeniem substancjami chemicznymi (zatrucia przemysłowe, alergie, pylice, nowotwory, choroby układu oddechowego i układu krążenia).

Choroby cywilizacyjne wynikają z:

1. nadmiernego tempa życia,

2. ustawicznego stresu,

3. zmian trybu życia, ograniczenia ruchu i wysiłku, siedzącego trybu życia,

4. niewłaściwego i nadmiernego odżywiania (nadmierna otyłość i choroby przewodu pokarmowego).

Choroby społeczne -

to choroby najczęściej przewlekłe, występujące masowo.

Zalicza się do nich w Polsce:

gruźlicę, niektóre choroby weneryczne, AIDS, choroby nowotworowe, psychiczne, reumatyczne, próchnice zębów, cukrzyce, otyłość, choroby serca.

Ostatnio coraz częstsza jest zapadalność na choroby nowotworowe, choroby krążenia oraz schorzenia genetyczne.

Choroby społeczne w znaczny sposób obniżają wartość biologiczną społeczeństwa i pogarszają sytuacje ekonomiczną (zwolnienia chorobowe, inwalidztwo, rehabilitacja, wysoka śmiertelność).

Choroby zawodowe

Na choroby zawodowe zapadają ludzie w wyniku wykonywania określonej pracy lub z powodu warunków, w których się tą pracę wykonuje.

Za choroby zawodowe uważa się w Polsce choroby określone w Wykazie chorób zawodowych, który stanowi załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18. 11. 1983r.

Pierwszym polskim aktem normatywnym, który dotyczył chorób zawodowych, była ustawa z dnia 25. 7. 1919 r.

W latach 1927 - 1937 kilkakrotnie zmieniano przepisy i stopniowo rozszerzano listę chorób.

W tym okresie uwzględniono w niej m. in.: zatrucia ołowiem, rtęcią, fosforem, arsenem, pylice płuc, choroby wywołane promieniami jonizującymi, i niektóre choroby nowotworowe. Kolejne nowelizacje przeprowadzano w latach 1983 i 1989.

Obowiązujący w Polsce wykaz chorób zawodowych odpowiada wymaganiom zawartym w Konwencji 121 Międzynarodowej Organizacji Pracy, dotyczącej świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Od 1970 r. gromadzeniem i przetwarzaniem informacji o chorobach zawodowych stwierdzonych w Polsce zajmuje się Instytut Medycyny Pracy w Łodzi.

Badania przeprowadzone w Instytucie wykazały, że np. w latach 1985 - 1995 zachorowalność na choroby zawodowe w Polsce wykazywała tendencję wzrostową

(zachorowalność - zapadalność, liczba zachorowań pierwszorazowych, przypadająca na tysiąc lub dziesięć tysięcy osób).

Czynnikami najczęściej wywołującymi choroby zawodowe są:

• nieodpowiednia przymusowa pozycja ciała,

• nadmierne obciążenie części kości, grup mięśni,

• nieodpowiednie narzędzia pracy,

• nadmierna eksploatacja narządu mowy, wzroku,

• złe warunki klimatyczne: zapylenie, niedotlenienie, nad- i podciśnienie atmosferyczne, temperatura, hałas, wstrząsy, wibracje,

• kontakt z truciznami przemysłowymi, ciałami promieniotwórczymi, odczynnikami, lekami, drobnoustrojami chorobotwórczymi i pasożytami.

Największą zachorowalność na choroby zawodowe stwierdzono w następujących rodzajach działalności społeczno - gospodarczej przedsiębiorstw:

• edukacji,

• ochronie zdrowia i opiece społecznej,

• przemyśle,

• rolnictwie i leśnictwie,

• budownictwie.

Warunki pracy mogą stwarzać zróżnicowane zagrożenia zdrowotne, których następstwem są choroby zawodowe.

Identyfikacja zagrożeń w środowisku pracy pod względem jakościowym i ilościowym należy do obowiązków pracodawców.

Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy są przeprowadzane (zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 22. 3. 1993 r.) przez laboratoria:

• Państwowej Inspekcji Pracy,

• Centralnego Instytutu Ochrony Pracy,

• jednostek badawczo-rozwojowe w dziedzinie medycyny pracy.

W szczególnych przypadkach, takie badania, mogą przeprowadzać laboratoria zakładowe (z upoważnienia Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego).

Diagnostyka chorób zawodowych

Do przyczyn chorób zawodowych zalicza się:

1. toksyczne substancje chemiczne

2. substancje rakotwórcze,

3. pyły przemysłowe,

4. czynniki fizyczne (hałas, ultradźwięki i infradźwięki, wibracje, promieniowanie jonizujące, podczerwone, ultrafioletowe, pola elektromagnetyczne, mikroklimat),

5. czynniki biologiczne ( bakterie, wirusy, grzyby, drożdże),

6. czynniki związane ze sposobem wykonywania pracy (np. ruchy monotypowe, nadmierne napięcie mięśni, nadmierne obciążenie narządu głosu, przeciążenie układu kostno-stawowego).

Zdiagnozowanie choroby zawodowej napotyka na szereg trudności. Wynika to z faktu, że m. in.:

• objawy kliniczne mogą pochodzić od innych chorób,

• nastąpiła błędna interpretacja wyników badań diagnostycznych,

• zakres badań był niedostateczny

• stosowano nadmierny liberalizm lub nadmierną ostrożność ustalając rozpoznanie choroby.

Kolejnymi ważnymi zagadnieniami związanymi z chorobami zawodowymi są zagadnienia związane z

rozpoznawaniem chorób zawodowych, i z profilaktyką chorób zawodowych.

Uprawnienia do rozpoznawania chorób zawodowych mają tylko określone jednostki służby zdrowia.

Do chorób zawodowych zalicza się m. in.:

1. zatrucia ostre i przewlekłe substancjami chemicznymi oraz następstwa tych zatruć,

2. pylice płuc,

3. rozedmę płuc u dmuchaczy szkła,

4. choroby skóry,

5. choroby zakaźne i inwazyjne,

6. uszkodzenie słuchu wywołane hałsem,

7. zespół wibracyjny,

8. choroby wywołane pracą w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu atmosferycznym,

9. choroby wywołane działaniem przeciążeń grawitacyjnych (przyspieszeń),

10. choroby układu wzrokowego wywołane zawodowymi czynnikami fizycznymi lub chemicznymi.

3

Zasoby wody w przyrodzie

---