Socjologia- skrypt

Rozdzial 1

1. Socjologia a wiedza powszechna o społeczeństwie

Socjologowie mają do czynienia z sytuacją obcą w większości nauk: przedmiot badań, jakim jest społeczeństwo, posiada wiedzę o sobie samym. Nie mogą tej wiedzy, ze zdrowego rozsądku i potocznego doświadczenia się wywodzącej, lekceważyć jako przednaukowej refleksji, zbioru przesądów i mitów, ponieważ ta wiedza jest składnikiem społecznej rzeczywistości. Nawet mylne i fałszywe przekonania prowadzą do pewnych konsekwencji społ, jeśli ich zasięg jest masowy i powszechny.

Jeżeli ludzie definiują jakąś sytuację jako rzeczywistą, to staje się ona rzeczywistą. Znaczna część ludzkich przekonań przyjmuje postać tzw. samospełniających się przepowiedni. Rzeczą interesującą socjologa jest mniej ich prawdziwość, bardziej szeroki oddźwięk, jakim się cieszą.

Socjologia jako profesjonalna wiedza o społ stoi przed problemem odróżnienia się od zdroworozsądkowej samowiedzy, jaką posiadają uczestnicy życia społ. Dystans wobec potocznego doświadczenia jest koniecznym wymogiem do ukształtowania się każdej dyscypliny naukowej.

2. Socjologia wobec innych nauk społ.

Rozmaite nauki społeczne zajmują się właściwymi sobie fragmentami życia społ, a socjologowie czują się powołani do badania jego całokształtu. Stąd „imperializm socjologiczny', manifestujący się zwłaszcza u pierwszych socjologów. Socjologowie uznają samodzielność poszczególnych nauk społecznych, ale niejasność co do ich własnego pola dociekań pozostaje. Socjologia nie ustanawia własnych wartości i idei, dąży jedynie do odkrywania prawd o świecie

3. Przedmiot socjologii i jej praktyczne zastosowania

Przedmiotem soch są zjawiska i procesy zachodzące w różnych formach zbiorowego życia ludzi (instytucje, zbiorowości, procesy, stosunki, zjawiska kulturowe, ruchy społeczne, świadomość społ itd.)

Ogólne teorie socjologiczne:

1. t. struktur społ

2. t. zmiany

3. t. zachowania się jednostek

4. t. zachowania się zbiorowości

Zastosowania wiedzy socjologicznej do regulowania stosunków międzyludzkich w przemyśle, do określania decyzji wyborczych obywateli, decyzji konsumentów, w badaniach opinii publ, badaniach zachowania się tłumów, morale armii itp. Zyskały miano inżynierii społecznej bądź socjotechniki. Z jednej strony prowadziło ulepszeń i racjonalizacji życia społ, z drugiej przyczynia się do usprawniania technik rządzenia społeczeństwami, zwiększania wydajności na rzecz prywatnych zysków.

4. Sporne problemy socjologii

Jest to nauka bez paradygmatu. Nawet w sprawach podstawowych nie ma zgody.

Kontrowersje co do rzeczywistości społecznej:

1. indywidualizm - holizm

2. teoria funkcjonowania - teoria konfliktu

Kontrowersje co do metod jej badania

1. naturalizm - antynaturalizm

2. soch teoretyczna - soch historyczna

5. Podstawowe stanowiska teoretyczne

Rys historyczny

Początków upatruje się w starożytności klasycznej, gł w politycznych pismach Platona i Arystotelesa. Socjologia powstała w czasach przemian wywołanych:

a) upadkiem feudalizmu i rozwojem handlu, przemysłu oraz urbanizacji;

b) ruchem intelektualnym "oświecenie”, który umożliwił rozkwit nauki oraz świeckiej myśli w odniesieniu do świata materialnego, biologicznego i społecznego;

c) szokiem spowodowanym siłą rewolucji francuskiej 1789 roku oraz gwałtownymi przemianami, które wywołała.

Nazwę "socjologia” zaproponował myśliciel francuski, August Comte, który uważał ,że nauka o społ może iść w parze z naukami przyrodniczymi, a odkrycie praw rządzących organizacją społeczeństw ludzkich pomoże stworzyć bardziej humanistyczne społeczeństwo.
Również Herbert Spencer uważał, że można sformułować prawa rządzące organizacją ludzkich społeczeństw. Prawa te winny dotyczyć przede wszystkim wzrastającej liczebności i złożoności społ, oba te czynniki powodują wzrost zależności i wymiany pomiędzy ludźmi i organizacjami w danym społ oraz rosnące wykorzystanie władzy do regulowania, kontrolowania i koordynowania działań członków społ oraz wchodzących w jego skład organizacji. Spencer jest twórcą funkcjonalizmu, który kładzie nacisk na zależności istnienia społeczeństwa od określonych wzorów społecznych.
Emil Durkheim przejął wiele od Spencera, ale był także kontynuatorem Comte'a i francuskiej myśli socj, która podkreślała znaczenie idei kulturowych dla integracji społeczeństwa. Tak jak Spencer, był funkcjonalistą i wierzył, że można odkryć prawa rządzące organizowaniem się ludzi, ale podejście Spencera uzupełnił poszukiwaniem funkcji symboli kulturowych w integrowaniu społeczeństwa.
Karol Marks, Niemiec, który uciekł ze swej ojczyzny i ostatecznie osiadł w Anglii, podkreślał konflikt jako istotną cechę społeczeństwa i stworzył podejście zwane teorią konfliktu bądź socjologią konfliktu. Uważał on, iż nierówności w rozdziale zasobów stwarzają warunki do zmian społecznych, ponieważ ci, którzy pozbawieni są owych dóbr, wchodzą w konflikt z tymi, którzy kontrolują produkcję, posiadają władzę i manipulują symbolami kulturowymi po to, by uprawomocnić swą uprzywilejowaną pozycję. W przeciwieństwie do Comte'a, Spencera i Durkheima Marks nie wierzył, że można sformułować ogólne, ponadhistoryczne prawa rządzące organizacją ludzkich społeczeństw.
Max Weber, inny wielki twórca socjologii, także Niemiec, przez całe życie prowadził milczący spór z Marksem, podkreślając, że nierówność jest zjawiskiem wielowymiarowym i jej przyczyny nie tkwią jedynie w ekonomii, że konflikt ma swe źródła w przyczynach historycznych, a nie jest wyłącznym skutkiem nierówności, oraz że zmiany mogą być wywołane nie tylko przez materialne i ekonomiczne uwarunkowania, lecz równie dobrze przez same idee. Podkreślał także, iż socjologia musi przyglądać się zarówno wielkim strukturom społecznym, jak i znaczeniu, które poszczególne jednostki nadają siłom działającym na tym poziomie. Podobnie jak Marks, nie wierzył w istnienie ogólnych praw organizacji ludzkich społeczeństw, lecz w przeciwieństwie do niego uważał, iż należy zachować obiektywność, to jest unikać wartościowania w opisie i analizie zjawisk społecznych.
Początkowo amerykańska socjologia przejęła koncepcje europejskie w podejściu do problemów związanych z urbanizacją i industrializacją, ale wkrótce mogła pochwalić się własnymi osiągnięciami: jednym z nich było szerokie wykorzystanie technik ilościowych, statystycznych, drugim zaś wypracowanie nowego podejścia badawczego zwanego interakcjonizmem. Polegało ono na zainteresowaniu procesami, dzięki którym społeczeństwo trwa i zmienia się, a które zachodzą na poziomie mikro, w bezpośrednich kontaktach ludzi ze sobą.
Socjologia stanowi obecnie ogromną i zróżnicowaną dziedzinę analiz wszystkich przejawów ludzkiej kultury, struktury społecznej, zachowań i interakcji oraz przemian społecznych

Funkcjonalizm

tendencja w socjologii, stawiająca jako centralne zagadnienie równowagę systemu społecznego, zapewniającą jego trwanie i sprawne funkcjonowanie; za podstawowe zadanie socjologii uważa analizę wymogów niezbędnych dla zachowania równowagi systemu. Pojmując system społeczny jako organiczną całość, socjolog rozpatruje zjawiska społ. z punktu widzenia funkcji, jakie one spełniają w ramach całości. Gł. przedstawiciele kierunku: É. Durkheim, V. Pareto, B. Malinowski, A.R. Radcliffe-Brown, T. Parsons, R.K. Merton.

kierunek we współczesnej architekturze polegający na uznawaniu funkcji za najważniejszy czynnik kształtowania obiektów i zespołów architektonicznych, czemu podporządkowane są forma i konstrukcja. Zasady f. zostały sformułowane pod koniec XIX w. jako protest przeciwko eklektyzmowi. Czołowymi przedstawicielami f. byli: L.H. Sullivan, O. Wagner, J. Hoffman, A. Perret, E. Freyssinet, P. Behrens. Po I woj. świat. f. przejawił się w dziełach W. Gropiusa, L. Miesa van der Rohe, Le Corbusiera; w Polsce: B. i S. Brukalskich, B. Lacherta, H. i S. Syrkusów.

w metodologii nauk XIX-XX w. pogląd, że z nauki należy usunąć pojęcie przyczyny, poprzestając na badaniu funkcjonalnych zależności zjawisk.

Teoria konfliktu

Geneza teorii konfliktowych wywodzi się w głównej mierze z opracowań teoretycznych Karola Marksa i Maxa Webera i Georga Simmla.

Ujęcie procesów konfliktowych przez Marksa

1. Konflikt interesów między zbiorowościami jest silniejszy wówczas, gdy zwiekszają się nierówności w dostępie do dóbr.

2. Wraz ze wzrostem świadomości nierównego rozdziału dóbr zbiorowości podporządkowane będą wyraźniej kwestionowały taki porządek społeczny.

3. Wraz ze wzrostem polaryzacji społecznej zwiększa się siła konfliktu, który wybucha w wyniku istnienia nierówności.

4. Wraz ze wzrostem siły konfliktu następuje większa zmiana struktury społecznej, w efekcie czego rzadkie dobra stają się dostępniejsze dla ogółu.

Ujęcie procesów konfliktowych przez Webera

1. Zbiorowości zdominowane prędzej będą wchodzić w konflikt ze zbiorowościami dominującymi, jeśli odmówią im legitymizacji władzy.

2. Prawdopodobieństwo konfliktu między zbiorowościami dominującymi i zdominowanymi jest większe wówczas, gdy na czele zbiorowości podporządkowanych staną przywódcy charyzmatyczni.

Ujęcie procesów konfliktowych przez Simmla

1. Gwałtowność konfliktu wzrasta w sytuacji, gdy strony konfliktu są solidarne w działaniach konfliktowych wobec swoich przeciwników oraz ich członkowie postrzegają jako konflikt wartości, a więc konflikt dotyczący całej zbiorowości, a nie tylko własnych interesów.

2. Konflikt wywołuje następujące skutki dla stron w nim uczestniczących:

• Ujednoznaczniają się granice grup

• Następuje zwiększenie stopnia centralizacji władzy

• Zmniejsza się tolerancja wobec dewiacji wewnątrz zbiorowości.

W późniejszym okresie paradygmat ten rozwijany był głównie przez Ralfa Dahrendorfa, Lewisa Cosera, a także przez Immanuela Wallersteina, Charlesa Millsa czy Randalla Collinsa

Teoria wymiany

Wg George'a Homansa „zachowanie społeczne jest wymianą dóbr materialnych, ale i niematerialnych, takich jak symbole aprobaty i prestiżu.” Wszystkie organizacje społeczne powstały na zasadzie działania sieci wymian międzyjednostkowych. W organizacji potrzeby danej jednostki są spełniane przez inne jednostki należące do tej organizacji. Stworzył on też szereg twierdzeń, wśród nich twierdzenie o sukcesie, twierdzenie o deprywacji - nasyceniu i twierdzenie o agresji. Twierdzeń tych jest łącznie siedem, a zdaniem wieńczącym tą listę jest twierdzenie o racjonalności, które mówi, że jednostka z dwóch alternatywnych działań wybierze te, które daje jej największe prawdopodobieństwo osiągnięcia większej korzyści.

Peter Blau wprowadził do analizy procesów wymiany pojęcie „użyteczności krańcowej”, które mówi o tym, że „im więcej oczekiwanych nagród jednostka uzyskuje w wyniku określonej czynności, tym mniej wartościowa jest ta czynność i tym mniej prawdopodobne będzie jej podjęcie”. Kolejnym pojęciem wprowadzonym przez Blaua jest pojęcie „normy wymiany sprawiedliwej”, które wskazuje jaki powinien być stosunek nagród do kosztów w danej relacji wymiany. Jeśli normy te zostają zachwiane, strona pokrzywdzona może ujawniać zachowania agresywne. Koncepcja Blaua różni się tym od koncepcji Homansa, że przewiduje sytuacje konfliktowe. Równowaga w jednej relacji jest opłacona zaburzoną homeostazą w innej. Jeszcze jedno pojęcie Blaua to „atrakcyjność społeczna” czyli postrzeganie możliwości uzyskania nagrody. Jest to zdaniem tego socjologa czynnik konieczny do zaistnienia stosunku wymiany, który opiera się na przeświadczeniu, że ludzie, którzy „udzielają nagród, będą z kolei otrzymywać nagrody jako zapłatę za dostarczone dobra”. Są cztery typy (klasy) nagród: pieniądze, akceptacja społeczna, szacunek (poważanie) oraz uległość. Z nich największą wartość ma uległość, potem szacunek, akceptacja, zaś najmniej stosowną nagrodą w stosunkach wymiany społecznej są pieniądze. Uległość jest najcenniejszą nagrodą ponieważ dla Blaua wiąże się nieodłącznie ze stosunkiem władzy, a ten z kolei niesie za sobą możliwość odmawiania nagród tym, którzy nie chcą podporządkować się normom. Władza rodzi się wtedy, kiedy wartość świadczonych usług przewyższa wartość usług otrzymywanych w zamian. Jeśli ludzie mają do wyboru jedno tylko lub niewiele alternatywnych źródeł nagród, wtedy również dochodzi do wymuszenia uległości. Jest to dodatkowo ułatwione, jeśli obdarowywane osoby nie mają możliwości zastosowania środków przymusu i przeciwstawienia się osobie świadczącej usługi. Niemożność obejścia się bez danych nagród również wpływa dodatnio na sposobność do wymuszania uległości przez osobę dysponującą tymi nagrodami.

Symboliczny interakcjonizm

Interakcjonizm symboliczny - teoria socjologiczna, wg której kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli, odbywająca się w trakcie wszelkich procesów oddziaływań zachodzących między ludźmi. Teoria ta wywodzi się z amerykańskiego pragmatyzmu filozoficznego.

Terminu po raz pierwszy użył Herbert Blumer w 1937 roku. Nazwa ta dobrze oddaje podstawowy obszar zainteresowania całej orientacji koncentrującej się na analizie procesów wzajemnych oddziaływań, pojętych jako wymiana symbolicznych znaczeń. Wymiana zachodzi miedzy świadomymi, ciągle definiującymi sytuacje partnerami. Konsekwencją tych procesów jest ukształtowanie osobowości partnera i funkcjonowanie grup społecznych.

Podstawowe założenia:

• Ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy.

• Znaczenia pochodzą z interakcji.

• Znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w aktualnych sytuacjach.

Trzema podstawowymi dla interakcjonizmu społecznego kategoriami analizy są:

• Jaźń - jednostkowa tożsamość z samym sobą, świadomość swojej odrębności

• Interakcja - wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, polegające na obustronnym wpływaniu na swoje zachowania

• Społeczeństwo - forma życia zbiorowego ludzi, oparta na interakcjach pomiędzy jednostkami, które tworzą samowystarczalną zbiorowość.

Fenomenologia społeczna. Przedmiotem są sensy i znaczenia, jakie światu nadają ego uczestnicy. Zadaniem jest interpretacja potocznej wiedzy uczestników życia codziennego. W tym obrazie nie ma niczego stałego: elementy życia są produktem współdziałających jednostek.

Etnometodologia - orientacja badawcza w socjologii wywodząca się z nurtu interakcjonistycznego i fenomenologii oraz perspektywy dramaturgicznej. Opisuje wypracowywane są w codzienności potoczne metody ludowe (ethno), które regulują wzajemne interakcje oraz dzięki którym ludzie porządkują swój świat społeczny. Pojęcie etnometodologii zapożyczone zostało z etnografii, w której badano potoczną wiedzę ludów i społeczności. Etnometodologów interesuje to, w jaki sposób ludzie wspólnie osiągają wrażenie, że istnieją wspołne reguły czy wartości. E. próbuje określić metody, dzięki którym ludzie są w stanie osiągnąć wspólne definicje sytuacji i poczucie porządku społecznego.

Socjobiologia to dział biologii zajmujący się zachowaniem społecznym zwierząt. Nazwa została stworzona przez Edwarda Osborne'a Wilsona w latach 70. XX wieku. Socjobiologia leży na styku etologii, genetyki populacyjnej i badań ewolucji. S. stosuje ścisłe matematyczne modele do opisu zachowania zwierząt oraz ich stabilności ewolucyjnej. Ponieważ dzięki temu możliwe są matematyczne dowody poprawności teorii socjobiol, symulacje komputerowe oraz tworzenie hipotez falsyfikowalnych, metody socjobiologiczne wyparły wcześniejszą metodykę wyjaśniania zachowań zwierząt opartą na zasadzie "to brzmi przekonująco, więc to musi być prawda".

Neoinstytucjonalizm.

Instytucje to utrwalone zwyczaje, reguły normy lub zasady gry przyjęte w społeczeństwie i ograniczające działania jednostek. Instytucje są tworzone przez ludzi, lecz raz wytworzone wykazują historyczną trwałość, odporność na zmiany i zdolność determinowania działań ludzkich. Podlegają procesom zmiany, jednak ich dynamika jest spowolniona w stosunku do cywilizacyjnych aspektów rozwoju. Nowoczesne instytucje są dopasowane do reguł celowo-racjonalnej organizacji i nakładają na jednostki wzór racjonalnego działania. Neoinstytucjonalizm nawiązuje do teoretycznego dorobku kierunku rozwijanego w Niemczech, zwanego szkołą historyczną. Czołowymi przedstawicielami szkoły historycznej są: W. Roscher, K. Knies, G. Schmoller, M. Weber i W. Sombart.
Ogólnej teorii ekonomicznej nie można, zdaniem szkoły historycznej, opierać na koncepcji "człowieka ekonomicznego". Motywy, którymi kieruje się jedn, są bardziej złożone. Nie mniejszą rolę odgrywają bodźce moralne, psychika gospodarcza, która wpływa na postawy prowadzących działalność gosp, na hierarchię uznawanych przez nie wartości i celów oraz na sposoby realizacji. W systemie teoretycznym należy uwzględnić zwrotne oddziaływanie płaszczyzn gosp, społ, polit i kulturowych. Amerykańska wersja kierunku historycznego nosi nazwę instytucjonalizmu. Powstanie kierunku łączy się z osobą T. Veblena, a później J.R. Commosa, W.C. Mitchella. Kontynuatorami są również późniejsi twórcy: G.C. Means, A.A. Berle, J.K. Galbraith.
Instytucjonalizm jest propozycją nowego podejścia metodologicznego w badaniach ekonomicznych. Charakterystyczne dla szkoły neoklasycznej statyczne modele na wysokim poziomie abstrakcji, oparte na założeniu hedonistycznej i atomistycznej koncepcji natury ludzkiej, są - wg instytucjonalistów - rażąco jednorodne. Według nich, ekonomia nie może ograniczać swojego pola badawczego do zjawisk rynkowych, nie powinna pomijać pozaekonomicznych ram, w jakich podejmuje się decyzje gosp. Powinna zintegrować się z innymi naukami społ, by odpowiedzieć na pytanie, jak zachowują się ludzie i dlaczego tak się zachowują. Powinna badać instytucje społ, które mają istoznaczenie dla zachowań ekonom. Te instytucje to władze państwowe, związki zawodowe, organizacje finansowe, organizacje społeczno-polityczne, struktury własnościowe i organizacyjne, nawyki myślowe, powszechnie uznane reguły i zasady postępowania. Ekonomia powinna badać ich genezę i ewolucyjny rozwój. Instytucjonalizm przyjmuje koncepcję ewolucyjnej drogi rozwoju społ. Konflikty i sprzeczności powinny być rozwiązywane w drodze kompromisów między grupami społ przy wykorzystaniu interwencyjnej roli państwa (teoria sił równowagi J.K. Galbraitha).
Drugi postulat metodologiczny dotyczy ekonomii równowagi. Instytucjonaliści odrzucają neoklasyczną koncepcję, zgodnie z którą jakiekolwiek odchylenie od równowagi powoduje uruchomienie mechanizmu autoregulacji przywracającego gospodarkę do stanu równowagi. W to miejsce wprowadzają koncepcję kumulacyjnego procesu rozwoju. Zgodnie z nią, każda zmiana w gospodarce wykazuje tendencję do samowzmacniania się. Wpływa to na zwiększanie nieefektywności rynku jako mechanizmu regulacyjnego i alokacyjnego. Państwo powinno więc pomóc rynkowi w spełnianiu tych funkcji i stać się trwałym elementem funkcjonowania gospodarki.
Następny postulat dotyczy wzbogacenia wnioskowania przez uwzględnienie nie tylko wnioskowania dedukcyjnego, lecz również indukcyjnego, opartego na badaniach empirycznych. Pozwoli to na głębsze osadzenie teorii i wyprowadzanych z niej wniosków w rzeczywistym przebiegu życia społ-gosp.
Zgodnie z proponowanymi postulatami metodologicznymi instytucjonaliści poświęcili dużo uwagi opisowi struktur ekonom i społ oraz ich ewolucji od kapitalizmu wolnokonkurencyjnego do społeczeństwa postindustrialnego. Nie dostarczyli jednak dobrej alternatywy dla ekonomii neoklasycznej

Rozdział 2 - `Jednostka a społeczeństwo'

Ad. 1

Osobowość człowieka dzieli się na :

1. cechy biogenne - płeć, budowa ciała

2. cechy psychogenne - inteligencja, wola, temperament

3. elementy socjogenne - kulturowy ideał osobowości, rola społeczna, jaźń subiektywna i odźwierciedlona

proces socjalizacji - wprowadza jednostkę w życie społeczne, uczy zachowań wg ustalonych wzorów, odgrywania ról społecznych, komunikacji, podejmowania działań, panowania nad popędami i potrzebami i ich zaspokajania, kształtuje system wartości i hierarchii potrzeb ( zależny od systemu w państwie), uwzględnia też wzajemne oddziaływanie jednostki i otoczenia, trwa całe życie

Socjalizacja

1. pierwotna - okres dzieciństwa i dojrzewania, uczenie się , formowanie systemu wartości, celów, potrzeb

2. wtórna - wejście w kontakt z instytucjami - wymaga odpowiednich zachowań i cech, co kształtuje osobowość, przystosowywanie się do nowych warunków

wzór kulturowy - wzory zachowań wyznaczone przez dana kulturę i w niej obowiązujące

internalizacja ( konformizm społeczny)- przejmowanie w procesie socjalizacji wzorów zachowań, norm i wartości danej kultury, wbudowanie ich w swoją osobowość

Ad. 2

Indywidualizacja - formowanie tożsamości osobistej

Identyfikacja - formowanie tożsamości społecznej

Konformizm - zmiana zachowania lub opinii w wyniku wpływu ( może też być wyimaginowany) jakiejś grupy lub osoby

Przyczyny - gdy nie wiemy jak się zachować - obserwacja i postępujemy jak inni

- chcemy być lubiani i akceptowani

Typy

1. uleganie - mamy na celu chęć uzyskania nagrody lub uniknięcia kary i dlatego postępujemy tak jak chcą inni

2. identyfikacja - chcemy być podobni do jednostki od której pochodzi oddziaływanie - do naszego wzoru, przyjmujemy jego wartości i poglądy

3. internalizacja - przejmujemy i włączamy w nasz system wartości poglądy i zachowania innych bo jesteśmy pewni ich słuszności

Ad. 3

Kulturowy ideał osobowości - narzuca człowiekowi wzór cech i zachowań akceptowanych w społeczeństwie ( dowiadujemy się oczekiwań grupy społ. w stosunku do nas oraz do czego należy dążyć w życiu)

Osobowość podstawowa - `charakter narodowy'- reprezentatywna, zespół cech wspólnych dla całego społeczeństwa

• najczęściej występująca

• wspólna dla dużej liczby jednostek

• najlepiej wyraża wartości kultury danego społeczeństwa

Osobowość statusowa- właściwa dla członków grupy o danym statusie

Rola społeczna - system zachowań i cech, będący reakcjami na zachowania innych osób,

- związana jest też z uczuciami i postawami,

• możemy się identyfikować lub nie z naszą rolą

• stałe - mężczyzna lub kobieta

• może dochodzić do konfliktu między rolami - np. pracująca matka

Mechanizmy motywujące działanie i integrujące osobowość jednostki :

1. dążenie do utrzymania poczucia własnej tożsamości

2. dążenie do utrzymania i wzrostu poczucia własnej kontroli nad rzeczywistością

3. dążenie do utrzymania i wzrostu poczucia własnej wartości

Jaźń subiektywna - zespół wyobrażeń o sobie, rozwija się w okresie dzieciństwa, pod wpływem otaczających nas rodziców, rówieśników

Jaźń odzwierciedlona - zespół naszych wyobrażeń o tym co myślą o nas inni

Czynniki dezintegracji osobowości - błędy popełniane w procesie socjalizacji np. błędne przedstawianie rzeczywistości dzieciom, wychowanie `pod kloszem', brak miłości, akceptacji = > prowadzi do złej samooceny,

• pojawia się w wieku dojrzewania lub w okresie ważnych zmian w życiu człowieka,

Rozdział 3

KONTROLA SPOŁECZNA

Pojęcie to wprowadził E.A. Ross w 1980 r., a definiował je jako zamierzone panowanie społeczeństwa nad jednostką, w odróżnieniu od niezamierzonego „społecznego wpływu” na jednostkę. Udział świadomego zamiaru w funkcjonowaniu kontroli społecznej był później niejednokrotnie kwestionowany, poza kontrowersją pozostał natomiast przymus, jaki społeczeństwo wywiera na jednostkę pozostającą składnikiem tej zbiorowości.

System normatywny - coś, co skłania jednostkę do zachowania zgodnego z nakazem (bądź zakazem) wyrażonym w normie, ponieważ zostaje w niej ujęty wzór, który społeczeństwo chciałoby nałożyć na zachowania wszystkich uczestników zbiorowego życia.

Norma społeczna - standard moralny odwołujący się do społecznego osądu, najczęściej nie sformułowanego jednoznacznie i pozostawiającego jednostkę wobec wyboru własnego działania „na wyczucie” (Najlepiej skodyfikowane są normy prawne).

1. Formy kontroli społecznej

Jednostka lekceważąca normy społeczne jest usuwana ze społeczeństwa na ogół tylko w ostateczności, przeważnie jest dotykana rozmaitymi dotkliwymi sankcjami ze strony tych, którzy normy respektują i uważają, że tak się powinno czynić.

Niekiedy jednak omijanie norm czy tworzenie nowych społecznych wzorów zachowań prowadzi do tworzenia pożądanych innowacji w społeczeństwie.

Aby norma była skuteczna musi ona zostać zinternalizowana przez jednostki (powinny ją traktować jak własną, pochodzącą od niej samej lub obowiązującą „od zawsze”).

Normy mogą wywodzić się z:

• Obyczajów (n. obyczajowe)

• Moralności

• Religii

Podstawowym celem społecznej kontroli jest jedność i zwartość społeczeństwa poprzez zapewnienie integracji jednostki ze społeczeństwem. Z tego powodu zagrożeniem dla kontroli są konflikty społeczne. Należy jednak pamiętać, że kolizje rozmaitych zaleceń (konflikty norm), jeśli istnieją, są z socjologicznego punktu widzenia rzeczą ważną, gdyż wyznaczają one zakres ewentualnych zmian w kontroli społecznej.

Wiele norm obowiązujących w społeczeństwach ugruntowanych zostało przez tradycję. Istnieją jednak nowe normy (szczególnie w zakresie przedsięwzięć gospodarczych), przyjęte dzięki swojej skuteczności w działaniu.

Relatywizm kulturowy - to co w jednej kulturze jest akceptowane, może wykraczać poza normy innych kultur.

2. Rola sankcji

Karol Mannheim wyróżnił bezpośrednie i pośrednie metody oddziaływania na zachowanie jednostki.

Bezpośrednie - oparte na wpływie osobistym i funkcjonują w najbliższym otoczeniu jednostki (wpływ matki, ojca, księdza, itp.). Metody jego wywierania to odwoływanie się do emocji, sugestia, strach, kazania.

Pośrednie - zdepersonalizowane; np. metoda oddziaływań przez strukturę pola (analogia do pola magnetycznego) - manifestuje się wówczas, gdy zachowania jednostki nie da się wyjaśnić wpływem społeczności, do której należy.

Sankcje to zarówno kary dla uchylających się od norm (dewiantów), np. napiętnowanie, klątwa, banicja, odmowa szacunku, obojętność, oziębłość, wyśmianie, strach, tortury, więzienie, etc., jak i nagrody dla gorliwych wyznawców zasad, np. pochwała, aprobata, awans, zysk, premia, order, etc. Stają się one niezbędne gdy tradycja nie może sprostać regulacji norm.

Społeczeństwa odróżniają się od siebie tym, że nacisk kładziony jest bądź na technikę oddziaływania operującą systemem kar (np. państwa totalitarne), bądź systemem nagród (społeczeństwa demokratyczne).

3. Konflikty norm, dewiacja, anomia

Niezgodności i konflikty zaleceń wewnątrz systemów społecznych:

• Zróżnicowana ocena społeczna osobników podległych jednej normie - sąsiedzi reagujący na imprezę, nie reagują w wypadku wesela

• Niezgodność dwu różnych norm

• Niezgodność norm grup mniejszościowych z normami przeważającej części społeczeństwa

• Konflikt norm, który prowadzi (bądź jest przejawem) konfliktów i zaburzeń społecznych na skalę globalną, spowodowanych pojawieniem się nowych wzorów niezgodnych z dotychczasowymi.

Dewiacje jako odchylenia od norm w skali masowej są, jak się zdaje, nieuniknionym kosztem szybkich przemian społecznych. Stan taki E. Durkheim określał mianem anomii, przez którą rozumiał sytuację, w której jednostki na masową skalę zatracają zdolność odróżniania dobra od zła, co jest świadectwem głębokiego kryzysu społecznego. Obok forsownych zmian społecznych przyczyną anomii może być wojna domowa, rewolucja, kryzys gospodarczy, etc.

Anomia jest cechą struktury społecznej objawiającą się w zachowaniu jednostki, nie zaś psychologiczną cechą jednostki, która łamie normy (dewiacja). Wg Durkheima, anomia jest stanem względnego zaniku norm w społeczeństwie, bądź rozpowszechnienia się licznych norm konkurencyjnych formułujących sprzeczne oczekiwania wobec jednostki, wskutek czego postępuje ona tak, jak gdyby żadne nakazy nie obowiązywały. Współcześnie anomię rozpatruje się raczej z perspektywy psychologicznej jako zagubienie i wykorzenienie jednostki wywołane przez społeczeństwo.

Indywidualne odchylenia od normy (dewiacje), są zjawiskiem nierzadkim - im większa kontrola społeczna, tym jest on większa.

Warto też odnotować, iż jednostka ludzka ma swego rodzaju naturalną skłonność do łamania norm, w myśl przysłowia: zakazany owoc smakuje lepiej.

4. Ewolucja kontroli społecznej

Ewolucja społeczna polega na poszerzaniu sfery wolności jednostki wobec nakazów płynących ze społeczeństwa (to co kiedyś doprowadziłoby do załamania ładu społecznego, w dzisiejszych czasach go nie burzy, np. zmiana religii).

Przyczyny ewolucji w kierunku zmniejszenia kontroli społecznej:

• Eliminacja norm stanowiących przeszkody rozwojowe

• Zapotrzebowanie na innowatorów

• Postępująca interesowność jednostek - pozbywanie się norm kolidującuch z interesami

• Duch tolerancji

W ewolucji kontroli społecznej ważna rolę odgrywa przyjmowanie funkcji obyczaju przez prawo, gdyż ludzie w coraz większym stopniu kierują się przepisami prawa, w coraz mniejszym natomiast obyczaju. Jest to zmiana regulacji pozytywnej na negatywną - prawo zawiera tylko zakazy, a obyczaj mówi jak jednostka powinna postąpić.

Wg F. Toenniesa kontrola w ramach wspólnoty sprawowana jest przez zwyczaj i tradycję, natomiast w nowoczesnym zrzeszeniu dążącym do osiągnięcia racjonalnych celów czynnikiem kontroli jest sformalizowane prawo i opinia publiczna.

Ewolucja o której mowa powyżej, dokonuje się w rozwijającym się społeczeństwie bez względu na świadome zamiary jakichkolwiek grup wchodzących w skład tego społeczeństwa. Niekiedy jednak proces ten przyspieszany jest przez elity władzy na drodze prawodawstwa i nowoczesnych technik społecznych, wymaga to jednak dużego wyczucia społecznego.

Siłą obyczajów jest często „prestiż dawności”, dlatego też w przypadku zamierzonej ich zamiany stosowane są dwie strategie:

• Umiarkowanej reformy obyczajów - działalność misyjna Kościoła wśród dzikich plemion

• Zmiana obyczajów drogą masowej propagandy - odchodzenie od palenia papierosów

Cechą charakterystyczną ewolucji w zakresie kontroli społecznej jest postępująca tolerancja dla odmienności i inności.

Rozdział IV „Kultura i jej rola w życiu społecznym”

Pod względem naukowym kultura ma charakter opisowy, nie oceniający. Termin ten pozwala opisać dziedziny kultury, procesy jej przemian, mechanizmy oddziaływania na życie społeczne.

Potocznie kulturę rozumie się jako „kulturę bycia”. Pojęcie to ma znaczenie oceniające, mówiąc o człowieku, że jest kulturalny stwierdzamy, że zna dobre obyczaje i przestrzega nakazów grzeczności. A zatem pojęcie „człowiek kulturalny” związane jest z odpowiednim, przyjętym w danej zbiorowości, zachowaniem.

Pojęcie „kultura” początkowo oznaczało hodowlę. Do języka codziennego weszło na przełomie XVII/XVIII wieku. Doczekało się ponad 160 definicji, których syntezy dokonali w latach 50. XX wieku A. L. Kroeber i C. Kluckholm. Dzięki ich badaniom należy pamiętać, że:

1. Kultury się uczymy.

2. Kultura wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji.

3. Kultura jest zorganizowana.

4. Kultura jest wieloaspektowa.

5. Kultura jest dynamiczna.

6. Kultura jest zmienna.

7. W kulturze występując pewne prawidłowości, które pozwalają analizować ją metodami naukowymi.

8. Kultura jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia środków dla twórczej ekspresji.

Istnieją trzy podstawowe nurty w myśleniu o kulturze:

1. Podstawą kultury jest przyswojenie sobie określonych zachowań, maksym i wartości.

2. Kultura definiowana jest przez odniesienie do abstrakcyjnych wartości, norm i reguł.

3. Poszukuje się utrwalonych rezultatów działania człowieka, artefaktów i w nich dopatruje się podstaw kultury.

Kultura ukształtowana jest przez historię. Zmienia się i może się rozwijać i upowszechniać. Dostosowuje się do nowych sytuacji i potrzeb.

Poprzez kategorie kultury rozumiemy wielkie działy kultury rozumianej jako globalnej całości. Kultura tworzona jest przez człowieka na zasadzie współzależności różnych postaw i wartości. Można wyróżnić trzy rodzaje wartości (Każdemu rodzajowi z tych wartości odpowiada pewna kultura):

- konkretne przedmioty stworzone przez ludzi (kultura bytu) - sfera ludzkich działań, które zwrócone są ku sferze przedmiotów materialnych

- inni ludzie (kultura socjetalna) - obejmuje stosunki z innymi ludźmi

- wartości symboliczne (kultura symboliczna) - związana jest ze znakami i symbolami.

Mówiąc o kulturze symbolicznej należy pamiętać o fakcie, że w społeczeństwie występują znaki i symbole - są to dwa różne pojęcia! Znak jest to zjawisko odnoszące się do czegoś innego niż on sam. Język jest także znakiem. Tylko ludzie tworzą znaki i potrafią je interpretować. Znaki posiadają różna postać. Nie wszystkie znaki tworza kulturę symboliczną. Najważniejsze są znaki właściwe oraz znaki przydane (chleb pełni funkcję użytkową w codziennym życiu, ale podczas wigilii pełni także funkcję semiotyczną).

Inne jest znaczenie symboli w kulturze. Symbole mogą same stać się wartościami jak np. flaga narodowa lub krzyż w kulturze chrześcijańskiej. W społeczeństwach nowoczesnych symbole wyrażają wartości cenione przez duże ludzkie zbiorowości. Z tego powodu mogą być wykorzystywane do manipulacji przy wykorzystaniu środków masowego przekazu. Symbole trwają, gdyż pełnią funkcję integracyjną. Kultura symboliczna obejmuje religię, wiedzę, naukę i zabawę.

Symbole odgrywają ważną rolę w życiu społecznym - są elementem rytuałów religijnych, narodowych, regionalnych czy zawodowych.

W żadnym społeczeństwie złożonym nie ma jednej kultury symbolicznej. Współistnieją tam trzy rodzaje kultur symbolicznych:

• Kultura ludowa - przekazywana bezpośrednio poprzez interakcje i nieformalne kontakty codzienne. Charakteryzuje ją niezawodowy charakter twórczości. Przekazywana w społecznościach lokalnych. Sztuka, wierzenie i wiedza ludowa przeplatają się ze sobą

• Kultura popularna, zwana „masową”. Wyróżnia się bardzo szerokim zasięgiem. Jest to kultura związana z czasem wolnym, z zabawą i rozrywką. Treści kultury popularnej muszą być dostępne dla szerokiego grona odbiorców dlatego. Kultura popularna posiada swoich krytyków i obrońców. Krytycy podnoszą głównie jej wtórność, wulgarność, brak treści ambitniejszych. Zwolennicy podkreślają jej demokratyczny charakter, zgodność z gustami najliczniejszych uczestników życia kulturalnego, dostępność dla mieszkańców oddalonych miasteczek i wsi. Kultura masowa wykorzystywana jest często przez media i polityków do różnego rodzaju manipulacji.

• Kultura elitarna - jej twórcami są profesjonalni autorzy, których dzieła uznane zostały przez krytyków artystycznych. Odbiór kultury elitarnej wymaga specjalnego przygotowania, często wiąże się z ogromnymi kosztami.

Kontrkultura - różne nurty myślenia i różne formy działania kwestionujące zastaną kulturę. Powstaje ze względu na dwa stopnie przez jakie przechodzą kultury zachodu:

• Spontaniczne, instynktowne zerwanie z ładem świata

• Żywiołowe poszukiwanie nowych zasad rzeczywistości

Przedmiotem odrzucenia jest szeroko rozumiana kultura - zbiór podstawowych idei i wartości. Kontrkultura odrzuca dominację techniki, ideologii technokratycznej. Jest ona zjawiskiem nowym, charakterystycznym dla czasów współczesnych. Kwestionuje cały system instytucji i form kulturowych zachodniego świata. Szczególnym obiektem ataku stała się sfera komunikacji międzyludzkiej, za szczególnie fałszywe uznano obrazy produkowane przez środki masowego przekazu. Cała sfera życia polega na naśladowaniu życia z telewizora / komputera. Na powstanie kultury alternatywnej znaczący wpływ miał rozwój globalizacji. Pewne idee kontrkultury były słuszne i doczekały się realizacji - np. reforma szkolnictwa.

W każdym zróżnicowanym społeczeństwie występują grupy wyróżniające się pewnymi cechami, wartościami. Nazywamy je subkulturami. Mogą to być grupy rówieśników, najczęściej tworzą się w zamkniętych grupach społecznych. Zdarza się, że skutecznie zakłóca funkcjonowanie organizacji formalne - np. tworzenie subkultur w więzieniach. Granica między kulturą, a subkulturą często ulega zatarciu.

W jaki sposób kultura może oddziaływać na życie? Wyróżniamy cztery mechanizmy:

1. Reguluje sposób zaspokojenia popędów człowieka, „socjalizuje” go. Np. Japończycy uczą się jeść za pomocą pałeczek, a Europejczycy za pomocą noża i widelca.

2. Ustanawia systemy wartości i kryteria określające hierarchie wartości.

3. Ustala wzory zachowania się, reagowania w różnych sytuacjach

4. Ustala modele społeczne i ideały.

Żadna kultura współczesna nie rozwija się w izolacji od pozostałych. Pomiędzy kulturami zachodzą różne interakcje, powstaje możliwość wymiany symboli i zachowań.

Wiek XX zrodził dwie przeciwstawne tendencje w rozwoju kultury - po pierwsze dąży się do unifikacji powszechnie dostępnych treści, ale z drugiej strony wiele kultur etnicznych i mniejszościowych poszukuje własnej tożsamości i tradycji. Z takimi grupami wiążą się pojęcia etnocentryzmu i ksenofobii.

Etnocentryzm - dana grupa koncentruje się na własnym pochodzeniu i zamyka się w swoich granicach. Towarzyszy temu przekonanie o szczególnej ważności i wartości danej grupy.

Ksenofobia - przejawiają się lękiem lub nawet nienawiścią wobec obcych. Oznacza całkowite odrzucenie obcej kultury i pogardliwe jej traktowanie ze względu na odmienność w stosunku do swojej własnej. Skrajną formą ksenofobii jest rasizm, w którym różnice kulturowe przypisuje się czynnikom naturalnym, genetycznym.

Z czasem w kulturze rozwinęły się sposoby komunikacji. Początkową formą komunikacji był język, który zrewolucjonizował życie społeczne. Następnie przyszedł język pisany i pierwsze książki - umożliwiono gromadzenie wiedzy. W latach późniejszych wynalazek druku i upowszechnienie książki rozpoczęły kolejny etap komunikacji. Współczesna rewolucja wiąże się z rozwojem mediów elektronicznych. Urządzenie te skróciły czas komunikacji do minimum i znacząco przyspieszyły proces globalizacji.

Rozdział 5

Interakcja - wszyscy uczestnicy wymiany oddziałują na siebie wzajemnie

Społeczna - podkreśla uczestnictwo innych ludzi

Interakcje społeczne:

• Z nich składa się życie społeczne w jego bardziej złożonych formach

• Podejmowane są zawsze w jakimś celu

• Skierowane zawsze ku innym ludziom <partnerom>

• Są regulowane przez wzory społeczne <znika nasza niezależność>

• Powodują komunikowanie się z innymi

• Wchodząc w kontakt <interakcję> z innymi wyrabiamy sobie o nich jakieś poglądy <gadatliwy, biznesmen, inteligentny, elegant etc.> - kategoryzujemy

Kategorie - dostarczają schematów interpretacyjnych

Stereotyp - generalizacja oparta na wiedzy potocznej, przypisuje pewne cechy wszystkim członkom danej zbiorowości

Uwarunkowania ludzkich zachowań

1. Dyspozycyjne - zachowanie wynika z cech osobowości <czynniki wewnętrzne> tak zazwyczaj uzasadniamy zachowanie innych

2. Sytuacyjne - na zachowanie wpływają okoliczności <cz. zewnętrzne> tak zazwyczaj uzasadniamy swoje zachowanie

Komunikacja - przekazywanie informacji, idei, postaw, stanów psychicznych; werbalna <przekazuje ok. 30-35%znaczenia> i niewerbalna

Komunikacja niewerbalna-systemy

1. Język ciała

2. Prajęzyk <ton głosu, sposób mówienia>

3. Dystans w przestrzeni fizycznej

4. Dotyk

5. Artefakty <przedmioty informujące o statusie społecznym, wieku, zawodzie…>

Każdy z nas ma przestrzeń osobistą, którą chroni przed innymi, a w niej 4 strefy:

1. 
   Intymna <15-45cm>

2. Osobista <45-120cm>

3. Społeczna <120-360cm> dotyczy kultury amerykańskiej

4. Publiczna <od 750cm>

Rola społeczna - zbiór zachowań, postaw, zobowiązań, przywilejów, jakich inni ludzie oczekują od człowieka zajmującego określony status społeczny; reprezentuje obiektywny wymiar życia społ.

„Zdefiniowanie sytuacji” w ramach interakcji - interpretacja działań partnera i dostosowanie do nich własnych działań. Podczas interakcji przydatna jest też wiedza o statusie i roli społecznej partnera, co umożliwia orientację w oczekiwaniach partnera.

Sfery stosunków z innymi ludźmi:

1. Sfera współżycia - partnerzy są anonimowi w kontaktach; normy grzeczności, uprzejmości; brak wzajemnych oczekiwań, wpływu; kontakty przypadkowe

2. Sfera ekspansji - pośrednictwo instytucji społecznych; pragnienia i interesy to podłoże; społeczne zdefiniowanie partnerów <kasjerka, klient…>; normy zachowań są często przepisami, regułami sformalizowanymi; partnerzy mają moc wpływania na siebie, uzyskiwania przewagi; istotny jest wybór strategii <przemoc, argumentacja…>

3. Sfera dyskursu -charakter osobowy; podłoże to osiągnięcie porozumienia; wymiana przekonań…; normy regulujące są indywidualne.

Grupa społeczna:

• Kryterium obiektywne: interakcje między członkami przebiegają wg ustalonych wzorów; ustalone stosunki społeczne między członkami

• Kryterium subiektywne: - osoby same uważają się za członków grupy

- inni określają dany zbiór ludzi jako grupę

• Dynamiczny charakter i struktura grupy = zmienność granic grupy

Grupa - zbiór ludzi, między którymi zaistniała więź społeczna.

Oprócz tego są kategorie i zbiory, zbiorowości, np. ludzie o blond włosach etc.

W grupie społecznej:

• Członkowie komunikują się

• Interakcje mają strukturę, są uporządkowane

• Różne statusy, role członków

• Wspólne normy, cele, wartości

• Poczucie przynależności do grupy i odczuwanie tożsamości

Zbiorowości = potencjalne grupy społeczne

Zbiorowość społeczna - najbardziej ogólne określenie skupienia ludzi, między którymi choć na krótko wystąpiła więź społeczna

Krąg społeczny - <towarzyski, sąsiedzki> nie występują bezpośrednie styczności społeczne

Społeczność

1. „lokalna” - zbiorowość terytorialna; organizuje instytucje umożliwiające zaspokajanie podstawowych potrzeb.

2. Synonim wspólnoty -

Środowisko społeczne - ogół jednostek, kręgów, grup etc.

1. Znaczenie subiektywne - kontakty społ. danej jednostki

2. Znaczenie obiektywne - np. środowisko literackie

Stanowisko realistyczne: grupa ≠ jednostki i stosunki

Stanowisko nominalistyczne: świat społeczny = tylko jednostki i zachowania etc., więc grupa=twór wyobrażony z jednostek

Funkcje grup:

- transmisja kultury

- nauka wartości, postaw, wzorów zachowań

- socjalizacja

- kontrola społeczna

- miejsce i forma realizacji ludzkich celów

Cechy konstytuujące grupę społeczną: <Jan Szczepański>

1. min 3 członków

2. wspólne cele <poczucie solidarności, więź społ.>

3. struktura, organizacja grupy

4. odrębność od innych grup

5. ośrodki skupienia grupy: wartości, symbole, idee etc.

Członkostwo w grupie:

1. Realne - faktyczny udział w życiu grupy

2. Ideologiczne - spełnione są tylko niektóre kryteria przynależności

O przynależności do grupy świadczy rola pełniona w tej grupie.

Grupa:

1. Rozdziela funkcje i zadania między członków oraz wzory postępowania ich wobec siebie, grupy i innych grup.

2. Sformalizowana <więcej restrykcji> i niesformalizowana <więcej swobody>

3. Dążenie do ciągłości i trwałości <pielęgnowanie tradycji>

4. Posiada zasady odrębności

1. Wartości materialne - budynki…

2. Wartości duchowe

5. Ma ośrodek skupienia

1. Materialny - siedziba

2. Identyfikacyjny - wartości, symbole, idee

6. Dąży do realizacji określonych celów i zadań

1. Gr. formalne - zadania w statucie, regulaminie etc.

2. Gr. nieformalne - płynność w/w, ustalane przez członków

7. Ma struktury <komunikowania się, powiązań emocjonalnych, władzy> i strukturę <układ, uporządkowanie wszelkich elementów grupy - członków, instytucji, ról…>

8. Ma skład społeczny - członkowie i ich cechy osobiste

Ujęcia roli społecznej:

1. Funkcjonalne - względnie stały i spójny wewnętrznie wzór zachowania się, będący reakcją na zachowania innych

2. Normatywne - zbiór praw, obowiązków, przywilejów, wymagań określających instytucjonalnie zachowanie jednostki zajmującej daną pozycję

Grupa - układ różnorodnych ról społecznych, jaką pełnią w niej członkowie

Stosunki społeczne - tworzą się z odniesień wzajemnych poszczególnych członków grupy; rodzaj stosunku społ. zależy np. od pełnionej roli czy zajmowanej w grupie pozycji partnerów, czy partnerzy w stosunku zmierzają do równości czy nierówności

Struktura grupy

1. Nadana, np. z mocy statutu <gr. formalne>

2. Powstaje spontanicznie przez wzajemne oddziaływania członków

Socjometria - technika wykrywania związków emocjonalnych w grupie; stworzył J.L. Moreno; służy m.in. do wykrywania klik <grup nieformalnych w organizacji formalnej>

Władza w grupie - możliwość sprawowania kontroli przywódcy nad zachowaniami innych członków grupy oraz możliwość wymuszania zachowań pożądanych z punktu widzenia grupy jako całości.

Style kierowania grupą:

1. Autorytarny - jednokierunkowa komunikacja <od przywódcy do członków>

1. Zalety: utrzymanie porządku

2. Wady: tłumienie indywidualnej inicjatywy

2. Demokratyczny - tu komunikacja to przepływ informacji z dołu do góry i odwrotnie

1. Zalety: pobudzanie uczestnictwa i współpracy

2. Wady: długie procedury decyzyjne

3. Leseferystyczny - rezygnacja z przywództwa; komunikacja horyzontalna między członkami

1. Zalety: umożliwia ambitnym jednostkom pracę bez kontroli zewnętrznej

2. Wady: „dryfowanie” grupy, nie da się przewidzieć kierunku rozwoju

Typy władzy społecznej:

1. Władza nagradzania i przymusu

2. Władza eksperta

3. Władza odniesienia - np. władza rodziców nad dziećmi

4. Władza legalna - akceptacja przez jednostkę zinternalizowanych norm i wartości

Grupy autonomiczne - ich rozwój wewnętrzny tylko częściowo zależy od wpływu otoczenia

Konformista - członek grupy, który zachowuje się zgodnie z normami

Dewiant - członek grupy, którego zachowanie nie jest szczególnie cenne dla pozostałych

Rodzaje grup

1. Wg liczebności: małe i duże <diada - 2 osoby, triada - 3 os.>

2. Wg struktury:

1. małe <mikrostruktury> - prosta struktura grupy

2. duże <makrostruktury> - mają charakter samoistny <same wyznaczają ramy i kierunki życia społ.>

3. Wg rodzaju więzi:

1. pierwotne <rodzina, grupa sąsiedzka…>-styczności bezpośrednie, silnie zabarwione emocjami; ważna rola w procesach socjalizacji

2. wtórne - występuje izolacja członków, anonimowość

4. Wg stopnia trudności wejścia:

1. Inkluzyjne - łatwo stać się członkiem

2. Ekskluzywne

5. Wg stopnia trwałości: krótkotrwałe i długotrwałe

Wspólnota - (community) grupa naturalna lub dążąca do odtwarzania swego składu w sposób naturalny; szeroki zakres życia grupowego, brak ścisłych ograniczeń; zasada współżycia; obejmuje wiele dziedzin działalności jednocześnie; co innego niż grupa nieformalna

Zrzeszenie - (association) brak więzi terytorialnej, brak cech grupy naturalnej; ludzie świadomie się łączą na płaszczyźnie określonych zainteresowań i celów; jedna dziedzina działalności; tendencja do organizacji formalnej

Grupy odniesienia (Robert K. Merton) - wyjaśniając zachowania jednostki odwołujemy się do jej „układu odniesienia”, kontekstu społecznego w jakim człowiek ocenia własną pozycje społeczną i który kształtuje jego postawy

1. Normatywne - dostarczają wzorów

2. Porównawcze - stanowią układ odniesienia; też „osoby odniesienia”

Masy społeczne - duże skupienia ludzi anonimowych, znajdujących się w podobnej sytuacji, w których styczności między ludźmi nie mają charakteru osobowego; rodzaj masy wielkomiejskiej; są amorficzne - nie mają struktury ani stabilnej organizacji; np. tłumy, zbiegowiska, publiczność

Tłum - ludzie skupieni w określonej sytuacji, którzy aktywizują się szybki wyłaniają przywódcę

• Styczności w tłumie - silny ładunek emocjonalny

• Wspólna postawa, nastrój, działania

• Prymitywna postać życia zbiorowego

• Brak organizacji formalnej ani racjonalnych form kontroli społecznej

• Tłum agresywny, uciekający <podczas katastrof, wojen>, ogarnięty paniką, nabywający, rabujący <głód, klęski żywiołowe>, grabiący, demonstrujący, linczujący <gry ujawniony zostaje fakt wywołujący powszechne potępienie>, terroryzujący <przedmiotem ataku jest zbiorowość>

Zbiegowiska - powstają, gdy wydarzy się cos nadzwyczajnego

Publiczność - późna forma życia zbiorowego, tworzy się w społeczeństwie wielkim; przeważają pośrednie styczności społeczne; wyraża zbiorowe sądy o wydarzeniach i osobach ważnych ze społecznego punktu widzenia <opinia publiczna>:

1. Skupiona - <zabrana, audytorium> wyodrębnia się na podstawie zainteresowań tym samym przedmiotem, reaguje w podobny sposób

2. Rozproszona - np. radiowa, telewizyjna, czytelnicy prasy

Społeczeństwo:

• Mechanizm umożliwiający adaptację do warunków środowiska

• Niezależna, samowystarczalna zbiorowość, zajmuje wyodrębnione terytorium i uczestniczy we wspólnej kulturze

• Najbardziej inkluzyjna zbiorowość

• Członkowie identyfikują łączące ich więzi, mają wspólne interesy, przestrzegają pewnych zasad zachowania, które wyraża kultura danego społeczeństwa

• Dąży do zaspokojenia potrzeb członków, aby zapewnić sobie niezależność

• Przynależność ma charakter automatyczny

• Podsystemy: gospodarka, polityka, kultura

• Forma organizacyjna współczesnych społeczeństw to państwa narodowe

• 6 typów społeczeństw - myśliwskie i zbierackie, pre-rolnicze, pasterskie, rolnicze, przemysłowe, poprzemysłowe

ROZDZIAŁ 6:

1. RODZINA.

-obejmuje uznany społecznie typ obcowania płciowego

- obejmuje instytucję małżeństwa

- pokrewieństwo i dziedziczenie

- jednostka gospodarująca

- zaspokaja podstawowe potrzeby materialne jej członków

- grupa razem mieszkająca

Podstawowe funkcje:

1. zapewnienie ciągłości biologicznej,

2. przekazanie dziedzictwa kulturowego

W ujęciu:

- filogenetycznym: gatunkowa forma życia

- ontogenetycznym: kolejne fazy życia są opisane.

Stosunki w rodzinie: bezpośrednie ( face to face), przewaga współpracy a nie rywalizacji, zabarwione emocjonalnie.

Grupę tworzącą rodzinę wyróżniają następujące cechy: wspólne mieszkanie, wspólne nazwisko, wspólna własność, ciągłość biologiczna, wspólne kultura duchowa.

1.1.STRUKTURA I FUNKCJE RODZINY

Tendencje rozwoju: emancypacja w społeczeństwie, kiedyś było to małe państwo, a teraz wszystko jest mniej formalne, bardziej związek towarzyski. W każdym społeczeństwie istnieją 3 funkcje rodziny : prokreacja, socjalizacja, funkcja miłości.

Podział funkcji rodziny według adamskiego:

a)instytucjonalne

-prokreacyjna

-ekonomiczna ( dostarczanie dóbr materialnych)

- opiekuńcza

-socjalizacyjna

- stratyfikacyjna ( sytuowanie członków rodziny w strukturze społecznej)

- integracyjna ( społeczna kontrola zchwań członków)

b) osobowe

- małżeńska

- rodzicielska

- braterska.

3 aspekty życia rodziny: psychologiczny (układ więzi emocjonalnych), społeczny (układ pozycji członków), kulturowy ( wzory stosunków wewnątrzrodzinnych).

1.2. FORMY RODZINY I MAŁŻEŃSTWA.

Kryteria klasyfikacji małżeństwa i rodziny:

1. Liczba partnerów w małżeństwie: małżeństwo monogamiczne, poligamiczne.

2. Zakres wyboru małżonka: endogamia(w ramach własnej zbiorowości), egzogamia (poza własną zbiorowością).

3. Typ władzy wewnątrzrodzinnej: matriarchalna, patriarchalna, partnerska ( model współczesny).

4. Wzory dziedziczenia nazwiska, prestiżu, majątku: matrylinearne( dziedziczenie majątku matki), patrylinearne ( p ojcu).

5. miejsce zamieszkania po ślubie : matrylokalne (dom rodzinny żony), patrylokalne, neolokalne ( własny dom).

Rodzina mała: rodzice plus 1 lub 2 dzieci,

Duża: dodatkowi członkowie, wujowie, itd.

Ponadto jest podział na rodzinę: małomiasteczkową, wielkomiejską, wiejska, inteligencka, robotnicza, rzemieslnicza.

LUBna : konsumencka i wytwórców.

1.3.PRZEMIANY RODZINY POD WPŁYWEM ZMIAN W MAKROSTRUKTURZE.

Obecnie pojawia się mała rodzina mała epoki industrialnej, miejsce pracy członków oddzielone od miejsca zamieszkania, ojciec już nie jest w pozycji uprzywilejowanej.

Wpływ industrializacji na rodzinę:

1.Industrializacja wzmaga ruchliwość przestrzenną, mniej kontaktów między członkami,

2. wzmaga ruchliwość spoleczną, zróżnicowanie klasowe członków rodziny,

3. system sformalizowanych działań, brak współpracy i wzajemnej pomocy.

4. społeczeństwo zurbanizowe: określony system wartości, rodzine ma mniejsze możliwości kontroli nad członkami

5. przygotowanie zawodowe, wynoszone obecnie z domu rodzinnego jest teraz mało przydatne.

Konsekwencje: kryzys rodziny w społeczeństwach nowoczesnych.

2.SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA.

Obecnie w Polsce jest renesans społeczności lokalnych, powstaje nowy ład policentryczny i rozwój samorządów terytorialnych. Modelowy przykład takiej społeczności : mieszkańcy wioski, małego miasta, wierni z jednej parafii.

Społeczność lokalna a rodzina: społeczność składa się z rodzin, jednostki tez wchodzą do tej społeczności, społeczność lokalna to grupa ludzi żyjąca na pewnej przestrzeni, zestaw instytucji, układ stosunków społecznych, który prowadzi do poczucia więzi. Podstawowe więzi spajające to stosunki sąsiedzkie.

Społeczność lokalna przestaje zaspokajać potrzeby swoich członków, szuka się nowych płaszczyzn integracji, nadal jednak spełnia funkcje przynależności do terytorium i aspekt psychologiczny. Rozwija się ruch „community development”, który ma na nowo spoić te społeczności.

Rozdział 7

MNIEJSZOŚĆ ETNICZNA, RASOWA, NARODOWA W ANALIZACH SOCJOLOGICZNYCH

I. TYPY MNIEJSZOŚCI I ICH SPECYFIKACJA

Grupa mniejszościowa jest kategorią społeczną obejmującą pewną populację wyróżnioną w obrębie szerszej zbiorowości na podstawie pewnych cech, które są negatywnie oceniane przez dominującą większość społeczeństwa. Doświadczenie to uwrażliwia członków mniejszości na kwestię ich statusu, określa poczucie tożsamości grupy oraz jej zachowania w obronie własnych interesów.

Kategoria mniejszości służy do oznaczenia części szerszej zbiorowości, która posiada wspólne cechy w istotny sposób odróżniające mniejszość od większości. Najważniejsze odróżniające cechy: wygląd zew., wzory zachowań, styl życia, itp.

CECHY MNIEJSZOŚCI::

1. LICZEBNOŚĆ ( jest ich mniej);

2. FAKT DYSKRYMINACJI- obiektywna odmienność tych grup oraz odczuwanie odrębności z powodu dyskryminacji, blokowanie przez większość pewnych pozycji społ. i utrudnianie asymilacji;

3. CZŁONKOSTWO GRUPY MNIEJSZOŚCIOWEJ NIE JEST DOBROWOLNE- wynika z faktu urodzenia w danym miejscu lub z pokrewieństwa;

4. RASA I ETNICZNOŚĆ SĄ CECHAMI STATUSU PRZYPISANEGO;

5. SILNE POCZUCIE WIĘZI I SOLIDARNOŚCI GRUPOWEJ;

6. ODRĘBNOŚĆ KULTUROWA (język, wyznanie, zwyczaje);

7. ZDOLNOŚĆ DO INTEGRACJI WOKÓŁ WAŻNYCH DLA GRUPY WARTOŚCI;

8. często „UPOŚLEDZENIE” W DOSTĘPIE DO KULTURY, NAUKI, KARIERY, WŁADZY.

MNIEJSZOŚĆ JEST TO GRUPA POSIADAJĄCA NIE TYLKO ŚWIADOMOŚĆ SWOJEJ ODRĘBNOŚCI, ALE TAKŻE ŚWIADOMOŚĆ TEGO, JAK OWA ODRĘBNOŚĆ JEST ODBIERANA PRZEZ WIĘKSZOŚĆ SPOŁECZEŃSTWA, W KTÓRYM ŻYJE. WYSTĘPUJE TAKŻE SILNE ODCZUWANIE WIĘZI I SOLIDARNOŚCI Z WŁASNĄ GRUPĄ. WAŻYNYM ATRYBUTEM JEST TAKŻE OGRANICZONA AUTONOMIA LUB JEJ BRAK.

Trwałość przynależności do mniejszości wiąże się z rolą tradycji i symboli wykorzystywanych w procesie socjalizacji, zależy od stopnia identyfikacji z grupą, od stopnia otwartości społeczeństwa stanowiącego większość- pełna lub ograniczona gotowość do inkluzji mniejszości zamieszkującej terytorium państwa.

KRYTERIA TYPOLOGII MNIEJSZOŚCI:

1. RODZAJ INTEGRACJI- mniejszości wyróżnione ze względu na rasę, pokrewieństwo, przynależność terytorialną, narod., kult., religię.

2. KRYT. TERYTORIALNO-EKOLOGICZNE -mniejszości: osiadłe- przybyłe, zwarte-rozproszone, otwarte- izolowane, graniczne- wewnętrzne, centralne- peryferyjne.

3. K. KULTUROWE- jęz., zwyczaje, styl życia, tradycja. Mniejszości etniczne i narodowe.

4. K. TERYTORIALNO-POLITYCZNE- oderwane od własnego narodu i państwa poprzez wojny, traktaty, podboje. Mniejszości etniczne i mniejszości terytorialne.

5. KRYTERIA ODRĘBNOŚCI KULTUROWO-IDEOLOGICZNYCH- mniejszości wyznaniowe i regionalne.

TYPOLOGIE MNIEJSZOŚCI WG. L. WIRTHA:

1. MNIEJSZOŚCI PLURALISTYCZNE- char. dla państw demokratycznych, wielonarodowych i wieloetnicznych; troszczą się o respektowanie praw mniejszości

2. M. ASYMILACYJONISTYCZNE- chęć asymilacji do większości; charakterystyczne dla migrantów.

3. M. SECESJONISTYCZNE- dążące do zachowania odrębności, często także do autonomii lub własnego państwa ( nie używając siły)

4. M. WOJOWNICZE- domagają się swoich praw w drodze walki, przemocy.

KRYTERIUM GENEZY:

1. MNIEJSZOŚCI ANEKSACYJNE-przyłączenie terytorium wraz z ludnością do innego państwa

2. M. KOLONIALNE

3. M. NIEWOLNICZE

4. M. IMIGRACYJNE

TYPOLOGIE MNIEJSZOŚĆ WG. K. KWAŚNIEWSKIEGO :

1. MNIEJSZOŚCI SKUPIAJĄCE ZWOLENNIKÓW JAKIŚ POGLĄDÓW POLIT., GOSP. Rozstrzygających o ważnych sprawach społ., np. partie polityczne (przynależność z wyboru)

2. M. SKUPIAJĄCA ZWOLENNIKÓW JAKIEJŚ IDEOLOGII, RELIGII. Przynależność dobrowolna w mniejszym stopniu. Stopień otwartości- różny.

3. M. CHARAKTERYZUJĄCE SIĘ INNĄ KUTURĄ. Przynależność trwała i w małym stopniu dobrowolna.

4. M. WYRÓŻNIANE NA PODSTAWIE CECH FIZYCZNYCH (np. rasa). Większość może narzucać przynależność do mniejszości.

MODELE RELACJI MIEDZY MNIEJSZOŚCIĄ A WIĘKSZOŚCIĄ:

- MODEL KONFLIKTOWY- sprzeczność interesów i celów, stosunki oparte na przymusie.

- MODEL INTEGRACYJNY- orientacja na współpracę, możliwość porozumienia.

- MODEL ASYMILACYJNY- silny nacisk na asymilację którejś ze stron. Druga strona jest jednak temu niechętna.

II. GRUPA ETNICZNA I RASOWA

CECHY MNIEJSZOŚCI ETNICZNYCH:

1. GRUPA ETNICZNA ŻYJE W OBREBIE NARODU, SPOŁ.

2. CZŁONKOWIE TEJ GRUPY GENEZĘ SWEJ PRZYNALEŻNOŚCI UPATRUJĄ WE WSPÓLNEJ HISTORII

3. CZŁONKOWIE GRUPY ET. TWORZĄ SIEĆ ORGANIZACJI I NIEFORMALNYCH STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH, KTÓRE ZACHĘCAJĄ DO POZOSTANIA W GRUPIE

4. GRUPA ET. POSIADA WŁASNE SYMBOLE ZWIĄZANE Z POCZUCIEM SWEJ ODRĘBNOŚCI.

ZAUWAŻA SIĘ TAKŻE: SPECYFICZNE CECHY KULTUROWE, POCZUCIE WSPÓLNOTY, PRZYPISANE CZŁONKOSTWO, TERYTORIALNOŚĆ.

PODZIAŁ GRUP ETNICZNYCH WG. KUVELSKY-EGO:

1. KATEGORIE ETNICZNE- grupy pozbawione silnych więzi i kontaktów

2. ORGANIZACJE ETNICZNE- grupy wew. zorganizowane, posiadające swe instytucje

3. SPOŁECZNOŚCI ETNICZNE- organizacje wew. zorganizowane na pewnym terytorium

GRUPY RASOWE TO GRUPY ETNICZNE DODATKOWO IDENTYFIKOWANE POPRZEZ CECHY FENOTYPU ICH CZŁONKÓW.

GRUPA RASOWA JEST PEWNĄ KATEGORIĄ ETNICZNĄ, KTÓREJ CZŁONKOWIE I INNI MAJĄ PRZEKONANIE, ŻE POSIADA WSPÓLNE CECHY FENOTYPU.

III. MNIEJSZOŚĆ NARODOWA JAKO KATEGORIA SOCJOLOGICZNA.

TYPY MNIEJSZOŚCI

KRYTERIA PRZYDATNE:

1. K. ASPIRACJI- dążące do utworzenia własnego państwa- nieposiadające takiej woli

2. K. IDENTYFIKACJI Z KRAJEM ZAMIESZKANIA- osiadłe i przybyłe

3. K. MIEJSCA ZAMIESZKANIA- przygraniczne i wewnętrzne

4. K. STOPNIA KONCENTRACJI- zwarte- rozproszone

5. K. POŁOŻENIA PRAWNEGO- chronione- niechronione

MNIEJSZOŚĆ NARODOWA TO TAKA KATEGORIA LUB PODGRUPA OSÓB, KRÓRE WYRÓŻNIAJĄ SIĘ ODRĘBNOŚCIĄ ETNICZNĄ, KTÓRE NIE MAJĄ AUTONOMII TERYTORIALNEJ, ZE WZGLĘDU NA LICZEBNOŚĆ NIE STANOWIĄ NARODU PAŃSTWOWEGO, PRAGNĄ JEDNAK ZACHOWAĆ SWĄ NARODOWĄ ODRĘBNOŚĆ, PRZEKAZAĆ JĄ W MIARĘ MOŻLIWOŚCI DZIECIOM A JEDNOCZEŚNIE NIE ZMIENIAĆ ZAMIESZKANIA.

CHARAKTERYSTYKA WZAJEMNYCH RELACJI (MNIEJSZOŚC- WIĘKSZOŚĆ)

1. STOSUNKI PRZESTRZENNE I STYL ŻYCIA

2. CZYNNIKI DEMOGRAFICZNE

3. CHARAKTER I INTENSYWNOŚĆ KONTAKÓW EKON. LUB INSTYTUCJONALNYCH

4. CECHY KULTURY

5. SPOSÓB ORGANIZACJI ZYCIA SPOŁ.-POLIT.

6. PRZYCZYNY KONTAKTÓW

7. HISTORIA I TRADYCJA KONTAKTÓW

8. RÓŻNICE CO DO ILOŚCI OSÓB W OBYDWU GRUPACH

9. RÓZNICE W POZIOMIE ROZWOJU GOSP., KULT.

10. CHARAKTER ZMIAN SPOŁ., KULT. I POLIT. JAKIM PODLEGA MNIEJSZOŚĆ LUB WIĘKSZOŚĆ

11. CHARAKTER PAŃSTWA I SIŁA PAŃSTWA, Z KTÓRYM IDENTYFIKUJE SIĘ MNIEJSZOŚĆ I WIĘKSZOŚĆ

KONFLIKTY SETNICZNO-NARODOWE WIĄŻĄ SIĘ Z DYSKRYMINACJĄ MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH, Z POLITYCZNYMI ROSZCZENIAMI NARODÓW DĄŻĄCYCH DO POSIADANIA WŁASNEGO PAŃSTWA LUB WIĘKSZEJ AUTONOMII POZWALAJĄCEJ REALIZOWAĆ CELE GRUPY.

IV. MIGRACJA A STRUKTURA ETNICZNO-NARODOWA

JEDNOSTKA TYM CHĘTNIEJ MIGRUJE, IM WIĘKSZE SĄ JEJ OCZEKIWANIA, ŻE DZIĘKI TEMU ZDOBĘDZIE OCENIANĄ POZYTYWNIE „PRZESTRZEŃ ŻYCIOWĄ”, IM CZĘŚCIEJ MIGRACJA WYSTĘPUJE W JEJ OTOCZENIU I STANOWI POZYTYWNY WZORZEC ZACHOWAŃ, IM WIĘCEJ JEDNOSTKA MA INFORMACJI, ŻE INNI DZIĘKI MIGRACJI ODNIEŚLI SUKCES.

ZA WSPÓŁCZESNĄ MIGRACJĘ ODPOWIADA NIERÓWNY PODZIAŁ NAPIĘĆ W SYSTEMIE GLOBALNYM- LUDZIE PRZEMIESZCZAJĄ SIĘ TAM GDZIE JEST LEPIEJ.

RYZYKO MASOWEJ MIGRACJI TO PROBLEMY ZARÓWNO DLA KRAJU, Z KTÓREGO SĄ MIGRANCI, JAK RÓWNIEŻ DLA KRAJU, DO KTÓREGO ONI PRZYBYWAJĄ, DLATEGO TEŻ DĄŻY SIĘ DO KONTROLI MIGRACJI.

MIGRACJE NALEŻĄ Z PEWNOŚCIĄ DO ZASADNICZYCH PRZYCZYN ZRÓŻNICOWANIA ETNICZNO-NARODOWEGO WIELU SPOŁECZEŃSTW, WYJAŚNIAJĄ OBECNOŚĆ MNIEJSZOŚCI ETNICZNYCH I NARODOWYCH NA TERYTORIUMWIELU PAŃSTW, DECYDUJA I BĘDĄ DECYDOWALY O STRUKTURZE ETNICZNO-NARODOWEJ WIELU SPOŁECZEŃSTW.

ROZPOZNANIE I DIAGNOZOWANIE NATĘŻENIA PROCESU MIGRACJI ORAZ STOPNIA ZRÓŻNICOWANIA ETNICZNO- NARODOWEGO I KULTUROWEGO SPOŁECZEŃSTW WYMAGA STUDIÓW INTERDYSCYPLINARNYCH, PONIEWAŻ U PODŁOŻA PROCESU MIGRACJI LEŻĄ CZYNNIKI STRUKTURALNE, DEMOGRAFICZNE, HISTORYCZNE, KULTUROWE, EKONOMICZNE, POLITYCZNE, A NAWET EKOLOGICZNE.

MIĘDZYNARODOWĄ MIGRACJE NALEŻY TAKŻE ODBIERAĆ JAKO DOWÓD INTEGRACJI KULTUROWEJ ŚWIATA (pojęcia takie jak rozwój, dobrobyt, postęp są obecne w świadomości wielu narodów.

V. ASYMILACJA I INTEGRACJA IMIGRANTÓW.

BARIERY ASYMILACJI IMIGRANTÓW: RÓŻNICE W ROZWOJU CYWILIZACYJNYM, RÓŻNICE KULTUROWE, STANDARD WYKSZTAŁCENIA, NIEZNAJOMOŚĆ JĘZYKA, IZOLACJA GRUPY.

IM WIĘKSZA JEST ODMIENNOŚĆ KULTURY I POZIOMU ROZWOJU CYWILIZACYJNEGO REPREZENTOWANYCH PRZEZ IMIGRANTÓW W STOSUNKU DO KULTURY KRAJU IMIGRACYJNEGO, TYM TRUDNIEJSZA JEST ICH ADAPTACJA I ASYMILACJA W KRAJU POBYTU.

PROCES DYFUZJI KULTUROWEJ PRZEBIEGA OD WIĘKSZOŚCI KU MNIEJSZOŚCI, CHOCIAŻ MODYFIKACJA WZORÓW WŁASNEJ KULTURY MOŻE SIĘ TAKŻE DOKONYWAĆ O ILE KRAJE ZAAKCEPTUJĄ MODEL HETEROGENICZNY (różnorodność kulturowa) ZAMIAST HOMOGENICZNEGO.

Rozdział 8

1. NARÓD I PRZESŁANKI NARODOWEJ IDENTYFIKACJI W REFLEKSJI SOCJOLOGICZNEJ

NARÓD - ISTNIEJE JAKO REALNOŚĆ POD WARUNKIEM, ŻE PEWNA ZBIOROWOŚĆ IDENTYFIKUJE SIĘ JAKO NARÓD.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ NARODÓW - KRYTERIA ETNICZNE PRZESTAWAŁY BYĆ PODSTAWĄ PRZYNALEŻNOŚCI DO WSPÓLNOTY. STAWAŁY SIĘ NIMI:

• CZŁONKOSTWO WE WSPÓLNOCIE TERYTORIALNEJ(NAJWAŻNIEJSZE)

• SWIADOMOŚC WSPÓLNEGO LOSU, KULTURY I TRYDYCJI

• IDENTYFIKACJA WYNIKAJACA Z POSIADANIA WSPÓLNEGO PAŃSTWA

NARÓD A NARODOWOŚĆ - NARODY SĄ SPOŁECZNĄ STRKUTURĄ ZŁOŻONĄ Z JEDNOSTEK ŚWIADMYCH TEGO ŻE SĄ CZŁONKAMI NARODU, A NARODOWOŚC TO STAN ZBIOROWEJ SAMOŚWIADOMOŚCI, KTÓRA TWORZY NARÓD

KONCEPCJE NARODU ZE WZGLEDU NA CZYNNIKI NARODOTWÓRCZE:

• WSPÓLNOTA HISTORYCZNA - ZNACZENIE WSPÓLNEGO LOSU, TERYTORIUM, KULTURY I PAŃSTWA

• WSPÓLNOTA TERYTORIALNO-EKONOMICZNA - REZULTAT GRUPY CHRAKTERYZUJĄCEJ SIĘ WSPÓLNĄ RASĄ, JĘZYKIEM, RELIGIĄUSTROJEM GOSPDARCZYM, I POLITYCZNYM

• WSPÓLNOTA POLITYCZNA - ZWIĄZANA Z POWSTAWANIEM PAŃSTW INTEGRUJĄCYCH SPOŁECZEŃSTWO I ZABEZPECZAJĄCYCH JE PRZED NIEBEZPIECZEŃSTWEM Z ZEWNĄTRZ

• WSPÓLNOTA KULTUROWA - AKCENTUJE ZNACZENIE OSOBLIWOŚCI KULTURY BĘDĄCEJ DOROBKIEM OKREŚLONEJ ZBIOROWOŚCI

• WSPÓLNOTA PSYCHICZNA - SZCZEGÓLNA ROLA POCZUCIA WIĘZI NARODOWEJ

2. SPORY WOKÓŁ KONCEPCJI NARODU W MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ

W LATACH 45-80 UWAŻANO, ŻE W NOWOCZESNYCH SPOŁECZEŃSTWACH IDENTYFIKACJA NARODOWA BEDZIE OPARTA NA OBYWATELSTWIE DANEGO PAŃSTWA.

JEST TO ZAUWAZALNE W KRAJACH IMIGRACYJNYCH JA KUSA CZY KANADA, NATOMIAST W EUROPIE JEST CIĄGLE MOCNA IDENTYFIKACJA OPARTA NA KRYTERIACH ETNICZNYCH

KONCEPCJA WEBERA - AKCENTOWAŁ ROLĘ ETNICZNOŚCI I „PEWNYCH FAKTÓW POLITYCZNYCH” W KSZTAŁTOWANIU TOZSAMOŚCI NARODOWEJ.

WSPÓLNOTY ETNICZNE OPARTE SĄ PRZEDE WSZYSTKIM NA SUBIEKTYWNEJ WIERZE WE WSPÓLNOTĘ POCHODZENIA. POSTRZEGAJĄ PEWNE WZORY ZACHOWAŃ JAKO SWOJE A INNE JAKO OBCE

POJĘCIE „NARÓD” ODNOSIŁ DO WSPÓLNOTY POLITYCZNEJ KTÓRA JEST GOTOWA STOSOWAC PRZEMOC WOBEC INNYCH DLA REALIZACJI WŁASNYCH INTERESÓW. POJECIE TO UKSZTAŁTOWAŁO SIE NA PODSTAWIE: WSPÓLNEJ WIARY, STYLU ZYCIA I SYSTEMÓW WARTOŚCI

KONCEPCJA PARSONSA - NIE IDENTYFIKOWAŁ NARODU Z JEDNA GRUPA ETNICZNĄ. TRAKTOWAŁ NARÓD JAKO WSPÓLNOTĘ OBEJMUJACĄ WSZYSTKICH OBYWATELI, OPIERAJĄCĄ SIĘ NA SOLIDARNOŚCI I LOJALNOŚCI.

ISTOTĄ TEGO BYŁO ROZSZERZENIE POJECIA NARÓD NA WSZYSTKIE GRUPY ETNICZNE ZAMIESZKUJACE TERYTORIUM I BEDACE OBYWATELAMI PAŃSTWA. ETNICZNOŚC MIAŁA MIEC CORAZ MNIESZE ZNACZENIE.

DZIĘKI ODDZIELENIU ETNICZNOŚCI OD OBYWATELSTWA POWSTAŁY PRZESŁANKI DO ELIMINACJI RASIZMU I NACJONALIZMU.

UWAŻAŁ, ŻE W PAŃSTWACH TRZECIEGO ŚWIATA NALEŻY BUDOWAĆ NARODY WEDŁUG AMERYKAŃSKIEGO MODELU.

KARL W. DEUTSCH - WSKAZYWAŁ NA POTRZEBĘ ZMIAN SWIADOMOŚCI SPOŁECZEŃSTW ZACOFANYCH W KIERUNKU ROZSZERZENIA IDENTYFIKACJI ZE WSPÓLNOTA ETNICZNĄ NA IDENTYFIKACJĘ ZE WSPÓLNOTĄ NARODOWĄ.

TAK JAK PARSONS ZWRACAŁ UWAGE ŻE NACJONALIZM MOŻE BYĆ WYKRZYSTYWANY W CELACH DESTRUKCJI.

WNIOSKI:

• KULTUROWE, ETNICZNE POJECIE NARODU BYŁO WYKORZYSTYWANE W NACJONALIZMACH WIELU PAŃSTW EUROPEJSKICH

• POLITYCZNE POJĘCIE NARODU WYKORZYSTANE ZOSTAŁO PRZEZ NIEKTÓRE PAŃSTWA EUROPY ZACHODNIEJ ORAZ USA I KANADĘ

• POLITYCZNA DEFINICJA NARODU JEST KRYTYKOWANA ZA TO ŻE NIE GWARANTUJE BRAKU KONFLIKTÓW NARODOWYCH. HISTORIA DOSTARCZA DOWODÓW, ŻE NIE TYLKO ODMIENNA KULTURA, RELIGIA I PRZYNALEŻNOŚĆ NARODOWA MOGA WZBUDZAĆ WROGOSĆ WOBEC „INNYCH”

• PROBLEM IDENTYFIKACJI NARODOWEJ JEST CIĄGLE OTWARTY, ZARÓWNO WŚRÓD SPOŁECZEŃSTW JAK I TEORETYKÓW

3.SPORY WOKÓŁ NACJONALIZMU

STOSUNEK DO NACJONALIZMU, ZRÓWNO W LITERATURZE JAK POLITYCE JEST PEŁEN SPRZECZNOŚCI

BUDOWANIE NARODU W OPARCIU O ODRĘBNE ASPIRACJE INTERESY I TERYTORIUM JEST CHWALONE, A JEDNOCZEŚNIE PRAKTYKA POKAZUJE SKRAJNY NACJONALIZM JAKO ZJAWISKO NIEBEZPIECZNE

NACJONALIZM MOŻE SŁUŻYĆ WZMOCNIENIU IDENTYFIKACJI NARODOWEJ, ROZBUDZANIU AMBICJI POLITYCZNYCH, SPOŁECZNYCH I KULTUROWYCH

NAJWIĘKSZY NIEPOKÓJ WZBUDZA NACJONALIZM ETNICZNY - WEDŁUG J. ROSELA - DLA IDENTYFIKACJI NARODOWEJ NAJWAŻNIEJSZYM KRYTERIUM JEST WSPÓLNE POCHODZENIE, WIĘZI BIOLOGICZNE I ETNICZNE. JEST TO KONCEPCJA NAROSU ZJEDNOCZONEGO PRZEZ WSPÓLNY LOS.

GŁÓWE NIEBEZPIECZEŃSTWA WYNIKAJĄCE Z TYCH ZAŁOŻEŃ PRZEJAWIAJĄ SIĘ W INSPIROWANIU KONFLIKTÓW ETNICZNYCH Z POWODÓW:

1. NACJONALIZM ETNICZNY MOZE SKŁANIAC DO TRAKTOWANIA JAKO OBYCH , TYCH KTÓRZY NIE SPEŁNIAJĄ KRYTERIÓW RELIGII, POCHODZENIA, POCHODZENIA, JEZYKA, HISTORII

2. ZWALCZAJĄCE SIĘ NACJONALIZMY POWODUJA PODZIAŁY ETNICZNE

3. NACJONALIZM ETNICZNY ODBIERA JEDNOSTCE MOŻLIWOŚĆ SAMODZIELNEGO DECYDOWANIA O PRZYNALEZNOŚCI DO GRUPY ETNICZNEJ I PAŃSTWA

4. NACJONALIZM ETNICZNY UZURPUJE SOBIE PRAWO DO ELIMINACJI OBCYCH Z WŁASNEGO TERYTORIUM LUB DO NARZUCENIA IM ASYMILACJI Z GRUPĄ ETNICZNĄ DOMINUJĄCA NA DANYM TERYTORIUM.

5. NACJONALIZM ETNICZNY DOMAGA SIĘ SZACUNKU DLA WŁASNEJ GRUPY ETNICZNEJ, JEDNOCZEŚNIE NIE OKZUJĄC GO INNYM

6. SŁUŻY CZASAMI DO DYSKREDYTACJI KULTURY INNYCH GRUP ETNICZNYCH I TWORZENIA KULTUROWEJ HOMOGENICZNOŚCI

7. UPOLITYCZNIA RÓŻNICE ETNICZNE, KULTUROWE I.T.P. I PRZEKSZTAŁCA JE W RYWALIZACJĘ EKONOMICZNĄ, KONFLIKTY ETNICZNE, A NAWET W WOJNY DOMOWE

4. STEREOTYPY NARODOWE

OPISY ISTOTY STEREOTYPU:

• WYOBRAŻENIE, WIEŻENIE, NIEURAWNIONA GENERALIZACJA, ZBIÓR PRZEKONAŃ

• SCHEMAT POZNAWCZY UPRASZCZAJĄCY RZECZYWISTOŚC I DAJĄCY FAŁSZYWE MNIEMANIE O ZNAJOMOŚCI FAKTÓW

• WERBALNY WYRAZ PRZEKONANIA SKIEROWANEGO NA GRUPY SPOŁECZNE LUB JEDNOSTKI, KTÓRE SĄ ICH CZŁONKAMI

KONTROWERSJE WOKÓŁ STEREOTYPÓW WYNIKAJĄ Z AKCENTÓW, JAKIE W RÓŻNYCH TEORIACH KŁADZIE SIĘ NA FUNKCJE STEROTYPÓW

DOTYCZY TO GŁÓWNIE RÓŻNICY W AKCENTOWANIU PRZEZ JEDNYCH TEORETYKÓW FUNKCJI POZNAWCZEJ A PRZEZ INNYCH EMOCJONALNEJ STEREOTYPU.

NAJWIEKSZE ZAINTERESOWANIE WZBUDZAJĄ STEREOTYPY GRUP RASOWYCH. WYNIKA TO Z POTRZEBA WYJAŚNIENIA PRZYCZYN NIECHĘCI I WROGOŚCI DO PEWNYCH GRUP ETNICZNYCH I RASOWYCH LUB DYSKRYMINACJI MNIEJSZOŚCI, A TAKŻE Z POTRZEBY WYJAŚNIENIA ZASADNICZYCH RÓŻNIC W ODNIESIENIU DO RÓŻNYCH NARODÓW.

MIMO ŻE WSZYSCY PODZIELAJĄ POGLĄD, ŻE STEREOTYPY NADMIERNIE UPRASZCZAJĄ RZECZYWISTOŚĆ, TO NIE WSZYSCY SĄDZĄ ŻE NIE MAJĄ NIC WSPÓLNEGO Z FAKTAMI.

CZĘŚC LUDZI JEST ODPORNA NA KIEROWANIE SIĘ STEREOTYPAMI. PRZYCZYNY RÓŻNEGO STOPNIA ODPORNOŚCI NA STEREOTYPY TO NA PRZYKŁAD:

• POZIOM WYKSZTAŁCENIA(IM WYZSZE TYM WYŻSZA ODPORNOŚĆ

• FRUSTRACJE I AGRESJE - ROZŁADOWYWANE PRZY POMOCY STEREOTYPÓW SŁUZĄCYCH DO WYJAŚNIENIA PRZYCZYN WŁASNEJ SYTUACJI PSYCHICZNEJ I POŁOŻENIA

• TYP OSOBOWOŚCI( PRZESĄDY I UPRZEDZENIA SĄ WIĄZANE Z OSOBOWOŚCIĄ AUTORYTARNĄ)

OBECNIE NA SKUTEK NADMIERNEGO ROZPOWSZECHNIENIA STEREOTYPÓW ORAZ ICH TRWAŁOŚCI W KONTAKTACH DOTYCZĄCYCH GRUP ETNICZNYCH I NARODOWYCH, W REFLEKSJI SOCJOLOGICZNEJ I PSYCHOSPOŁECZNEJ DOMINUJE OSTRA KRYTYKA STEREOTYPÓW

Rozdział 9

Struktura społeczna

Struktura społeczna to inaczej system stosunków, który można podzielić na 3 kategorie:

1. wzajemnych zależności wynikających z podziału pracy: przywileju posiadania środków przymusu względem innych członków społeczeństwa i zależności jednostronnych; mają one charakter obiektywny.

2. stosunki dystansu, nadbudowa 1 kategorii; charakter subiektywny

3. antagonizmy społeczne; nadbudowa 1 i 2 kategorii, charakter subiektywny.

Podstawowe znaczenie w strukturze społecznej ma podział władzy, dóbr ekonomicznych i prestiż społeczny - to one decydują o miejscu jednostek i grup w społeczeństwie.

Obraz stanu i przemian struktury społeczeństwa tworzony był w ramach ujęć 3 różnych szkół myślenia socjologicznego:

1. Struktura społeczna ewoluuje w kategoriach niezupełnego zaniku podziałów klasowych - cztery zasadnicze klasy społeczne bezustannie przekształcają się jak również stosunki między nimi.

2. przekształcenia struktury społecznej jako nawarstwianie się na system klasowy nowych podziałów społeczno zawodowych. Ten typ uwzględnia również skutki podziałów zawodowych w sferze położenia społecznego.

3. Struktura społeczna w kategoriach teorii stratyfikacji - sposób ustalenia hierarchii prestiżu zawodów na podstawie: dochodu, standardu życia, miejsca w strukturze władzy i zarządzania.

Hipoteza dotycząca dekompozycji cech położenia klasowego (Włodzimierz Wesołowski): głównym przejawem przemian w strukturze społecznej jest zacieranie się różnic klasowych, podziałów, przeciwieństw i sprzeczności interesów. Jednak widoczne pozostają nierówności z podziałem dóbr, istnieniem przywilejów, upośledzeń społecznych itp.

W rozważaniach dotyczących struktury społecznej ważne miejsce odgrywa kategoria „interesów grupowych”, będących efektem mechanizmu tworzącego dany kształt struktury społecznej oraz dążenia do zaspokojenia potrzeb i aspiracji grupowych. Wynika to z tego, że stosunki społeczne w głównej mierze opierają się na współzależności. To z kolei prowadzi do powstania sprzeczności interesów. Pojawiają się one gdy realizacja interesu jednej grupy uniemożliwia jednoczesną realizację interesu drugiej grupy. Takim sprzecznym dobrem jest np. władza.

Badania stratyfikacyjne, czyli uwarstwienia społecznego. Wspólną podstawą różnych koncepcji stratyfikacji jest ustalenie skali i rozmiarów zróżnicowania społecznego. Uznano, że istnienie nierówności jest cechą wszelkich układów społecznych niezależnie od ustroju politycznego i społecznego.

Ujęcie funkcjonalistyczne struktury społeczeństwa. Zakłada ono, że dominującą więzią społeczną jest więź organizacyjna. Znaczy to, że społeczeństwo jest podzielone na pewną liczbę warstw różniących się funkcjami, jakie pełnią w życiu społecznym. Struktura to ustanawia nowy typ ładu społecznego, nazywanego często społeczeństwem organizacyjnym.

Teorie elit władzy. Cechą różnicującą jest władza. V. Pareto i G. Mosc wiążą pojęcie elity z naturalnym zróżnicowaniem ludzkich możliwości. Ich zdaniem ludzie muszą się dzielić na elitę i „nieelitę” bez względu na strukturę i organizację społeczeństwa, a jedynie ze względu na wrodzone właściwości i zdolności wykonywania różnych czynności (np. tylko arystokracja). Współczesne koncepcje odrzucają tą teorię i traktują elitę jako pochodną struktury społecznej, jako rezultat cech całego społeczeństwa. Wg. C.W. Milesa powstanie elity jest zawsze rezultatem określonej sytuacji ekonomicznej, społecznej i politycznej, skutkiem wewnętrznego mechanizmu danych instytucji. Nikt nie urodził się po to, by sprawować władzę, rządzić innymi. Podstawowym kryterium przynależności do elity jest zajmowanie określonych pozycji w strukturze społecznej oraz pełnienie ważnych ról społecznych. W kręgu elit władzy działają również inne elity, np. skupiające ekspertów, intelektualne itd.

Analiza strukturalnych sprzeczności interesów mających najczęściej charakter grupowy lub instytucjonalny. Podstawą analizy jest tu grupa interesu. Wg. Teorii walka o władzę w społeczeństwie demokratycznym dokonuje się poprzez wpływ grup interesów na opinię publiczną oraz określoną prawnie procedurę wyborczą. W tym celu mogą pojawiać się sojusze głównie o charakterze tymczasowym. Grupy interesów nie są utożsamiane z aparatem państwowym jako całością. Ich istotną cechą jest to, żę muszą być zhierarchizowane w sposób formalny i przymusowy. Jedną z zasadniczych różnic między teorią grup interesu a innymi ujęciami jest to, że dominującą cechą tamtych podejść jest hierarchiczna koncepcja społeczeństwa. W przypadku grup interesu mają one horyzontalne usytuowanie w strukturze społecznej. Zhierarchizowane społeczeństwo klasowe to społeczeństwo relacji nadrzędności i podrzędności.

Struktury społecznej nie da się rozpatrywać wyłącznie na jednej płaszczyźnie, dlatego wyodrębnia się rózne jej aspekty: struktury klasowej czy społeczno-zawodowej. Dychotomiczna koncepcja struktury społecznej to uogólnienie na całe społeczeństwo stosunku dwuczłonowego, np. ciemiężeni i ciemiężyciele, klasy uciskające i uciskane, góra i dół. Rozpatrując tak ujętą strukturę społeczną mamy do czynienia ze społeczeństwem rozbitym na dwie przeciwstawne klasy, pomiędzy zachodzi bardzo asymetryczna zależność. Taki podział leży w interesie pewnych warstw czy grup społecznych.

W odpowiedzi na tę koncepcję pojawiłą się koncepcja klas czy warstw pośrednich. Wynika ona ze schematu wieloczłonowego, zwanego schematem gradacji, w którym społeczeństwo jest układem kilku warstw. Rozróżniamy 2 wersje gradacji: prostą, opierającą się na założeniu,, że system wyższych i niższych klas jest wynikiem stopniowania jakiejś obiektywnie wymierzalnej cechy (jedno kryterium!!).

Warstwy społeczne wyróżnia się na podstawie stopnia posiadania jakiejś wartości, na przykład włądzy, wpływów, bogactwa czy zamożności, prestiżu. Ten sposób ich pojmowania wynika ze stratyfikacji społecznej. Hierarchia klas ekonomicznych oparta jest na jakimś obiektywnym kryterium i mieści się w schemacie gradacji prostej, natomiast klasy społeczne zróżnicowane są o kryteria złożone

Teoria uwarstwienia K. Daviesa i W. Moor'a. Głównymi czynnikami różnicującym społeczeństwo są nierówny podział korzyści materialnych i prestiżu.

Pojęcie struktura społeczna jest pojęciem szerszym niż pojęcie struktury klasowej, gdyż wiele grup wchodzących w skład struktury społecznej nie stanowi klas społecznych, lecz grupy zawodowe.

Koncepcja struktury klasowej w poglądach Marksa

Marks posługiwał się pojęciem klasy społecznej opartym na kryteriach ekonomicznych, wprowadzając również kryteria „psychologiczne”, jak świadomość wspólnych interesów i więź psychiczna wynikająca za wspólnego upośledzenia. Termin klasa społeczna odnosi się do zbiorów ludzi wyróżnionych ze względu na odrębność sytuacji ekonomicznej i interesów grupowych. Charakteryzuje ją jednolity stosunek do środków produkcji, wspólnota źródeł dochodów oraz wynikająca stąd wspólnota interesów. Marks uwazał jednak, że grupa ludzi stawała się klasą dopiero wtedy gdy jej członków łączy świadomość klasowa, świadomość wspólnych intersów, więź psychiczna wynikająca ze wspólnych antagonizmów klasowych. Większość krytyków uważa, że w poglądach Marksa dominowało dychotomiczne (dwuczłonowe) ujęcie struktury klasowej w opozycji do dwóch klas przeciwstawnych: posiadającej i nie posiadającej środków produkcji. Sądził on, że w każdym społeczeństwie istnieją duże antagonistyczne klasy podstawowe, których wzajemny stosunek określony jest nie tylko przez relacje wzajemne, lecz również przez postawy i zachowanie klas pośrednich. Marks dowodził, że cała dotychczasowa historia jest historią walk klasowych i że we wszystkich konfliktach idzie jedynie o społeczne i polityczne panowanie klas społecznych.

Struktura społeczna w teorii Webera

Weber uwazał, że miejscem przejawinia się i powstawnia nierówności między zbiorowościami ludzkimi jest nie tylko gospodarka, lecz także system społeczny, polityczny oraz rynek. Zróżnicowanie to jest spowodowane przez 3 niezależne czynniki: ekonomiczne (dochód lub bogactwo), społeczne (prestiż i szacunek) i polityczne (władza). Weber wprowadził rozróżnienie między klasą w znaczeniu ekonomicznym a stanem w znaczeniu prestiżowym. W tym sensie klasa to grupa określona przez zróżnicowanie ekonomiczne, zaś warstwa to grupa wyznaczona przez prestiż, władzę, styl życia, ekskluzywność, dystans społeczny, itp. Weber jest twórcą dwu odmiennych koncepcji klas społecznych. Pierwsza zakłada, żę kalsy występują we wszystkich tych społeczeństwach, w których istniej prywatna własność czynników produkcji. Druga uzależnia istnienie stosunków klasowych od istnienia w danym społeczeństwie gospodarki towarowo-pieniężnej. Najważniejszą kategorią tej teorii jest rynek. Klasy istnieją o tyle o ile istnieją klasy rynkowe. Klasy to grupy ludzi charakteryzujące się podobnymi szansami realizacji własnych intersów rynkowych. Położenie klasowe to typowa szansa dotycząca posiadania dóbr. Osiągnięcia określonej pozycji życiowej itp. Przykładowe kategorii wokół których grupują się interesy klasowe to: ceny dóbr i usług, stopa procentowa, ceny siły roboczej. Stosunek do własnośći po pierwsze dzieli ludzi według przynależnośći do klas posiadających i nieposiadjących. Po drugie przynależność klasowa jest determinowana przez rodzaj własności. Stąd wziął się podział na klasę rentierów i przedsiębiorców. Klasa jest definiowana jedynie przez rozróżnienie ekonomiczne. Posiadacz (rentier) to właściciel rzeczowych środków produkcji (kasa, ziemia, itp.) z których osiąga określone dobra bez wykonywania pracy kierowniczej. Przedsiębiorca to z kolei człowiek posiadający kasę i czynnie uczestniczący w procesie produkcji. Dla Webera klasa ma ujęcie historyczne, w którym społeczeństwo jest ujęte jako całość. Weber wprowadził w swoich rozważaniach również pojęcie stanu, które w przeciwnieństwei do klas są zazwyczaj wspólnotami, lecz często o nieukształtowanym charakterze. Położenie stanowe to wszelkie typowe składniki losów ludzkich uwarunkowane przez pozytywną lub negatywną ocenę godnośći społecznej. Jest ono zdeterminowane kulturowo i łączy się z nim konkretny styl życia, śa więc one następstwem pewnych wzorów konsumpcji dóbr manifestujących pewien styl życia. Istotą tej koncepcji jest analiza podziału dóbr, zas centralnym problemem rozważań nad zróżnicowaniem klasowym jest zróżnicowanie możliwośći konsumpcyjnych.

Funkcjonalna teoria uwarstwienia K. Davisa i W. Moor'a

W schemacie funkcjonalnym społeczeństwo podzielone jest na pewną liczbę warstw (klas) różniących się funkcjami jakie pełnią w życiu społecznym. Są one na tyle ogólne, że nie pokrywają się z poszczególnymi zawodami. Ujawnia się tu zależnośc między tymi kalsami. Punktem wyjścia teorii tych kolesi jest twierdzenie, że nie ma społeczeństwa bezklasowego lub nieuwarstwionego. Przez stratyfikację, czyli uwarstwienie, rozumieją nierówny podział korzyści materialnych i prestiżu społecznego. Społeczeństwo jako funkcjonalny system musi w pewien sposób przydzielić swym członkom pozycje społeczne i skłonić ich do wykonania związanych z tymi pozycjami obowiązków. Aby to umożliwić należ stworzyć system motywacyjny. Nagrody i ich rozdział są elementami porządku społecznego. Czynnikami określającymi rangę jednostki w społeczeństwie są w tej teorii pozycje dostarczające największych korzyśći i najwyższą rangę: 1. w danym społeczeństwie, 2. wymagają dużego poswięcenia i przygotowania. W każdym społeczeństwie są pozycje wymagające stosunkowo rzadkich umiejętnośći, stąd funkcja taka wymaga wysokiego prestiżu, zarobków lub wiele wolnego czasu. Pozycje trudne do obsadzenia wymagają specyficznego przygotowania (wykształcenia) lub zdolnośći (talentu). Innym czynnikiem decydującym o funkcjonalnej ważnośći pozycji jest po prostu władza. Stratyfikacja w tej teorii oznacza przede wszystkim analizę szczebli zróżnicowania społecznego w różnych społęczeństwachze względu na uczestnictwo w podziale dóbr lub wartości, głównie zaś dóbr materiolanych i prestiżu.

Rozdział 12

ZMIANA SPOŁECZNA W PERSPEKTYWIE SOCJOLOGICZNEJ

1. POJĘCIE I PRZYCZYNY ZMIAN SPOŁECZNYCH (ZS)

1. ZMIANA społeczna - każde przeobrażenie, które jest postrzegane jako znaczące dla życia społecznego.

Podział zmian:

Kryterium - zasięg zmian - pozwala pokazać różnicę między zmianami:

a) o charakterze rewolucyjnym i ewolucyjnym

b) o charakterze marginalnym i globalnym

c) dokonującymi się wewnątrz grupy a tymi w skali całych społeczeństw, kultur czy cywilizacji

Inne kryteria: regularność, powtarzalność, incydentalność

Opis analizy ZS: ewolucja, rewolucja, rozwój, postęp, ruch, dynamika, cyrkulacja, transformacja, przewrót, proces, przeobrażenie, adaptacja, integracja, dezintegracja, dyferencja, modernizacja, industrializacja, sekularyzacja, urbanizacja, ruchliwość społeczna, mobilność, dyfuzja…

Opis charakterystyki ZS: anomia, patologia, konflikt, wyobcowanie, biurokratyzacja, katastrofa, upadek…

2. Zmiana społeczna jako przedmiot badań socjologicznych

Charakterystyczną cechą analiz dotyczących ZS jest zarówno zróżnicowany stopień ich ogólności jak i zróżnicowany przedmiot badań. ZS analizowana jest w skali makro jak i mikro (wielkość grup społecznych, instytucji oraz lokalny i globalny charakter).

Teorie ZS badają naturę oraz przyczyny zmian i trwałość stosunków społecznych i ekonomicznych, politycznych, etnicznych, organizacji, norm, wartości…

Teorie ZS mogą opierać się m.in. na analizie:

- przyczyn zmian czynników endogennych, egzogennych lub jednych i drugich

- znaczenia czynników ekonomicznych i pozaekonomicznych jako wywołujących i utrwalających zmiany (spory co do religii, kultury, tradycji…)

- czynników zmian i ich przebiegu (przyczyny procesu transformacji systemów ekonomicznych i politycznych)

- zachowań jednostek i zbiorowości / małych i dużych grup społecznych

- przemian w położeniu ekonomicznym różnych grup społecznych (także w poziomie edukacji, świadomości)

- zmian jako czynników kontynuacji lub negacji przeszłości (czyli czy zmiany prowadzą do zintegrowania systemu, przezwyciężenia jego elementów dysfunkcyjnych czy do burzenia istniejących struktur oraz powoływania nowych stosunków i organizacji

- procesów kumulacji przeobrażeń wewnątrz systemu

- które typy przeobrażeń należy uznać za znaczące, a które za marginalne

TEORIE KONFLIKTÓW - założenie: do zmian w każdym społeczeństwie prowadzą sprzeczności i konflikty

1. teoria marksistowska - najważniejsze są te ZS, które zostały wywołane rozwojem sił wytwórczych i przeobrażaniem stosunków własności.

Władza - możliwość dysponowani środkami produkcji oraz możliwość utrwalania określonych stosunków społecznych (korzystnych dla posiadaczy środków prod.). Podstawa konfliktu: nierówny podział między posiadającymi i nie posiadającymi środków prod.

2. teoria Maxa Webera - ZS są rezultatem walki ludzi, grup, w celu przezwyciężenia oporu i urzeczywistnienia celów.

Władza - zdolność wpływania na innych, także wbrew ich woli.

Religia - czynnik sprzyjający zmianom ekonomicznym, organizacyjnym, hamujący te zmiany.

3. teoria Dahrendorfa - ZS jest wszechobecna; w każdym społeczeństwie i jego elemencie zachodzą ciągłe zmiany, a także konflikty. Każde społ. Opiera się na przymusie stosowanym przez jednych członków społeczeństwa wobec innych. Konflikt powodowany jest przez walkę między grupami społ. O pozycję, władzę, zmianę, status quo.

TEORIE ZMIAN TECHNOLOGICZNYCH ( powst. w XX w.): teorie społeczeństwa przemysłowego, postindustrialnego, technologicznego, technotronicznego, ekspertów, trzeciej fali, informacyjnego.

1. Spory o kierunek i znaczenie ZS

W dyskusjach na temat ZS szczególne miejsce zajmowały spory o:

- kierunek zmian

- wartościowanie zmian w kategoriach postępu i regresu

- interpretację znaczenia rozmaitych przeobrażeń (trudność przewidywania konsekwencji pewnych zdarzeń w dłuższym okresie, rozpoznawanie zmian ważnych i mniej ważnych)

- charakter zmian (cykliczny lub linearny)

Linearne (ewolucyjne) teorie zakładały przejście społeczeństw lub struktur od niższych stadiów rozwoju do niższych.

A. Comte: następstwo stadiów teologicznego, metafizycznego, naukowego (odpowiednie epoki: militarna, prawna, przemysłowa).

K. Marks: zmiany w stosunkach ekonomicznych, politycznych i społecznych oraz w sferze świadomości prowadzące do zmian formacji (przejście od formacji niewolniczej przez feudalną do kapitalistycznej i komunizmu).

H. Spencer: ewolucja od stanu barbarzyństwa, społeczeństwa militarnego do społ. Indywidualnego i pokojowego.

Cykliczne teorie zmian analizują przebieg i przyczyny przechodzenia społeczeństw z jednej fazy rozwoju do innej, ale także powrót do fazy wyjściowej (Pareto, Sorokin).

2. Perspektywy poznawcze ZS:

A) psychologiczna - analiza ZS przez pryzmat osobowości; stosunki społ. są rezultatem instynktów, potrzeb, możliwości, motywacji, uczuć.

B) socjologiczno - psychologiczna - analiza zmian w stosunkach między ludźmi, zachowań indywidualnych oraz zbiorowych

C) socjologiczna - analiza zmian rozmaitych typów interakcji i procesów, grup społ., stosunków między nimi, wartości i norm, instytucji; ujęcie systemu społecznego jako całości.

Najważniejsze teorie ZS:

- teorie ewolucji - komulatywny, adaptacyjny i linearny charakter zmian

- teorie równowagi - bazują na pojęciu homeostazy, badają warunki, których następstwem jest stabilizacja

- teorie konfliktu - zmiany dotyczą wszystkich dziedzin życia społ., i koncentrują się na analizie czynników powodujących tendencje destabilizacyjne

- teorie cykliczne - zakładają, że społeczeństwa, kultury i cywilizacje zanikają i powstają

Istnieją także teorie badające zmiany wewnątrz systemu i zmiany samego systemu oraz badające tempo zmian, a także rozmiary zmian planowanych i żywiołowych…

Wskaźniki zmian: dobrobyt, postęp, regres, innowacyjność, legitymizacja, równowaga, napięcia społeczne, niezadowolenie itd.

3. Przyczyny ZS

A) przyczyny ZS - czynniki, które są konieczne dla wywołania określonych skutków

B) proces ZS - przejście od jednego specyficznego stanu do innego, od jednych warunków do drugich; pojęcie procesu zmian obejmuje takie pojęcia jak czynniki zmiany, kierunek zmiany, przebieg i formy zmiany.

Przykłady procesów: rozwój nauki, tworzenie państwa, wprowadzanie nowej technologii, konsumpcja masowa, urbanizacja….

1. psychologiczne teorie zmiany

- przyczyny zmiany: wola, życzenie, popęd, lęk

- procesy zmiany - to manifestacja przeżyć, indywidualnych życzeń, motywacji, zamiarów (np. konkurencja jako motyw działania). A także zbiorowe działania nastawione na realizację określonych celów

b) socjologiczne teorie zmiany: rola wybitnych jednostek i elit w inicjowaniu społecznych przeobrażeń

- koncepcja charyzmatycznego przywódcy (Weber)

- teoria krążenia elit (Paret)

- żelazne prawo oligarchii (Michels)

- teoria politycznej klasy rządzącej (Moski)

ZS mogą być:

1. a) spowodowane wewnętrzną dynamiką struktur, społeczeństwa (przyczyny endogeniczne)

2. rezultatem bodźców zewnętrznych (przyczyny egzogeniczne)

2. a) jednoprzyczynowe

1. wieloprzyczynowe

2. Teorie zmian społecznych

1. teorie endogenne

1. teorie konfliktu

1. w wersji marskistwoskiej

2. w wersji niemarksistowskiej

2. klasyczne teorie ewolucji

3. cykliczne teorie zmiany

4. teorie neoewolucjonizmu

1. teorie multinearnej ewolucji

2. teorie modernizacji

3. teorie „opóźnienia kulturowego”

4. teorie społeczeństwa industrialnego i postindustrialnego

teoria konfliktu w wersji marksistowskiej

• konflikt strukturalny jako przyczyna zmian społ. jest wpisany w związki między bazą a nadbudową oraz wynika z interesów klasowych; konflikt drogą do integracji i stabilizacji systemu społ.

• rewolucja - instrument przeobrażeń społecznych

• siły wytwórcze- kwalifikacje, technologie produkcji, organizacja pracy, a także stosunki produkcji, sposób produkcji, ustrój polityczny powinny eliminować ograniczenia sytuujące cześć społeczeństwa po stronie upośledzonych

• stosunki produkcji - czynnik decydujący o miejscu w społeczeństwie - wyznaczają typy klas społ., materialne warunki życia…

• przyczyny konfliktów: sprzeczności wynikające z podziału pracy i produktu pracyoraz sprzeczności wynikające z walk klasowych

• współcześni neomarksiści (Habermas, Gorz, Offe) - zmiana systemu feudalnego na kapitalistyczny była bardziej skomplikowana niż mogłoby to wynika z teorii Marksa

teoria konfliktu w wersji niemarksistowskiej

• Coser, Dahrendorf: konflikt jako konkurencja (u Marksa konflikt interesów ekonom. i polit.)

• Dahrendorf: model dychotomicznej struktury; każdy typ autorytetu wywołuje konflikt interesów; zmiana jest rezultatem konfliktu między przeciwstawnymi interesami

• Coser: zmiana jest rezultatem konkurowania o władzę, bogactwo i prestiż; zmiana wynika z napięć (jednak nie zawsze napięcia prowadzą do konfliktu, mogą dotyczyć tylko zmian w strukturze podziału)

• współcześnie nie ma konfliktu klasowego, nastąpiła pluralizacja interesów społ.

• funkcjonaliści (Lipset, Benedix): wskazują na zanikanie radykalnych interesów klasowych

klasyczne teorie ewolucji

• przechodzenie od prostych form życia społ. do stadiów bardziej złożonych; od form niezróżnicowanych do zróżnicowanych; od zacofanych do rozwiniętych

• społeczeństwo: analogia do organizmu

• przeciwnicy rewolucji: zmiany dokonują się stopniowo, istnieją szczeble pośrednie

• A. Comte: zmiana to ewolucyjny postęp, który wynika z instynktownych skłonności ludzkiej rasy

• Spencer: przechodzenie od niespójnej jednorodności do określonej, spójnej różnorodności; społeczeństwo zdeterminowane przez warunki przyrodnicze, ale jednocześnie może te warunki zmieniać, tworząc sztuczne środowisko

cykliczne teorie zmiany

• powtarzalność procesów takich jak rozwój, regres, stagnacja, upadek

• Spengler: nurt katastroficzny; społeczeństwa, tak jak organizmy, przechodzą etapy narodzin, młodości, dojrzałości, schyłku i upadku

• Pareto: „krążenie elit” przyczyną istotnych zmian w społ.; Elity sprawujące władzę podlegają samodegradacji, korupcji i izolacji od społeczeństwa

• Sorokin: przyczyny zmian tkwią w czynnikach immanentnych, w systemie społeczno - kulturowym (kultura, idee, wartości, etyka, filozofia, postawy społ.)

teorie neoewolucjonizmu

1. teorie multinearnej ewolucji

• czynnik ZS: proces adaptacji (modyfikacja starych form i tworzenie nowych) w urzeczywistnianiu ewolucyjnego postępu

• postęp w kierunku „wyższych form” poprzez kontakt kulturowy

2. teorie modernizacji

• analiza przyczyn zacofania i adaptacji społeczeństw zacofanych do nowoczesnych warunków

• dążenie do nowoczesności (jako przeciwieństwo zacofania)

• nurt ewolucyjny: szuka wyjaśnień dla zmian w czynnikach wewnętrznych, w strukturach społeczeństwa; jednoliniowa koncepcja rozwoju

• nurt funkcjonalistyczny: modernizacja jako proces zmian strukturalnych dokonujących się pod wpływem impulsu do momentu adaptacji systemu

• innowacja, dyferencjacja i specjalizacja jako endogenna przyczyny zmian technicznych i gospodarczych

• zmiany instytucji społ. i zmiany kulturowe jako następstwo zmian technologicznych , narzędzi produkcji

• industrializacja i dyferencjacja - warunki wejścia na drogę rozwoju

• Rostow: teoria stadiów wzrostu

• Teorie społeczeństwa informacyjnego: zmiany społ., kulturowe, polityczne jakie dadzą się wyjaśnić rozwojem elektroniki, informatyki, cybernetyki…

• wskaźniki rozwoju, nowoczesności: stopień mobilizacji społeczeństw do zmian, zmiany instytucji i ich roli, zróżnicowanie struktur społ., system oświaty, tempo zmian, ruchliwość społ, urbanizacja itd.

3. teorie „opóźnienia kulturowego”

• klasyczny ewolucjonizm + modernizm

• Ogburn: czynnikiem znaczącym jest kultura (materialna i niematerialna); o rozwoju kultury decydują: wynalazki, akumulacja, wymiana, przystosowanie

4. teorie społeczeństwa industrialnego i postindustrialnego

• przemysł i nauka jako czynniki postępu

• de Saint-Simon, Vebnel, Aron, Dahrendorf, Lockwod, Lipset

• nieprzydatność klas i własności do analizy zmian zachodzących we współczesnych społ. przemysłowych

• analiza zmian globalnych świata, tendencji integracji, współzależności gospodarczej i politycznej, uniformizacji społ. masowego

• konwergencja: upodabnianie się społeczeństw wymuszone podobieństwem technologii

2.2 Teorie zmiany egzogenicznej

Teorie zmiany egzogenicznej są to teorie traktujące społeczeństwo jako system stabilny, zintegrowany, który podlega zmianie na skutek oddziaływania sił zewnętrznych ( światowej polityki, wojen) lub czynników wprowadzonych do systemy przez inne społeczeństwa ( transfer technologii, transfer kulturowy). Wyróżniamy:

• Klasyczne teorie dyfuzji i kontaktów kulturowych;

• Teorie upatrujące w kryzysach i wydarzeniach źródła przeobrażeń społecznych;

• Teorie równowagi.

Czynniki powodujące zmiany egzogenne:

• Czynniki o charakterze przyrodniczym ( klimat, kataklizmy naturalne);

• Migracja ludności;

• Dyfuzja kulturowa;

• Zewnętrzne naciski polityczne wynikające ze stosunków międzynarodowych.

Zmiany wywołane czynnikami egzogennymi:

• Asymilacja obcych wzorów i wartości;

• Reformy społeczne i gospodarcze;

• Zmiana instytucji, itd.

2.2.1. Dyfuzja i kontakt kulturowy jako przyczyna zmiany.

Orientacja na dyfuzje w poszukiwaniu wyjaśnień zmian społecznych oznacza:

- badanie wpływu migracji i kontaktu kulturowego na rozwój lub stagnację społeczeństw

- badanie zmian dokonujących się w kulturze na skutek rozszerzania się i stykania różnych kultur

- wyjaśnienie przyczyn powodujących odporność społeczeństw na oddziaływanie innych kultur, ustalenie czynników hamujących zmianę.

Dyfuzja kulturowa - proces polegający na rozszerzeniu określonych cech kultury jednego społeczeństwa na inne.

Tezy sformułowane na gruncie tej teorii:

• Rozwój kultury odbywa się gównie przez powielenie innych wzorów;

• O dynamice kultury decyduje intensywność kontaktów międzyludzkich;

• Podobieństwo kultur nie jest dowodem powszechności praw rozwoju społeczeństw, lecz częstości kontaktów i oddziaływań;

• Kultury izolowane skazane są na stagnację;

• Czynnikami decydującymi w przeszłości o prawdopodobieństwie oddziaływania na siebie kultur były czynniki geograficzne.

Obiektywne uwarunkowania tempa procesów dyfuzji:

• Siła tradycji;

• Przywiązanie do własnych wzorców kulturalnych;

• Poziom infrastruktury w danym społeczeństwie;

• Warunki wyznaczone przez przyrodę ( bogactwa naturalne, klimat, szlaki komunikacyjne).

Wyjaśnienie zmian przy pomocy pojęcia dyfuzji jest równoznaczne z poszukiwaniem przyczyn zmian na zewnątrz społeczeństw i kultur.

Przedstawiciele teorii wyjaśniających zmiany przyczynami egzogennymi:

• J.Teggart:

Zmianę zdefiniował on jako proces polegający na przeciwstawianiu się nowych doświadczeń i wartości istniejącym instytucjom i sposobom myślenia. Kluczowy dla procesu zmian jest wg Teggarta okres przejściowy, w którym naród , cywilizacja ma praktyczną możliwość zmiany. Wg Teggarta warunkiem zmian jest wtargnięcie, `intruzja' obcych elementów w porządek społeczny, rozerwanie istniejących układów, grup, wartości, działań.

Mechanizmy zmiany opisuje jako proces osłabienia autorytetu pewnych form organizacyjnych, obyczajów, jako wzrost krytycyzmu wobec dotychczasowych rozwiązań, jako rozprzężenie wynikające z osłabienia systemu kontroli.

• R.E. Park:

Migracja jest kluczowym procesem dla zmiany społecznej, chociaż nie jest najważniejszą przyczyną zmiany. Migracja jest spontaniczną reakcją na realia społeczne i ekonomiczne, skutkiem której są kontakty między różnymi grupami, wyzwolenie od dawnych wartości i wpływów, zindywidualizowanie i nieprzewidywalność zachowań, zagrożenie dla dotychczasowych reakcji ze względu na ich nieskuteczność, zmiana form organizacyjnych i mechanizmów społecznych. Efektem tego procesu mogą być nowe wzory kulturalne, akceptacja migrantów, zmiana społeczeństwa typu sakralnego w społeczeństwo świeckie.

2.2.2. Kryzysy, katastrofy, podbój jako czynniki zmian egzogennych.

Wyjaśnienie przyczyny zmian społecznych wskazujące na taki czynnik jak katastrofy, nadzwyczajne wydarzenia, budziły poważne wątpliwości wielu krytyków. Socjologiem, który uważa kategorię `kryzys' za kluczową przy wyjaśnianiu zmian społecznych jest R. A. Nisbet.

• Kryzys - sytuacja , w której ludzie tracą kontrolę nad środowiskiem, w której pojawia się zagrożenie związane z zaskoczeniem, kiedy konwencjonalne zachowania lub myślenie nie mają zastosowanie do sytuacji i są nieskuteczne;

• Kryzysy nie wynikają z napięć i konfliktów wewnętrz struktury społecznej, lecz są na ogół produktem nadzwyczajnych wydarzeń;

• Efektem nadzwyczajnych zdarzeń może być proces zmian polegający na uwolnieniu indywiduum od silnych więzi lub dotychczasowych autorytetów; innowacja mogąca prowadzić np. do zmian w kulturze; uwolnienie od panowania tradycji; sekularyzacja.

2.2.3. Zmiana społeczna w teoriach równowagi.

Do teorii równowagi społecznej zaliczane są tylko te teorie, które z jednej strony dążą do określenia ogólnych warunków utrzymania społeczeństwa w jakieś stabilnej równowadze, a z drugiej strony chcą poznać mechanizmy, które tę stabilność zabezpieczają lub ponownie mogą ją stworzyć po zburzeniu z zewnątrz.

• Teorie równowagi, przyjmując założenie, że dominującą tendencją w społeczeństwie jest dążenie do stabilności i równowagi wewnętrznej, szczególną rolę przypisywały takim mechanizmom, jak adaptacja i kontrola społeczna.

• Mechanizm zmiany wywołany czynnikami zewnętrznymi wyjaśniono w funkcjonalizmie jako konieczność dostosowania się do wymogów otoczenia zewnętrznego, jako rezultat mechanizmu integracji przywracającego systemowi równowagę i zapewniającego trwanie.

• Podstawową cechą teorii równowagi jest skoncentrowanie się nie na zmianie, lecz na `ładzie', `równowadze', na mechanizmach przystosowawczych minimalizujących zmiany systemu.

• Zmiana jest w tej teorii rezultatem adaptacji oraz eliminacji przejawów dysfunkcji systemu. Warunki zaistnienia zmiany:

- oddzielenie nowego wzoru struktury od starych;

- instytucjonalne przyzwolenie na zmiany i negatywne sankcje za respektowanie wyłącznie starych wzorów;

- istnienie pozytywnego modelu, który może demonstrować korzyści płynące z wprowadzenia do struktury nowych elementów;

- legitymizacja modelu, dowodzenie zasadności nowego modelu.

• Pojęcie dyferencji.

-W neoewolucyjnym funkcjonalizmie dyferencja była rozumiana jako przyczyna zmian społecznych wywołanych przez tworzenie nowych wyspecjalizowanych struktur.

- Dyferencja jest procesem wyjaśniającym zmiany jakiegoś społeczeństwa w oparciu o jego wewnętrzny potencjał rozwojowy.

-Przykładem może być dyferencja przejawiająca się w zróżnicowaniu ról zawodowych lub tworzeniu nowych organizacji realizujących funkcje dawniej wykonywane przez np. rodzinę.

-Z dyferencją związany jest problem reintegracji istniejącego systemu z nowo powstającymi częściami systemu.

Rozdział 13

Modernizacja

1. Zmiana i stabilność

Istnieje zakorzeniony pogląd o nieuchronności rozwoju w świecie społecznym. Zgodnie z tym poglądem wszelka zbiorowość ludzka przechodzić musi kolejne fazy czy stadia rozwoju. Innymi słowy niemożliwe jest trwanie bez zmian, odtwarzanie w następnych generacjach starych i niezmiennych wzorców życia społecznego.

Współcześni prezentują sobą ambicję, wysoki poziom aspiracji, dążność do zmiany, itp., jednak w przeważającej części historii społecznej cechy takie były ludziom obce (np. opór przeciwko wynalazkom poprzedzającym rewolucję przemysłową, tradycyjne wzory uprawy gleby stosowane przez chłopów jeszcze do niedawna, itd. ). Odrzucając zmiany społeczeństwo chroniło się przed naruszeniem porządku, ponieważ każda zmiana podważała w taki czy inny sposób stabilność społecznego ładu.

2. Tradycja i nowoczesność

Społeczeństwo nowoczesne- zapoczątkowane przez rewolucję przemysłowa drugiej połowy XVIII wieku.

• Zmiana wymuszana, przynajmniej w ramach systemu gospodarczego;

• Zmiana ma charakter immanentny , a nie powodowany zewnętrznymi okolicznościami;

• Społeczeństwo wkracza na tory trwałego wzrostu i rozwoju, z nadrzędną rolą techniki, nauki i przemysłu;

Przemiany społeczne spowodowane procesem modernizacji:

• Mobilność społeczna

- elastyczna struktura z dostępnością ról i pozycji, i drożnymi kanałami awansu;

-jednostka nie dziedziczy pozycji społecznej( status przypisany) lecz osiąga ją przez wysiłek i pracę ( status osiągany);

• Uniwersalizm i indywidualizm

-włączenie jednostki jako obywatela państwa w życie szerszej wspólnoty narodowej;

-przezwyciężenie wyobcowania jednostki przez odbudowę społeczności lokalnej w ramach państwa;

• Formalizacja i fragmentaryzacja stosunków społecznych

- podporządkowanie jednostek bezosobowemu prawu i regułom ogólnym;

- dominacja więzi formalnej nad osobistą;

- jednostka uwikłana w stosunki z innymi ludźmi fragmentem swojej osobowości nie zaś jej pełnią;

• Integracja społeczna

- wewnętrzna łączności i komunikacji;

• Kontrola społeczna

- prawo i opinia publiczna;

• Konflikt

- zinstytucjonalizowany sposób osiągnięcia kompromisu między przeciwstawnymi interesami grup społecznych;

• Racjonalność

• System wartości

-nowoczesnego człowieka charakteryzuje wysoki poziom aspiracji życiowych, o wiele mniej natomiast wrażliwość na normy tradycyjnej moralności.

3. Modernizacja w refleksji socjologicznej

• Saint- Simon i Comte w początkach XIX wieku ujmują modernizację w kategoriach stopniowego przechodzenia od epoki teologicznej do epoki pozytywnej wiedzy; podkreślają racjonalizację;

• Spencer - militaryzm i industrializm, i ich konsekwencje w strukturze społecznej i mentalności jednostek;

• Toqueville- kształtowanie się demokratycznego etosu; indywidualizm i równość;

• Toennies- ewolucja od wspólnoty wspartej na religii i zwyczaju do tej wspartej na prawie, opinii publicznej i roli społecznej;

• Summer - status i kontrakt;

• Durkheim- rozwój podziału pracy - solidarność oparta na zróżnicowaniu funkcji;

• Becker- sekularyzacja;

• Redfield- urbanizacja i promieniowanie miejskiego stylu życia;

• Weber - postępującą racjonalność zachodniego społeczeństwa dostrzegał w strukturze nowoczesnego przedsiębiorstwa, w mentalności robotnika fabrycznego, w nowożytnym systemie prawnym i rozwoju biurokracji.

4. Problemy modernizacji w społeczeństwie zacofanym.

Modernizacja w krajach zacofanych mniej przypomina powolną rewolucję, bardziej przewrót w sposobie życia. Ponadto modernizacja w społeczeństwach europejskich dokonywała się równolegle z procesem demokracji; w państwach zacofanych istnieje natomiast silna pokusa dyktatury, która lepiej radzi sobie w sytuacji, gdzie tradycyjne nawyki stanowią skuteczną barierę dla forsownego rozwoju gospodarczego( Rosja, Chiny , Turcja).

5. Modernizacja w ramach społeczeństwa polskiego.

Polska uczestniczyła w niewielkim stopniu w europejskich przemianach tzw. pierwszej rewolucji przemysłowej, które skierowały część kontynentu na drogę trwałego wzrostu gospodarczego i dostosowały życie społeczne do rytmu zmian ekonomicznych.

Ukształtowany w XIX stuleciu nowoczesny naród polski kierował swa energię w większym stopniu na odzyskanie suwerenności państwa, a nie na odrabianie świeżego dystansu cywilizacyjnego w stosunku do Zachodu. Zmiana w postawach elit mających wpływ na polskie społeczeństwo nastąpiła pod koniec stulecia. Rozwój ekonomiczny, jaki miał wówczas miejsce, nie przyczynił się jednak do odrobienia zapóźnień. Okres międzywojenny nie wpłynął w istotny sposób na przekształcenie społeczeństwa polskiego. Struktura społeczna stanowiła mieszankę przestarzałych i nowoczesnych układów społecznych. Większe znaczenie miała warstwa ziemska, mniejsze - klasa średnia. Była to równocześnie struktura ze słabo wykształconymi kanałami mobilności, które sprawiają, że jednostka zawdzięcza swa pozycję własnym osiągnięciom( elastyczna struktura społeczna), a nie urodzeniu( struktura sztywna). Polskie społeczeństwo przechodziło w okresie II Rzeczypospolitej dopiero powolna ewolucję od tradycji do nowoczesności.

Powojenny socjalizm to faza modernizacji ideologicznej. Władze komunistyczne potraktowały kraj jako całkowicie zacofany i wyeliminowały rynek i niezależne od władzy prawo, zastępując je centralnym planowaniem i nieskrępowaną prawem arbitralną władzą. Zaszczepienie polskiemu społeczeństwu radzieckiej odmiany modernizacji ze 'szturmowa industrializacją' i totalnym zniszczeniem odziedziczonej struktury społecznej miało i ma fatalne następstwa dla późniejszych przemian społecznych. Bariery rozwoju typu socjalistycznego są spowodowane przez te same czynniki, które zapewniły mu szybki awans w okresie forsownego uprzemysłowienia. Scentralizowany system nie radzi sobie z problemem wydajności. Na dłuższą metę stanowi zagrożenie dla przemian modernistycznych, dla ducha innowacji i zmian, i dla mobilności struktury społecznej jako cech nowoczesnego społeczeństwa.

Upadek socjalizmu stworzył polskiemu społeczeństwu szanse na powrót do zachodnich wzorów modernizacji opartych na przedsiębiorczości jednostek i bezosobowych regułach działania, takich jak rynek i prawo. Co prawda rozmaite akcje społeczne domagające się interwencji rządu w ekonomii w imię interesu społecznego dowodzą, że zrozumienie dla funkcji rządów prawa i reguł rynkowych jest jeszcze wątpliwe i po części typowe dla społeczeństwa tradycyjnego, to społeczeństwo polskie najtrudniejsze fazy transformacji ma już za sobą i zaczyna wykorzystywać szanse jakie stworzyła reforma.

Rozdział 15 - „Modele ładu społecznego”

Modele idealne:

• pełnią rolę kreślenia perspektywy, wyrażania aspiracji, oczekiwań i marzeń społecznych

• pełnią funkcję narzędzia analizy, są tego typu konstrukcją myślową, która pozwala orzekać o różnych właściwościach rzeczywistości społecznej (weberowski typ idealnej biurokracji)

• pełnią funkcję celów wartości, do których zmierzają spontaniczne ruchy społeczne

• tworzą nowe wartości lub nadają istniejącym nowe znaczenia

• modele idealne są również narzędziami działań socjotechnicznych

Cztery funkcje modeli idealnych:

• wartościująco-prognostyczna (jako narzędzie mierzenia postępu społecznego, pojmowanego jako zbliżanie się do ideału)

• analityczna (wykorzystywanie modeli idealnych właśnie jako narzędzia analizy typów ładu społecznego , bądź jego elementów składowych (idealna biurokracja Webera)

• organizująca, motywująca zachowania (zwłaszcza ruchy spontaniczne w warunkach transformacji)

• socjotechniczna (wykorzystują ją instytucje władzy, a zwłaszcza dyktatorzy, również dyktatorzy mody) :]

Typy ładu społecznego:

• monocentryczny - oparty jest na systemie rozkazów i środków jawnego lub utajonego przymusu. Istnieje w nim jeden ośrodek kierowniczy, skupiający pełnię władzy politycznej i kierujący się w swych działaniach celami ogólnymi, wśród których rolę decydującą spełnia rozwój, ekspansja, dynamika. Stwarza on najlepsze warunki do realizacji planów w skali makrospołecznej. Zakłada ograniczenie zróżnicowania społecznego, a w perspektywie nieomal pełną równość, to w rzeczywistości generuje jednak tendencję do asymetrii społecznej, ponieważ społeczeństwo jest hierarchicznie podporządkowane monocentrycznej władzy. Ładowi monocentrycznemu najczęściej odpowiada dychotomiczna struktura społeczna, czyli sytuacja w której jedna strona cały czas traci a druga zyskuje.

• pluralistyczny - charakteryzuje się następującymi cechami:

- wielość ośrodków władzy

- większa symetryczność struktury społecznej

- istnienie i funkcjonowanie licznych grup interesu

- oparcie stosunków między grupami i ośrodkami władzy, władzą i społeczeństwem raczej na porozumieniach, przetargach, kompromisach niż na przymusie i sankcjach.

Według S.Erlicha desygnatami pluralizmu są: (a) decentralizacja i dekoncentracja władzy (b) przeciwstawianie się uniformizmowi (c) różnorodność grup, interesów i potrzeb oraz sposobów ich artykulacji

• ład porozumień społecznych - oparty jest na międzygrupowych porozumieniach czy uzgadnianiu interesów. System międzygrupowych porozumień opiera się na organizacji samorządowej, stwarza warunki do harmonijnego łączenia instytucjonalnych form życia społecznego z momentem spontanicznym. Przewiduje organizację wspólnot mieszkaniowych oraz działalność produkcyjną. Jest on modelem idealnym, którego dotąd nie udało się zrealizować (w przeciwieństwie do poprzednich dwóch) i który pozostał tylko w sferze aspiracji licznych grup społecznych. Takim ładem miał być socjalizm, ale socjalizm stał się ładem monocentrycznych.

• ład przedstawień zbiorowych - brak wyjaśnień w książeczce :[

Modele ładu a zachowania aktorów społecznych

Ład społeczny i jego role można rozpatrywać w dwóch ujęciach

• instytucjonalnym (odnosi się do najważniejszych instytucji i zasada tworzących dany typ ładu społecznego)

• behawioralnym (odnosi się do ludzkich zachowań, interakcji zarówno między poszczególnymi osobami, jak i dużymi zbiorowościami , a grupami społecznymi.

W ładzie monocentrycznym zachowania ludzi mają polegać przede wszystkim na sprawnej realizacji władzy, wyposażonej zgodnie z założeniami w znajomość praw historii oraz najlepszą wiedzę o potrzebach gospodarki i społeczeństwa. Sprawą zasadniczą staje się nie tylko konformizm, ale posłuszeństwo, gotowość do wykonywania decyzji i planów. Pozostawiona, a nawet oczekiwana rywalizacja między jednostkami i grupami, dotyczy tylko tych planów.

Na skalę ogólnospołeczną zostaje przeniesiony układ występujący w stosunkach między jednostką, a grupą. Większość społeczeństwa świadomie, pod przymusem bądź w skutek braku alternatywy rezygnuje ze znacznej części praw w zamian za poczucie bezpieczeństwa socjalnego (pewność pracy, opieka zdrowotna i inne ubezpieczenia). Posłuszeństwo posiada także dla jednostki pewne walory, gdyż „zwalnia od wahań, niepokojów, konfliktów, od ciężaru decyzji[…]” Stąd wzięła się „wymuszona bezradność” jako charakterystyczna cecha mentalności ludzi, ukształtowana w warunkach ładu monocentrycznego. Ludzie liczą na opiekę państwa. Charakterystyczne zachowania dla tego typu ładu to : rytualizm, wycofanie, innowacja i bunt.

Wzory zachowań i konkretne ich postacie w ładzie policentrycznym są o wiele bogatsze i bardziej zróżnicowane. Jedną z cech decydujących o funkcjonalności ładu policentrycznego jest zróżnicowanie zachowań, a także możliwość indywidualnego wyboru strategii działania. Dla takiego ładu charakterystyczne są : zachowania niezależne, współzawodnictwo lub walka i współdziałanie.

Zagrożenia wynikające z ładu monocentrycznego ma eliminować ład porozumień społecznych, którego dwie najważniejsze cechy to : samorządowy charakter instytucji i duża doza spontaniczności w ludzkich zachowaniach.

Powstanie i załamanie się ładu monocentrycznego

Nazywany jest również porządkiem etatystycznym. Pierwsza przyczyna powstania ł.m. wiąże się z mechanizmami towarzyszącymi rewolucji. Każda rewolucja zawiera w sobie przemoc i terror. W przypadku rewolucji socjalistycznej został on podniesiony do szczególnej rangi. Terror i przemoc zostały uprawomocnione jako środki osiągnięcia celu, a nawet jako konieczny instrument walki z przeciwnikami ustroju. Druga przyczyna to założenie, że socjalizm trzeba tworzyć za pomocą władzy państwowej (upaństwowienie wszelkich form gospodarczych, ekonomicznych, naturalnych). W sferze gospodarczej ład monocentryczny charakteryzował się następującymi cechami: (a) dominacją państwowej formy własności z silną tendencją na rzecz pełnego monopolu państwowego (b) nakazowo-rozdzielczym systemem zarządzania i biurokratycznym planowanie (c) swoistą zasadą prymatów mającą formalnie wyrażać hierarchię celów(podporządkowanie ekonomiki-polityce, konsumpcji-produkcji, przemysłu spożywczego i w ogóle lekkiego-przemysłowi ciężkiemu, rolnictwa przemysłowi) (d) blokadą artykulacji interesów różnych grup społecznych, z wyjątkiem szeroko rozumianych elit władzy, jej głównych kręgów, z czasem różnych grup interesów.

W ładzie monocentrycznym partia jako „awangarda”, jako partia rządząca i panująca, jest głównym elementem konstytuującym ten ład w wariancje postrewolucyjnym. Podporządkowany jest jej aparat administracyjny państwa, tworzy i nadzoruje system nomenklatury. „Partia rewolucyjna jest więc w tym ustroju - substytutem liberalnego parlamentu i władzy sądowniczej, albowiem ona właśnie nadaje kierunek działania administracji i sprawuje nad nimi nadzór”. Staje się to powodem degeneracji systemu, a sama awangarda podlega przyspieszonym procesom partykularyzacji i patologizacji. Dążenie do objęcia pełni władzy nad społeczeństwem stwarza ogromne możliwości nadużyć. Staje się to przyczyną m.in. korupcji. W świadomości społeczeństwa zauważa się przekonanie o podziale na „my” i „oni” (władza). Władza to według społeczeństwa, w tym przypadku, grupa egoistyczna, myśląca tylko o swoich sukcesach, statusie.

W tym ładzie występowała „luka konsumpcyjna” czyli niedobór produkcji(podazy) w stosunku do potrzeb (popytu). Szerzej jest to zjawisko nazywane luką cywilizacyjną. Niektórzy tłumaczyli to zwiększonymi (nagle) potrzebami ludzkimi ze względu na nowy ład (socjalistyczny). W rzeczywistości to sam ład jest sprawcą owej luki konsumpcyjnej. Taki niedobór konsumpcji stwarza władzy niesamowity przywilej do wystosowywania kar i wynagrodzeń za odpowiednio sprzeciw i poparcie rządów. Ład monocentryczny nie stwarza warunków do przejawiania się konfliktów, chociaż stworzona przezeń asymetria społeczna buduje silne podstawy konfliktów i napięć. Ł.m. jest w rzeczywistości bardzo niestabilny ( w przeciwieństwie do założeń). Konflikt i emocje społeczne narastają. Może to doprowadzić do buntów i w końcu do upadku ł.m. Tak też się stało w Polsce gdzie narastały spięcia (przede wszystkim) między robotnikami a władzą.

Ład monocentryczny , przynajmniej jego wersja socjalistyczna, zawiera w sobie specyficzną sprzeczność, polegającą na tym, że im bardziej się zmienia, traci swą zdolność do stosowania przemocy, tym szybciej podlega on korupcji, staje się niesprawny.

ROZDZIAL 16

POLITYKA W ŻYCIU SPOŁECZEŃSTW

POLITYKA - sztuka rządzenia państwem; ma na celu zdobycie pozycji dominującej, która zapewni udział w rządzeniu i sprawowaniu władzy; kolejny cel to podtrzymanie lub mobilizacja stanu podporządkowania rządzącym.

RZĄDZENIE - rządzący poprzez określone oddziaływanie względem rządzonych, podejmują się koordynacji działań zbiorowych.

DWIE STRONY STOSUNKÓW WŁADZY

1. rządzący - dominujący

2. rządzeni - podporządkowani

WŁADZA - zdolność jednostek czy grup do przeforsowania w stosunkach z innymi swojej woli. Władza w sensie politycznym, ekonomicznym czy społecznym dotyczy ludzi a nie rzeczy, pełniona jest przez kogoś wobec kogoś innego.

Aby zaistniały stosunki władzy musi pojawić się różnica zdań lub konflikt co do wartości lub dróg postępowania między dwoma stronami.

Stosunki władzy są wszechobecne w życiu społecznym. Występują w: rodzinie, szkole, zakładach pracy, społecznościach lokalnych itd.

We wszystkich przypadkach występuje sytuacja konfliktu stron:

Rodzice-dzieci

Nauczyciel-uczeń

Itd.

Druga strona stoi zawsze przed wyborem - może się podporządkować albo nie.

Stosunki władzy nie są stałe i niezmienne.

SPOŁECZEŃSTWO - POLITYKA

Rządzący, w imię wspólnych celów zbiorowości, starają się wpływać na społeczeństwo w taki sposób, aby uzyskać z jego strony określone działania. Starają się także swój wpływ zachować jak najdłużej, co wiąże się często z realizacją własnych celów.

Społeczeństwo może uczestniczyć w życiu politycznym i poprzez różne instytucje wpływać na dotyczące go decyzje podejmowane przez rządzących o ile ustrój polityczny stwarza takie możliwości.

Polityka jest wyrazem politycznych dążeń społeczeństwa, a sam sposób rządzenia państwem - jego organizacje oraz kierowanie sprawami wewnętrznymi i zagranicznymi - rezultatem toczących się w nim procesów odgórnych (generowanych w procesie rządzenia) i oddolnych (powstających w środowisku rządzących i adresowanych do systemu władzy).

SPOSÓB RZĄDZENIA (SPRAWOWANIA WŁADZY) - jest to zespół wzorców określających:

1. sposoby obsadzania stanowisk politycznych

2. cechy dopuszczanych do nich (lub nie) osób

3. usankcjonowane strategie zdobywania dostępu do procesu podejmowania decyzji

4. reguły ich podejmowania

ZINSTYTUCJONALIZOWANIE WŁADZY

Zinstytucjonalizowana władza państwowa dostarcza rządzącym dostęp do takich instrumentów sprawowania władzy jak kary, nagrody i środki komunikowania społeczeństwa i sprawia, że obywatele realizują swoje cele jako wspólnota oraz podtrzymują trwanie swojej wspólnoty w formie państwa.

Z władzą prawomocną mamy do czynienia wtedy, gdy rządzeni przyznają rządzącym prawo do określania polityki rozstrzygania sporów w wydawania wyroków - czyli do działania przywódczego. Nie czynią tego jednak z obawy przed karą za nieposłuszeństwo, ale dlatego iż wierzą, ze taki posłuch sprawującym władze się należy.

Legitymizacja - społeczne uprawomocnienie władzy.

Max Weber wyróżnia 3 takie typy podstaw prawomocności władzy:

1. tradycja

2. charyzma

3. przepis prawa

władza jest legitymizowana o ile:

1. jest nabywana i sprawowana zgodnie z ustalonymi regułami

2. reguły te znajdują odzwierciedlenie w przekonaniach rządzących na temat tego co jest prawomocnym źródłem autorytetu, jakie cechy sprawujących władze są pożądane i w jaki sposób jednostki mogą ją pozyskać. Ważne jest też istnienie wspólnych wyobrażeń rządzących rządzonych na temat ogólnego interesu oraz potrzeb społecznych.

3. Istnienie społecznego przyzwolenia i akceptacji dla panujących w społeczeństwie stosunków władzy.

TYPY RZĄDZENIA

Demokratyczne, autokratyczne, autorytarne, despotyczne, totalitarne, absolutystyczne, plutokratyczne, arystokratyczne.

USTROJE AUTORYTARNE I TOTALITARNE

Słowo „autorytaryzm” oznacza - nadmiar, nadużycie autorytetu na niszczący wolność obywateli ucisk władzy.

System autorytarny wyróżnia się ograniczonym pluralizmem politycznym, nie istnieją tu wiodące ideologie, czyli pewien dopracowany i racjonalnie usystematyzowany system myślowy zawierający elementy utopii.

Totalitaryzm bywa często mylony z autorytaryzmem, gdyż wiąże się z autorytarnym i absolutnym posługiwaniem się władzą. Każdy system totalitarny jest więc jednocześnie autorytarnym. Odwrotnie nie zawsze tak jest. Mogą istnieć systemy autorytarne, które nie są totalitarnymi.

Np. faszyzm włoski - rządy autorytarne;

Niemcy pod rządami Hitlera - państwo totalitarne (społeczeństwo zostało uwięzione wewnątrz państwa, czego rezultatem jest pojawienie się społeczeństw ”totalnie” upolitycznionych)

Wszelkie instrumenty władzy są w ustroju totalitarnym skoncentrowane są w rękach wąskiej grupy ludzi, którzy nie są przed nikim odpowiedzialni.

Sposób rządzenia można uznać za totalitarny jeżeli występują 3 czynniki:

1. totalitarna ideologia

2. partia polityczna wzmocniona przez tajna policje

3. monopol politycznej kontroli nad takimi strefami stosunków międzyludzkich jak środki komunikacji masowej, siły zbrojne oraz wszystkie organizacje

brak jednego z tych elementów podważa zasadność uznania systemu za totalitarny.

USTROJE DEMOKRATYCZNE

DEFINICJA KLASYCZNA JOSEPHA SCHUMPETERA:

Demokracja to układ instytucjonalny, w ramach którego podejmowane są decyzje polityczne, i który nadaje jednostkom władcze prerogatywy w drodze współzawodnictwa o głosy obywateli

DEMOKRACJA - cechy

- zarówno kolektywne normy jak i decyzje polityczne powstają w sferze publicznej

- obywatele wpływają na politykę poprzez uczestnictwo w wyborach i udział w stowarzyszeniach, ugrupowaniach politycznych

- społeczeństwo obywatelskie ogranicza rządzących i tworzy w stosunkach obywateli z państwem szczebel pośredni na którym rozwiązywane są konflikty

PROCEDUALNE MINIMUM DEMOKRACJI WG R.DAHLA

- konstytucja - gwarancja kontroli decyzji rządu

- urzędy obsadzane są w drodze wyborów

- w wyborach mogą brać udział praktycznie wszyscy dorośli obywatele

- mogą także kandydować

- mają prawo: wypowiadania się w kwestiach politycznych, szukania alternatywnych źródeł informacji, tworzenia stowarzyszeń

- decyzje polityczne muszą zapadać samorządnie

PODSTAWOWE ODMIANY DEMOKRACJI

- przedstawicielska (większość działań podejmowana jest przez wybranych przez społeczeństwo polityków)

- bezpośrednia (starożytna Grecja)

KLASYFIKACJA SYSTEMÓW DEMOKRATYCZNYCH

- systemy przeciwwagi sił politycznych - wpływy partii rządzących poddane są kontroli opozycji, która zapobiega nadużyciom władzy, także dąży do zmiany układu sił politycznych w następnych wyborach

- systemy partycypacyjno-konsensualne - podejmowanie decyzji i odpowiedzialność za nie ma charakter kolegialny (referenda!)

istnieje odmiana partycypacyjna (wartości indywidualne) i konsensualna (wartości grupowej współpracy)

SOCJALIZACJA POLITYCZNA, KULTURA POLITYCZNA, KOMUNIKOWANIE POLITYCZNE

1. socjalizacja

- wprowadzanie wiedzy o politycznych procedurach, instytucjach i symbolach

- utrwalanie politycznych tradycji poprzez edukację, mass media itp.

- edukowanie i reedukowanie polityczne społeczeństwa

- narzucanie wartości i przekonań dominującej kultury, generowanie zespołu oczekiwań wobec sposobu funkcjonowania ładu politycznego

- poziom politycznej aktywności obywateli jest rezultatem ich politycznej socjalizacji

2. kultura polityczna

- sfera aspiracji i dążeń wyrażanych w postawach i orientacjach wobec polityki

3 aspekty kultury politycznej

- poznawcze (wiedza)

- emocjonalne

- wartościujące (sądy i opinie)

3 typy kultury politycznej

- zaściankowa (nie istnieją wyspecjalizowane role polityczne)

- podporządkowania (świadomość istnienia władzy, bierne podporządkowanie)

- uczestnictwa (dążenie do pełnej wiedzy o systemie)

3. komunikowanie

- zapewnia zdolność osiągania wspólnych celów, koordynuje różne odmiany zbiorowej aktywności

- MEDIA - przekazywanie informacji, pokazywanie problemów, hierarchizacja, wpływanie na postrzeganie rzeczywistości

Rozdział 18

ORGANIZACJE FORMALNE

Atrybuty organizacji:

- świadomy, celowy charakter

- ściśle określona struktura wewnętrzna ( pozycje i role)

- ustalone normy, prawa, wartości regulujące wstępowanie, uczestnictwo i opuszczanie

- wyodrębniony podsystem społeczeństwa

Socjologia opisuje/ bada organizację jako:

- system społeczny

- sposoby osiągania celów

- grupy wchodzące w jej skład i interakcje między nimi

- zasady funkcjonowania

organizacja-1. wyodrębniony typ współczesnej instytucji gospodarczej, politycznej, militarnej;

2.w znaczeniu rzeczowym to materialnie istniejąca instytucja, np.: kościół, fabryka, szkoła, etc.

Dodatkowo Max Weber wyróżnił tzw. grupę korporacyjną (związek społeczny zamknięty bądź ograniczający dostęp z zewnątrz za pomocą przepisów; cechy: stowarzyszenie; celowa, ciągła działalność)

Wg T.Parsons'a: Posiadanie celu stanowi główną cechę odróżniającą organizację od innych podsystemów.

Organizacja - instytucje, które są grupami zbiorowego działania, rodzaj systemu społecznego

Wg Baumana: Organizacja to grupa docelowa, której cechą jest świadome i jawne samoograniczenie (statuty, regulaminy).

IDEALNY TYP BIUROKRACJI wg Maxa Webera:

Cechy:

- Wszystkie zachowania uczestników organizacji biurokratycznej określone są normami prawnymi (regulacja działań organizacji)

- Struktura biurokratyczna to zespół pozycji podlegającemu bezosobowemu , prawnemu porządkowi

- Posłuszeństwo członków jest regulowane przez normy prawne

- Organizacja opiera się na zasadzie hierarchii

- Hierarchia organizacyjna to układ szczebli kariery otwarty dla każdego kto spełnia pewne wymagania formalne

- Komunikacja jest regulowana przez ścisłe przepisy ( przepływ dokumentów prawnych)

- Urzędnicy w organizacji są pozbawieni środków urzędowania, są jedynie najemnymi pracownikami

- Urzędnicy organizacji są osobiście wolni, podlegają władzy w zakresie określonym przez dowolną umowę o pracę

- O selekcji kandydatów decydują tylko formalne kwalifikacje zawodowe

- Sprawowanie urzędu biurokratyczne to jedyne zajęcie zawodowe urzędnika

W rzeczywistości taki model organizacji nie istnieje!

Rodzaje organizacji:

- dobrowolna (swobodny dostęp, brak wynagrodzenia, zorganizowana biurokratycznie)

- przymusowa ( izolacja członków od społeczeństwa, wymaganie określonych zachowań od członków pod rygorem użycia przymusu fizycznego) więzienia, jednostki wojskowe

- utylitarne ( określone korzyści członków, uczestnictwo dobrowolne) przedsiębiorstwa

Ekologia organizacji:

- organizacje istnieją w niszach gdzie są pewne zasoby

- ciągła gotowość rywalizacji o zasoby w niszy

- gdy nisza zostanie wyeksploatowana organizacja umiera

zagęszczenie niszy - liczba organizacji zajmujących niszę

poziom zasobów w niszy = poziom niszy

Wewnętrzna dynamika organizacji:

- system nieformalny ( to znaczy, że oprócz więzi zawodowych powstają również więzi towarzyskie w organizacji)

- władza i konflikt ( hierarchia sprawia, że władza jest rozdysponowana nierówno, a więc powstaje konflikt)

- zadania i technologia ( rodzaj zadań i technologia mają wpływ na strukturę organizacji, gdy organizacja zajmuje się usługami, hierarchia ulega rozluźnieniu)

- sprawowanie kontroli ( dla organizacji utylitarnej - motywowanie poprzez płace

dla dobrowolnej - nie potrzeba motywatora, ludzie robią to społecznie )

- kultura organizacji ( ludzie zatrudnieni w organizacji wraz z ich zachowaniami a także wyobrażeniem o świecie)

Sposoby patrzenia na organizacje oraz badania socjologii w tych sferach:

- mezzo

analiza struktur organizacji

analiza procesu decyzyjnego

kadra kierownicza i jej rola

-mikro

wydajność pracy

wzrost stopnia identyfikacji z organizacją

-makro

analiza organizacji jako systemu

Inne perspektywy w teorii organizacji:

- modernistyczna

(organizacja to system otwarty, organizacja postrzegana jak maszyna , a ludzie to „trybiki”)

- symboliczna - interpretująca

( podejście ilościowe, utożsamiana ze szkołą kultury organizacyjnej , rzeczywistość jest obiektywizowana, a nie obiektywna, organizacja to jej kultura)

- postmodernistyczna

(związana z krytyczną teorią organizacji, szkołą procesów pracy; należy wykryć anachronizmy w funkcjonowaniu organizacji i próbować patrzeć na nią z innych punktów widzenia)

Współcześnie możemy mówić o powstawaniu organizacji postindustrialnych

PORÓWNANIE ORGANIZACJI TRADYCYJNYCH Z POSTYINDUSTRIALNYMI

Kryteria	Okres przemysłowy	Okres postindustrialny
Otoczenie	Gospodarki narodowe, Sprzedaż masowa, Państwo dobrobytu, Standaryzacja	Globalna konkurencja Segmentacja rynków, międzynarodowa decentralizacja produkcji Pluralizm, lokalizm
Technika	Produkcja masowa w rozumieniu Forda Rutynowość Produkcja towarów	Automatyzacja Komputery w projektowaniu Innowacyjność Usługi
Struktura społeczna	Biurokratyczna, Hierarchiczna z komunikacją pionową Specjalizacja Koncentracja na kontroli	Komunikacja pozioma, Usamodzielnienie się firm, Nieformalny mechanizmy nacisków, Dezintegracja pionowa i pozioma, Niewyraźne granice między organizacjami
Kultura	Szacunek dla stabilności, tradycji Wartości org: wydajność, wzrost, kontrola	Szacunek dla mody, paradoksu, niepewności, Wartości org: jakość, innowacyjność
Struktura fizyczna	Koncentracja ludzi w miastach przemysłowych, Orientacja narodowa i lokalna, Czas jest linearny	Dekoncentracja ludzi, Orientacja globalna, Ściśnienie czasu prowadzi do równoczesności
Charakter pracy	Rutynowość, Niewykwalifikowana siła robocza, Funkcjonalna specjalizacja zadań	Umiejętności oparte na wiedzy, Nacisk na samokształcenie „Zdalna praca”, outsourcing

Analiza instytucjonalna

Założenia:

- powszechna obecność instytucji, przedmiot badań wszystkich nauk społecznych

- interdyscyplinarna metoda badań organizacji (wielowymiarowość: ekonomia, socjologia, politologia)

instytucje - środki mediujące pomiędzy jednostką a społeczeństwem, godząc racjonalność jednostki z racjonalnością społeczeństwa.

Założenia nowego instytucjonalizmu:

1. Jednostka jest racjonalna i maksymalizuje swoje korzyści

2. Instytucje umożliwiają ograniczenie niepewności ludzkich iteracji

3. Instytucje łączą przeszłość, teraźniejszość i przyszłość ( tzn. są centralnym pojciem w wyjaśnianiu zmian w sferze gospodarki i polityki

4. Kultura w analizie instytucjonalnej sygnalizuje: racjonalność człowieka jako racjonalność ograniczoną kulturowo

5. Łączy świat makro i mikro jako środek mediując pomiędzy jednostką a systemem

6. Jednostka ludzka dąży do osiągania przez nią wyznaczonych celów.

42

---