002 (60)

36

politycznym nie znajdujemy również postulatów typowo liberalnych (w kwestiach socjalnych). M. L.aver sugeruje, iż w grupie Lej po w i r.na znaleźć się również Irlandia. Konserwatywna Fianna Fail (FF) ma rzeczywiście charakter partii ogólnonarodowej (populistycznej), jednak obie partie lewicowe (WF oraz Parcia Pracy)-irzęba uznać za wyjątkowo słabe wyborczo i w konsekwencji nic oferują one liczącej się alternatywy politycznej. Ze słabości partii lewicowych korzysta isie tyle PF co Fine Gael, partia konserwatywna, nietypowo duża jak na model „śródziemnomorski*.

C. Model „skandynawski”. Podobnie jak w przypadku demokracji „śródziemnomorskich” układ rywalizacji ma tu zdecydowanie dwublokowy charakter — występuje obóz par tii lewicowych oraz obóz partii niesocjalistycznych. Fakt ten znajduje swój wyraz przede wszystkim w procesie tworzenia koalicji rządowych oraz w dominującym stylu przetargów parlamentarno-gabinelowych(T)ba bloki ideologiczne są s fragment ary zowane i jeszcze na początku lat siedemdziesiątych mieliśmy do czynienia w tych państwach (z wyjątkiem Islandii) z 5-par-tyjnymi systemami. Uwzględniając klasyczny układ horyzontalny lewica-pra-wica występowały w ramach systemów partyjnych: radykalna lewica — partie socjaldemokratyczne — parcie, agrarne (centrowe) — partie liberalne — partie konserwatywne (zob. Elder, Thomas, Arter 19<SS, s. 17). Jednak w ciągu ostatnich dwóch dekad pojawiły się nowe ugrupowania, powodując stopniowy wzrost, poziomu polaryzacji oraz fragmentaryzacji w ramach systemu politycznego (np. partie ekologiczne; partie populistyczne rozciągające prawą stronę przestrzeni rywalizacji; partie „rozłamowe”, zwłaszcza w ramach bloku lewicowego).

Alternatywą dla silnego pola socjaldemokratycznego stały się ugrupowania konserwatywne, w których pobliżu funkcjonują inne panie prawicowe, małe ugrupowania chadeckie oraz parLie populistyczne, z reguły wysunięte na najbardziej skrajne pozycje na prawym odcinku spektrum rywalizacji (np. Partie Progresywne w Danii i Norwegii, Nowa Demokracja w Szwecji czy Wiejska Partia Finlandii). W państwach skandynawskich, inaczej niż w układzie „śródziemnomorskim”, nie pojawiła się luka między blokami lewicowym oraz konserwatywnym. Rolę ugrupowań centrowych, łączących oba skrzydła przestrzeni, spełniają partie agrarne (centrowe) oraz liberalne.

3. Typologie, systemów partyjnych

Zaprezentowana w poprzednim punkcie klasyfikacja systemów partyjnych oparła na kryterium uwzględniającym fakt występowania w ramach konfiguracji partii określonych „rodzin* ideologicznych (podejście genetyczne) jest oczywiście jednym 2 wielu możliwych sposobów usystematyzowania naszej wiedzy o dynamice zmiany systemu partyjnego. Przesunięcia w sile wyborczej poszczę-gólnycli ..rodzin" (w ramach narodowych systemów partyjnych! mogą świadczyć o zmianach zachodzących w otoczeniu systemu i w efekcie wpływają na sposób, w jaki partie rywalizują na arenie parlamentarno-gabinetowej. Skoro ,,rodźmy” pariii oferują określoną koncepcję rozwiązań programowych, skierowanych do konkretnej grupy społecznej, to przesunięcia w poziomie lojalności partyjnych sugerują możliwość zmiany w strukturze dominujących konfliktów politycznych, a więc wymiarów wyznaczających parametry przestrzeni rywalizacji.

Można oczywiście zaproponować alternatywne sposoby klasyfikacji, uwzględniając np. charakter przetargów koalicyjnych czy po prosiu liczbę partii rywalizujących w ramach systemu politycznego •\ Generalnie, wydaje się słuszna sugestia przeprowadzenia analizy zmiany sy.sLcmu partyjnego przy wykorzystaniu różnorodnych typologii oraz zabiegów klasyfikacyjnych. Trzeba jednak pamiętać o jednym dość ważnym zastrzeżeniu, jeżel i zdecydujemy się na zaadaptowanie tego rodzaju procedury badawczej. Należy z góry wykluczyć możliwość znalezienia jednej „najlepszej” czy też „ jedynie słusznej” typologii. Może być ona natomiast mniej lub bardziej użyteczna w konLekście przyjętej perspektywy teoretycznej.

W pracach P. Maira szczególne miejsce zajmuje część analizy poświęcona związkowi przyczynowo-skutkowemu, występującemu między podziałami so-cjopoiitycznymi a procesem strukturyzacji systemu partyjnego. Proponuje on dość przekonujący model stabilnych systemów partyjnych, będący uwspółcześnioną wersją koncepcji zaproponowanej ponad 20 lat temu prze? M. Lipseta łS. Rokkana(Bartolini. Mair I990a). Przyjęta przez P. Maira perspckiywateore-tyczna, wsparta analizą wyników wyborczych oraz zachowań wyborczych, w dużym stopniu tłumaczy fakt odwołania się do klasyfikacji opartej właśnie na kryterium genetycznym („rodzin” partii). Jednak badacz argumentujący, iż zmiana podziałów socjopo litycznych wcale nie musi implikować zmiany systemu partyjnego, prawdopodobnie będzie starał się użyć innego, niż genetyczne, kryterium przy konstruowaniu typologii. Skoro systemy partyjne wciąż cechuje relatywnie wysoka stabilność, mimo trans formacji struktury społecznej, to można zgłosić wątpliwość, czy ta ostatnia rzeczywiście ma systemowe znaczenie (zob. np. Smith 19K9, s. 351). A może taki związek jednak istnieje, tylko zmiany poliLyczno-iiistytiicjonalne (w ramach systemu partyjnego) następują z dużym opóźnieniem w stosunku do przekształceń na poziomie społecznym. Moglibyśmy wówczas mówić o zjawisku inercji'systemu partyjnego.

A. Lijphart zauważył, iż „Teoretyczna użyteczność schematów klasyfikacyjnych zależy od ich celu. Jeżeli kogoś interesuje »jakość« demokracji, to należy

⁵ Przykładowo. M Lwcr.j i N. Sdtofielda interesu wari natura przetargów koalicyjnych i sprezentowali typologię systemu w pajtyjnych, uwzględni ajnc właśnie ten aspekt procesu ryw;,. liZdcji oolityrznci. Ppwstalil czw rocie mc.itowa typulugia systemów paityjnych: bipolarny, eonrrn wo-unipolarny, unipolarny om? nrr.st ci polarny <Laver, SchoficJd 199!. s. !.V-13‘7j,