078 fn

Nic dziwnego, że Popper poczuł się zmuszony do zabrania głosu w dyskusji⁵⁴. Zgodził się on z tym, że wc współczesnej nauce rzeczywiście daje się zaobserwować wiele cech opisanych w Strukturze rewolucji naukowych, ale są one raczej symptomami degeneracji nauki niż przejawami jej „stanu normalnego". Popper pisał: „Zgadzam się, że tego rodzaju postawa występuje w nauce (...). mogę jedynie powiedzieć, że możliwość, aby stała się ona normalna, uważam za wielkie niebezpieczeństwo (...). Jest to niebezpieczeństwo dla nauki i dla całej naszej cywilizacji. Oto dlaczego uważam podkreślenie przez Kuhna istnienia takiej nauki za szczególnie ważne. Myślę jednak, że Kuhn myli się, gdy sugeruje, że to. co nazywa nauką normalną, jest rzeczywiście normalne"¹*.

Nawiązując do koncepcji Kuhnowskiej, teorię nauki Poppera przyjęło się określać mianem koncepcji nauki w stanie permanentnej rewolucji. Istotnie, Popper — jeszcze przed pojawieniem się książki Kuhna — podkreślał, że funkcjonowanie w nauce zasady falsyfikacji stawia każdą teorię naukową w stan ciągłego zagrożenia. Teorie prowadzą więc pomiędzy sobą ustawiczną walkę o przetrwanie (na wzór walki o byt w Darwinowskiej teorii ewolucji), ale w walce tej decydującą rolę odgrywają argumenty empiryczne i teoretyczne, a nie socjologiczne i psychologiczne. W swoich wcześniejszych pracach (np. w Logice odkrycia naukowego) Popper stosował zasadę falsyfikacji do pojedynczych teorii, podczas gdy w późniejszych pracach (np. w Conjectures and Refuta-tions) odnosił ją raczej do ciągów teorii. W tej ostatniej wersji zasada falsyfikacji przybrała postać nie tyle obalania teorii przez doświadczenie, ile raczej zastępowania jednej teorii przez drugą przy współudziale doświadczenia (wyniki doświadczeń niewyjaśnione przez poprzednią teorię wyjaśnia teoria następna). Tę linię analiz podjął Imre Lakatos.

8.3. Lakatosa koncepcja programów badawczych

Dla Lakatosa podstawową jednostką metodologiczną nie jest pojedyncza teoria, lecz tzw. program badawczy, czyli pewien ciąg następują-

cych po sobie teorii; istotną rolę w programie badawczym odgrywają dyrektywy, odpowiadające za metodologiczną jedność programu.

Każdy naukowy program badawczy składa się ze stałego trzonu (bardcore)¹⁶, heurystyk i pasa ochronnego (protectwc beli). Stały trzon odznacza się trwałością i pozostaje bez zmian w trakcie całego okresu funkcjonowania programu badawczego. W jego skład wchodzą założenia i zbiór twierdzeń niepoddawanych krytyce wewnątrz programu. Ważnym elementem programu są heurystyki, czyli wskazania i sugestie dotyczące metod i technik badawczych. Pas ochronny tworzą hipotezy pomocnicze. Z chwilą, gdy wewnątrz programu badawczego pojawią się anomalie, zarzuty zostają skierowane nic pod adresem trzonu, lecz pod adresem hipotez pomocniczych.

Ciąg teorii mających ten sani stały trzon, w którym każda następna teoria przewiduje nowe fakty, nicwynikające z poprzedniej teorii, Lakatos nazywa ciągiem teoretycznie postępowym, jeżeli ponadto przynajmniej niektóre z tych przewidywań zostają rzeczywiście potwierdzone przez doświadczenie, ciąg nazywa się empirycznie postępowym. Ciąg niespełniający tych warunków jest ciągiem degenerującym się.

W ujęciu Lakatosa zasada falsyfikacji wygląda inaczej niż w oryginalnym ujęciu Poppera. Lakatos uważa, że teoria T2 falsyfikujc teorię Tl, jeżeli: 1) teoria T2 przewiduje takie fakty empiryczne, których nie przewiduje teoria Tl (T2 ma większą zawartość empiryczną); 2) teoria T2 wyjaśnia wszystkie fakty doświadczalne wyjaśniane przez teorię Tl (T2 zawiera niesfalsyfikowaną część teorii Tl); 3) przynajmniej niektóre z nowych przewidywań teorii T2 zostały doświadczalnie potwierdzone. A zatem nie ma falsyfikacji bez nowej teorii, która mogłaby zastąpić starą teorię; obie teorie muszą należeć do ciągu empirycznie postępowego.

Zdaniem Lakatosa, dzieje nauki są historią współzawodnictwa programów badawczych. Jak zatem wygląda przejście od jednego programu badawczego do drugiego? Przejście takie polega na odrzuceniu stałego uzonu danego programu i utworzeniu nowego stałego trzonu,

-79-