096

96 PROBLEMATYKA PHYSFS. BYTU I KOSMOSU

chają, a suche slają się mokre*¹; młody się starzeje, żywy umiera i tak dalej.

Stawanie się jest więc ciągłym ścieraniem się przeciwieństw, które kolejno po sobie następują, jest nieustanną walką jednego przeciw' drugiemu, jest wieczną w^rojną. Skoro zaś - jak widzieliśmy - rzeczy posiadają byt jedynie w wiecznym stawaniu się, to z konieczności wojna jawi się jako fundament rzeczywistości:

„Wojna jest matką wszystkich rzeczy i wszystkich królową”².

Jednak - zwróćmy na to uwagę - ta wojna jest równocześnie pokojem, ten konflikt jest jednocześnie harmonią, tak że wieczna zmiana rzeczy i powszechne stawanie się jawią się jako harmonia lub synteza przeciwieństw, to znaczy jako nieustanne jednanie się ze sobą walczących stron i godzenie się prowadzących ze sobą spór. Mówi fragment 8:

„Rzeczy przeciwstawne łączą się, a z. różniących się od siebie powstaje najcudowniejsza harmonia i wszystko powstaje przez walkę”.

A we fragmencie 51 czytamy:

„Nie rozumieją tego, jak coś, co się z czymś nie zgadza, zgadza się ze sobą: w^rszak istnieje harmonijne połączenie, działające w przeciwnych kierunkach, jak w łuku i lutni”.

To z racji owej wyższej harmonii, mimo żc przeciwieństwa mogą istnieć jedynie zwalczając się nawzajem, jedno drugiemu nadaje właściwy sens:

„Choroba czyni zdrowie przyjemnym i dobrym, głód - sytość, znużenie - odpoczynek”³,

„Ludzie nie znaliby miana sprawiedliwości, gdyby nie istniały rzeczy niesprawiedliwe”⁴.

Właśnie z powodu tej harmonii i w niej w końcu przeciwieństwa się ze sobą utożsamiają:

,,Droga w górę i w dół jest jedna i ta sama"⁵.

„W kole początek i koniec jest wspólny"⁶.

„Jednym i tym samym jest w nas żywe i umarłe, to, co czuwa, i to, co śpi, młode i stare, ponieważ te rzeczy stają się po swej zmianie tamtymi, a tamte znów po swej zmianie stają się tymi"⁷.

Jasne jest wreszcie i to, że wielość rzeczy skupia się w dynamicznej jedności >vyższego rzędu:

„[...] z wszystkiego jedno, i z jednego wszystko”⁸.

„Nie mnie. lecz logosu słuchając, mądrze będzie zgodzić się, że wszystkie rzeczy stanowią jedność”⁶.

Dlatego ostatecznie jeżeli rzeczy są realne o tyle tylko, o ile się stają, i jeśli stawanie się pochodzi od przeciwieństw, które się ze sobą kłócą, a sprzeczając się dochodzą do zgody w wyższej harmonii, to jasne jest, żc na syntezie przeciwieństw polega zasada, która wyjaśnia całą rzeczywistość i w konsekwencji jest też oczywiste, że tym właśnie jest bóg czy to, co boskie. Istotnie. Heraklit mówi o tym wyraźnie we fragmencie 67:

„Bóg jest dniem i nocą, zimą i latem, walką i pokojem, sytością i głodem”.

To zaś znaczy właśnie, że Bóg jest harmonią przeciwieństw, jednością przeciwieństw.

W

1

   Dicls-Kran/. 22 B 126; K. Leśniak.

2

   Diels-Kranz. 22 B 53; B. Kupis.

3

* Diels-Kranz. 22 B 111; K. 1-eśniak.

4

Diels-Kranz, 22 B 23; K. Leśniak.

5

Diels-Kranz, 22 B 60; B. Kupis.

6

Diels-Kranz. 22 B 103.

7

Diels-Kranz, 22 B 88; B. Kupis.

8

^M Diels-Kranz, 22 B 10; B Kupis. ^U Diels-Kranz, 22 B 50; B. Kupis.