116

116 PROBLEMATYKA PHYS1S. BYTU I KOSMOSU

4. Utworzenie pojęcia «kosmosu»: świat jest «porządkiem»

Jeżeli uwzględni się poczynione wyżej uwagi, łatwo będzie można teraz pojąć, że świat pitagorejczyków musiał nabrać now^rego sensu w porównaniu ze światem Milezyjczyków. Jest to świat, w którym przeciwstawne sobie elementy zostały zestrojone w harmonii; jest to świat ukonstytuowany przez liczbę, liczbą i według liczby, i to nie tylko jako całość, ale także każda poszczególna jego część i każda poszczególna rzecz w nim zawarta. Jest światem całkowicie zdominowanym przez liczbę. W ten sposób jasne jest, dlaczego świat ten musiał stać się dla pitagorejczyków «kosmosem», to znaczy «porządkiem*.

„Powiadają mędrcy [...], że i niebo, i ziemię, i bogów, i ludzi wspólność utrzymuje w związku i przyjaźń, i porządek, i rozum, i sprawiedliwość. Dlatego się to wszystko razem układem świata nazywa [kosmosem], przyjacielu. a nie rozkładem ani rozpustą”¹⁷'.

«Kosmos» zatem jest terminem, który oni jako pierwsi użyli w tym specyficznym znaczeniu, a który w^r tym znaczeniu przejmie na stałe myśl zachodnia.

Logos dokonał już jednego z decydujących kroków; świat przestał być terenem panowania mrocznych sił, polem działania tajemniczych i nieprzeniknionych mocy, a stał się właśnie «porządkiem», a jako uporządkowany stal się czytelny dla ducha. Porządek oznacza liczbę, a liczba oznacza rozumność, możliwość poznania, przeniknięcia przez myśl. Filolaos stwiedza:

„Faktycznie wszystko, co daje się poznać, ma liczbę. Nie można by bowiem bez niej ani uchwycić myślą, ani poznać niczego”^{1 2}.

„Ani natura liczby, ani harmonia nie dopuszcza do siebie żadnego fałszu; fałsz nie ma z nimi nic wspólnego. Fałsz i nieadekwatność właściwe są naturze tego, co bezkresne, co niepoznawalne, co nieracjonalne. Przenigdy fałsz nie wniknie do liczby, fałsz, bowiem jest wrogi i nicprzy-jazny naturze liczby. Właściwa natomiast gatunkowi liczby i zakorzeniona w jej naturze jest prawda"³.

Tak więc panowanie liczby oznacza panowanie rozumności i prawdy.

Jeżeli weźmie się to wszystko pod uwagę, to znaczy to. że cały wszechświat jest harmoniq i liczbą, i że harmonią i liczbą jest także muzyka, to nie wyda się czymś zdumiewającym, że pitagorejczycy uważali, iż ciała niebieskie zataczając kręgi według liczby i harmonii wydają najpiękniej brzmiące tony, wytwarzają niebiańską muzykę sfer. Muzyki tej nie słyszymy z lego powodu, że - mniemali jedni pitagorejczycy - przyzwyczajeni do niej od samych narodzin już jej nie rozpoznajemy, albo leż dlatego - jak mniemali inni - ponieważ nasze uszy nie są odpowiednio dostrojone do jej odbioru.

Od hezjodejskiego chaosu przeszliśmy do kosmosu: dzięki pita-gorejczykom człowiek zdobył now^fe oczy do oglądania swego świata.

u

1

Platon, (Jorgiasz, 507 e - 508 a; W. Witwicki.

2

ⁿ Dicls-Kranz. 44 B 4; B. Kupis.

3

Diels-Kranz, 44 R 11.