138

138

138

|

PROBLEMATYKA PI1YS1S. BYTU I KOSMOjU

..Jeżeli jednak ktoś by odniósł zwycięstwo dzięki szybkości swoich nóg i albo zwyciężył w zawodach pięcioboju tam. gdzie jest święta ogrodzona przestrzeń Zeusa nad rzeką Pisą w Olimpii, czy to zmagając się, czy to ^ okazując się zręcznym w okrutnym pięściarstwie, czy też w tych strasznych zawodach, które nazywamy pankration. ten stałby się w oczach ' swych współobywateli bardziej niż przedtem sławny i otrzymałby hono-rowc miejsce podczas publicznych przedstawień i miałby utrzymanie na koszt publiczny Państwa i podarunek do zachowania na cenną pamiątkę; :i a także gdyby zwyciężył ujeżdżając konie, otrzymałby wszystkie te zaszczyty. mimo żc nie byłby ich tak godny jak ja. Wyższa bowiem od siły :^:j ludzi i koni jest nasza mądrość. TYmczasem to się ceni bardzo nierozwag nie, a nic jest słuszne przedkładanie siły nad wartość mądrości. Jeżeli l bowiem byłby i wśród mieszkańców bardzo zdolny pięściarz albo też ktoś.-mocny w pięcioboju i w walce, lub też co do szybkości w nogach (co jest ;; najbardziej zaszczytne pośród dowodów siły. które ludzie biorą pod uwa- ,< gę w zawodach), nic przez to by miało państwo ustrój lepszy. I niewiełe| radości Państwo z tego by miało, gdyby ktoś biorąc udział w zawodach-1 zwyciężył nad brzegami Pisy: te rzeczy nie powiększają skarbców Pań- •

stwa’\

Są to jednak idee, które - choć bardzo piękne - nie są uzasat nione filozoficznie za pomocą ogólnych rozważań o człowieku. Zobaczymy. ż.e dokładnie la sama sytuacja powtórzy się u wszystkie presokratyków.

PARMENIDES

1. Trzy drogi badań

Wyżej przedstawiona interpretacja myśli Ksenofanesa pozwoli lepiej zrozumieć oryginalność Parmenidesa^{1 2}. który jest nie tylko kontynuatorem czy też kimś, kto na nowo opracował myśl już przez innych zarysowaną, lecz radykalnym nowatorem i w kręgu presokra-tyków rewolucjonistą. Wraz z nim kosmologia doznaje głębokiego wstrząsu, przekształca się lub przynajmniej zdecydowanie zmierza do przekształcenia się w coś nowego i bardziej dojrzałego, to znaczy w antologię.

Nowsze badania coraz bardziej pokazują, że w swoim poemacie Parmenidcs zdawał się wskazywać trzy możliwe «drogi» badań: tylko

l

1

¹ Parmenides urodził się w P.lei, w Wielkiej Grecji. Z różniących się między sobą wskazówek starożytnych źródeł można wydobyć jedy nie tyle. żc urodził się w drugiej połowie wieku VI. a umarł kuło połowy wieku V przed Chrystusem. W Klei założył szkołę właśnie dlatego nazwaną szkołą cłejską. która miała wywrzeć wielki wpływ na całą myśl grecką. Dostępne nam źródła informują, że do filozofii wprowadził go pitagoreiczyk Ameinias (por. Diogenes Lacrlios, IX, 21 - Dicls-Kranz, 28 A 1).

2

rzeczywiście duch religijny i mistyczny jest wyraźnie obecny w parmenidejskim poemacie, zwłaszcza w majestatycznym prologu dzieła, któro nosi także tytuł O naturze. Parmenides. tak jak większość jego poprzedników, zajmował się także polityką: źródła informują, żc mieszkańcom Elci ułożył dobre prawa (por. Diogenes Laenios. IX. 23 ^ Diels-Kranz. 28 A ł: zob. też świadectwa Strabona i Plutarcha

*    tJiels-Kranz, 2K A 12). Z poematu Parmenidesa zachował się w całości prolog. Prawie cała część pierw sza i niewielkie fragmenty części drugiej. Tradycyjnie widziano

*    Parmcnidcsie rywala Heraklita i mniemano, żc w poemacie znajduje się bardzo wyraźna polemika antyherakliiejska. Jednak nowsze badania zdecydowanie odmieniły ¹⁰ Przekonanie. Na lemat wszystkich problemów związanych z chronologią, życiem, ^iełern i domniemanymi relacjami Parmenidesa do Heraklita por. Zelłer-Rcalc. «■ !h5-t$3.