138

1

138    PROBLEMATYKA PI1YS1S. BYTU ł KOSMOSU |

. Jeżeli jednak ktoś by odniósł zwycięstwo dzięki szybkości swoich nóg albo zwyciężył w zawodach pięcioboju tam. gdzie jest święta ogrodzona przestrzeń Zeusa nad rzeką Pisą w Olimpii, czy to zmagając się, czy to okazując się zręcznym w okrutnym pięściarstwic. czy też w tych strasznych zawodach, które nazywamy pankration. ten stałby się w oczach swych współobywateli bardziej niż przedtem sławny i otrzymałby honorowe miejsce podczas publicznych przedstawień i miałby utrzymanie na koszt publiczny Państwa i podarunek do zachowania na cenną pamiątkę; a także gdyby zwyciężył ujeżdżając konie, otrzymałby wszystkie te zaszczyty. mimo żc nie byłby ich tak godny jak ja. Wyższa bowiem od siły ludzi i koni jest nasza mądrość. TYmczasem to się ceni bardzo nierozważnie, a nic jest słuszne przedkładanie siły nad wartość mądrości. Jeżeli bowiem byłby i W'śród mieszkańców bardzo zdolny pięściarz albo też ktoś mocny w pięcioboju i w w'alce, lub też co do szybkości w nogach (co jest najbardziej zaszczytne pośród dowodów siły. które ludzie biorą pod uwagę w zawadach), nic przez to by miało państwo ustrój lepszy. I niewiele radości Państwo z tego by miało, gdyby ktoś biorąc udział w zaw'odach zwyciężył nad brzegami Pisy: te rzeczy nie powiększają skarbców Państwa".

Są to jednak idee, które - choć bardzo piękne - nie są uzasadnione filozoficznie za pomocą ogólnych rozważań o człowieku. Zobaczymy, źe dokładnie la sama sytuacja powtórzy się u wszystkich presokratyków.

fi. PAR.YIENIDES

1. Trzv drogi badań

Wyżej przedstawiona interpretacja myśli Ksenofanesa pozwoli lepiej zrozumieć oryginalność Parmenidesa¹. który jest nic tylko kontynuatorem czv też kimś. kto na nowo opracował mvśl już przez innych zarysowaną, lecz radykalnym nowatorem i w kręgu presokra-tyków rewolucjonistą. Wraz z nim kosmologia doznaje głębokiego wstrząsu, przekształca się lub przynajmniej zdecydowanie zmierza do przekształcenia się w coś nowego i bardziej dojrzałego, to znaczy w antologię.

Nowsze badania coraz bardziej pokazują, że w swoim poemacie Parmenidcs zdawał się wskazywać trzy możliwe «drogi» badań: tylko

1

Parmenidcs urodził się w P.lei, w Wielkiej Grecji. Z różniących się między sobą wskazówek starożytnych źródeł można wydobyć jedynie tyle, żc urodził się w drugiej połowie wieku VI, a umarł kuło połowy wieku V przed Chrystusem. W Klei założył szkołę właśnie dlatego nazwaną szkołą etejską. klóra miała wywrzeć wielki wpływ na całą myśl grecką. Dostępne nam źródła informują, źe do filozofii wprowadził go pitagorcjczyk Ameinias (por. Diogenes Lacrlios, IX, 21 - Dicb-Kranz, 28 A 1). I rzeczywiście duch religijny i mistyczny jest wyraźnie obecny w parniemdejskim poemacie, zwłaszcza w majestatycznym prologu dzieła, które nosi także tytuł O naturze. Parmenidcs. tak jak większość jego poprzedników, zajmował się także polityką: źródła informują, żc mieszkańcom Elci ułożył dobre prawa (por. Diogenes Laertios. IX, 23 ^ Diels Kran/. 28 A 1: zob. też świadectwa Strabona i Plutarcha w Diels-Kranz, 2K A 12). Z poematu Parmenidesa zachow-ał się w- całości prolog, prawie cała część pierwsza i niewielkie fragmenty części drugiej. Tradycyjnie widziano w Parmcnidesie rywala Heraklita i mniemano, żc w poemacie znajduje się bardzo wyraźna polemika antyherakliiejska. Jednak nowsze badania zdecydowanie odmieniły to przekonanie. Na temat wszystkich problemów związanych z chronologią, życiem, dziełem i domniemanymi relacjami Parmenidesa do Heraklita por. Zcller-Rcale. 1165-183.