412

41 2 METODOLOGIA BADAŃ NAUKOWYCH I OIA 6 N O STYCZNYCH

przez wynik maksymalny. Między tymi krańcowymi punktami sytuuje się wynik uzyskany przez osobę badaną. Jeżeli interesuje nas tylko uzyskanie odpowiedzi na pytanie o pozycję tej konkretnej osoby w grupie przebadanych przez nas osób (na przykład w klasie szkolnej, w grupie osób poddanych psychoterapii), to jesteśmy w stanie Jej udzielić. Możemy przecież porównać wynik tej osoby z wynikiem każdej innej przebadanej przez nas osoby (porównania lnterindywidualne). Możemy takie porównywać wynik osoby badanej uzyskany przez nią, na przykład, przed procesem leczenia z wynikiem uzyskanym przez nią po zakończeniu leczenia (porównania intraindywidualne).

Jednakże w diagnostycznych zastosowaniach testów psychologicznych psychologa interesuje przede wszystkim odpowiedź na pytanie o „typowość" danego wyniku. Chciałby on bowiem dowiedzieć się, czy osoba badana odbiega od średniej w jakiejś grupie (zdefiniowanej jako grupa osób o szczególnych właściwościach, związanych, na przykład, z wykształceniem, wykonywanym zawodem, wiekiem czy chorobą). Udzielenie odpowiedzi na tak sformułowane pytanie wymaga wcześniejszego przebadania stosunkowo licznej i reprezentatywnej dla danej populacji grupy osób (na przykład osób dorosłych zamieszkujących terytorium Polski) oraz statystycznego opracowania zbioru wyników. Najprostsze opracowanie sprowadza się do obliczenia średniej i odchylenia standardowego. Dysponując taką średnią, możemy względem niej usytuować wynik naszej osoby badanej i powiedzieć o niej chociażby tyle, że na kontinuum badanej cechy sytuuje się ona powyżej bądź poniżej średniej. Co więcej, odwołując się do wartości odchylenia standardowego, możemy powiedzieć, jak znacząco uzyskany'przez nią wynik odchyla się od średniej grupy (przypominamy - próby reprezentatywnej dla danej populacji). Gdybyśmy jednak chcieli Jeszcze poznać proporcję osób w populacji, które uzyskały wynik lepszy Gub gorszy) od naszej osoby badanej, to wyniki przebadanej za pomocą naszego testu grupy powinny zostać poddane bardziej skomplikowanej obróbce statystycznej. Wymagają one przekształcenia na wyniki specjalnej skali, której właściwości statystyczne pozwalają na usytuowanie wyniku osoby na tle wyników uzyskanych przez grupę i która umożliwia udzielenie odpowiedzi na pytanie o relatywne miejsce osoby badanej w grupie o znanych właściwościach, stanowiącej dla osoby badanej swoisty układ odniesienia (w psychometru mówi się o tak zwanej grupie referencyjnej lub grupie odniesienia).

W ten sposób doszliśmy do kolejnego kryterium dobrego testu psychologicznego -normalizacji. Otóż normalizacja testu to procedura tworzenia zbiorów, w specjalny sposób przetworzonych, wyników testu dlu osób o określonych właściwościach zdefiniowanych za pomocą kryterium zewnętrznego; osoby te stanowią reprezentatywną, w sensie statystycznym. próbę. Efektem przeprowadzonej normalizacji testu Jest zestaw norm, umożliwiający odnoszenie wyniku surowego osoby badanej do wyników uzyskanych przez grupę będącą dla niej grupą odniesienia {norm--referenced).

Współcześnie tworzenie norm polega na przekształcaniu zbioru surowych wyników, uzyskanych od osób tworzących próbę reprezentatywną dla danej populacji, na wyniki jednej ze skal standardowych. Skale standardowe oparte są na idei rozkładu normalnego, który swoim kształtem przypomina krzywą „dzwonową” (por. ryc. 11-6). Krzywa normalna ma Interesujące właściwości, z których korzysta się przy tworzeniu norm dla testów psychologicznych. Jest ona symetryczna względem średniej arytmetycznej. Dokładnie 50% osób w populacji, w której dana cecha ma właśnie rozkład normalny, sytuuje się powyżej średniej, a druga połowa sytuuje się poniżej średniej. Jeżeli do wartości średniej dodamy (i od niej odejmiemy) trzykrotną wartość odchylenia standardowego, to w powstałym przedziale wyników testowych (Af - 3s; M ♦ 3s) mieści się prawie 100% wszystkich wyników. Psycholog korzystający