Bez nazwy 3

52 Terapia dzieci i młodzieży

-    trudności natury psychologicznej i społecznej młodych ludzi mają swoje podłoże w urazowych doświadczeniach, które wpływają na kształtowanie się obrazu siebie i innych oraz hamują rozwój emocjonalny;

-    korektura doświadczeń urazowych może się sprowadzać do tworzenia sytuacji dostarczających pozytywnych doświadczeń związanych ze sobą w relacjach z dorosłymi i rówieśnikami, co sprzyja budowaniu własnego ,ja”.

Działania socjoterapeutyczne przebiegające zgodnie z wytyczonymi regułami

postępowania wyznacza przede wszystkim charakter trudności dziecka, których tłem i przyczyną są specyficzne doświadczenia zwane urazowymi.

Doświadczenia urazowe i ich korektura

Proces terapii realizuje się poprzez tworzenie w grupie sytuacji korygujących doświadczenia urazowe uczestników spotkań. Ich konstrukcja wynika z wcześniej postawionej diagnozy socjoterapeutycznej każdego uczestnika, a ta z kolei - z koncepcji urazu psychicznego. Zwykliśmy kojarzyć uraz psychiczny z trudnym, nagle się pojawiającym wydarzeniem zagrażającym życiu lub zdrowiu człowieka, co ma wpływ na jego funkcjonowanie psychiczne, wywołuje zespół stresu pourazowego. Szersze widzenie urazu psychicznego wskazuje także na chroniczne występowanie trudnych sytuacji, naruszających spójność struktuiy Ja” czy też jej zagrażających. Takie właśnie sytuacje dotykają przede wszystkim dzieci wychowujących się w rodzinie z problemem alkoholowym, zaniedbanych, krzywdzonych fizycznie, uwikłanych w przemoc embcjonalną. Owe okoliczności i warunki, w jakich znajduje się dziecko, i zdarzenia, w których uczestniczy, można podzielić na trzy grupy.

Pierwsza z nich to przemoc fizyczna doświadczana bezpośrednio lub obserwowana w najbliższym środowisku socjalizacyjnym - w domu, w szkole, w grupie rówieśniczej. Powoduje ona silne negatywne emocje, takie jak: strach, poczucie krzywdy, poczucie bezradności, obarczanie siebie odpowiedzialnością, gniew, złość itp. Próby radzenia sobie z tymi emocjami prowadzą w konsekwencji do sformułowania uogólniających i upraszczających sądów na temat samego siebie i innych. Owe przeświadczenia przyjmują postać takich stwierdzeń, jak: Jestem bezradny, nic nie mogę z tym zrobić”; „muszę uprzedzić atak, by inni mnie nie skrzywdzili”; „to przeze mnie są awantury w domu”; „świat jest okrutny” itp.

Druga grupa sytuacji urazotwórczych wiąże się ze stosunkiem emocjonalnym do dziecka i toksycznymi dorosłymi. Chodzi o takie zachowania, które wskazują na nieliczenie się z uczuciami dziecka i jego potrzebami, zwłaszcza psychicznymi. Odrzucenie emocjonalne, obojętność („rób co chcesz, tylko nie zawracaj mi głowy”), lekceważenie („twoje problemy są błahe w stosunku do moich, czy w ogóle - do problemów dorosłych”), szorstkie traktowanie („nie przytulaj się do mnie”) to zachowania nieuwzględniające potrzeby miłości, bycia zauważanym, więzi i kontaktu. Niszczenie przedmiotów dziecka, łamanie złożonych mu obietnic, niedostrzeganie jego sukcesów, kiytykowanie go, często w formie wyzwisk, to z kolei zachowania zagrażające kształtującej się samoocenie, poczuciu odrębności i tożsamości. W grupie tej mieszczą się także groźby, żądania, presja, zaliczane przez S. Forward (1999) do symptomów szantażu emocjonalnego. U jego podłoża leży dążenie do spowodowania uległości dziecka, podporządkowania go sobie przez odwołanie się do lęku, poczucia obowiązku lub poczucia winy, a szerzej - do istniejącego między nim a dorosłym związku. W konsekwencji dziecko czuje się zobowiązane do wykonywania tego, czego chce bliski dorosły lub czuje się winne, gdy nie spełni żądania. Przyczyną zaś owego poczucia jest formułowana, często subtelnie, groźba. Przyjmuje ona często postać takich sformułowań, jak: Jeśli nie zrobisz..., to nie będę cię kochać”; „całe życie tobie poświęciłam, a ty...”; „dobre dziecko powinno być wdzięczne rodzicom za ich trud”; „nie widzisz, że matka płacze, do czego ty ją doprowadzasz!” itd. Wszystkie tego typu zachowania mogą powodować u dziecka brak zaufania do siebie i do innych ludzi, zwłaszcza dorosłych — „nikomu nie można ufać”; objawiać się nadmiernym poczuciem obowiązku, często przekraczającym potencjalne możliwości dziecka - „muszę się wyrobić” albo Jestem do niczego”; poczuciem osamotnienia —Jestem sam, na nikogo nie mogę liczyć”; poczuciem odrzucenia - „nikt mnie nie kocha”; odcięciem się od własnych uczuć - „to, co ja czuję, czego ja potrzebuję, nie jest ważne”; nadmiernąkoncentracjąna potrzebach innych kosztem własnych - „problemy innych są ważniejsze od moich”.

Trzecia kategoria doświadczeń urazowych wiąże się z funkcjonowaniem rodziny jako systemu społecznego. Dezorganizacja rodziny związana na przykład z niewywiązywaniem się dorosłego ze swojej roli rodzinnej (w sytuacji gdy ojciec pije lub matka jest bezradna, dziecko musi przejąć ich rolę). Jednak ze względu na swój poziom dojrzałości biologicznej, społecznej i psychologicznej, pomimo szczerych chęci opanowania tej sytuacji, nie jest ono w stanie sprostać temu wyzwaniu. W konsekwencji bilans sukcesów i porażek jest niekorzystny dla kształ-